KÜTÜPHANELERDE DÖNÜŞÜM SÜRECİNİN YENİ DEĞİŞKENLERİ: YENİ NESİL KÜTÜPHANECİLER

SİNEM MANTAR

Ankara Üniversitesi

Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

TEKNOLOJİ VE KÜTÜPHANELER

‘Teknoloji, bilimin ve bilginin uygulamaya geçirilmiş halidir’ ve

üretilmeye başlandığından beri yaşamı kolaylaştıran bir araç

olmuştur.

Teknoloji çağına girdiğimiz ve hızla yol aldığımız bu günlerde

bildiğimiz hemen her şey büyük bir hızla değişmektedir.

Gelişen teknoloji ile birlikte değişmeyen tek şey bilgi ve

bilginin artan önemidir.

■ Teknoloji bizi daha akıllı değil daha bilge yapacak bir araçtır. Günümüzde bilginin ve

bilgi kaynaklarının üretimi, paylaşımı ve erişimi dijital ortamlar üzerinden zaman ve

mekan sınırlaması olmadan doğrudan ve hızlı bir şekilde erişim olanağı

getirmektedir.

■ Teknolojiyi sadece sosyalleşmek için değil, hareket halindeyken bile bilgiye ve/veya

bilgi kaynaklarına erişmek, öğrenmek için de kullanılmalıdır.

ESKİ – YENİ NESİL KÜTÜPHANELER

Google aralarında Oxford’ daki Bodleian Kütüphanesi’ nin de

bulunduğu beş büyük kütüphanenin dermesini dijital ortama

aktarıp erişime açacağını söyledi (2005).

British Library ve Microsoft ortak bir işe imza atarak British

Library’ nin koleksiyonunu dijital ortama aktarmaya başladı

(2005).

GELENEKSEL KÜTÜPHANELER Bu tür kütüphanelerde kaynaklar,

teknik hizmetler ve bütün işlemler (satın alma, ödünç verme, kataloglama, sınıflama, dağıtım gibi) kağıda dayanmaktadır. Kullanıcılar kütüphaneye gitmek zorundadır.

OTOMATİK KÜTÜPHANELER Dermesi basılı kaynaklara dayanan

ancak teknik işlemleri bilgisayar ortamında yapılan kütüphanelerdir. Bu tür kütüphanelerde basılı kaynakların yanı sıra elektronik kaynakların da sayısı çoğalmaya başlamıştır.

ELEKTRONİK KÜTÜPHANE Hem kütüphane işlemlerinin

bilgisayar ortamında gerçekleştirildiği hem de kütüphane materyalinin elektronik ortamda olduğu kütüphanelerdir. Yeni nesil olarak ortaya çıkan bu tür kütüphanelerde basılı kaynak bulunmamaktadır.

Teknolojide yaşanan baş döndürücü gelişmeler bilgiye erişimdeki geleneksel yapıyı değiştirmiş, önce bilgi

kaynaklarını düzenleyip hizmete sunan kurumlar olmaktan çıkmış, bunun neticesinde ‘Yeni Nesil Kütüphane’

dediğimiz kavram ortaya çıkmıştır. Bu kütüphanelerde bütün materyaller yerindedir. Çalınma, ödünç verilme,

kaybolma gibi bir durum söz konusu değildir.

Yeni Nesil Kütüphanelerde olan ve olması gereken özellikler

BiblioTech (İlk kitapsız kütüphane)

Kitapsız kütüphaneler

Otomasyon

Elektronik veri tabanlarına etkin erişim

Sayısal medya laboratuvarı

Dijital ödünç verme hizmetleri

Daha çevreci ve yenilenebilir enerji kullanan kütüphaneler

Toplumun merkezinde yer alan kütüphaneler

Daha etkin sosyal yardımlaşma olanakları

Daha etkin sosyal medya kullanımı

Çeşitli yiyecek ve içeceklerin sunulduğu kafe hizmetleri

Eskisi gibi çok sessiz olunması gerekmemesi

Kültürel ve sanatsal organizasyonlara ev sahipliği yapmaları

Bir yere bağlı olmadan çalışanlara toplantı yapabilme ve ofis

olanağı sağlamaları

Daha donanımlı ve aktif kütüphaneciler

ESKİ – YENİ NESİL KÜTÜPHANECİLER

‘Eski Nesil Kütüphaneciler’ in

görevleri, kullanıcının isteği

doğrultusunda bilgi ve/veya bilgi

kaynaklarının nerede olduğunu

belirlemek ve erişime sunmaktı. Fakat

Web teknolojileriyle birlikte

kütüphanecilerin bilgi ve kullanıcı

arasında aracı olarak oynadıkları rol de

değişti. Bu konuda görülen değişim

‘Yeni Nesil Kütüphaneciler’ in bilgiyi

ve/veya bilgi kaynağını sağlamasıyla

birlikte bilgi/belgede yayımlamaya

başlamış olmalarıdır. Basılı kaynaklara

alışık olan kütüphaneciler, bilginin

dijital ortamda nasıl sunulacağını

öğrenmek zorunda kaldılar ve

kütüphane Web sayfalarını düzenleme

sorumluluğunu üstlendiler.

Ulusal ve uluslararası alanda elektronik

ortamda üretilen ve/veya elektronik

ortama aktarılan bilgi ve/veya bilgi

kaynaklarının sayısı arttıkça, bu

kaynaklara hızlı ve güvenilir bir şekilde

erişebilme ihtiyacı artmış ve buna bağlı

olarak Web teknolojileri ile özdeşleşmiş

yeni nesil kütüphanecilere olan talep

artmıştır.

Teknoloji çağında bireylerin, kurumların

sorunlarını bilgi ve eş zamanlı olarak teknoloji

ile çözebilmek için, öncelikle doğru bilgi

kaynaklarına erişme, seçme, düzenleme ve

analiz etme, elde edilen bilgiyi saklamayı

gerektirecektir. Bu süreci en doğru ve sağlıklı

şekilde yürütecek olanlar ise eğitimli

kütüphanecilerdir.

Bir süre sonra bilgi hizmeti veren kütüphaneciler teknoloji çağında doğup büyüyen insanlar olacaktır. Bu durumda yeni nesil kütüphanecileri teknoloji odaklı eğitime tabii olmaları ve karmaşık ortamlarda kullanıcıların bilgi ihtiyacını kolayca karşılayabilecek duruma gelmelilerdir. Kütüphaneci olmayan ama kütüphanelerde çalışanlar veya geleneksel kütüphaneciler ise hizmet içi eğitimlerle kedilerini mümkün olan en üst seviyede bu teknoloji ile yoğurmaları gerekmektedir.

Bu bağlamda;

Geleneksel Kütüphane Hizmetleri Web Teknolojileri Dünyası

Kataloglama Otomatik Metadata

Sınıflama Anlamsal Web

Sağlama Amazon ve e-bay

Referans Yahoo ve Wikipedia

Koruma Dijital Arşivler

Kullanıcı Eğitimi Sohbet Odaları

Dermeleri Flickr, Kurumsal arşiv, Açık Erişim

Yeni Nesil Kütüphanecilerde Olan ve Olması Gereken Özellikler

Küratör (Müze, arşiv veya kütüphane yöneticisi,

düzenleyicisi) olmalı

Eğitimci olmalı

Derleyici/sentezleyici olmalı

Kolaylaştırıcı olmalı

Araştırmacı olmalı

Yol gösterici olmalı

Bilginin koruyucusu olmalı

İleri görüşlü olmalı

Dostane olmalı

Yenilikçi olmalı

Araştırma kapsamında yapılan nitel görüşme verilerine göre;

12’si hizmet içi eğitimle, 8’i lisans ve/veya lisansüstü

eğitimle

7’si zorlandıklarını ve teknik destek aldıklarını, 13’ü ise

eğitimlerin yeterli geldiğini

4’ü kendi önerileriyle yapılan projeler var, 16’sı ise henüz

böyle bir girişimde bulunmadı

Web tabanlı bilgi hizmetlerini

nerede öğrendiniz?

Web tabanlı bilgi hizmetlerinden

ilham alarak çalıştığınız

kütüphanede önerinizle yapılan

bir proje var mı?

Web tabanlı bilgi hizmetlerini

uygularken ne gibi sorunlar

yaşadınız?

Bu araştırma sonucunda, şuan halen bilgi hizmetleri ‘Eski Nesil Kütüphaneci’ler

tarafından verilmektedir. Eski nesil kütüphaneciler hem kendileri gibi eski kuşaklara,

hem de yeni neslin bilgi gereksinimlerini karşılamaktadır. Ama zamanla bilgi hizmeti

veren eski nesil kütüphanecilerin yerini tamamen yeni nesil kütüphaneciler alacaktır.

Yeni Nesil kütüphaneciler Prensky’ nin adlandırmasıyla kendileri gibi ‘dijital insan’ lara

hizmet vermeye hazır olmalılardır.

Kütüphaneciler sadece geleneksel bilgi düzenleme becerilerine sahip olmaları yeterli

değildir aynı zamanda web tasarımcısı, bilgi mimarı, ağ yöneticisi olarak görev

yapabilecek becerilere de sahip olmalıdırlar.

Sunum başında belirttildiği gibi teknoloji bir güçtür tüm insanlığı etkilediği gibi

kütüphanecileri de etkilemeye devam edecektir. Kütüphanecilerin vazgeçilmezliği bu

gelişime ve değişime sağladıkları uyumla orantılıdır. Kütüphanecilerin bilişim

teknolojilerinden tasarım, uygulama ve kullanım yönleriyle daha üst düzeyde

yararlanabilecekleri beceriye sahip olmaları yeni nesil kütüphanecilik kavramının

gelişiminde en önemli adımlardan biri olacaktır.

Gelecekte teknoloji ile birlikte bilgisayarlar, robotlar kütüphanecilerin yerini almasa da,

onları her açıdan etkilemeye ve değiştirmeye devam edecektir. Günümüzde

kütüphanecilerden bilgi ile ilgili her soruna çözüm üretmeleri ve çalıştıkları kurumlarda

Yaşar Tonta’ nın değişiyle birer değişim ajanı olarak görev yaparak çevrelerini

değiştirmeleri, dönüştürmeleri, yenilemeleri beklenmektedir.

Sabrınız için teşekkür ederim…