kultura i rozrywka - #warszawa20302030.um.warszawa.pl/wp-content/uploads/2017/04/7...2017/04/07 ·...
TRANSCRIPT
KULTURA I ROZRYWKA ANALIZA NA POTRZEBY
OPRACOWANIA DIAGNOZY STRATEGICZNEJ
Urząd m.st. Warszawy
sierpień 2016
WA
RS
ZA
WA
2
03
0
Opracowanie przygotowane na potrzeby aktualizacji Strategii Rozwoju m.st. Warszawy do 2020 roku
przez zespół Biura Funduszy Europejskich i Rozwoju Gospodarczego we współpracy z innymi
Biurami Urzędu m.st. Warszawy.
Strona | 3
Kultura i rozrywka
Choć Warszawa to metropolia charakteryzująca się szybkim tempem dnia codziennego,
paradoksalnie nazwać ją można przestrzenią czasu wolnego. Składa się na to szeroka gama
typowych dla obszarów miejskich elementów zagospodarowania, takich jak: instytucje kulturalne
(od muzeów, teatrów i galerii sztuki po kina i domy kultury), obiekty sportowe (m.in. hale, pływalnie,
kręgielnie, siłownie plenerowe) czy rekreacyjne tereny zieleni (np. nadbrzeża Wisły, lasy i parki), ale
także ogólna atmosfera czy części składowe genius loci miasta.
Mieszkańcy wolny czas spędzają także w przestrzeniach stricte komercyjnych. Do zaspokajania
potrzeb związanych z zaopatrywaniem się w dobra różnego rzędu do dyspozycji mają liczne
(a w dodatku jedne z największych w kraju) centra handlowo-rozrywkowe nowej generacji.
Dla klientów bardziej wymagających przeznaczone są prestiżowe przestrzenie handlowe
z ekskluzywnymi butikami i drogeriami (np. wzdłuż ulic Chmielnej, Nowy Świat czy Mokotowskiej).
Nie należy jednak bagatelizować roli lokalnych targowisk, oferujących zdrową żywność wysokiej
jakości i stanowiących miejsca spotkań i integracji miejscowych społeczności.
Ponadto szeroka oferta usług gastronomicznych sprawia, że popularnymi miejscami spotkań jest
warszawska Starówka wraz z Traktem Królewskim oraz obszar ścisłego centrum, natomiast
szczególnie wśród ludzi młodych – tzw. Pawilony na tyłach ul. Nowy Świat, plac Zbawiciela, plac
Trzech Krzyży, pojedyncze miejsca na Powiślu i Saskiej Kępie oraz „zagłębia klubowe” przy ulicach
Mazowieckiej i 11 listopada. To między innymi tam rozwija się warszawskie życie nocne.
Potrzeby związane z wypoczynkiem (zatem z kulturą, rozrywką, rekreacją i aktywnością fizyczną)
znajdują się na samym szczycie tzw. piramidy potrzeb według modelu Maslowa, zatem nie uznaje
się ich za potrzeby elementarne. Jednakże spełnianie ich bezwzględnie rzutuje na efektywność
człowieka w różnych innych sferach życia oraz poczucie samorealizacji, a więc i na zadowolenie
z życia.
Szeroko rozumiana kultura współtworzy miasto. W przypadku stolicy rola kultury poza
kształtowaniem tożsamości Warszawy polega również na kreowaniu więzi społecznych oraz
stymulowaniu rozwoju indywidualnego oraz zbiorowego, co wiąże się z budowaniem kapitału
społecznego, ludzkiego oraz kreatywnego. Kultura ma więc znaczenie zarówno lokalne, jak
i globalne, ponieważ wywiera niebagatelny wpływ na jakość życia mieszkańców polskiej stolicy oraz
wzrost konkurencyjności metropolii w globalizującym się świecie.1
Dzięki koncentracji wielu instytucji kultury Warszawa ma potencjał kulturotwórczy, a poza tym kulturę
uznaję się za jeden z powodów, dla których Warszawa jest wybierana jako miejsce do życia.2
Ponadto specyfika stolicy sprzyja rozwojowi sektora kreatywnego, który poprzez swą innowacyjność
ma również wpływ choćby na gospodarkę. Warszawskie dziedzictwo kulturowe to pewnego rodzaju
zasób, dzięki któremu polska stolica ma szansę zostać ważnym europejskim miastem kultury.
Ofertę kulturalną Warszawy pozytywnie ocenia aż 91% mieszkańców3. Nieco niższy wynik (84%)
wykazało badanie przeprowadzone w 81 wybranych miastach Europy, przez co Warszawa w 2015 r.
plasowała się na 38. pozycji w rankingu oraz 14. miejscu wśród stolic UE. W przypadku Warszawy
zauważa się wzrost poziomu zadowolenia z oferty kulturalnej w stosunku do 2013 r., aczkolwiek
dużo lepsze pozycje w rankingach mają m.in. Wiedeń, Praga i Paryż, a nawet Kraków (znaczny
wzrost poziomu zadowolenia oraz skok w rankingu w stosunku do 2013 r.) i Gdańsk (Tabela 1).
1 Miasto kultury i obywateli. Program rozwoju kultury w Warszawie do roku 2020. Założenia, 2012, Biuro Kultury, Urząd m.st. Warszawy. 2 Ibidem. 3 Barometr Warszawski 2015 (listopad).
Strona | 4
Tabela 1. Skrócone rankingi poziomu zadowolenia z oferty kulturalnej wybranych miast Europy latach 2013 i 2015
Miasto
Miejsce w rankingu 81 miast
w Europie
Miejsce w rankingu stolic UE (2013)
Odsetek zadowolonych
Miasto
Miejsce w rankingu 81 miast
w Europie (2015)
Miejsce w rankingu stolic UE
Odsetek zadowolonych
2013 2015
Wiedeń 1 1 95% Wiedeń 1 1 97%
Praga 7 3 92% Kraków 7 - 92%
Paryż 8 4 92% Praga 13 4 90%
Berlin 25 8 89% Paryż 14 5 87%
Gdańsk 33 - 85% Berlin 29 11 87%
Kraków 36 - 84% Gdańsk 32 - 84%
Warszawa 41 15 82% Warszawa 38 14 84%
Budapeszt 45 16 82% Budapeszt 46 17 82%
Londyn 46 17 81% Londyn 54 19 82%
Madryt 63 23 70% Madryt 71 26 64% Źródło: opracowanie własne na podstawie Quality life in cities. Perception survey in 81 European cities. Flash Eurobarometr (2013, 2015)
Niewątpliwie współcześnie dominuje kultura popularna,4 którą poniekąd utożsamiać można
z pojęciem rozrywki. Jej znaczenie istotne jest szczególnie w kwestii relaksu umysłowego, który
zapracowanym mieszkańcom metropolii jest potrzebny tak samo jak wypoczynek dla ciała.
Z zapotrzebowania na kulturę i rozrywkę (czyli ogólnie na zróżnicowaną ofertę form spędzania
wolnego czasu) wynika konieczność zwiększania dostępu do instytucji i obiektów z ofertą kulturalną
i rozrywkową – teatrów, kin, muzeów, bibliotek, sal koncertowych, domów kultury. Obecnie ich
nasycenie jest nierównomierne – najwięcej z nich funkcjonuje w Śródmieściu, natomiast sytuacja
dużo gorzej przedstawia się w dzielnicach oddalonych od centrum. Promowanie aktywnego
uczestnictwa mieszkańców wszystkich dzielnic w kulturze (także na poziomie amatorskim) oraz
kreowanie lokalnego życia kulturalnego przyczynia się do zwiększania przywiązania mieszkańców
do najbliższej okolicy oraz poczucia odpowiedzialności za otaczające ich dobro5.
W Warszawie notuje się deficyt ogólnodostępnych wyników dokładnych badań poświęconych
najpopularniejszym formom spędzania wolnego czasu i korzystania z oferty kulturalnej wśród
mieszkańców całego miasta. Posłużyć się można jedynie wynikami badań o podobnej tematyce
przeprowadzonymi na terenie wszystkich warszawskich dzielnic. Rezultaty poniekąd zarysowują
obraz, w jaki sposób mieszkańcy Warszawy spędzają wolny czas (Tabela 3) oraz które elementy
oferty kulturalnej interesują ich najbardziej (Tabela 2).
Tabela 2. Najpopularniejsze typy wydarzeń kulturalnych w warszawskich dzielnicach
Typ wydarzenia kulturalnego Udział mieszkańców warszawskich dzielnic
biorących udział w wydarzeniu w ciągu ostatnich
12 miesięcy Impreza plenerowa (np. piknik rodzinny, dni dzielnicy) 45%
Koncert muzyki rozrywkowej 28%
Impreza dla dzieci 18% Występ kabaretu 15%
Wystawa 12%
Pokaz filmu (w kinie, plenerze) 11%
Spektakl / przedstawienie teatralne 11% Koncert muzyki poważnej 9%
Inne 3%
Źródło: Jakość życia w dzielnicach (2014)
4 Miasto kultury i obywateli… 5 Ibidem.
Strona | 5
Tabela 3. Najpopularniejsze formy spędzania wolnego czasu wśród mieszkańców warszawskich dzielnic
Forma spędzania wolnego czasu Udział mieszkańców uprawiających wybraną formę
spędzania czasu wolnego w ciągu ostatnich 4 tygodni
Spotkanie z przyjaciółmi / znajomymi 72%
Wizyta w restauracji / kawiarni / pubie 35%
Wizyta w kinie 25% Udział w koncercie 11%
Wizyta w muzeum lub galerii 10%
Wizyta w teatrze 9%
Źródło: Jakość życia w dzielnicach (2014)
Mimo że zdecydowana większość mieszkańców warszawskich dzielnic (83%) uważa, iż w pobliżu
ich miejsca zamieszkania nie brakuje usług i udogodnień związanych z kulturą i rozrywką, badania
wykazują, że tylko 22% mieszkańców stolicy w ciągu ostatnich 12 miesięcy wzięło udział w chociaż
jednym wydarzeniu kulturalnym na terenie swojej dzielnicy6. Pod tym względem najlepiej wypada
Bemowo z wynikiem 43%, natomiast najgorzej sąsiadujące z nim Bielany (14%)7. Największą
popularnością cieszą się imprezy plenerowe tj. dni dzielnicy czy pikniki rodzinne, koncerty muzyki
rozrywkowej oraz imprezy dla dzieci (Tabela 2). Niewielkie zainteresowanie wydarzeniami
kulturalnymi w dzielnicach powiązać można z poziomem zadowolenia z oferty kulturalnej dzielnic
utrzymującym na poziomie jedynie 48%8.
Zdaniem 76% mieszkańców stolicy nie istnieją żadne ograniczenia, które utrudniają korzystanie
z warszawskiej oferty kulturalnej, natomiast pozostali za główną przeszkodę uznają przede
wszystkim brak środków finansowych (52%), a także wysokie ceny usług kulturalnych (18%) oraz
brak czasu (15%)9.
Biorąc pod uwagę krótszą perspektywę (ostatnie 4 tygodnie), mieszkańcy spędzają wolny czas
przede wszystkim spotykając się z przyjaciółmi i znajomymi, odwiedzając lokale gastronomiczne lub
chodząc do kina. Formy spędzania wolnego czasu polegające na kontakcie z kulturą wysoką
tj. udział w koncercie, obejrzenie spektaklu teatralnego czy zwiedzenie muzeum lub galerii sztuki są
zdecydowanie mniej popularne (Tabela 3).
Wyniki przytoczonego badania wskazują, jak duże znaczenie dla mieszkańców mają bezpośrednie
kontakty z najbliższymi osobami, stąd tak duża popularność pikników rodzinnych, imprez dla dzieci
czy też powszechność spotkań ze znajomymi i przyjaciółmi, np. w lokalach gastronomicznych.
To dowód na to, że dzielnicowe bądź ogólnowarszawskie wydarzenia kulturalne nastawione powinny
być na potrzeby rodzin z dziećmi
oraz integrację społeczności
lokalnej. Ponadto kontakt
z kulturą – w jakikolwiek sposób
się on odbywa – jest idealną
okazją do poznania nowych
ludzi, wspólnego relaksu czy
zwykłej obserwacji innych
w niecodziennej sytuacji.
Za organizację dzielnicowych
imprez kulturalnych
odpowiadają m.in. domy kultury.
Zgodnie z danymi GUS
w Warszawie funkcjonują
43 domy i ośrodki kultury, kluby
6 Jakość życia w dzielnicach (2014). 7 Ibidem. 8 Ibidem. 9 Barometr Warszawski 2014 (październik).
Wykres 1. Liczba imprez okazjonalnych w domach kultury na 10 tys. mieszkańców w latach 2009 i 2014 [impreza]
2009 2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS.
*brak danych dla 2004 roku
0
20
40
60
80
100
120
140
160
Kraków Poznań Łódź Gdańsk Warszawa Wrocław
Strona | 6
i świetlice – najwięcej wśród
analizowanych miast. Niestety
pod względem dostępności
instytucji tego typu w stosunku
do potencjału ludnościowego,
stolica plasuje się dopiero na
przedostatnim miejscu wśród
miast porównawczych. Równie
słaba sytuacja występuje
w przypadku dostępności
okazjonalnych imprez
organizowanych przez domy
kultury (Wykres 1). Biorąc pod
uwagę liczbę uczestników tychże
imprez okazuje się, że pomimo
dużej popularności imprez rodzinnych i dzielnicowych, w ogóle mieszkańców osób
zainteresowanych imprezami domów kultury jest stosunkowo mało, przez co Warszawa wśród miast
porównawczych zajmuje dopiero czwartą pozycję (Wykres 2).
Ze wszystkich miast
porównawczych, to w Warszawie
odbyło się zdecydowanie
najwięcej ogólnomiejskich (czy
nawet ogólnokrajowych) imprez
masowych – łącznie ponad 300.
Jednak ich liczba w stosunku do
potencjału ludnościowego stolicy
plasuje Warszawę dopiero na
przedostatnim miejscu wśród
analizowanych jednostek
(imprez masowych
w przeliczeniu na mieszkańców
odbyło się niemal dwa razy mniej
niż we Wrocławiu czy Krakowie).
Również w przypadku liczby
uczestników imprez (ponad 2,3 mln, czyli najwięcej ze wszystkich miast) w stosunku do potencjału
ludnościowego, Warszawa prezentuje się prawie najsłabiej na tle pozostałych jednostek
porównawczych (Wykres 3).
Wśród cyklicznych imprez kulturalnych w Warszawie ze względu na największą frekwencję wyróżnić
należy:10
Noc Muzeów (200 tys. uczestników),
Orange Warsaw Festival (110 tys. uczestników),
Koncerty chopinowskie (100 tys. uczestników),
Wianki nad Wisłą (55 tys. uczestników).
Kolejną popularną formą spędzania wolnego czasu przez warszawiaków jest udział w koncertach
muzyki rozrywkowej. Odbywają się one w licznych klubach muzycznych (np. Palladium, Proximie,
Stodole itp.), a także w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki, Studiu Koncertowym Polskiego
Radia im. Lutosławskiego czy też ośrodkach kultury w dzielnicach. Występy światowych gwiazd
muzycznych odbywają się także w obiektach sportowych np. na Stadionie Narodowym, Torze
Służewiec i Torwarze. Zdecydowanie mniejszy odsetek mieszkańców preferuje koncerty muzyki
10 Warszawa przyjazna turystom. Raport 2014, Stołeczne Biuro Turystyki.
Wykres 2 Liczba uczestników imprez organizowanych przez domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice na 10 tys. mieszkańców w latach 2005, 2009 i 2014 [tys. os.]
2005* 2009 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS. *brak danych dla 2004 roku.
0
5
10
15
20
25
Kraków Poznań Wrocław Warszawa Łódź Gdańsk
Wykres 3. Liczba uczestników imprez masowych na 100 tys. mieszkańców w roku 2014 [os.]
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.
0
50
100
150
200
250
Wrocław Kraków Poznań Gdańsk Warszawa Łódź
Strona | 7
poważnej. Wśród najważniejszych instytucji rozwijających działalność muzyczną w sferze kultury
wysokiej wymienić należy m.in. Filharmonię Narodową, Salę Kongresową Pałacu Kultury i Nauki,
Studio Koncertowe Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego, siedzibę Sinfonii Varsovi,
Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina, a także instytucje teatralne tj. Teatr Wielki-Opera
Narodowa, Warszawska Opera Kameralna. Ofertę musicalową posiadają zaś teatry muzyczne, takie
jak: Buffo, Roma, Sabat czy Mazowiecki Teatr Muzyczny im. Jana Kiepury. Działalność muzyczna
w formie koncertów muzyki rozrywkowej czy też poważnej gościnnie rozwija się także w licznych
miejscach, gdzie na co dzień dominują funkcje innego typu, m.in. w kościołach (np. Bazylice
Najświętszego Serca Pana Jezusa, Bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela, kościele
Najświętszego Zbawiciela), parkach (np. Łazienkach Królewskich, Parku Sowińskiego, Królikarni),
obiektach zabytkowych (Zamku Królewskim, Pałacu w Wilanowie, hallu głównym Politechniki
Warszawskiej), placówkach edukacyjnych (Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego,
Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie), zrewitalizowanych dawnych obiektach przemysłowych
(Fabryce Trzciny, Soho Factory) czy wspomnianych już obiektach sportowych. Koncerty muzyki
klasycznej bądź rozrywkowej odbywają się także w innych przestrzeniach otwartych poza parkami
np. na Podzamczu przy Multimedialnym Parku Fontann (Wianki nad Wisłą), na placu Defilad, na
placu Piłsudskiego itd.
W dużej mierze działalność muzyczna rozwija się także spontanicznie (np. w klubokawiarniach),
czego nie obejmują już kompetencje władz miasta. Podobnie jest z kabaretami – według badań
również chętnie oglądanymi na żywo przez mieszkańców Warszawy. Ta forma sztuki widowiskowej
odbywa się w różnego rodzaju instytucjach przystosowanych do występów na scenie – w klubach,
teatrach, pubach, domach kultury itp. Dokładniejsze dane nie są znane, gdyż działalności
kabaretowej nie ujmują oficjalne statystyki. Analogiczna sytuacja dotyczy formy spędzania czasu
i spotkań ze znajomymi w lokalach gastronomicznych. Jedynie na podstawie codziennych
obserwacji można wysnuć wniosek, że gastronomia odgrywa znaczącą rolę w sferze czasu wolnego
i ewentualnie w integracji mieszkańców. W Warszawie dostępność kawiarń, restauracji, barów,
pubów i innych obiektów gastronomicznych wydaje się być na dobrym poziomie, jednakże głównie
w obszarze Śródmieścia. W dzielnicach odleglejszych od centrum, lokali gastronomicznych jest
zdecydowanie mniej, a ponadto istnieją fragmenty miasta, które są ich całkowicie pozbawione.
Według badań duża część mieszkańców stolicy za powszechną formę spędzania czasu uznaje
wizytę w kinie. GUS wskazuje istnienie 27 kin stałych w Warszawie. Jednakże pod względem ich
dostępności stolica nie wypada
dobrze na tle innych polskich
miast porównawczych, gdyż
plasuje się dopiero na czwartym
miejscu (Wykres 5). Większość
kin zlokalizowana jest
w Śródmieściu, a pozostałe
znajdują się głównie
w sąsiadujących dzielnicach. Są
to zarówno małe kina studyjne,
a także wielkopowierzchniowe
kompleksy kinowe stanowiące
część największych galerii
handlowo-rozrywkowych
(np. Złotych Tarasów, Arkadii,
Galerii Mokotów, Promenady).
W ciągu ostatniej dekady w Warszawie odnotowano największą liczbę widzów w kinach (ponad
6 mln rocznie). Wynik ten w stosunku do ogólnego potencjału ludnościowego plasuje Warszawę na
drugiej pozycji wśród miast porównawczych (Wykres 4). Ponadto w ostatnich latach coraz
modniejsze staje się wykorzystywanie również otwartej przestrzeni do organizowania pokazów
Wykres 4. Liczba widzów w kinach stałych na 100 tys. mieszkańców w latach 2004, 2009 i 2014 [os.]
2004 2009 2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
Poznań Warszawa Wrocław Kraków Gdańsk Łódź
Strona | 8
filmowych. Odbywają się one
m.in. na Polu Mokotowskim,
Parku Skaryszewskim, nad
Wisłą, przy Centrum Nauki
Kopernik, na Plaży Wilanów,
błoniach Stadionu Narodowego
oraz w ogrodach BUW-u.
Mieszkańcy Warszawy jako
jedną z form spędzania czasu
polegającą na kontakcie z kulturą
wskazują oglądanie wystaw, np.
w muzeach lub galeriach sztuki.
Według danych GUS
w Warszawie funkcjonuje
59 muzeów (co stanowi niemalże
połowę muzeów w województwie mazowieckim i 14% wszystkich muzeów w Polsce), ale to wynik
niewiele większy od liczby muzeów w Krakowie. Pod względem dostępności muzeów Warszawa
plasuje się dopiero na czwartej pozycji wśród analizowanych miast z wynikiem mocno
zdystansowanym właśnie w stosunku do Krakowa (Wykres 6).
Tematyka wystaw i ekspozycji
warszawskich muzeów jest
bardzo zróżnicowana. Przede
wszystkim z racji pełnienia
funkcji miasta stołecznego,
Warszawa posiada liczne
placówki istotne z punktu
widzenia ochrony dziedzictwa
narodowego, dlatego jedną
z najbardziej znaczących
placówek muzealnych jest
Muzeum Narodowe, które aż
52% mieszkańców uznaje za
najważniejszą instytucję kultury
w stolicy11. Drugą w kolejności
instytucją według opinii warszawiaków jest Muzeum Powstania Warszawskiego (35% wskazań),
które razem z Muzeum Historycznym m.st. Warszawy, Zamkiem Królewskim, Muzeum Łazienki
Królewskie, Pałacu Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie, Muzeum Historii Żydów Polskich
i wieloma innymi należy do kategorii muzeów historycznych. Istnieją także liczne muzea
biograficzne, z których najpopularniejsze dedykowane są najwybitniejszym postaciom historycznym,
których życiorysy przeplatały się z dziejami miasta (m.in. Muzeum Fryderyka Chopina, Muzeum Marii
Skłodowskiej-Curie). Funkcjonują także muzea przyrodnicze (np. muzea geologiczne, Muzeum
Ziemi PAN), muzea poświęcone tematyce techniki i nauki (np. Muzeum Techniki i Przemysłu NOT),
dedykowane tematyce kulturowej (np. Państwowe Muzeum Etnograficzne). Ze względu na
oryginalną specjalizację, ofertę kulturalną Warszawy urozmaicają również takie placówki jak choćby
Muzeum Neonów, Muzeum Nurkowania, Muzeum Karykatury, Muzeum Czar PRL, Muzeum Sportu
i Turystyki oraz wiele innych. Na muzea zarządzane przez Urząd m.st. Warszawy w 2014 r.
przeznaczono 22% ogółu środków dedykowanych na kulturę12, natomiast w przeliczeniu na jednego
mieszkańca kwota ta wyniosła 36 zł (czwarta pozycja wśród wszystkich instytucji kultury)13.
11 Barometr Warszawski 2014 (październik). 12 Warszawa miastem kultury. Raport 2015, Biuro Kultury, Urząd m.st. Warszawy. 13 Diagnoza potencjału podmiotów kultury w zakresie realizacji PRK 2020. Analiza sytuacji zastanej, 2015, Fundacja GAP.
Wykres 5. Ludność na 1 miejsce w kinach stałych w latach 2004, 2009 i 2014 [tys. os.]
2004 2009 2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Poznań Kraków Wrocław Warszawa Gdańsk Łódź
Wykres 6. Liczba muzeów (łącznie z oddziałami) na 100 tys. mieszkańców w latach 2004, 2009 i 2014 [ob.]
2004 2009 2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Kraków Gdańsk Wrocław Warszawa Poznań Łódź
Strona | 9
W ciągu ostatnich 10 lat
Warszawa niemalże niezmiennie
jest liderem pod względem liczby
zwiedzających muzea,
aczkolwiek wskaźnik dla
Krakowa utrzymywał się na
podobnym poziomie. Mimo
gwałtownego wzrostu (w ciągu
2 lat aż o 3 mln osób),
osiągnięcie w 2014 r. pułapu 8
mln zwiedzających i mocnemu
zdystansowaniu Krakowa pod
tym względem14, Warszawa
zajmuje drugie miejsce wśród
analizowanych miast pod kątem
liczby zwiedzających muzea
w stosunku do potencjału ludnościowego (Wykres 7). Zwiedzający warszawskie muzea stanowią aż
27% zwiedzających wszystkie muzea w Polsce15. W Warszawie duży wzrost liczby zwiedzających
wynika ze stosunkowo niedawnego otwarcia i prężnej działalności placówek takich jak Muzeum
Powstania Warszawskiego, Muzeum Fryderyka Chopina, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN,
które pełnią funkcję ponadlokalną i przyciągają odwiedzających z całego kraju oraz zagranicy.
Wystawy dzieł sztuki odbywają się m.in. w 44 warszawskich stałych galeriach i salonach sztuki16.
Pod względem ich dostępności stolica plasuje się dopiero na czwartej pozycji wśród analizowanych
miast, z wynikiem mocno
zdystansowanym w stosunku
chociażby do
bezkonkurencyjnego w tej
kwestii Krakowa czy nawet
Łodzi. Także pod względem
liczby wystaw w stosunku do
potencjału ludnościowego,
Warszawa ustępuje miejsca tym
miastom (Wykres 8), choć
według danych GUS w stolicy
takich wystaw odbywa się
najwięcej (nawet 500 rocznie).
Ponadto artystom do realizacji
twórczych wizji udostępnia się
także przestrzeń publiczną.
Do głównych form sztuki ulicznej w Warszawie należą murale, z czego najbardziej znane nawiązują
do tożsamości miasta, wydarzeń historycznych oraz postaci związanych z Warszawą (Fryderyk
Chopin, Maria Skłodowska-Curie, Powstanie Warszawskie). Po praskiej stronie Wisły ze względu na
koncentrację murali wytyczono nawet szlak kulturowy zwany szlakiem praskich murali. Zupełnie
innym przejawem obecności sztuki w Warszawie stały się różnego rodzaju instalacje artystyczne,
choćby wpisana już na stałe w krajobraz Warszawy palma na Rondzie de Gauille’a czy (nieistniejąca
już) „Tęcza” na placu Zbawiciela.
Najmniej popularną formą spędzania czasu wskazywaną przez mieszkańców Warszawy jest
oglądanie spektaklu teatralnego. Zgodnie z danymi GUS w stolicy działają 24 teatry (operowe,
14 GUS. 15 Ibidem. 16 Ibidem.
Wykres 7. Liczba zwiedzających muzea i oddziały na 100 tys. mieszkańców w latach 2004, 2009 i 2014 [tys. os.]
2004 2009 2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.
0
100
200
300
400
500
600
Kraków Warszawa Wrocław Gdańsk Łódź Poznań
Wykres 8. Liczba wystaw w obiektach działalności wystawienniczej w kraju na 100 tys. mieszkańców w latach 2009 i 2014 [wystawa]
2009 2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS.
0
10
20
30
40
50
60
70
Kraków Łódź Warszawa Gdańsk Wrocław Poznań
Strona | 10
dramatyczne, lalkowe
i muzyczne), stanowiące 18%
wszystkich teatrów w kraju.
W porównaniu z pozostałymi
analizowanymi miastami,
Warszawa może się poszczycić
najlepszą dostępnością
placówek kulturalnych tego typu.
Także pod względem liczby
przedstawień teatralnych
w stosunku do potencjału
ludnościowego Warszawa
plasuje się na pierwszym
miejscu wśród analizowanych
miast (Wykres 9). Działalność
teatralna jednak nie zawsze
prowadzona jest w pełni sformalizowany sposób. Według Instytutu Teatralnego, w Warszawie
funkcjonuje łącznie 191 teatrów: 29 dramatycznych, 9 muzycznych, 14 lalkowych, 30 teatrów ruchu
i tańca oraz 109 teatrów poza klasyfikacją. Spośród nich działają 2 teatry państwowe (Teatr Wielki-
Opera Narodowa oraz Teatr Narodowy), 3 teatry marszałkowskie (Teatr Polski, Warszawska Opera
Kameralna oraz Mazowiecki
Teatr Muzyczny im. Kiepury),
18 teatrów miejskich (m.in. Teatr
Dramatyczny, Teatr Komedia,
Teatr Powszechny, Teatr Studio,
Teatr Kwadrat), 41 teatrów
prywatnych (m.in. Teatr 6. Piętro,
Teatr Kamienica, Teatr Buffo),
natomiast 127 pozostałych
funkcjonuje w formie
stowarzyszeń, fundacji, oddziału
miejskiej instytucji kultury czy
jako inicjatywa społeczna. Choć
wizyty w teatrach nie zostały
przez mieszkańców wskazane
jako jedna z popularniejszych
form spędzania wolnego czasu, frekwencja w warszawskich teatrach jest na tyle wysoka, że pod
względem liczby widzów na spektaklach teatralnych w stosunku do ogółu ludności stolica wypada
najlepiej ze wszystkich analizowanych miast (Wykres 10). Wynika to jednak także z tego, że teatry
w Warszawie pełnią funkcje ponadlokalne i przyciągają widzów z całego obszaru metropolitalnego,
województwa oraz kraju.
Z budżetu miasta w 2015 r. ze wszystkich instytucji kultury na teatry przeznaczono najwięcej środków
(49%) dedykowanych działalności kulturalnej17. Również w przeliczeniu na jednego mieszkańca
miasto wydaje na teatry najwięcej (61 zł), a ponadto w ostatnich latach zauważa się wzrostową
tendencję tego wskaźnika. To świadome ukierunkowanie się władz na rozwój teatrów nazwano
wręcz „teatryzacją warszawskiej polityki kulturalnej”18.
Choć korzystanie z bibliotek nie zostało przez mieszkańców Warszawy wskazane jako często
wybierana forma spędzania wolnego czasu, czytelników bibliotek w Warszawie jest najwięcej ze
wszystkich jednostek porównawczych (prawie 500 tys. rocznie). Ich liczba w stosunku do potencjału
17 Warszawa miastem kultury... 18 Diagnoza potencjału podmiotów kultury...
Wykres 10 Liczba widzów na spektaklach teatralnych na 10 tys. mieszkańców w latach 2009 i 2014 [tys. os.]
2009 2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.
0
2
4
6
8
10
12
Warszawa Kraków Wrocław Łódź Poznań Gdańsk
Wykres 9. Liczba przedstawień w teatrach na 10 tys. mieszkańców w latach 2009 i 2014 [przedstawienie]
2009 2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Warszawa Kraków Łódź Wrocław Poznań Gdańsk
Strona | 11
ludnościowego wśród
analizowanych miast plasuje
jednak Warszawę dopiero na
drugiej pozycji zaraz za
Krakowem, aczkolwiek to
właśnie w stolicy zauważa się
wyraźną tendencję wzrostową (Wykres 11).
Jak podaje GUS, w stolicy
znajduje się 196 bibliotek –
najwięcej pod względem
liczebności wśród wszystkich
analizowanych miast (nawet dwa
razy więcej niż w Łodzi
zajmującej drugą pozycję),
a ponadto Warszawa jako jedyne
miasto znacząco zwiększała
w ostatnich latach ich liczbę.
Jednakże pod względem
dostępności placówek
bibliotecznych stolica zajmuje
dopiero drugie miejsce za Łodzią
(co więcej – tylko te dwa miasta
w przypadku dostępności
bibliotek wykazują tendencję
wzrostową). W Warszawie
poziom dostępności jest różny w
zależności od dzielnicy:
najwyższa koncentracja bibliotek
jest w Śródmieściu, natomiast
najmniejsza na Bemowie i w Ursusie.
W porównaniu do pozostałych analizowanych miast, to biblioteki w Warszawie posiadają największy
księgozbiór, także w stosunku do potencjału ludnościowego (Wykres 12). Natomiast pod względem
komputeryzacji bibliotek Warszawa plasuje się dopiero na drugiej pozycji za Wrocławiem, aczkolwiek
według danych GUS to warszawskie biblioteki mają najwięcej komputerów ze stałym łączem
internetowym.
W przeliczeniu na jednego mieszkańca biblioteki należą do najbardziej dotowanych z budżetu miasta
instytucji kulturalnych (49 zł)19, zaraz za teatrami.
Rozmieszczenie wybranych instytucji kultury w warszawskich dzielnicach przedstawia Mapa 1.
Przede wszystkich prezentuje ona nierównomierność w dostępności do tychże instytucji oraz ich
największą koncentrację w Śródmieściu.
19 Ibidem.
Wykres 11. Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców w latach 2004, 2009 i 2013 [os.]
2004 2009 2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.
0
50
100
150
200
250
300
350
Kraków Warszawa Gdańsk Wrocław Poznań Łódź
Wykres 12. Księgozbiór bibliotek na 1000 ludności w latach 2004, 2009 i 2013 [tys. wol.]
2004 2009 2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.
0
1
2
3
4
Warszawa Poznań Łódź Kraków Wrocław Gdańsk
Strona | 12
Mapa 1. Rozmieszczenie wybranych instytucji kultury w warszawskich dzielnicach
Źródło: Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego, Urząd m.st. Warszawy
Rolę oraz znaczenie szeroko rozumianej kultury w mieście przeanalizowano i wieloaspektowo ujęto
w kilku dokumentach miejskich. W „Zintegrowanym Programie Rewitalizacji m.st. Warszawy do
2020 r.” traktowana jest jako jedno z narzędzi służących transformacji prawobrzeżnej Warszawy.
25% środków przeznaczonych na realizację tego programu dedykowano właśnie projektom miękkim
(głównie działaniom kulturalnym)20. Poza znaczeniem kultury w kontekście integracji lokalnej
społeczności (m.in. także poprzez organizację wydarzeń kulturalnych w przestrzeni publicznej np.
nad Wisłą), jej niebagatelną rolę w procesach metropolizacji Warszawy podkreślono m.in.
w dokumentach pt. „Miasto kultury i obywateli. Program rozwoju kultury w Warszawie do roku 2020.
Założenia” z 2012 r. oraz „Rozwój potencjału twórczego i wsparcia twórców” z 2016 r. Wedle ich
zapisów Warszawa skupiająca największą liczbę twórców i prestiżowych instytucji kultury oraz jako
największy w Polsce ośrodek szkolnictwa artystycznego przez swój potencjał kadrowy
i infrastrukturalny pełni w kraju wiodącą rolę jako ośrodek produkcji twórczej, a ponadto kultura
stanowi istotny komponent jej marki. Kultura w Warszawie jest jednym z wyznaczników jej
metropolitalnego statusu i wpływa na rozpoznawalność polskiej stolicy nie tylko w układzie krajowym,
ale poniekąd także w układzie globalnym.
Według informacji zawartych w powyższych dokumentach potencjał twórczy drzemie przede
wszystkim w mieszkańcach Warszawy, dlatego należy stworzyć szanse rozwoju talentów
jednostkowych i integrować środowiska twórcze, aby budować tym kapitał kulturowy miasta. Służyć
mają temu m.in. stypendia (w 2014 r. przyznano 25 stypendiów na łączną kwotę prawie 500 tys. zł,
20 Warszawa jest miastem kultury…
Strona | 13
co stanowiło 0,2% budżetu Biura Kultury)21, organizacja konkursów, przyznawanie nagród
za osiągnięcia artystyczne oraz tworzenie przestrzeni dedykowanych działalności kulturalnej
(m.in. pracowni artystycznych).
Uwypuklenie roli kultury w rozwoju Warszawy poprzez rozszerzenie oferty i tworzenie infrastruktury
kulturalnej, budowanie wizerunku polskiej stolicy jako europejskiego miasta kultury oraz zwiększenie
uczestnictwa mieszkańców w kulturze (m.in. poprzez edukację kulturalną) nieuchronnie wiąże się
z nakładami finansowymi. Poza Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Urzędem
Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego, warszawską kulturę w największym stopniu
finansuje Urząd m.st. Warszawy (wyodrębniając budżet Biura Kultury) oraz Rada Miasta przekazując
środki dla warszawskich dzielnic (49,6% wszystkich wydatków na kulturę). W 2014 r. na kulturę
w Warszawie przeznaczono łącznie 818 mln zł, co stanowiło 10% krajowych wydatków na kulturę22.
Budżet Biura Kultury w 2014 r. wyniósł 215 mln zł, natomiast analogiczna instytucja w Berlinie do
dyspozycji posiadała (w przeliczeniu) aż 1,6 mld zł23. Oznacza to więc, że finansowanie kultury przez
Urząd m.st. Warszawy utrzymuje się na nieporównywalnie dużo niższym poziomie niż
w przywołanym dla przykładu mieście Europy Zachodniej.
W 2014 r. na wydatki bieżące w sferze kultury przeznaczono 3,2% budżetu Warszawy, co wśród
polskich miast porównawczych plasuje stolicę na trzecim miejscu przed Wrocławiem (4,5%) oraz
Krakowem (4,4%)24.
Udział środków z budżetu Warszawy na kulturę w porównaniu z latami ubiegłymi spadł, przez co
zmniejszył się także wskaźnik wydatków (na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w ramach
zadań własnych) na jednego mieszkańca z 312 zł (2008 r.) na 234 zł (2014 r.). Tendencja malejąca
w tym względzie wymieniana jest jako jeden z problemów związanych z rozwojem kultury
w Warszawie25. Wśród pozostałych zdiagnozowanych barier wyróżniają się również m.in.
niedostateczna współpraca instytucji kulturalnych z sektorem nauki, biznesu i administracji, bariery
wejścia do obiegu instytucjonalnego (szczególnie w przypadku młodych twórców), niewystarczające
formy wsparcia dla artystów, słabe wykorzystanie roli twórców w promocji miasta oraz słaba
promocja warszawskich artystów na zewnątrz.
21 Diagnoza potencjału podmiotów kultury... 22 Ibidem. 23 Ibidem. 24 Ibidem. 25 Ibidem.