u*.uLUSAL ?irTililu .KURULTAYI BILDIRILERI

24-26 Mayrs 20Lz

Yayma Hailrlayanlqr

Nazh BAYKAL

Kafion BAvAwaRCt

Gtilin ULUSOY

Stileyman Demirel tJniversitesi Yayrmdu.

2A13 Sfileyman Demirel Universitesi

ISBN 978 - 9944 - 452 - 67 - A

SDU BasrmeviISPARTA

Ttim haklan sakhdrr. Yayrncrmn yaah imi olmaksrirn higbiryolla yayrrun tamamr ya dabh bdltimii kopyalanamaz,go[altrlam az. Y aztlarur sonrurlulu$u yazarlara aittir

Siileyman Demirel lJniversitesi

Egitirn Faktiltesi

Yabancr Diller Egitimi Bohirnii

Kurultay f),iizenleme Kurutru '

j'{czi,t 8,47'KAL

Kafian E|TY,UKKARCI

Giilitl UL\ISOY

Rtime;,;sa PEKTAF

lIQINDEKILER

Onsiiz

SayfaNo

I. Konuk Konugmaclnrn Bildirisi

TURKqE'NrN SoZCUT piZlvri VE DiL MODELLEMESIA. Sumru OZSOY... I

II. Bildiriler

"WALS" YAPABiLin ntiyiZZNadir Engin UflN...., l2

rUmqnnn AD+AD(s)I BiqlMllpert AD BILE$IKLERNIN sozr.uKSELLE$MESiSoner AK$EHIRLi............... zl

T,I.TEMI zUEKI POLiTIKA CILARIN KULLAND I G I KAB A s0zceIgRCumhur $AKTANLI.. . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . , 32

QOKDILLI ORTAMLARDA DILLER ARASr ETKILE$ iU : ORTOGRAFIIV SE SBIL IMSELETKILE$IUN DOGAST VE YoNUNur Bagak KARATA$ - Belma HA2NEDAR......,.................... 38

FEI-SEFE DiLl OLARAK TURKqE

NSAN KENDINi TANITIRKEN NELER ANLATIR? ANKETE DAYALITOPLUMOIIN IIINASEL BiR DENEMEMarie-Hdldne SAUNER-LEROY - G6k9in C0ffURK........... 57

DiL CAMBAZI VE TURKQEDE GEQi$SIZ EYLEMLERAsh GURER - Adem Efe GENCER - Tunga CUIICOR - A. Sumru OZSOY... 67

TilRKqEwir.i OTUMLU Oru usuzlERrCem YUKS8L... . . . . . . '16

TURKQE'DE yAN TUMCELERDE Kipt iGit*t iUt BNNAESIEser ERGUVANLI TAYLAN 82

T{)RKQE vANSTMR irilpvrELERDEKi ses ALMA$MASrSemra 8ATURAY.........,.,. 96

TURKCE'DE QOKLU SORU ADILLARININ EDiNiiv{iBelma HAZI'{8DAR.... . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . lC5

ETHEIV1 BARAN'IN "ORMA}ILALI}{ GUMBURTUSTi *'' OYKUSI}NTJN TUTAR]-ILIK VEcCNDERit{ DIJZLEMIN E i t-igri u GoRUNUMLER Aqts rN DAN iNCELE}.IMES ilv{ine HO$CAN BII,GE.,.. I 13

GAZETE Nil.NNE EDILGEN YAPILARSenem CELLA-T. I lfi

HAYVAN ECnErilEMEr-ERl: BAyKU$ AKILLI MI? UCURSUZ MU?Tiirkay BUI.UT... 125

QOCUKLARTN DiL GELigiViNi E',TKiLEyEN ETMENLERIN DiLBiLGiSeL EDiNqKAZANIM SUneQr-eRiNE ETKiSiBekir SAVA$... 134

SayfaNo

IITOGNSTiU OCNTNCILERN IN ANLATI SAL TIPTEKI Y AaTLI UntINI-n niN iN unriNDiLB iLiM En6 L,AIvtn.IDA DEGERLENDIRILMESiSezgin DEMIR....... t47

runxqEoE SIFAT EYLEMLERasl GTJRER ls:.

CAMILLE'DEN cnnaiLg'yE: QEVIRI QocuK EDEBiYATINDA FRANSIZCA,DANTURKqE'YE YAPILAN KULTUREL UYARLAMALARFeyza ALTNKAMI$ TURKAY - tiatice SOFIJ.......... l6i

TURKQEYI YABANCI DIL OI,AMK KULLANANLAzuN SOzCUK oizilvli TERcIHLERIAsh ALT'AN l?5

I'I,RKQE KONU$MALARDA SIRA TAMAMLAMA VE SIRA TUTMA EYLEMLERININBURUNSEL OZNIIizu-NNEmelKoKPIl. iAR KAYA - Emre YAGLI.. . . . . 184

YA$AM ovrUSU VE oZNEL DiLSELLIK: TOpLUMDllSel GoS'TERGELERMeryem $EN.... . . . . , . . . . . 195

DENizLi AGZTNDA TUMCESEL TUMLEqLERiN yAprSr; olqtrNLu TURKqE iLEKAR$ILA$TIRMALI BIR QALI$MAYa[mur 3,46... , . . , . . . . . . . 208

rfimqE KoNU$MAr-,ARDA sIRA TAMAMLAMA vr srRA TUTMAEvLEMJ,EFJNiN gtrRtrN sEL 6znt rm,r:ni

Emel XOXfnqAR KAYA - Emre YaCf,lHa c e ttep e [Jniv ers it es i

enrelkokpinar@hacettepe. edu.tr. yagli@hacettepe. edu.tr

1. GrRr$

Konugmanrn en baskrn ozelliklerinden biri etkilegi:nsel, do[al ve kargrhkh bilgi inga edernitelikte olmasrdr (Yang, 2001 : 1). Bu ozellikler konugmaya stire$en bir yapr kazandmf. Bustire$en yapr konutma silasr alma eylemlerini de beraberinde getirirken aynrrlirnanda srayaprlandrmra birimlerinin olugmasrnr da sallar. Sra yaprlandrma birimleri, konugmanrnkatrhmcrlar arasurda sezdirimsel bir diizen gergevesinde devam etmesine olanak sa$ayan veslra venne ve sra tutna eylemlerini iginde barurdran konugma odacrklarrdrr. igte bu sra vermeve slra futma eylemleri, konugmadaki sra alma diizeninin temelini olugtunrr. Analrtar cizelli$i,sua baqlangrglarunn "tahmini zamanlamast" (Jefferson, 1973) olan sra alma" kahlmcrlarrnydnettigi toplumsal bir organizasyon siirecidir (Sacks ve di!., 1974,1978). Konugmadaki busra alma olgusu sdzdizimsel, edimbilimsel ve biiriinsel ozellikler gdstermektedir. Bi.iri.in,konugma sezdirimlerinin aktanhgrnda ve yorumlanmasmda egemen bir oge olarak verilebilir

@rgeng ve tlzun, 1998). Konugmanur btiriinsel yaprsr temelde i.ig ozellik gosterir (Cutler vePearson, 1985):

(1) a. Tihegim srkh[r / ses yiiksekli[i (F0)b. Siirec' Titrersim genli[i

Titreqirn srkh[r (F0) Hz ile rilgiililr ve ses yilksekli$i olarak algtlantr. Stirc zaman olarak olgiiltirve konugma temposu olarak algrlanrr; titreqim genli$i ise dB oiarak dlgiiliir ve y)ksek seslilikolarak igaretlenir. Konupmanln sonunda artan ya da azalan scs yiiksekliEi "dizi baplamlaroluqturarak tam bir konugma eylemi gergeklegtirir" ve bu birimler "slra gegigine uygun alanlat''(Transition relevant points, TRPs) olarak verilir (Ford ve Thompson, 1996:150).

Alanda Ttirkge iizerine verilen konugma gdziimlemesi gahgmalan (Huls, 2000; Toksdz, 2001;Stensig,2001; Karahan,20A5; Bulut ve Manasollu,2008; Ergiil,20l0) iki temel yaklagrmsergiler: Yontem olarak konugma gdziimlemesi ve budunsal yontembilim gergevesine konugmagdziimlemesi. Bu bakrmdan gahgma, alandaki konuprna gciziimlemesi incelemelerine biiriinselbetimleme getirmeyi ve biirUnsel betimleme gergevesincie srra alma eylemlerine ycinelikyontembilinrsel bir katkr yapmayt amaglamal,tadrr. Qahgmada Tiirkgedeki btirtinsel birimlerinsrra venne ve slra tutma eylemlerinin sergiledikleri brininsel tizeliikler betimlenecekiir.

2. YONTEM

Qahgmanrn ydrntemi konugma gdztimlemesiyle stnrlandrnlmtq ve ydntembilimsel katkr olarakbeliftilen biirtinsel incelemeyle desteklenmigtir. Konugma gciziimlemesi uygulama alanlanolarak:(2) (Drew ve Heritage, 1 992; Drew ve Sorjonen, 1. 997;Hentage, 1997)

a. Srra alma organizasyonub. Etkile$im yaptstrun genel dtizenic. Konugma yaprlanma srraslg. Srra alma tasanmrd. Sozctik segimic. Bilgi asimetrisinin epistemolojik ve di$er farkh organizasyonu

184

t

ffin i.t

Ti,irkgenin ses yi.iksekli[i temelli bir dil oldulunu goz ontinde bulundurarak (Beckman, l9g6) bugalqma, buriinsel yaptlann konugma igerisindeki iglevlerini betimlemeyi amaglamaktadrr. Bubaglamda, galtgmada incelenen sessel de[erler tihegim srkh[r (ses ylikseklipi), siire ve sesdrtinttisiidiir (titregim genlipi).

Veritabanrnda bulunan do$al ses kayrtltumrn tihegim srkhpr, si.ire ve titregim genligibetimlemeleri Praat yaztltmt (Boersma ve Weenink, 2011 - siiriim 5j1.^0?).ilr gergrkl"gtirilmigve sozlii kayrt yerlegiminde abecesel geviri ydntemi (Wray ve dip., 1998) kullanrlmr$trr.Qahgmada kullanrlan abecesel ve btirtinsel igaretlemeler gu gekilde verilebilir:

TabloI: melersSizctik Tammlanabilir durumda olan scizctikler standart dil

gergevesinde yazrlmrytr ve sesbilgisel igaretlemekullanrlmamtgtr.Tamamlanmamr$ bir qdzcey! lEare eder

arahk Aralrk uzunlu[u parantez igindeki sayrlaria belirti lir. Omek:(1.2s)Konugmalann arahksrz bir Eekilde birbirini takip ettigingcisterir.

I I Konugmadaki sessel Qakrsmayr i$aretler.Ardma geldi[i sesin uzadrfmr gosterir.

<H> [ Alhna geldili seslem dizisinin, gevreleyen diper

I scslemlerden daha fazla ses ytiksekligine sahip oldu$unu

I gosterir'<L:, I Altrna geldi[i seslem dizisinin, gevreleyen difer

I seslemlerden daha az ses yiiksekli[ine sahip oldu$unu

-- I edsterir'<f> | Altrna geldi$i seslem veya seslem dizisinin, gevreleyen

I di[er seslemlerden daha yiiksek ses ile boSumlandrfirnr

I gtisterir.<p> | attlna geldi[i seslem veya seslem dizisinin, geweleyen

I difer seslemlerden daha algak ses ile bogumlandrlrnrI

I gcisterir.<CRES> [ Altrna geldiSi seslem dizisinin artan yiiksek ses ile

I bo$umlandtprnr belidir.<DEC> i Altrna geldipi seslern dizisinin azalan yiiksek ses ile

I boEumlandrErnr belirtir.

Biiriinsel

3. VERI

Bu gahgmada kullarulan veri, Ti.irkge anadiii ve standart dil konuguculartntn aile igikonuqmalanna dayanrr ve siiregelen giinliik dofal konugmalarrn dijital ses kayit cihazlkullanrlarak kaydedilmesi ile oluqturulmughrr. Bilimsel etik gereflince, kaytt dncesinde,katrhmcrlardan ses kayrtlannr kaydetme izni, kayrt sonrasrnda ise ses kayttlerinln bilimsel birgalr gmada kullanm a izni allnmrgtr.

Katrlrnrcrlart23-70 yaq arahfrnda ve sayrca birbirine yakrn kadrn ve erkeklerden olugan gtinlrikdofal konugma kayrtlannrn toplam siiresi 08:05:06'dir ve farkh uzunluklara sahip 7 ayrrkonugmaclan derlenmigtir. Bu veri iqinden, toplam uzunlu$u 00:39:09 olan 28 etkileqimsel anlattsegilmig ve bu anlahlar srrasrnda gergekleqen srra alma eylemleri incelenmigtir. Etkilegimseianlatrlarrn, anlatrcrlar ve dinleyenler arasrnda odiak gergekleqtirilen karmagrk konugma yaprlan

1 9 5

t

(Beach, 2A00:379) olmalanndan ve konugma srasmm incelenmesinde ana konuguounun vedinleyici katrhmcrlann belirlenmesini kolaylaqtrrmalanndan kaynakh olarak bu gahgmaetkilegimsol anlahlar iizerine yaprlandrrlmrgtrr. Etkilegimsel anlatrlann genellikle arkadagortammdave aile Uyeleri arasrnda gergeklegrresinden (Polanyi, 1985; Ochs ve di[, 1996) dolayrgahgmanm veritabant aile igi konuqmalar ile srrurlandrrrlmrgtr. ihcelenmek tizere segilen 28etkilegimsel anlatr, 50-70 yag arahpmda ve sayrca birbirine yalon kadrn ve erkek aile iiyelerininkonugmalanndan segilmigtir. I{er konugucudan en fazla 3 anlatr ahnmrg ve bu anlatrlannkahltmcrlann kigisel deneyim anlatrlan olmalanna dikkat edilmigtir.

4. iNcELEME

Bu b6liimde ses kayrtlanndan elde edilen veritabaru sra verrne (tamamlama) ve sra tubnaeylemleri gergevesinde iki gupta incelenmigtir.

4.1. Srra Verme (Tamamlama)

Sdzdizimsel ve biiriinsel igaretler konugucunun konu$mayr tamamladrpurr belirtir (Couper-Kuhlen ve Ford, 2004; Ford ve Thomson, 1996; Schegloff, 2000). Sra tamamlamanm temelbtirtinsel igaretlerinden biri olan ses ytiksekliginde gergeklepen diigilgler ile gegig alanlan orrayagrkar (Ford ve Thompson, 1996:150). Scizdizimsel ve edimbilimsel igaretlerle desteklenen bugegi$ alanlan: (i) Arahksrz gegig (SV-a), (ii) krsa arahkh gegi$ (SVka<0.Ssn) ve (iii) uzunarahkh gegiglerdir (SVuD0.5sn).

Grafik I : Stra verme - titregim stkl$t F0 Grafik 2: Stra verme - titreSim genli{i

(3)1K :2

Janttan ayrrlryorIIA.VALARI J havasr gidiyor -<II H><f f>

<L L><DEC>

D: = YA J igte abi yani (0.17)< > H< > f

<L I,><DEC>

HAVAST CinNCe J<H H>

CRES5 igte ne yaplyor.,.

Parga (3)'te (K) anlatlclsr gewedeki seslem grubundan daha yiiksek seslilikle grkallan havalartsozcti$iinden sonra ses ytikseklifiinde azaltma uygulamakt a ve 2. satrr sonunda bulun an gidiyorsdzcii[ti ile hem sdzdizimsel, hem de biiriinsel igaret vermektedir. (D) dinleyicisi de (K)anlattctstntn konuqnlayl bitirmesi ve srra gegigini igaret etmesi ile eg zamanda3. satrrda srraylalmaktadrr (:). 3. sattr sonunda ise yine (D) dinleyicisi ya sozci$iini.in ardrndan baglayan se.s

186

t

K:

yiiksekliSindeki di.igiig ve tihegim genlilindeki ^i,^lm ile yanisozci.igti tizerinde srra gegigigaretini vennektedir (0.I7).4. satrda da (K) anlaficrsr (D) dinleyioisi tarafindan verilinsgaylbiiriinsel agrdan ses ytiksekliginde ve tihegim genli[inde, gevredeki sessel birimlerden da]rabaslan bir gekilde almrgtr

Tinc (s)

GraJik 3: Sra verme - titreSim stkl$t F0

Time{s)

GraJik 4: Sra verme - titreSim genli{i

< > L< > D E C

(4)1

2

_1

D:

K :

O akarsu NEREDE? (0.10)<H H>< CRES >

TELEVIZYONDA J gdsterdiya (L76)<H TI>

l): HAYIR J nereye akryor yani...<H H><f f2

(4)'te ise (D) dinleyicisi soru tiimcesiyle snayr (K) anlattclsma vermektedir. Sdzcenin sonundases ytikseklifiinde gergeklegen arttgm nedeni ise (D) dinleyicisinin srrayr soru ttimcesiylevermesidir. l. satrr sonunda verilen bu igaretin ardmdan (0.10) 2. satrrda (K) anlattclsl, sesyukseklifindeki arttg ve gevredeki seslemlere oranla yiikselen seslilik uygulayarak televi4tondasozctifiii ile srrayt almrgtrr ve bu satrrrn sonunda uarn arahkla srayl (D) dinleyicisine brrakmrgtrr(r.76).

4.2. Srra Tutma

Etkilegimsel konupmalarda katrhmcrlar, konugmalanna ne zaman ve nastl baglayacaklannl birbagka deyiqle, konugma slrasln! ne zaman ve nasrl alacaklannr stiregelen sra ile ballantrholarak planlar (Jefferson 1974, Sacks ve di[., Ig74).

Qahgmada igerilen verilerde slra hrtma eylemi, anlatrcr ve dinleyici odakh olarak, sesselgakrqm alar ol ugturar ak y a da olugturmad an aga[rdaki ycinel imlerde gergekl egmi g tir:

a) Bir konugma etkilegiminde konugucu, ses yiiksekli$indeki dtigtiq ve ses genli[indeki azalmaile birlikte verdi$i ses ortinti.isii tizerindeki uzun stire ile konugmayr bitirecefiini sezdirir vedinleyici srayl alrr. Grafik I ve Grafik 2'de ve (3)'teki abecesel geviride igerilen drneklerbelirtilen bu stra tutma eylemini kapsamaktadrr. (3)'te verilen pargada (K) anlatrclsl, 2. satrdabulunan ve gevredeki seslemlere gdre daha ytiksek seslilikle grkanlan ve titregim genli$ine salripolan havalart sdzcifiiniin ardrndan satrr sonundaki gtdiyor scizcii$iine kadar bu defierleriagamalt olarak diigiirmektedir. (D) dinleyicisi de (K) anlatrcrsr tarafindan verilen bu igaretinardtndan 3.satrda aral*stz bir gekilde srayr tutmaktadrr, Benzer bir gekitde 3. satr bagrnda

LB7

t

bulunanya sci4ciig iinden yani sdzciptinb kadar (D) konu$ucusu ses yiiksekti[inde dtigtig vetitregim genli$inde azalma uygularnakta ve 3. satrrdaki sdzcenin ardrndan (0.17) (K) anlatrcrsrsrayl almaktadrr.

b) Konugucu ses yiiksekli$ini diigiirerek konu$mayr bitirecegini sezdirir. Ancak dinleyici sraylgeribildirim kullanarak alrr ve srayl yine konu$ucuya verir,

Grafik 5: Sra tutma (bI) - tifi'eSim stHgt F0

(s)I K: Benim CtnnhAE J bile

<H H>

Grafik 6: Stra tutma (bl) - titreSim genligi

<f2 gelmedi ablan (0.90)

<I, L><p p>

3 D: :';r!o

on)

< > CRES4 K: Dedim dedim...

(K) antattctst 1. satrda bulunan gilniime sdzcii[tin denl. satr sonunda bulunan ve tiimceninsonu olan ablan scizoii[iine kadar ses ytikseklifi ve titregim genli$inde agamah olarak sonmegtistermektedir. Konugmanm ardmdan (0.90) srrayr 3. satrrdaki h geribildirim srizcesi ile (D)dinleyicisi almaktadtr ve (K) anlatlclslnln uyguladrlr benzer ses cizellipini gdstererek sragegigine uygun bir alan olugturmaktadrr ve sra krsa arahkh gegiqle (K) anlahcrsrna tekrargegmektedir.

f>

W'' fLl'l ill|J> <t 1xf {'

l|Vro(0.90) sw 09e)

K D K

Tloc (r)

r[It{hrri,d,rad[^*

I

[dlf,tlL[IIWT1l4l['nvTtq['ry

<t I, bli, <t

o { o

K K

fihc(r)o ,rro.1";

Grafik 7: ,Sra tutma (b4 - titreSim stklgt F0 Grafik 8: Stra tutma (b2) - titreEim genli$i

1BB

I

Tilr(s)

*rhi'" rr,\

(6)1K :2

D:

K:

$imdi Madrmak Dondurmaclslvar (0.28)< > L< > D E C-famam:<L I>< D E C >: ONUN I soka$rrun arasmdan...

<H H><f f>

(6). pargadaZ. satrda bulunan scizce sonunda ses yiiksekli$inde dtigtig ve tifregim genli$indeazalma gririilmektedir. (K) anlahcsmrn ardrndan (0.28) (D) dinleyicisi, 1. ve 2. satrlarda (K)anlattctsr tarafindan verilen scizceye 3. sattrda tamam sozcesi ile destek geribildirimivermektedk.4. satrda ise (K) anlatucnr, 3. satrda (D) dinleyicisi tarafindan btiriinsel araglar ilesezdirilen srra gegig alamm gdrmokte ve sra tutma eylemi igin belirtilen btiriinsel araglankullanarak araltksrz gegb ile srrayr almaktadrr.

c) Konugucu ses yiiksekliSini dtigtirerek konuprayr bitirecegini sezdirir. Ancak dinleyici sraylalmazsa, konugucu silayl kendi alr ve bunun gdstergesi ses yiiksekli[idir,

r r r , l r r , r [ . t c . I [ ftltr " l r l I

J> .t [ ' .l

-*;'l-_l'-",;K

IK l K

TiEc(t?bc (r)

Grafik 9: Sra tutmq (c) - titreSim s*lgr F0

TiEc(t

Grafik I0: Stra tutma (c) - finegim genligi

(7)12

aJ

4

K: Qok zarar yaptrlarNuran'a dedi (1.25)

< >L< >DEC

Mrirrtivet defn Q.72)

BiR DE I bir 9... Muradiye dedi ...<H H><f f>

K:

K :

Parga (7)'de 2. ve 3. satrrlarda (K) anlatrcrsr srra gegigine uygun alanlan ses yiikseklifindekid;Jgiig ve titregim srkh[rndaki azalma ile (D) dinleyicisine sunmakta ancak (D) dinleyicisininsrayl almamasrntn ardrndan 3. ve 4. satrrda kendi sraslnl tutmaktadr.

189

t

l f,Y I. l ' , ' l r , n l

J r \/' , 'J Ll^-,' Lq ,

d) Konugucu ses ytiksekli$ini diigtirerek konu$mayr bitirecefini sezdirir; dinleyici konugmayabaglar, ancak konugucu ses yiiksekli[ini kullanarak silayr tutar.

W t, #l*t l>

I

<t +> .?

Svlr(l.l I) Vkr (0.4'

K D K , K

Tho(r)

(8)1K :

GraJik I 1: Sra thtma (c) - titresim s*lgt F0

Tho(r)

Grafik 12: Sra tutma (c) - titregim genli{i

qilnk{i aciam kelegin teki (1.11)< >L< >DEC

Colin ...<L L><p p>

tGENQ Q.47)<I{ H><CRES>

AMA J ...

(8)- alrntrnm 1. sattrmda (K) anlattcrsi sdzce sonunda bulunan teki sdzci1gti tizerindeki dtigtik sesy[ksekli$i ve gevredeki seslemlere giire agamah olarak azalmagdsteren titregirn genliSi ile srragegigine uygun alanr (D) dinleyicisine uzun arahkh gegi$ ile iqaret etmektedir (1.11). (D)konuqucusu da 2, satrda. Colin sozctigii ile srayr ahnrgtrr ancak (K) anlatrcrsr tarafindan sesyiiksekli$i ve tihegim srkh$ baktmrndan bu sdzciige daha baskm olarak bolumlanan 3.satrrdaki genQ sdzciisti ile anlatrcr srrayl sessel gakrqma ile tutmus ve sonra-qmda sra gegigineuygrrrr alan oluqturarak srayl vermigtir (0.47).

e) Konupucu ses yUkseklifini diigtirerek ve titregim srkh$rnr azaltwakkonugmayr bitirece[inisezdirir, dinleyici konugmaya baqlar, ancak konugucu ses yiiksekligi kullanarak srayt tutmagirigiminde bulunur. Aynr anda dinieyici srrayr sessel baskrnhkla alrr.

D:

K:

K:

Tb. (r)

Grafik I 3: Stra tutma (c) - titreSim stkl$t F0

o

Ti[! (i)

Grafik I4: Stra tutma (c) - fin'eSim genlifii

, ' '1. l.L" I I

\n4d^

190

(e)1 K: qiinkii ben bilgisaYarda2 biliyorum.. Hani qd ...3 Nereye gidiyor?4 Qtip lutusuna gidiyor. :

<L I,><DEC>

5 D: - IIE:: I gttp

6 orada da oyle yanitHe ORADAIi J geri

<H H>< CRES >

gelebilir. Yani bunda da ciylebir gey olmast laztm.

tD: VAR VAR I var da

<H H><f f>

11 uSagmak istememig.

(9). akntrrun 4. satlrrnda (K) anlatrcrst sdz verrne eyleminin daha onceki orneklerde belirgin halegelmiq olan btiriinsel araglarrnr kullanarak (D) dinleyicisine strayt verecelini sezdirmig ve (D)

,linleyicisi de yo[un ses yflksekligi ve tifegim srkh[r kullanarak strayt tutmugtur. Ancakkonuqmaya devam etmek isteyen (K) anlatlctsl ses ytikseklifi ve gevredeki seslemlere gore

a;amah olarak artrg gristeren titreqim genlifii kullanarak ve sessel gakrgma yaratarak srayl almagirigiminds bulunmughrr (Satrr 7). (K) anlattctslrun konugmasr srasmda (D) dinleyicisi srrayr

almak istemig ve slra alrna eylemi igin belirtilen bUrtinsel araglan kullanarak ve yeni bir sesselgakrqnra yaratarak srayl almtgfir (Sahr 10).

4.2.1. Sessel gakrgma ile sra tutma

Bir konugma etkilegirninde, taraflann konugma srrastnl almak istemeleri sonucunda sesselgakrgmalar olugabilir. Bu sessel gakrgmalar, konugucunun sra tamamlama eylemine girmesine

ralmen srayl vernemesinden kaynaklanabildiSi gibi, dinleyici ya da dinleyicilerin stiz kesmeeylemlerinin bir sonucu olarak da ortaya grkabilir.

Sirz kesme eylemi, bir konugucunun etkilegimsel konugmaslna devam ederken kattlrmctlardan

biri ya da birkagr tarafindan konu defigimi, ek veya yeni bilgi verilmesi, ya da sadecedestekleyici fikir belirtilmesi gibi nedenlerle durdurulmasrdrr. Etkilegimsel konugmalarda, sessel

gakrgmalar ile eg zamanh gergeklegen sdz kesme eylemleri, yanggrl yada igbirlikgi nitelikteki

sra tuhna eylemleriyle sonuglanr.

4.2.1. 1. Yanggrl srra tutma

Zuraidahve Knowles'e gore (2006) konupucular, yarrggtl slra tutma eyleminde sciz kesme

anrnda strayr tutmayr amaglar. Etkilegimsel konugmalarda, sra tutma eyleminin yanggrl niteli[i

ses ytikseklifindeki artrg ve titregim genli[inde yi.ikselen giddet ile yansittlrr. Genel olarak

bakrldrlrnda, konugucu ne kadar duyulabilir bir igaret verirse, srayl elde etme girigiminde o

kadar etkili ve bagarrh olur (Yang, 20412).

191

t

K:

89

10

I

(10)I

23

4

Grafik 1 5: Sra tutma (c) - titregim stkl$t FA

ttil(r)

Grafik l6: Sra tutma (c) - titregim genlifii

akryor?

var

Hayrr yani nereye akryor yani.Porsuk'a mr akryor, Sakarya'ya mrHangi SU J o? :

<>H <>L<> f <>p

: YA J Boziiyiik'te ...<> I I<> f

tTUT.. ,

tYA J neresi nri< > H< > f

neresinde oldu$unu bilmiyorsun.

t..OYLE I bir su yani<[I H><f f>

10

Eskigehir'detVAR YA I adam televizyonda gosterdi.<H H><CRES>

(10). grktrda (D3) dinleyicisi 3. satrrda bir soru ile srrayr brrakmakta ve bu diper dinleyicilerin,yarrggrl nitelikteki sra tutma girigimierinin olugmasma sebep olmaktadrr. 4. satrrda (D2)dinleyicisi konugmayr arahksrz almaktadr ancak (D1) dinleyicisi tarafindan sciziikesilmekte veyanggrl nitelikte olan sessel bir gakrgma ortayagrkmaktadrr (Satrr 5). 6. satrrda (K) konu$ucususessel gakrgma yaratarak ve ses yfiksekli$indeki artry ve titregirn genlipinde yiikselen giddetgosterenyc scizcesini kullanarak srayr (D1) dinleyicisinden almaktadr. 8. safirda (D3)dinleyicisi, (K) konugucusunun sriziinii, daha baskrn ses yiiksekligi ve titreqim srkhfr kullanarakkesmig, sessel gakrgma olugturarak srayr tutmugtur. 10. satrrda ise (K) konugucusu aynlbtirtinsel araglan kullanarak ve sessel gakrgrna ile (D3) dinleyicisinin soziinii kesmi$ ve srraylalmrgtrr.

ilffittlilillI kt<?l <l <t

D3 Dz f. ul K

Ttil(r)

192

4.2.L2. igbirlikgi sra tutma

igbirlikgi srra tutma eylemi, sra devamhh$rna zarar vermeden ana konu$ucunun soylediklerinidestekleme ya da kuwetlendirme amacl tagr.

2.7l0rttz 3.7200€49

,r," *,, &L..,.o{[,,rlfl.ufiffi+-{r 7wryr\irryrr

<T r1 .

svL poD

K K

Tina()

(1 1)1K :2

3D :

Tino ()

Grafik I7: Sra tutma (c) - ti*esim s*l$r F0 Grafik I8: Stra tutma (c) - titresirn genli{i

Donmesi iginmecburen <iyle

tKESKjN J (0.07)<I{ H><f f>

DONMEM I lazrm he ...<H H>

(11). parganln zlJor,.,na"|K, konugucusu tarafrndan verile n i)ylesdzctifiii tizerinde (D)dinleyicisi tarafrndan soylenen keskin sozctisti ile sessel gakrgma meydana gelmig ve (D)dinleyicisi kullandr[r baskrn ses yiiksekligi ve titregim genli[indeki afirgla slrayr tutmug vediigen btrtin rigeleriyle slrayr verecepini sezdirmigtir. 4. satrda ise (K) anlattctst, 3. satrda @)dinleyicisi tarafindan sezdirilen srra gegigini gergeklegtirmig, srrayl alarak anlatlmtna devametmigtir.

s. soNuq

Qahgmada slra tamamlama ve sra tutma eylernlcrinde gergekleqen organizasyonun biiriinselozellikleri betimlenmiqtir. Qahgmanrn sonucunda, konuguculann sra tamamlama ve stra tutmaeylernlerinde ses yiiksekli[i, titreqim genlifii ve siire gibi farklt biirilnsel araglarr kullandrklangori.ilmiigttir- Konugma srasmda konuqucular tarafindan (i) srranrn verilrnesi (srra tamamlama)ses yiiksekli[inin di.igmesi ve tihegim genli$inin azalmast, (ii) srranrn tutulmast ise sesytiksekli[inin yiikselmesi ve titregim genli[inin artmasr ile ve bunun belirli bir siire boyuncasilrdtiriil mesiyle safl anmaktadrr.

Konugucular, srra yaprlandurna organizasyonu siirecinde adr gegen biiriinsel araglara ek olaraksozdizimsel vc edimbilimsel dgeleri de kullanmaktadrr. Qahgmada incelenen veri kapsamtndasozdizimsel ve edimbilimsel sezdirim birimlerine rastlanmlqtrr. Slra alma eylemlerini igerendaha farklr ve kapsamh veri iizerinde, btiriin, sdzdizim ve edimbilim araglannln ve bunlannetkileqimlerinin incelenmesi olanakhdrr.

193

t

K:

II

I

I

I

wl

KaynakgaBeach, W. A. (2000). Inviting collaborations in stories about a woman. Language in Society 29. 379407.Beclcrnan, M. E. (1986). ,Srress and Non-stress Accent. Dordrecht Forris Publications.Boersma P. and Weenink D. ( 20l l). Praaf Doing phonetios by computer, version 5.3.02. Retriw€d

from http://www.praat.org (Nov, 20 I 1 ).Bulut, D. ve Manasoplu, H. (2008). Tiirkgede sdz kesme eylemi: Kim, nerede, nigin daha gok s6z kesiyor?. 2I Ulusal

D i I b i I in Kur ul tayt B i ldiri I e r Ki tah. 1 63 -17 | .Cutler, E.A. ve Pearson, M. (1985). On the analysis of prosodic tum-taking cues. John-Lewis, C. (Ed.). Intonation in

Discource. 139-155.Drew, P. ve Heriiage, C. (1992). Talk at work: Interaction in iwtitutiornl settings. Cambridge: Cambrridge

University Press.Drew, P. ve Sorjonen, M. L. (1997).Institutional dialogue. In T. v. Dijk (Ed.), Discourse studies: A Multidisciplinary

Introduction: Discourse as Social Interaction in Society.Cilt 2. Londra: Sage, 92-l18.Ergeng, i. Ve rJarn, L. (1998). Bir sdylem O$esi olarak ezg1. DTCF Dergisi 38, sayr l-2.l2l- 155.Ergiil, H. (2010). Interaction, gender and cultural expectations in a Twkish marriage show. ARECLS 2010, Sayt7.

s9-79.Ford, C. ve Couper-Kuhlen, E. (2004). Sound Pattetw in Interaction Amsterdam: John Benjamins.Ford, C. E., Fox, B.A. ve and Thompson, S. A.(1996). Practices in dre conskuction of turns: the 'TCU" revisited.

Pragmatics. Sayt 6. 427 454Heritagg J. (1997). Conversation analysis and institutional talk: Analyzing data. In D. Silverman (Ed.), Qualitative

analysis: Issues of the theory andmethod.londra: Sage. l6l-182.Huls, E. (2000). Power in Turkish migrant families. Discourse and Society. Cilt t 113.345-372.Jefferson, G. (i973) A Case of Precision Timing in Ordinary Conversation: Overlapped Tag-positioned Address

Terms in Closing Sequences. Semio tica 9. 47 -96.Karahan, F. (2005). Toplumruhbilimsel betimlemeler ve elegtirel s0ylem gdzfimlemesi ba$amrnda "Gelinim olur

musun?" Adh yarrgmadaki dedikodu niteliklikonugmalara ytinelik bir inceleme. Hacettepe tlniversitesiEd,ebiyat Fakiiltesi Dergisi. Ciltzz, sayr 1. 125-154.

Ochs, E.S., Smith, R. C., Taylor, C. E. (1996). Detective stories at dinner-tirne: problem solving tluough co-nar"ation. ln: Briggs, C. (Ed.), Disorderly Discourse: Nanative, ConflIct, and Inequifl. New York: OxfordUniversify Press. 95-1 13.

Polanyi, Livi4 (1985). Telling the American Story: A Stntctural and Culnral Analysis of Conver,yationalStorytelling. MA; MIT Press.

Sacks, H., Schegloft; E.A. and Jefferson, G. (1974) A Sirnplest Systematics for lhe Organization of Turn'I'aking forConversation, Language 50 (4). 696-735.

Sacks, H., Scheglofi E.A. and Jefferson, G. (1978). A Simplest Systematics for the Organization of Turn Taking forConversation,In J.N. Schenkein (ed.) Sndiras in the Organization of Conversaiional Interaction, New

York:Academic Press. 7-55.

Schegloff, E. A. (2000). Overlapping talk and the organization of tunr-taking for conversation. Language in Society,29. t -63,

Stensig, J. (2001). Notes on turn-eonstruction methods in Danish and Turkish. In Cooper-Kuhlen, E. veM. Selting(Eds.). Inlroducing interactional linguistics. Amsterdam: John Benjarnins. 259-256.

Toksdz, N. (2001). incelik ve ydnetici s0ylemi: Sdz kesme ve sdzel drtiigme. I4. Lliusat Ditbilim Kurultayt BildirilerKitabt.134-146.

Yang, L. (2001). Visualizing spoken discourse: Prosodic form and discourse functions of interruptions. ProceedingSIGDIAL '01 Proceedings of the Second SIGdial Workshop on Discourse and Dialogue, Cilt 16. 1-10.

Wray, A., Trott, K. ve Bloomer, A. (1998). Transcribing speech ortographically- Projects in Linguistics: A PracticalGuide to Researching Language. Londra: Arnold. 201-ZIZ.

Zuraidah, M.A. & Krowles, G. (2006). Prosody and turn{aking in \/Iaiay broadcast Intervicws. Journal ofPragmatics 38. 490-512.

t94

t