I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 1

Kütüphaneler Sanal Güzergâhlara Mı Dönüşüyor?

Yaşar TontaHacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 2

Plan

• “Dünya Düzdür”• Düz dünyada kütüphaneler• “Mekan” olarak kütüphane• Ters yüz kütüphane • Sanal güzergâhlar olarak kütüphaneler• Sonuç

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 3

“Dünya Düzdür,” Thomas Friedman

• Ağların etkisi• Mesafenin ölümü• Küresel rekabet

– 1492-1800: Ülkeler küreselleşiyor– 1800-2000: Şirketler küreselleşiyor– 2000 ---: Bireyler küreselleşiyor

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 4

Dünyayı Düzleştiriciler

• MS Windows• Netscape• İş akışı, • Açık kaynak yazılımları• . . .• Dijital, gezgin, kişisel, sanal

ortamlardan bilgiye erişim

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 5

Dünyanın Düzleşmesi

• “. . . gezegenimizdeki tüm bilgi merkezlerinin tek bir küresel şebekeye bağlanması anlamına gelmekte”

• Bu gelişmeler “şaşırtıcı bir refah ve yenilikler çağı”nı başlatabilir (s. 18).

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 6

Evet, ama . . .

• Evet, belki gezegenimizdeki tüm bilgi merkezlerini birbirine bağlıyoruz

• Ama çoğu kütüphane için Dünya henüz düz değil!

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 7

Hacettepe’de “World is Flat”

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 8

Bilkent’te “World is Flat”

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 9

ODTÜ’de “World is Flat”

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 10

Kataloglar Yardım Sunmuyor

• “Bizde yok ama– şu kütüphanelerden size hemen sağlayabiliriz– Amazon.com’dan hemen çevrimiçi olarak ısmarlayabiliriz– Amazon.com’dan satın alabilirsiniz– kitapla ilgili daha fazla bilgiye şuralardan (Amazon.com,

Google, Yahoo! vs.) erişebilirsiniz– kitapla ilgili eleştiri yazılarına şuradan erişebilirsiniz– kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazıları bizde bulunan şu

dergilerde yer almaktadır. İsterseniz elektronik kopyalarına erişebilirsiniz.

– aynı yazarın şu kitapları var.– . . .”

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 11

Mekân Olarak Kütüphane

• “Kütüphane üniversitenin kalbidir.”• Günümüzde bir kampusta kütüphanenin

tam olarak nerede olduğunu belirlemek zor çünkü kütüphane sadece binadan değil, içerikten oluşuyor (Kohl, 2006).

• İçerik giderek artan bir biçimde kütüphane binasının dışında

• Danışma, elektronik belge sağlama, ve kullanıcı eğitimi gibi hizmetler de kütüphane binasının dışında gerçekleşiyor

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 12

Sanal Güzergâh Olarak Kütüphane

• Önce kütüphane katalogları sanal güzergâh haline geldi

• Şimdi giderek kütüphanelerin kendileri sanal güzergâhlar haline geliyor

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 13

Kütüphanelerin sanal güzergâha dönüşmesi ne demek?

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 14

Kaliforniya Üniversitesinde “World is Flat”

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 15

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 16

Basılı kopyalarElektronik kopyalar

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 17

İTÜ’de “Türk Kütüphaneciliği”

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 18

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 19

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 20

Tam metin makale

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 21

Kütüphane Katalogları

• Sadece kendi sahip oldukları kitapların bibliyografik tanımlarını listeliyor

• Dergi makaleleri ve diğer bilgi kaynakları kütüphane kataloglarında hiç temsil edilmiyor!

• Oysa kütüphane katalogları da “Amazoogle” gibi çalışmalı (Dempsey)

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 22

“Amazoogle”

• Amazon.com’da “Dünya Düzdür”– Kitap hakkında ayrıntılı bilgiler, içindekiler

sayfası, eleştiriler, müşterilerin tartışmaları, konkordans, Inside the Book, arama özellikleri, kitabın elektronik kopyası, yazarın diğer kitapları hakkında bilgiler, vs.

• Google’da Dünya Düzdür – Kitap eleştirileri, Wikipedia makaleleri, yazarla

yapılan bir görüşmenin bedava video’su, fiyat karşılaştırmaları, vs.

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 23

Lab kitapları

Sergiler

PD

Öğrenim yönetim sistemleri

Kampus geçidi (portal’ı)

Ders kitapları

Kişisel koleksiyonlar

Kurumsal arşivler

Dijital koleksiyonlar

E-rezervKatalog Lisanslı

koleksiyonlar

Toplamalar

Sanal referans

KataloglamaK.a ödünç ver.

kütüphanekullanıcı ortamıkaynak ortamı

PDA’lar

Okuma listeleri

Kullanıcı ortamında kütüphane Kütüphane ortamında kullanıcı değil

Farklı kaynaklardan hizmetlerin esnek bir biçimde toplanması

Kaynak: Dempsey, 2005Kaynak: Dempsey, LIBER Conference, 2005

Ters Yüz Kütüphane

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 24

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 25

Araştırma Kütüphanesi Kataloğu

“. . .bilimsel bilgi evreninin küçük bir kısmını yansıtıyor.” “. . . kütüphane ilk ya da tek durak değil …”“. . . Katalog kayıtlarının en az birkaç on yıl, belki de daha uzun bir süre, dünya kütüphanelerinin dermelerinden bilgi keşfetmede ve bilgiye erişimde rol oynayacakları güvenle söylenebilir.”

Kaynak: K. Calhoun, The Changing Nature of the Catalog and its Integration with Other Discovery Tools. 2006, p. 26

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 26

Mekân Olarak Kütüphanenin Önlenemez Düşüşü

• Fiziksel olarak kütüphaneye gelen kullanıcı sayısı azalıyor

• Ama çevrimiçi kaynakların kullanımı artıyor• Çoğu kullanıcılar kütüphaneleri atlayıp tek

noktadan bütün gereksinimlerini karşılayabilecekleri sistemlere gidiyorlar (“onestop shopping”)

• Kullanıcılar hâlâ kütüphanelere uğruyorsa bunun nedeni bazı kaynakların henüz Web’de olmayıp sadece kütüphaneler aracılığıyla erişilebilmesidir

• Ama bu durum yakında değişecek . . .

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 27

Açık Erişim

• Çoğu dergi makaleleri açık erişim• Yayıncıların %93’ü yazarların kendi makalelerini

kurumsal arşivler aracılığıyla herkesin kullanımına açmalarına izin veriyor

• Tezler, teknik raporlar, dijitalleştirilen yerel kaynaklar da giderek açık erişim haline geliyor

• Halen telif hakları nedeniyle kitapların çoğu açık erişim değil

• Ama kitap dijitalleştirme projeleri telif hakkı sınırlaması olmayan kitapları da herkese açmayı amaçlıyor

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 28

Dijitalleştirme Projeleri

• Google Book Search, 10 yılda 15 milyon kitap dijitalleştirilecek

• Million Books Project, CMU, Kasım 2005 itibariyle 600.000 kitap tarandı

• Amazon.com, 200.000 kitap• Gutenberg Projesi , M. Hart, 18.000 kitap • The Internet Archive, Brewster Kahle• Gallica, BNF, 70.000 kitap• İskenderiye Kütüphanesi• Yayıncılar (HighWire Press, MIT Press, etc.)

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 29

Google Scholar etkisi

• Herkesin erişimine açık kaynak sayısı artıyor

• 100’den fazla kütüphane kataloglarını ve/ya da dermelerini Google Scholar’a açtı

• Böylece, daha çok kullanıcı bu kütüphanelerin içeriğine erişim sağlayabilir

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 30

Sanal Güzergâhlar Olarak Kütüphaneler I

• “Anadan doğma” dijital kaynakları artırmalı • “Sonradan olma” dijital kaynakları artırmalı • Çevrimiçi kopyaya erişilemiyorsa

kütüphaneler erişilebilen yerlere (örneğin, Amazon.com) bağlantı vermeli

• Kütüphanenin lisanslı veri tabanlarından kolayca erişilebilecek dergi makalelerine yada eleştirilere bağlantı vermeli

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 31

Sanal Güzergâhlar Olarak Kütüphaneler II

• Katalogları veri ve hizmetlerle zenginleştirmeli• Sadece kendi dizin bilgileriyle yetinmemeli • Kitap ve makalelerin bulunmasını ve bunlara

erişimi ortak arama yoluyla kolaylaştırmalı• Mümkünse tam metne erişim sağlamalı• Anında sağlanamayan kaynaklar için bir dizi

aracısız, hızlı erişim/teslim seçenekleri sunmalı• Katalog bilgilerini ve bağlantıları ders web

sayfalarına ve geçitlere (portal) koymalı (“ters yüz kütüphane”)

• Kütüphane üyesi olmayan kullanıcılara hizmet vermek için e-ticaret işlevlerinden yararlanmalı

Kaynak: K. Calhoun, The Changing Nature of the Catalog and its Integration with Other Discovery Tools. 2006, s. 19

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 32

Sonuç • Kütüphaneler elini çabuk tutmalı!• Kullanıcıların hiç geri gelmemek

üzere kaybedilme riski • Kullanıcıların kütüphanelerin

yerine web üzerindeki başka bir sistemi koyma olasılığı

• Kütüphaneler “düz Dünya”da atlanma / görmezden gelinme tehlikesiyle karşı karşıya

• Kütüphaneler web bilgi uzayında gerçek sanal güzergâhlar olmalı

• Her tür bilgi kaynağına çevrimiçi erişim sağlamalı

• “Bulduklarımız kim olduğumuzu belirliyor / değiştiriyor”

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 33

Bildirinin tam metni

http://yunus.hacettepe.edu.tr/tonta/yayinlar/tonta-istanbul-mayis-2006.pdf

I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul - 34

Kütüphaneler Sanal Güzergâhlara Mı Dönüşüyor?

Yaşar TontaHacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html