LaGrafodeMonte-Kristo

LaGrafodeMonte-Kristo

Ilustraĵojde

GAVARNI,TonyJOHANNOT,JANET-LANGE,

GustaveJANET,F.MÉEAULLE

Parto1

TradukisDanielMOIRAND

AlexandreDumas

LaGrafodeMonte-Kristo

ELDONODEFLANDRAESPERANTO-LIGO

Tiuĉie-libroestasprovlibrokajrajtasestikopiitaalĉieskomputilokaj/aŭlibrolegilo.

AlexandreDUMAS

1802-1870

ANTAŬPAROLO

ĈitieneestaslalokoporprezentidetalanbiografiondeAlexandreDumas[aleksãdrdüma].Kelkajdatojkajdetalojebligosorientiĝienlavivokajverkodetiugigantodelafrancaliteraturo.Multajspecialistojzorgispritiubiografiataskokajiliverkisinteresajn,detalajnkajfidindajnlibrojn.ĈitieonidotrovosnurlaplejgravajnokazaĵojnprilavivodeDumaskajpritiesliteraturaflanko.

LiaavoestismarkizoAntoineAlexandreDavydelaPailleterie[ãtwanaleksãdrdavidelapajeteri],elnobelafamilio,kiufontasella16-ajarcento.LiestisoficiroenlaregimentodelaReĝa-Artilerio,kajen1760lidecidisprovisianbonŝanconenlaplantejojdesukerakanoenHaitio.LaplantejotroviĝisenTrou-de-Jérémie,enlaokcidentapintodelainsulo.LipliaŭmalpliedzinigisenSanktaDomingomulatinonMarie-Césette(aŭCessette)Dumas.Ŝimortosen1772.Tiunsamanjaron,laeksaartileriistodeLouislaXV-a,decidasreirialFrancioakompanedesiaelturniĝemabastardo,estontapatrodeAlexandreDumas,lalibroverkisto.LifariĝosgeneralodelaRespubliko.

Liapatronaskiĝisla27-andemarto1762,samenomitaAlexandre,markizoThomas-AlexandreDavydelaPailleterie[toma-aleksãdrdavide

lapajeteri].Lisiavicealianciĝiskunnenobelino,Marie-LouiseLabouret[mari-lŭizlabure],18-jarafilinodegastejestro.Liforlasissiannobelannomonkajtitolonporsoldatiĝi,kajadoptislanomondelaeksasklavinokajpatrino:Dumas[düma].Lifariĝisgeneralostrikterespublika,unueamikokajposteintimaarmeakunulodeBonapartoenItalio,TirolokajEgiptio.BedaŭrindelageneralotimisvidienBonapartonovanCezaronkajlieksiĝisellaarmeo.

Limortisla26-andefebruaro,en1806,kiamliafiloAlexandreaĝiskvarjarojn.Lipensionnepostlasisalsiavidvino.

Alexandrenaskiĝasla24-andejulio1802enVillers-Cotterêts[viler-kotere],malgrandaurbetoenladepartementoAisne,norde-orientedeParizo.Liestosbaptitaentiusamaurbola30-andeaŭgusto1802.Launuajjarojdeliavivoestasiometekomplikaj.

Dumplurajjarojlaliteraturasukcesonevenas.En1823liirasalParizoporprovisianŝancon.En1824lihavasaventuronkunjunakudristino,CatherineLabay.Ŝihavasinfanonkunli,laestontaAlexandreDumas-filo,la27-andejulio1824.Liapatroleĝeagnoskislinen1831.Poste,lihavasfilinon(Marie-AlexandrineDumas)kunlaaktorinoBelleKrelsamer.

En1837liestasnomumitaKavalirodelaHonorlegiaordeno.

1842:lipublikigasLesperonare,kajLeChevalierd’Harmental.

Enlasamajaro1842lihazardevizitaslainsulojnElbokajMonte-Kristo(kunprincoNapoleono),antaŭkiesbelecolispertaslasamanemocion,kiunliposteatribuosalFranzd’Epinay.PostelirestosenMarsejlo,kielijamflegaslahistoriondelatrimusketeroj.LiprunteprenasdelaurbabibliotekolaMemorojnded’Artagnan,kiujnliĉiamforgesosredoni!LitietrovaslaideonprilaromanoLakvarmusketeroj(kunlapartoprenodeMaquet).

NinetedoslalegantonperladetalarakontodelavivodeA.DumasenParizo,lianunutonanstaĝonenlaoficejodelaestontareĝoLouis-Philippeporakirilaĉiutaganpanon.Ankaŭpriliajunuajeseojenlaliteraturakampo,nineparolospritio,ĉarninebezonasĉitietiunerudicion.Sufiĉosdirikelkajnvortojnpriliajunuajsukcesojkajpriliajplejgravajverkoj,kiestitolojrestasenlamemorodeliajposteuloj.

Liajplejbonekonatajkajlegatajverkojestas:

-LaTriMusketeroj(1844)kuntiesdupostaj(sedmalplibonekonatajsekvoj):DudekJarojnPoste(1845),kaj:LaVicgrafodeBragelonne(1848/1850).

Kajapartestaras:LaGrafodeMonte-Kristo.

LapublikigodeLaGrafodeMonte-Kristookazosinter1844kaj1845.Lasukcesoestastujakajlamonoenfluasenlianmonujon,tielke,la27-andejulio1847,liinaŭgurassiannovekonstruitandomegon,kromnomitan«KastelodeMonte-Kristo».Efektive,lamonoricevitadeliasamnomaromanoebligisallikonstruitiunriĉankajluksanloĝejon.Porinaŭguriĝin,500personojestisinvititaj!Lakostodelatutoestispliol400.000orajfrankoj.En1849A.Dumasdevisvendiĝinpromonajproblemoj.Usonadentkuracistoakirisĝinkontraŭ30.000frankoj!

Antaŭrelativenelonge,oniparolispriebladetruadodelakastelo.Feliĉelokaasociokapablismalebligitionkajlakastelodaŭrestarassursiaantaŭaloko.

De1826ĝis1870liverkis91teatraĵojn,200romanojnaŭnovelojn,10volumojndamemoraĵoj,19volumojndavojaĝajmemoraĵoj,lifondiskajdirektis8ĵurnalojn.

OniofteriproĉisalA.Dumaslafakton,keliuzis«negrojn»(ellafrancaesprimo‘unnègre’,kiuestaslanomodepersono,kiuliteraturelaborasporaliaplifamekonataverkisto).Sedĉuoniriproĉasalriveregoricevienfluantajnriveretojn?Kielpliprozedirisliafiloallamallaŭdantojdelapatro:“Miapatroestasriverego.Eblaspisienriveregon”.

A.Dumasnaskisfilonkunlasamanomo:AlexandreDumasfils(1824-1895).Ankaŭliaŭtoris.Intermultajliajteatraĵoj,laplejkonataestasLaDameauxCamélias(«LaDamokunKamelioj»).TiuteatraĵofariĝospostelaintrigodelaoperodeVerdi:LaTraviata.

Prilalibro

OnikutimaskonsiderilalibronLaGrafodeMonte-KristokiellaĉefverkondeA.Dumas,ĉarĝiestaslaplejkompleksa.Kunlasagaoprilamusketeroj,ĝiestaslaplejmondskalekonata.Tiulibroestasverefascina.Ĉiuplia(re)legadoebligastroviionnovan,novaninterpretadon,novanaspekton...

Prilaintrigo,eblaskoncizediri,kelaromanoestaslarakontodeiuvenĝo.Laĉefrolanto,EdmondDantès,perfiditaekdelatriaĉapitroprokalumniadenunco,estasenkarcerigitadumdekkvarjarojenlamalliberejodelakasteloIf,surinsuletoapudMarsejlo.Tielikonatiĝaskajamikiĝaskunsammalliberejano,iuabatoFaria,kiutransdonasallilasekretonprilalokodekaŝitatrezoro.Postliaforfuĝoellamalliberejokajrekuperodelatrezoro,lastrebodeliatutavivo,dankealsuperariĉecokajinteligenteco,estasvenĝisinkontraŭtiuj,kiujatencis(ĉuaktive,ĉupasive)lianjunecon,lianfeliĉon.Laĉefaperfidoporlifontaseltio,keliaiamafianĉino,Mercédès,nekapablisatendilianrevenon.Liretrovasŝinkunedzokajfilo,kajtioestasporlilalastabato.Lihavosvenĝonkontraŭĉiujaliajpartoprenantoj,kiujkomplotiskontraŭli,sedMercédès-onlinetuŝoskvankamŝiperfidislianamon.

Enlalibro,Dumastuŝasmultajntemojn,mitojnkajuniversalajnfantasmojn:perfido,venĝo,mono,potenco,amo,justico,problemodeDio...EnlapersonodeDantèskunligiĝasplurajarketipoj:laromantikatipo,laĉioscia,ĉiopovaheroo...

Lalibrosuferaspromultajminusoj.Atentalegadomontrasplurajnerarojn(oniatentigoslaesperantanlegantonprikelkaj):ofteladatojnekongruaskunladisvolviĝadodelaromano,okazaskonfuzojenlaproprajnomoj:Servieu–Salvieu;Raymond/EmmanuelHerbault...,enladatoj...Longajekstertemaĵoj(filozofiemaj)malakceligasladisvolviĝadondelarakonto.Lahistoriarealecoestastraktatakuniomasenĝeno...

Spiteĉiujntiujnmankojnlalibro,kiuaperissubformodefelietonoen

gazeto,ĝuisgrandegankajdaŭransukceson.Oniverkismultajnteknikajnlibrojn,kiujklarigaslagenezondetiulibro:tiaampleksalaboroneestisglateskribita,onikonasmultajnversiojn,senedelatuto,almenaŭdeplurajpartoj(ofteampleksaj)delafinaversio.MultajmalnetojmontrasladiversajnhezitojndeDumas.Eblassekvilamalsimilajnetapojndelalibroĝistiesfinaapero.

Eleldonavidpunktojenkielaperislapresitaversiodelaverko:

-ĝiunueeldoniĝissubformodefelietonoenleJournaldesDébats,ekdejulio1844(precizedela28-adetiumonato)ĝisladuonodejanuaro1846.Ĝisla6-adeseptembro,lanomodelagrafoestistielskribita:Monte-Christo,posteMonte-Cristo.

Tiupublikigoneestisregula–multajhaltojokazis,kiesdetalojnonikonas:

-launuapartofiniĝiskunla30-aĉapitro,la18-andeoktobro1844.La31-andeoktobroĝikomencisreaperikunlatitolo:duaparto.Simbadlamaristo.

-laseriohaltasĉelaĉapitroLaKatakomboj.Iomposteaperislafinodeladuaparto.

-la20-andejunio1845komencasaperilaTriapartodelaromano,kiukomenciĝasdelaĉapitroLaTagmanĝo,kiupostefariĝosLasamtablanoj.Laeldonadodaŭrasĝisla3-adeaŭgusto1845.

-postkelktagainterrompokomenciĝaslaeldonadodelaKvaraParto(ekdeLaFantomoj).Dela12-adeaŭgustoĝisla15-adejanuaro1846aperos,kunpliaŭmalplidareguleco,lafinodelaromano.

LapublikigoviglekaptislaatentondelaParizanojdumunujarokajduono.

Ĉefinedelafelietonaaventuro,preskaŭtujaperislibroformaeldono,en

1846enduvolumojin-oktavo.BaldaŭposteaperasnovaeldonokunportretodeA.Dumaskaj25gravuraĵoj(deGavarnikajTonyJohannot).NurtiueldonoestisreviziitadeDumas.JasurĝibaziĝaslafrancaeldonodeGarnieretFrèresuzatakieloriginalodeĉitiutraduko(vidudetalojnenlabibliografioenla2aparto).

Multnombrajeldonojaperisekdetiutempo.Plurajsvarmasjeeraroj.Latradukojenfremdajnlingvojnsameestasmultnombraj.

LaGrafodeMonte-Kristoestispostesurscenigitakajplurajteatraĵojaperistujpostlafinodelaeldono.

Nunprilafilmoj,kiujprovisadaptilaromanon:lalibroestismultfojeadaptitaporlaekrano.Larezultojestasplejoftenetrefidelaj.LaversiokunJean-Marais(franca-italakunproduktado)estas,senelaplejbona,almenaŭlaplejfidindakajfidelaallaoriginalo.Lalasta,kunlafrancaaktoroDepardieu,estassufiĉefidela.

Postlasukcesodelalibro,aperismultajsekvoj(“LaFilodeMonte-Kristo”,“LagrafinodeMonte-Kristo”...),pastiĉojkajimitaĵoj.Ilineĝuislasukcesonkajfamecondelaoriginalo,sedkelkaj(ĉefeverkitajdeJulesLermina)atingissufiĉepozitivanagnoskon.

Tradukajprincipoj

Latradukodetiaampleksaverkoevidentestarigistutanseriondateknikajproblemoj.Intertiuj,laplejgravajrilatasallatransdonodetiufrancaepokodela19-ajarcento.Tutamondoriveliĝasenlapaĝojdetiuromanokajestastremalfacilespegulilarealecondetiumalaperintamondo,kiu,eĉporlanunajFrancoj,estasiomkadukakajtuteeksmoda.Ĝiaĝaspliol150jarojn!Lavivo,lamorojkajeĉlaparolmanieroŝanĝiĝis.

Laproprajnomoj

Unuellaplejtiklajproblemojdelatradukofontasellaproprajnomoj,kiujabundeaperastralatutalibro.Jenkiujprincipojestismaksimumerespektatajtralatutalaboro,sednecentprocente,prodiversajkialoj.

Elprincipavidpunkto,laproprajnomoj,kiujneblastrovisubesperantigitaformoenPIV2,estastieluzitajkajaperassenpliaklarigado.Enaliajkazoj,tioestaskiamtiujnomojnetroviĝasenPIV2,laproprajnomojaperassubsiafranca/francigita(pornomojfontantajeldiversajlingvoj)originalaformo.Enpiednoto,onidonaslaformondelanomoenlaoriginalalingvo.Tiajvortojsvarmasenlalibro.

Ekz-e:PontdeBeauvoisin,Auteuil,Beaucaire,Lucques...

Prilanomojdelastratoj,laproblemoestasiommalsama.Efektive,tiujnomojoftehavassignifonrektekompreneblandeFranco,ekz-e:rueCoq-Héron=stratoKoko-Ardeo,ruedelaFontaine=stratodelaFontano...IliestastradukitajenEsperanton.Ĉiujaliajstratajnomojestassenŝanĝelasitaj,ekz-e:Champs-Elysées(kvankamZamenhofuzislaesprimon:kampojelizeaj,sedrilateallahelenamitologio)...

UnuellaĉefajproprajnomojestastiudelagrafokajdelainsuloMonte-Kristo.Enlafrancaoriginalosamekielenlaitala,oniskribasMonte-Cristo,kun«c»(enlaunuajeldonoj,kielantaŭedirite,oniskribisMonte-Christo(dutradukojallaanglaspegulastiunnomon:TheLondonJournalandweeklyrecordofliterature,scienceandarts,VolIII–1845kajsekvo,Belfast/London–1846),sedrapideposte,tiuortografiokun«ch»malaperisprofitealsimpla«c»).Tralatutaesperantatraduko,laformokun«k»estasuzata,ĉarlauzadode«c»estusambiguaellavidpunktodelaEsperantaprononco.LanomoMonte-Kristoaperassublaformo«Montekristo»enPIV2(enunuvorto,senstreketo),kiesdifinoestas:InsuletoenMediteraneo(10°18’E,42°20’N),kiuludasrolonenla

romano«laGrafode–o».Spitetiunindikon,onipreferiskonserviĉitielaoriginalanfrancanformonenduapartajvortojkunmezastreketo.Plietiuformokongruaskunlaoriginaitalanomodelainsulokajkuntiesakcentado:Mónte-Krísto.

Lanomoderiverojaŭmontojmalofteaperas.Kiamtemasprikonatajtiajvortoj,kiujnonitrovasenPIV2,oniuzastiunformon:lariverodeParizo:Seine,estassufiĉebonekonatakajesperantigitalaŭlakutimoSejno.LasudariveroRhônesameaperassublaformo:Rodano(ambaŭtroveblajenPIV2).SameporTevere/TiberoenRomo.

Nefrancajnomoj

RelativelongapartodelaromanodisvolviĝasenItalio.KelkajurbajnomojestassufiĉebonekonatajkajeblastujproponitiesesperantanformontroveblanenPIV2:Rome–Roma–Romo,Florence–Firenze–Florenco,Venise–Venezia–Venecio...

Sedkiamtemasprinomojfrancigitajkajsenbonekonatajesperantajkorespondantoj,laproblemoakriĝas.Jeniutiatiklaformo:Lucques(enlafranca),Lucca(enlaitala),kajenEsperanto?«Luko»karambolaskun:1luko-aperturo;2viranomo.Plie,laloĝantodeLuko(kielmajoroCavalcanti)fariĝasLukano,kiudenovekarambolaskunaliavorto:lanomodelainsekto«lukano»!DoLucqueskonservassianfrancanformon.Surbazedeĝioniformas:Lucques-ano,Lucques-a,sedpiednotodonaslaitalanoriginanformon:Lucca.

PorlaproprajnomojnetroviĝantajenPIV2,lasolvoelektitaĉitieestaslasilanomonlaŭlaoriginalo(dolafranca),kunpiednoto,kiuprovizastiesprononcon.

Priĉi-samaitalaparto,lanomojdelastratojkajdelaekleziojaperaslaŭsiaitalaoriginalaformo,kiamDumasproponasilinenlaitala.Seiliestasproponitajlaŭsiafrancatraduko,ankaŭenlatradukoonikonservastiunfrancanformon.

Ĉi-rilate,A.Dumasmemneĉiamestastrekohera,ĉarliofteproponasambaŭformojn(lafrancankajlaitalan)enlasamaĉapitro.Latradukospegulastiunduoblanuzadon:leColisée(laKolizeo)/ilColosseo,(larue)leCours/ilCorso/laKorso.SedĉiamLeGrandCours,enMarsejlo.

Kunlanomojdesanktuloj,oniĉiamlasaslaformondelaoriginalo(francaaŭitala).Piednotodonaseblanesperantanformon.Lalibrosvarmasjetiajnomoj

Lasamookazaskunlanomojdelareĝoj:Louis,Henri,Philippe,Charles...plejoftekunpostanumero.Ilikonservassianoriginalanformon:LouislaXIV-a,HenrilaIV-a,CharleslaII-a...PorFranco,LudovikoaŭHenriko...entiupozicio,estusiomstranga!

Mitologiajnomoj

Ĉitie,laproblemoiĝastredorna.Tiajnomojsvarmastralatutaromano.Enla19-ajarcentoonimontrissiankulturon(interalie)peredealudojallagreka/latinakulturoj,mitologioj,literaturoj,aŭallahistoriodelaantikvajlandoj.Bedaŭrinde,ĝisnunneekzistasrepertuarodetiujnomojsurbazedeEsperanto.Plie,lafrancajformojmontrasnomojnadaptitajnjelafonetikodetiulingvo;tradicioproponasformojnnedevigekompreneblajdeneFrancojkiel«Circé»...Tipaekzemplorilatasallanomodelaĉefrolantode«Iliado»kaj«Odiseo»deHomero:Ulysse[ülis],enlafranca,Odiseoenmultajaliajlingvoj.OnitrovasambaŭformojnenPIV2.Seoniproponuslagrekanaŭlatinanoriginalanformondetiujproprajnomoj,ankoraŭplimalmultedalegantojkomprenus.

Do,lanuraebla«solvo»estaskonservilaantaŭansintenonkajuzilanomojn,kiujjamtroviĝasenPIV2kunsiaesperantigitaformo.Porĉiujaliajonilasoslafrancanformonsenŝanĝekajoniproponosenpiednotola«fonetikan»ekvivalentonkajklarigonpritiupropranomo.

Familinomoj

Iliestaskonservitajsenŝanĝeenlaesperantatraduko:Dantès,Mercédès,Morrel...Plejofteakompanasilin,enpiednoto,laprononcoenlafrancalingvo,interkvadratajkrampojperedelaĉi-subasimpligita«fonetika»(fakteprononcahelpilo)sistemo.

NurkelkajnomojsistemeaperaskunsiaEsperantaformo:Napoléon–Napoleono,Bonaparte–Bonaparto,ĉarilitroviĝasenPIV2.

Selanomoentenasnormaletradukeblanvorton,onitamenlasaslaoriginalanformondelapropranomo.Ekz.S-rodeSaint-Méranrestassenŝanĝe,kvankamlaadjektivo«Saint»estas«Sankta»enEsperanto.

Nobelajfamilinomoj

Tiuĉipartodelaromano"LaGrafodeMonte-Kristo"neaperasentiuĉiprovlibro.Laplenanlibronvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭderetbutiko@fel.esperanto.be

Bibliajnomoj

Kiamaperasnomoj(aŭtutacitaĵo)fontantajellaBiblio,tiamoniuzaslatradukondeLondono(tradukoellahebreaoriginalodeL.L.Zamenhof),kajla«BiblianVortaron».ViduenlaBibliografioenla2-aparto.

Lavort-provizo

Tiuĉipartodelaromano"LaGrafodeMonte-Kristo"neaperasentiuĉiprovlibro.Laplenanlibronvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭderetbutiko@fel.esperanto.be

Lapiednotoj

Latutatekstoestasprovizitaperabundajpiednotoj.Ilicelasklarigilaforpasintanepokondelaunuapartodela19-ajarcento,dumkiuokazaslaromano.Plieiliankaŭcelasprovizilaleganton(Franconaŭne)perinformoj,kiujnlimalbonekonasaŭtutenekonas.PersonojkielRichelieuaŭLouislaXVIII-aestasmalmulte(aŭ«tutene»)konatajeksterFrancio.Protiolapiednotojprovizaslaprononcadondelanomo,kunkelkajpliajindikoj,kiujmontraskiallalibrocitasĝinkadredeiuprecizaepizodo.

Povasokazi,kespecifapiednotoripetiĝasprolagrandadistanco,kiudisigasduanaperon.

KelkajeldonojdeLaGrafodeMonte-Kristoprovizassiantekstonperpiednotojaŭindeksoj,aliajtutene.Estisuzatajenĉitiutradukolanotojdediversajfrancajeldonoj.Multajvortarojaŭenciklopediojvastekontribuisallaĝeneralataskodelatradukinto,kiualdonismultajnklarigajnpiednotojn.

Ĉi-rilate,lakomparokunlahispanatradukoElCondedeMonte-Kristo,kajlaanglatradukoTheCountofMontecristoestisaparteinteresa,ĉarĝiklaremontraskiopovasĝeninefrancanleganton(kvankamHispaniokajAnglioestassufiĉeproksimajalFrancioelgeografiakajcivilizaciavidpunkto).

Onidevasscii,keladiversajeldonojdelalibrofojeaperigastekstonkunkelkajmalsimilaĵoj.ĈitieoniuzislaeldononGarnier(viduenBibliografio).Sedfinfinetiajelementojtremalmultas.Kelkajtamenestasindikitajenpiednoto.

Transskribo

Tiuĉipartodelaromano"LaGrafodeMonte-Kristo"neaperasentiuĉiprovlibro.Laplenanlibronvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭderetbutiko@fel.esperanto.be

Laherooj

Jenlalistodelasesĉefajrolulojdelaromano.Onitrovosĉitieiliajnnomojnkajiliajnkromnomojn,subkiujiliaperasie-tietralatutaromano.

-Dantès,Edmond

Laĉefarolulodelatutalibro.Liaperasenlaromanolaŭlajenajnomoj:

-grafodeMonte-Kristo

-abatoBusoni

-lordoWilmore

-SimbadlaMaristo

-Mercédès,Ferrera

Laheroinodelaromano,kuzinodeFernandMondego

-ŝifariĝosS-inodeMorcerf

-patrinodeAlbert

-Danglars

KontistosurlaŝipolaFaraono

-lifariĝosbaronoDanglars

-edzinigislavidvinondeiuS-rodeNargonneen1818

-nunaedzino:HerminedeSalvieu(eksaamantinodeGérarddeVillefort)

-Fernand,Mondego

EdzinigossiankuzinonMercédèspostlamalaperodeEdmondDantès

-fariĝisgrafodeMorcerf

-partoprenislatragediondeJanina,kieslastaelementoestas

Haydée

-liafilo:vicgrafoAlbertdeMorcerf

-familioVillefort

-Villefort,grafoGérardNoirtierdeVillefort.Substituitoallaprokuroro.JalikulpasprilaenkarcerigodeE.Dantèsdankealiukalumniadenunco.

-RenéedeSaint-Méran:liaunuaedzino,kiunaskisValentine-on

-Valentine,liafilino,kiuamasMaximilien-onMorrel

-Héloïse,duaedzinodeGérarddeVillefort

-Edouard,filodeGérarddeVillefortkajdeHéloïse,vicfratodeValentine

-liapatro:S-roNoirtier(deVillefort):jalidueliskunS-rogeneraloQuesneld’Epinaykajmortigislin

-familioMorrel

-lapatro,Pierre,ŝipekipistoenMarsejlo–tipodehonestecokajfideleco

-lafilo,Maximilien,spahiakapitano.LiamasValentine-ondeVillefort

-lafilino:Juliino(ŝiaedzo:EmmanuelHerbault)

EkzistasenParizoAsociodelaAmikojdeAleksandreDumas,fonditaen1870,kiuregulepublikigaslabultenon«CahiersAlexandreDumas».LaN°15de1986proponasseriozanbibliografiondelatutaverkarodelaaŭtoro.Retaadresoprovizasĉiujneblajninformojnprili:www.dumaspere.com.PliareferencoestaslaMuséeAlexandreDumasenVillers-Cotterêts.

Kieljamantaŭedirite,eblastrovisekvojndelaGrafodeMonte-Kristo,ekz-e:LeFilsdeMonte-Cristo(LaFilodeMonte-Kristo),kiuestasalmenaŭtiominteresakiomlaoriginalaromano.ĜiestisverkitanedeA.Dumasseddeiualia.

ĜisnunLaGrafodeMonte-KristoneniamestistradukitaenEsperanton.Ĉitiutradukoaperaskiellaunuakajaldonasplianŝtononallamultajjamekzistantajtradukaĵojenlainternacianlingvon.

Dankoj

MiŝuldasdankegonalsinjorinoJanaCíchová,elČernoviceenĈeĥio.Ŝibonvolisrelegilatutantradukonkajatentigiminprifuŝaĵojaŭmistajpaĵoj.Ŝiatentegekajsenperfideplenumissiantaskonkajtiamaniereevitigisalmiplurajnerarojn.

AnkaŭalS-roErikD’Hondt(membrodeFEL)miŝuldasmultajndankojn,ĉarlikunmultedapaciencokajkompetentecoriceviskajenkorpigislakorektojnkajrimarkojnprilatekstodemiatraduko,kiujnmiregulesendisalliĝislalastamomento.

Laŭlajamŝabloniĝintaformulo,mialdonas,ke«priĉiujrestantajerarojrespondecasnurmi,latradukinto».

Miproviskielebleplejfideletradukilatekstondelalibroporredonitiesetoson,tiesviglecon,tiesintereson.Laperfektatradukoneekzistas,ĝiestasnurasimptotadeziro,kiukielĉioasimptotacelasalneniamatingeblacelo.Espereblemitamennetroperfidislataskon,kiunmiambiciis.

Latradukinto

DanielMoirand

AixenProvence/Oppède

2007

P.S.AmuzaanekdotopriA.Dumas

ĈarlavilaĝoOppède,kiemiloĝas,situasje12kilometrojfordeCavaillon[kavajõ],jenanekdoto,kiusamtemperilatasaltiuurbo(konsideratakiella“ĉefurbo“delamelonoj,protieskvalito)kajalA.Dumas.

En1864,petodelajunaurbabibliotekodeCavaillonporampleksigisianstokondalibroj,estisadresitaalA.Dumasporricevikelkajnvolumojnelliajverkoj.

Responde,A.Dumasdonacisallaurbolatutaĵondesiajpublikigitajverkojkunlajenaklaŭzo:«...bonvoludirialS-roTourel,viahonorindaurbestro,kemimetaskondiĉonaltiusendado:selaurbokajlaurbajinstancojdeCavaillonŝatasmiajnlibrojn,mitreŝatasiliajnmelonojn,kajmideziraske,interŝanĝedemiaj300aŭ400volumoj,ilikonsistigupermunicipaakto,porvivanrentonpormide12melonojjare.(...)»

Laurbakonsilantaroravitadetiubonŝanco,favorekonsideristiunpetonkajlabibliotekodoriĉiĝisjelaverkojdelaromanisto,kiuricevisĝislamortoen1870,sianĉiujarankvantonde12melonoj.

Ladonacitajlibrojdaŭretroviĝasenlaurbabiblioteko.

1

MARSEJLO-LAALVENO

La28-an1defebruaro1815,laobservistodeNotre-Dame-de-la-Garde2signalislatrimastulonlaFaraono,venantanelSmirno,TriestokajNapolo.

Kielkutime,marbordapilototujelirisellahaveno,tanĝislakastelonIf,kajirisĉebordiĝikunlaŝipointerlakaboMorgioukajlainsuloRiou3.

Tuj,denovekielkutime,laplatformoantaŭlafortikaĵoSaint-Jean4kovriĝisperscivolemuloj,ĉarĉiamestasgravaaferoenMarsejlokiamalvenasŝipo,precipekiamtiuŝipo,kiellaFaraonoestiskonstruita,rigitakajstivitaenlaŝipkonstruejojdelamalnovaPhocée5,kajapartenasalunuellalokajŝipekipistoj.

Dume,laŝipoantaŭeniris,ĝisenproblemetrairislamarkolon,kiuniuvulkanaskuofosisinterlainsuloCalasareignekajlainsuloJaros6;ĝipreternavigisPomègue-onkajĝipluirispersiajtritopveloj,siagrandaĵibokajsiabrigvelo,sedtiommalrapidekajpertiommalgajairmaniero,kelascivolemulojdankealtiuinstinkto,kiuantaŭsentasmalfeliĉon,demandissinkiaakcidentookazissurlaŝipo.Tamenlaspertulojprinavigadoagnoskiske,seokazisiuakcidento,tionepovasrilatiallaŝipomem,ĉarĝiantaŭeniraslaŭlamanierodeperfektestiritaŝipo:tiesankroestispretaenakviĝi,tiesbuspritajstajojestismalligitajkajapudlapiloto,kiuestispretadirektilaFaraonontralamallarĝaenirejodelamarsejlahaveno,starisjunavirokunrapidajmovojkajviglaokulo,kiuzorgispriĉiumovodelaŝipokajripetisĉiunordonondelapiloto.

Lasvagamaltrankvilo,kiuŝvebissurlahomamasoprecipetrafisunuellaspektantojsurlaesplanadoSaint-Jean,tielkelinekapablisatendila

enirondelaŝipoenlahavenon;lisaltisenmalgrandanbarkonkajordonisremirenkonteallaFaraono,kiunliatingisniveledelagolfetodelaRezervejo7.

Vidantetiunvironalveni,lajunamaristoforlasissianpostenonapudlapilotokajvenis,kunsiaĉapeloenmane,porapogisinallarandodelaŝipo.

Liestisjunavirodedekokaŭdudekjaroj,altkreska,svelta,kunbelajnigrajokulojkajebonkolorajharoj.Onitrovisenliatutapersonotiunkvietankajfirmoplenanmanierontipandehomojkutimiĝintajekdesiainfanaĝoluktikontraŭdanĝero.

-Ah!Estasvi,Dantès8,kriislaviroenlabarko,kiodookazis,kajkialtiumalgajaetososurviatutaŝipo?

-Gravamalfeliĉo,sinjoroMorrel9!respondislajunaviro,gravamalfeliĉo,precipepormi:ĉelanivelodeCivita-Vecchia10,malaperistiubonakapitanoLeclère11.

-Kajlakargo?vigledemandislaposedanto.

-Ĝibonordeatingissiandestinon,sinjoroMorrel,kajmikredas,keviestoskontentaĉi-rilate,sedtiukompatindakapitanoLeclère...

-Kiodookazisalli,demandislaposedantopermienokunevidentamalpezigo,kiodookazisaltiubonulokapitano?

-Limortis.

-Ĉulifalisenlamaron?

-Ne,sinjoro,limortisprocerbafebro,enterurajsuferoj.

Poste,sinturnantealsiajhomoj:

-Eh!lidiris,ĉiujirualsiapostenoporlaalbordiĝo.

Laŝipanaroobeis.Enlasamamomento,laokaŭdekmaristoj,kiujmembrisenĝielanisunujallaŝkotoj,laaliajallamastoj,laaliajalla

hisiloj,laaliajallaŝnurojdelaĵiboj,finelaaliajallabrajladodelaveloj.

Lajunamaristodirektismalrapidanrigardonaltiukomencodemanovrokaj,vidante,keliajordonojestastujplenumotaj,lirevenisalsiakunparolanto.

-Kajkielokazistiumalfeliĉo?dirislaposedantodaŭrigantelakonversaciontie,kieforlasisĝinlajunamaristo.

-Diomia,sinjoro,laŭtuteneantaŭvideblamaniero:postlongakonversaciokunlakomandantodelahaveno,kapitanoLeclèreforlasisNapolontremaltrankvila;postdudekkvarhoroj,ektrafislinfebro;tritagojnpostelijamestismorta...

Niokazigisporlilakutimanfunebransolenon,kajlinunripozas,deceenvolvitaenhamako,kuntrideksescolakanonakuglegoĉelapiedojkajĉelakapo,niveledelainsuloelGiglio12.Nialportasalliavidvinolianhonorankruconkajlianspadon.Apenaŭvaloris,daŭrigislajunavirokunmelankoliaduonrido,militidumdekjarojkontraŭlaAnglojpormortikielĉiuajn,ensialito.

-Kompreneble!Kiondiri,sinjoroEdmond,reekparolislaŝipekipisto,kiulaŭŝajneplikajplikonsolissin,niĉiujestasmortontoj,kajestasbezonate,kelaoldulojdonusianlokonallajunuloj,sentioneokazuspromociado,kajĉarviasertasalmi,kelakargo...

-Estasenbonastato,sinjoroMorrel,mirespondasprie.Jenvojaĝo,kiunmikonsilasalvitaksijenemalpliol25.000frankojdaprofito.

Poste,ĉaroniĵuspreterpasislarondanturon:

-Estupretajbrajlilavelojndelatopo,ĵibokajdelabrigo!kriislajunamaristo,pretigulaankron.

Laordonoestisplenumitakunpreskaŭtiomdarapidecokiomsurarmeaŝipo.

-Ferlukajbrajluĉion!

Ĉelalastakomando,ĉiujvelojmalsuprenleviĝiskajlaŝipoantaŭeniris

laŭpreskaŭnepercepteblamaniero,pluirantanurperlaakiritaelano.

-Kajnun,sevivolassurŝipiĝi,sinjoroMorrel,dirisDantèsvidantelasenpaciencondelaposedanto,jenviakontisto,S-roDanglars13,kiueliraselsiakajuto,kajkiuprovizosvinperĉiujinformoj,kiujnvipovasdeziri.Rilatemin,midevaszorgiprilaankriĝokajprilaindikodelafunebro.

Laposedantonebezonisduanripetadon.Likaptisŝnuron,kiunsendisalliDantèskajkunlerteco,kiuestushonoropormaraviro,lisurgrimpislaŝtuparonalnajlitansurlaŝvelaflankodelaŝipo,dumtiulastareirantealsiapostenodesubkapitano,transdonislakonversacionaltiu,kiunlianoncisperlanomoDanglars,kajkiueliranteelsiakajuto,efektivesindirektisallaŝipekipisto.

Lanovaalvenintoestisvirodudekkvinaŭdudeksesjaraĝa,kunsufiĉemalhelavizaĝo,hipokriteservilakunsiajsuperuloj,insolentakunsiajsubuloj:tial,ekstersiatitolodespertakontisto,kiuĉiamestasmotivodemalŝatoporĉiujmaristoj,liĝeneraleestistiomsufiĉemalbonekonsideratadelamaristaro,kiomEdmondDantèsmaleestisamatadeĝi.

-Nu,sinjoroMorrel,dirisDanglars,vijamkonaslamalfeliĉon,ĉune?

-Jes,jes.KompatindakapitanoLeclère!Liestisbonakajhonestaviro!

-Kajprecipeesceptebonamaristo,kiumaljuniĝisinterlaĉielokajlaakvo,kieldecasalviro,kiuzorgaspritiomgravaentreprenokiellaentreprenoMorrelkajfilo,respondisDanglars.

-Sed,dirislaposedantosekvantaperokuleDantès-on,kiuserĉissianalbordiĝanlokon,sedŝajnasalmi,keoninebezonasestitiommaljunamaristokielvidiras,Danglars,porbonekonisianmetion,kajjenniaamikoEdmond,kiufaraslasian,ŝajnasalmi,kielhomo,kiubezonasnenieskonsilon.

-Jes,dirisDanglarsdirektantealDantèsoblikvanrigardon,enkiuekbrilishatafulmo,jes,liestasjunakajdubasprinenio.Apenaŭforpasislakapitano,litransprenislakomandonkonsultinteneniun,kajliperdigisal

niunutagonkajduononĉelainsuloElbo14,anstataŭolrevenirektealMarsejlo.

-Rilateliantransprenondelakomandadodelaŝipo,dirislaposedanto,tioestisliadevoestielsubkapitano,rilatelaperdondeunutagokajduonoĉelainsuloElbo,limalpravis,kromselaŝipobezonisriparikelkajnaveriojn.

-Laŝipofartiskielmifartas,kajkielmideziras,kevimemfartu,sinjoroMorrel,kajtiutagokajduonoestisperditapronurakaprico,porlaplezuroirisurlateron.Jenĉio.

-Dantès,dirislaposedantosinturnanteallajunaviro,venudoĉitien.

-Senkulpigu,sinjoro,dirisDantès,miestoskunvipostmomenteto.Poste,sinadresanteallamaristaro:

-Laankron!lidiris.

Tujfalislaankro,kajlaĉenomalvolviĝiskunbruo.Dantèsrestisensiaposteno,spitelaĉeestondelapiloto,ĝistiumanovroestisfinita;kajposte:Mallevulaflagonĝislamezodelamasto,funebriguĝin,krucigulajardojn!

-Vividas,dirisDanglars,lijamkredassinkapitano,mivetas.

-Kajlifaktejaestas.

-Jes,kromviasubskribokajtiudeviaasociito,sinjoroMorrel.

-Certe!Kialninelasuslinentiuposteno?dirislaposedanto.Liestasjuna,mijabonesciastion,sedliaspektaslaŭmi,tutekleraensiametio,kajtrespertaensialaboro.

NubotrairislafruntondeDanglars.

-Pardonon,sinjoroMorrel,dirisDantèsalproksimiĝante,nunlaŝipoestasankrita,jenmiestaspretaporparolikunvi.Vivokismin,mikredas?

Danglarsretropaŝis.

-Mivolisdemandivin,kialvihaltisĉelainsuloElbo?

-Minescias,sinjoro:tiookazisporefektivigiiunlastanordonondekapitanoLeclère,kiu,mortanta,enmanigisalmipaketonporlasuperamarŝaloBertrand15.

-Ĉuvidovidislin,Edmond?

-Kiun?

-Lasuperanmarŝalon.

-Jes.

MorrelrigardisĉirkaŭsikajtirisDantès-oniomaparte.

-Kajkielfartaslaimperiestro?livigledemandis.

-Bone,laŭtio,kionmipovistaksipropraokule

-Ĉuvidovidisankaŭlaimperiestron?

-Lienirisenlaĉambrondelamarŝalodummiestistie.

-Kajĉuviparoliskunli?

-Fakteestasli,kiualparolismin,sinjoro,dirisDantèssubridante.

-Kajkionlidirisalvi?

-Lidemandisminprilaŝipo,priladatodeĝiaforiroelMarsejlo,prilaitinero,laŭkiuĝiiriskajpriĝiakargo.Mikredas,keseĝiestusmalplena,kajsemiestustiesposedanto,liaintencoestusaĉetiĝin,sedmidirisalli,kemiestasnursimplasubkapitano,kajkelaŝipoapartenasallafirmaoMorrelkajfilo.–Ha!Ha!Lidiris,mikonasĝin.LaMorrel-ojestasŝipekipistojdepatroalfilo,kajestisiuMorrel,kiuservisenlasamaregimentokielmi,kiammiestisengarnizonoenValenco16.

-JeDio,estasvere!ekkriislaŝipekipistotuteĝoja,temaspriPolicar17Morrel,miaonklo,kiuiĝiskapitano.Dantès,vidirosalmiaonklo,kelaimperiestrorememorisprilikajvividoslinplori,tiunoldanveteranon.Nu,nu,daŭrigislaŝipekipistoamikefrapantelaŝultrondelajunulo,vipraveagis,Dantès,sekvantelainstrukciojndekapitanoLeclèrekajsurgrundigantelainsulonElbo,kvankamseoniscius,kevitransdonispaketonallamarŝalokajbabiliskunlaimperiestro,tiopovuskompromitivin.

-Kiamanierevivolas,sinjoro,ketiokompromitumin?dirisDantès:mieĉnescias,kionmihavis,kajlaimperiestrostarigisalminurlademandojn,kiujnlistarigusalĉiunekonato.Sed,senkulpigu,reekparolisDantès,jenlasanitarakontrolokajladogano,kiujalvenasalni,vipermesas,ĉune?

-Bonvolu,bonvolu,miakaraDantès.

Lajunuloforpaŝiskaj,ĉarliforiris,Danglarsalproksimiĝis.

-Nu!lidemandis,ŝajnas,kelidonisalvitaŭgajnkialojnprisiahaltoenPorto-Ferrajo?

-Laplejvalidajn,miakarasinjoroDanglars.

-Ha!Desplibonerespondistiulasta,ĉarĉiamestasmalagrablevidikamaradon,kiunefarassiandevon.

-Dantèsfarislasian,respondislaŝipekipisto,kajestasnenioporriproĉialli.JakapitanoLeclèreordonisallitiunankriĝon.

-RilatekapitanonLeclère,ĉulinetransdonisalvileterondeli?

-Kiu?

-Dantès.

-Almi,ne!Ĉulidohavisunu?

-Mikredis,kekromlapaketo,kapitanoLeclèreenmanigisallileteron.

-Prikiupaketoviparolas,Danglars?

-Sedjapritiu,kiunDantèstransdonishaltanteenPorto-Ferrajo18.

-Kielviscias,kelihavistransdonendanpaketonenPorto-Ferrajo?

Danglarsruĝiĝis.

-Mipreterpasislapordondelakapitano,kiuestisduonemalfermita,kajmividislinenmanigitiunpaketonkajtiunleteronalDantès.

-Lineparolisalmiprie,dirislaŝipekipisto,sedselihavastiunleteron,litransdonosĝinalmi.

Danglarspripensisdummomento.

-Tiam,sinjoroMorrel,mipetasvin,lidiris,neparolupritioalDantès,miverŝajneeraris.

Entiumomentorevenislajunaviro,Danglarsmalproksimiĝis.

-Nu!MiakaraDantès,ĉuviestaslibera?demandislaposedanto.

-Jes,sinjoro.

-Viaaferoestisnelonga.

-Ne,midonisalladoganistojlalistondeniajvaroj,kajrilateladeponejon,onisendiskunlamarbordapilotoviron,alkiumikonfidisniajndokumentojn.

-Dovihavasnenionporplufariĉitie?

Dantèsdirektisrapidanrigardonĉirkaŭsi.

-Ne,ĉioestasenordo,lidiris.

-Vidopovasvenimanĝiĉi-vesperekunni?

-Senkulpigumin,sinjoroMorrel,senkulpigumin,mipetasvin,sedmiŝuldasmianunuanvizitonalmiapatro.Mitamenestastredankemaalviprolahonoro,kiunviokazigasalmi.

-Prave,Dantès,prave.Miscias,keviestasbonafilo.

-Kaj,demandisDantèskunkelkahezito,ĉulibonefartas,viakone,miapatro?

-Sedmikredas,kejes,miakaraEdmond,kvankamminevidislin.

-Jes,lirestasenedesiaĉambreto.

-Tioalmenaŭpruvas,keneniomankisallidumviaforesto.

Dantèsduonridis.

-Miapatroestasfiera,sinjoro,kajeĉsemankusalliĉio,mitredubas,ĉulipetusionajndekiuajnenlamondo,kromdeDio.

-Bone!Posttiuunuavizitonikalkulasjevi.

-Denovesenkulpigumin,sinjoroMorrel,sedposttiuunuavizito,estasdua,kiunemalpligravasenmiakoro.

-Ha!Vipravas,Dantès,miforgesis,keestasenlavilaĝodelaKatalunoj19iu,kiuverŝajneatendasvinkunnemalplidasenpaciencoolviapatro:temasprilabelaMercédès20.

Dantèsduonridis.

-Ha!Ha!dirislaŝipekipisto,neplumirigasminlafakto,keŝitrifojevenisalmiporpetiinformojnprilaFaraono.Nu!Edmond,oninedevasplendivin,kajvihavaskunŝibelanamatinon!

-Ŝineestasmiaamatino,sinjoro,seriozedirislajunamaristo,ŝiestasmiafianĉino.

-Fojeestaslasamaafero,dirislaposedantoridante.

-Neporni,sinjoro,respondisDantès.

-Nu,nu,miakaraEdmond,daŭrigislaŝipekipisto,minemalfruiguvin,visufiĉebonezorgisprimiajaferoj,porkemidonualvitutanliberan

temponporzorgiprilaviaj.Ĉuvibezonasmonon?

-Ne,sinjoro,mihavasmiantutansalajrondelavojaĝo,tioestastrimonatojndepago.

-Viestasseriozaknabo,Edmond.

-Aldonu,kemihavasmalriĉanpatron,sinjoroMorrel.

-Jes,jes,miscias,keviestasbonafilo.Irudoporvidivianpatron,ankaŭmihavasfilon,kajmitrekoleruskontraŭtiu,kiu,posttrimonatavojaĝo,retenuslinfordemi.

-Tiam,vipermesas?dirislajunulosalutantelin.

-Jes,sevihavasnenionplianpordirialmi.

-Ne.

-ĈulamortantakapitanoLeclèrenekonfidisalvileteronpormi?

-Litutenekapablusskribi,sinjoro,sedtiorememorigasalmi,kemibezonospetidevikelktaganforpermeson.

-Poredziniĝi?

-Unue,posteporveturialParizo.

-Bone,bone!Viprenoslatempon,kiunvibezonos,Dantès;pormalkargilaŝiponvibezonosalmenaŭsessemajnojnkajninereirossurlamaronantaŭtri...Sed,posttrimonatoj,videvosestiĉitie.

LaFaraono,daŭrigislaŝipekipisto,frapantesurlaŝultrondelajunamaristo,nepovusekveturisensiakapitano.

-Sensiakapitano?ekkriisDantèskunokulojbrilantajproĝojo,atentupritio,kionvinundiras,sinjoro,ĉarviĵusrespondisallaplejsekretajesperojdemiakoro.ĈuviaintencoestusnomumiminkapitanodelaFaraono?

-Semiestussola,mietendusalvilamanon,miakaraDantès,kajmi

dirusalvi:laaferoestaskonkludita,sedmihavasasociitonkajvikonaslaitalanproverbon:«Cheacompagnoapadrone21».Sedalmenaŭladuonodelataskoestasfarita,ĉarelduvoĉojvijamhavasunu.Fiduminporhavigialviladuan,kajmifarosmianplejeblon.

-Ho!SinjoroMorrel,ekkriislajunamaristopremantekunlarmojenlaokulojlamanojndelaŝipekipisto,sinjoroMorrel,midankasvinjelanomodemiapatrokajdeMercédès.

-Estasbone,estasbone,Edmond,estasiuDioenlaĉieloporlabonajhomoj,jediablo!Irurevidivianpatron,irurevidiMercédès-onkajrevenualmiposte.

-Sedĉuvinevolas,kemikondukuvinĝislatero?

-Ne,dankon,mirestasĉitieporfinzorgiprilakontojkunDanglars.Ĉuviestiskontentaprilidumlavojaĝo?

-Tiodependasdelasignifo,kiunviatribuasaltiudemando,sinjoro.Setemaspribonakamarado,ne,ĉarmikredas,kelineamasminekdetiutago,kiammiestissufiĉestulta,sekvedekvereleto,kiunnihaviskune,porproponiallihaltidumdekminutojsurlainsuloMonte-Kristo22,porelbatalitiunkverelon;propono,kiunmierarefarisalli,kajkiunli,tutepraverifuzis.Seprilakontistovistarigastiundemandon,mikredas,keestasneniopordiri,kajkeviestoskontentaprilamaniero,laŭkiuestasplenumitalialaboro.

-Sed,demandislaŝipekipisto,vidu,Dantès,seviestuslakapitanodelaFaraono,ĉuvikonservusDanglars-onkunplezuro?

-Kapitanoaŭsubkapitano,sinjoroMorrel,respondisDantès,miĉiamhavoslaplejgrandanrespektonaltiuj,kiujĝuoslafidondemiajŝipekipistoj.

-Nu,nu,Dantès,mividas,keviestasenĉiobonaknabo.Minepluretenuvin:iru,ĉarmividas,kevisenpacienciĝas.

-Doĉumiestaslibera?demandisDantès.

-Iru,midirasalvi.

-Ĉuvipermesasalmiuzivianbarkon?

-Prenu.

-Ĝisrevido,sinjoroMorrel,kajmilfojedankon.

Lajunamaristosaltisenlakanoton,irisporsidiĝienlapoŭpo,kajekordonisalbordiĝiĉelastratoCanebière23.Dumaristojtujkliniĝissuperlaremiloj,kajlakanotoglitistielrapidekieleblastionfarimezedemilojdabarkoj,kiujŝtopaslaŝajnemallarĝanvojon,kiukondukas,interduvicojdaboatoj,delaenirejodelahavenoĝislakajodeOrléans24.

Laŝipekipistoridetantesekvislinperlaokulojĝislabordo,vidislinsaltisurlaslabojndelakajo,kajtujperdiĝimezedebuntapopolamaso,kiudelakvinahoromateneĝislanaŭavespere,ŝtopastiunfamanstratonCanebière,prikiulamodernajPhocée-anojtiomfieras,keiliplejseriozediras,kajkuntiuakĉento,kiudonastiomdafortoaltio,kionilidiras:SeParizohavusCanebière-on,ParizoestusmalgrandaMarsejlo.

Turnantesin,laŝipekipistovidismalantaŭsiDanglars-on,kiu,laŭŝajne,atendisordonojn,sedkiuenrealecosekvis,samekielli,lajunanmariston,perlaokuloj.

Tamenestisgravadiferencoenlaesprimodetiuduoblarigardo,kiupostsekvislasamanviron.

Mercédès

Notoj

1Laoriginalatekstomontrasladaton“la24-an”.Kelkajeldonojkonservisĝin,sedDumasjenekorektisĝinposteenLeJournaldesDébats(dela31-adeaŭgusto1844):«PreseraretoprezentislaenirondelaŝipoFaraonoenMarsejlonla24-andefebruaro,anstataŭ28-an».

2Notre-Dame-de-la-Garde-[notre-dam-de-la-gard]laŭvorte:NiaDamodelaGardo–nomodefamekonatapreĝejoenMarsejlo,starantasurmontetoaltaje162metroj.Ĝienhavas8.234kilogramojnpezansonorilon.Ĝiestiskonstruitaen1864deEspérandieu.KiamonialvenassurmarealMarsejlo,ĝiestaslaunuakonstruaĵo,kiunonideforevidas.

3Morgiou-[morĵju];Riou-[rju]aŭ[riju].

4Saint-Jean–[sĩĵa](sanktaJohano):unuelladufortikaĵoj,kiujdefendaslaenirejondela(Malnova)HavenodeMarsejlo.Konstruitaen1664ĉirkaŭlamalnovaturoSaint-Jean(starigitadelareĝoRenéd’Anjou,grafodeProvenco).PostlakreadodenovakajmodernahavenoenLaJoliette[laĵoljet],launuahaveno,centredelaurbo,nomiĝasnun:laMalnovahaveno(LeVieuxport).

5Phocée-[fose],laŭlafrancaortografio:unuagrekanomodelaurbo,kiupostefariĝisMarsejlo.

6Calasareigne–[kalazarenj],JarosaŭJarre–[ĵaros/ĵar],Pomègue–[pomeg]:ĉiujestasmalgrandajinsulojĉelaenirejodelahavenodeMarsejlo.

7LaRezervejoestasmalgrandagolfoantaŭlaenirejo,apudlafortikaĵoSaint-Jean,kielaenirantajŝipojpovishalti.

8Dantès-[dãtes],laĉefarolantodelalibro.LaŭlaantaŭnomoEdmond[edmõ].

9Morrel-[morel].

10NomodeapudmediteraneahavenoenItalio,enlaprovincoLatiummalproksimealRomo.

11Leclère-[lekler].

12Enlaitala:isoladelGiglio(insulodelaLilio).Unuellamalgrandajinsulojdelatoskanainsularo,sudedeElbo.

13Danglars-prononcu[dãglar].

14Enlaitala:isolad’Elba;enlafranca:îled’Elbe,do:insuloElboenEsperanto(PIV2).

15Bertrand-[bertrã],Henri-Gatien,grafoBertrand(1773–1844).Diviziageneralo,kunulodeBonapartoekdelaekspedicioenEgiption.PostDuroc,Bertrandfariĝisgrandamarŝalodelapalaco.LiakompanisNapoleononĝislainsuloElbo,kieliludislarolondeĉefministro.

16Valenco-Valence[valãs]enlafranca:urboensudaFrancio,apudlariveroRodano.

17Policar-[polikar].

18Laŭlamalnovaortografiodelaoriginalo:Porto-Ferrajo,laŭlanuna:Porto-Ferraio.ĈefurbodelainsuloElbo.

19“LaKatalunoj”estaslanomodevilaĝetoapudMarsejlo,kiunfondismaristojelKatalunio.Ĝidaŭrekonserviĝasenlanomodeunuellakvartalojdelanunaurbego.

20Mercédès-[mersedes].

21Ebletiuesprimofontaseliuitaladialekto,ĉardevusestilaŭlatoskanaortografio:chihacompagnohapadrone-kiuhavasasociitonhavasmastron.

22Unuaaperodetiuinsuloenlalibro.

23Canebière-[kanebjer]:ĉefastratodeMarsejlo.ĜikomenciĝasĉelahavenokajirasorientenĝislaAleojdeMeilhan.

24Orléans-[orleã].

2

LAPATROKAJLAFILO

NilasuDanglars-onbaraktantankunlahatagenioprovantasuflorikontraŭliakamaradokelkanmalbonansupozonenlaorelondelaŝipposedanto,kajnisekvuDantès-on,kiu,laŭirintelastratonCanebièreentiestutalongo,elirasenlastratoNoailles1,enirasenmalgrandandometonstarantansurlamaldekstraflankodelaaleojMeilhan2,viglesupreniraslakvaretaĝojndemalhelaŝtuparokaj,tenantesinĉelaapogreloperunumano,subpremanteperlaalialabatojndelakoro,haltasantaŭduonemalfermitapordo,kiuebligasvidiĝislafundodemalgrandaĉambro.

Tiuĉambroestistiu,enkiuloĝaslapatrodeDantès.

LanovaĵoprilaalvenodelaFaraonoankoraŭneatingislaoldulon,kiugrimpintesurseĝon,pertremantamano,zorgisprilaspaliradodekelkajtropeoloj,miksitajkunklematidoj,kiujsuprenirasgrimpantelaŭlongedelalatretodeliafenestro.

Subitelisentis,keoniprenaslinĉirkaŭtalie,kajbonekonatavoĉoekdirismalantaŭli:

-Patro,miabonapatro!

Laolduloekkriiskajturnissin;postevidantesianfilon,lilasissinfalienliajnbrakojn,tutetremantakajpala.

-Kiodookazasalci,patro,ekkriislajunaviromaltrankvila,ĉuciestusmalsana?

-Ne,ne,miakaraEdmond,miafilo,miainfano!Ne,sedmineatendiscin,kajlaĝojo,laemociorevidicintiel,neatendite...Ha!Diomia,ŝajnasalmi,kemiestastujmortonta!

-Nu!Retrankviliĝu,patro!Estasmi,vereestasmi!Oniĉiamasertas,keĝojoneokazigasmalbonon,kajjenkialmienirisĉitiensenantaŭaaverto.Nu,ridetualmianstataŭolrigardiminkielcirigardas,perdelirajokuloj.Mirevenaskajniestosfeliĉaj.

-Ha!Desplibone,knabo!reekparolislaoldulo,sedkiamaniereniestosfeliĉaj?Ĉucidoneplulasosmin?Nu,rakontualmicianfeliĉon!

-LaSinjoropardonumin,dirislajunaviro,ĝojiprofeliĉofontantaellafunebrodeiufamilio!SedDioscias,keminedezirustiunfeliĉon;ĝiokazas,kajminehavasfortonporafliktiĝiprotio:labonakapitanoLeclèremortis,miapatro,kajestasprobable,keprolaprotektodeS-roMorrelmiricevoslianpostenon.Ĉuvikomprenas,patro?Dudekjarakapitano!Kuncentorajmonerojkielsalajro,kajpartoellaprofitoj!ĉutioneestaspliolpovisesperikompatindamaristokielmi?

-Jes,miafilo,jes,efektive,dirislaoldulo,tioestasfeliĉiga.

-Protio,mivolas,keellaunuamono,kiunmiricevos,vihavudometonkunĝardenoporplantiviajnklematidojn,viajntropeolojnkajviajnkaprifoliojn...Sedkiodookazasalci,patro,onikredus,kecimalboneekfartas?

-Paciencon,paciencon!Tioestosnenio.

Kajpromankodeforto,laoldulokliniĝismalantaŭen.

-Nu,nu!dirislajunulo,glasondavino,miapatro,tiorevigligosvin;kienvimetasvianvinon?

-Ne,dankon,neserĉu,minebezonasĝin,dirislaolduloprovantaretenisianfilon.

-Jesja,jesja,patro,indikualmilalokon.

Kajlimalfermisduaŭtriŝrankojn.

-Nenecesas...dirislaoldulo,nepluestasvino.

-Kiel,nepluestasvino!dirissiavicepaliĝanteDantès,kajlialterne

rigardislakavajnkajpalajnvangojndelaoldulokajlamalplenajnŝrankojn,kiel,nepluestasvino!ĉuhazardemonomankisalvi,miapatro?

-Neniomankisalmi,ĉarciestasĉitie,dirislaoldulo.

-Tamen,balbutisDantèsforviŝantelaŝviton,kiufluissurliafrunto,tamenmilasisalviducentfrankojn,antaŭtrimonatoj,kiammiforveturis.

-Jes,jes,Edmond,cipravas;sedforiranteciforgesisŝuldetonallanajbaroCaderousse3:lirememorigisminpriĝi,dirantealmi,keseminepagosanstataŭci,liirosricevisianrepagondeS-roMorrel.Tiam,cikomprenas,timante,ketionocosalci...

-Jes,kaj?...

-Nu!Jamipagis.

-Sed,ekkriisDantès,miŝuldiscentkvardekfrankojnalCaderousse.

-Jes,balbutislaoldulo.

-Kajvidonisilinelladucentfrankoj,kiujnmilasisalvi?

Laoldulokapejesis.

-Tiosignifas,kevivivisdumtrimonatojelsesdekfrankoj!murmurislajunaviro.

-Cisciaskiommalmultemibezonas,dirislaoldulo.

-Ho!Diomia,Diomia,pardonumin!ekkriisEdmond,ĵetantesinsurgenuenantaŭlabonulo.

-Kiondocifaras?

-Ho!Viŝirismiankoron.

-Negravas!Jenciestasĉitie,dirislaolduloridetante,nunĉioestasforgesita,ĉarĉioestasenordo.

-Jes,jenmi,dirislajunulo,jenmikunbelaestontecokajiomdamono.Prenu,patro,lidiris,prenu,prenukajtujmenduion.

Kajlielverŝissurlatablonsiajnpoŝojn,kiujentenisdekduondaorajmoneroj,kvinaŭseskvinfrankajneskudojnkajiajnmoneretojn.

Lavizaĝodelaolduloekradiis.

-Alkiuapartenastio?lidiris.

-Sed,almi!...Alci!...Alni!...Prenu,aĉetumanĝaĵojn,estufeliĉa,morgaŭestosaliaj.

-Nerapidu,nerapidu,dirislaolduloridetante,kunciapermeso,miŝparemeuzoscianmonujon:onikredus,seonividusminsamtempeaĉetitrodaaĵoj,kemidevisatendicianrevenonporaĉetiilin.

-Agukielcivolos;sedantaŭĉiovarbuservistinon,patro;minepluvolas,kecirestusola.Mihavaskontrabandankafonkajbonegantabakonenmalgrandakofroenlaholdo,cihavosĝintujmorgaŭ.Sedĉit!Venasiu.

-EstasCaderousse,kiuprobableeksciispriciafeliĉaalveno,kajkiuverŝajnevenasporgratulicinokazedeciafeliĉaalveno.

-Bone,ankoraŭlipoj,kiujdirasiondumlakoroopiniasalimaniere!murmurisEdmond,sednegravas,liestasnajbaro,kiuantaŭekomplezisalni,liestubonvena.

Efektive,enlamomento,kiamEdmondduonvoĉefindirissianfrazon,onividisaperienlakadrodelaenirapordolanigrankajbarbohavankapondeCaderousse.Liestisvirodedudekkvinaŭdudeksesjaroj;litenisenmanepecondadrapo,elkiu,estieltajloro,lipretisfarirefaldaĵondevestaĵo.

-He!Jencidenoveestashejme,Edmond?lidirispertremarkitamarsejlaakĉentokajkunlarĝarido,kiumalkovrisliajnkieleburoblankajndentojn.

-Kielvividas,najbaroCaderousse,kajpretakomplezivinporioajn,respondisDantèsmalbonekaŝantesianmalvarmeconsubtiu

helpopropono.

-Dankon,dankon;feliĉeminenionbezonaskajokazaseĉ,kekelkfojelaaliajbezonasmin.Dantèsfarismovon.Minedirastionporci,knabo:mipruntedonisalcimonon,ciredonisĝinalmi;tiookazasinterbonajnajbaroj,niestaskvitaj.

-Onineniamestaskvitaaltiuj,kiujkomplezisalni,dirisDantès,ĉarkiamoninepluŝuldasmonon,oniŝuldasdankemonalili.

-Kialparolipritio!Kiookazisestaspasinta.Niparolupriciafeliĉareveno,knabo.Midoiristielallahavenoporaĉetikajkompletigikaŝtankolorandrapon,kiammirenkontislaamikonDanglars.

-Ci,enMarsejlo?

-Jesja!Finfine,lirespondisalmi.

-MikrediscinenSmirno.

-Mipovusestitie,ĉarmirevenaseltiuurbo.

-KajEdmond,kieliestas,laknabo?

-Sedĉesiapatro,sendube,respondisDanglars,tialmivenis,daŭrigisCaderousse,porhavilaplezuronpremilamanondeamiko!

-TiubonuloCaderousse,dirislaoldulo,litiomamasnin!

-Certemiamasvinkajmiplieestimasvin,ĉarlahonestulojestasmaloftaj!Sedŝajnas,keciriĉiĝas,knabo?daŭrigislatajlorodirektanteoblikvanrigardonallamanplenodaorokajarĝento,kiunDantèsmetissurlatablon.

Lajunavirorimarkislaavidanrigardon,kiulumigislanigrajnokulojndelanajbaro.

-Nu,Diomia!lineglektediris,tiumononeestasmia;miaperigisalmiapatrolatimon,keallimankisiodummiaforestokajportrankviligimin,lielverŝissianmonujonsurlatablon.Nu,patro,daŭrigisDantès,remetu

tiunmononenvianŝparkaseton;kromsenianajbaroCaderoussesiavicebezonasĝin,enkiukazoĝiestasjeliadispono.

-Tutene,knabo,dirisCaderousse,mibezonasnenion,kajdankealDiomiametionutrasmin.Konservucianmonon,konservu:onineniamhavastrodaĝi;kionemalhelpas,kemiestasciaŝuldantoprociapropono,kvazaŭmiprofitusĝin.

-Tioestiselsincerakoro,dirisDantès.

-Minedubasprie.Nu!CiestasenplejbonajrilatojkunS-roMorrel,ciestaskaresemulo!

-S-roMorrelĉiamhavismultedabonecopormi,respondisDantès.

-Tiuokaze,cimalpravisrifuzantelianinvitonporvespermanĝo.

-Kiel,rifuzilianinviton?reekparolislaoldaDantès,ĉulidoinvitiscinporvespermanĝi?

-Jes,patro,dirisEdmondduonridanteprolamirigo,kiundonisalliapatrolatroodahonoro,ricevitadelafilo.

-Kajkialdocirifuzis,filo?demandislaoldulo.

-Porplifruerevenialvi,miapatro,respondislajunaviro,mimalpaciencisrevidivin.

-Tioverŝajneĉagrenislin,tiunbonulonS-ronMorrel,dirisCaderousse,kajkiamonicelasestikapitano,estasmalbonekontraŭisianŝipekipiston.

-Miklarigisallilakaŭzondemiarifuzo,dirisDantès,kajlikomprenisĝin,miesperas.

-Ha!Porestikapitano,necesasiometeflatisiajnmastrojn.

-Miesperasfariĝikapitanosentio,respondisDantès.

-Desplibone,desplibone!Tioplezurigosĉiujnviajnmalnovajnamikojn,

kajmikonasiunmalantaŭlacitadeloSaint-Nicolas4,kiuneestosmalfeliĉaprotio.

-ĈuMercédès?dirislaoldulo.

-Jes,miapatro,dirisDantès,kajkunviapermeso,ĉarminunvidisvin,ĉarmiscias,kevibonefartas,kajkevihavasĉion,kionvibezonas,mipetosvianpermesonporfarivizitonenlavilaĝodelaKatalunoj.

-Iru,miainfano,iru,dirislaoldaDantèskajDiobenucinenciaedzinosamekiellibenisminenmiafilo!

-Liaedzino!dirisCaderousse,kielrapideviiras,paĉjoDantès!ŝitioankoraŭneestas,ŝajnasalmi.

-Ne,sedlaŭĉiuprobablo,respondisEdmond,ŝibaldaŭfariĝostio.

-Negravas,negravas,dirisCaderousse,cipraveagisrapidante.

-Kialtio?

-ĈarMercédèsestasbelaknabinokajallabelajknabinojnemankasamindumantoj;precipetiu,ilidekduopesekvasŝin.

-Ĉuvere?dirisEdmondkunrideto,subkiuaperisiomanuancodemaltrankviliĝo.

-Ho!Jes,dirisCaderousse,kajeĉbelajpartioj;sedcikomprenas,ciestoskapitano,oniatentosnerifuzicin!

-Tiosignifas,dirisDantèskunrido,kiumalbonekaŝislianmaltrankvilon,kesemineestuskapitano...

-He!He!dirisCaderousse.

-Nu,nu,dirislajunulo,mihavasplibonanopinionolviprilavirinojĝeneralekajpriMercédèsapartekajmiestaskonvinkita,keĉumifariĝoskapitanoaŭne,ŝirestosfidelaalmi.

-Desplibone,desplibone!dirisCaderousse,kiamoniestasedziĝonta

ĉiamestasbonaaferofidi;sednegravas,kredumin,knabo,neperdutemponkajiruporanoncialŝicianalvenonkajkonfidialŝiciajnesperojn.

-Mitujiras,dirisEdmond.

Likisissianpatron,signeadiaŭisCaderousse-onkajeliris.

Caderousserestisankoraŭdummomento;poste,adiaŭantelaoldanDantès-on,lisiavicemalsupriskajirisporretroviDanglars-on,kiuatendislinĉelaangulodelastratoSenac5.

-Nu!dirisDanglars,ĉucividislin?

-Miĵusforlasaslin,dirisCaderousse.

-Kajĉuliparolisalciprisiaesperofariĝikapitano?

-Liparolaspriekvazaŭlijamestustio.

-Paciencon,dirisDanglars,liiomtrorapidas,ŝajnasalmi.

-Jesja!ŝajnas,ketionpromesisalliS-roMorrel.

-Tialliestastreĝoja?

-Tiosignifas,keprotioliestasinsolenta;lijamproponisalmisiankomplezonkvazaŭliestusgrandulo;liproponisalmipruntedonimonon,kvazaŭliestusbankisto.

-Kajvirifuzis?

-Efektive;kvankammipovusakcepti,ĉarestasmi,kiumetisenlianmanonlaunuajnblankajnmonerojn,kiujnlituŝis.SednunS-roDantèsneplubezonosiun,lifariĝoskapitano.

-Bah!dirisDanglars,liankoraŭneestastio.

-Ververeestusbone,kelinefariĝus,dirisCaderousse,ĉarselikapitaniĝosneplueblosalparolilin.

-Senivolastion,dirisDanglars,lirestostio,kioliestaskajeĉeblas,kelifariĝosmalplioltio,kiolinunestas.

-Kioncidiras?

-Nenion,miparolasalmimem.KajĉulidaŭreestasenamiĝintaenlabelanKataluninon?

-Frenezeenamiĝinta.Litieniris,sedaŭmimulteeraras,aŭokazosmalagrablaĵotie.

-Klarigucianpenson.

-Jekiotioutilas?

-Tioestaspligravaolciimagas.CineamasDantès-on,ĉune?

-Mineamaslaarogantulojn.

-Nu,tiamdirualmi,kioncisciasprilaKatalunino.

-Misciasneniontrekonkretan,sedmividision,kiokredigasalmi,kielmijamdirisalci,kelaestontakapitanospertosmalagrablaĵojnproksimedelapadoallaMalnovajSanitarejoj6.

-Kioncividis?Nu,diru.

-Nu,mividis,keĉiufojekiamMercédèsvenasenlaurbon,ŝitienvenasenlaakompanodealtkreskaknaboKatalunokunnigrajokuloj,ruĝahaŭto,trenigrahararo,trearda,kajkeŝinomaslinmiakuzo.

-Ĉuvere!Kajĉuciopinias,ketiukuzoamindumasŝin?

-Misupozastion:kiondiablepovasfarigrandadudekunujaraknabokunbeladeksep-jaraknabino?

-Kajcidiras,keDantèsirisallaKatalunoj?

-Liforirisantaŭmi.

-Seniirosenlasamadirekto,nihaltosenlaRezervejokaj,dumni

trinkosglasondavinoelLaMalgue7,niatendosnovaĵojn.

-Kajkiudonosalninovaĵojn?

-NiestossurlavojokajnividossurlavizaĝodeDantès,kiookazis.

-Niiru,dirisCaderousse,sedĉuestasci,kiupagos?

-Tutecerte,dirisDanglars.

Kajambaŭrapidpaŝeekdirektissinallaindikitaloko.Atinginteĝin,ilimendisbotelonkajduglasojn.

PaĉjoPamphile8ĵusvidisDantès-onpreterpasilinantaŭmalplioldekminutoj.

Certaj,keDantèstroviĝasenlaKatalunoj,ilisidiĝissublanovanfoliarondelaplatanojkajsikomoroj,enkiesbranĉojtutaĝojaarodabirdojprikantisunuellaunuajbelajprintempajtagoj.

Notoj

1Noailles-[noaj]:lastratoNoaillestroviĝasenladaŭrigodelaCanebière.

2Meilhan-[mejã]:laŭlaeldonoj,onitrovasMeillanaŭMeilhan(kunlasamaprononco).ĈelasuprodelaCanebière.

3Caderousse-[kaderus]:unuellaĉefajrolulojdelatutaafero.

4Saint-Nicolas(Sankta-Nikolao)-temaspriunuelladufortikaĵojstarantajĉelaenirejodela(malnova)havenodeMarsejlo.Konstruitaen1660apudlaabatejoSaint-VictorkajsurlavojoallavilaĝodelaKatalunoj,kieloĝasMercédès.

5Senac-[senak]:stratetoĉelasuprodelastratoCanebière,perpendikularaallaaleojMeilhan.

6MalnovajSanitarejoj:eksalazaretodelaurbo.De1663oninepluuzis

ĝin.

7LaMalgue-[lamalg]:lafortikaĵoLaMalgue(aŭLamalgue)starasapudlaurboTulono,kiesgolfetonĝirigardas.

8Pamphile-[pãmfil].

3

LAKATALUNOJ

Jecentpaŝojdelaloko,kieambaŭamikoj,kunlarigardojdirektitajallahorizontokajkunakrigitaorelo,ektrinkislaŝaŭmantanvinonelLaMalgue,starismalantaŭnudateraltaĵo,roditadelasunokajdelaventoMistralo,lavilaĝodelaKatalunoj1.

Iuntagon,misteroplenakoloniofornavigiselHispaniokajvenissurbordiĝisurtiunlangondetero,kieĝidaŭretroviĝashodiaŭ.Ĝivenisoninesciasdekie,kajparolisnekonatanlingvon.Unuellaĉefoj,kiukomprenislaprovencanlingvon,petisdelamarsejlakomunumo,keonidonacualilitiunnudankajmalfekundanpromontoron,surkiuniliĵus,kielantikvajmaristoj,surgrundigissiajnboatojn.Lapetoestisakceptita,kajtrimonatojnposte,ĉirkaŭladekduaŭdekkvinboatoj,kiujvenigistiujnmarajnciganojn,malgrandavilaĝetoekstaris.

Tiuvilaĝokonstruitalaŭstrangakajpitoreskamaniero,duonemaŭra,duonehispana,estastiu,kiunoninunvidasenloĝatandelaposteulojdetiujhomoj,kiujparolaslalingvondesiajgepatroj.Detriaŭkvarjarcentoj,ilirestisfidelajaltiupromontoreto,surkiuilialflugissimilantajarondamarajbirdoj,nenielmiksantesinkunlamarsejlaloĝantaro,edziĝanteintersikajkonservantelamorojnkajlakostumondelapatrujosamekielilikonservistieslingvon.

Necesas,keniajlegantojsekvunintralaununurastratodetiuvilaĝeto,kajenirukunnienunueltiujdomoj,alkiujlasunodoniseksteretiunbelankolorondemortintafoliotipandelamonumentojdelaloko,kajinternetavolondakalkaŝmiraĵo,tiublankakoloro,kiuestaslaununuraornamodelahispanaj«posadas»2.

Belafraŭlinokungagatenigrahararo,kajokulojvelurajkieltiujdegazelo,starisladorsonapogitanalvandokiuĉifisintersiajlongaj

antikvaformajfingrojsenkulpanerikon,kiesflorojnŝiforŝiris,kajkiesrestaĵojjamkovrislagrundon;cetere,ŝiajbrakojnudajĝislakubuto,ŝiajbrunigitajbrakoj,sedkiujaspektismodlitajlaŭlamodelodelaArlezaVenuso3,tremetisproiafebrasenpacienciĝo,kajŝifrapislateronpersiaelastakajarkigitapiedotiel,keoniduonvidislapuran,fierankajaŭdacanformondeŝiagamboenmetitaenŝtrumponelruĝakotonokungrizajkajbluajanguloj.

Jetripaŝojfordeŝi,sidantesurseĝo,kiunlibalancisperintermitamovo,apogantesiankubutonsurmalnovavermoboritameblo,altkreskaknabodudekaŭdudekdujarojnaĝarigardisŝinkunmieno,enkiuluktismaltrankvilecokajspito;liajokulojdemandis,sedlafirmakajsenmovarigardodelafraŭlinodominisŝiankunparolanton.

-Nu,Mercédès,dirislajunulo,jenrevenasPasko,estaslamomentostarigilanupton,respondualmi!

-Mijamcentfojerespondisalvi,Fernand,kajvibezonasestiververamalamikodevimempordaŭrestarigitiundemandonalmi!

-Nu!Ripetutionankoraŭfoje,mipetegasvin,porkemipovukredition.Dirualmicentanfojon,kevirifuzasmianamon,kiunaprobisviapatrino;bonekomprenigualmi,kevispitasmianfeliĉon,kemiavivokajmiamortosignifasnenionporvi.HaDiomia,Diomia!Mijamdumdekjarojrevisfariĝiviaedzo,Mercédès,kajperditiunesperon,kiuestislaununuracelodemiavivo!

-Almenaŭneestasmi,kiuiamkuraĝigisvinentiuespero,Fernand,respondisMercédès,vipovasriproĉialmineniunkoketaĵonrilatevin.Miĉiamdirisalvi:Miamasvinkielfraton,sedneniampostuludemiionalianolfratecanamikecon,ĉarmiakoroapartenasaliualia.Ĉumiĉiamdiristionalvi,Fernand?

-Jes,mibonesciastion,Mercédès,respondislajunulo,jesvidonisalvirilateminlakruelanmeritondesincerecosedĉuviforgesas,keinterlaKatalunojestassakraleĝogeedziĝiintersi!

-Vieraras,Fernand,tioneestasleĝo,estaskutimo,jenĉio;kajkredumin,nerememorigutiunkutimonviafavore.Vifariĝiskonskripto,

Fernand;lalibereco,kiunonilasasalviestasnuratolero;jeĉiumomentoonipovasvokivinsublaarmeajnflagojn.Kiamviiĝossoldato,kionvifaroskunmi,tioestaskunmalriĉaorfaknabino,trista,senmona,havantakielununuranhavaĵonpreskaŭruinigitankabanon,kiependaskelkajeluzitajretoj,senvaloraheredaĵopostlasitademiapatroalmiapatrinokajdemiapatrinoalmi?Jamunujarodekiamŝimortis,pensudopritio,Fernand,kemivivaspreskaŭelpublikaalmozo!Kelkfojeviŝajnigas,kemiestasutilaalvi,kajtioporhavilarajtonduonigivianfiŝkaptaĵonkunmi,kajmiakceptas,Fernand,ĉarviestaslafilodeiufratodemiapatro4,ĉarniestiskuneedukitaj,kajeĉpli,ĉarantaŭĉio,tioestusporvitrograndaĉagrenosemirifuzus.Sedmiboneperceptas,ketiufiŝo,kiunmiirasvendi,kajdekiumiĉerpaslamonon,perkiumiaĉetaslakanabon,kiunmiŝpinas,miboneperceptas,Fernand,ketioestasalmozo.

-Kajĉugravas,Mercédès,kiaajnmalriĉakajizolitaviestas,vitiaplibonetaŭgaspormiollafilinodelaplejfieraŝipposedantoaŭdelaplejriĉabankistodeMarsejlo!Nu,kionnibezonas?Honestanedzinonkajbonandommastrinon.Kiemitrovusplibonanolvirilateambaŭtiujnpunktojn?

-Fernand,respondisMercédèsskuantelakapon,oniiĝasmalbonadommastrinokajneeblascertiĝirestihonestaedzino,kiamoniamasalianvironolsianedzon.Kontentiguvinpermiaamikeco,ĉarmiripetasalvi,tioestasĉio,kionmikapablaspromesialvi,kajmipromesasnurtion,kionmiestascertadoni.

-Jes,mikomprenas,dirisFernand,vipacienceelportasvianmizeron,sedvitimaslamian.Nu,Mercédès,amatadevi,mielprovoslasorton;vihavigosbonŝanconalmikajmiiĝosriĉa:mipovaspligrandigimianfiŝkaptistanstaton,mipovasposteniĝikielkomizoenkontoro;mimempovasfariĝinegocisto!

-Vipovasprovinenionelĉiotio,Fernand;viestassoldato,kajsevirestasenlaKatalunoj,tiookazasĉarneestasmilito.Restudofiŝisto;nefarurevojn,kiujaperiguslarealeconankoraŭpliterura,kajkontentiguvinpermiaamikeco,ĉarmipovasdonialvinenionalian.

-Nu,vipravas,Mercédès,miestosmaristo;misurhavos,anstataŭla

kostumodeniajpatroj,kiujnvimalŝatas,vernisanĉapelon,striitanĉemizonkajbluanvestonkunankrojsurlabutonoj.Ĉunetielonidevasestivestitaporplaĉialvi?

-KionviintencasdiridemandisMercédèsdirektanteseveranrigardon,kionviintencasdiri?Minekomprenasvin.

-Miintencasdiri,Mercédès,keviestastiommalmildakajtiomkruelaalminurprotio,keviatendasiun,kiuestastielvestita.Sedtiu,kiunviatendasebleestasŝanĝiĝema,kajselineestastia,lamaroestastiaporli.

-Fernand,ekkriisMercédès,mikredisvinbonakajmieraris!Fernand,vihavasmalbonankoronkiamvivokas,helpedeviaĵaluzemo,lakolerojndeDio!Nu,jes,minekaŝastion,miatendaskajmiamastiun,prikiuviparolas,kajselinerevenos,anstataŭakuzitiunŝanĝiĝemon,prikiuvialudis,midiros,kelimortisamantemin.

LajunaKatalunohavisrabioplenangeston.

-Mikomprenasvin,Fernand;viatakaslinprotio,kemineamasvin,viluktosperviakatalunatranĉilokontraŭliaponardo!Jekiotioutilos?Perdimianamikeconseviestasvenkita,vidimianamikeconŝanĝitanenhatonsevivenkas.Kredumin,kverelikunhomoestasmalbonarimedoporplaĉiallavirino,kiuamastiunviron.Ne,Fernand,vinepermesosalvitielakceptitiujnmalbonajnpensojn.Ĉarvinepovashaviminkieledzinon,vikontentigosvinhavanteminkielamikinonkajfratinon;kajcetere,ŝialdoniskunvualitajkajlarmoplenajokuloj,atendu,atendu,Fernand:vitiondirisantaŭmomento,lamaroestasperfida,kajliforirisjamdekvar5monatojkajenkvarmonatojminombrismultedatempestoj!

Fernandrestisflegma;lineprovisforviŝilalarmojn,kiujfluissurlavangojdeMercédès.kajtamenporĉiueltiujlarmojlifordonusglasoplenondesiasango;sedtiujlarmojfluisporiualia.

Lileviĝis,farisĉirkaŭironenlakabanokajrevenis,haltisantaŭMercédèskunkolerajokulojkajfermitajpugnoj.

-Nu,Mercédès,lidiris,ankoraŭfojerespondu:ĉuestasfinfinedecidite?

-MiamasEdmond-onDantès,fridedirislafraŭlino,kajneniualiaolEdmondestosmiaedzo.

-Kajĉuviĉiamamoslin?

-Tiomlongekiommivivos.

Fernandklinislakaponkielsenkuraĝigitahomo,eligissuspiron,kiusimilisĝemon,postesubiterelevantelafrunton,kunkunpremitajdentojkajduonemalfermitajnazloboj.

-Sedseliestasmortinta?lidiris.

-Seliestasmortinta,mimortos.

-Sedseliforgesosvin?

-Mercédès!kriisĝojavoĉoeksteredeladomo,Mercédès!

-Ha!Ekkriislafraŭlinokunrorodaĝojokajeksaltanteproamo,cijavidas,kelineforgesisminĉarjenli!

Kajŝielanisallapordo,kiunŝimalfermisekkriante:

-Venualmi,Edmond!Jenmi.

Fernand,palakajtremanta,retropaŝiskielagasvojaĝantovidantaserpentonkajtrafantesianseĝon,lifalissidanta.

EdmondkajMercédèsestiseniualiesbrakoj.Laardamarsejlasuno,kiueniristralaaperturodelapordo,inundisilinperfluodalumo.Unueilividisneniondetio,kioĉirkaŭasilin.Grandegafeliĉoizolisilindisdelamondo,kajiliparolispertiujhakatajvortoj,kiujestaslaelanojdetielfortaĝojo,keilisimilaslaesprimondedoloro.

SubiteEdmondekvidislakoleranvizaĝondeFernand,kiudesegniĝisenlaombro,palakajminaca;permovo,kiunlimemnekonsciis,lajunaKatalunotenissianmanonsurlatranĉiloensiazono.

-Ha!Pardonon,dirisDantèssiavicekuntirantelabrovojn,minerimarkis,

keniestastri.

Poste,sinturnantealMercédès:

-Kiuestastiusinjoro?lidemandis.

-Tiusinjoroestosviaplejbonaamiko,Dantès,ĉarliestasamikomia,liestasmiakuzo,liestasmiafrato,liestasFernand,tioestaslaviro,kiunpostvi,Edmond,miplejŝatasenlamondo,ĉuvinerekonaslin?

-Ha!Efektivejes,dirisEdmond,kajnelasanteMercédès-on,kiesmanonlipremisenlasiaj,lietendiskunelkoramovosianalianmanonallaKataluno.

SedFernand,tutenerespondantealtiuamikagesto,restissenvortakajsenmovakielstatuo.

TiamEdmondirigissianesploremanrigardondeMercédèsemociitakajtremantaalFernand,fermitakajminaca.

Ĉitiuununurarigardoĉionsciigisalli.

Koleroaperissurliafrunto.

-Minesciis,kemivenasalvikuntiomdahasto,Mercédès,portrovitiemalamikon.

-Malamikon!ekkriisMercédèskunkolerarigardoalsiakuzo,malamikoĉemi,cidiras,Edmond!Semikredustion,miprenuscinjelabrakokajmiforirusalMarsejlo,forlasanteladomonporneniamreveniĉitien.

LaokulodeFernandekfulmis.

-Kajseokazusmalbononalci,miaEdmond,ŝidaŭrigiskuntiusamafatalaflegmo,kiupruvisalFernand,kelafraŭlinolegisĝislafundegodeliasinistrapenso,seokazusiomalbonaalci,misurgrimpuslakabondeMorgioukajmiĵetusminsurlarokojnkaponantaŭe.

Fernandterurepaliĝis.

-Sedcieraris,Edmond,ŝidaŭrigis,cihavasneniunmalamikonĉitie,estasnurFernand,miafrato,kiuestaspremontacianmanonkieldesindonaamiko.

KajdirantetiujnvortojnlafraŭlinodirektisseveranvizaĝonallaKataluno,kiu,kvazaŭfascinatadetiurigardo,malrapidealirisEdmond-onkajetendisallilamanon.

Liahato,similantasenpovanondon,kvankamfurioza,sinrompiskontraŭlaaŭtoritato,kiuntiuvirinotrudisalli.

SedliapenaŭtuŝislamanondeEdmond,kiamlisentis,kelifarisĉion,kionlikapablasfari,kajliimpetiseksterladomo.

-Ho!liekkriiskurantekielfrenezulokajmetantesiajnmanojnenlahararon,Ho!Kiuliberigosmindetiuviro?Vealmi!Vealmi!

-He!Kataluno!He,Fernand!Kiencikuras?dirisiuvoĉo.

Lajunuloabruptehaltis,rigardisĉirkaŭsikajekvidisCaderousse-onĉetablekunDanglarssubfoliaralaŭbo.

-He!dirisCaderousse,kialcinevenas?Ĉucitielrapidas,kecinehavastemponporsalutiamikojn?

-Precipekiamiliankoraŭhavasbotelonpreskaŭplenanantaŭsi,aldonisDanglars.

Fernandrigardisambaŭhomojnperhebetarigardokajnenionrespondis.

-Liaspektastutekonfuza,dirisDanglarsgenuepuŝanteCaderousse-on,ĉunieraruskajmaledetio,kionniantaŭvidis,Dantèstriumfus?

-JeDio!Necesasvidi,dirisCaderousse,kajturnantesinallajunulo:Nu,vidu,Kataluno,ĉucidecidascin?lidiris.

Fernandforviŝislaŝviton,kiufluisdesurliafruntokajlimalrapideenirissublalaŭbon,kiesombradoŝajnisredoniiomdakvietoalliajsensoj,kajlamalvarmecoiomdabonoalliaelĉerpitakorpo.

-Bonantagon,lidiris,vialvokismin,ĉune?

Kajliplifalisolsidiĝissurunuellaseĝoj,kiujĉirkaŭaslatablon.

-Mivokiscin,ĉarcikuriskielfrenezulokajmitimis,keciirosporĵeticinenlamaron,dirisridanteCaderousse.Jediablo,kiamonihavasamikojn,tioestasnenurporoferialiliglasondavinosedankaŭpormalhelpiilintrinkitriaŭkvarpindojndaakvo.

Fernandeligisĝemon,kiusimilissingultonkajfaligissiankaponsursiajnpugnojnkrucemetitajnsurlatablo.

-Nu!ĉucivolas,kemidirualci,Fernand,reekparolisCaderoussekomencantelainterparoladonpertiukrudabrutalecodelahomojellapopolo,alkiujscivolemoforgesigasĉiandiplomation;nu,cisimilasforĵetitanamanton!

Kajliakompanistiunŝerconperkrudarido.

-Bah!respondisDanglars,knabofortikakieltiuneestasfaritaporestimalfeliĉaenamo,ciŝercas,Caderousse.

-Tutene,reekparolistiu,prefereaŭskultukiellisuspiras.Nu,nu,Fernand,dirisCaderousse,levulanazonkajrespondualni:neestasafablenerespondiallaamikoj,kiujinformiĝaspriniasano.

-Miasanoestasbona,dirisFernand,pugnantesiajnmanojnsednelevantelakapon.

-Ha!cividas,Danglars,dirisCaderousseokulsignantealsiaamiko,jenkio:Fernand,kiuncividas,kajkiuestasbonakajafablaKataluno,unuellaplejkapablajmarsejlajfiŝistoj,enamiĝasenbelanknabinon,kiunomiĝasMercédès;sedbedaŭrinde,ŝajnas,kelabelulinosiaflankeenamiĝisenlasubkapitanondelaFaraono;kajĉarlaFaraonotiunĉisamantagonenirislahavenon,ĉucikomprenas?

-Ne,minekomprenas,dirisDanglars.

-LakompatindaFernandverŝajnericevissianforpermeson,daŭrigisCaderousse.

-Nu,kajposte?dirisFernandrelevantelakaponkajrigardanteCaderousse-onkielhomo,kiuserĉasiun,kontraŭkiudirektisiankoleron;Mercédèsdependasdeneniu,ĉune?Kajŝiestastuteliberaami,kiunŝivolas?

-Ha!Secitielakceptastion,dirisCaderousse,tioestasaliaafero!MikrediscinKataluno,kajonidirisalmi,kelaKatalunojneestastiajviroj,kiujlasasrivalonelpuŝisin,onieĉaldonis,keFernandprecizeestasteruraensiavenĝo.

Fernandduonridiskunkompato.

-Amantoneniamestasterura,lidiris.

-Kompatindaknabo!reekparolisDanglars,ŝajniganteplejkoreplendilajunulon.Kioncivolas?LineekspektisviditielsubitereveniDantès-on;lieblekredislinmortinta,nefidela,kiuscias!Tiajaferojestasdesplikruelaj,keilisenaverteokazas.

-Ha!Vere,ĉiuokaze,dirisCaderousse,kiutrinkisdumliparolis,kajsurkiunlaŝaŭmantavinodeLaMalguekomencisagi,ĉiuokaze,Fernandneestaslanurahomo,kiunĝenaslafeliĉaalvenodeDantès,ĉune,Danglars?

-Ne,cipravas,kajmipreskaŭaŭdacusdiri,ketioalportosmalbonŝanconalli.

-Sed,negravas,reekparolisCaderousseverŝanteglasondavinoporFernandkajplenigantelaokanaŭdekanfojonsianpropranglason,dumDanglarsapenaŭtuŝetislasian,negravas,dumeliedzinigasMercédès-on,labelanMercédès-on;lialmenaŭtiuintencerevenas.

DumeDanglarstaksisperakrarigardolajunulon,surkieskoronlavortojdeCaderoussefaliskielfanditaplumbo.

-Kajkiamokazoslanupto?lidemandis.

-Ho!ĝiestasankoraŭnefarita!murmurisFernand.

-Ne,sedĝiokazos,dirisCaderousse,samecertekielDantèsfariĝos

kapitanodelaFaraono,ĉune,Danglars?

Danglarseksaltisprotiuneatenditaatako,kajlisinturnisalCaderousse,kiesvizaĝonlisiavicepristudisporvidi,ĉulademandoestisintenca;sedlilegisnenionkromenviosurtiuvizaĝojampreskaŭhebetaproebrieco.

-Nu,lidirisplenigantelaglasojn,nitrinkudojelasanodekapitanoEdmondDantès,edzodelabelaKatalunino!

Caderousseproksimigissianglasonallabuŝoperpezamanokajunutirefortrinkisĝin.Fernandprenislasiankajfrakasisĝinsurtere.

-He,he,he!dirisCaderousse,kionmidoekvidastie,surlasuprodelateraltaĵo,direkteallaKatalunoj?Rigardudo,Fernand,cihavasplibonanvidkapablonolmi,mikredas,kemikomencasmalklarevidi,kajcisciastion,vinoestasperfidulo:onikredusduamantojn,kiujpaŝasflankonĉeflankokajmanonenlamano.Diopardonumin!Ilinesuspektas,kenividasilin,kajjenilikisasunulaalian!

DanglarsnemaltrafiseĉunuellaangorojdeFernand,kiesvizaĝovidebleiompostiomafliktiĝis.

-Ĉuvikonasilin,sinjoroFernand?lidiris.

-Jes,respondistiuperobtuzavoĉo,estassinjoroEdmondkajfraŭlinoMercédès.

-Nu!Vidu!dirisCaderousse,kajminekapablisrekoniilin!–Ohe,Dantès!Ohe,labelaknabino!Venudoĉitienkajdirualnikiamokazoslanupto,ĉarjensinjoroFernand,kiuestastiomobstina,kelinevolasdiritionalni.

-Bonvolumuti!dirisDanglars,ŝajnigante,keliretenasCaderousse-on,kiukunlaobstinodeladrinkulojklinissineksterlalaŭbo,provurestivertikalakajlasulaamantojntrankvilesinami.Nu,rigarduS-ronFernand,kajprenuekzemplondeli.

EbleFernandkolerigita,incititadeDanglarssamekiellataŭrodelapikistojestisimpetonta,ĉarlijamleviĝiskajŝajniskaŭriĝisursimemporelanikontraŭsianrivalon;sedMercédèsridantakajrektestarantalevis

sianbelankaponkajekradiigissianhelanrigardon;tiamFernandrememorislaminacon,kiunŝifaris,mortiseEdmondmortos,kajliresidiĝistutesenkuraĝigita.

Danglarssinsekverigardisambaŭtiujnvirojn;unubrutigitaproebrieco,laaliaregatadeamo.

-Minenioneltiroseltiujnaivuloj,limurmuris,kajmitretimasestiĉitieinterebriulokajtimemulo:jenenviemulo,kiuebriiĝaspervino,dumlidevusebriiĝipergalo,jenaltkreskakreteno,dekiuoniŝtelislaamatinonsubliajokuloj,kajkiukontentiĝasplorantekajplendantekielinfano.KajtamenlihavastiujnflamantajnokulojnkiellaHispanoj,laSicilianojkajlaKalabrianoj,kiujtieltrafevenĝassin.Lihavaspugnojnkapablajnpistibovankapontieltrafekielfarustionlamartelegodebuĉisto.EvidenteladestinodeEdmondsuperasĉion,liedzinigoslabelanknabinon,liestoskapitanokajprimokosnin,kromse...lividaridetokonturiĝissurlalipojdeDanglars...kromsemienmiksiĝosention,lialdonis.

-Hola!daŭrekriisCaderousseduonelevitakajkunlapugnojsurlatablo,hola,Edmond!ĉucidonevidaslaamikojn,aŭĉucijamestastrofieraporparolikunili?

-Ne,miakaraCaderousse,respondisDantès,mineestasfiera,sedmiestasfeliĉa,kajfeliĉoblindigas,mikredas,ankoraŭpliolfiereco.

-Bonedo,jenklarigo!dirisCaderousse.He!Bonantagon,sinjorinoDantès.

Mercédèsgravesalutis.

-Tioankoraŭneestasmianomo,ŝidiris,kajenmialandotioalportasmalfeliĉon,oniasertas,nomilafraŭlinojnlaŭlanomodetiesfianĉoantaŭoltiufianĉofariĝaslaedzo;donomuminMercédès,mipetasvin.

-VidevaspardonitiunbonannajbaronCaderousse,dirisDantès,litielmalmulteeraras!

-Tiellanuptobaldaŭokazos,sinjoroDantès?dirisDanglarssalutantelagejunulojn.

-Kielebleplejbaldaŭ,sinjoroDanglars;hodiaŭokazosĉiujaranĝojĉepaĉjoDantès,kajmorgaŭaŭpostmorgaŭ,plejmalfrue,lafianĉiĝamanĝo,ĉitieenlaRezervejo.Laamikojĉeestos,miesperas;tiosignifas,keviestasinvitata,sinjoroDanglars,tiosignifas,keciestasinvitata,Caderousse.

-KajFernand,dirisCaderousseridanteperebriarido,ĉuankaŭFernandestoskunni?

-Lafratodemiaedzinoestasmiafrato,dirisEdmond,kajnividuslinkungrandabedaŭro,Mercédèskajmi,foriridenientiamomento.

Fernandmalfermislabuŝonporrespondi,sedliavoĉomalaperisenliagorĝo,kajlikapabliselbuŝigineniunvorton.

-Hodiaŭlaaranĝoj,morgaŭaŭpostmorgaŭlafianĉiĝo...jediablo!Vitrerapidas,kapitano.

-Danglars,reekparolisEdmondridetante,midirosalvikielMercédèsdirisantaŭnelongealCaderousse:nedonualmilatitolon,kiuankoraŭnedecasalmi,tioalportusalmimalfeliĉon.

-Senkulpigu,respondisDanglars,misimplediris,keviŝajnasrapidi.jediablo!Nihavastempon:laFaraonokapabloselnavigineantaŭtrimonatoj.

-Oniĉiamhastasestifeliĉa,sinjoroDanglars,ĉarkiamonilongesuferis,onikungrandamalfacilecokredasjefeliĉo.Sednelanuraegoismopelasmin:midevasveturialParizo.

-Ĉuvere!AlParizo,ĉuestaslaunuafojo,keviirastien,Dantès?

-Jes.

-Ĉuvihavasionporfaritie?

-Nepropersonaafero:lalastaefektivigendademandodeniakompatindakapitanoLeclère;vikomprenas,Danglars,tioestassankta.Cetere,estutrankvila,miprenoslatemponnurdeirokajreveno.

-Jes,jes,mikomprenas,dirislaŭtvoĉeDanglars.

Postetutemallaŭte:

-AlParizo,porenmanigienlataŭgaadresoverŝajne,laleteron,kiunlagrandamarŝalodonisalli.JeDio!Tiuleteronaskasenmiideon,boneganideon!Ha!Dantès,miaamiko,ciankoraŭnetroviĝassurlaregistrodelaFaraonosublanumero1.

PosteturnantesinalEdmond,kiujammalproksimiĝis.

-Feliĉanvojaĝon,likriisalli.

-Dankon,respondisDantèsturnantelakaponkajakompanantetiunmovonperamikagesto.

Postelageamantojdaŭrigissianvojon,kvietajkajĝojaj,kielduelektitoj,kiujsorasallaĉielo.

Notoj

1Laŭpakto(17-adeaŭgusto1764)interlafrancaj,hispanaj,napolajkajparmajBurbonoj,lakatalunajkajnapolajmaristojricevisliberanpermesonfiŝkaptiapudlafrancajmarbordojkajvendilakaptaĵonsurlafrancajbazaroj.LaKatalunojekposedislakrekonSaint-Lambertkajtieekokupislakonstruaĵojndelamalnovalazaretoaŭ“MalnovajSanitarejoj”tiamforlasitajde1663.

2Posada[hisp.]:gastejo.

3LastatuodeVenusomalkovritaenArlezo(sud-francaurbo)kunlancokajkasko,estaskopiolaŭgrekamodelo.LaurbooferisĝinallareĝoLouislaXIV-a.ĜinrestaŭrisGirardonkajĝinuntroviĝasenlamuzeoLouvre.

4PlejverŝajnetemaspriduonfratodelapatrodeMercédès,ĉarFernandnomiĝasMondego,dumMercédèsestasHerrera.

5Enlaantaŭaĉapitro,Dantèsdiras,keliforirisdetrimonatoj.

4

KOMPLOTO

Tiuĉipartodelaromano"LaGrafodeMonte-Kristo"neaperasentiuĉiprovlibro.Laplenanlibronvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭderetbutiko@fel.esperanto.be

5

LAFIANĈIĜAMANĜO

Lapostamatenoestisbelatago.Lasunoleviĝispurakajbrila,kajlaunuajruĝ-purpurajradiojbuntigispersiajrubenojlaŝaŭmantajnpintojndelaondoj.

LamanĝoestispreparitasurlaunuaetaĝodetiusamaRezervejo,kunkieslaŭbonijamkonatiĝis.Ĝiestisvastaĉambrolumigitadekvinaŭsesfenestroj,supredeĉiuj(klarigulafenomenon,kiukapablos!)estisskribitalanomodeunuellagravajurbojdeFrancio.

Balustradoelligno,samekiellaceterodelakonstruaĵo,irislaŭlongedetiujfenestroj.

Kvankamlamanĝoestisplanitanurportagmezo,ekdeladekunuamatenetiubalustradoestisplenigitadesenpaciencajpromenantoj.IliestisprivilegiitajmaristojdelaFaraonokajkelkajsoldatoj,amikojdeDantès.Ĉiuj,porhonorigilagefianĉojn,aperigissiajnplejbelajnvestaĵojn.

Interlaontajsamtablanojcirkulisonidiro,laŭkiulaŝipposedantojdelaFaraonodevashonorigipersiaĉeestolanuptanmanĝadondelasubkapitano;sedtioestisiliaflanketiomgrandahonoroalDantès,keneniuaŭdaciskredijetio.

TamenDanglarsalvenantekunCaderousse,siavicekonfirmistiunnovaĵon.LividistiunmatenonS-ronMorrelmem,kajS-roMorreldirisalli,kelivenosallaRezervejopormanĝi.

Efektive,momentonpostili,S-roMorrelsiaviceenirisenlaĉambronkajestissalutatadelamaristojdelaFaraonoperunuanimahuraodaaplaŭdoj.Laĉeestodelaŝipposedantoestisporililakonfirmodelaonidiro,kiujamdisvastiĝis,keDantèsestospostenigitakapitano;kajĉar

Dantèsestistreamatasurlaŝipo,tiujbonulojtiamanieredankislaposedantonprotio,keunufojehazarde,liaelektoharmoniiĝaskuniliajdeziroj.ApenaŭS-roMorreleniris,oniunuanimesendisDanglars-onkajCaderousse-onallafianĉo:iliestiskomisiitajavertilinprilaalvenodelagravulo,kiesaperookazigistianviglansensacion,kajdiriallirapidi.

DanglarskajCaderoussefoririskurante,sedilinebezoniskuricentpaŝojn,kiamniveledelapulvadeponejoiliekvidislatrupeton,kiualvenas.

Tiutrupetokonsistiselkvarjunulinoj,amikinojdeMercédèskajKataluninojkielŝi,kajkiujakompanislafianĉinon,kiunEdmondtenisjebrake.ApudlaestontaedzinopaŝispaĉjoDantès,kajmalantaŭilivenisFernandkunsiamalbonaridaĉo.

NekMercédèsnekEdmondvidistiunaĉanridetondeFernand.Lakompatindajgeinfanojestistiomfeliĉaj,keilividisnursinmemkajtiunbelansenmakulanĉielon,kiubenisilin.

DanglarskajCaderousseplenumissiankomision;postefortekajamikepremintelamanondeEdmond,iliirisporokupisianlokon,DanglarsapudFernand,CaderousseflankedepaĉjoDantès,centrodelaĝeneralaintereso.

Tiuolduloestisvestitapersiabelataftavestaĵo,ornamitaperlarĝajŝtalajbutonoj,tajlitajkunfacetoj.Liajkrurojmagrajsednervozaj,plenemontriĝisenbelegajŝtrumpojelpunktitakotono,kiujdeforeodorisjeanglakontrabando.Elliatrikornaĉapelopendisamasodablankajkajbluajrubandoj.Fine,liapogissinsurbastonoeltorditalignokajkurbigitaĉelasuprokiellaantikvapedum1.Onikonfuzuslinkununueltiujdandoj,kiujparadisen1796enlaantaŭnelongemalfermitajĝardenojdeLuksemburgokajTuileries.

Apudli,nitiondiris,enŝoviĝisCaderousse,Caderousse,kiunlaesperodebonamanĝofinreamikigiskunlaDantès-oj,Caderousse,alkiurestisenlakaposvagarememoropritio,kiookazislaantaŭantagon,samekielvekiĝantemateneonitrovasensiamensolaombrondelasonĝo,kiunonividisdumdorme.

Lakompatindajinfanojestistiomfeliĉaj,keilividisnursinmem

DanglarsproksimiĝantealFernand,direktisallarifuzitaamantoprofundanrigardon,Fernandpaŝantamalantaŭlaestontajgeedzoj,tuteforgesitadeMercédès,kiu,entiujunulakajĉarmaamaegoismo,rigardisnursianEdmond-on,Fernandestispala,posteruĝaprosubitajatakoj,kiujmalaperiskajĉiufojeestisanstataŭigitajdekreskantapaleco.DetempoaltempolirigardisdirektealMarsejlo,kajtiamnervakajnevolatremotremigisliajnmembrojn.Fernandŝajneatendisaŭalmenaŭantaŭvidisiungravanokazaĵon.

Dantèsestissimplevestita.Ĉarlimembrisenlakomercaŝiparo,lihavisvestaĵon,kiustarismezeinterlamilitauniformokajlacivilakostumo;kajsubtiuvestaĵo,liabelaaspekto,kiunplireliefigislaĝojokajlabelecodeliafianĉino,estisperfekta.

MercédèsestisbelakielunueltiujGrekinojelKiproaŭelKéos2kunebonajokulojkajkoralajlipoj.Ŝiirispertiuliberakajdecidapaŝo,kiunuzaslaArlezaninojkajAndaluzinoj.Urbaknabinoebleprovuskaŝisianĝojonsubvualoaŭalmenaŭsublavelurodesiajpalpebroj;sedMercédèsridetiskajrigardisĉiujn,kiujĉirkaŭisŝin,kajŝiaridetokajrigardotiommalkaŝediriskiompovusdiriŝiajparoloj:Seviestasmiajamikoj,ĝojukunmi,ĉarveremiestastrefeliĉa!

TujkiamlagefianĉojkajiliajakompanantojatingislapunktondekieonividaslaRezervejon,S-roMorrelmalsupreniriskajsiaviceirisrenkonteal

ili,sekvatadelamaristojkajsoldatoj,kunkiujlirestis,kajalkiujlirenovigislapromesonjamfaritanalDantès,ketiupostsekvoskapitanonLeclère.Vidantelinveni,EdmondforlasislabrakondesiafianĉinokajmetisĝinsublabrakondeS-roMorrel.Laŝipekipistokajlajunafraŭlinotiamdonislaekzemplonsupreniranteunuajlalignanŝtuparon,kiukondukasallaĉambro,kieestispriservitalamanĝo,kajkiuknarisdumkvinminutojsublapezajpaŝojdelagastoj.

-Miapatro,dirisMercédèshaltantemezedelatablo,visurmiadekstraflanko,mipetas;rilatemianmaldekstranflankon,milokostientiun,kiuestispormifrato,ŝialdoniskuntenereco,kiuenirisĝislaplejaprofundoenlakorondeFernand,kielponardafrapo.Liajlipojpaliĝiskajsublabistrakolorodeliaviravizaĝoeblisvidiplianfojonlasangonretiriĝiiompostiomporalfluiallakoro.

Dume,Dantèssameagis,dekstraflankenlilokisS-ronMorrel,maldekstraflankenDanglars-on;postelisignisperlamano,porkeĉiusidiĝulaŭvole.

Jamcirkulisĉirkaŭlatabloarlezajkolbasojkunbrunakarnokajfortaodoro,lapalinurojkunbrilegakiraso,lavenusŝelojkunrozakonko,laekinoj,kiujsimilaskaŝtanojnkunsiapikantaŝelo,laklovisoj3,kiujpretendasanstataŭikunsuperecoporlafrandemulojdelaSudolanordajnostrojn;finfineĉiujtiujdelikatajantaŭmanĝaĵoj,kiujnrulaslaondosursiasablozabordo,kajkiujnladankemajfiŝistojnomaslaŭlaĝeneraliganomomarajfruktoj.

-Belasilento!dirislaoldulofrandanteglasondavinoflavankieltopazo,kiunpaĉjoPamphilepersoneĵusalportisantaŭMercédès.Ĉuonikredus,keestasĉitietridekpersonoj,kiujvolasnurridi?

-He!Edzoneĉiamestasgaja,dirisCaderousse.

-Faktoestas,dirisDantès,kemiestastrofeliĉaenĉitiumomento,porestigaja.Sevitielkomprenaslaaferon,najbaro,vipravas!Ĝojokelkfojehavasstranganefekton,ĝipremassamekielladoloro.

DanglarsobservisFernand-on,kiesimpresemanaturosorbiskajspegulisĉiunemocion.

-Nu,lidiris,ĉuvitimusion?Ŝajnasalmikontraŭe,keĉiodisvolviĝaslaŭviajdeziroj?

-Jatioprecizeterurasmin,dirisDantès,ŝajnasalmi,kelahomoneestasfaritaporestitiomfacilefeliĉa!Feliĉoestaskieltiujpalacojdesorĉitajinsuloj,kiespordojngardasdrakoj.Necesasluktiporkonkeriilin,kajmi,ververe,minesciasprokiomimeritislafeliĉonfariĝilaedzodeMercédès.

-Laedzo,laedzo,dirisCaderousseridante,ankoraŭne,miakapitano;japrovuludilaedzon,kajcividoskieloniakceptoscin!

Mercédèsruĝiĝis.

Fernandsinturmentissursiaseĝo,tremetisjelaplejetabruo,kajdetempoaltempoliforviŝislarĝajnmakulojndeŝvito,kiujperlissurliafruntokiellaunuajgutojdefulmotondrapluvo.

-Nu,dirisDantès,najbaroCaderousse,nevaloraskontraŭdiriminprotiommalmulte.Mercédèsneankoraŭestasmiaedzino,estasvere...(lieltirissianpoŝhorloĝon).Sedpostunuhorokajduono,ŝifariĝos!

Ĉiueligissurprizankrion,esceptedepaĉjoDantès,kieslarĝaridovidigisankoraŭbelajndentojn.Mercédèsridetissednepluruĝiĝis.Fernandkonvulsieekprenislatenilondesiatranĉilo.

-Postunuhoro!dirisDanglarsmempaliĝante,kajkieltial?

-Jes,miajamikoj,respondisDantès,dankeallahelpodeS-roMorrel,lahomopostmiapatro,alkiumiplejeŝuldasenlamondo,ĉiujmalfacilaĵojglatiĝis.Niaĉetislaedziĝanoncojn,kajjeladuakajduonolaurbestrodeMarsejloatendasninenlaUrbodomo.Ĉarunuhorokajkvaronoĵuseksonis,mikredasmalmulteeraridirante,kepostunuhorokajtridekminutojMercédèsnomiĝossinjorinoDantès.

Fernandfermislaokulojn;fajranebulobruligisliajnpalpebrojn;liapogissinĉelatablopornesvenetikaj,spiteĉiujnsiajnstrebojn,linekapablisbridiobtuzanĝemon,kiuperdiĝisenlabruodelaridojkajgratulojdelaĉeestantaro.

-Bonefarite,ĉune?dirispaĉjoDantès.Ĉuoninomastionperdisiantempon,viaopinie?Lialvenishieraŭmatene,edziĝashodiaŭjelatria!Parolualmiprilamaristojporrapideefektivigiaferon.

-Sedkionprilaaliajproceduroj,timideoponisDanglars:lakontrakto,laskribaĵoj...?

-Lakontrakto,dirisDantèsridante,lakontraktoestastutefarita:Mercédèshavasnenion,nekmi!Nigeedziĝassublareĝimodelakomunecodehavaĵoj,kajjenĉio!Tionecesigismalmultedatempoporskribikajnenecesosmultepagi.

Tiuŝercoaperigisnovaneksplodondeĝojokajaplaŭdoj.

-Tiel,tiokionniprenisporfianĉiĝamanĝo,dirisDanglars,estastutesimplegeedziĝamanĝo.

-Tutene,dirisDantès,viperdosnenion,trankviliĝu.MorgaŭmatenemiforirasalParizo.Kvartagojntien,kvartagojnretroen,unutagonporkonsciencefarition,kiononikomisiisalmi,kajla1-andemartomiretroviĝasĉitie,jela2-ademartookazoslaverageedziĝamanĝado.

Tiuperspektivoprinovafestenoduobligislaridemontiom,kepaĉjoDantès,kiuĉelakomencodelamanĝadoplendisprolasilento,farisnun,mezedelaĝeneralakonversacio,vanajnstrebojnporeldirisiandezironpriprosperofavoreallaestontajgeedzoj.

Dantèsdivenislapensondesiapatrokajrespondisalĝiperridetoplenajeamo.MercédèskomencisrigardilahoronĉelakukolhorloĝodelaĉambrokajsignetisalEdmond.

Estisĉirkaŭlatablotiubruagajecokajtiuindividualibereco,kiujakompanas,ĉelagentoelmalaltadeveno,lafinondelamanĝado.Tiuj,kiujestismalkontentajprisiasidlokoleviĝisdelatablokajirisportrovinovajnnajbarojn.Ĉiujkomencissamtempeparolikajneniuzorgisrespondipritio,kiondirisallilakunparolanto,sednurprisiajproprajpensoj.

LapalecodeFernandpreskaŭtransirissurlavangojndeDanglars,rilateFernand-onmem,linepluviviskajsimilisdamnitonenlafajralago.Unu

ellaunuajlileviĝiskajpromenistienkajreenenlaĉambro,provanteizolisianorelondisdelabruodelakanzonojkajdelaŝokiĝantajglasoj.

CaderoussealproksimiĝisallienlamomentokiamDanglars,dekiuliŝajnefuĝis,ĵustrafislineniuangulodelaĉambro.

-Vere,dirisCaderousse,elkiulaafablajmanierojdeDantès,kajprecipelabonkvalitavinodepaĉjoPamphileforprenisĉiujnrestaĵojndelamalamoprolaneatenditafeliĉodeDantès,kiumetissemojnenliananimon,vereDantèsestasafablaknabo;kajkiammividaslinsidantanapudsiafianĉino,midirasalmi,keestusbedaŭrookazigikontraŭlitiunmalbonanŝercon,kiunvikomplotishieraŭ.

-Protio,dirisDanglars,cividis,kelaaferonehavassekvon;tiukompatindaS-roFernandestistiomskuegita,keliunueokazigisalmiĉagrenon,sedĉarlirezignaciispritio,kajfariĝislaunuahonorknabodumlanuptodeliarivalo,estasneniopliapordiri.

CaderousserigardisFernand-on.Liestislivida.

-Lasinoferoestasdesplivalora,daŭrigisDanglars,juplibelaestaslafraŭlino.Vere!Kiafeliĉaknabomiaestontakapitano;mivolusnomiĝiDantèsdumnurdekduhoroj.

-Ĉuniiru?demandislamildavoĉodeMercédès,jenbatasladuahorokajoniatendasninjeladuakajkvarono.

-Jes,jes,niiru!dirisDantèsvigleleviĝante.

-Niiru!Unuanimeripetisĉiujgastoj.

Enlasamamomento,Danglars,kiuneforprenislaokulojnjeFernandsidantasurlafenestrobreto,vidislinmalfermihalucinatajnokulojn,leviĝikvazaŭperkonvulsiamovokajsiderefalisurlabretondetiufenestro;preskaŭenlasamamomentoobtuzabruoaŭdiĝisenlaŝtuparo;laeĥodepezapaŝo,obtuzaparolbruodevoĉojmiksitajkunklikadodearmilojsuperislaekkriojndelagastoj,kiomajnbruajiliestis,kajaltirislaĝeneralanatenton,kiutujmanifestiĝispermalkvietasilento.

Labruoalproksimiĝis;trifrapojbruegisenlapordapanelo;ĉiurigardis

siannajbaronpermirigamieno.

-Jelanomodelaleĝo!kriisvibrantavoĉo,alkiuneniurespondis.

Lapordotujmalfermiĝiskajpolicakomisarozonitapersiaoficialaskarpo,enirislaĉambronsekvatadekvararmitajsoldatoj,kondukatajdekaporalo.

Malkvietecocedislalokonalteruro.

-Kiookazas?dirislaŝipekipistoiranterenkonteallakomisaro,kiunlikonis,tutcerte,sinjoro,temaspriiaeraro.

-Setemasprieraro,sinjoroMorrel,respondislakomisaro,kredu,kelaeraroestosbaldaŭriparita;dume,mihavasarestomandaton;kajkvankammikunbedaŭroplenumasmianmision,mitamendevasplenumiĝin;kiuelvi,sinjoroj,estasEdmondDantès?

Ĉiujrigardojturniĝisallajunulo,kiutreemociitasedkonservantesiandignonantaŭenpaŝiskajdiris:

-Estasmi,sinjoro,kionvivolasdemi?

-EdmondDantès,reekparolislakomisaro,jelanomodelaleĝo,miarestasvin!

-Viarestasmin!dirisEdmondkuniomdapaleco,sedkialviarestasmin?

-Minescias,sinjoro,sedviaunuapridemandadoinformosvinprie.

SinjoroMorrelkomprenis,keestasneniofarendakontraŭlaneflekseblecodelasituacio:komisarokunsiaoficialaskarponepluestashomo,liestasstatuodelaleĝo,malvarma,surda,muta.

Laoldulo,male,impetisallaoficiro:estasaferoj,kiujnpatraaŭpatrinakoroneniamkomprenos,lipetiskajpetegis:larmojkajpetojkapablisnenion;tamenliamalesperoestistiomgranda,kelakomisaroestiskortuŝita.

-Sinjoro,lidiris,trankviliĝu,ebleviafilopreteratentisiundogananaŭsanecanproceduronkaj,treverŝajne,kiamoniricevosdelilainformojn,kiujnonideziras,oniredonosalliliberecon.

-Sed!kionsignifastio?demandisCaderoussekuntirantelabrovojnalDanglars,kiuafektissurprizon.

-Ĉumiscias?dirisDanglars,miestaskielci:mividaskiookazas,mikomprenasnenionpritio,kajmiestaskonsternita.

CaderousseperokuleserĉisFernand-on:limalaperis.

Latutascenodelaantaŭatagoreaperisenliamensokunteruraprecizeco:onikredus,kelakatastrofoĵusfortirislavualon,kiunlahieraŭaebriecometisinterlikajliamemoro.

-Ho,ho!lidirisperraŭkavoĉo,ĉutioestuslasekvodelaŝerco,prikiuviparolishieraŭ,Danglars?Entiukazo,vealtiu,kiufarisĝin,ĉarĝiestastutemalbona.

-Tutene!ekkriisDanglars,cimalejabonescias,kemidisŝirislapaperon.

-Cinedisŝirisĝin,dirisCaderousse,ciforĵetisĝinenangulon,jenĉio.

-Mutu,cinenionvidis,ciestisebria.

-KieestasFernand?demandisCaderousse.

-Ĉumiscias?respondisDanglars,lizorgasprisiajaferojverŝajne;sedanstataŭolokupiĝipritio,niprefereiruporhelpitiujnfrapitajndelasorto.

Efektive,dumtiukonversacio,Dantèsridetantepremislamanondeĉiujsiajamikojkajliverissinkielmalliberulondirante:estutrankvilaj,laerarobaldaŭklariĝos,kajverŝajnemiiroseĉneĝislamalliberejo.

-Ho!Tutecerte,mivetas,dirisDanglars,kiuentiumomentoalpaŝis,kielnidiris,laprecipangrupon.

Dantèsmalsuprenirislaŝtuparon,antaŭatadelapolicakomisarokaj

ĉirkaŭatadelasoldatoj;veturilo,kiespordetojamestislarĝemalfermitaatendisapudlapordo,litiengrimpis;dusoldatojkajlakomisarogrimpispostli;lapordetofermiĝiskajlaveturiloekvojisalMarsejlo.

-Adiaŭ,Dantès!Adiaŭ,Edmond!ekkriisMercédèsimpetanteallabalustrado.

Lamalliberuloaŭdistiunlastankrionelirintakvazaŭsingultoellaŝiritakorodeliafianĉino,limetislakaponeksterlapordeto,kriis:Ĝisrevido,Mercédès!KajmalaperismalantaŭunuellaangulojdelafortikaĵoSaint-Nicolas.

-Atenduminĉitie,dirislaŝipekipisto,mikaptaslaunuanveturilon,kiunmitrafos,mikurasalMarsejlokajmirevenoskunnovaĵoj.

-Iru!kriisĉiujvoĉoj,iru,kajrapiderevenu!

Posttiuduoblaforiroekestismomentodeterurastuporointerĉiuj,kiujrestis.

LaoldulokajMercédèsrestiskelkantemponizolitaj,ĉiuensiapropradoloro;sedfineiliajokulojrenkontiĝis:iliagnoskissinkielduviktimojnfrapitajndelasamabatokajsinĵetisenlabrakojnunudelaalia.

DumeFernandeniris,verŝisalsiglasondaakvo,kiunlitr