kẾt quẢ nghiÊn cỨu thiẾt kẾ hỆ thỐng ngƯ cỤ phÒng …ntu.edu.vn/portals/66/tap...

Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn Soá 4/2012

76 � TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THIẾT KẾ HỆ THỐNG NGƯ CỤPHÒNG TRÁNH CÁ MẬP TẤN CÔNG NGƯỜI TẠI VỊNH QUY NHƠN,

TỈNH BÌNH ĐỊNH

STUDY DESIGN SYSTEM TESTING GEAR PREVENT SHARKS IN THE GULFOF QUY NHON BAY, BINH DINH PROVINCE

Nguyễn Trọng Thảo1, Phạm Văn Thông2

Ngày nhận bài: 30/5/2012; Ngày phản biện thông qua: 15/11/2012; Ngày duyệt đăng: 15/12/2012

TÓM TẮT Bài viết mô tả kết quả nghiên cứu, triển khai thử nghiệm kết luận của đề tài khoa học cấp Nhà nước “Nghiên cứu cơ

sở khoa học của hiện tượng cá dữ tấn công người tắm biển tại vùng biển ven bờ Quy Nhơn và các giải pháp phòng ngừa”. Với giải pháp có tính khả thi cao để ngăn chặn cá mập tấn công người ở các bãi tắm thuộc vịnh Quy Nhơn là sử dụng ngư cụ ngăn chặn sự xâm nhập của cá mập vào các bãi tắm. Để thiết kế hệ thống ngư cụ nhằm chặn bắt cá mập ở vịnh Quy Nhơn, chúng tôi đã sử dụng các dữ liệu đầu vào, bao gồm:

- Các mô hình phòng tránh cá mập tại các bãi tắm ở Australia và Mỹ;- Số liệu về điều kiện tự nhiên tại vịnh Quy Nhơn: Độ sâu, dòng chảy, nền đáy, thủy triều;- Đặc điểm sinh học của loại cá mập xuất hiện chủ yếu tại Vịnh Quy Nhơn.Nghiên cứu đã sử dụng phương pháp thiết kế ngư cụ để tính toán hệ thống lưới rê cố định và câu đơn kết hợp với

kinh nghiệm nghề câu cá mập tại Miền Trung. Sau quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã thiết kế và chế tạo thành công một hệ thống ngư cụ, đó là sự kết hợp giữa lưới

rê và câu đơn. Nghiên cứu cũng đã xây dựng được quy trình thi công chế tạo, hướng dẫn lắp đặt hệ thống ngư cụ phù với với điều kiện thực tế tại vịnh Quy Nhơn.

Sau 6 tháng lắp đặt, hệ thống ngư cụ đã hoạt động ổn định và không thấy hiện tượng cá mập tấn công người ởbãi tắm.

Từ khóa: Cá mập, Câu cá mập, Ngư cụ, Lưới rê

ABSTRACTThe paper presents the results of research and experiment with shark fi shing gear system at Quy Nhon Bay, Binh Dinh

province. In order to prevent the sharks attacking on the swimmers in the sea, the fi xed gill net and fi xed drum line are used. The database is used for designing the shark preventing gear system are as follows:

- The models net to presents the shark attack in Australia and USA - The data of natural condition includes depth, current, seabed, tide;- Biological characteristic of sharksThe research use the fi shing gear design method combine with the shark catch experience of local fi sherman for

calculate the fi xed gill net and fi xed drum line.The results of research are designing and manufacturing one shark preventing gear system, those are fi xed gill net

combine with fi xed drum line.Six months after fi tted up with shark preventing gear system in the sea, the net system is stable operation at sea and

these is no swimmer tobe attacked by shark.Keywwords: Shark, Fishing shark, Fixed gill Net

1 ThS. Nguyễn Trọng Thảo, 2ThS. Phạm Văn Thông: Viện Khoa học và Công nghệ khai thác thủy sản - Trường Đại học Nha Trang


TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG � 77

I. ĐẶT VẤN ĐỀVịnh Quy Nhơn trải dài theo hình cánh cung,

ôm lấy bờ biển cát vàng óng ánh với nhiều bãi tắm đẹp, khu du lịch nghỉ dưỡng là địa điểm tập kết cho cuộc hành trình du lịch Bình Định với các tour: Du lịch biển đảo, du lịch sinh thái, du lịch làng nghề, du lịch văn hóa - lịch sử… đầy tiềm năng.

Tuy nhiên trong thời gian gần đây, hiện tượng cá dữ tấn công người liên tục xảy ra trong các bãi tắm ở vịnh Quy Nhơn và ngư dân đánh bắt cá dữ ở những khu vực lân cận đã gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng xấu đến hoạt động kinh tế, xã hội địa phương. Vì vậy, vấn đề bảo vệ các bãi tắm, bảo vệ người dân tắm biển trong khu vực này được đặt ra.

Từ kết quả bước đầu của đề tài khoa học cấp Nhà nước “Nghiên cứu cơ sở khoa học của hiện tượng cá dữ tấn công người tắm biển tại vùng biển ven bờ Quy Nhơn và các giải pháp phòng ngừa”, qua kết quả báo cáo chuyên đề “Đặc trưng khí tượng thủy - hải văn phục vụ thiết kế kỹ thuật giải pháp bảo vệ bãi tắm vùng biển vịnh Quy Nhơn”; chúng tôi đã phối hợp với Chi cục Khai thác và Bảo vệ nguồn lợi Thủy sản tỉnh Bình Định thực hiện nhiệm vụ khoa học “Nghiên cứu và thử nghiệm ngư cụ phòng tránh cá nhám tại vùng biển Bình Định” nhằm thiết kế hệ thống ngư cụ, xây dựng qui trình thi công lắp ráp ngư cụ và tiến hành lắp đặt hệ thống phòng tránhcá mập tại vùng biển vịnh Quy Nhơn.

II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Đối tượng nghiên cứu- Hệ thống ngư cụ chặn bắt gồm các tấm lưới rê

cố định và câu đơn: Các thông số kỹ thuật cấu tạo ngư cụ, kỹ thuật thi công chế tạo ngư cụ, kỹ thuật lắp đặt và chế độ bảo dưỡng hệ thống.

- Vùng nghiên cứu lắp đặt hệ thống lưới chặn - bắt: là các khu vực được xác định cá mập thường di chuyển vào các bãi tắm ở trong vịnh Quy Nhơn (hình 9).

2. Phương pháp nghiên cứu- Thu thập các thông tin liên quan từ [10], [11],

[12] để chọn phương án chặn bắt;- Sử dụng nguồn số liệu thứ cấp từ kết quả

nghiên cứu [7], [8] làm cơ sở xác định ngoại lực tác dụng lên ngư cụ và tính toán các thông số cơ bản ngư cụ;

- Phương pháp tính toán thiết kế lưới rê cố định theo [1, 2, 3], hệ thống câu đơn theo [5] kết hợp kinh nghiệm nghề câu cá mập của ngư dân miền Trung;

- Thi công chế tạo hệ thống lưới chặn theo [2, 3]; thi công hệ thống câu đơn theo [2,5];

- Bố trí hệ thống ngư cụ chặn bắt theo [7, 8];- Lắp đặt và cố định hệ thống theo phương

pháp cố định lưới dẫn của lưới đăng.

Hình 1. Tổng thể hệ thống cụm ngư cụ phòng tránh cá mập tại vịnh Quy Nhơn

III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

1. Kết quả tính toán thiết kế hệ thống ngư cụDựa vào các thông số đầu vào để tính toán thiết kế, bao gồm các yếu tố:- Đối tượng liên quan đến kích thước mắt lưới, độ thô chỉ lưới, lưỡi câu,

dây thẻo, mồi câu… là Cá mập sọc trắng (Carcharhinus amblyrhynchoides) với các thông số hình dáng như sau: Chiều dài thân từ Lca= 1.000mm, chu vi thân là Cca= 514mm, chiều dài vây ngực là Lng= 173mm;

- Vùng lắp đặt hệ thống có các thông số liên quan như: Độ sâu vùng nước Hmax= 7,5m ứng với mức thủy triều cao nhất; chất đáy là cát – bùn; dòng chảy tổng hợp đạt cực đại tại tầng mặt là Vmat= 0,91m/s, tại tầng giữa là Vgiua= 0,785m/s và tầng đáy là Vday= 0,66m/s; biên độ triều cường dao động từ 1,8 - 2m; độ cao sóng vùng lắp đặt hệ thống là Hs= 2m. Hình 2. Cá mập bị chặn



1.1. Hệ thống lưới chặnCác thông số áo lưới được tính toán theo vùng

lắp đặt và nhiệm vụ chặn bắt; trong đó kích thước mắt lưới được xác định theo chu vi mặt cắt thân cá có tính đến vây ngực, độ thô chỉ lưới tính theo cường độ cục bộ và so sánh với lưới mẫu là lưới rê hỗn hợp đánh bắt cùng kích cỡ với đối tượng.

- Mỗi cụm gồm 2 tấm lưới chặn, mỗi tấm có các thông số cơ bản được xác định như sau:

- Áo lưới: PE 100D/72 xe lơi, 2a = 300mm, đan gút chân ếch đôi;

- Hệ số rút gọn giềng phao E1p = 0,7; hệ số rút

gọn giềng chì E1c = 0,72;

- Chiều dài giềng phao Lp = 100m; chiều dài giềng chì Lc = 102m; chiều cao rút gọn thân lưới H = 7,5m;

- Phao lưới (195x125x25) xốp cứng màu vàng: 60 cái, khoảng cách 2 phao 1,68m; chì lưới Pb253 viên/200gr, khoảng cách 2 viên chì 0,43m; phao đầu lưới 2 chiếc loại HF300C.

- Giềng chì cố định lưới và câu bằng cáp bọc PEФ14 dài 406m cho toàn cụm;

- Cố định lưới và câu toàn cụm bằng hệ thống neo (10 neo/26kg) và dây giềng căng 2 đầu lưới (dây PPФ12), 04 ma ní liên kết 2 đầu lưới và cố định câu.

Hình 3. Bản vẽ tổng thể lưới chặn 60 xốp cứng (195 x 125 x 25) 2 x 100m PP bện Ф12, 14 E1 = 0,7

253 Pb/200gr 2 x 102m cáp bọc PEФ14 + PP bệnФ12 E1 = 0,72Hình 4. Bản vẽ khai triển lưới chặn

Hình 5. Bản vẽ chi tiết lắp ráp lưới chặn

Hình 6. Bản vẽ chi tiết hệ thống đầu cánh lưới

477◊

35,5◊ PE 100D/72 – 300mm (xanh) 35,5◊

477◊



Bản vẽ kỹ thuật của hệ thống câu đơn theo hình sau:

Hình 7. Tổng thể hệ thống câu đơn

Hình 8. Bản vẽ chi tiết hệ thống và lắp ráp câu đơn

Dây thẻo 1Dây thẻo 2Lưỡi câuChìKhuyết buộcDây neo câu Phao hiệu câuPhao ganh

Dây phao ganhGiềng cố định câuKhóa xoay

1.2. Hệ thống câu đơnBố trí tương tự hệ thống câu của Úc nhưng

không sử dụng neo cố định câu. Các câu đơn được cố định bằng khuyết buộc và ma ní với dây cáp bọc PEФ14 liên kết với giềng chì của hệ thống lưới chặn. Các thông số kỹ thuật về lưỡi câu, dây thẻo, dây phao, dây neo được tính dựa vào lý thuyết tính toán nghề câu vàng, câu cá mập theo điều kiện ngư trường và đối tượng chặn bắt. Khoảng cách 2 câu đơn lớn hơn chiều dài của 2 thẻo câu.

Mỗi hệ thống gồm 10 câu đơn, mỗi câu đơn được thiết kế như sau:

- Dây thẻo gồm 2 đoạn: Thẻo chính PA250 sợi đơn dài 2m và dây mí Inox dài 1m liên kết bằng khóa 8 xoay để chống xoắn;

- Lưỡi câu bằng Inox cỡ (60 x 30 x 20): 10 cái; Dây neo câu 10m, dây phao ganh PA500 sợi đơn dài 8m; Phao ganh loại HF300A; phao hiệu loại phao HF300C.

- Ma ní xoay chống xoắn dây phao ganh: 10 cái.

2. Hướng dẫn thi công chế tạo hệ thống ngư cụCăn cứ hồ sơ thiết kế, xây dựng qui trình thi

công chế tạo ngư cụ, bao gồm các bước sau:2.1. Công tác chuẩn bị

Chuẩn bị sân bãi gần vị trí đặt hệ thống, đảm bảo diện tích thi công;

Chuẩn bị vật tư và nhân lực: Chuẩn bị sợi, lưới, dây, phao, chì, neo… và các phụ tùng theo hồ sơ thiết kế; công nhân thi công đảm bảo tay nghềkỹ thuật.2.2. Thi công lưới chặn

Đan áo lưới: Sử dụng sợi PE 100D/72 xe lơi

của Trung Quốc màu xanh, đan gút chân ếch đôi với kích thước mắt lưới kéo căng 2a = 300mm. Gầy 35,5 mắt và đan với chiều dài 477◊ . Lưới tấm đan xong phải được định hình gút theo chiều rộng (ngược chiều kéo gút) với lực kéo là 17kgf trong vòng 24 giờ. Lắp ráp áo lưới vào giềng, lắp hệ thống phao chì với hệ số rút gọn theo bản vẽ kỹ thuật.

Xử lý hệ thống cố định lưới: Dây, neo… khi cắt dây và trầu khuyết 2 đầu dây, liên kết dây - neo bằng ma ní, khóa xoay.2.3. Thi công hệ thống câu đơn

Quy trình thi công theo các bước sau: Cắt



dây thẻo và dây mí theo thiết kế. Chú ý chiều dài dư để buộc nút → Dùng máy dập khóa nhôm tạo khuyết dây PA sợi đơn → Buộc dây thẻo vào khóa xoay → Buộc dây mí và khóa xoay → Buộc lưỡi câu vào dây mí → Liên kết dây thẻo bằng ma ní với dây ganh → Buộc phao ganh vào dây phao ganh, đầu còn lại liên kết với ma ní → Trầu khuyết theo khoảng cách ở dây cáp cố định câu → Liên kết dây ganh với dây cáp cố định bằng ma ní xoay và khuyết buộc.2.4. Kiểm tra hoàn thiện toàn bộ hệ thống ngư cụ

Hệ thống ngư cụ trước khi đưa vào thi công lắp đặt và vận hành phải được kiểm tra. Tất cả các công đoạn thi công, lắp đặt có sự giám sát của đơn vị thiết kế và cơ quan chủ trì nhiệm vụ.

3. Quy trình lắp đặt hệ thống ngư cụ phòng tránh cá nhám ở vịnh Quy Nhơn- Xác định chính xác 03 vị trí lắp đặt hệ thống ngư

cụ thuộc vùng biển vịnh Quy Nhơn bằng máy định vị và phương án bố trí xen kẽ hệ thống câu lưới. Bố trí hệ thống theo 3 cụm, mỗi cụm gồm 10 câu đơn và hai tường lưới bố trí xen kẽ, mỗi tường lưới có kích thước rút gọn là: L x H = 100m x 7,5m;

- Tổ chức lắp đặt hệ thống ngư cụ đã được hoàn thiện vào đúng vị trí cần lắp đặt trên biển, đảm bảo tính chính xác về hướng và khoảng cách của hệ thốngngư cụ.

Qui trình lắp đặt như sau: Liên kết hệ thống dây neo câu vào dây cáp cố định và neo đầu hệ thống → Dùng thuyền 1 chở hệ thống lưới và câu đến tọa độ đặt lưới; thuyền 2 chở dây dẫn → Tàu 1 tiến hành thả neo cố định đầu lưới và cho tàu chạy thẳng hướng theo tọa độ đặt câu đầu hệ thống; thuyền thứ 2 chạy thẳng hướng thả dây dẫn → Kết thúc dây câu, tàu 1 thả lưới theo dây dẫn. Trước khi thả lưới liên kết giềng cố định vào dây cố định câu → Tiếp tục thả dây cố định câu như phần trên → Kết thúc chiều dài lưới, thả phao tiêu; đồng thời liên kết dây cố định câu buộc dây neo cố định đầu lưới → Cố định lưới bằng giềng căng chéo và neo → Liên kết phao hiệu đầu lưới → Tháo gỡ dây dẫn và kiểm tra hệ thống lưới → Thả và liên kết dây ganh, phao, dây thẻo, lưỡi câu của hệ thống câu đơn → Lắp đèn hiệu, cờ hiệu.

Hình 9. Vị trí lắp đặt hệ thống

Hình 10. Chuẩn bị Hình 11. Thả lưới chặn Hình 12. Hệ thống trên biển

IV. KẾT LUẬN- Hệ thống ngư cụ chặn - bắt cá mập tại vịnh Quy Nhơn đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ thiết kế. Hệ thống

được lắp đặt hoàn chỉnh vào ngày 18/4/2012 sau khi tổ chức hội thảo với các địa phương;- Hệ thống ngư cụ chặn - bắt cá mập phù hợp với điều kiện vịnh Quy Nhơn, dễ thi công, lắp đặt, vận hành

và bảo trì.- Hệ thống hoạt động an toàn sau 6 tháng lắp đặt: Sau 2 ngày lắp đặt, tổ tuần tra bảo dưỡng đã phát hiện

cá vược lớn (19,5kg) và cá măng biển (9kg) vướng lưới tại cụm KS Hoàng Gia và cho đến đến nay chưa có hiện tượng cá mập cắn người ở các bãi tắm tại vịnh Quy Nhơn.



Hình 13. Cá vược (19.5kg) vướng lưới ngày 21/4

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Văn Động, 2002. Cơ sở lý thuyết và thiết kế ngư cụ. NXB Nông Nghiệp.

2. Nguyễn Văn Động-Nguyễn Trọng Thảo, 2009. Công nghệ chế tạo ngư cụ. NXB Khoa học và Kỹ thuật, TP Hồ Chí Minh.

3. Hoàng Hoa Hồng, 2005. Kỹ thuật khai thác cá - nghề lưới rê. NXB Nông nghiệp.

4. Phan Trọng Huyến, 1982. Thực tập biển. NXB Nông nghiệp.

5. Nguyễn Trọng Thảo, 1998. Ngư cụ cố định - Nghề câu. Đại học Thủy sản.

6. Nguyễn Trọng Thảo - Phạm Văn Thông, 4/2012 Nghiên cứu thiết kế ngư cụ thử nghiệm phòng tránh cá nhám vùng biển Quy Nhơn - Bình Định. Báo cáo chuyên đề

7. Võ Sỹ Tuấn và nnc, 2012. Cơ sở khoa học và thực tiễn thiết lập hệ thống ngư cụ phòng tránh các nhám thử nghiệm ở vùng biển Quy Nhơn, Bình Định. Báo cáo chuyên đề - Viện HDH Nha Trang.

8. Nguyễn Phi Uy Vũ và nnc, 4 - 2012. Đặc trưng khí tượng thủy - hải văn phục vụ thiết kế kỹ thuật giải pháp bảo vệ bãi tắm vùng biển vịnh Quy Nhơn. Báo cáo chuyên đề.

9. NSW Department of Primary industries, 2009. Report into the NSW shark;

10. http://en.wikipedia.org/wiki/Graceful_shark, truy cập 2/1/2012.

11. http://www.shark.ch/Database/Search/species.html?sh_id=1136, truy cập 2/1/2012.

12. http://www.fl mnh.ufl .edu/fi sh/Sharks/Statistics/species2.htm, truy cập 2/1/2012.

kẾt quẢ nghiÊn cỨu thiẾt kẾ hỆ thỐng ngƯ cỤ phÒng …ntu.edu.vn/portals/66/tap...

Documents