ڕامان و بیركردنوە ل قورئان، بۆچی و چۆن؟

[ kurdish – كردي – كوردی ]

ئیبراھیم عبدالرحمن التركی

د مه موحسن موحه :وەرگانی

زیز پشتیوان سابیر عه :ی وه پداچونه

2014 - 1435

لاذا و�يف؟. .تدبر القرآن »باللغة الكردية «

ابرا يب اد الر ا اليك

�سا �مد :ترجة

�شتيوان صابر ز�ز :مراجعة

2014 - 1435

3

ڕامان و بیركردنوە ل قورئان، بۆچی و چۆن؟

رسول الله وعلى آله الحمد لله والصالة والسالم على :وصحبه ومن وااله،وبعد

قورئانی پیرۆز ڕابرو ڕێ نیشاندەری مرۆڤایتی و ڕۆشنایی ژیان و دەستوریتی، وەھرشتك مرۆڤـ پویستی پ بت، ئوا خوای گورە بدەقكی قورئانی، یان بئاماژە بۆكردن

مان پ )پی(ڕوونی كردۆتوە، جا یا ئوەتا زانیومانو .، یان نمان زانیوەو تی نگیشتوینبردوە

صلى (جا لبر ئوەی ك ھاوە بڕزەكانی پغمبر و پیاوچاكانی دوای ئوان، ) الله عليه وعلى اله وسلم

گرنگی زۆریان داوە بخوندنی قورئان ولبركردن و تگیشتنی، ھروەھا ل وردبوونوەو كار پ كردنی،

كانمان لسر ئم ڕبازە بھمان شوە پشین چاك تی ئیسالم لڵ الواز بوونی ئوممگم لڕۆیشتون، بسدەكانی دواییدا، گرنگی دان بقورئانی پیرۆز كمتربوەوە، تاگیشت ڕادەیك كتنھا گرنگی بدرت بخوندنوەو لبركردنی و خوندنوەی بشوەی

و تجویدو بس، ل وردبونوەو تگیشتن لمانا

4

مبستكانی فرامۆش كرا بوون، وەگیشت ئاستك كار پت لمی بكررخمتت یان ككرن كاری پك

.كردنی

لڕاستیدا خوای گورە قورئانی پیرۆزی بۆناردوین و فرمانی پكردوین كلی وردبینوە و بیری ل بكینوە، وەبرپرس بووین ب لبركردنی، بم ئم سرقای

بوەیلكردنبیر لنا لركردن بووین و وازمان ھ.

ت لنرواز بھك وە نی یستمان ئبرەدا مللبركردن و خوندنوەو تجوید، چونك ئم پاداشتكی زۆرو سودكی باشی ھی بۆتگیشتن لقورئان، بكو مبستمان ئوەی ھاوسنگی یك ھبت لنوان

تگیشتن و ل (و ) تجوید لبركردن وخوندنوەو(، ئم لالیك، لالیكی ترەوە كارپكردن و )وردبونوە

ج بج كردنی، ھروەك چۆن پشین چاككانمان جا لبر ئوە ) ڕەحمتی خوایان ل بت(لسری بوون

بچند خاك گرنگی بیركردنوەو ڕامان لقورئانی پیرۆز ورئانی پیرۆزو ڕوون دەكینوە لژر ڕۆشنایی ق

) صلى الله عليه وعلى اله وسلم(فرمودەكانی پغمبر ، بم )السلف الصالح(ومژوی پشین چاككانمان

5

لسرەتادا بابزانین ل وردبونوەو بیر ل كردنوە لقورئان چی ی؟

: فرموویتی) ڕەحمتی خوای ل بت(إبن القیم كی، وەكۆكردنوەی چاوتبینك ل دوە بۆماناو واتا(

، وە وتراوە )فیكرو ھۆش بۆل وردبونوەو ھۆشمندیكبریتی ی لبیركردنوەیكی گشتی كبتگینت

.بكۆتایی ماناو مبستی وشكان

:وانگی قورئانی پیرۆز◌ لوردبونوە لر: یكم

{ :خوای گورە فرموویتی -١ باار ي

اإ الزا

ي دبروا آياته كا

ا ل ولوا ا

ككر .]٢٩: ص[}و

زاندووە بۆالی : واتكی پیرۆزە دامان ببكت م قورئانئتۆ، تابیر لئایتكانی بكنوە، بۆئوەی كخاوەن بیرو

.ھۆشكان پندی ل وەرگرن

لم ئایت پیرۆزەدا خوای گورە بۆی ڕوون كردوینوە گرنگترین مبست لناردنی قورئانی پیرۆز بیرل ك

كردنوەو ل وردبوونوەیتی، نك تنھا خوندنوە،

6

سرەڕای ئوەی ك خوندنوەی قورئانی پیرۆز پاداشتكی (یزۆری ھ.(

: فرمویتی) ڕەحمتی خوای ل بت) (حسن البصری(تی لقورئانی پیرۆز بری) تدبر(سوند بخوا بیركردنوە (

ی ل لبركردنی پیتكانی وختم كردنی، كسی وا ¬نیھی دەت قورئانم ھموی خوندەوە بم لكردارو

).ڕەوشتیدا ڕەنگ ناداتوە

قرآن {:خوای گورە فرموویتی-٢دبرون ال

: النساء[}

٨٢[.

قورئان نادەن؟: وات رنج لس وانوە بۆ ئيرإبن الكث! (ئ (خوای گورە فرمان دەكات ب بندەكانی ك : فرمویتی

وردبنوە لقورئان و بیری ل بكنوە، وە قدەغیان دەكات لپشت ھكردن لقورئان وتگیشتن لمانا

.ئوە بۆ وردنابنوە لقورئان: داڕژراوو ووش پاراوەكانی

بڕاستی فرمانكی ڕاشكاوانی بڕامان و وردبونوە .لقورئان، وە فرمانیش لشرعدا واتای واجب دەگینت

7

وته {:خوای گورە فرمویتی-٣ ت وله ل كا

يا آتا ب ال

ا

ولـئ يؤبون به .]١٢١: البقرة[}

بی ئاسمانیمان بۆ ناردون، : واتكت ی كوانئ .وە ئوان باوەڕیان پ یبجوانترین شوە دەیخونن

لعبدالله ی كوری ) ڕەحمتی خوای ل بت) (إبن الكثیر(سوند بو خوایی : (مسعودەوە گاوتی یوە فرمویتی

ك گیانی منی بدەست، ماف دانی تواو بخوندنوەی قورئان، ئوەی كحكان بحڵ بزانی و

رئان بو شوەی حرامكانیش بحرام بزانیت، وەقو) إمامی الشوكانی(بخونیت كخوای گورە ناردویتی، وە

ئیش : وات) یتلونه: (فرمویتی) ڕەحمتی خوای ل بت(بوە دەكن كتیدایتی، وەناتوانین كار بقورئان بكین

.ئگر لوردبونوەو زانستی لگڵ نبت

بيو{:خوای گورە فرمویتی-٤ وبمب با

ا كا

علمون ال ن

ون .]٧٨: البقرة[}ونن ب ا

ندێ: واتبی خوا ھكتھیچ ل ندەوارن، كخون وانلنازانن جگ لچند ئاواتك، وە ئوان ھرگومانیان

8

سبارەت بم ) إمامی الشوكانی(كردۆت پیشی خۆیان، : خوندنوە، وات: وات) األماني(وتراوە : تیئایت فرموی

ھیچی ل نازانن تنھا خوندنوە نبت، دەیخوننوە .بب ئوەی ھیچی ل تبگن ولكی بدەنوە

: فرمویتی) ڕەحمتی خوای ل بت)(إبن القیم(ھروەھاخوای گورە سرزەنشتی ئوان دەكات ك مانای قورئان

خوو نقورئان نازانن دەگۆڕن، وەئھیچ لی كندەواران ).األماني: (تنھا خوندنوە نبت بوان دەوترت

كوا كا { :خوای گورە فرمویتی -٥ ان وو ا يا ر و الر ووا

قرآن ممجورا .]٣٠: الفرقان[}ال

ر : واتمبغرم)صلى الله عليه وعلى اله وسلم(پوێدەف :ئی پروەردگارم بڕاستی ئوممتی من وازیان لقوڕئان

.ھناوەو لی دوركوتوونتوەو پشت گویان خستوە

ھیجران : فرمویتی) ڕەحمتی خوای ل بت) (إبن الكثیر(روەھا: (واتوەی، وەھكدانماناو لنان لإبن القیم(وازھ (

و ھجركردن : (فرمویتی) ڕەحمتی خوای ل بت(

9

كند جۆرقورئان چنان لنان : چوارەمیان: وازھوازھ ........لماناو لوردبونوە و

وانگی ◌ لوردبونوە لقورئانی پیرۆز لر: دووەم ):صلى الله عليه وعلى اله وسلم(فرمودەكانی پغمبر

١- ر ) أبو ھریرە(لمبغپ وە كنگوە رضي الله عنه ئھركۆمك : (فرمویتی) اله وسلمصلى الله عليه وعلى (

ك لیكك لماكانی خوای گورەدا كۆببنوەو قورئانی تدا بخونن و لنوان خۆیاندا تاووتوی بكن و لكی بدەنوە، ئوا خوای گورە ئارامی دەخات ناویان و ببخشندەیی خۆی دایان دەپۆشت و فریشتكانیش

ورە لالی خۆی باسیان بتنگیانوە دن، وە خوای گ ).٥٥٠٩/ ٢: صحيح الجامع الصغير)(دەكات

ئارامی دڵ ودەرون و بخشندەیی و باسكردنیان برامبر مم ئوەی، بكدانكی وردوو لوەیندنقورئان خو ب

مان جرموودەككی فشنھابت جویش بئ كردوە، ك .خوندنوەیتی

٢- ڵ حذیفه رضي الله عنه دەگگك لوشوە كتنوژی ) صلى الله عليه وعلى اله وسلم(پغمبری خوا

10

كردوە بئایتكاندا دەچۆوەو دووبارەی دەكردنوە، ندبایكی خوتر ئایگپاك ڕاگرتنی خوای ) تسبیح(وەئ

ی دەكرد، وەئگر داواكردنی ) سبحان الله(تدا بوای ئوا كردو لی ئپاڕایوە، تدا بوای ئوا داوای لخوا ئ

وەئگر پناگرتنی تیابوای ئوا پنای ، پغمبر ).٤٧٨٢/ ٢: صحيح الجامع الصغير)(بخوائگرت

بم شوەی ورد دەبوەوەو ) صلى الله عليه وعلى اله وسلم(ی دەكرد ججب.

):١(ل أبی ذر رضي الله عنه فرموویتی -٣

نوژی ) صلى الله عليه وعلى اله وسلم( شوك پغمبر(دوای فاتیح ند ) كرد لی خوتم ئایردەوامی ئبب

ر لمب ل {تاوەكو ڕكوع وسوجدەی برد غ مب ااد ونن عكهمب ان

كيب عز�ز ال

ال ل

.]١١٨: المائدة[}

ر ئ: واتگروەردگار ئی پندەی تۆن، ئوان سزا بدەی بوە ئگر لیان خۆش بیت، بڕاستی ھر تۆ بدەست و

.دانایت

11

ری خوایمبغوە پصلى الله عليه وعلى اله وسلم(ئ ( كتگیشتن و لكدانوەی قورئانی ب باشتر زانیوەو پشی

وەی زۆروو زەوەندی بندنر خوسیشتن، خستوە بگت .لشوكی تواودا خوندوەتنھا ئایتكی

٤- إبن مسعود(ل( وە كنەوە رضي الله عنه دەگئایت فر ) دە(ھركسك لناو ئمدا: (فرمویتی

ببوای زیاتری لبر ندەكرد ھتاوەكو تی نگیشتبایو كرداینكاری پ.(

صلى الله عليه وعلى (ئم برنامو پرۆگرامی پغمبر وە سبارەت بفركردنی قورئانی پیرۆز ب بو) اله وسلم

.ھاوەكانی

٥- ك كمر(كاترضي الله عنه ) عبدالله ی كوڕی عصلى الله عليه وعلى اله (گڕایوە لالی پغمبری خوا

ختم (ڕگای پندرا كماوەی قورئان خوندنی ) وسلمكمتر ل س شو بت، وە فرمووی ئو كسی ) كردنی

وبی كسمتر لماوەی كواو بكات ت قورئان لو تش ).٢/٧٧٤٣: صحيح الجامع الصغير)(ئوا لماناكی ناگات

12

ئم بگی ل سر ئوەی ك مبست لخوندنوەی قورئانی پیرۆز تگیشتن و شارەزابوون لی نك تنھا

.خوندنوەو بس

٦- سی كوڕی مالك(لنئ(وە ەوە رضي الله عنه دەگنصلى الله عليه (جارك پغمبری خوا : ك فرموویتینوژی بۆخكی كردو ئایتكی پڕاند ) وعلى اله وسلم

پاش تواوبونی نوژ فرمووی، فن كس ئایا لم : سورەتی كخوندموە ھیچ ئایتكم پڕاند؟ ووتی

س .. پاشان پرسیاری ل یككی تركرد، دووكس. نازانمصلى الله (ھمویان وتیان نازانم پاشان پغمبر .. كس

كتبی ! ئم چ قومك؟: فرموی) عليه وعلى اله وسلمخوایان بسردا دەخوندرتوە، لوەی كبۆیان دەخوندرتوە نازانن چی پڕنراوە؟ ھربم شوەیش

دا نماو دەرچوو، )بنی ئیسرائیل(گورەیی خوا لدی ن ودكانیان غاف وب ئاگابوو، وەخوای بجست ئامادەبو

گورە بندایتی لبندەكانی وەرناگرت ئگر دیان .لگڵ جست ئامادە نبت

م سقورئانی پیرۆز الی : ی وە لگرنگی وردبون :)السلف الصالح( پشینچاككانمان

13

١- نافع ونافع ل إبن عمر(مالك ل( وە كتی یاویەوە گكوڕی خطاب رضي الله عنه ل ماوەی دوانزە سادا عومری ی لبركردوە، پاش ئوەی ختمی كردو )البقرة(سورەتی

دوورو درژی ئو ماوەیی . فری بوو مڕكی سربیدا )البقرة(رضي الله عنه سورەتی) إمامی عمر(كی ت

ر ببری بووە، لركردوەو فبل ئاگایی توانایی و بنبووە برامبر ب قورئان، كوات ھیچ )إمامی عمر(

ت لبوە نوردبونوەو لكداننھا لوە تماوەتن .قورئانی پیرۆز

٢- وە لنرەوە رضي الله عنه دەگإبن عومصلى (زۆر لھاوە بڕزەكانی پغمبر : كفرمویتی

لسرەتای ئیسالمدا تنھا ) الله عليه وعلى اله وسلمن چند سورەتكیان لقورئان لبردەكردو سورەتك یا

بتواوی كاریان پ دەكرد، بم لكۆتایی ئم ئوممتدا قورئان دەخونن و لناویاندا منداڵ و كور ھن، بم

.كاری پ ناكن

قورئان : (وە إبن مسعودیش رضي الله عنه دەفرموتسان لبركردن الی ئم گران بوو، بم كارپكردنی ئا

14

بوو، بم ئوانی دوای ئم لبركردن الیان ئاسانو كردن الیان قورسكارپ.(

: فرموویتی) ڕەحمتی خوای ل بت) (حسن البصری( -٣بنن برزەكاران دەیخوندەو ھب م قورئانوەی ئئ

یسی وا ھتا كیشتنی، ھگوەو تكدانل شارەزابن ل. وندەوەو یك ئایتم نپڕاندھموو قورئانم خ: دەت

قورئان ل ڕاندوە، چونكموو قورئانی پخوا ھند بسوڕەوشت و كرداریدا نبینراوە، وە كسی وا ھبووە دەی ووت

، سوند )ل كاتكی زۆر كمدا سورەتك قورئان دەخونم(بخوا ئوان ن قورئان خونن و نزاناو دانان بقورئانی

رئان خوندن وابووە؟ خوا نمونی ئم جۆرە پیرۆز، كی قو ).قورئان خونان زیاد نكات

قورئان نردراوە : دەفرموێ) حسن البصری(دووبارە -٤بۆئوەی لی وردبینوەو تی بگین و ئیشی پ بكین، كردنی دانراوە، وات ی كارپجوەی قورئان لندنخو :

وازیان ھناوە ئیشی خك بووە بقورئان خوندن و بس،كارپ وەی لكدانكردن و ل.

15

ئی : (شعبی كوڕی حجاج بفرموودەناسانی دەووت -٥ رموودە دەست پفن، بدەكك قسركاتوە ھئ كینخ

لرەدا ). دواتر باسی قورئان دەكن(دەكن، دواتر بقورئان ئاگاداركردنوەیك ھی بۆئوانی كسندی فرمودەو

یقھی یكان ب ئاگای كردوون ل ورد بوونوە باس فلقورئان و تگیشتن لی، چونك بم كارەیان

).ھاوسنگیان لدەست داوەو ترازویان تكداوە

٦- محمدی كوڕی كعبی قرظی(ل ( وە كندەگلالم خۆشترە كسراپای شو قورئان : (فرموویتی

ان زیاد نكم، بت ولی }القار ه(و }اذا زلزل{خوندنم

بك بن خشان وھیچی لنم وەك پروا قورئان بخوپ .ت نگم

ھیچ : (دەفرموت) ڕەحمتی خوای ل بت(إبن القیم -٧شتك للكدانوەو تگیشتن لقورئان بۆمرۆڤـ بسودتر وە لھۆی ووردبونبۆژیانی دونیاو دواڕۆژی، وە ب نی ی

خراپی لبردەم ڕۆشن دەبت، قورئان ڕگای چاك و ڕگای گایانو دوو ڕك لرینجامی ھرئروبوم و سوەببباشی دەزانت لگڵ دوا ڕۆژی شون كوتوانی ھردوو ڕگاك، وە ھر بو ھۆیوە كلیلی خزنی بختوەری و

16

زانستی بسودی دەكوت دەست و ڕەگی ئیمان ل دیدا .جگیر دەبت

:قورئان ۆكارك بۆ وردبونوە لچند ھ: م چواره

ڕەچاوكردنی ئاداب و ڕەوشتكانی قورئان خوندن لپاك -١وخاونی وكات وشونی گونجاوو نیت پاكی و پناگرتن

كردن و كۆكردنوەی بیروھۆش ومشغوڵ ) بسم الله(بخواو و ) ترسی خوا(نبوون بكاری دیك، وەبوونی خشوع

ھست كردن بوەی كقورئان كاریگری لسر دەروون وەندەت دو.

خۆیندنوەیكی ورد بتگیشتن و ترسوە ك كاریگری -٢ھبت لسر دەروون و مبستی تنھا ئوەنبت

.كسورەتك تواو بكات

وەستان لسر ئو ئایتانی كدەیخونت، وەستانك -٣ندا كبیر لمانای ئایتكان بكاتوەو دووبارە بسریا

.بچتوە

بكارھنانی جیاكاری لسیركردنی سیاقی ئایتكان، -٤ …شوەو پكھاتی ئایتكان، ماناكانیان، دابزینی،

17

گڕانوە بۆتگیشتن و ھس وكوتی پشینان لو -٥ .ئایتانی كدەیخونینوەو لكی دەدەینوە

٦-كتفسیر بۆ ئایندێ زانایانی توەی ڕای ھندنخو.

.توانینكی گشتگیرو تواو بۆھموو قورئان -٧

.ئاوڕدانوە لئامانج بنچینیی یكانی قورئان -٨

٩- ر پكان و سقورئانی ی واو بۆ دەقكی تڕاستگۆیی ی .شۆڕكردنی واقیعی پچوانی قورئان

لكۆتایدا دەم كوا گرنگی لكدانوەی قورئان لھۆش وبیرماندا؟

ەی قورئان ل كرداری ڕۆژانی ژیانماندا؟ كوا ڕەنگدانووە ئایا ئم ڕۆو قوتابیكانمان پروەردە ئكین لسر لكدانوەو ووردبونوە لقورئانی پیرۆز؟ یان ئوەی

یان ! كگرنگ الی ئم تنھا قورئان خوندنو بسكان رعیه شه ی زانسته وانه له نده چه وه ی ووردبوونه ندازه ئه، یان ئوانی ك دەرسی ئایینی كانماند قوتابخانه هل

دەخونن، ڕژەوبوونی تفسیر لناو برنامی رنی ییاخود ھ مكانیاندا زۆركدەرس.

18

وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه . أجمعين

======================

لسنة فيھا، ، كتاب إقامة الصالة واهصحيح سنن إبن ماج) (١( )١٣٥٠: باب ما جاء في القراءة في صالة الليل، رقم