Kronik Hastalık ve İyilik Hali (İyi oluş, Esenlik)

Hayriye Elbi

Ege ÜTF

Psikiyatri Bölümü

Tanım

• Sağlık, Mutluluk, Esenlik (Cambridge)

• İyi oluş, Refah (Tureng)

• Fiziksel, zihinsel ve sosyal iyilik hali olup yalnızca bir hastalık, zafiyet olmaması değildir (WHO)

Benzer kavramlar

• Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi • İyilik hali • Gelişme • Olumlu zihinsel iyilik • Optimal sağlık • Mutluluk • Öznel iyilik hali, Ruhsal iyilik hali • Doyum • Hedonik iyilik hali

– Hird 03

Bileşenleri

• Olumlu mizaç ve duygular (mutluluk, tatmin)

• Olumsuz duygu olmaması (keder, anksiyete)

• Yaşamdan hoşnutluk ve doyum

• Fiziksel, ekonomik, sosyal, gelişimsel, ruhsal, duygusal, yaşam doyumu, etkinlik ve iş bağlılığı

Frey 02, Andrews 76, Ryff 95, Diener 97, 99 Veenhoven 08, Kahneman 04, Eid 08, Dupuy 78, Fazio 77, Promis grup 07

Ne Neyi Ölçer

Yaşam kalitesi • Hastalık, keder, engellenme

hali

• İşlev

• Sübjektif, objektif

İyilik hali • Mutluluk, sağlıklılık, doyum

• Günlük yaşamdaki olumlu deneyimler

Neden Olumlu duygular

• Günlük yaşamda olumlu duygular

• Topluma katılım

• Doyurucu ilişkiler – Lyubomirsky 05, Diener 09

• Hastalık, yaralanmada azalma, hızlı iyileşme

• Bağışıklık ve üretkenlikte artma, uzun yaşam – Pressman 05, Ostir 00, Diener 08, Frederickson 08, 09

İyilik Halinin Belirleyicileri Genler ve Kişilik

• Olumlu emosyonlar % 0.36-81 kalıtılıyor Üzüntü ve mutluluk noktaları, eşikleri mümkün mü?

» Barry 07, Lykken97, King 08, Nes 06, Schnittker 08,

• Fakat genetik faktörler de çevreden etkileniyor (epigenetik mutasyonlar)

• İzlem çalışmaları iyilik halinin yaşam olaylarına duyarlı olduğunu göstermiştir

» Lucas 04, 03

• İyimserlik, dışa dönüklük, öz güven önemli düzeyde belirleyici kişilik özellikleri

» Diener 03, Costa 80

İyilik Halinin Belirleyicileri Yaş ve Cinsiyet

• Erkek ve kadınlar genelde benzer iyilik hali gösteriyor fakat bu yaşla ve zamanla değişiyor.

• Yaş ve iyilik hali U dağılımı gösteriyor, genç ve yaşlılarda iyilik hali orta yaşlılardan daha fazla

» Inglehart 03, Stevenson 09,

İyilik Halinin Belirleyicileri Gelir ve İş

• İyilik hali gelir ilişkisi ölçüm modeli ve ölçülen kavramlarla değişiyor ama etkileşme düzeyi ılımlı, özellikle doyum ölçülüyor ve düşük gelir grubunda daha iyi, bazı çalışmalar yüksek gelir grubunu da benzer bulmuş

» Argyle 99

• İşsizlik kısa ve uzun dönemde olumsuz etkiliyor, maaşlı iş kaynak ulaşımı ile önemli düzeyde etkiliyor

» Argyle 99, Warr 08

İyilik Halinin Belirleyicileri İlişkiler

• Destekleyici ilişkiler iyilik halinin en güçlü belirleyicisi

» Myers 03, Diener 03

İyilik Halinin Belirleyicileri Ekonomik (ulusal düzey)

• Yüksek ekonomik gelirli ülkeler

• Etkin hükümet

• Düşük yolsuzluk düzeyi, yüksek güven

• Yiyecek ve sağlıkta temel gereksinimleri sağlayan

Ülkelerde iyilik hali daha yüksek » Hellwell 08, Frey02, Diener09

İyilik Halinin Belirleyicileri Kültür

• Bireysellik

• Kollektivizm

• Sosyal normlar » Hellwell 08

Bütünleştirici bir teori

Resolving the Quality of Life/Well-being Puzzle: Toward a New Model

André Langlois and Dale E. Anderson

Kanada Önerisi

BES italyan faktörleri

• Çevre • Sağlık • Ekonomik iyilik • Eğitim • İş /yaşam dengesi • Toplum • Sosyal ilişkiler • Öznel iyilik • Dil ve Kültür • Miras ve Yenilik • Hizmetlerin kalitesi • Politika ve kurumlar

İstanbul Deklerasyonu

• Toplum refahı için hükümetlerin her düzeyde kanıta dayalı karar vermeyi desteklemesi

• Toplumların ülke düzeyinde gelişimini tüm alanlarda ölçme ve desteklemeye çalışılacaktır

• Toplumsal iyilik halini oluşturmak ve geliştirmek için gerekli bilgileri oluşturmak üzere tüm olanaklar kullanılacaktır

• Bu hedefleri geliştirmek farkındalığı arttırmak, programlar oluşturmak, uluslararası işbirliğini arttırmak üzere çalışılacaktır.

OECD 2010 Raporu (Obezite önlemenin ekonomisi)

Kanada (Ontario)Sağlık Politikası

• En maliyet yararlılık yüksek yaklaşım

• Hekim-diyetisyen danışması

• Somut önlem

• İş yeri yaklaşımları

• Kollektivizm liberalizmden etkili

İrlanda da Kronik Hastalıklar

• Hedef sağlıklı yaşam süresini 2 yıl uzatmak ve sağlıkta eşitsizliği azaltmak

• Sağlıklı yaşam süresi uzadı ama obezite, ilişkili hastalıklar arttı

• 50 yaş üzeri kişilerin yarısının bir kronik hastalığı var, %11inin birden fazla

• 2020 de %20-40 bir hastalığı daha olacak

• İlk üç ölüm nedeni, kanser, KDH ve solunum hastalıkları

• Daha uzun yaşıyoruz

• Ölüm ve hastalık oranları dışında bireyin yaşamının kalitesini nasıl gördüğü önemli

• Sağlıkta Yaşam Kalitesi ve İyilik Hali dendiğinde

– Kişinin bildirdiği fizik ve ruh sağlığı

– Genel iyilik hali

– Topluma katılım

Kronik Hastalık Kognisyonu

• Çaresizlik

• Kabullenim

• Algılanan yararlanım

• %10-20 çocuk kronik hastalıkla büyüyor ve %90ı yetişkin oluyor

• Belirti şiddeti yaşam uyumu ile paralel değil

• Hastalık algısı-hastalık düşünceleri-davranışlar-tepkiler

• Çaresizlik arttıkça olumsuzların altını çizme artıyor

• Kabullenim arttıkça fiziksel, ruhsal, sosyal uyum artıyor

• Değerlendirme araçları:

– ICQ Kronik Hastalıkta Hastalık Bilişi

– WHO-5 Dünya Sağlık Örgütü İyilik Hali İndeksi

– PHQ-9 9 Madde Hasta Sağlık Anketi

• Fiziksel iyilik; canlılık, dinçlik, sağlıklı ve enerjik hissetme

• Ruhsal iyilik; yaşam doyumu, olumlu-olumsuz duygular dengesi, iyimserlik, yaşamda anlam ve amaç olması, yeterlilik, kişisel gelişim, güvenlik ve bağımsızlık algısı

• Sosyal iyilik; aile, arkadaşlar ve çevreden destek alabilme

İyilik Halini geliştirmek için programlar

• Dayanıklılık

• Pozitif terapiler

• Toplum Sağlığı açısından önleyici yaklaşımlar

• Yaşam Kalitesi en eski yöntem (1995 WHO)

• İyilik hali Amerika kaynaklı (2008)

• Aktif Yaşlanma en son ölçüm (2012, WHO, AB)

HAFİF KİLOLU OBEZİTE

KADIN ERKEK KADIN ERKEK

TEKHARF 1998 44.2 25.2

TOHTA 1999-2000 35.4 19.6

TOAD(Türkiye Obezite Profili)

2000-2005 34.5 44.8 36.9 21.8

TNSA 1998 33.4 18.8

2003 34.2 22.7

2008 34.4 23.9

UHHA 2003 28.9 33.6 14.6 9.7

SBKK 2004 41.5 21.2

TBSA 2010 29.7 39.1 41.0 20.5

TURDEP I 1997-1998 32.9 13.2

TURDEP II 2010 44.2 27.3

BAK Projesi 2008 31.4 48.7 44.2 29.4

1. Türkiye'de Erişkinlerde Kalp Hastalığı ve Risk Faktörleri Çalışması (TEKHARF)2. Türkiye Obezite ve Hipertansiyon Araştırması (TOHTA) 3. Türkiye Obezite Araştırma Derneği (TOAD) “Türkiye Obezite Profili" 4. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 5. Ulusal Hane Halkı Araştırması(UHHA) 6. Sağlıklı Beslenelim, Kalbimizi Koruyalım(SBKK) 7.Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması(TBSA) 8. Türkiye Diyabet, Hipertansiyon, Obezite ve Endokrinolojik Hastalıklar Prevalans Çalışması (TURDEP)9.Balçova’nın kalbi Projesi(BAK)

Türkiye’de obezite

Dünyada Obezite

• 2.8 milyon ölüm/yıl

• Diyabet nedenlerinin %44ü

• İskemik kalp hastalıklarının %23ü

• Kanserlerin %7-41i

• 5. ölüm nedeni

• En önde gelen önlenebilir neden

Kendi kendine yönetim

• Belirtilerle baş etmek

• Sık görülen sorunlarla başa çıkmak

• Yaşama daha fazla katılım

• Stanford U. Hasta Eğitim Programı

• Beck Enstütüsü İyilik Hali P

Değişim yerine düzenleme

• Azalma Artış

• Hareketlilik

• Yeme

• Biliş

• Adanma

• Uyku

• Hepsi günlük, zorunlu ve beceri gerektirir

Sağlıkta kontrol alanları

• Diyet Beslenme

• Sigara

• Alkol

• Fizik hareketlilik

• Hipertansiyon

• Ruhsal iyilik

• Sağlıklı yaşlanma

• 22-31yş. 377 genç

• Biyolojik ölçümler işlevsellik ve iyilik hali ile paralel değil

• Kabullenim psikososyal işlevsellik ile paralel

• Anksiyete ve depresyon iyilik hali ile olumsuz ilişkili

• Psikososyal destek programları önemli

– Psychosocial Wellbeing in young adults with chronic illness

Verhoof EJA, Stam HM, Heymans HAS,……

Türkiye Sağlık Sisteminde Önleyici Yaklaşımlar

• Kronik Hastalıklar ve Obezite Bölümleri

– Implementation of cardiovascular disease prevention in primary health care: enhancing understanding using normalisation process theory. Volker N, Williams LT, Davey RC......

– Little Change in Diet After Onset of Type 2 Diabetes, Metabolic Syndrome, and Obesity in Middle-Aged Adults: 11-Year Follow-up Study Akbaraly TN, Tabak AGShipley MJ.....

• EDDS (genişletilmiş yeti yitimi s) HADS, EPS-25 (emosyon işleme s) EPN (olumlu olumsuz emosyon s) BVQA (Bermond Vorst Aleksitimi s) CHIP-Neuro (Sağlık yaralanmaları ile baş etme s)

• Anksiyete ve depresyon birbirini öngörüyor • İşlevsellik ve depresyon paralel, anksiyete değil • Yüksek olumsuz emosyon ve düşük başedebilme gücü • BDT olumsuz emosyonları fark etme, düzenleme

açısından yararlı bulunmuş. – Anxiety, emotional processing and depression in people

with multiple sclerosis. Gay MC, Bungener C, Thomas S, .......

İyilik hali fiziksel, ruhsal, sosyal, ekonomik çevresel bir bütün

tüm düzlemlerde sürekli ve sürdürebilir değişim