kırım tatarcası dilbilim ve dilbilgisi terimleri10)dilbilim_ve... · kırım tatarcası dilbilim...
TRANSCRIPT
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri
Doç. Dr. Ülkü Çelik Şavk*
Bu çalışmada, Kırım Tatarcasının dilbilim ve dilbilgisiterimlerinin, dil terimleri ve gramer kitaplarından tespit edilebilenleri,Türkçe ve Rusça karşılıklarıyla birlikte yer almaktadır. Ayrıca, Türkçeve Rusça terimlerin dizinleri de, karşılaştırmalı çalışanlara kolaylıkolsun diye verilmiştir.
: KaynakçaE. Akmollayev, Kırımtatar filinin ameliyatı, Taşkent, 1989.Ülkü Çelik Şavk, "Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzuna Ek-2
Kırım Tatarcası Gramer Terimleri", Türk Dünyası-Dil ve EdebiyatDergisi, Sayı:10, s. 553-576, Güz 2000.
Türkçe-Kazakça-Karakalpakça-Rusça-İngilizce KarşılaştırmalıDilbilim ve Dilbilgisi Sözlüğü, Ankara, 2001.
Emine Gürsoy Naskali, Türk Dünyası Gramer Terimleri Sözlüğü,Türk Dil Kurumu Yayınları: 667, Ankara, 1997.
Mehmet Hengirmen, Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara1999.
Ahmet Kocaman. "Dilbilim Terimleri", Dilbilim Araştırmaları,s. 157-190, 1990.
"Dilbilim Terimleri Sözlüğü - Ek", Dilbilim Araştırmaları, s. 146-147, 1992.
Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk DilKurumu Yayınları: 575, Ankara, 1992.
Alaaddin Mehmedoğlu, Ahmet Buran, Hatice Alaaddin Kızı,Karşılaştırmalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü: Türkiye Türkçesi,Azerbaycan Türkçesi, Rusça, İngilizce, İzmir 1994.
Hacettepe Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve EdebiyatıBölümü Öğretim Üyesi.
76 Ülkü Çelik Şavk
A.M. Memetov, Kırımtatar tili, Akmescit, Kırımdevokuvped-neşir1997.
Ayşe Pamir Dietriclı, Rusça-Türkçe Dilbilim Terimleri Sözlüğü,Ankara 1997.
Rııssko-Krımskotatarskiy Terminologiçeskiy Slovar' (Yazık),Simforopol', 1992. . : .
Prof. Dr. Berke Vardar yönetiminde Prof.Dr. Nüket Güz, Prof.Dr.Emel Hııber, Prof. Dr. Osman Sanemoğlu, Doç. Dr. ErdimÖztokat, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1998.
Hamza Zülfikar, Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, TDKYayınları: 569, Ankara 1991.
a ' ' • . j .
abbreviatura kısaltma n66peBHaT.ypa
abstrakt soyutaöcrpaKTHbiH
abstrak fiil' soyut fiil, soyut eylem rJiaroJi aöcrpaKTHbiH
abstrak isim soyut ad, soyut isim HMH r.ymecTBHTe.nbHoe,
cyuıerTBHTe.nbHoe aöcrpakTHoe
abstarkmana soyut anlam nHaıieHiıe a6r,TpaKTHoe
abzats paragraf ao.vıu
açık eca açık hece oTKpbiTbifl cnor, cnor OTKpbiraH
ad ad HILıBIIııHC
adiy cümle basit tümce, yalın cümle, yalın tümce npocroe
npe^.noaceHHe, npeü.noxeHne npocroe
adiy haber basit yüklem, yalın yüklem oca:<yeMoe npocroe
adiy zaman basit zaman npocroe BpeMa
aenkdeşlik uyum rapvıoHHfl
affıks çekim eki, ek, hal eki, takı a<]M])HKr., oKOHMaHHe
ağız ağız roBop, poT
ağız boşluğı ağız boşluğu, avurt, yan ÖOKOBOH, no.nocrb pTa
ağız boşluğı ogi öndamaksıl nepeüneHe6nbiH
ağız boşluğı sesi avurt sesi ÖOKOBOH vmyic
ağız boşluğı tutuklan art avurt ünsüzü ÖOKOBOH cornaaibiH
ağız boşluğı ogi tutukı ön avurt ünsüzü MfirKHH ÖOKOBOH comambiH
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 77
ağız sesi ağız sesi POTOBOH
ağız sesine keçiiv ağızlaşma npeBpauiemıeB nouoBoro BpoTOBoeağıztili konuşma dili, nutuk dili ycmaa pe%ağıznın açılışı ağzın açılma derecesi paorBop pîaagglütinativ til bağlantılı dil, bitişimli dil, eklemeli dil
arnıioTrtHaTHBHbiH JMMK
akraba til akraba dil poüCBeHHbie fl.tbiicaaktiv etken «IKTMB
aktiv fiil' etken eylem, etken fiil aKTbiBHbiH r.rTaro.iTaktiv luğat aktif sözlük aKTHBHbifi cnoBapbaktsent şive, vurgu aıcıieHTakustika akustik, işitimsel aKycTMKaal durum, hâl, tümleç o6cTOHTe.rrbcrBo, jono.nHenHe, najiejKal affiksi durum eki, durum takısı OKOHMaHHe naüeaaioeal anlatkan fiil' ulaç, zarf fiil r.naro.n r.BMKaal sözü tümleç o6cronTe.nbr.TBO, üorio/meHHeal zarfı, tarz alı durum belirteci, hal zarfı, niteleme belirteci napeMiıe
OÖpa.Sl üeHCTBHfl '
a-laşkan a-okıınuş ak'aHbe <alfavit abece, alfabe a.ıKJMBHT •alfiil' ulaç, zarf fiil repyHüHB, üeenpmacTHe ^- ••'<'alınma aktarım, aktarma, alıntı, ödünç .laHMCTBOBaHHealmaştırılğan mana mecazî anlam, yan anlam nepeHoaıoealt cenge alt çene HUHCHHH
ıie.mocralt dudak alt dudak HHJKHHH ry6aalamet özellik npH/SHaKanaliz analiz, çözümleme ana.nH^ana til'temel dil, kök dil, ana dil npaa;<biKanatili anadili POÜHOH a;sblK, a.tf>iK POÜHOH
anlam avuşturuv anlam aktarması nepeHor.antiteza karşı tezaHTHTe;«ıantonim karşıt anlamlı, zıt anlamlı aHTOHHMapostrof kesme işareti anocrpCKİ)argo argo aproarhaizm eski biçim apxaH.<Marif harf ÖyKBaartikulyatsiya boğumlama, «klemleme apTHKy.nnuH9
78 Ülkü Çelik Şavk
artikulyatsiya yeri boğumlanma noktası, eklemleme noktası Mecro
iipTHKyjIHUMfl
ar t sıra arka sıra, art sıra, kalın sıra «ÜııHH paü
art sırağa keçüv artlaşma, kalınlaşma ııepexoii B AıÜHHM paj
art sıra sozuk art sıra ünlüsü ;«IIıHı>IH r.naaiblH
artt ıruv derecesi en üstünlük derecesi npenof:xoüna a creneiib
asıl mana temel anlam onioBHoe ^iia'ierine
asıl sıfat niteleme sıfatı KaıiecrBeniioe npHJmnrrejibHoe
asıl haber temel yüklem r.naBHoe CKa.tyeMoe
asıl sozuk temel ünlü oaioBiıoe nnaaiue
asıl urğu ana vurgu, temel vurgu ocuoBlioe yiapenne, rınBHoe
yüa peline
asliy mana temel anlam .tfuiMeime orHOBHoe ., - •
asliy ses aslî ses, birincil ses nepBOHa>iaJibllbiH <ByK :
asliy sıfat niteleme sıfatı KaMecTBeiiHoe npH.naraTe.nblloe
asliy uzunhk aslî uzunluk, birincil uzunluk nepBHılnaa üo.nroTa
aspekt görünüş ncneKT . ,
assimilyatsiya benzeşme accHMH.nauna
aşağı cenge alt çene HH^cnaa Me.ıiocr " .
aşağı dudak alt dudak iiitöciiflfl ryöa
atalar sözü atasözü, ata sözü nor..noBHua
avam halk tili halk sözcüğü npocrope'iHe
ayırıcı ara, belirten, niteleyen, tamlayan, sınır, niteleyici
orıpejıeJienHe, pa;cpaiiHMHTe.nbiibiH
ayırıcı-umumilcştirici zamir niteleme adılı, niteleme zamiri
vıecToiivieıııie onpeiie.aHTe.nnHe
ayiruv bağlayıcısı karşılaştırma bağlacı COKM p
ayrı manalı önemli, tam anlamlı -!naMeııaTe.nblibiH
ayrı manalı söz bağımsız sözcük /sııayıeııaTejibiibie
aytılış söyleyiş, telâffuz rıpoiMioıueiıiıe
az mahsullı suffıksler işlek olmayan ekler ıienpoıyKTHBHbie n(lK])HKr.u
aza öge ıı.neıı
uzlaştırma manası küçültme anlamı yMenuiHTe.nbHoe ^
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 79
b
bağ bağıntılama, bağlama, bağlantı, koşaç CBfttb, c.Ba:iKa
bağlayıcı bağlaç COKM ; ,
bağlayıcısızlık bağlaçsızlık 6ec.coKMHbiH •
bala tili çocuk dili H.IUK aereH
baş ana, asıl, temel rJKiBHMH • '"baş al yalın durum, yalın hal MMeHHTeJibHblH naüejK
baş aza asıl öge, baş öge MTOH maBHblH
baş cümle ana cümle, ana tümce, temel cümle, temel tüm maBHoe
baş keliş yalın durum, yalın hal HMeHHTeJibHbiH najeac, naiiexHMeHIlTCIbHblH , - .
baş ses ilk ses, önses iia'inJibHMH ;iByKbaş ses tüşüvi önses düşmesi Bbinaüenne Haıia.ribHoro .rayicabel'gisizlik zamiri belgisizlik adılı, belirsizlik zamiri MecroHMeHHe
• Heonpeüe.fieıiennebelgili isimli söz biriküvi belirli ad öbeği, belirli isim tamlaması
o(I)opM.neıinoe onpe.aejiMTe.nbHoebelgili tamamlayıcı belirli nesne, belirtili nesne o<I)opM.neiiHoe
npflMoe üonojiHennebelgisiz belgisiz, belirsiz Heonpeje.rıeHHbiHbelgisiz derece edilgen çatı, pasif nacciiB, ;«ı.nor rrpaiiaTe.nbHbiHbelgisiz fiil' edilgen eylem, edilgen fiil, pasif fiil n a r a m
r.TpaiieTe.ibHOM .«ı.norebelgisiz isimli söz biriküvi belirsiz isim tamlaması, belirtisiz
neo<l>op.M.rıeHHoe onpeiiejiHTe.FU>noebelgisiz tamamlayıcı belirsiz nesne, belirtisiz nesne neo<I)opM.neHHoe
npnvioe üono.nnenHe
belgisizlik zamiri belirsizlik zamiri Heonpejejıenne MecroHMeHHe
belli şahıslı cümleler öznesi belli cümle onpejejieHiio-JiHHHoe
benzetüv yalğaması benzerlik eki, benzetme eki ynojioöHTejlbHUH
bir azalı cümle tek ögeli cümle oüiıoM.üennoe npejLaoaceHMebirecalı tek heceli \ıoııor:njı.rin6, ojınöcnoyKUlM •bir manalı tek anlamlı o/uiO/SiKi'iHbiH
bir manalılık tek anlamlılık rtilHO/iiia'iiiocrb T
bir tilli bir dilli, tek uiiiı
:t© >•'• Ülkü Çelik Şavk
bir tilli luğat tek dilli sözlük oAHOSMbHHUft cnoBapb, rjioBapb
birinci şahıs birinci kişi, birinci şahıs .IHıIO nepBoe, nepBoe Jifouobirinci şahıs mülk birinci şahıs iyelik eki afjKJMKCbi npHHajUiescHOCTH
nepBoe .rauo • s s . :birleşme birleşme, birleşim coneTamıebitken al bitmişlik durumu coBepujeHHMH BHÜbitken vaziyet bitmişlik durumu coBepmeHHbiH BHÜ ,:
boğaz boğaz, boğazsıl, gırtlak, hançere ropraHb, ryTTypa.nboğazlaşuv boğazsıHasma ryrrypa.nH.ıaiiHHburunlı genizsil, burunsı I HOCOBOH •burunlı ses geniz sesi, genizsil ses HOCOBOÎÎ :«yKburun n'si arka damak n'si, geniz n'si :«iiHejWbl<lHblH Hburun sesi geniz sesi ;«yKH HoroBbieburun tutuklan genizsil ünsüzler, nazal ünsüzler Ha.ttJibHbie
rornacHbie ; •''•••.
büyük arif baş harf ;«ır.rTaBHafl ^ ^ ' '
canlı canlı OiiyuieB.neHHbiHcanlı til' canlı dil, yaşayan dil »CHBOH a;ibiK, fttUK XHBOH
canlılık canlılık oüyuıeB.neHHOcrbcevap cümlesi cevap cümlesi OTBeTHoe npei.nc»KeHHecevap-tasdik nidası cevap ünlemi yTBepüHTe.ibHoe v:ea jOMoraecins cins, cinsiyet poücınıs isim cins ad, tür adı HapimaTeJibHoe cyıuecTBHTenbHoecins isim cins isim HMfl HapHuaTeJiHoecümle cümle, tümce npejiJioaceHHecümle azaları cümle öğeleri, cümle unsurları ıuıeHM npejLioaceHHacümle azalarının sıralanması cümle öğelerinin sıralanışı
par.no.noxeHHe MneHOB npeünoaceHHecümle intonatsiyası cümle tonu, tümce ezgisi HHTOHauHH npeAnoaceHHncümle kuruluşı cümle yapısı frrpoeHHe npeü.no2ceHHflcümle manası cümle içi anlam .waıieHHe npeü.noxeHHacümle urğusı cümle vurgusu, tümce vurgusu $pa^OBoe yüapeHMecümlenin baş azaları cümlenin temel öğeleri rnaBHbie yneHbi
npeiLnoaceHHecümlenin temeli cümlenin temeli or.HOBa npeü.rıoxeHHe
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 81
Ç . . . . . . . . - . • • . • • •
cenge çene ıie.nior.T
çirmaşkan yazı birleştirmen alfabe, bitişik yazı BH:*
çıkış ah ayrılma durumu, ayrılma hali, çıkma hali, çıkma dur
HcxoüHbiH naiiejK
çıkış keliş çıkma durumu, ayrılma hali najiejK HCxoüHblH
çıkış kelişi ayrılma durumu, ayrılma hali, çıkma hali, çıkma durumu
çift dudaklı çift dudak, çiftdudaksıl, dudaksıl 6M.na6na.nbHbiH
çift dudak tutuklan çift dudak ünsüzü 6H.na6Ha.nbHblH cor.nar.HbiH
çift söz çift sözcük napmie cnoBa ;
çift tutuklar çift ünsüzler napHbie connacHbie ,
çok azalı çok ögeli MHoroıi.neHHbiH
çok azalı cümle çok ögeli cümle MHormneHHoe npeü.noxeHHoe
çok ecalı çok heceli MHorocnojKHbiH, no.iHCH.njia6mer.KHH
çokluk affiksi çokluk eki a<MjHKc. MHOxecrBeHHocrH
çokluk yalğaması çokluk eki a$(j)HKr. MHoacecrBeHHOCTH
çok manalı çok anlamlı no.HHceMaHTHıier.KHH ,
çokmanalılık çok anlamlılık MHorcMHaıiHOfTb, nonnceMHa
çok tilli çok dilli MHorofUMMHbiH
çoktillilik çokdillilik MHoroa:ibiıiHe
/''y yazısı resim yazısı KJMHonHcb
d ' " ' • • ' • . = • • . ; ' • • • . • • • > • • " • ' • •
defis kısa çizgi, tire Re^Hc.
delabializatsiya düzleşme üe.na6HaJiwauHHdefiişme değişim, değişme H;iMeHeHHedefiişüv değişim, değişme H;iMeHeHHederece çatı, fiil çatısı :«.nor raarona, .ianor
derecelik ilgeç, edat, son takı noc.ne.nor, MacTHua -dialektolog lehçe bilimci jiHa.neKTO.nordialektologiya lehçe bilim üHaneKTonoraadiaog diyalog, ikili konuşma üna.nordiftong çift ünlülü, diftong üH(I)TOHrdikte (imlya) dikte, yazdırma üHKTaHT
dissimilyatsiya aykırılaşma, benzeşmezlik JiHCC.HMH.naUHfl
d o ğ n m a n a temel anlam ocHOBHoe ;<HaqeHHe
82 Ülkü Çelik Şavk
doğru yazuv imlâ, yazım rıpaBoriHcanHe
doğrudan doğru açık, direkt, dolaysız npaMOH
doğrultuv keliş datif hali, verme durumu, yaklaşma lıali,yönelme
durumu, yönelme hâli naüex iaTe.ribHbifi, pianpaBHTejibHbm
dudak dudak ry6
dudaklaşuv dudaksıllaşma, yuvarlaklaşma oryöneHHe
dudaklı dudaksıl, yuvarlak ryöıiofl, JiaöHaJibHbiH
dudaklı sozuk dudaksıl ünlüler, yuvarlak ünlü Jia6Ha.nbHbie rnacubie
dudaklı sozuk yuvarlak ünlü ry6Hbier.iracH.bie
dudaklı tutuk dudak ünsüzü ryönoH coniaciibiH
dudaklı tutuk dudaksıl ünsüzler Jia6na.ribHbie cor.ıar.Hbie
dudak sesine keçüv dudaksıllaşma, yuvarlaklaşma .na6na.riH:iauHn
dudak singarmonizmi dudak benzeşmesi dudak uyumu .na6Ha.iblibiH
CHHnipMOIIIUM
dudaksız sozuk düz ünlü neryönoH r.nacjiMH, He.na6Ha.riH.iOBaHHbiH
r.nar:HMfi
dudak-tişli diş dudaksıl rydiicKsyöHOH
eeca hece, seslem r..noreca ayırıcı hece bölmesi, hece sının crioropaMeJi
eca biriküvi hece kaynaşması onpemeiiHC rjıoroBeca tüşüvi hece düşmesi, hece yitimi, seslem yutumu raanojıorna,
onyıuemie r:.rıoraecnebiy sözler yabancı kelime, yabancı sözcük HiiocTpamioe CJIOBOedebiy edebî JiHTeparypiibiıiedebiy til' edebî dil, yazı dili, yazın dil JlMTepaTypiibiiî fi/SbiK, n.<MK
JiHTepaTypııı.ııi. xy,ıojKecrBeiiHbiPi HMKeki azalı cümle vi't ögeli cümle, iki ögeli cümle npejUKMcenne
jB.vrocrounoe . .eki ecalı iki heceli /ıijyruıoroBOH .
eki ecalı sözler iki heceli sözcükler üB.ycnoafiihie cnoBa
eki haberli cümle ii.i yüklemli cümle üByaauyeMoe npeü.nojKemic
.'ki manalılık iki anlamlılık iiBa:inaıiH(XTb
eki muptedalı cümle iki özneli cümlenpeii.i[oxcııne
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 83
eki nokta iki nokta
eki tilli luğat iki dilli sözlük üBya;sbiıiHHH cnoBapb
eki tillilik iki dillilik jB.yavsbiMHe
ekilik sayı çift sayı jBOHCTBennoe »iHC.no • • • •
ekinci derece aza ikinci dereceli öge «ı.rieH BTopocreneHHblH
ekinci derece haber ikili çatılı yüklem BTopocreneHHoe
ekinci şahıs ikinci kişi JIHUO BTopoe, BTopoe .nnuo
ekinci şahıs çokluk çoğul ikinci kişi, ikinci çoğul kişi BTopoe JIHııO
ekinci şahıs teklik ikinci tekil kişi, ikinci teklik şahıs BTopoe JIMIıO
eüHHcrBeiinoro ıiMcno
ekinci uzunlık ikincil uzunluk BTopnıiHaa üo.nroTa
ekvativ ekvatif, eşitlik SKKıTHı)
elifbe abece, alfabe a;-(6yKa, a.rul)aBHT
emir cümlesi emir cümlesi noBe.nnTe.nbHoe npejLnoJKenoe
emir meyil buyruk kipi, buyrum kipi, emir kipi HMnepaTHB,
noBe.nHTe.ribHoe na K.noneiiHe
entsiklopedik luğat ansiklopedik sözlük 3HUHK.TOneumer.KHH
("JlOKipb
erkek cinsi eril cins, erkeklik MyaccKOH paacskirgen söz arkaik sözcük, eskimiş sözcük npxnH:*vi, ycrapeBUiHa
("•JıOBO
etimologiya etimoloji, kökenbilim 3THMO.norna
f .. .fısıltılı ıslıklı uıunnuiHH .fısıltılı sesler ıslıklı sesler ııınnauiHe «yKHfiil' eylem, fiil n a r o n
fiil' cümlesi eylem tümcesi, eylem cümlesi, fiil cümlesi r.naro.FibHoe
iipeajTCHKeHHe, npeü.noxeıiHe c r.naro.nbHHM aouyeMMMfiil' negizi eylem gövdesi, fiil gövdesi rnaranbiina OTHOBÎI, oaioBa
naranafiil' tamın eylem kökü, fiil kökü r.rmranbiibiH Kopeiibfiil'den fiil' yapıcı yalğama fiilden fiil yapım eki a(|)(|)HKf:
oöpanroniHfı r.naron OT n a r a n a
fiil'den fiil' yapuv fiilden fiil yapma ısııy rpıir.naro.nblioe
84 Ülkü Çelik Şavk
fiil'den isim yapıcı yalğama fiilden isim yapım eki a<J«I)HKC
o6pa:ıyioiijHH HM a OT nrararıa
fiilden yapılğan fiil' eylemden türeme eylem, fiilden türeme fiil
npomBOüHbiH OT nnarojTa r.ıraro.ri
fiilden yapılğan isim eylemden türeme ad, fiilden türeme isim
nporoBOüHMH OT maro.na HMHfiil'lernin tüslenüvi eylem çekimi, fiil çekimi cnpaaceHHe r.naro.fiafiil'siz fiilsiz 6e:cnaro.iTHbiHflektiv tiller bükümlü diller, bükünlü diller (JuieKTHBHbie muKUfonema ses birim, fonem, sesbirim <])OHeMafonemanın türleri alofon, ses birimsel değişke, sesbirimcik,
sesbirimsel a.n.ncxJ)OHa fonetika fonetik, sesbilgisi (JoHeraicafonologiya fonoloji, ses bilimi, sesbilim <I>OHO.nornaforma biçim (j)opMafrazeologik luğat deyimler sözlüğü (I)pa:ıeo.norHHecKHH cnoBapb
g,ğgarmoniya uyumrapMOHHa
geminatsiya ikizleşme reMHHauHa
genealogiyalık kalıtımsal, soydaş reHea.nornıier.KHH
gırtlak boğaz, gırtlak, hançere ropTaHb
gırtlak sesleri gırtlaksı 1 sesler ropTaHHaa :<ByKH
gırtlak üstü tutuklan gırtlaksı! ünsüzler HaüropTaHHHKOBHe cornacHbie
giperbola abartma rnnep6o.nagipoteza hipotez, varsayım rnnoTe:« :
grammatika dilbilgisi rpaMMaTHKa
hhaber bildirme, yüklem H ıaBHTe.nbHbiH, aca^yeMoe, npeüHKaT
haber fiili bildirme kipi n:ihaBHTe.nbHoe HaKJioHeHHe
haber ismi yüklem ismi HMeHHoe CKa:<yeMoe
haberleşme bildirişim, iletişim KOMMyHHKauHa
haberlik affiksi bildirme eki a^Imıcr. cKa:<yeMocTH
halk tili halk dili iiapoüHHH a:*iK
has isim has isim, özel ad,özel isim HMa coöcTBeHHoe, co6r.TBeHHoe
HMH
hitap hitap, seslenme oöpaıueHHe
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 85
İ • • • - ' • . • ; . : . • • • •
ibare anlatım, ifade, deyim, söz öbeği Bbipa aceme, o6opoT peiH,
içki iç, içsel BHyTpeHHHHiçki rifma iç kafiye, iç uyak BHyTpHrrpoMHa a pH(J)Maiçki ses iç ses, içses HHJiayT , • . " - • • • •idare yönetim, yönetme ynpaBJieHHe .
idare bağı yönetim, yönetme ynpaBJieHHe
idare etici söz yönetici sözcük yrpiBJiaioiiiee CJıOBO
idiolekt birey dili, bireysel dil iıaHOJieKT <-:••<;-,•idioma deyim HüHOMa
ifade anlatım, ifade BbipaaceHHeikaye cümlesi bildirme cümlesi, bildirme tümcesi noBerTBOBaTe.fibHoe
ikaye meyli bildirme kipi miHBHTejibHoe HaK.noHeHHe
ilave ek ad koyma, eşleme
i l 'miytü' bilimdili nayMHbiH
imla imlâ, yazım, yazım kuralları opcforpa^Ha, npaBonncaHHe
ince ince MflncHH
ince sesler ön sesler ;<ByKH M
ince sıra ince sıra nepeüHHH
incesozuk ince ünlü, ön ünlü rnacHbie Manine, MancHe nnacHbie
ince tutuk ince ünsüzler MarKHe cornacHbie
indeks dizin, indeks HHüeKc
infinitiv mastar, isimfiil HHCJHHHTHB
informant bilgi veren, denek HH^opMaHT
inkar sözleri olumsuzluk orpmiaHHe •
inkar zamiri olumsuzluk zamiri, olumsuzluk adılı OTpHiiaTe.nbHoe
internatsional' sözler uluslararası sözcük HHTepHaiiHOHaJibHbie
intonatsiya titremleme HHTOHaniıainversiyah cümle devrik cümle HHBeprapoBaHHoe npeü.ıoxeHHe
ironiya ironi HpoHHaisim ad, isim HMB, Ha:iBaHHe, cymecTBHTefTbHoe
isim cümlesi isim tümcesi npeü.noaceHHecnMeHHbiMCKa:iyeMbiM
isim negizi ad gövdesi, isim gövdesi HMeHHaa OTHOBa
86 Ülkü Çelik Şavk
isim söz birikmesi isim tamlaması cnoBocorçeranHe roıeHHoeisim söz birleşmesi isim tamlaması criOBoro'ieraHHe HMeHHoeisim tamın ad kökü iienpoM.ffiOüHoe cymecrBHTeJibiıoeisimden türeme isim addan türeme ad, isimden türeme isim
npOHMBOJIHblH OT HMeiIbl HMJI
isimden yapılğan fiil addan türeme eylem, isimden türeme fiil
npopKBOüiibiM OT HMeiibi maroji
isimfiil' isim fil, kılış ismi, mastar rnaroJibHoe vmn, HH<I)HHHTHB
ismin türlenüvi isim çekimi ocnoHeime cyıuer.TBHTe.nbHor
ismiy cümleler ad tümcesi, isim cümlesi HMeHHoe npeü.noxeHHe
istek cümlesi istek cümlesi, dilek cümlesi ace.rıaTe.nbHoe
istek meyil istek kipi }Ke.naTe.nbHoe naK.aoneHHe
işaret belirtke, işaret .IIUIK
işaret sıfatı gösterme sıfatı, işaret sıfatı yKa.siTe.ribHoe CJIOBO
işaret zamiri gösterme adılı, işaret zamiri yKa:«iTe.ibHoe
MerroHMenHe, viecroHMeHHe yKa;«Te.ribHoe
izafet izafet H«(I>eT
izaiy luğat ansiklopedik sözlük TOJIKOBUıÎ
jjargon jargon jKapron
jargonizm jargonizm aoıproHH1.»!
jestler tili işaret dili fM>iK
k , k . . . - . ; . . .
kaçak akıcı öernbifl
kaçak sesler akıcı sesler öenbifle ;<BVKH
kaçak sozuk akıcı ünlü öernbirt raaaiHH
kadın cinsi dişilik acencKHH poii
kaide düzenleme, kural npaBH.no
kalıcı geçişsiz nenepexoüiibiH
kalıcı fiil'geçişsiz fiil r.naro.n iıenepexoüHbifi
kalın sozuk art sıra ünlüsü .«uuibiH naniuf l
kaltıravük tutuk titremeli ünsüz, titrek ünsüz, titreşimli ünsüz
üpoaca UIHH rama < :ı ibifl
kapalı e kapalı e .«îKpUTbiH 3
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 87
kapalı eca kapalı hece :«iKpblXblfl c n o r
k a r a m a karşı sözler karşıt anlamlı, zıt anlamlı aHTOHHM
karşı kuyuv bağlayıcısı karşıtlık bağlacı, karşıtlık ilgeci, zıtlık
bağlacı COKH npoTHBMTe.nbHbifi, npoTHBHTe.ribHbiH COKM
karşı manal ı l ık zıt anlamlılık anTOHHMHa
kattı art avurt, sert TBepjibiH
kattı sozuk art sıra ünlüsü .«ıÜııHH nnacHbiH
kattı tafilay sert damaksıl TBepjOHe6iibifi
kattı tutuk art avurt ünsüzü, sert ünsüz TBepübiH cornacHbift
kavuz ayraç, parantez ocoöioı
kaytım dönüşlülük BCMBpaTHbiH
kaytım derece dönüşlü çatı Bo;«paTHbiH .«ı.nor, «ı.nor BCMBpaTHMH
kaytım f i i l i dönüşlü eylem, dönüşlü f i i l BCMBpaTHMfi n a r o r ı , n a r a n
BCMBpaTHMH
kaytım zamiri dönüşlülük adılı, dönüşlülük zamiri BO.«paTHbie
vıecTOHMeiiHa
kakafoniya kakışma, kakofoni, ses uyumsuzluğu KaKatyoHHfl
kal'ka kopya, öykünme, taklit K<ıJibKa
keçici fiil' geçişli fiil naro.r ı nepexoüHbiH, n a r o . n TpaH;iHTHBHbiH
keçiş geçiş, geçme nepexoü
keçken zaman geçmiş zaman npoiueüuıee BpeMa, Bpe\ıa
npomeiiuiee, nep<J)eKT
keçüv geçiş, geçme nepexo j
kelecek zaman gelecek zaman, geniş zaman öyüymee BpeMa, BpeMa
öyüyuiee
keliş durum, hâl naiieac
keliş affiksi durum eki, durum takısı a^HKCbi naüexeH, OKOHıiaHHe
naiieacıioe
kemirçek sesine keçüv gırtlaksıllaşma npeBpauieHHeB ropTaHHbiH
keniş cı ımle genişletilmiş cümle pacnpocrpaneHHOe npeü.noxeımoe
ken sozuk geniş ünlü uiHpoKHii rmacubiH
kerek meyil gereklik kipi, gereklilik kipi üO.naceHfTBOBaTe.nbHoe
iıaK.fToiıenenne
kesir sayılar kesir sayı sıfatları üpoöiioe <iHc.ıwTe.nbHoe
kesir sayısı kesir sayısı MHCJiHTe.nbHoe iipoönoe
kıska kısa KpaTKHH
88 Ülkü Çelik Şavk
kıska eca kısa hece KpaTKHH cnor
kıskalık kısalık KpaTKoert
kıska sozuk kısa ünlü KpaTKHH rnacmiH '
kıskaırtuv kısaltma aööpeBHaTypa : ;
kıya laf dolaylı anlatım KOCBemraa penb .
ki bağlayıcısı ki bağlacı COKM KH .
kirüitsa Kiril alfabesi KHpHJlHiia
kiriş ara, giriş BBOüHbiHkiriş cümlesi ara cümle, aratümce, giriş cümlesi BBaaHoe
npeü.aoaceHHe, npejLnoaceHHe BBOüHoekiriş söz ara sözcük BBOjiHoe CııOBO . , :klişe basmakalıp, klişe KJiHliıekoçürilnıe laf dolaysız anlatım npaMaa penbkonkret fiil' somut fiil riiarojı KOHKpeTHHHkonkret isim somut ad, somut isim KOHKpeTHoe HMH, KOHKpeTHoe
r.ymecT6HTe.nbHoek o n k r e t mana somut anlam :«ıaHeHHe KOHKperaoe, KOHKpeTHoe
konteks t bağlam KOHTeKCT
koşma aıffiks birleşik ek CJICOKHHH
koşma dudak tutuklan çift dudak ünsüzü 6H.aa6Ha.ribHblH conacHMH
koşma hıaber birleşik yüklem r.Ka:ıyeMoe cocraBHoe
koşuluv kaynaşma cTHaceHHe .
koşuvcı sozuk bağlama ünlüsü r.oeüHHHTe.fTbHbiH rnacHbiH
küçük ariif küçük harf Ma.neHbKaa 6yKBa
kuvetlendi rici parçalar kuvvetlendirme edatı, pekiştirme edatı
ynH.nHTe.abHa a nacrnua
küvettendirme kuvvetlendirme, pekiştirme yoıneHHe
lafnin stili konuşma tarzı rrH.rib pa:sroBopHHH
laringal ' t u t u k hemze xaM«
lakırdı kon uşma, söz pa:roBop, peıib
lakırdı appj ıratı konuşma aygıtı peneBOH annapaT
lakırdı orgianlan konuşma azaları,konuşma organları, ses örgenleri
opraHbi peıieBbie
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 89
lakırdı ritmi konuşma ritmi pHTM peım
lakırdı tili konuşma dili pa.TOBopHaa pe% • -.
leksika kelime hazinesi, sözcük dağarcığı, söz varlığı .neKCHKa
leksikolog sözcük bilimci .neKCHKOJiorleksikologiya sözcük bilgisi, sözlük bilimi JieKCHKcuıorHH
lingvist dilbilimci .nHHTBHcrlingvistika dilbilim .riHHrBHCTHKalogik sub'yekt gizli özne cKpbiToe noü.neacauiee
luğat sözlük cnoBapb , .
luğat manası sözlük anlamı :fflaıieHHe .neKCHiecicoe
luğat terkibi söz varlığı, kelime hazinesi cnoBapHbiH cocraB
m . . . .
maksad bildirgen al sözü maksat tümleci o6croflTe.nbcrrBO ue.aH
maksad bildirgen zarf amaç zarfı, maksat zarfı HapeHHe ueJlH
malûm derece etken çatı ;«ı.nor üeHCTBHTe.nbHHH,
mana mânâ, anlam :<HaqeHne, CMbion
manadaş eş anlamlı, anlamdaş CMHOHHMHıier.KHH
manadaşlık anlamdaşlık, eş anlamlılık CHHOHHMHH ;:
manadaş sözler anlamdaş sözcükler paBHo:<HaqHWH cnoBa K
manalı anlamlı MHaıiauiHH
manalılık anlamlılık ^HaHHMoerb
mananın tarlaşuvi anlam daralması ryaceHHe nHaneHHa •mana türlenüvi anlam değişmesi MMeHeHHe :fflaHeHHe
mantıklı mantıklı .normerKHH •
mantık urğusı mantık vurgusu .normeacoe yüapeHHe
mecul fiil' edilgen eylem, edilgen fiil, pasif fiil n a r a n B
r.TpaüeTe.nbHOM :sı.rioremedeniy kültürel, medenî Ky.rtbT.ypHWH .menfiy olumsuz OTpHiiaTe.nbHbiHmenfiy cümleler olumsuz cümle OTpHiiaTeJibHoe npeü.aoaceHHemenfiy fiil' olumsuz fiil OTpHuaT&nbHaa (I>opMa rnaranamenfiylik sözleri olumsuzluk OTpnuaHHemenfiy zamiri olumsuzluk adılı, olumsuzluk zamiri MeeroHMeHHe
metafonij'a ünlü atiamaçı MCTa<I>OHHH
90 Ülkü Çelik Şavk
metafora anlam atlaması, eğretileme, mecaz MeTa$opa
metafraza aktarmametastaz metastaz M
metateza göçüşme, görünüş, yer değiştirme MeTaTe:«
mevzu konu, tema TeMa
meyil kip HaıcnoHeHHe
mikdar-derece alı miktar-derece tümleci oöoroaTeJibCTBO Mepbi-
creneH
mikdar-derece zarfı azlık çokluk zarfı HapeHHe KanHHecTBeHHoe
mikdar sayılar asıl sayı sıfatı, asıl sayı KO.nHıiecTBeHHoe HHc.nnTe.nHoe
mikdar sayısı asıl sayı, asıl sayı sıfatı HHcnHTejibHoe KanmecTBeHHoe
milliytir millî dil HauHOHanbHbiH HMK
modallik kiplik MOüa.nbHOCTb
morfema biçimbirim, şekil birimi Mop^eMa
morfemanıü türleri alomorf, biçimbirimcik a.nJioMop(J)a
morfologiya biçimbilim, şekil bilgisi Mop$o.ıorHfl
mul'kiyet affiksleri iyelik ekleri a$4>MKCbi npHHaü.nescHOTTH
mul'kiyet zamiri iyelik adılı, iyelik zamiri vıecroHMeHMe
munasebetçi ilgeç, edat, son takı noc.ne.normupteda özne noü.nexaujeemupteda haber kelişüvi özne yüklem uygunluğu comacoBaHHe
r.Ka;<yeMoro r, noü.neacauiHMmuptedasız öznesiz 6ecnoii.nexaiiiHbiHmuptedasız cümleler öznesiz 6eaıojuıe:acaüiHbiH npeü.noxeHHHmürekkep bileşik, birleşik rocraBHOHmürekkep ad birleşik ad, birleşik isim cnoaaıoe HMHmürekkep affiks birleşik ek cnoxHbiH a^HKCmürekkep cümle bileşik tümce, birleşik tümce cnozcHoe
npeii.noaceHHe
mürekkep fiil' birleşik eylem, birleşik fiil cnoacHbiH r.naro.nmürekkep haber birleşik yüklem c.ıca.<yeMoe r.ocraBHoe, corraBHoe
mürekkep kelecek zamannıfi dayimilik sekilinin vastasız sekiligeniş zamanın hikâyesi npoıueüiuee Heonpeüe.neHHoe BpeMH
mürekkep kelecek zamannıfi katiy şeklinin şart sekili gelecek
zamanın şartı öyüyuıee ycnoBHoe BpeMH
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 91
mürekkep kelecek zamannin katiy şeklinin vastalı sekili gelecek
zamanın rivayeti öyjyıuee noBecTBOBaTe.nbHoe BpeMa
mürekkep kelecek zamanmn katiy şeklinin vastasız sekili gelecek
zamanın hikâyesi 6yüyıuee HaMepeHHe
mürekkep kıskartılğan söz kısaltılmış sözcük rjıoscHocoKpame'HHoe
mürekkep mupteda birleşik özne cocraBHoe nojuiejKaıiiee
mürekkep söz birleşik kelime, birleşik sözcük cnojKHoe rjiora
musbet cümle olumlu cümle, olumlu tümce yTBepüHTe.abHoe
musbet fiil* olumlu fiil nanojKHTejibHaH (popMa nnarojıa
n . . . .nefes aluv soluk alma BübixaHHe
nefes çıkaruv soluk verme Bbiüox, BbiübixaHne
nefes çıkaruv urğusı soluk verme vurgusu BbiübixaTe.rrbHoe
negiz gövde, türemiş, türeme, türev orHOBa, npomBOjmbiH
neologizm yeni sözcük Heo.norH;tti
nida ünlem BoocnHuaHHe, MeaaoMeTHe
nida cümlesi ünlem cümlesi, ünlem tümcesi BOciüiHuaTe.nbHoe
npeiuıoxeHHe, MesaoMeTHoe npeü.nox;eHHe
nida derecelikleri ünlem edatı, ünlem ilgeci
nida intonatsiyasi ünlem ezgisi ünlem tonu HHTOHaiiHfl
BocKJTHuaTe.iibHaa .nida işareti ünlem işareti Boac.iHiiaTe.nbHbiH :wafc,
BocxriwaTe.abHbiHnida parçaları ünlem edatı, ünlem ilgeci
nisbiy zamirler ilgi adılı, ilgi zamiri OTHOCHTe.ribHoe MecroHMeHHe
nokta nokta romca
noktalı virgül'noktalı virgül TOMKa c. ;«naTOH .. ;>
nominatsiya adlandırma, yalın hal HOMHHaiiHH - ?
nutuk söz peqb
nutuknın stili konuşma tarzı CTHJib pa:<roBopHbiH
92 Ülkü Çelik Şavk
o . . . . . . . • . . : . " • . • . • . . . . . - ' . • . . . ,
ob'yektli geçişli nepexojHbiHob'yektsiz nesnesiz 6eK>6ıeKTHbift, HenepexoiiHWft
o g ' s ı r a ince sıra nepeüHHH pnü
og' sıra sozuklar ince sıra ünlüler, önsıra ünlüler nepejHHe DiacHbie
og' sırağa keçüv incelme nepexoii B nepeüHHH pua
ohşav-kuçültüv affiksi küçültme eki yMeHUJHTeJibHo-.narKaTe.ribHblfi
ohşav yalğaması benzerlik eki, benzetme eki ynoiioöHTeibHUH
ol'çü ve derece zarfı miktar zarfı HapeMHe Mepw H creneHHoluv meyli bildirme kipi mı>HBHTe.ribHoe HaKJicmeHHeolü ölü MepTBbiH
olü afflks ölü ek MepTBHH r.y$$HKC ;
olü tiP ölü dil MepTBbiH HMK
omonim eşadlı OMOHHM r , .orfoepiya konuşma bilim, ölçünlü söz bilim op4>odnHHorfografiya imlâ, yazım, yazım kuralları op(j)orpa$Haorta cins cinsiyetsiz q>eiiHHH poü ,.,'
ortak halser ortak yüklem oöuıee aca.ıyeMoe . , , .
ortak mupteda ortak özne oöıuee noji.nexaujee
ortak ob'yekt ortak nesne oöuıee üono.nHeHHe
ortaklık karşılıklı, işteş iMHMHbifi
ortaklık derece iştaş çatı, işteş çatı B;«iHMHblfl ;«ı.rıor, .fiuior B.«1HMHUH
ortaklık fiil'işteş fiil, işteş eylem, işteş fiil rnarojı B.«HMHUH
ortaklık yalğaması ortaklaşma eki a^HKr. ooBMerTHOTTH
orta tanlay tutukıh orta damaksıl ünsüz cpeüHeHeÖHblH rorincHbift
oz' lük zamiri dönüşlülük zamiri, dönüşlülük adılı MerrroHMeHMe
BO.«paTHoe
Ö . : ' :;'--
ö n i m l i işlek, üretken npoüyKTHBHbiH ' *ö n i m l i l i k ü r e t k e n l i k BompoH;iBOiiHMOcrb "•'"' '-•• '
P ' ' • ' • : . . •". ' • ' - ! : ; • • • • ' - • - .
paradigma örneklem napaüMrMaparça ilgeç 'iacrHua
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 93
patlayıcı kapantılı, patlamalı, patlayıcı
patlayıcı sağırlar patlayıcı ötümsüzler HupfeiBHbie nyxHe
patlayıcı tutuklar patlayıcı ünsüzler RipbiBHbie cor.iar.HHe
patlayıcı yaftğıravuklar patlayıcı ötümlüler KtpbiBHbie <BOHKne
pauza ara, durak, durma nay.cı
pay sayı sıfatı üleştirme sayı sıfatı pa:<üe.iHTe.nı>Hoe ıiHcriHTe.riHoepısırdılı ses fısıltılı ses uienoTHUH <B.yKpiktogramma resim yazı nHKTorpa.MMapozitsiya durum FKMHUHH
prefiks önek npecjMKO
progressivlik assimilyatsiya ilerleyici benzeşmenporpeccHBHan
proteza başta ünlü türemesi, ön türeme npoTe.«
regressivlik gerileyici perpecrHBHUHregresivlik assimilyatsiya gerileyici benzeşme acr.HMH.ınnna
perpecrHBHaa, perpecnHBHan acrHMHnauHaresmiy til 'resmî dil CKİ)HUHajibHbiH H<biKrifma kafiye, uyak pii(J)\ıaritorika söz bilim, söz sanatı pHTopHKa
t ' • . • ' . . . • • • • • • • . • .
sade cümle basit cümle, yalın cümle, yalın tümce ıKUMBıIOC
sade isim yalın isim HM» B OCHOBHOM naüexesade keçken zamannıA vastalı sekili öğrenilen geçmiş zaman
npoıueiiııiee HeoqeBHJinoe BpeMflsağır ötümsüz, sedasız, tonsuz myxoı-!
sağırlaşuv ötümsüzleşme, sedasızlaşma, tonsuzlaşma or.ıyLuenne
sağırlık ötümsüzlük iJiyxocrb
sağır tutuk ötümsüz ünsüz r.nyxoH roraacubiH
saiplik kelişi ilgi hali, ilgi durumu, tamlayan durumu iyelik durumu,
iyelik hali najeacpoüHTe.nbHbiH, poüHTeibHbiH najeac
saiplik kelişi genitif, ilgi durumu, ilgi hali, tamlayan durumu ıCNMTııB
sanlık sayı adı, sayı ismi nvin 'iHrjiHTe/ibHoe
satır başı paragraf a 6:ıau
sayı sayı, sayı adı, sayı ismi H\ıa ımr.aHTe.nbHoe, TOCUO '.
94 , ;..;'• Ülkü Çelik Şavk
sayı sıfatı sayı sıfatı ıinrjiHTe.rn>Hoe , ., ;
sebep bildirgen zarf sebep zarfı Ha pcme npHMHHbi . . «semantika anlambilim, anlam bilimi ceMaHTHKasemasiolog kavram bilimci ceMar.Ho.ıorsemasiologiya kavram bilim c.eMar.HOJiornases ses ro.rıor, nByicses bezleri ses telleri r.nor.oBbie CBff/SKHses biriküvi ses birleşmesi, birleşme, çakışma, geçişme
KOHBepreHTUHHses birleşmeleri birikmeleri ses birleşmesi /SByicocoıaTaHHeses denişmesi ses değişmesi mMeHeHHe ;<Byicaseskoşuluvı ses türemesi npn6aB.neHne :<6yKaseslemin meydanğa kel'mesi sesin oluşumu, sesin türemesi
seslemin yerlerini almaştiruvı göçüşme, yer değiştirmeneperraHOBKa «yıcoB ,,A ; ....
sesnin yüksekliği ses yüksekliği BbicoTa :<Byica ... . . • , ,ses tonu ses tonu ro.Fior.OBOH TOHses türlenüvi ses değişmesi mMeHeHHe «yKa .,ses tüşüvi ses düşmesi, ses yitimi rcueHHe :«yKa ,ses uzunluğı ses uzunluğu ücmroTa -<ByKa . ,:
ses yolı ses yolu nyrb Bo:*ıiyxasıfat sıfat HMa npH.nareTe.riHoesıfat söz birikmesi sıfat tamlaması onpeje.nHTe.m>Hoe
sıfatfiü' ortaç, partisip, sıfat fiil r.aaro.nbHoe npHJiar.rre.ibHoe,•;•. npmaorHe ;,:-.;.-;, ,... .. : -^ / -
sıra sıra nopaüOK, paüsıra sayısı sıra sayısı, sıra sayı sıfatı TOCJiHTe.ribHoe nopaüKOBoesızğıravuk tutuklar sızıcı ünsüz uicneBOH corJiarMblH -sızıçık çizgi «iepTOMKa , -singarmonizm ünlü uyumu r.HHrapMOHH<Msinkopa iç ses düşmesi, içses düşmesi, içses yitimi, iç ses yitimi
CHHKonasintaksis cümle bilgisi, sentaks, sözdizimi, tümce bilim CHHTaKCMC.sintaktik dizimsel cHHTarMaTmeocHHskobka ayraç, parantez cKoöKa ...sonorlı ses titreşimli ses coHopubiH .<B.VK
Kırım Tatarcâsı Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 95
sonorlı tutuklar akıcı ünsüz coHopHMH connacHblfi
soydaş bir cins, türdeş OüHopojHMH •. . ,-
sozuk ünlü, vokal BOKOHÜ, rnacHbiH .' •'-•••<"•
sozuk kıskalığı ünlü kısalığı KpaTKoerb nnacHbix . -: v
sozuklarnın ğarmoniyası ünlü uyumu rapMOHHH r.narnbix
sozuklamın uyğunluğı ünlü uyumu rapMOHHH r.nacHbix
sozuklaşuv ünlüleşme BOkn.riHMaLina
sozuk nevbetleşüvi ünlü almaşması, ünlü göçüşmesi qepeüOBaıine
r.nacnbix
sozuk türlenüvi ünlü değişimi H.weHeHHe rnacHoro
sozuk tüşüvi ünlü düşmesi, ünlü yitimi BbinaaeHHe rJiacHoro
söylev konuşma pa;«T)Bop
söylev tili konuşma dili pa:coBopHaa penb
söz kelime, sözcük CJIOBO
söz birikmesi kelime grubu, sözcük öbeği cnoBor.oqeTaHHe
söz birleşmesi kelime grubu, sözcük öbeği cnoBoroMeraHHe
söz çeşitleri sözcüktüm ıracriı peMH
söz manası düz anlam, sözcük anlamı waııeHHe cnoBn
söz og'ü yardımcısı ilgeç, edat npejuıor
söz terkibi sözcük birleşimi coeraB cnoBapHHH
söz türlenüvi sözcük çekimi, sözcük değişmesi rjıoBOMMeHeHHe
söz yapıcı sözcük türetici cjıOBonpoMBOüHbiH
söz yapıcı affiks yapım eki cıoBoo6pa:K)BaTe.FibHbiJ;ı a(JxJ)HKC
sözyapuv sözcük türetme, sözcük yapımı cnoBOo6pa;ıoBaHHe
sözlernin ecalarğa bölünüvi heceleme, seslemleme npoHiHouieHHe
no cnoraM
sözlernin sırası sözlük düzeni nopaüOK caor
sözniâ asıl manası sözlük anlamı nepBHMHoe sHn'ieHHe
söznifi çokmanalılığı çok anlamlı sözcük MHonMHaMHoe CTOBO
söznifi doğn manası sözlük anlamı nepBHMHoe ^Ha'ieHHe
söznin negizi sözcük gövdesi onıoBa cıoBa
söznifi temeli sözcük gövdesi ocHOBa cnoBa
stil'biçem, deyiş, tarz, üslup crH.nb
stilistika biçem bilim, deyişbilim, üslup bilimi oruriHcrHKa
sual' soru Bonpor.
sual' affiksi soru eki BonpoorreJibHa n
96 Ülkü Çelik Şavk
sual' cümlesi soru cümlesi, soru tümcesi BonpoanTenbHoe
sual' derecelikleri soru edatı, soru ilgeci ııaonıubi BonpocnTe.ribHbiesual' intonatsiyası soru ezgisi, soru tonu HUTOHMıHH Bonpor.HTe.nbHa asual' işareti soru işareti BonpocHTe.ibHbiH AH<\K, ;tfMK
Bonpor.HTe.nHbiHsual' parçaları soru edatı, soru ilgeci «lacraubi Bonpor.HTe.nbHbiesual' sözleri soru sözcükleri BonporMTeJibHbie cnoBasual' zamiri soru adılı, soru zamiri BOiıpocHTenbHoe MecroHMeHHe,
MecTOHMeHHe BonpociHTejibHoe
sub'yekt özne noü.fieacamee ' ' ['
suffiks sonek, son ek cy<]xI>HKC
suffikssiz eksiz 6eccy({)(I)HKr.HbiH
sun'iytil' yapay dil HacyccTBeHHbiH
sun'iy tiller yapma diller
ş • • . - • . • . . • , :
şahıs kişi, şahıs .nmıo
şahıs adı kişi adı, şahıs adı HMa .rrH'iHoe
şahıs affıksi kişi eki OKomiaHHe .TTHHHoe
şahıs affîksleri kişi eki, şahıs eki .riHHHoe
şahıs zamiri kişi adılı, kişi zamiri, şahıs zamiri \ierroHMeHHe .iHHHoe,
.riHıinoe MerroHMeHHe . : , , . ,
şahıslı cümle özneli cümle .nmıioe nne.uıojKcııne
şahıssız kişisiz, şahıssız 6e.ınnı!iıi)iiı
şahıssız cümle kişisiz tümce, öznesiz cümle öcvııi'inoe npeüJioaceHHe
şahıssız fiil' şahıssız eylem, kişisiz fiil r.naro.n 6e;i™ıillbiH,
6e;ıaHMiib»ı naro.ii :,,.
şahıssızlık kişisizlik ÖCIIıııMıKH TI, , , . , ;, - ..,•,•
şart koşul, şart yrjıonııuı ı
şart affıksi şart eki a(|x|)iiM. \c. loiiiioro luiK.iioııeıniîi
şart bağlayıcısı şart bağlacı coıo.s _\c.ıoı;ııı,ııı - . - . . .şart bildirgen al sözü şart tümleci <>o<.i(iiri('.ıı.(rrno ycjroBMflşart cümlesi koşul cümlesi, varsayımsal tümce, şart cümlesi
yrjıoBiioe npcATOJKcııııi". ı•ııIıOTCTıI'H-CMM' ııpe.ı.iıo»:eııııeşart meyil koşul kipi. şart kipi ı ııııoTt'Tii'icr.Koc naK.noııeilu»1
HaıoioiienHe f:of:.rıai'artMi,ııoc. \<..ıOıSııOC ııaK.ıoıu'iıııc
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 97
şimdiki zaman geniş zaman, şimdiki zaman BpeMü Hiicronuiee,
Harroaıue Bpevm, npe:ieHc
şive ağız, lehçe roBop, ananem, Hape'iHe '
şuvultı gürültü uiyM "'
şuvultıh tutuk gürültülü ünsüz uıyMHbiH coniacHbiH
ttabi cümle dilek cümlesi ,yan cümle, yantümce npHüaTOMHoe
tabioluv bağımlılık, bağlılık noüıiHHeHHetabili mürekkep cümle girişik karmaşık tümce, girişik karmaşık
cümle cnoiKHonoüMHHeHHoe npeü.aoaceHHe
tabirli luğat ansiklopedik sözlük TOJıKOBUH cnoBapb
taklidi taklidi, yansıma nByKonoüpa»caHHe
taklidiy söz yansıma sözcük ;<ByKonoüpaxaTe.ribHoe CJıOBO
talil ' analiz, çözümleme pa.iöop
tamamlanğan belirtilen, nitelenen, tamlanan onpejicnHeMoe
tamamlayıcı nesne, tümleç, niteleyici onpeücneHHe, üono.iHeHHe
tam cümle tam cümle, tam tümce no.iHoe npejLioaceHHe
tam manalı söz tam anlamlı sözcük no.nH(MHaıiHoe cnoBO
tam olmağan cümle eksik cümle, eksik tümce, kesik cümle
üe(J)eKTHoe npeü.no3ceHHe, neno.fTHoe npeü.ıojKeHHe
tamir asıl, kök, taban, temel KopeHb, ocHOBa
tamırdaş kökteş OüHOKopHeBOH
tamirdaş sözler kökteş sözcükler OüHOKopHeBbie cnoBa
tanlay damak Heöno
tanlay aldı tutuk ön damak ünsüzü nepeüiiea.fl>iMHbiH cornacHbiH
tanlay art ı art damaksıl, artdamaksıl, dilardı damak ;«iüHeHe6HblH
tanlay artı tutuk art damaksıl ünsüz :«ı jneHeöiibiH r.nar.Hbie
tanlay sesi damaksıl ses HeöHbiH «yK
tanlay tiş tutuklan damak diş ünsüzü HeöHO-.ıyöHOH ronacHbifl
tanlay tutuklan damak ünsüzleri, dil ardı ünsüzleri :«üHeaOTiHblH
connaaibie
tara lma büzülme, daralma cyaceHHe
tar sozuk dar ünlü ATKpuTbifi rjıaaibiH,y;flcHH
tarihiy tarihsel
98. Ülkü Çelik Şavk
tarihiy grammatika artzamanlı dilbilgisi, tarihî gramer, tarihsel dilbilgisi HCTOpHMeCKHH rpaMMaTHKa, rpaMMaTHKa
tarihiy til ilimi tarihsel dilbilim HCTopHıier.KHfitarlaşuv büzülme, daralma cyaceHHetarz alı durum belirteci, hal zarfı, niteleme belirteci Hapeıine o6pa:«
tarz bildirgen al sözü hareket tümleci odcroHTejibCTBO o6pa;«ı
teklik sayı tekil eüHHOTBeHHoe MHOJıO
tekmil kanun, kural «KOH
telaffuz söyleyiş, telaffuz npomHorueHHetembr tını TeMöpteneştirme, ol'çeştirnıe karşılaştırma r.onocraB.neHHeteneştirüv ekvatif, eşitlik, mukayese, karşılaştırma opaBHeHHe,
3KBaTHB
teneştirüv kelişi eşitlik hali 3KBaTHBHHH naiieacteneştirüv munasebetçileri karşılaştırma edatları cpaBHHTeJibHbie
nocne.norHteneştirüv yalğaması eşitlik eki 3KBaTHBHblH a$$HKCtercime aktarma, çeviri, tercüme nepeBOütermin terim TepMHHtez yazı hızlı yazı, yalın yazı CKoporTHCbtırnaklar tırnak işareti KaBbl'lKHtil' dil, söz peıib, HiUKtil'ailesi dil ailesi ceMeHCTBO anbiKOB, a;ftiKOBaa ceMbatil' artı arka damak, dil ardı ;<aüHea:iblMHblHtil'artı sesi dilardı sesi BcnapHbiH ;<ByKtil'artı sozuk dil ardı ünlüleri .«HHea;fl>lılHblH rnacHbietil' artı tutuklan damak ünsüzleri, dil ardı ünsüzleri :«üHea:*blıiHbiH
cornaome . .til' atlası dil atlası a;ibiKOBOH aT.nactil'de alınmalar aktarma sözcük, alıntı sözcük *ıHMCTBOBaHHe CJıOBO
til' ucı tutuklan dilucu ünsüzleri annKa.ib, KopoHa.abHbie conacHbietire tire THpetiş diş -iyötiş eti diş eti, dişsil a.nbBeo.napHbiHtiş eti tutukı diş eti ünsüzü, dişsil ünsüz aJibBeoJiapHblft conacHbiH
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 99
tişli dişsil :*y6HOH,tişli tu tuk dişsil ünsüz, diş ünsüzü üeHTaJibHbiH conacHbiH, :<ydHOH
conacHbiHtoktav işareti noktalama işareti tftaKH npenHHaHHH -,tolu cümle tam cümle, tem tümce no.iiHoe npeü.ıoxeHHeton perde, ton HHTOHauMH, TOHtoplulık sayıları topluluk sayıları coöHpaTeJibHbie HHCJiHTe.HbHoe,
MHCiTHTe.nbHoe co6npaTe.nbHbietoponimika yer adları bilgisi, yer adları bilimi TonoHHMMKatranskriptsiya çeviri yazı, çevriyazı, transkripsiyon, yazı çevrimi
tutuk konsonant, ünsüz KOHeoHaHT,tutuk koşuluvı ünsüz türemesi npHÖaaneHHe cornacHorotutuklarnın garmoniyası ünsüz uyumu rapMOHMH cor.nacHbixtutuklarnın uyğunluğı ünsüz uyumu rapMOHHH r.or.riacHbixtutuk nevbetleşüvi ünsüz almaşması, ünsüz göçüşmesi <iepeüOKiHHe
ror.narHbixtutuk türlenüvi ünsüz değişimi H.<MeHeHMe ronnacHorotuvğanlık isimleri akrabalık adlan HMeHa oöo.fflaMaioujHe
pojfBeHH e CBHM
tür lenmegen söz çekimsiz sözcük Hen.fMeHHMbie cnoBa ;türlenüv ad çekimi, çekim, çekimleme, değişim, değişme H.iMeHeHHe,
türlenflv yalğaması çekim eki a^MKr. ocnoHeHHe t ,tüslengen fiil' çekimli fiil naro.n (pHHHTHotüslenmegen fiil' çekimsiz fiil r.naro.n HH$HHHTHO, HecnparaeMafl
r.aaro.ntüslenüv çekim, çekimleme cnpaxeHHetuşken ses düşmüş ses BbinaünioiiiMH «yKtüşüm ah belirtme hali, belirtme durumu, yükleme hali BHHHTe.nbHbiH
najeactüşiim keliş belirtme durumu, belirtme hali, yükleme hali
BHHHTe.m>HbiHtUşiin kavram noiifirae
100 Ülkü Çelik Şavk
uuçfinci şahıs üçüncü kişi, üçüncü şahıs JIHUO ıperbe, Tperbe JıHUO
ufak arif küçük harf cTpoMHan 6yKBa
ufak til'çik küçük dil Ma.neHbKHH JOTıOK !
umumiy mupteda ortak özne oöuiee no.flJieHcain.ee ' •
umumiy genel OÖıIIHH . ;
umumiy ob'yekt ortak nesne oöuiee üonoJiHeHHe "
umumiy til1 genel dil JMblK 06111HH, 0611IHH HMK
umumiyleştirici sözler genellemeli sözcükler, genelleştirici sözcükle
0606111a rouiHe cıoBnpb
urğu vurgu yüapeiiHe
urğu işareti vurgu işareti HıKıK yüapeHHe
urğuiı vurgulu yüapHHH
urğulı eca vurgulu hece, vurgulu seslem yüapHblH ciıor, cnor
yüapHbifl
urğusız vurgusuz 6e:HyiiapHbiH, iieyüapHHH
urğusız eca vurgusuz hece, vurgusuz seslem rjıor 6e;<yjapHbiH,
6e;<yjıapHMH cnor
ust' tişler üst dişler Bepxıme ;ty6bi
ustünlik derecesi en üstünlük derecesi npenocxojinan rrreneıib
uvula küçük dil Ma.neHbKHH HıU'IOK :
uyğunlık uygunluk, uyum rapMOHHfl, ror.aar.OBaHHe
uzun uzun üo.nnıfl
uzun eca uzun hece üo.nrHH cnor " :
uzun sozuk uzun ünlü üOJirHH r.nacHWH '.'"'•',..
uzun tutuk uzun ünsüz üo.nrHH conacHbifi
vakit bildirgen al sözü zaman tümleci o6croaTe.nbcrBO BpeMeHH
vakit bildirgen zarflar zaman belirteci, zaman zarfı HapeMHe BpeMeHH
variant değişke, varyant BapHanT
vasta keliş araç durumu, vasıta durumu, vasıta hali najeacHHrrrpyvieıiTanbHUH, HHcrpyMeHTaibHbiH naüex
vasta til* aracı dil (UbiK nocpeüHHK, nocpeüCTByioııiHH nibiKvastalı tamamlayıcı dolaylı nesne, dolaylı tümleç Kocneimoe
jonojıneıme
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 101
vastasız tamamlayıcı dolaysız tümleç, düz tümleç npHMoe
virgül' virgül :«ınaTaavokalizm ünlüler sistemivulgarizm argo
y '-. -• •. •
yalğama ek, takı a<J><j)HKc '
yalğamasız eksiz 6e.Ki(JxJ)HKCHbiH
yanğıravuk ötümlü, sedalı, tonlu, sesleme, tınlama fflyınHHe,
ffiOHKHH
yanğıravuklaşma ötümlüleşme, sedalılaşma, tonlulaşma O/tBOH'iemıe
yamravuklık titreşimlilik ;<By«iH0CTb
yaftğıravuk tutuk ötümlü ünsüzler :*BOHKHe cor.nar.Hbie
yapma söz türeme sözcük, türev npomBOüHoe CIOBO
yapma tiller yapma diller a<MKH nr.KycfTBeıiHbic
yardımcı yardımcı BOioMoraTcribHbiH
yardımcı fiil' yardımcı eylem, yardımcı fiil Br.noMomTe.nbHUH
r.naro.nyardımcı ses bağlayıcı ses, yardımcı ses BrraBHOH .{ByK
yardımcı sozuk yardımcı ünlü üono.nHHTe.nbHbiH nnacHHH
yardımcı söz yardımcı sözcük BT.noMoraTe.rTbHWH TJIOBO, cnyaceöHbliî.
CtlOBO
yarı sozuk yarı ünlü nojıyrnaaibiH
yarım cümle eksik tümce HeüocraTO'iHoe npeü.noaceHHe
yarım sozuk yarı ünlü PIıııMÜyazı yazı, yazıt HaünHcrrb, nHCMeHiıocrbyazı tili yazı dili, yazın dil JiHTepiiTypHblfl H.MK
yazısı olğan tiller yazılı diller nHcvieHinibie a:ı.nbiKH
yer alı bulunma durumu, bulunma hali, kalma durumu MecrHblHnajejK
yer bildirgen al sözü yer tümleci o6orofiTe.nbrTBo Mecra.yer bildirgen zarf yer belirteci, yer zarfı Hapeıme Mecrayer kelişi bulunma durumu, bulunma hali, kalma durumu MecrHblH
• naüe>K, rcmejK MecriiMH,yerli şive yöresel diyalekt MecrHblHyımsak ince
İÖ2 Ülkü Çelik Şavk
yımşak ince sıra nepeüHHH paa * % *
yımşak sozuk ince ünlü, ön ünlü macmie MancHe, MfflTCHe rnacHue
yımşak tutuk ince ünsüzler Mfincne oor.nac.Hbie
yımşak tanlay yumuşak damak Mflncoe He6o
yokluk cümleleri olumsuz cümle OTpffliaTe.nbHoe npeü.noxeHHe
yokluk zamiri olumsuzluk adılı, olumsuzluk zamiri MerroMMeHHe
OTpwıaTe.nbHa, OTpHiWTe.tibHoe MecroHMeHHe
yukarı sozuk dar ünlü y:«HH rnacHblH
yükletüv ettirgen Kay:«THB
yükletUv derece ettirgen çatı noöyüHTcnbHbiH .«.aor
yükletüv derece yalğaması ettirgenlik eki, faktitif eki
:«.noro,
z \ :"zaman zaman BpeMH, BpeMeHHOH ı s
zaman affiksi zaman eki afJKjiHKC BpeMeHH • ' :
zaman bağlayıcısı zaman bağlacı COKU BpeMeHHOHzaman cümlesi zaman cümlesi, zaman tümcesi BpeMeHHOH
npejLnoaceHHezaman tabi cümle zaman cümleciği npHüaTOHHoenpejUKOKe-
zamir adıl, zamir MecroHMeHHezarf belirteç, zarf HapeMHe . • - : . • •
zenaat-uner ismi meslek ismi HanBaHHfl npo^ecrHH H pevıece.1
Türkçe Dizin
abartma giperbolaabece alfavit, elifbeaçık doğrudan doğruaçık hece açık ecaad ad, isimad çekimi türlenüvad gövdesi isim negiziad kökü isim tamın .ad tümcesi ismiy cümleleraddan türeme ad isimdenyapılğan isimaddan türeme eylem isimdenyapılğan fiil'adıl zamiradlandırma nominatsiyaağız ağız, şiveağız boşluğu ağız boşluğıağız sesi ağız sesiağızlaşma ağız sesine keçüvağzın açılma derecesiağıznın açılışıakıcı kaçakakıcı sesler kaçak seslerakıcı ünlü kaçak sozukakıcı ünsüz sonorlı tutuklarakraba diller akraba tillerakrabalık adların tuvğanlıkisimleriaktarım alınma, tercime,metafrazaaktarma sözcük til'de alın-malaraktif sözlük aktiv luğatakustik akustika
alfabe alfavit, elifbealıntı alınmaalıntı sözcük til'de alınmalaralofon fonemanın türlerialomorf morfemanın türlerialt çene alt (aşağı) cengealt dudak alt (aşağı) dudakamaç zarfı maksad bildirgenzarfana başana cümle baş cümleana dil anatil'ana dili ana tiliana vurgu asıl urğuanaliz analiz, talil'anatümce baş cümleanlam aktarması anlamavuşturuvanlam atlaması metaforaanlam bilimi semantikaanlam daralması mananıntarlaşuvıanlam değişmesi manatürlenüvianlam manaanlam bilim semantika ,anlamdaş manadaşanlamdaş sözcükler manadaşsözleranlamdaşlık manadaşlıkanlamlı manalıanlamlılık manalılıkanlatım ibare; ifadeansiklopedik sözlük entsiklo-pedik luğat, izaiy (tabirli)luğata-okunuş a-laşkan . .ara ayırıcı, kiriş, pauza
104 Ülkü Çelik Şavk
ara cümle kiriş cümlelerara sözcük kiriş sözaraç durumu vasta kel işaracı dil vasta ti I'aratümce kiriş cümlelerargo argo, vulgarizmarka damak ti I' artıarka damak n'si burun n'siarka sıra art sıraarkaik sözcük eskirgen sözart avurt kattıart avurt ünsüzü ağız boşlu-ğı tutuklan, kattı tutukart damaksıl tanlay artıartdamaksıl tanlay artıart damaksıl ünsüz tanlayartı tutukart sıra art sıraart sıra ünlüsü art sıra (kalın,kattı) sozukartlaşma art sırağa keçüvartzamanlı dilbilgisi tarihiy-grammatikaasıl baş, tamirasıl öge baş azaasıl sayı mikdar sayısı
asıl sayı sıfatı mikdar sayılar
asıl vurgu asıl urğuaslî ses asliy sesaslî uzunluk asliy uzunlıkatasözü atalar sözleriavurt ağız boşluğıavurt sesi ağız boşluğı sesiaykırılaşma dissimilyatsiyaayraç skobka, kavuz
ayrılma durumu çıkışkelişi(alı)
ayrılma hali çıkış kelişi(alı) .azlık çokluk zarfı mikdar-derece zarfı
bağımlılık tabi oluvbağımsız sözcük ayrı manalısözbağintilama bağbağlaç bağlayıcıbağlaçsızlik bağlayıcısızlıkbağlam kontekstbağlama bağbağlama ünlüsü koşuvcısozuk
bağlantı bağbağlantılı diller agglütinativtillerbağlayıcı ses yardımcı sesbağlılık tabi oluvbaş harf büyük arifbaş öge baş azabasit yüklem adiy haberbasit cümle sade cümlebasit tümce adiy cümlebasit zaman adiy zamanbasmakalıp klişebaşta ünlü türemesi protezabelgisiz belgisizbelgisizlik adılı bel'gisizlikzamiri
belirli ad öbeği belgili isimlisöz biriküvibelirli isim tamlaması belgi-li isimli söz biriküvibelirli nesne belgilitamamlayıcıbelirsiz belgisiz .-.-'••
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 105
belirsiz isim tamlaması bel-gisiz isimli söz biriküvibelirsiz nesne belgisiztamamlayıcıbelirsizlik zamiri bePgisizlikzamiribelirsizlik zamiri belgisizlikzamiribelirteç zarfbelirten ayırıcıbelirtilen tamamlanğanbelirtili nesne belgilitamamlayıcıbelirtisiz isim tamlamasıbelgisiz isimli söz biriküvibelirtisiz nesne belgisiztamamlayıcıbelirtke işaretbelirtme durumu tüşüm(alı)kelişibelirtme hali tüşüm(alı) kelişibenzerlik eki benzetüv (oh-şav) yalğamasıbenzeşme assiınilyatsiyabenzeşmezlik dissimilyatsiyabenzetme eki beiizetüv(ohşav) yalğamasıbiçem stil'biçem bilim stilistikabiçim formabiçimbilim morfologiyahiçim birim morfemabiçimbirimçik morfemanıntürleribildirişim haberleşmebildirme haberbildirme cümlesi ikayecümlesibildirme eki haberlik affıksi
bildirme kipi oluv (ikaye)meyli, haber fiilibildirme tümcesi ikayecümlesibileşik mürekkepbileşik tümce mürekkepcıımlebilgi veren informantbilim dili il'miytil'bir cins soydaşbir dilli birtillibirey dili idiolektbireysel dil idiolektbirinci kişi birinci şahısbirinci şahıs birinci şahısbirinci şahıs iyelik eki birincişahıs mülkiyet yalğamasıbirincil ses asliy sesbirincil uzunluk asliy uzunlıkbirleşik ad mürekkep adbirleşik ek mürekkep (koş-ma) affiks
birleşik eylem mürekkep fiil'birleşik fiil mürekkep fiil'birleşik isim mürekkep adbirleşik kelime mürekkep sözbirleşik özne mıırekkepmuptedabirleşik sözcük mürekkep sözbirleşik tümce mürekkepcümlebirleşik yüklem mürekkephaber, koşma (mürekkep) ha-berbirleşik mürekkepbirleşim birleşmebirleşme birleşme, sesbiriküvi
106 Ülkü Çelik Şavk
biıieştirnıeli alfabe çırmaş-kan yazı
bitişik yazı çırmaşkan yazıbitişimli diller aggliitinativt i l l e rbitmiştik durumu bitken al(vaziyet)boğaz boğaz, gırtlakboğazsıl boğazlıhoğazsıllaşma boğazlaşuvboğumlama artikıılyatsiyaboğumlanma noktası arti-kıılyatsiya yeribükümlü diller flektiv tillerbulunma durumu yer kelişi(alı)bulunma hali yer kelişi (alı)bıırıınsıl burıınlıbuyruk kipi emir meylibuyrum kipi emir meylibüzülme taralına, tarlaşuv
canlı canlıcanlı dil canlı til'canlılık canlılık
Ç
çakışına ses biriküviçatı dereceçekim tüslenüv. türlenüvçekim eki türlenüv yalğamasıçekimleme tüsleniiv, türlenüvççkimli fiil tüslengen fiil'çekimsiz fiil tüslenmegen fiil'çekimsiz sözcük tiirlenmegensüz.çene cengecevap cümlesi cevap cıımlesi
cevap ünlemi cevap-tasdiknidasıçeviri tercimeçeviri yazı transkriptsiyaçevriyazı transkriptsiyaçift dudak çift dudaklıçift dudak ünsüzü koşma(çift) dudak tutuklançift ögeli cümle eki azalıcümleçift sayı ekilik sayıçift sözcük çift sözçift ünlülü diftongçift ünsüzler çift tutuklarçiftdudaksıl çift dudaklıçıkma durumu çıkış kcli-
şi(ah)
çıkma hali çıkış kelişi(alı)cins cinscins ad cins isimcins isim cins isimcinsiyet cinscinsiyetsiz orta cinsçizgi sızıçıkçocuk dili balatiliçoğul ikinci kişi ekinci şahısçoklukçok anlamlı çok manalıçok anlamlı sözcük sözninçokmanalılığıçok anlamlılık çok manalılıkçok dilli çok tilli
çok dillilik çok tillilik
çok heceli çok ccalı
çok ögeli çok azalı
çok ögeli cümle çok azalıcıımlc
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 107
çokluk eki çokluk yalğaması,affıksiçözümleme analiz, tali]*cümle cümlecümle bilgisi sintaksiscümle içi anlam cümlemanasıcümle öğeleri cümle azalancümle öğelerinin sıralanışıcümle azalarının sıralanmasıcümle tonu cümleintonatsiyasıcümle unsurları cümle azalancümle vurgusu cümle ıırğusı
cümle yapısı cümle kuruluşıcümlenin temeli cümlenintemelicümlenin temel öğelericümlenin baş azalan
damak tan I aydamak diş ünsüzü tan tay tiştutuklandamak ünsüzleri tan lav (tipartı) tutuklandamaksıl ses tanlay sesidar ünlü yukarı (tar) sozukdaralma tara I ma, tarlaşuvdatif hali doğrultuv kelişideğişim türlenüv, deiîişüv,denişinedeğişke variantdeğişme türlenüv, deiîişüv,denişinedenek informantdevrik cümle inversiyalıcümledeyim ibare, idioma
deyimler sözlüğü frazeologikluğatdeyiş stil'deyişbilim stilistikadiftong diftongdikte dikte (imlya)dil ti I'dil ailesi til' ailesidil ardı ti l ' artıdil ardı ünlüleri t i l ' artı tutukdil ardı ünsüzleri tanlay (til"artı) tutuklarıdil atlası til' atlasıdil ucu ünsüzü til ucı tutııkıdilardı damak tanlay attıd Hardı sesi til' ardı sesidilbilgisi grammatikadilbilim lingvistikadilbilimci lingvistdilek cümlesi ,yan cümle,yantümce tabi cümledilek cümlesi istek cümlesidilucu ünsüzleri til' ucututukları
direct doğrudan doğrudiş tişdiş dudaksıl dııdak-tişlidiş eti tiş etidiş eti ünsüzü tiş eti tutııkıdiş ünsüzü tişli tutukdişilik kadın cinsidişsil tiş eti, tişlidişsil ünsüz tiş eti tutııkı, tişlitutukdiyalog dialogdizimsel sintaktikdizin indeksdolaylı anlatım kıya laf
108 Ülkü Çelik Şavk
dolaylı nesne vastalıtamamlayıcıdolaylı tümleç vastalitamamlayıcıdolaysız doğrudan doğrudolaysız anlatım koçürilmelafdolaysız tümleç vastasıztamamlayıcıdönüşlü çatı kaytım derecesidönüşlü eylem kaytım fiilidönüşlü fiil kaytım fiilidönüşlülük kaytımdönüşlülük adılı kaytımzamiri, oz'lük zamiridönüşlülük zamiri ozMükzamiri, kaytım zamiridudak dudakdudak benzeşmesi dudaksingannonizmidudak ünsüzü dudaklı tutukdudak uyumu dudaksingannonizmi
dudaksıl dudaklı, çift dudaklıdudaksıl ünlüler dudaklısozukdudaksıl ünsüzler dudaklıtutukdudaksıllaşma dudaklaşuv,dudak sesine keçüvdurak paıızadurma paıızadurum keliş, aldurum belirteci al zarfıtarzalıdurum eki keliş (al) affıksidurum pozitsiya
durum takısı keliş (al) affiksidüşmüş ses tuşken sesdüz anlam söz manası ......düz tümleç vastasıztamamlayıcıdüz ünlü dudaksız sozukdüzenleme kaidedüzleşme delabializatsiya
edat munasebetçi, derecelik,söz og'ü yardımcısıedebî edebiyedebî dil edebiy til'edilgen belgisiz dereceedilgen çatı belgisiz dereceedilgen eylem mecul (balgi-siz) fiil'edilgen fiil mecul (balgisiz)fiil'eğretileme metaforaek affiks, yalğamaeklemeli dil agglütinativ tillereklemleme artikulyatsiyaeklemleme noktası artikul-yatsiya yeri
eksik cümle tam olmağancümle, yarım cümleeksik tümce tam olmağancümle, yarım cümleeksiz suffıkssiz, yalğamasızekvatif ekvativ, teiıeştirüvemir cümlesi emir cümlesiemir kipi emir meyilen üstünlük derecesi ustün-lik(arttıruv)derecesieril cins erkek cinsierkeklik erkek cinsieşadlı omonim
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 109
eş anlamlı manadaşeş anlamlılık manadaş lıkeşitlik ekvativ, teneştirüveşitlik eki teneştirüv yalğa-masıeşitlik hali teneştirüv kelişieski biçim arhaizm, eskirgensözeskimiş sözcük eskirgen sözeşleme ilyaveetimoloji etimologiyaetken aktivetken çatı malûm dereceetken eylem aktiv fiil'etken fiil aktiv fiil'ettirgen yükletüvettirgen çatı yükletüv derecesiettirgenlik eki yükletüvderece yalğamasıeylem fiil'eylem çekimi fiiPlernin tüs-lenüvieylem cümlesi fiil' cıımlesieylem gövdesi fiil' ııegizieylem kökü fiil' tamıneylem tümcesi fiil' cümlesieylemden türeme ad fiildenyapıIğan isimeylemden türeme eylemfiilden yapı Iğan fiil'
faktitif eki yükletüv dereceyalğamasıfısıltılı ses pisırdılı sesfiil fiil"fiil çatısı derecefiil çekimi fîil'lernin tüslenüvifiil cümlesi fiil" cnmlesi
fiil gövdesi fiil' negizifiil kökü fiil'tamınfiilden fiil yapım eki fi i I'denfiil' yapıcı yalğamafiilden fiil yapma fıil'den fiil'yapuvfiilden isim yapım ekifıil'den isim yapıcı yalğamafiilden türeme fiil fiildenyapilğan fiil'fiilden türeme isim fiildenyapılğan isimfiilsiz fi İT sizfonem fonemafonetik fonetikafonoloji fonologiya
ggeçiş keçiş, keçüvgeçişli ob'yektligeçişli fiil keçici fiil'geçişme ses biriküvigeçişsiz kalıcı, obyektsizgeçişsiz fiil kalıcı fiil'geçme keçiş, keçüvgeçmiş zaman keçken zamangelecek zaman kelecekzamangelecek zamanın hikayesimürekkep kelecek zamanfiilinin katiy sekilinin vastasızsekiligelecek zamanın rivayetimıırekkep kelecek zamanfiilinin katiy şeklinin vastalısekili
I !() Ülkü Çelik Şavk
gelecek zamanın şartımürekkep kelecek zamanfiilinin katiy şeklinin şartsekiligenel umum ivgenel dil umumiytirgencllemcli sözcüklerumumiyleştirici sözlergeniş ünlü keiı sozııkgeniş zaman kelecek zaman,şimdiki zamangeniş zamanın hikayesimürekkep kelecek zamanımıelayimilik şeklinin vastasız
genişletilmiş cümle kenişcümlegenitif saiplik kelişigeniz n'si burun n'sigeniz sesi burun sesi ,burunlısesgenizsi! burıınlıgenizsil ses burıınlı sesgenizsil ünsüzler buruntutuklarıgereklik kipi kerek meyilgereklilik kipi kerek meyilgerileyici regressivlikgerileyici benzeşme regresiv-lik assimilyatsiyasıgiriş kirişgiriş cümlesi kiriş cümlesigirişik karmaşık tümce tabilimürekkep cümlegırtlak boğaz, gırtlak
gırtlaksıl sesler gırtlak seslerigırtlaksıl ünsüzler gırtlakııstii tutuklan
gırtlaksıllaşma kemirçek sesi-ne keçüvgizli Özne logik sııb'yektgöçüşme metatezagöçüşme, yer değiştirmeseslemin yerlerini almaştıruvıgörünüş aspekt, metatezagösterme adılı işaret zamirigösterme sıfatı işaret sıfatıgövde negizgürültü şııvultıgürültülü ünsüz şuvultılıtutuk
hâl kel iş, alhal eki affikshal zarfı al zarfıtarz alıhalk dili halk tili
halk sözcüğü avam halk tili
hançere boğaz, gırtlakhareket tümleci tarz bildirgenal sözüharf arifhas isim has isimhece ecahece bölmesi eca ayırıcıhece düşmesi eca tüşüvihece kaynaşması eca biriküvihece sınırı eca ayırıcıhece yitimi eca tüşüviheceleme sözlernin ecalarğabölünüvi
hemze laringal' tutukhipotez gipotezahitap hitaphızlı yazı tez yazı
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri III
ıslıklı fısıltılııslıklı sesler fısıltılı sesler
iç içkiiç kafiye içki rifmaiç ses içki sesiç ses düşmesi sinkopaiç uyak içki rifmaiçsel içkiiçses içki sesiçses düşmesi sinkopaiçses yitimi sinkopaifade ibare; ifadeiki anlamlılık eki manalilık
iki dilli sözlük eki tilli luğatiki dillilikckı lıllılıkiki heceli eki ecalı •iki heceli sözcükler eki ecalısözleriki nokta eki noktaiki ögeli cümle eki azalıcümleiki özneli cümleeki mııptedalıcümleiki yüklemli cümle ekihaberli cümleikili çatılı yüklem ekinciderece haberikili konuşma clıalogikinci çoğul kişi ekinci şahısçoklukikinci dereceli öge ekinciderece azaikinci kişi ekinci şahısikinci tekil kişi ekinci şahısteklik
ikinci teklik şahıs ekinci şahısteklik
ikincil uzunluk ekinci uzuıılıkikizleşme geminatsiyailerleyici benzeşme progres-sivlik assimilyatsiyailetişim haberleşmeilgeç mımasebetçi, derecelik,parça ,söz og'ü yardımcısıilgi adılı nisbiy zamirlerilgi durumu saiplik kelişiilgi hali saiplik kelişiilgi zamiri nisbiy zamirlerilk ses baş sesimlâ imlya, doğru yazuv,orfografiyaince ince, yımşakince sıra og' sıra, yımşak, inceince sıra ünlüler og' sırasozuklarince ünlü ince (yımşak) sozııkince ünsüzler ince (yımşak)tutukincelme og' sırağa keçüvindeks indeksironi iroııiyaisim isimisim çekimi ismin Hirlenüviisim cümlesi ismiy cümlelerisim fil isiınfiil'isim gövdesi isim negiziisim tanılaması isim süzbirleşmesi (birikmesi)isim tümcesi isim cümlesiisimden türeme fiil isimdenyapılğan fiil"isimden türeme isim isimdenyapılğan isini
112 Ülkü Çelik Şavk
isimfıil infınitiv, isimfiil'işaret işaretişaret dili jestler tiliişaret sıfatı işaret sıfatıişaret zamiri işaret zamiriişitimsel akustikaişlek ön imi iişlek olmayan ekler azmahsullı suffıksleriştaş çatı ortaklık dereceiştaş fiil ortaklık fiil'istek cümlesi istek cümlesiistek kipi istek meyilişteş ortaklıkişteş çatı ortaklık dereceişteş eylem ortaklık fiil'işteş fiil ortaklık fiiliyelik adılı nuıFkiyet zamiriiyelik durumu saiplik kelişiyelik ekleri mülkiyetaffiksleriiyelik hali saiplik kelişiyelik zamiri mul'kiyet zamiriizafet izafet
jjargon jargonjargonizm jargonizm
kafiye rifmakakafoni kakafoniyakakışma kakafoniyakalın sıra art sırakalınlaşma art sırağa keçüvkalıtımsal genealogiyalıkkalma durumu yer kel işi (alı)kanun tekmil
kapalı e kapalı ekapalı hece kapalı ecakapantılı patlayıcıkarşı tez antifezakarşılaştırma teneştirme,teiıeştirüv, ol'çeştirmekarşılaştırma bağlacı ayıruvbağlayıcısıkarşılaştırma edatları teneş-tirliv rnunasebetçilerikarşılıklı ortaklıkkarşıt anlamlı antonim, kara-makarşısözlerkarşıtlık bağlacı karşı kuyuvbağlayıcısıkarşıtlık ilgeci karşı kuyuvbağlayıcısıkavram bilim semasiologiyakavram bilimcisemasiologkavram tüşiiftkaynaşma koşuluvkelime sözkelime grubu söz birleşmesi(birikmesi)kelime hazinesi leksika, luğatterkibi .kesik cümle tam olmağancümlekesir sayı sıfatları kesirsayılarkesir sayısı kesir sayısıkesme işareti apostrofki bağlacı ki bağlayıcısıkılış ismi isimfiii'kip meyilkiplik modallik
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 113
Kiril alfabesi kirilitsakısa kıskakısa çizgi defi skısa hece kıska ecakısa ünlü kıska sozukkısalık kıskalıkkısaltılmış sözcük mürekkepkıskartılğan sözkısaltma abbreviatura, kıs-
kartuvkişi şahıskişi adı şahıs adıkişi adılı şahıs zamirikişi eki şahıs affıksi
kişi zamiri şahıs zamiri
kişisiz şahıssızkişisiz fiil şahıssız fiil'kişisiz tümce şahıssız cümlekişisizlik şahıssızlıkklişe klişekonsonant tutukkonu mevzukonuşma söylev, lakırdıkonuşma aygıtı lakırdıapparatıkonuşma azaları lakırdıorganlarıkonuşma bilim orfoepiyakonuşma dili ağız tili, söylevtili. lakırdı tilikonuşma organları lakırdıorganlarıkonuşma ritmi lakırdı ritmikonuşma tarzı lafnın(ııııtuknın) stilikopya kal'ka
koşaç bağkoşul şartkoşul cümlesi şart cümlesikoşul kipi şart meylikök tamirkök dil ana til'kökenbilim etimologiyakökteş sözcükler tamırdaşsözlerkökteş tamırdaşküçük dil ufak til'çik (uvula)küçük harf küçük arif, ufakarifküçültme anlamı azlaştırmamanasıküçültme eki ohşav-kuçültüvaffıksikültürel medeniykural kaide, tekmilkuvvetlendirme kuvetlendir-mekuvvetlendirme edatı kuvet-
lendirici parçalar
1lehçe bilim dialektologiyalehçe bilimci dialektologlehçe şive
mmaksat tümlecibildirgen al sözümaksat zarfıbildirgen zarfmânâ manamantıklı mantıklı
maksad
maksad
114 Ülkü Çelik Şavk
mantık vurgusu mantıkuığıısımastar infinitiv. isiınfiil"mecaz metaforamecazî anlam almaştırılğanmanamedenî medeniymeslek ismi zenaat-ımer ismimetastaz metastazmiktar zarfı oTçü ve derecezarfımiktar-derece tümlecimikdar-derce alımillî dil milliy tiT
mukayese teneştirüv
nnazal ünsüzler burun tutuklarınesne tamamlayıcınesnesiz ob'yektsizniteleme adılı ayırıcı-umumileştirici zamirniteleme belirteci al zarfı,tarz alıniteleme sıfatı asıl (asliy)sıfatlarniteleme zamiri ayırıcı-umumileştirici zamirnitelenen tamam lanğanniteleyen ayırıcıniteleyici ayırıcı, tamamlayıcınokta nokta
noktalama işareti toktaviışareti
noktalı virgül noktalı virgül'
nutuk dili ağız tili
olumlu cümle musbet cümleolumlu fiil musbet fiil'olumlu tümce musbet cümleolumsuz menfiyolumsuz cümle menfiy cüm-leler, yokluk cııolumsuz fiil menfiy fiil'olumsuzluk menfiylik, inkyarsözleriolumsuzluk adılı inkyarzamiri, yokluk (menfiy) zamiriolumsuzluk zamiri inkyarzamiri, yokluk (menfiy) zamiriorta damaksıl ünsüz ortataiılay tııtukıortaç sıfatfiil"ortak nesne ortak, umumiyob'yekt
ortak özne ortak.umumiymupteda
ortak yüklem ortak, haberortaklaşma eki ortaklıkyalğaması
öbek ibareödünç alınmaöge azaöğrenilen geçmiş zaman sadekeçken zamanımı vastalışeölçiinlü söz bilim orfoepiyaölü olüÖlü dil olü til*ölü ek olü affıksön avurt ünsüzü ağız boşlugı
ogi tu tuk i
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 115
ön damak ünsüzü tanlay aldıtutukön sesler ince seslerön türeme protezaön ünlü ince (yımşak) sozııköndamaksıl ağız boşluğı ogiönek prefîksönses baş sesönses düşmesi baş ses tiişüviönsıra ünlüler og" sırasozuklarörneklem paradigmaötümlü yaiığıravukötümlü ünsüzler yanğıravuktutukötümlüleşme yaiığıravuklaş-maötümsüz sağırötümsüz ünsüz sağır tutukötümsüzleşme sağırlaşuvötümsüzlük sağırlıköykünme kal'kaözel ad has isimözel isim has isimözellik alyametözne mupteda, sub'yektözne yüklem uygunluğumupteda haber kelişüviözneli cümle şahıslı cümleöznesi belli cümle belli şahıslıcümleleröznesiz mııptedasızöznesiz cümle şahıssız cümleöznesiz cümleler mııptedasızcümleler
Pparagraf abzats. satır başıparantez skobka, kavuzpartisip sıfatfiil'pasif belgisiz derecepasif fiil mecul (balgisiz) fiil'patlamalı patlayıcıpatlayıcı patlayıcıpatlayıcı ötünılüler patlayıcıyanğıravııklarpatlayıcı ötümsüzler patlayıcısağırlarpatlayıcı ünsüzler patlayıcıtutuklarpekiştirme kuvetlendirme
pekiştirme edatı kuvctlen-
dirici parçalarperde ton
resim yazı piktogrammaresim yazısı çtiy yazısıresmi dil resmiy ti I'
sayı sayısayı adı sayı, sanlıksayı ismi sayı, sanlıksayı sıfatı sayı sıfatısebep zarfı sebep bildirgenzarfsedalı yanğıravuksedalılaşma yaıiğıravuklaşmasedasız sağırsedasızlarına sağırlaşuvşekil bilgisi morfologiyaşekil birimi morfemasentaks sintaksis
116 Ülkü Çelik Şavk
sert kattısert damaksıl kattı tanlaysert ünsüz kattı tutukses sesses bilimi fonologiyases birim fonemases birimsel değişke fonema-nııî türlerises birleşmesi ses biriküvises birleşmesi ses birleşmeleribirikmelerises değişmesi ses türlenüvi(deiiişmesi)ses düşmesi ses tüşüvises örgenleri lakırdı organlarıses telleri ses bezlerises telleri ses bezlerises tonu ses tonuses türemesi ses koşuluvıses uyumsuzluğu kakafoniyases uzunluğu ses uzun kığıses yitimi ses tüşüvises yolu ses yolıses yüksekliği sesniiî yüksek-liği
sesbilgisi fonetikasesbilim fonologiyasesbirim fonemasesbirimcik fonemanın türlerisesin oluşumu sesleminnıeydanğa kel'mesisesin türemesi sesleminnıeydanğa kel'mesiseslem eca
seslem yutumu eca tüşüvisesleme yaiîğıravukseslemleme sözlernin ecalarğabölünüvi
seslenme hitapsıfat sıfatsıfat tamlaması sıfat sözbirikmesisıfat fiil sıfatfiil'sınır ayırıcısıra sırasıra sayı sıfatı sıra sayısısıra sayısı sıra sayısısızıcı ünsüz sızğıravuktutuklarsoluk alma nefes aluvsoluk verme nefes çıkanıvsoluk verme vurgusu nefesçıkaruv urğıısısomut ad konkret isimsomut anlam konkret manasomut fiil konkret fiil'somut isim konkret isimson ek suffikssonek suffiksson takı munasebetçi,dereceliksoru sual'soru adılı sual' zamirisoru cümlesi sual' cümlesisoru edatı sual' parçaları(derecelikleri)soru eki sual' affıksisoru ezgisi sual' intonatsiyasısoru ilgeci sual' parçaları(derecelikleri)soru işareti sual' işaretisoru işareti sual' işaretisoru sözcükleri sual' sözlerisoru tonu sual' intonatsiyasısoru tümcesi sual' cümlesisoru zamiri sual' zamirisoydaş genealogiyalık
Kırım Tatarcasi Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 117
söyleyiş aytılış, telyaffuzsoyut abstraktsoyut ad abstrak isimsoyut anlam abstark manasoyut eylem abstrak fiil'soyut fiil abstrak fiil'soyut isim abstrakt isimsöz lakırdı, til, nutuksöz bilim ritorikasöz öbeği ibaresöz sanatı ritorikasöz varlığı lügat terkibisöz varlığı leksikasözcük söz
sözcük anlamı söz manasısözcük bilgisi leksikologiyasözcük bilimci leksikologsözcük birleşimi söz terkibisözcük çekimi söz türlenüvisözcük dağarcığı leksikasözcük değişmesi söz türle-nüvisözcük gövdesi söznifi temeli,sözniiı negizisözcük öbeği söz birleşmesi(birikmesi)sözcük türetici söz yapıcısözcük türetme söz yapuvsözcük türü söz çeşitlerisözcük yapımı söz yapuvsözdizimi sintaksissözlük luğat
sözlük anlamı luğat manası,söznifi asıl-doğrı manasısözlük bilimi leksikologiyasözlük düzeni sözlemin sırası
şahıs şahısşahıs adı şahıs adışahıs eki şahıs affıksleri
şahıs zamiri şahıs zamirişahıssız şahıssızşahıssız fiil şahıssız fiil'
şahıssız eylem şahıssız fiil'şart şartşart bağlacı şart bağlayıcısışart cümlesi şart cümlesişart ekişart affiksişart kipi şart meylişart tümleci şart bildirgen alsözüşimdiki zaman şimdiki zamanşive aktsent
taban tamirtakı affıks, türlenüv, yalğama
taklidi ses takliditaklit kal'katam anlamlı ayrı manalıtam anlamlı sözcük tammanalı söztam cümle tam cümle, tolııcümletam tümce tam cümle, tolucümletamlanan tamamlanğantamlayan ayırıcıtamlayan durumu saiplikkelişitarihî gramer tarihiy gram-matika .....tarihsel tarihiy
18 Ülkü Çelik Şavk
tarihsel dil bilgisi tarilıiygrammatikatarihsel dilbil im tarilıiy tililimitarz stil7
tek anlamlı bir manalıtek anlamlılık bir manalılıkt e k di l l i b i r t i l l i
tek dilli sözlük bir tilli kığat
tek heceli bir ecalıtek ögeli cümle bir azalıcıımletekil teklik sayıtelaffuz aytılış, telyaffııztema mevzutemel baş, tamirtemel anlam asıl (doğru)mana, asliy manatemel cümle baş cıımletemel dil ana til'temel tümce baş cümletemel ünlüler asıl sozuklartemel vurgu asıl urğutemel yüklem asıl habertercüme tercimeterim termintını tembrtınlama yanğıravuktire defıs tiretırnak işareti tırnaklartitrek ünsüz kaltuavuk tutuktitremeli ünsüz kaltıravuktutuktitremleme intonatsiyatitreşimli ses sonorlı sestitreşimli ünsüz kaltıravuktutuktitreşimlilik yanıravuklık
ton tontonlu yanğıravuktonlulaşma yanğıravuklaşmatonsuz sağırtonsuzlaşma sağırlaşuvtopluluk sayıları toplulıksayılarıtranskripsiyon transkriptsiyatümce cıımletümce bilim sintaksistümce ezgisi cıımleintonatsiyasıtümce vurgusu cümle ııığusıtümleç al, al sözü,tamamlayıcıtür adı cins isimtürdeş soydaştüreme negiztüreme sözcük yapma söztüremiş negiztürev yapma söz, negiz
ulaç al anlatkan fiil', alfiil'uluslar arası sözcük inter-natsional' sözleruyak rifmauygunluk uyğunlıkuyum ııyğunlık, aenkdeşlik,gamıoniyuzun uzunuzun hece uzun ecauzun ünlü uzun sozııkuzun ünsüz uzun tutuk
üçüncü kişi uçfınci şahısüçüncü şahıs uçünci şahıs
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilırisi Terimleri 19
üleştirme sayı sıfatı pay sayısıfatünlem nidaünlem cümlesi nida cümlesiünlem edatı nida parçalan(derecelikleri)ünlem ezgisi nida intonatsi-yasıünlem ilgeci nida parçalan(derecelikleri)ünlem işareti nida işaretiünlem tonu nida intonatsiyasıünlem tümcesi nida cümlesiünlem tümcesi nida cümlesiünlü sozuk
ünlü almaşması sozuk nev-bctleşüviünlü atlaması metafoniyaünlü değişimi sozuk türlenüviünlü düşmesi sozuk tiişüviünlü göçüşmesi sozuk nev-betleşüvi
ünlü kısalığı sozuk kıskalığıünlü uyumu singarmonizm,sozuklarnın ğarmoniyası uy-gunünlü yitimi sozuk tüşüviünlüler sistemi vokal izmünlüleşme sozuklasuvünsüz tutukünsüz almaşması tutuknevbetleşüviünsüz değişimi tutuktürlenüvi
ünsüz göçüşmesi tutuknevbetleşüvi
ünsüz türemesi tutukkoşuluvıünsüz uyumu tııtuklamıngarmoniyasıuyğıınüretken önimliüretkenlik önimliliküslup bilimi stilistikaüslup stil"üst dişler ııst' tişler
variant variantvarsayım gipotezavarsayımsal tümce şartcümlesivasıta durumu vastakelişivasıta hali vasta kel işiverme durumu doğrultuvkelişivirgül virgül'vokal sozukvurgu aktsent, ıırğuvurgu işareti urğu işareti
vurgulu urğulıvurgulu hece urğulı ecavurgulu seslem urğulı ecavurgusuz urğusızvurgusuz hece urğusız ecavurgusuz seslem urğusız eca
yabancı kelime ecnebiysözleryabancı sözcük ecnebiysözleryaklaşma hali doğrultuvkelişi
120 Ülkü Çelik Şavk
yalın yüklem adiy haberyalın cümle adiy cümle, sadecümleyalın durum baş kel iş (al)yalın hal baş kel iş (al), nomi-natsiyayalın isim sade isimyalın tümce adiy cümle, sadecümleyan ağız boşluğıyan anlam almaştırılğan manayansıma sözcük taklidiy sözyansıma ses taklidiyapay dil sun'iy tiPyapım eki söz yapıcı affıksyapma diller yapma tiller,sun'iy tilleryardımcı yardımcıyardımcı eylem yardımcı fiil'yardımcı fiil yardımcı fiil'yardımcı ses yardımcı sesyardımcı sözcük yardımcı sözyardımcı ünlü yardımcı sozuk
yarı ünlü yarı sozuk, yarım
sozukyaşayan dil canlı tiPyazdırma dikte (imlya)yazı yazıyazı çevrimi transkriptsiyayazı dili yazı ti I i, edebiy tiPyazılı diller yazısı olğan tiller
yazım imlya, doğru yazuv,orfografiyayazım kuralları orfografiya,imlyayazın dil yazı tili, edebiy tiPyazıt yazıyeni sözcük neologizmyer adları bilgisi toponimik
yer adları bilimi toponimikayer belirteci yer bildirgenzarfyer değiştirme metatezayer tümleci yer bildirgen alsözüyer zarfı yer bildirgen zarfyönelme durumu doğrultuvkeliş
yönelme hâli doğrultuv kelişyönetici sözcük idare eticisözyönetim idare, idare bağı
yönetme idare, idare bağıyöresel diyalekt yerli şiveyüklem haberyüklem ismi haber ismiyükleme hali tüşüm(alı)kelişiyumuşak damak yi m şak
tanlay
yuvarlak dudaklıyuvarlak ünlü dudaklı sozuk
yuvarlaklaşma dudaklaşuv,
dudak sesine keçüv
zaman zamanzaman bağlacı zaman bağla-yıcısızaman cümleciği zaman tabicümlezaman cümlesi zamancümlesizaman eki zaman affıksizaman tümcesi zamancümlesizaman tümleci vakit bildirgenal sözüzamir zamir
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 121
zarf zarf
zarf fiil al anlat kan fiil',
alfiil'
zıt .ıhımı ıntonim, karama-
k; M sözler . . . . . .
7 anlamlılık karşı manalıhk
zıtliK bağlacı karşı kuyuv
bağlayıcısı
Rusça Dizinaa66peBH>iTypa abbreviatııra,
kıskartuv
a6;<au abzats, satır başı
aörrpaKTHHH abstraktarr.nioTHHaTHBHbiH JMJK agg-
lütinativ tiller :
a:<6yıca elifbe r s
aıcaHbe a-laşkan
aKTHB aktiv
.ıKTHBııUH rjioBapb aktiv luğat
r.naro.n aktiv fiil'
akustika
aKUenr aktsent
ajT.noMop(pa morfemanıiî
türleri
<ı.mıo<I)OHa fonemanıâ türleri
ajKJKiBHT alfavit, elifbe
n.ıibBeo.finpıibiH tiş eti
a.iibBeo.rmpHbifl corjiamuH tiş
eti tutukı
;ııı;ıJıH:I analiz
aHTHTKfl antiteza
aııroHUM antonim, karama
karşı sözler
fiıiTOHHMHfi karşı manalıhk
;ıııHKn.rıı> til ucı tutukı
anocrpcK)) apostrof
apro argo
apTHKy.nnuHa artikulyatsiya
apxan:<M arhaizm, eskirgen
söz
aoieKT aspekt
ar HMH.a?ıuHa assimilyatsiya
accHMarmuna npoiperr.nniiaa
progressivlik assimilyatsiya
accHMHnauHn peıpeaiHBiia .n
regresivlik assimilyatsiya
a<|)(I)HKr. affiks,yalğama
a(I)(J)HKc BpeMeiiH zamanaffiksi
a ^ H K C MIIOJKeCTBeiIHOCTH
çokluk yalğamasi, affiksi
a(I>(I)HKr o6pa:*yromnM r.naro.n
OT r.riaro.rıa fiil'den fiil'
yapıcı yalğama
;I(|)(I)HKC oöpa.jyioıiiHfi MMfi OT
rjıarojıa fiil'den isim yapıcı
yalğama
a<[)(])HKC nony/ıHTe.nı>Horo
:«ı.noro yükletüv derece
yalğaması
a([Kj)HKr CKa yoMOCTH haber-
lik affiksi
a(|«I)HKc CK.rioıienHe türleniiv
yalğaması
;K|H[)MKC f:onMecTiiocrH ortak-
lık yalğaması
a(|)<|)HKc ycnoBiioro ımK.noııe-
ıiHfi şart affiksi
a([Mİ)HKCbi na/ıeaceH kel iş
affiksi
a(|HJ)HKCblmülkiyet affiksleri
122 Ülkü Çelik Şavk
a<|M|»nM :ı.ı ııpmıa JUıOKııOCıM
ııcpiHK' JıHııO birinci şahıs
mülkiyet yalğaması
kaçak
6fr.ii.iH iJiac.iu.in kaçaksozuk
öCLtıurte :tnyKH kaçak sesler
öct;i(|M|)HK(.lll)IH yalğamasız
Fıil'siz
şahıssız cıımle
öc.tıiH'iııocru şahıssızlik
şahıssız
şahıssız
OC.«>6IICKTIıUH ob'yektsiz
6«;.ty;ıapıib]H urğusız
6e;tyjınpıibiH cııor urğusız eca
6m:oicuiıı>iH bağlayıcısızlık
6('n.y<M>MK<.ııı.iH suffikssiz
in muptedasız
muptedasız
cümleler
öıı.iıaöna.iıı>ııı.ın çift dudaklı
6M.im6H!IJ'l|>IIMH (.oniaCHMH
kusma (çift) dudak tutukları
ÖOKOHOH ağızboşluğı
6(»KonoH :<B.yK ağız boşluğı
sesi
fMtkoRoıı (.oiMincııuıı ağız
boşluğı tutuklan
ö.vyiyıin* BfKîMJi kelecekzaman
iıaMcpeHHe mürek-
kep kelecek zaman fiilinin
katiy şeklinin vastasız sekili
öyjıyııiee ııonecrBOBaTe^biıoe
ıs|K'Miı mürekkep kelecek
zaman fiilinin katiy şeklinin
vastalı sekili
öyjıyuiee yrjıoraıoe opeıvıa
mürekkep kelecek zaman
fiilinin katiy şeklinin şart
sekili
6yKBa arif
it
ııapnaıır variantBBOiinoe ııpeii.no3KeiiHc kiriş
cümleler
BBOüiıoe rjıono kiriş söz
Biso/ııibifı kiriş
BJlbixaıiHe nefes aluv
BeJiııpıibiH .fuyK ti T ardı sesi
nepxıme .<y6i»ı ust' tişler
iMMMHUH ortaklık
a«HiMiıt.iH .«u ıor ortaklık
derece
ıı.t|)i>ıiiiıoıı patlayıcı
B.{pı>ıuııı>ie rjıyxne patlayıcı
sağırlar
ı»|)i,ınııue :ıuoıiKne patlayıcı
yafiğıravuklar
utpuBiıuc rorjıanme patlayıcı
tutuklar
BHUHTejiMiuH rıaiieac tü-şüm(alı)kelişiıuı.VTlJeıniMM içkiBı lyrpMrJia mjıiıiıoe fi i I' denfiil" yapuv
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 123
BuyTpHcrponnan pııtyıvıa içkirifmaiKMBpnTHbie MecroHMeıiHfi
kaytım zamiri
kaytım
r.ınroii kaytımfiili
natBpaTHMH :<ajior kaytım
derecesi
ROKaJiHitiiUMfl sozuklasuvBüicajiH:<M vokal izmBOKOHÜ rnariihiH sozuknorıpor. sual'BonporHTe^bHan «ıncrminsual' affiksi
BonpoofrejibHoe MecromvıeHHesual' zamirinorıporHTejibnoenpe^jiosceHHe sual' cümlesiBonporHTejibHbie rjıoBa sual'sözleriBonporjfrejibHUH ;<H«IK sual'işareti
nida
nida cümlesitıiaK nida
işaretiBncnpoH^nojlHMorTb önimliliknpeMeııııoH zamaniıpeMeH!K)H npejııoHcenHe za-man cümlesiıtpeMfl zamanupeMfl 6y4yuıee kelecekzaman
ııpeMJi nacronuıcc, şimdikizaman
npeıvın npouıeiioiee keçkenzaman
îîcnoMonnTeJibiiMH yardimci
BrnoMoniTejibHMH r.naro.fi
yardımcı fiil'
DrnoMoraTeJibHbiH cnono yar-
dımcı söz
ncraBHOH :<ByK yardımcı ses
nTopHiHaa jionrora ekinci
uzun lık
BTopoe JIHUO ekinci şahıs
BTopoe .HHHO eüHiicmennoro
MHcno ekinci şahıs teklik
BTopoe JIHUO MHoacecrBeiı-
noro «ıHCJıO ekinci şahıs
çokluk
BToporTeneiiHoe cKa^yeMoe
ekinci derece haber
By.ibrapH.iM vulgarizm
BUÜOX nefes çıkaruv
BbUbixanHe nefes çıkaruv
BbUibixaTe.iibHoe yAapeiiHe
nefes çıkanıv urğusı
BbinaüaioıuHH -<B.yK tuşken ses
BbinaüenHe nnarnoro sozuk
tüşüvi
BbinaiicHHe iıaıia.nbiioro sayıca
baş ses tüşüvi
BMpaaceiiHe ibare; ifade
Bbicora:<ByKasesııin yüksekliği
liii.fl> çırmaşkan yazı
rran.no.norHn eca tüşüvi
rapMOMHH uygunluk, aenkdeş-
lik, gamıoniy
124 Ülkü Çelik Şavk
nıpMOHMiı r.ıar.ıiLix sozuk-
larnın ğarmoniyası, sozuklar-
nıii ııyğunlugı
rnp.MoıiHil ror.nacıibix tııtıık-
lamın gannoniyası, tııtıık-
larnıfi ııyğunlugı
rcMHiuııiHii geminatsiya
r<Ml«ı.iıorn'ier.KHH genealo-giyalık
rcımrHiı saiplik kel işi
repyıiüHB alfıil'
rnnep6o.il giperbola
rHncvracı gipoteza
ıwıoTeTMIıer.Koe un K.noıieııne
şart meyil
IıMO şart cümlesiiMKimıoc npe;ı.noaceıiHe baş
cıımlei'Jinuııoe rKa:<yeMoe asıl haber
iMiannoe y/uıpeıiMe asıl ıifğu
rjıaniibie y.ri(;ın»ı npeiuıoxe
cümlenin başazaları
ınniiiiUH baş >
1'Jiaro.ıı fiil'
iJiaıoıı a6cr|)îiKTiıUH abstrak
fiil"
lJiaıwı 6o:<.riHMlıu şahıssız fiil'
rniiro.il if:t;ııı\ıııı,ııı ortaklık
Fiil'
iJiaıojı ıto.tıt|);vnıı,ın kaytım
fiili
r.ııam.iı ıı rrrı>;ı;ıerr< .nı»ııoMminöre mecııl (balgisiz) fiil'uuıroii HıK|)HIıHTıIO tüslen-
nıcgen fiil'
rJiarojı KomcperiibiH konkretfiil'rJinrojınuH Kopeııı, fiil' tamın
nuarojı iienrı • 'MU kalıcı
fiil'rnaran nepexo;ıııı,ııı I d
fiil'rJiaroJi CBn.<Ka al aiîlatkan
fiil'r u a m ı TpanHHTHBHUH keçicifiil'rJiaroJi (IJHııHTIıO tüslengenfiil'rnarojıuian orcıona fiil'
negizirnaro.nbiıoe MMH isimfiil'
fiil' cümlesi
r.ıiaro.nı.ııoe ııpH.naraTe.nbiıoe
sıfatfıil'
narojıuiUH Kopetib fiil'
tamın
rnafiR yarım sozuk
ruacıiue MnancHe ince
(yımşak)sozuk
iJiaoııuH sozuk
monoBue OIKIKH ses bezleri
r.nyxoH sağır
rjiyxow rornacııuH sağır
tutuk
r.fiyxofTb sağırlık
lOBOr ağız, şive
ro.nor., :nıyK ses
ro.iior.onoH TOıı ses tonu
rojıoroBiıio rusuKH ses bezleri
ropraıman «IVKıı gırtlak
sesleri
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 125
ropta Hb boğaz, gırtlak
rpaMMaraıca grammatikarpa MMa THKa Hcropmecıca ntaıihiy grammatika
ry6 dudak
ry6no-:<y6HOH dudak-tişli
ryöHOH dudaklı
ryöHoft rorJiacHbiH dudaklı
tutuk
ryöiibie riiarnbie dudaklı
sozuk
ryTrypa.n boğaz
boğazlaşuv
ji;iTe.nbHHH najeac doğrultuv
kelişi ,•••••:•: -•..,•
mamamom eki manalılıkjBoeTO'Hioe eki nokta
ilBOHfTBCHHOe MHCIO ekiliksayı;juyno>/i.fie»ca nmoe npeü.no»ce-HHe eki muptedalı cümle
eki haberli cümle
eki ecalır:nona eki ecalı
sözlere eki tillilik
crioBapb eki tilliluğat
üeenpH'iarrHe. a I fi i I'iieHCTBHTe.nbiibiH .ianor ma-lûm derece
;ic.na6Ma.nn:sıUHn delabiali-zatsiya • . • >üeırrajibHMH tişli
ronnacubiH tişli
tutuk
jie([>eıcTHoe npeüJioaceiiHe tam
olmağan cümle
üe(J)Hr. defıs
jmaneKT şive
jmaJieKTOJior dialektolog
iiHaiieKTo^oma dialektolo-
giya
dialog
dikte (imlya)
jUlcr.HMH.nnUHfl dissimilyatsiya
üH(I)Tonr diftong
üo.nmH uzun
iionrafi rJinaibiH uzun sozuk
üoJiraH cnor uzun eca
jo.nraH cornnaiMH uzun tutuk
HByKa ses ıızunluğı
iiaKJloneneHHe kerek meyil
jlonoJineıme tamamlayıcı
iiono.fiıiHTe.ıi()iiMH nıacHMH
yardımcı sozuk
iipoöııoe ıiHrınHTe.nı>ııoe kesir
sayılar
;ıpojKaıuHH conıaaibiH kaltı-
ravuk tutuk
ee/iHiicrBemıoe MHcno tekliksayıx ..«aproıı jargon>Kapronn:<M jargon izmjKe.rinTe.ni.noe ııaıaıoııeıme is-tek meyil
}Ke.rıa Te.ribnoc ı ıpeiinoxeı ı neistek cümlesi>KeıırxHH po;ı katlın cinsi
126 Ülkü Çelik Şavk
JKHıJOH H.<WK canlı ti l '
A . • • : : - t
.fiii'JinıuınH büyük arif
, «îviıırııeöııUH taiilay artı
.fii;ıııeııe6ıiMH i'Jinaıue tanlay
artı tutuk < ,
«vııica.ibi'iHHH til' artı
«UHCH.5I.IMHUH nıacıibie til'
artı tutuk
H ıı burun n'si
cornacnıje taiı-
lay (tiP artı) tutuklan
.KI iiııidH iJianiuH art sıra
(kalın, kattı)sozuk
«liiiiMH p»w art sıra
ısiMMCTBOKiHHe alınma
.«HMcrnonaıiHe cnoBO til'de
alınmalar
.«ıKOıı tekmil
•.«îKpMTbiH rnar.ni.iH tarsozuk
:«iKpi.lTl.lH rjior kapalı eca
:«iK|)i,nı>ın 3 kapalı e
•.«.lor derece
.«ı.nor n:<<iHMiıiıiH ortaklık
derece
Kinor ııatupirniMH kaytım
derece
«Ulur ,ıeHrTiJHTe.iıı,m»iH ma-lûm derece«ıııor rnarojıa dereceuuıor noııyjiHTcıiMiMH yük-letüv derece:«ı.iior cri)ailirre.Fihiıı»iH belgisizderece
.sııiirraiı virgül"
moıiKHr (X)|-.rıac.llı.ic yaiîğıra-
vıık tutuk
yailğıravuk
ses
:myKH MfirKHe ince sesler
nnyKH HorOBMe burun sesi
m>Kono/i|xıxaıiHc ses taklidi
;fflyKono^paxaTeJibiıoe cıono
taklidiy söz
.iiıyKoroMaTîiHHe ses birleşme-
leri birikmeleri
'.fltyıınıiHC yaiiğıravuk
^nyilıocrb yafiıravuklık
fiı.iK işaret
IIIIıK iKx.K.iHuaTc.nbiıufi nida
işareti
.aıaK nonpooiTeJiHMH sual'
işareti
{Iı;IKH nperiHiıaıiHiı toktav
işareti
.«IIIK yjiapenHe ufğu İşareti
.îiıaMenare^biibie rjıona ayrımanalı söz:«ıaMenaTe.riMiufl ayrı manalı:<ıia<ıauiHH manalıiflhineıiHe mana.«ııa'ieıiHe ndcrpaıcnıocabstark mana.«ın'ieıiHe KoıiKperııoe konkretmana
'.{iiii'leHHe .neKr.MMer.Koe luğat
manası:<ıı;ı<ıeıiHc oaıomıoe asliymana«in'ieıiHe npc/uıoacenMncümle manası
:iiıa'icııne f JıOıKI söz manası
.iiui'iMMOcriı manalılık
•J'.V'6 tiştişli
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 127
:<y6HOH conacHbiH tişli tutuk
M
H/iHo.neKT idiolektMAHOMII idioma
M:«i(l>eT izafetHHMeneıiHe türlenüv, defiişüv,den isme
MMeneHHe rnacııoro sozuk
türlenüvi
mMeııetme :«yKa ses tür-lenüvi (defiişmesi)M^MeııeHHe ;<naııeıiHe manatürlenüvi
n:weneHHe rorjıacuoro tutuk
türlenüvi
H:rbnBHTe.nı,Hoe HnKJioneline
oluv (ikaye) meyli, haber fiili
n.fl>flBHTeJibHMH haber
HMeııa oöonHa'iaiomHe paao
BeHH e CBJUH tuvğanlık
isimleri
MMenHTcribHbiH na^ıeiK başkeliş(al)HMeııiKifi OCHOBII isim negiziHMeiıtıoe npeiuıojKeıiHe ismiycümlelerMMeııııoe r.Ka:HyeM()e haberismiHMnepnTHB emir meyilHMa isimHMn n oaıomıoM ııa^eacesade İsimııMıı ıiH'iiıoe şahıs adıHMJı ııapHiıaTejııım cins isimHMJı ıipn.narxııTC.rıııo(: sıfatMMH rnöeıueımoe has isim
(:.yıiifîrrrıiH'i'c.!iMi(M: isim
HMn «iHcnHTejibiioe sayı,
sanlıkHHBepTHpoBaııııoenpeü.n[oxeıiHe inversiyalıcümleHıUICKC indeks
HHJiayT içki sesHiiocrpaııııoe CJIOBO ecnebiysözler
HiırrrpyMeıiTaJibiiMH naiieatvastakelişHHTcpnauHona.nbiıı.ıe cnonainternatsional' sözlerHHTOliauHfl intonatsiyaHHTOHaıiHH nonpor.HTe.ıibiıafisual" intonatsiyasıHiiToıiauna nor.K.nHuaTe.ıibiıa iınida intonatsiyası
cümle intonatsiyasıHHTOliaUHfl, TOH ton
HıMIıHIıHTHB infinitiv, isimfıil'Hii([K)pMaHT informantHpoıiHfi ironiyaHCKyarTBeıııiblH ıMUK sun'iytil'HcropHMCCKHH tarihiyHc:ropn'ier.KHHtarihiy grammatikaHCI'OpH'ICfKHH
tarihiy til ilimiHCXO;UıMH najiejK çıkış
kelişi(ah)
KKiııtı.iMMi tırnaklar
K;IK;H|K)IıHıı kakafoniya
KIIJıı.KII kal'kiiK;ı>.«ııııII yükletüv
128 Ülkü Çelik Şavk
K.ıy:«iTHBHi»iH n<|xI>HKC yükle-tiiv derece yalğamasıKa'iecrraeıiHoe
rıpM.naniTe.nı.ıioe asıl (asliy)sıfatlarKHpuıiMua kirilitsaKUMHonHCb çüy yazısıKJlHlue klişeKOJiH'iecrBeıınoe ıiMcnHTe.niioemikdar sayılarKOMMyHHKauHa haberleşmeKOHBepreirniHa ses biriküviKoıiKpeTHoe HM a kdnkret isimKonKperiioe :ınn.'ieıiHe konkretmana 'KOllKpeTHOC
r.yıuecr6H're.nbiioe konkretisim
KOHCOIiaiIT tutuk
K'oıiTeKor kontekst
K'opeıib tamir
Kopoiia.nı.Hbie cornaaibie til'
ucu tutukları
KCKiBemiaa pe'ib kıya laf
Kociîeiuioe jonojıneiiHe
vastalı tamamlayıcı
K'paTKHH kıska
KpaTKHM rnacHbiH kıska
sozuk I :
KpaTKHH r.nor kıska eca
KpaTKorn. kıskalık ;
Kp«iTK(x:rb r.nac.ıibix sozuk
kıskalığı
K.yıibTypHbiH medeniy
.11
Jia6Ha.iın:«uiHa dudak sesine
kcçüv
.rıa6na.nbiibie rnacirae dudaklı
sozuk
.na6Ha.nuibie cor.nar.nbie du-daklı tutuk.naöHajibHMH dudaklı.na6Ha.nbiibiH r.mırapMOHH.Mdudak singamıonizmi.fieKCHKa leksika.neıccHKOJior leksikolog
leksikologiyalingvist
lingvistika.iHTepaTypiibiH edebiy.FiHTepaTypHbiH n.iUK yazı ti I i,edebiy til'Jimıo şahıs
.nHUO BTopoe ekinci şahıs
JıHUO TpeTbe uçünci şahıs
.HHıIO nepBoe birinci şahıs
.HHıinoe MecTOHMeiiHe şahıs
zamiri.nHMiioe OKOimaiiHe şahıs
affıksleri
.nıi'inoe npeü.noxeiiHe şahıslı
cümle
Jiora«ier.KHH mantıklı
mantık
uığusı
JiOKaTMB yerkelişi
M
Ma.ııeiibKaa öyKna küçük arif
Ma.ıeiibKHH a.fl.ı>ioK ufak
til'çik (uvula)
McaciioıvıeTHe nida
nida cümlesi
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 129
üHîiJieKT yerli şive
MerrrHHH najeac yer kel işi
(ah)Meero apTHKy.nmiHa artikul-yatsiyayeriMerTOHMenne zamirMecroHMeHHe uaiBpaTHoe oz'-lük zamiriMecTOMMeHHe nonpocHTe.nbHoesual' zamiri
MerroHMeHHe jimmoe şahıs
zamiri •
MecTOHMeıiHe neonpeüe.neıie-HHe belgisizlik zamiri
ayırıcı-umumileştirici zamirMecroHMeHHeyokluk(menfiy) zamiri
mul'kiyetzamiri
işaret zamiriMCTnora;! metastaz -MeraTe:«ı metatezaMCTa<l)OHHJi metafoniyaMera(l)O|)a metaforaMem.<[>pa'.fii metafraza
MepTBUH OİÜ
Me|TTBbiH ry(|xI)HKr. olü affıks
MepTBUH nMAK olü til'
Miıoro.tfiaMHoe cnoBO söznin
çokmanahlığı
Miıoro:ina«mocTb çok manalıhk
MHoror.no>KHblH çok ecalı
MiıororoMMe çok nokta
Miıoro'i.neinioe njx;ii.ııoaceıinoe
çok azalı cümle
MHoroMJieiHibiH çok azalı
MHoroawiHe çok tillilik
MIIOrOfl.iblMIIHH çok tilli
MOüanbHocrb modallikMonor.H.iuıa6 bir ecalıMopcJjeMn morfema
morfologiya
poü erkek cinsi
MaancHe rjıaaiue ince
(yımşak) sozuk
MarKHe romaaibie ince
(yımşak) tutuk
MBıTCHH ince, yımşak
MarKHH 6OKOBOH rorJiar.HbiH
ağız boşlugı ogi tutukı
Mancoe nefîo yımşak tarîlay
MarKoe ror.nar.Hbie yımşak
tutuk •
11
imüropTa niiHKOBHe ror.nar.Hbie
gırtlak üstü tutukları
naüriHrrrb yazı
ıia:«ı^bHbie r.or.nar.nue burun
tutuklarıe ad, isim
npo<|M;r.cHM Hl)eMer.e.ıı zenaat-uner ismiııa.fldBHoe ııpeii.noaceıiHe sadecümleiıaKJioiıeHHe meyilnaKJionenHe rocnaraTe.nbHoeşart meyil
nanpaBHTe.nbHMH najeac
doğrultuv kelişi
nap(?iHe zarf
ıiape'iHe BpeMeıiH vakit
bildirgen zarflar
130 Ülkü Çelik Şavk
ımpe'iiıe, ronop şiveııa pe'iHe Ko.iiH<ıec:rBciii!oem ikdar-derece zarfııiapciHe Mepu H rrreneiMol'çü ve derece zarfıııape'me Mecra yer bildirgenzarfııape«ıne oöpana Aeücrmn alzarfı, tarz alınape<ine ıipM'iMHM sebepbildirgen zarfııape»ıne ııe,ıın maksadbildirgen zarfııapııuni'ejibiioeryiue(Ti'BHTe.ni>iıoc cınıs isimnapojiHblH HMAK halk tiliııacroame Bpeıvın şimdikizamaniıayııiMH JHHK il'miy til'ıiiiıın.nbiibiH wyK baş sesııaiMona.tibHbJH IUUK milliytil'ııeryöHOH rJKicıiMH dudaksız
sozukiKV!<x:raTo>iııoe npeii.rıoxoiıneyarım cümleHOM:<MoıiJiMbie rjiona tiirlen-megen sözı iRJia 6wa JıH.IOıKI ıııııJH I UHI.Cı ıUH
dudaksız sozuklarııCOJıOıHIJM neologizm
iieonpejie.rie.iine vıecroHMeıiMebelgisizlik zamiriııeorıpciiejıeıııibiH belgisizıKM H|)opMJieıııi(x^ oıipe;ıe.iiH-re.ııı.iKM'! belgisiz isimli sözbiriküvi
nco(|)opM.neîiHoe npaMoe üono-
.niieıiHe belgisiz tamam-Iayıcı
ııcnepex<MHMH kalıcı, obyekt-
siz
iıeno.nıioe npeiinoîKeiiMe tam
olınağan cümle
iıerıpoüyKTHBiibic a(jH(>HKru az
mahsulü suffiksler
ncnpon:«o;jnoe r.ymecTBH-
TeJibiioe isim tamın
ıiecrıparaeMaa r.naro.n tüslen-
megen fiil'
neyiiapHUH ıırğusız
tanlay tiş tutuklan
iieöııuH ;{nyK taiîlay sesi
ıieöiio tanlay
HHMina ryöa alt (aşağı)
dudak
ııımıımı «ıCJIıOCT alt (aşağı)
cenge
ııoMHiıaiiHH nominatsiyaıioraBOH burunlııIOC:OBOH :ıi}yK burunlı sesooöoĞLLiaioınHe rjiona umu-miyleştirici sözlerodopor pcin ibareoöpanoıyııiMc :wyıca seslemin
meydanğa kel'mesi
oöpaineıiHe hitap
oö( rrof ri'cı ıU rrııo ıtpcMeıiH
vakit bildirgen al sözüo6c:roflTe.nbCTKO, ;ıoiıojııieıiHeal, al sözüo6rrioaTe.nbr.TBO Mepu-creıicnmikdar-derce alı
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 131
Mecra yerbildirgen al sözü
o6pa:*ıtarz bildirgen al
sözü
o6oroaTe.nbcrno ycnoBHa şart
bildirgen al sözü
oöfrronTejibcTBo ııe.nn maksad
bildirgen al sözü
oöuiee jonoJiiıeiiHe ortak,
umumiy ob'yekt
oömee noAieacamee ortak,
umumiy mupteda
oöıııee ^ca;<yeMoe ortak,haber
OÖııIHH umumiy
OÖıJIHH IıIUK umumiy til'
orayuieHMe sağırlaşuv
0i"y6.nenHe dudaklaşuv
o/ui(Mna«iHOcrb bir manalı I ık
()IIH<)<H<TMIıI)IH bir manalı
OAHOKopHenofl tamırdaş
o^HOKopııeBbie aıorja tamırdaş
sözler
(VUiopoüHMH soydaş
O/IıIO*JıO)KHı.ıH bir ecalı
< >;ıııo<ı.neıiHoe npcAno&emc
bir azalı cümle
ojiııon%i'iHMft birtilli
(ViHOJMHMUHH rjıonnpt, bir tilli
luğat
oiiyıııeBJiemioal. canlılık
oiiyırıemıeıııiMii canlı
o:<Boıı«ienHe yaiîğıravuklaşma
oKOHMaıme affiks
OKOii'inıiHc JiH'inoe şahıs
affıksi
najieacuoe kel iş(al) affıksiOMOııHM omonim
onpejicneıiHe ayırıcı, tamam-layıcı
onpeie.neııno-JiHıinoe npeüJio-
«eiiHe belli şahıslı cümleler
MeraıiHe sıfat söz birikmesi
onpeüejıneMoe tamamlanğan
onpeiicnniomee ayırıcı
onpeuıeiiHe cnoroB ecabiriküvionyıueiiHe cnom ecatüşüvi
opranu pe«ieBMe lakırdı
organları
o|xJ)orpa(I)Ha orfografiya,imlyaop<I)O3nHa orfoepiyaocıioiîa tamirocı-ıona r.naro.na fiil' negiziocHoua, npoH.iBO^nuH negizocHOBa npejuıoacenne cıımle-niil temeliorHOBa cnoBa söznin temeli,söznifi negiziocuoBiioe r.nar.ıiı>ie asılsozuklarorilOBHOC :<Ha<ienHe asıl mana,
doğru mana
ocıioBiioe yüapeHMe asıl urgu
oTBeTiıoe npeü.ııoaceııne cevapcümlesiOTKpiJTUH cjıor açık eca
OTi!or.HTC.iu,Hoe MemoHMeHHe
nisbiy zamirler(vrpHiiaıiHe menfıylikjnkyarsözleri
132 Ülkü Çelik Şavk
p r.nn-ixj.na menfıy fiil'oT|)HuaTe.ni,noe MecroHMeiiHeyokluk zamirijnkyar zamiriorpmiciTejiMioc rıpejinoscenHemenfiy cümleler, yokluk cüm-leleri
0TpHuaTe.ibHbiH menfiy()(I)HUHa.fibHbiH JM.IK resmiytil'o<I)opıvı.nenHoe onpe.ae.nHTe.nb-lioe belgili isimli sözbiriküvi
npfiMoe mno-belgili tamamlayıcı
nnajOK kel iş, alnajeac BHHUTcnbiibiH tüşümkeliş
ııajıejK iiaTcribiibiH doğrultuv
kelişrıaüejK HMennTe.ni>HbM başkeliş
vasta kelişi
HCXOJIııUH çıkış kelişMennibiH yer kelişi
najıejKHoe OKOii'iaıiHe kelişafflkslerina;ıeac poüHTejibiibiH saiplikkelişnnAeıme :«yKa ses tüşüvinapajTHiıvıa paradigmanapniıie rjıooa çift sözrıapnbie («rtiaaiue çifttutuklartıacrmı belgisiz dereceroıy:«ı pauza
iıepBH'inaa üo.nrora asliy
uzun lık
nepunıinoe ;«[aııenHe sözııin
asıl-doğrı manası
nepBoe .nHUO birinci şahıs
nepDOHaMiiJibiibiH ByK asliyses
nepeBOü tercime
nepe^ueneönbiH ağız boşluğı
ogi
nepejuiefUbi'iiibiH cornaniuH
tafilay aldı tutuk
nepeüiiHe rnaniue og' sıra
sozuklar
nepeiiiiHH pju og' sıra,
yımşak, ince
nepeıioc :fliaıienna anlam
avuşturuv
nepeuocuoe :<na'ieHHe alrriaş-
tırılğanmana
seslemin yerlerini almaştıruvrıepexojı keçiş, keçiivnepexoii n :«IÜHHH pnâ art
sırağa keçiiv
nepexoü B nepeüHHH pnü og'sırağa keçiivnepexoüiiuH ob'yektlinep<I)eKT keçken zamannHKTorpaMMa piktogrammaiiHriMemiocTb yazınMCMCıımibie H:IIıMKH yazısıolğan tiller
ııo6y;iHTe.nbHbiH :«.nor yükle-tüv dereceiioBe.nHTe.nı.iıoe naK.noneiiHeemir meyli
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 133
noBe.nnTe.nbHoeemir cümlesi
npe.fl.no-ikaye cümlesi
mupteda, sııb'-yektnoji'iHHeiiHe tabi oluvrıo:iHUHfi pozitsiyaliariHceMaHTHMeacHH çok ma-nalı
noriHreMHa çokmanalıhkno.riMrH.riJTa6HıierKHH çok ecalıno.riHoe npeüJiojKenHe tamcıımle, tolu cümleııo.fino:<Ha<inoe CJIOBO tam
manalı söz
no.noxHTe.nbnaa <|)opMa rna-rorıa musbetfiil'nojiocm. pTa ağız boşluğırıo.nyr.nacHMH yarı sozuknoiiyüHTcnuuH :«.nor yükletüvderecesi
ııoiiflTHe tüşün •nopaüKOBoe •iHcjiHTe.nbHoesıra sayısıiıopaüOK, paü sıra ,ııopflüOK crıor sözlerniiı sırasıiioc.ne.nor munasebetçi, dere-celiknorjıoBHUa atalar sözlerinoc:peüa'B.yK)mHH IUUK vastatıTnpaBH.no kaide
npanonHcanHe imlya, doğru
yazuv
n|)afi.ibiK ana til'
ıipaMaa pe'ib koçürilme laf
npaıvıoe ynpaBJieHHe vastasız
tamamlayıcı
npaMOH doğrudan doğru
npeBor.xoüiia a rrenenb us-
tünlik (arttıruv)derecesi
npeBpaiueiiHeB ropTamibiH
:<B.yK kemirçek sesine keçiiv
npeBpaıneiiHeB HOHOBOTO
BpoTOBoe ağız sesine keçiiv
npeiiHKaT haber
npeiinor söz og'ü yardımcısı
npeü.no»ceıiHe cümle
npejinosceiine BonpocHTeJib-
noe sual' cümlesi
npeiuıoJKeiiHe 6e.{JiHMiloe şa-
hissız cümle
npeü.noJKei!He BBOüHoe kiriş
cümlesi
eki azalı cümlenpeiUKmeHHe nporrroe adiycümle
c r.naro.nbHbiMfiil' cümlesi
npeiiJToxeiiHe c HMeimbiMr.Ka:HyeMbiM isim cümlesinpe:<enc şimdiki zamannı^HKC prefiksnpH6aB.neıiHe :<6yKa seskosuluvı
rıpH6aB.r[eıiHe cor.nanıoro
tutuk kosuluvı
rıpn^aro'inoe
tabi cümle
npevieHH zaman tabi cıımlenpH:«iaK alyametnpH.naraTe.mioe sıfat
134 Ülkü Çelik Şavk
ilyavee sıfatfiiP
ÖI1İIT1İİ
ııponxBO./iHoe rjıouo yapma
söz
negiz
OT p.ri;ıro.na
TJiarojı fiilden yapılğan fiil'
npoMBoanbiM OT rna ro.ua HMIı
fiilden yapılğan isim
rıpoH.moiinbiH OT nMenbi
rnaroJi isimden yapılğan fiil'
I1POH.1BOUHI.IH OT HMCHbl MMH
isimden yapılğan isimlipoH:fliouienHe aytılış, telyaf-
fuzîiporciHomeHHe no rjıoraM
sözlernin ecalarğabölünüvi
ııporrroe Bpeıvıa adiy zaman
ııporrroe npe.£no}KeıiHe adiy
cümle
ııpotTope'ine avam halk tili
ııpore;sı protezanpoıııeyıuıee npeıvıa keçkenzamanri|X)iuei»iiee iıeonpejiejıeınioeip-Miı mürekkep kelecekzamannın dayimilik sekilinvastasız sekilin[)oıııeiiuıee neo'iennünoenpt'Mfi sade keçken zamannınvastalı şekliııpoTHBH're.ribiibiH roio;< karşı
kuyuv bağlayıcısı
ııyn. uo.vıyxa ses yo 11
H CJıOBIı manadaş
|)iin6op talil'
pa:<roiop söylev, lakırdı
pa:<roBopHan peıib söylev tili,
lakırdı tili
ayırıcı
pay sayı sıfatıpacnojıoaceHHe MJieıioB npeü-ııojKCiiHe cümle azaların ıfisıralanmasıpampocrpaiıeiiHoe npejı^o-JKCııIıOC keniş cıımlepiicrBop pTa ağıznın açılışıIK^rper^HBiıaıı an:ıiMH.rıiııiH>ıregresivlik assimilyatsiyasıperpernHBilblH regressivlik|îeııeBOH annapaT lakırdıapparatı
lakırdı, til, nutuk
pe>iH lakırdı ritmi
Ka ritorika
rifma
cins
sözler
saiplikkelişi
poüiıoH IMLIK ana tili
|WüCBeiııibie a.<WKa akraba
tiller
poT ağız
|X)TOUOH :*ByK ağız sesir.
m n ^ n bağ
cm\M> bağc MaıiTHKa semantikaceMar.HO.nor semasiolog<XMar.Ho.norHa sema^siologiyaccMofıcruo IUUKOB til' ailesi
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 135
smgarmoıuzm
«•.HHKona sinkopa
CHııOHHMHH manadaşlık
oHHOHHMH'ieocHH ıııanadaş
sintaktik
c sintaksis
c.Ka:»yeMoe haber
(Ka.ıyeMoe npocroe adiy
haber
(Ka^yeMoe cooraBiioe koşma
(murekkep)haber
c.K.nonenHe türlenüv
rjenoneiiHe c.yıueoTBHTe.nbHoro
ismin türlenüvi
acoöıca skobka, kavuz
CK.oponna> tez yazı
CKpidToe no^neacaiııee logik
sub'yekt
fJioijapnbiH c'orraB n.MKa
luğat terkibi
cnoBaphlıığat
rjıonnpb jiBya:iuıiiibiH eki tilli
luğat
cnoBapb oünoa:fl,i>ıer.KHH bir
tilli luğat
cnoBO söz
(JK)BOH:iMeHeiiHe söz türlenüvi
cjıoBoo6pa.{OBaıiHe söz yapuv
a([)(|>HKC. söz yapıcı affıks(JiOBonpoH:<BOiiiibiH söz yapıcı(jıoBoroneTaHHe söz birleş-mesi (birikmesi)(;noBCxx»«ıeTaıiHe MMeımoe isimsöz birleşmesi (birikmesi)cnor ecacjıor 6e:<yiiapnblH urğusız eca
cnoropa:Hüe.n eca ayırıcı
cnor oTKpbiTbiH açı k eca
crior yüapiibiH urğulı eca
cnoacHoe HM« mürekkep ad
cnoîKiioe npe/uioaceiiHe mü-
rekkep cümle
cnoaciioe cj\oaa mürekkep
söz
npejuK»Kenne tabili mürekkepcümle(Jioacı iocoKpa uienııoe CJıOBO
mürekkep kıskartılğan söz
cjıoacHbiH a<M)HKr. mürekkep
(koşma) affıks
rjıcmubiH r ı a r o ^ mürekkep
fiil'cnoBO yardımcı
sözmana
co6npaTe.ıibiibie
toplulık sayıları
r.o6crBeiiuoe MMÎı has isim
coBepuieniibiH ma bitken al
(vaziyet)
rornanibiH tutuk
cornaconaiiHe uyğunlık
cornaroBaiiHe r.Ka.ıyeıvıoro r,
noii.nexauiHM mupteda haber
kelişüvi
koşuvcı sozuk
conopiibiH AayK sonorlı ses
ronopiibiH corJiacubiH sonorlı
tutuklar
r.onocraBJieHHe teiıeştirme,
ol'çeştirme
136 Ülkü Çelik Şavk
nojmexauıeemürekkep mupteda
rorrniBHoe aca:ıyeMoe mürek-
kep haber
ccKTanHOH mürekkep
rorrraB cnoBapnbiH söz terkibi
ooMeraHHe birleşme
COKM bağlayıcı
OOKM upeMeHHOH zaman
bağlayıcısı !
OOKM KH ki bağlayıcısı
COKM npoTHBHTejiLHMH karşı
kuyuv bağlayıcısı
OOKH paniiejiHTe.rn.iiMH ayıruv
bağlayıcısı
COKM yruıoBHUH şart bağla-
yıcısı
rnpnaceHHe tüslenüv, türlenüv
(.npnaceıiHe r.naro.rıa fiil'ler-
niıî tiislenüvi
rpaBHeHHe teiîeştirüv
cpnBnHTeJibHbic nocnenorn
teıîştirüv mıınasebetçileri
f:peiniene6HLiH cor.aar.HHH
orta taiîlay tutukı
poj orta cins
stilistikaStil' '
|w:<roBopnuH lafniiî
(nutııknın) stili
crpoeıiHe n|jeiLnoaceıiHH cüm-
le kurııluşı
criKi'iiıaa öyKBn ufak arif
(TfixeıiHe koşuluv
cyaceHHe taralına, tarlaşuv
«:yjKc-MiHe <ııaııeıiHfl mananın
tariaşuvı
r suffiks
r.ymeoTBHTe.ıibHoe isimrymecTBHTe.nhHoeaöcTpakTHoe abstrakt isimcyuıeorBHTe.nbHoeuapHuaTejibiioe cins isim
T
TnepjoueöHbiH kattı tanlay
kattı
ror.nar.nbiH kattı
Uıtıık
reıvıa mevzu
reıvıöp tembr
TepMHH termiti
THpe tire
TOJiKOBbiH oıoBapb izaiy
(tabirli) lıığat
TOH ton
TonoiiHMHKa toponimika
TO'iKa nokta
TO»iKa. r. :«ınaTOH noktalı
virgül'
TpaiiDKpHnuHatranskriptsiya
TpeTbe JıHUO uçünci şahıs
yyüapeHHe urğu
yiiapıibiH urğulı
yjiapıiMH r.nor urğulı eca
yuKHH r'JiacıibiH yukarı (tar)
sozıık
yKa:«iTe.nhiıoe MecTOHMCHHeişaret zamiri
yK«ı:«TeJibiioe CJıODO işaretsıfatıyMcnuiHTejibHoe :«ia'ieHHeazlaştırma manası
Kırım Tatarcası Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri 137
y MeH LUHTe.nbHo-.na rjca TcnbiibiH
."HİKJMKf. ohşav-kuçültüv affik-
si
ynOÜO6HTCJlLIILIH a(I>(I)HKC
benzetüv (ohşav) yalğaması
ynpaaneHHe idare, idare bağı
ynpaB.naiom.ee CıIOBO idare
etici söz
ycHJienııe kuvetlendirme
ycH.nMTe.nbiiafl MacrHua ku-
vetlendirici parçalar (derece-
likler)
yrjioBHMH şart
ycnoBHoe HaKJioiieiiHe şart
meyli
yrjıoBHoe npeüJioaceııne şart
cümlesi
ycrapeBUiHfl CJıOBO eskirgen
söz
yrrHaa pe'ib ağıztili
cevap-tasdik nidası
yTBepjiHTejibiıoe
ııpeü.ıoa{cnHe musbet cümle
flektivtiller
ıa fonema
Ka fonetika(|>OHOjıorHa fonologiya(J)opMa forma(j)pa.tfi ibare
(j>pa :«o.ıorH«ıerKHfi rjıonaph.
frazeologik luğat
(|>pn:«3Boe yiapeıme cümle
urğusı
xa\ı:«ı laringal' tutuk
xyiiojKerrBeınibifi IUUK ede-
biy ti I''1
"lacTH pe'iH söz çeşitleri•lacraua parça, derecelik•ıacTHUbi BOiipornTe.ni.iiucsual' parçaları (derecelikleri)'lafTHUM BOf:K.riMur;iTejıi)iibio
nida parçalan (derecelikleri)cr cenge v .
r.nanıux sozıık
nevbetleşüvi
•lepeüOBaıiHe ror.nanıı>ıx tutuk
nevbetleşüvi
Ka sızıçıksayı sıfatı
'[HrjiHTejiblloe ;[po6ıioc kesir
sayısı
MHrJTHTe.!Il,H0e
Ko.riHııe(TTBeıiiioe mikdar sayısı
MHc.nHre.ni.noe iıopa/iKOBa:
sıra sayısı
•iHrjiHTeJTbiioe r.o6npa rerihiıiıie
topluluk sayısı
•ıHCııO sayı
•inen aza
•!.neiı BTopofrreııeınibiH ekinci
derece aza
•inen i'naıııiUH baş aza
M.neııı>ı iıpeji.noxeıiMa cümle
azalan
ııııııeıiOTiibiH ;IB.VK pısırdılı ses
ııiHimııııie :«fyKH fısıltılı sesler
lllHllflIHIIH f i s i l t l l l
ııınpoKHfi rnarıııufı keiı sozıık
138 Ülkü Çelik Şavk
IIIVM ŞUVUİtl
ıııyMHMH cornacııuıi şuvultılı
tutuk
III
ııUVıCBOH coniaaiufl sızğıra-vıık tutuklar3
3KHJ1TMH ekvativ, teneştirüv
3K.naTW5llbiM IU[M|>HKC: teneş-
tirüv yalğaması
3Ki«iTMBiiı.ifi najieac teneştirüv
kelişi
entsiklopedik luğat
3i'HMo.ıiorMii etimologiya
aUM,\K t i l 'a:ni.iK iieTefl bala ti I i}WbiK acecroB jestler tiliIMUK >KHUOM canlı ti l '
JUbiKH MCKyarmeiıiıue yapmatiller, sunMy tillerIıMK JiMTepaTypriuH edebiy
til'H ı ımumiyt i r
ceMbfi til ' ailesia:{UKOBOH aTJiar, til ' atlasıfra>iK nocpeiiiiHK vastat i l '
anat i l i