1

Analizë e politikave

KTHIMI NË ATDHE

Politikat e integrimit socio-ekonomik të personave të riatdhesuar

Prishtinë, gusht 2013

Forumi për Iniciativa Qytetare (FIQ) dhe Instituti për Politika Zhvillimore (INDEP)

2

Kjo analizë e politikave është përgatitur nga Instituti për Politika Zhvillimore (INDEP) në projektin:

“Mbështetja e kapaciteteve zbatuese të institucioneve dhe rritja e mobilizimit komunitar”,, realizuar

nga Forumi për Iniciativa Qytetare (FIQ) dhe mbështetur nga NED.

© Të drejtat autoriale

Asnjë pjesë nga ky publikim nuk mund të riprodhohet apo të ndryshohet pa lejen e botuesit.

Mendimet e shprehura në publikim janë të FIQ dhe INDEP dhe nuk përfaqësojnë pikëpamjet e

donatorit.

3

Kontenti

HYRJE ............................................................................................................................................................................. 4

Historiku ................................................................................................................................................................ 6

BAZA LIGJORE DHE INSTITUCIONALE ............................................................................................................................. 7

Baza ligjore ............................................................................................................................................................ 7

Baza institucionale ................................................................................................................................................. 8

MARRËVESHJET BILATERALE PËR RIATDHESIM ........................................................................................................... 10

ASISTENCA PËR TË RIATDHESUARIT DHE RËNDËSIA E PROCESIT PËR KRITERET E LIBERALIZIMIT TË VIZAVE ............ 11

PROCESI I DECENTRALIZIMIT DHE FUQIZIMI I NIVELIT LOKAL ..................................................................................... 14

PËRFUNDIMET ............................................................................................................................................................. 18

REKOMANDIMET ......................................................................................................................................................... 19

ANEKSI I: Lista e shteteve me të cilat Republika e Kosovës ka nënshkruar marrëveshje bilaterale për ripranim ....... 20

4

HYRJE

Migrimi ilegal është një ndër temat më të shtjelluara gjatë raportimeve të mediave në kohën e fundit

në Kosovë. Janë përmendur dhe kemi parë kronika që shfaqin kampe me emigrantë kosovarë në

Hungari. Janë përmendur autobusët që nisen çdo natë nga Prishtina për në Beograd përplot me

shtetas të Kosovës të cilët mëtojnë një jetë më të mirë jashtë vendit. Gjithashtu nuk është harruar

edhe të përmendet që “ëndrra kosovare” për një jetë më të mire në shtetet e zhvilluara evropiane po

rrezikon progresin në procesin e liberalizimit të vizave. Mirëpo, kjo është vetëm njëra anë e

problemit. Çfarë ndodh me ata emigrantë që qëndrojnë për një kohë relativisht të gjatë në mërgim

dhe detyrohen të kthehen ose vullnetarisht kthehen në Kosovë?

Numri i lartë i azil-kërkuesve sjell problemin e ri-integrimit të atyre që kthehen, qoftë vullnetarisht

apo jo-vullnetarisht. Ambientimi i personave të riatdhesuar në një vendbanim ku nuk e kaluan një

pjesë të madhe të jetës së tyre paraqet vështirësi dhe sfida të jashtëzakonshme. Prandaj, ri-kthimi dhe

ri-integrimi social dhe ekonomik janë çështje po aq problematike për Kosovën sa edhe numri i lartë i

azil kërkuesve. Natyra e këtij procesi është e rëndë dhe e ndjeshme; të kthehesh në vendlindje pas

shumë vitesh i bën emigrantët të ballafaqohen me sfida të ndryshme, sidomos të kthyerit jo-

vullnetarë të cilët shumicën e rasteve nuk kanë kurrfarë planifikimi dhe ja fillojnë nga zero. Ky

proces është veçanërisht i rëndë për grupe të caktuara të shoqërisë, siç janë fëmijët që për herë të

parë ju duhet të jetojnë në një vend krejtësisht të ri dhe të moshuarit që ndihen të shkëputur nga

shoqëria. Karakteristikë e çdo familje që riatdhesohet është transformimi nga jeta në perëndim me

një standard të lartë jetësor në vendin më të varfër evropian.

Në vitet e fundit i është dhënë një kujdes më i veçantë temës së integrimit të riatdhesuarve në

Kosovë. Shkaku kryesor është rëndësia që ka për procesin e liberalizimit të vizave, ku përparimet në

integrimin e personave të riatdhesuar është një nga kriteret bazë, në mos të themi kriteri bazë. Për të

plotësuar kushtet për liberalizimin e vizave, Kosova duhet të ketë bazë ligjore dhe institucionale që

mundëson kthimin dhe ri-integrimin sa më të rrjedhshëm të të kthyerve. Përveç kësaj, funksionimi

dhe ndërlidhja e institucioneve duhet të garantoj implementimin adekuat të bazës ligjore. Për t’i

arritur këto, Qeveria e Kosovës i ka shumëfishuar përpjekjet për të arritur përmirësime në këtë

fushë, duke u mbështetur në agjendën e Komisionit Evropian për këtë çështje.

Përderisa Qeveria e Kosovës e priti presionin që erdhi nga procesi i liberalizimit të vizave,

institucionet ndërkombëtare kishin vëmendje të një-trajtshme për ri-integrimin e të riatdhesuarve që

5

nga përfundimi i luftës më 1999. Roli i tyre ishte dhe është nga më të ndryshmet, duke ja nisur nga

asistenca teknike, ofrimi i trajnimeve për të riatdhesuarët, publikimi i të dhënave të ndryshme dhe

draftimi i raporteve me rekomandime për institucionet vendore. Disa nga organizatat ndërkombëtare

të përfshira në këtë proces janë: UNDP, UNHCR, UNMIK dhe OSCE.

Arsye tjetër që ri-integrimi është temë aktuale për Kosovën është numri i madh i diasporës në

pothuajse të gjitha shtetet e Evropës Perëndimore dhe me gjerë. Sipas statistikave, pas përfundimit

të luftës mesatarisht 5000 emigrantë në vit janë detyruar të kthehen në Kosovë.1 Të dhëna të sakta

rreth numrit të qytetarëve që jetojnë në diasporë nuk ka. Në tabelën e mëposhtme shihen të dhënat

rreth numrit të të riatdhesuarve për 3 vitet e fundit.

2010 2011 2012 Janar – qershor 2013

Në total

8,507 6,152 5,297 2061 22,017

vullnetarisht 4,518 2,966 2,276 597 10357

vullnetarisht i

detyruar

1,079 751 505 2335

me forcë 2,910 2,435 2,516 1464 9325

Figura 1: Numri i përgjithshëm i të kthyerve në Kosovë: janar 2010-qershor 20132 3

Qëllimi i këtij hulumtimi është që të vështrohen aspektet ligjore dhe zbatimi i dokumenteve

strategjike dhe politikave që e rregullojnë ri-integrimin socio-ekonomik të personave të riatdhesuar.

Analiza trajton progresin e arritur në këtë fushë dhe identifikon sfidat kryesore të zbatimit të

politikave vendore për riatdhesim. Për të qenë më specifik, ky punim është limituar në analizën e

fushave në vijim: procesit të decentralizimit, nënshkrimit të marrëveshjeve bilaterale, lidhshmërisë

me procesin e liberalizimit e vizave, efektit të pakove të asistencës dhe funksionimit ndër-

institucional për këtë proces. INDEP ka përdorur metodologjinë kualitative, duke shikuar ligjet dhe

dokumentet strategjike që rregullojnë ndarjen e përgjegjësive të shumë institucioneve qendrore dhe

1 Republika e Kosovës – Qeveria, Strategjia e Rishikuar për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar, maj 2010. 2 UNHCR - Office of the Chief of Mission Pristina – Kosovo, Statistical Overvieë – Update at end December 2012. 3 Republika e Kosovës – Qeveria – Ministria e Punëve të Brendshme, Departamenti për Ri-integrim, Raporti për Ri-integrim

janar 2013 – qershor 2013.

6

lokale. Më pas, janë zhvilluar intervista të thella, gjysmë të strukturuara, me zyrtarë të institucioneve

që kanë përgjegjësinë kryesore në këtë fushë.

Historiku

Institucionet e Përkohshme Vetëqeverisëse të atëhershme u përkrahën nga UNMIK-u për ta

formuluar një strategji për ri-integrimin e personave të riatdhesuar në Kosovë. Nga kjo strategji doli

Bordi Ekzekutiv për Ri-integrim i cili ka për detyrë menaxhimin e implementimit të Strategjisë dhe

Planit të Veprimit për Ri-integrim e Personave të Riatdhesuar.4 Ky bord mori përgjegjësitë rreth ri-

integrimit të personave të riatdhesuar nga UNMIK-u. Kështu, në tetor të vitit 2006 u formua një

këshill drejtues me përfaqësues dhe ekspert vendor e ndërkombëtarë, qëllimi i të cilit ishte zhvillimi i

procedurave dhe mekanizmave për menaxhimin e procesit të ri-integrimit. Strategjia për Ri-

integrimin e Personave të Riatdhesuar u aprovua nga Qeveria e Kosovës më 10 tetor 2007, ndërsa

Plani për Veprim lidhur me të u finalizua në prill të vitit 2008.5 Këto shënojnë hapat e parë të

Republikës së Kosovës për të formuar një bazë konstruktive ligjore dhe institucionale.

Strategjia dhe politikat përkatëse për ripranim u zhvilluan gjatë vitit 2007 nga UNMIK-u dhe

Institucionet e Përkohshme Vetëqeverisëse, për t’u adaptuar nga Qeveria më 31 tetor 2007 dhe për

t’u aprovuar pastaj nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara

në 28 nëntor të vitit 2007.6 Kjo maratonë vazhdoi me bartjen e kompetencave të kufizuara për

ripranim nga UNMIK-u tek institucionet vendore në janar të vitit 2008 dhe përfundoi kur Kosova,

përkatësisht Ministria e Punëve të Brendshme, mori të gjitha përgjegjësitë rreth kthimit më 1 nëntor

2008. Kjo është edhe data kur Kosova si shtet i pavarur filloi të ndërmarrë negociata dypalëshe për

të nënshkruar marrëveshje ripranimi me shtete të evropiane.7 8 Figura në vijim përmbledh të gjitha

etapat e rëndësishme të këtij rrugëtimi juridik dhe politik nëpër të cilin ka kaluar Kosova për të

ardhur deri te përgjegjësitë e plota.

4 Organization for Security and Co-operation in Europe OSCE – Mission in Kosovo, Implementation of the Strategy for

Reintegration of Repatriated Persons in Kosovo’s Municipalities, November 2009. 5 Ibid. 6 Chachipe Rights and Justice, Readmission Agreements and Repatriation Strategies. 7 Ibid. 8 Organization for Security and Co-operation in Europe OSCE – Mission in Kosovo, Implementation of the Strategy for

Reintegration of Repatriated Persons in Kosovo’s Municipalities, November 2009.

7

Qershor 2010

Miratohet Ligji për Ripranimin

Nëntor 2008Ministria e Brendshme merr të gjitha përgjegjësitë rreth ri-atdhesimit nga UNMIK-u

Prill 2008

Qeveria finalizon planin e veprimit të Strategjisë për Riintegrimin e Personave të Riatdhesuar

Janar 2008

Shpallja e Pavarsisë së Republikës së Kosovës

Shkurt 2008

UNMIK-u bart përgjegjësi të kufizuara te autoritetet Kosovare për ripranim

Figura 2: Paraqitje grafike e zhvillimeve prej 1999 deri në 2010

BAZA LIGJORE DHE INSTITUCIONALE

Baza ligjore

Zhvillimi i bazës ligjore për riatdhesimin mund të cilësohet i mirëfilltë. Materialet ligjore dhe

rregullative të cilat e rregullojnë procesin e riatdhesimit dhe ripranimit janë siç vijojnë: Ligji Nr.

03/L-208 për Ripranim, Strategjia e Rishikuar për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar, si dhe

Plani i Veprimit për Zbatimin e Strategjisë për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar. Po ashtu

1999

UNMIK-u është përgjegjës për çështjet e ri-atdhesimit

Tetor 2006

Formimi i Këshillit Drejtues për zhvillimin e procedurave dhe mekanizmave për menaxhimin e procesit të ri-integrimit

Tetor 2007

Aprovimi i Strategjisë për Riintegrimin e Personave të Riatdhesuar nga Qeveria e Kosovës

Tetor 2007

Adaptimi i Politikave për Ripranim nga Qeveria e Kosovës

Nëntor 2007

Aprovimi i Politikave për Ripranim nga PSSP-ja

8

vlen të theksohet që në fazën të përpilimit janë Rregullorja për Ri-integrimin e Personave të

Riatdhesuar dhe për Menaxhimin e Programit të Ri-integrimit si dhe Strategjia e re për Ri-integrimin

e Personave të Riatdhesuar, dokumente të cilat do të jenë të harmonizuara me njëra tjetrën.9 Këto

dokumente do ta shfuqizojnë strategjinë respektivisht rregulloren në fuqi.

Komponentë kryesore e legjislacionit që rregullon procesin e riatdhesimit është Ligji për Ripranim, i

hyrë në fuqi më 12/07/2010. Qëllimi i tij është përcaktimi i rregullave dhe procedurave për

ripranimin e një personi i cili është shtetas i Kosovës, ose një i huaj i cili nuk përmbush kushtet për

hyrje apo qëndrim në territorin e shtetit nga i cili vjen kërkesa për ripranim.10 Në këtë mënyrë, ligji,

strategjia, plani i veprimit dhe rregulloret përcjellëse formojnë bazë ligjore të kompletuar për ri-

integrimin e personave të riatdhesuar.

Baza institucionale

Baza institucionale rreth procesit të riatdhesimit në Kosove është po ashtu e konsoliduar mirë, si në

nivelin qendror ashtu në atë lokal. Pjesë kyçe e bazës institucionale është Bordi Ekzekutiv për Ri-

integrim, si organi më i lartë qeveritar që merret me këtë proces. Bordi përbëhet nga përfaqësues të

të gjitha ministrive të përfshira në procesin e riatdhesimit dhe bën shqyrtimet e merr vendimet lidhur

me kërkesat për asistencë. Në nivelin qendror ministritë që kanë implikime në procesin e

riatdhesimit janë:

Ministria e Punëve të Brendshme (MPB)

Ministria për Punë dhe Mirëqenie Sociale (MPMS)

Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal (MAPL)

Ministria e Shëndetësisë (MSH)

Ministria e Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) dhe

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MAPH)11

Bashkëpunimet ndërmjet ministrive janë kruciale për mbarëvajtjen e procesit. MPMS ka detyrë

pritjen dhe dhënien e informatave paraprake personave të cilët arrijnë në Kosovë për tu riatdhesuar,

pasi që i pranojnë informatat nga MPB-ja për personat në fjalë. Më pas, MPMS-ja ka për detyrë

9 Intervistë e INDEP me Fahrije Tërnavën, u.d. udhëheqëse e Departamentit për Riintegrim, Ministria e Punëve të Brendshme.

Prishtinë, Kosovë, korrik 2013. 10 Republika e Kosovës – Kuvendi, Ligji për Ripranim, Qershor 2010, Neni 1, Faqe 1. 11 Republika e Kosovës – Qeveria, Strategjia e Rishikuar për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar, maj 2010.

9

informimin e MSH-së në lidhje me çfarëdo kërkese shëndetësore që mund të kenë personat që vijnë

për riatdhesim. MPMS-ja po ashtu është e obliguar që në bashkëpunim me MAPL-në t’ju siguroj

personave që janë në pritje të riatdhesimit objekte banimi në rast që i plotësojnë kushtet. Nëse

personi i kthyer ka nevojë për akomodim të përkohshëm, MPMS ka për detyrë që t’i informojë

komunat përkatëse përmes personit të caktuar kontaktues të MAPL-së.12 Përveç këtyre, ministritë

tjera të ndërlidhura në ketë proces janë: MASHT, MAPH dhe MSH. MASHT ka për detyrë

sigurimin e shkollimit (para fillorë, fillorë, të mesëm, dhe universitar); MAPH në bashkëpunim me

MAPL-në duhet t’i strehojnë ata persona të cilët nuk kanë vendbanim në Kosovë; dhe MSH merret

me kujdesin për ata persona të cilët vuajnë nga probleme shëndetësore.

Organet vendimmarrëse dhe koordinuese për procesin e riatdhesimit në nivel lokal janë:

Zyrat Komunale për Kthim dhe Komunitete (ZKK)

Komisioni Komunal për Ri-integrim (KKR) dhe

Zyra për Ri-integrim (e cila punon në kuadër të MPB-së) përfshirë edhe Zyrën Pritëse dhe

Koordinatorët Rajonal.13

Lidhshmëria ndërmjet institucioneve të nivelit komunal do të shtjellohet në seksionin e

decentralizmit të këtij punimi.

Është formuar zyra në aeroport e cila është përballja e parë e personave që kthehen me institucionet

e vendit. Në anën tjetër, një komponentë që i mungon bazës institucionale dhe ligjore është

mekanizmi për shqyrtimin e ankesave nga palët pjesëmarrëse në proces. Kjo nuk parashihet as me

Strategjinë e Rishikuar për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar e as me Ligjin për Ripranim.

Prandaj, shihet e nevojshme të themelohet një komision i cili do të merrej me shqyrtimin e ankesave

nga personat e riatdhesuar që mendojnë që janë trajtuar padrejtësisht.

12 Republika e Kosovës – Qeveria, Strategjia e Rishikuar për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar, maj 2010. 13 Republika e Kosovës – Qeveria, Rregullore Nr. 10/2012 për Menaxhimin e Programit, Organet Kompetente, Procedurat dhe

Kriteret e Përfitimit për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar, maj 2012, Neni 4, Faqe 4.

10

MARRËVESHJET BILATERALE PËR RIATDHESIM

Arritja e marrëveshjeve bilaterale ndërmjet Kosovës dhe shteteve tjera shihet si kontribuues për

mbarëvajtjen e procesit të ri-integrimit të personave të riatdhesuar. Njëherit, është një nga prioritetet

kryesore të Qeverisë së Kosovës. Sa i përket numrit të marrëveshjeve të hyra në fuqi, burime të

ndryshme japin të dhëna të ndryshme. Sipas zëvendësministrit të MPB-së, Izmi Zeka, deri më tash

janë nënshkruar 18 deri në 20 marrëveshje.14 Ndërsa sipas Ministrisë së Punëve të Jashtme (MPJ),

deri në gusht të vitit 2013, Qeveria e Kosovës i ka nënshkruar 21 marrëveshje bilaterale mbi

ripranimin e personave të cilët qëndrojnë pa autorizim.15 Lista e marrëveshjeve e siguruar nga MPJ

është e paraqitur në Aneksin I.

Mungesa e informacioneve unike ndërmjet aktorëve të ndryshëm qeveritar rreth numrit të

marrëveshjeve bilaterale të Kosovës lidhur me çështjen e riatdhesimit, padyshim që është një

problematikë për qytetarët që riatdhesohen. Për fat të keq, nuk ekziston një bazë e të dhënave

publike ku qytetarët mund të kenë qasje në të dhënat mbi marrëveshjet, kurse lista e paraqitur në

Aneksin I nuk është e qasshme publikisht. Të dhënat mbi marrëveshjet bilaterale janë tejet të

shpërndara si në portalet elektronike të Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe Ministrisë së Punëve të

Brendshme. Për më tepër, këto të dhëna nuk janë të freskuara, madje në portalin e MPB-së nuk

figuron ndonjë marrëveshje e nënshkruar pas vitit 2011. Nevoja për të freskuar listën me

marrëveshje bëhet edhe më emergjente kur e shohim që vetëm në muajt e fundit të vitit 2013

Kosova ka nënshkruar marrëveshje me Estoninë (maj), me Lihtenshtajnin (qershor) dhe me

Kroacinë(korrik). Kështu, mungesa e numrit të saktë të marrëveshjeve të nënshkruara dhe mos-bërja

publike e tyre përbëjnë një problem qenësor për këtë fushë.

Edhe pse ishte njëra nga prioritetet kryesore të Ministrisë së Punëve të Brendshme për vitin 2012, siç

shihet në Aneksin I, gjatë vitit 2012 dhe 2013 janë arritur vetëm gjashtë marrëveshje të reja. Ngecja

për arritjen e marrëveshjeve për riatdhesim është shqetësim edhe sipas Raportit të Fizibilitetit për

vitin 2012. 16 Nga të dhënat e paraqitura shihet qartë që Kosova ka marrëveshje me shumicën

dërmuese të shteteve ku është e shpërndarë diaspora. Megjithëkëtë, shihet që mungojnë marrëveshje

me disa shtete të rëndësishme siç janë Italia, Maqedonia dhe Mbretëria e Bashkuar. Sipas zyrtarëve

14 Intervistë e INDEP me Izmi Zekën, Koordinator Nacional për Ri-integrim dhe Zëvendësministër i MPB-së. Prishtinë, Kosovë,

korrik 2013. 15 Qeveria e Kosovës – Ministria e Punëve të Jashtme, Lista e Marrëveshjeve për Riatdhesim, gusht 2013. 16 European Commission, Commission Communication on a Feasibility Study for a Stabilisation and Association Agreement

betëeen the European Union and Kosovo, October 2012.

11

përgjegjës, Qeveria e Kosovës është në fazën e nënshkrimit të marrëveshjeve me shtete tjera dhe ky

është një prioritet i Qeverisë dhe veç është duke dërguar draft marrëveshje tek disa shtete. 17 Dy

pengesa kyçe janë për nënshkrimin e marrëveshjeve, e para është çështje politike, siç është rasti me

pesë shtetet e BE-së të cilat nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës dhe e dyta është zhagitja e

procesit të nënshkrimit nga disa shtete.18 Sido që të jetë, sidomos për procesin e liberalizimit të

vizave, është i domosdoshëm nënshkrimi i marrëveshjeve me vendet e mbetura.

Megjithëkëtë, mungesa e marrëveshjeve nuk ka sjellë problem në terren me rastin e riatdhesimit të

personave që vijnë nga shtetet me të cilat Kosova nuk ka pajtueshmëri në letër.19 20 Kjo arsyetohet

me ekzistencën e Ligjit për Ripranim me të cilin vendi është i obliguar që të bëjë ripranimin e gjithë

qytetarëve që kthehen.21 Për shembull, në Komunën e Prishtinës janë integruar persona nga shtete si

Bosnja dhe Hercegovina, me organet shtetërore të së cilës Zyra për Kthim dhe Komunitete e kësaj

komune nuk ka pasur probleme gjatë komunikimit. Gjithashtu, me sukses është bërë ripranimi i

personave nga Kroacia (para se të kemi marrëveshje me këtë shtet) dhe nga Italia.22 23 Këto shembuj

e japin një pikëpamje tjetër të marrëveshjeve bilaterale, të cilën do ta sqarojmë në pjesën vijuese të

këtij punimi.

ASISTENCA PËR TË RIATDHESUARIT DHE RËNDËSIA E PROCESIT PËR KRITERET E LIBERALIZIMIT TË VIZAVE

Që nga viti 2010, Kosova e ka fondin për ri-integrimin e personave të riatdhesuar si linjë të veqantë

buxhetore. Shuma e buxhetuar për katër vitet e fundit është: 500,000 euro (2010), 3,400,000 euro

(2011), 3,200,000 euro (2012 ) dhe 3,170,150 euro (2013). Për fat të keq, shpenzimi i këtyre mjeteve

të dedikuara është në masa dukshëm të ulëta, pasi në vitin 2011 është shpenzuar afër 10% e shumës,

17 Intervistë e INDEP me Izmi Zekën, Koordinator Nacional për Ri-integrim dhe Zëvendësministër i MPB-së. Prishtinë, Kosovë,

korrik 2013. 18 Ibid. 19 Intervistë e INDEP me Armend Behlulin, Shef i Zyrës Komunale për Kthim dhe Komunitete – Komuna e Gjakovës. Gjakovë,

Kosovë, korrik 2013. 20 Intervistë e INDEP me Mustafë Nezirin, Koordinator për Kthim dhe Ri-integrim – Komuna e Prishtinës. Prishtinë, Kosovë,

korrik 2013. 21 Intervistë e INDEP me Fahrije Tërnavën, u.d. udhëheqëse e Departamentit për Riintegrim, Ministria e Punëve të Brendshme.

Prishtinë, Kosovë, korrik 2013. 22 Intervistë e INDEP me Mustafë Nezirin, Koordinator për Kthim dhe Ri-integrim – Komuna e Prishtinës. Prishtinë, Kosovë,

korrik 2013. 23 Intervistë e INDEP me Armend Behlulin, Shef i Zyrës Komunale për Kthim dhe Komunitete – Komuna e Gjakovës. Gjakovë,

Kosovë, korrik 2013.

12

kurse në gjashtë muajt e parë të vitit 2013 afër 30% e shumës.2425 Kësisoj, shihet që përkundër

sigurimit të mjeteve financiare, shumë pak është arritur në plotësimin e parashikimeve buxhetore.

Llojllojshmëria e pakove e asistencës për të cilat të rikthyerit mund të aplikojnë është e standardeve

të kënaqshme. Pakot e asistencës përfshijnë: strehimin, pakot ushqimore, pakot higjienike, skemat

sociale, pako të orendive, renovimi apo rindërtimi i shtëpive, arsimimi për fëmijët, aftësimi

profesional, ndihma për punësim dhe ndihma për vetëpunësim. Siç e shpjeguam më herët, aplikimi i

asistencës është i mundur me anë të ndërveprimit të ministrive të fushave përkatëse.

Është e rëndësishme që asistenca të ketë efekt të qëndrueshëm dhe afatgjatë. Tek kjo pikë, probleme

janë evidentuar me rastin e financimit të planeve të biznesit, që tërheqin një numër të

konsiderueshëm të buxhetit. Idetë që aplikojnë për fonde për financimin e planeve të biznesit në

masë të madhe kanë të bëjnë me bujqësi dhe blegtori dhe shumica prej tyre dështojnë të arrijnë

ndonjë rezultat.26 27 Tregimet e suksesit lidhur me ndonjë financim e planeve të biznesit janë të pakta.

Edhe ministrja e Integrimeve Evropiane znj. Citaku, si udhëheqëse e ministrisë përgjegjëse për

përmbushjen e kritereve për liberalizmin e vizave, ka shprehur shqetësimin e saj rreth

qëndrueshmërisë së pakove të asistencës.28 Kësisoj, financimi i planeve të biznesit, si komponentë e

ndihmës për vetëpunësim, nuk ka treguar qëndrueshmërinë e dëshiruar.

Debati mbi ri-integrimin e personave të riatdhesuar është fuqizuar viteve të fundit për shkak të

rëndësisë që ka në procesin e liberalizimit të vizave. Madje kjo cilësohet si pjesa më e dhimbshme e

procesit të përmbushjes së kritereve për liberalizimin e vizave. Është më se e qartë që kjo është

arsyeja dhe shtytja primare e Qeverisë së Kosovës për të ndërmarrë ndryshime në këtë fushë,

sidomos në ato pjesë që drejtpërdrejtë janë kriter i procesit të liberalizmit të vizave.

Si pjesë e këtij procesi, një mori ligjesh janë miratuar nga Qeveria e Kosovës, shpesh herë edhe me

procedura të përshpejtuara. Së fundi, deputetët e Kuvendit të Kosovës i miratuan në parim tetë

projektligje që kanë të bëjnë drejtpërdrejtë me përmbushjen e kritereve të liberalizimit të vizave.29

Kjo ilustron përkushtimin e institucioneve të Kosovës në punën rreth heqjes së vizave. Megjithatë,

24 Republika e Kosovës – Qeveria – Ministria e Punëve të Brendshme, Departamenti për Ri-integrim, Raporti për Ri-integrim

janar 2013 – qershor 2013. 25 Shënim: Nuk kemi arritur të sigurojmë të dhëna rreth shpenzimit të buxhetit për riatdhesim për vitin 2012, përkundër

përpjekjeve në Zyrën e zëvendës-ministrit të MPB-së, në Departamentit për Ri-integrim në MPB dhe në Ministrinë e Financave. 26 Ibid. 27 Intervistë e INDEP me Fahrije Tërnavën, u.d. udhëheqëse e Departamentit për Riintegrim, Ministria e Punëve të Brendshme.

Prishtinë, Kosovë, korrik 2013.

28 Portali Kosova Albaner, U mbajt takimi i Bordit Ekzekutiv për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar, shkurt 2012. 29 Kuvendi i Kosovës, Mbledhja e datës 18.07.2013.

13

ngutja që shpesh i ka karakterizuar politikat e qeverisë për këtë fushë, çfarë implikime ka për

procesin e ri-integrimit të personave të riatdhesuar?

Presioni për përmbushjen e kritereve për liberalizimin e vizave ka bërë që shpesh të kemi vendime

ad-hoc nga Zyra e Kryeministrit për ndryshimin e rregulloreve që kanë të bëjnë me riatdhesim. Për

shembull, është bëtë ndryshimi i kohëzgjatjes së strehimit nga 6+6 muaj, siç është e paraparë në

Rregullore Nr. 10/2012 për Menaxhimin e Programit, Organet Kompetente, Procedurat dhe

Kriteret e Përfitimit për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar, në 3+3 muaj.30 Sipas koordinatorit

për Kthim dhe Ri-integrim në Komunën e Prishtinës, pas këtij ndryshimi ka ardhur edhe një vendim

tjetër për ta shtyrë afatin për strehim për 6 muaj të tjerë për të gjithë përfituesit.31 Prapavija e këtyre

vendimeve ad-hoc nuk është e qartë, megjithëse e parashikueshme kur konsiderohet presioni për

përmbushjen e kritereve për liberalizim.

Pika kryesore që e gërsheton procesin e liberalizimit të vizave me ri-integrimin e personave të

riatdhesuar është nënshkrimi i marrëveshjeve bilaterale për ripranim. Një nga indikatorët që do ta

zvogëlonte numrin e mërgimtarëve ilegal në vendet evropiane është zvogëlimi i azil-kërkuesve është

një komponentë e madhe për përmbushjen e kritereve për liberalizimin e vizave. Megjithëkëtë, siç e

demonstruam më herët, në terren nuk kemi probleme me riatdhesimin e personave që vijnë nga

shtetet me të cilat Kosova nuk ka marrëveshje të nënshkruar.

Ata që janë pjesë e përditshme e procesit të ri-integrimit të personave të riatdhesuar e pranojnë që

shpesh herë kanë të bëjnë me nguti të cilat kanë efekte negative.32 33 Pasojat e tyre i vuajnë qytetarët

që kthehen në vendlindje. Prandaj, presioni i liberalizimit të vizave në njërën anë po shërben si

motor për përparime dhe në anën tjetër po rezulton në vendime të ngutshme që po e dëmtojnë

procesin.

30 Intervistë e INDEP me Mustafë Nezirin, Koordinator për Kthim dhe Ri-integrim – Komuna e Prishtinës. Prishtinë, Kosovë,

korrik 2013. 31 Ibid. 32 Ibid. 33 Intervistë e INDEP me Fahrije Tërnavën, u.d. udhëheqëse e Departamentit për Riintegrim, Ministria e Punëve të Brendshme.

Prishtinë, Kosovë, korrik 2013.

14

PROCESI I DECENTRALIZIMIT DHE FUQIZIMI I NIVELIT LOKAL

Njëra nga përpjekjet më domethënëse në fushën e ri-integrimit të personave të riatdhesuar është për

decentralizimin e procesit dhe fuqizimin e komunave. Kapacitetet për ri-integrimin e personave të

riatdhesuar në nivelin lokal janë forcuar dukshëm që nga viti 2011. Kësisoj, në vitin 2010, struktura

institucionale është ndryshuar duke ri-formatizuar Zyrat Komunale për Komunitete në Zyra

Komunale për Komunitete dhe Kthim. Kjo u parapa me Rregulloren 10/2010, sipas Nenit 7,

paragrafit 1, pikës 3 të së cilës zyra ka përgjegjësi që të bashkërendoj procesin e kthimit dhe të

promovojë krijimin e kushteve për kthim dhe ri-integrim të personave të zhvendosur dhe të

riatdhesuar në komunë.34 Ani pse kjo rregullore nuk është më në fuqi, e shfuqizuar nga Rregullorja

10/2012, përbën një hap të rëndësishëm për decentralizimin e procesit të ri-integrimit të personave

të riatdhesuar. Me gjithë krijimin e Zyrave Komunale për Komunitete dhe Kthim, pjesë të procesit

mbeten të centralizuara, kryesisht për shkak që alokimi i fondeve është i centralizuar dhe bëhet

përmes Ministrisë së Punëve të Brendshme.

Zyra Komunale për Kthim dhe Komunitete kryesisht merret me çështje administrative dhe është

institucioni që raporton në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Një hallkë kyçe e nivelit komunal

janë Komisionet Komunale për Ri-integrim. KKR përbëhet nga përfaqësues të departamenteve

komunale të fushave të ndryshme, si të shëndetësisë, arsimit dhe mirëqenies sociale.35 Përgjegjësia

kryesore e KKR-së është shqyrtimi dhe nxjerrja e vendimeve për kërkesat e personave të riatdhesuar

për:

furnizim me artikuj ushqimor dhe higjenik;

strehim/banim;

ofrimin e ndihmës shëndetësore;

asistencën shtesë (ad hoc) sipas nevojës;

pakon e asistencës materiale;

pakon e asistencës për dimër (dru) dhe

pakon e asistencës për orendi

34 Republika e Kosovës – Qeveria, Rregullore Nr. 02/2010 për Zyrat Komunale për Komunitete dhe Kthim, gusht 2010. 35 Republika e Kosovës – Qeveria, Rregullore Nr. 10/2012 për Menaxhimin e Programit, Organet Kompetente, Procedurat dhe

Kriteret e Përfitimit për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar, maj 2012. Neni 6, paragrafi 2.

15

Që nga viti 2012, shtatë koordinatorë rajonal janë caktuar me qëllimin për të përmirësuar

komunikimin ndërmjet nivelit qendror dhe lokal. Me këto masa, procesi i decentralizimit ka tentuar

t’i lehtësoj mekanizmat e procesit të ri-integrimit të personave të riatdhesuar. Sa është thjeshtësuar ky

proces me tërë politikat e decentralizimit? Analiza tregon që zingjiri i organeve vendimmarrëse

mbetet i komplikuar, si në letër ashtu edhe në praktikë. Në vijim do të ilustrojmë zingjirin e marrjes

së vendimeve në nivelin lokal dhe atë qendror.

Figura 3: Hapat e vendim-marrjes për nivelin komunal36

36 Republika e Kosovës – Qeveria, Rregullore Nr. 10/2012 për Menaxhimin e Programit, Organet Kompetente, Procedurat dhe

Kriteret e Përfitimit për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar, maj 2012.

5. Pas nënshkrimit, vendimet dërgohen në ZKKK dhe nga një kopje i dërgohet Zyrës për Riintegrim, përmes koordinatorit rajonal.

4. Vendimet e KKR-ve nënshkruhen nga kryetari i komunës përkatëse.

3. KKR shqyrton kërkesat dhe në bazë të kritereve merr vendim për secilën kërkesë.

2. ZKKK, pas verifikimit, plotësimit dhe regjistrimit të kërkesave të pranuara, i procedon ato në KKR varësisht nga natyra e kërkesës.

1. Personi i riatdhesuar bën kërkesën për përfitim nga programi pranë ZKKK në komunën përkatëse

16

Figura 4: Hapat e vendim-marrjes për nivelin qendror37

Për ta kuptuar më thelbësisht, niveli komunal merr vendimet lidhur me ofrimin e përfitimeve dhe

asistencës emergjente, të cilat janë të kufizuara deri në 2,000 euro siç është rasti i pajisjes me orendi

apo aplikimi për plane të biznesit.38 Në anën tjetër, niveli qendror merret me të gjitha llojet tjera të

asistencës, të cilat natyrisht që peshojnë më shumë nga ana e buxhetit. Si përfundim, edhe nëse

zingjiri vendim-marrës funksionin siç është më së miri, prapë se prapë është i karakterizuar me një

burokraci e cila domosdoshmërish duhet të zvogëlohet. Gjithashtu, thjeshtësimi i procedurave për

aplikim për asistencë është rekomandim i dalë edhe nga Raporti i Fizibilitetit për vitin 2012.39 Siç

është paraqitur në figuruat 3 dhe 4, vendim-marrja përbëhet prej 5 hapave në nivel komunal dhe 7

hapave në nivel qendror. Ndërkohë që natyra e fushës është e ndjeshme dhe ka persona të rikthyer

që nuk e kanë luksin të presin për vendime siç janë pakot ushqimore apo strehimi.

37 Republika e Kosovës – Qeveria, Rregullore Nr. 10/2012 për Menaxhimin e Programit, Organet Kompetente, Procedurat dhe

Kriteret e Përfitimit për Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar, maj 2012. 38 Intervistë e INDEP me Fahrije Tërnavën, u.d. udhëheqëse e Departamentit për Riintegrim, Ministria e Punëve të Brendshme.

Prishtinë, Kosovë, korrik 2013. 39 European Commission, Commission Communication on a Feasibility Study for a Stabilisation and Association Agreement

betëeen the European Union and Kosovo, October 2012.

7. Pas nënshkrimit nga kryesuesi, nga një kopje e vendimeve i dërgohen komunës nga Zyra për Riintegrim, përmes koordinatorit rajonal.

6. Kryesuesi i bordit nënshkruan vendimin.

5. Bordi, në bazë të rekomandimeve të Sekretariatit dhe kritereve të rregullores, merr vendim për aprovimin ose refuzimin e kërkesës.

4. Sekretariati shqyrton kërkesat e pranuara nga ZR, dhe në bazë të kritereve të rregullores, nxjerr rekomandim për secilën kërkesë të shqyrtuar.

3. ZR, pas verifikimit dhe regjistrimit të kërkesave të pranuara, i procedon ato në Sekretariatin e Bordit për shqyrtim.

2. ZKKK, pas verifikimit, plotësimit dhe regjistrimit të kërkesës, e procedon atë në ZR.

1. Personi i riatdhesuar bën kërkesën për përfitim nga programi pranë ZKKK në komunën përkatëse

17

Nga ana tjetër, si funksionon ky sistem në praktikë? Komunikimi i përgjigjeve negative për mos

miratimin e asistencës është një aspekt që shkakton vonesa të mëdha në proces.40 41 Kjo ndodh në të

dy nivelet, mirëpo, siç edhe mund të pritet, më problematike është në nivelin lokal, respektivisht në

vonesat e Bordit për Integrim për komunikimin e vendimeve rreth kërkesave. që duhet t’ju shkojnë

Zyrës për Komunitete dhe Kthim.42 43 Për vendimet, të cilat janë subjekt i ZKK-së për zbatim, kemi

raste që Bordi nuk kthen fare përgjigje.44 Fakti që Bordi për Ri-integrim takohet vetëm një herë në

muaj të lë shumë për të dëshiruar, duke i konsideruar kompetencat ekzekutive që i ka. Kësisoj, shihet

që përveç burokracisë në letër, niveli i implementimit të rregulloreve nuk është i kënaqshëm.

Pengesë e madhe e gjithë këtij procesi është mungesa e trajnimeve për zyrtarët komunalë. Në disa

prej komunave, performanca dhe kualifikimi i zyrtarëve komunal shkakton ngecje substanciale për

këtë proces.45 Megjithëse zyrtarët komunal kanë pasur trajnime kohë pas kohe, është e qartë që është

më se e nevojshme të ofrohen trajnime të mëtutjeshme. Një gjë e tillë është evidentuar edhe nga

UNHCR dhe projekti i tyre i monitorimit në baza ditore të zyrtarëve komunal që merren me çështje

të riatdhesimit. Sipas UNHCR, në masë të madhe janë evidentuar raste kur këta zyrtarë komunal nuk

i kanë njohuritë themelore për të kryer punën e tyre. Sido që të jetë, anë pozitive me këtë rast është

që Strategjia e re mbi Ri-integrimin e Personave të Riatdhesuar pritet të parasheh më shumë trajnime

për zyrtarët komunal.46 Trajnimet dhe aftësimet e stafit në nivelin komunal janë të domosdoshme

dhe të rëndësishme për decentralizmin e mëtejmë të procesit.

40 Ibid. 41 Intervistë e INDEP me Armend Behlulin, Shef i Zyrës Komunale për Kthim dhe Komunitete – Komuna e Gjakovës. Gjakovë,

Kosovë, korrik 2013. 42 Ibid. 43 Intervistë e INDEP me Mustafë Nezirin, Koordinator për Kthim dhe Ri-integrim – Komuna e Prishtinës. Prishtinë, Kosovë,

korrik 2013. 44 Intervistë e INDEP me Armend Behlulin, Shef i Zyrës Komunale për Kthim dhe Komunitete – Komuna e Gjakovës. Gjakovë,

Kosovë, korrik 2013. 45 Intervistë e INDEP me Fahrije Tërnavën, u.d. udhëheqëse e Departamentit për Riintegrim, Ministria e Punëve të Brendshme.

Prishtinë, Kosovë, korrik 2013. 46 Ibid.

18

PËRFUNDIMET

Për ri-integrimin e personave të riatdhesuar, arritja më e lartë e Qeverisë së Kosovës është krijimi i

bazës ligjore dhe institucionale që specifikisht merren me çështjen e riatdhesimit. Për një periudhë

rreth tre vjeçare, është bërë eliminimi i komisioneve të ndryshme ad-hoc dhe zëvendësimi i tyre me

institucione funksionale. Për më tepër, me sukses është bërë ndërlidhja ndër-ministrore për ofrimin e

pakove të ndryshme të asistencës. E vetmja gjë që mungon, e që i përket bazës institucionale, është

mekanizmi i parashtrimit të ankesave ku qytetarët e riatdhesuar do të mund të parashtronin

pakënaqësitë e tyre. Në anën tjetër, Qeveria e Kosovës është në fazën finale të përpilimit të

strategjisë dhe rregullores së re për menaxhimin e programit të ri-integrimit.

Ende nuk dihet numri i saktë i marrëveshjeve bilaterale që Kosova i ka nënshkruar me shtetet

përkatëse për riatdhesim. Burime të ndryshme japin shifra të ndryshme. Kjo bën që të mungoj një

pikë referimi, e qasshme publikisht, ku paraqiten informata rreth numrit dhe përmbajtjeve të

marrëveshjeve. Pikë pozitive është mos pengesa që të riatdhesohen personat nga shtetet me të cilat

Kosova nuk ka nënshkruar marrëveshje.

Përmbushja e kritereve për liberalizimin e vizave është motori shtytës i institucioneve të Republikës

së Kosovës për të arritur përparime në ri-integrimin e personave të ripranuar. Megjithëkëtë, presioni

i tepërt nuk ka qenë gjithmonë pozitiv dhe ka rezultuar që në vendime ad-hoc të cilat kanë e kanë

penguar mbarëvajtjen e procesit.

Pakot e asistencës që janë në dispozicion për të kthyerit i plotësojnë kriteret ndërkombëtare.

Problemi i vetëm në këtë fushë është mos-efikasiteti i financimit të planeve të biznesit, të cilët asesi

t’i arrijnë objektivat e parapara. Financimi i planeve të biznesit ka dështuar të prodhoj biznese

funksionale. Nën anën tjetër, fondi i dedikuar për riatdhesim është duke u shfrytëzuar në masa aspak

të kënaqshme.

Është bërë përmirësim në sferën e rritjes së kompetencave të komunave. Sidoqoftë, komunat ende

nuk i kanë kapacitet që t’i marrin kompetencat e plota për këtë proces dhe problem kryesor që kjo të

arrihet është përgatitja e personelit për kryerjen e punës së tyre. Në anën tjetër, burokracia e stër-

ngarkuar po shkakton probleme në praktikë. Kjo bëhet edhe më problematike kur i shtohen vonesat

në shqyrtimin e kërkesave të Bordit për Integrim.

19

REKOMANDIMET

Të bëhet trajnimi i mëtutjeshëm i zyrtarëve komunal dhe në këtë mënyrë fuqizimi i

kompetencave të plota për marrje të vendimeve në nivelin komunal për asistencë të

personave që riatdhesohen. Specifikisht, të ofrohet trajnim për KKR-në, sidomos tek

organizimi i kurseve shtesë të gjuhës, lehtësimin e qasjes në arsim, identifikimin e mundësive

për ofrimin e trajnimeve profesionale dhe qasje në tregun e punës. Si rezultat, në një të

ardhme të afërt të fillohet që dalë nga dalë komunat t’ju alokohen fonde. Në mënyrë që

alokimi të jetë sa më i balancuar, të shikohet shpenzimet e secilës komunë gjatë 3 viteve

paraprake.

Burokracia e ngarkuar në marrjen e vendimeve do të eliminohej pas alokimit të buxhetit

nëpër komuna. Për ta bërë këtë, koordinatorët rajonal do të duhej të largohen për shkak që

nuk roli i tyre nuk do të ishte më i dobishëm.

Tek asistenca për të ri-pranuarit, të punohet drejt qëndrueshmërisë së pakove asistencës. Më

saktë, të shtrëngohen kriteret për financimin e biznes planeve dhe buxheti i kursyer me këtë

rast të alokohet për pakot e asistencës për trajnime dhe aftësime të të rikthyerve.

Të themelohet një mekanizëm për ankesa. Mes tjerash, me anë të ankesave nga qytetarët ky

organ do t’i evidentonte problemet dhe do të kontribuonte në përmirësimin e situatës.

Të publikohet numri i saktë i marrëveshjeve bilaterale për riatdhesim. Gjithashtu, të

formohet një bazë e të dhënave elektronike e cila përmban të dhëna rreth marrëveshjeve

bilaterale dhe e cila do të përditësohej në momentin kur kemi ndryshime.

Për ndryshimin e rregulloreve në fuqi, Qeveria e Kosovës të merr vendim duke i respektuar

ciklin e vendim-marrjes, përfshirë konsultimet. Mënjanimi i vendimeve ad-hoc është i

rëndësisë qenësore.

20

ANEKSI I: Lista e shteteve me të cilat Republika e Kosovës ka nënshkruar marrëveshje bilaterale për ripranim47

1. Me Qeverinë e Republikës së Kroacisë, nënshkruar më 23.07.2013. (kjo marrëveshje është

nënshkruar, po është në procedurë e sipër çështja e ratifikimit te saj)

2. Me Principatën e Lihtenshtajnit, publikuar më 16.07.2013.

3. Me Republikën e Estonisë, publikuar më 21.06.2013.

4. Me Republikën e Maltës, publikuar më 14.01.2013.

5. Me e Republikën e Bullgarisë, publikuar më 02.08.2012.

6. Me e Republikën e Hungarisë, publikuar më 05.06.2012.

7. Me Republikën e Finlandës, publikuar më 23.12.2011.

8. Me Mbretërinë e Suedisë, publikuar më 03.11.2011.

9. Me Republikën e Malit të Zi, publikuar më 08.09.2011.

10. Me Shtetet e Beneluksit (Belgjikës, Luksemburgut dhe Holandës), publikuar më 13.07.2011.

11. Me Republikën e Çekisë, publikuar më 13.07.2011.

12. Me Republikën e Sllovenisë, publikuar më 06.06.2011.

13. Me Republikën e Austrisë, publikuar më 09.12.2010.

14. Me Mbretërinë e Norvegjisë, publikuar më 04.11.2010.

15. Me Mbretërinë e Danimarkës, publikuar më 06.09.2010.

16. Me Republikën Federale të Gjermanisë, publikuar më 06.07.2010.

17. Me Republikën Federal të Zvicrës, publikuar më 02.04.2010.

18. Me Republikën e Francës, publikuar më 27.01.2010.

19. Me Republikën e Shqipërisë, publikuar më 18.11.2009.

47 Qeveria e Kosovës – Ministria e Punëve të Jashtme, Lista e Marrëveshjeve për Riatdhesim, Gusht 2013.