Visita la web dePRENSA-ESCUELA

www.prensaescuela.es

Miércoles, 20 de marzo del 2019 | Número 1.213 | Año 36

La Voz de Galicia

la voz de la

escuelawww.prensaescuela.es

Una gota de aguaUna gota de agua es flexible. Una gota de agua es poderosa.

Una gota de agua es más necesaria que nunca. Con estas tres frases se inicia una de las llamadas de atención de las Naciones Unidas en la campaña para celebrar el Día Internacional del Agua 2019. Y se ilustran también con tres imágenes que, a su juicio, deben destacarse en este momento: agua para todas las personas de edad, agua para todos los refugiados, agua para toda la población rural:

n www.un.org/es/events/waterday/

NO DEJAR A NADIE ATRÁSn Unos 2,1 millones de personas vi-ven sin agua potable en sus hogares.n Una de cada cuatro escuelas pri-marias en todo el mundo carece de abastecimiento de agua potable, y los alumnos consumen agua de fuentes no protegidas o pasan sed.n Más de 700 niños menores de 5 años mueren todos los días de diarrea, a causa del agua insalubre o de un saneamiento deficiente.n El 80 por ciento de las personas del mundo que tienen que usar fuen-tes de agua no seguras o no protegi-das viven en las zonas rurales.n En ocho de cada diez hogares de los que carecen de agua, las muje-res y niñas son las encargadas de ir a buscarla.n Más de 800 mujeres mueren to-dos los días debido a complicacio-nes en el embarazo o en el parto.

n 68,5 millones de personas que se han visto obligadas a huir de sus hogares tienen problemas para ac-ceder al abastecimiento de agua potable.n Aproximadamente 159 millones de personas recogen el agua pota-ble de fuentes de agua superficial, como estanques y arroyos.n 4.000 millones de personas (casi dos tercios de la población mun-dial) padecen escasez grave de agua durante al menos un mes al año, y unos 700 millones podrían verse forzadas a desplazarse debido a la escasez de agua de aquí al 2030.n Los más ricos suelen recibir servicios de agua, saneamiento e higiene de calidad a un coste bajo o muy bajo, mientras que los más pobres pagan un precio mucho más alto por un servicio de igual o me-nor calidad.

El 22 de marzo toda el agua que hay en el mundo celebra su día mundial

VINHDAV

Un gesto tan sencillo como el de beber agua de un grifo no está, desgraciadamente, al alcance de todos los niños del mundo

A1. Un arma de guerra. Mira y escucha lo que esta niña nos comunica sobre esta fecha tan importante sobre la carencia del agua en el mundo: www.un.org/es/events/waterday/ ¿El agua se está usando como un arma?A2. Unwater: campaña internacional. En esta direc-ción, http://www.unwater.org, de la coordinadora de la campaña internacional por el agua, podemos encon-trar suficiente información sobre los aspectos más urgentes sobre este tema, la alimentación y la energía: A3. La energía geotérmica tiene un gran potencial a largo plazo como recurso independiente del clima que produce poco o nada de gases de efecto invernadero y no consume agua.A4. Información múltiple. Solo es posible indicar títulos de temas en esta página que pueden aportar datos actuales: eficiencia agrícola, combustibles fósi-les, servicio a las ciudades, aguas residuales, biosóli-dos, enfermedades diarreicas, recursos hídricos, pro-cesos de saneamiento, estadísticas en el mundo, millones de personas buscando agua, aguas transfron-terizas, etcétera. Información estadística para comuni-car en el aula.A5. Programa 21, capítulo 18: ¿Agua dulce? Informe amplio: https://bit.ly/2F7XxzgA6. La fiesta del agua. Para saber más, lee la página 7 del suplemento.

actividades

> 4-5

Guía de todos los estudios y salidas profesionales

Claves para os procesos electorais que se achegan

> 6

As singulares propiedades da auga nos seus tres estados

> 7

miércoles, 20 de marzo del 2019 | la voz de la escuela2 >> el panel de la 2

Dividimos a clase en 5 grupos e cada grupo fai o seu cartel. Pode facerse sen máis, e talvez saia moi ben.

Pero resultaría útil estudar o tema da auga un pouco máis a fondo. Así, de mergullo. Que, dado como van as cousas, hai unha certa evidencia de que multitude de xente se vai quedando en seco. Ou o que é máis humano

e universal: garantir simplemente un vaso de auga, limpa e transparente, a todos supón algo máis que estar intranquilos porque hoxe tarda en chover e non podo regar as miñas flores. Facemos carteis na nosa escola a favor da auga… para todos?

Cinco carteis a prol da auga

> Jesús Garrido

FASE 1: PREPARACIÓN

Ver como andan as cousas nisto de facer carteis... profesionais? Oxalá.

Eliximos, por exemplo, un dos múl-tiples escaparates que nos ofrece a web sobre este tema da auga, con só escribir na cabeceira: «22 mar-zo 2019 Día Mundial da Auga». Son moi abundantes e, aínda que non todos son moi lucidos —saberemos facelos mellor?— dannos ideas para animarnos a esta tarefa que, ademais de esixente e necesaria, pode ser divertida.

A AUGA ENCICLOPÉDICAIsto pódenos dar unha pista cientí-fica para tomar datos e ver ben que aspectos principais deben entrar nos nosos carteis de pintura. A Wikipe-dia, por exemplo, trata a auga cunha dignidade e amplitude extra: é a vida. É un estudo moi, pero que moi abun-dante e non fai falta lelo todo. Por iso eliximos cinco apartados que temos que ler, polo menos por encima.n Dividímonos en cinco grupos de alumnos na clase. n Pedímoslle ao profesor que nos explique un pouco de que vai cada un dos cinco apartados e… que nos anime a seguir traballando: algo así como sucede cando un se tira por primeira vez á piscina, aínda que sabe que a auga non lle vai facer dano.n Os cinco temas da auga na Wi-kipedia, aos que non hai que lles ter medo, xa que nolos explica con claridade o profesor para que logo elixamos o tema ou aspecto que nos gusta máis para facer un cartel:

n Propiedades físicas e químicas importantes na auga.

n Distribución da auga na nature-za, na vida… en todo.

n Efectos da auga sobre a civiliza-ción humana: un pouco de historia. Sen auga non se pode vivir.

n Necesidade de políticas de pro-tección: a auga estrágase. Contami-námola?

n Importancia clave da auga. Ta-les de Mileto, sabio grego, afirmaba que a auga era a sustancia última, o arjé (principio, fundamento) do cosmos, onde todo está conformado pola auga. Empédocles, filósofo gre-go: a auga, un dos catro elementos clásicos xunto ao lume, a terra e o aire. Na filosofía chinesa constitúe un dos cinco elementos: auga, terra, lume, madeira, metal.

FASE 2: DISCUSIÓN

Que tema lle gusta máis a cada un dos cinco grupos que van realizar

o cartel? Por que se atreven a elixilo? Que vantaxes ven en traballar un pouco niso para logo facer un cartel

onde se describan os seus puntos principais? Algunha imaxe e frase que teña relación con ese tema. Che-gamos a un acordo?

FASE 3: MODELOS

En primeiro lugar, podemos ver carteis, cantidade de carteis que

ao longo de anos fortaleceron o ob-xectivo da necesidade da auga no mundo. Témolos, por exemplo, es-cribindo na web «22 de marzo 2019 Día Mundial da Auga». A escoller, criticar, cambiar, inspirarse, animar-se a facer outros mellores!

FASE 4: NECESIDADES BÁSICAS

Abraham Maslow (Brooklyn, Nova York, 1908-1970), expoñen-

te da psicoloxía humanista, entre outras publicacións e teorías sobre a interacción das persoas e grupos, compuxo tamén a coñecida pirá-mide ou xerarquía das necesidades

humanas, que levan á persoa á súa propia realización e convivencia cos demais.

Moitas persoas, pintores, publi-cistas… tiveron en conta estas cinco necesidades básicas das persoas e construíron a súa dinámica motiva-dora atendendo ás frases publicita-rias que destacan nos seus carteis, demostrando que o seu produto favorece unha destas cinco necesi-dades básicas das persoas. Atréveste no teu cartel a elixir algunha delas (só unha!) como slogan no medio das túas imaxes? Ti verás.n Fisiolóxicas: respiración, alimen-tación, vida, beber, evitar a dor. Pro-cura isto a túa auga?n De seguridade: física, recursos, emprego, propiedade, protección. Logra isto a túa auga? n Sociais: amizade, afecto, relación, aceptación social: que consegue so-cialmente a túa auga?n Recoñecemento, estima, valora-ción, éxito, aprecio: é moito pedirlle

isto á túa auga? n Autorrealización: creatividade, orixinalidade, inventiva, xenuína, calidade: é a túa auga?

ACTIVIDADES

1. Exposición de todos os carteis e que os autores o expliquen a quen os visitan na súa clase ou no corredor ou nunha sala común para varios grupos. A auga meré-ceo. E os que non a teñen, moito máis.2. O importante é lograr o obxectivo: Como convencerse da necesidade da auga e a súa protección no mundo, na vida diaria de cada un, e pólo en prácti-ca?3. Que noticia atopamos no xornal que faga referencia á auga, aquí en Galicia ou noutras partes do mundo? Explicamos aos visitantes algunha noticia especial sobre o tema? 4. Por suposto, algunha acción social di-recta para axudar neste tema da auga a quen o necesita, con urxencia, xa?

No Occidente case todos temos garantido un vaso de auga grazas á xestión dos encoros. Na imaxe, a saída do de Cecebre, que abastece á Coruña

Recollemos as diferenzas entre es-tablecer ou non un estilo educativo

baseado no cumprimento dunhas nor-mas básicas ou con ausencia delas:

LÍMITES BRANDOS OU AUSENCIA DE NORMASn Como son? n As normas non están claras: ás veces cambian.n Envíanse dobres mensaxes: si, pero non.n O incumprimento de normas non ten consecuencias (ou si, depende do día).

n Ás veces cóntanse mentiras para lograr a conduta desexada.n Hai moitas ameazas e berros, pero ao final os castigos levántanse.n Dise a todo que si.

n Que provocan? n Desobediencia.n Loita de poder («eu teño o mesmo dereito que ti»).n Falta de respecto.n Traspásanse os límites.

n Que ensinan? Os nenos pensan:n Non significa si ou talvez.n En realidade os meus pais non es-

peran que cumpra as normas.n As normas non son para min.n Os adultos son os responsables dos meus actos.n Os meus pais non son consecuentes co que predican.

LÍMITES FIRMES, NORMAS CLARASn Como son? n Hai indicacións claras e directas cara a condutas concretas.n Esíxese obediencia.n Outórgase responsabilidade.n Infórmase con claridade das con-secuencias.n As palabras apóianse na acción (se

se prometeu un premio ou un castigo, cúmprese).

n Que provocan? n Cooperación.n Comprensión e cumprimento das normas.n Respecto mutuo.

n Que ensinan? Os nenos pensan:n Non significa non.n Os meus pais esperan e esíxenme que cumpra as normas.n Son responsable dos meus actos.n Os adultos son consecuentes co que establecen.

Non é non

miércoles, 20 de marzo del 2019 | la voz de la escuela orientación educativa >> 3

Mamá, papá: necesito límites!Os fillos precisan guiarse por unhas normas básicas para crecer con seguridade

«Se non lle dou ao meu fillo todo o que me pide, pode pensar que non

lle quero». Aínda que esta frase pode parecer irreal polo absurdo do razoa-mento, é máis habitual do que cabe imaxinar en pais e nais que temen perder o cariño e o respecto dos seus propios fillos. Cando o certo é que é xustamente ao revés: os nenos sén-tense valorados, apreciados e seguros de si mesmos cando se lles pon uns límites razoables e se lles esixe o seu cumprimento. O que significa trans-mitirlles as regras do xogo aos poucos, pero desde o minuto cero, adaptándo-se á súa idade e momento de madurez. É esaxerado empezar a pór normas a un bebé de apenas uns meses? Para nada: simplemente vai permitir que o neno interiorice de forma natural que existen unhas guías ou límites que lle axudarán a vivir en sociedade e que están supervisadas polas persoas que máis lle queren no mundo: a súa familia.

Por tramos de idades, estas son al-gunhas pautas xerais:

n De 0 a 3 anos. As rutinas e os lími-tes son necesarios desde os primeiros anos de vida. As aprendizaxes que non se producen no momento oportuno son moito máis difíciles de adquirir con posterioridade. Por iso é tan im-portante establecer rutinas adecuadas relacionadas co soño, a comida ou os límites da conduta.n De 3 a 6 anos. Neste período funda-mental na formación da personalidade e na interiorización das normas de convivencia hai que transmitir a men-saxe de que certos tipos de comporta-mento son de todo inaceptables, inclu-so aínda que o neno non entenda por que. Así, na categoría do estritamente prohibido deberíanse atopar as con-dutas que fan dano a outras persoas (como pegar, morder, tirar do pelo, dar puñadas ou empuxar) e as que

poderían pór en perigo a súa propia integridade (como intentar meter os dedos no enchufe, xogar cos coitelos ou soltarse a man para cruzar a rúa). n A partir dos 6 anos. O neno xa debería saber con bastante claridade que cousas pode facer e cales non. De feito, un menor desta idade que teña aprendido a obedecer non terá ningún problema para adaptarse ás normas do colexio. Pero ai do que non teña coñecido os límites ata ese momento! Con toda probabilidade comezará a educación primaria con conflitos e

visitas frecuentes ao xefe de estudos.n Entre 9 e 12 anos. Ese mesmo neno ao que os seus pais nunca puxeron límites só estudará cando lle praza, retará aos seus pais constantemente e aínda non será capaz de respectar aos demais. Pola contra, o que desde a infancia tivera uns límites definidos non terá especiais problemas de con-duta e irá combinando os intereses propios cos dos seus pais. Porque a negociación das normas si é algo tí-pico desta idade.n Na adolescencia. Poden aparecer os

comportamentos de rebeldía, o desafío á autoridade ou o cuestionamento das normas como parte do proceso natu-ral de procura da propia identidade. Deixou de ser neno, pero aínda non é adulto, e o grupo de iguais ten unha grande influencia sobre el. Pero os primeiros e máis importantes edu-cadores seguen sendo os pais, que deben incidir en que asuman as con-secuencias da súa conduta, acepten as frustracións e autocontrolen os seus impulsos. Tamén na adolescencia hai que facer un esforzo por manter uns límites educativos (aínda que claro que custa máis!, xa non é un dócil…). Só así se converterá en adulto respon-sable e feliz.

> Ana T. Jackanatjack@edu.xunta.es

As rutinas son necesarias desde os primeiros anos de vida

TEMA DO MES: Disciplina positiva.

ETAPA: Infancia e adolescencia.

A FRASE: «Axúdame a facelo por min mesmo» (María Montessori).

ALGUNHAS CLAVES: Establecer poucas regras, pero claras e conci-sas.

COMPORTAMENTOS QUE SE DEBEN EVITAR: Pensar que na ado-lescencia xa non precisan normas nin supervisión porque son xa maiores e responsables.

PARA SABER MÁIS: «La importan-cia de los límites y la autoridad po-sitiva», documento elaborado pola Asociación Profesional de Orienta-dores de Castela-A Mancha (Apo-clam), para a súa sección web Edu-cación en Familia: https://bit.ly/2HBoKh4

ESCUELA DE FAMILIAS

miércoles, 20 de marzo del 2019 | la voz de la escuela4 >> orientación profesional miércoles, 20 de marzo del 2019 | la voz de la escuela orientación profesional >> 5

CONVALIDACIONES DE FP-GRADO

Los alumnos que terminan FP superior tienen acceso directo a la

universidad, pero además las carreras han ido convalidando créditos. En esta

tabla se puede comprobar cuántos

El día 31 La Voz publica una guía de estudios superiores en GaliciaMás de cien páginas con las casi 200 titulaciones que se ofrecen en la comunidad al terminar el bachillerato. Con la información básica de acceso, centros donde se imparten y salidas profesionales

La Guía de estudios superiores que La Voz de Galicia publicará el día 31 de marzo

pretende ser la puerta de entrada hacia la elección de una carrera profesional, el pri-mer paso para saber qué hacer tras termi-nar el bachillerato. Uno de los mayores pro-blemas con los que se suelen encontrar es-tudiantes y familias es no saber con exac-titud cuál es la oferta formativa que hay en Galicia: qué se puede estudiar, dónde, có-mo se accede, qué salidas ofrece y cuánto cuesta. Todas estas primeras cuestiones se resuelven con esta guía, ya que analiza las casi 200 titulaciones para las que se exige haber terminado el bachillerato.

TRES TIPOS DE ESTUDIOSHay tres grandes grupos de estudios, iden-tificados con una letra al inicio de cada epí-grafe: grados universitarios (G), ciclos de formación profesional superior (FP) y es-tudios de música, deportes, conservación, arte dramático, artes plásticas o diseño (O). No se ha establecido una jerarquía entre unos y otros porque se parte de la base de que cualquiera de ellos, al ser de nivel su-perior, puede responder a las expectativas de alumnado y familias. En la guía están recogidas todas las titulaciones públicas y al menos aquellas privadas que la Conse-llería de Educación recoge en el buscador de su web. En Galicia hay una oferta más amplia de cursos o especializaciones, pero la guía se ha centrado en aquellas que re-quieren la titulación posobligatoria (aunque tenga otras formas de acceso, como ocurre incluso con la universidad) para que sirva de marco a su carrera profesional.

Para hacer la lectura más fácil, la guía se ha dividido en las cuatro ramas del conoci-miento que coinciden con las del bachille-rato actualmente en vigor: ciencias socia-les, ciencias (que incluye la rama sanitaria y la científico-tecnológica), humanidades y artes. El orden en que se ofrecen respon-de a la oferta de plazas: hay sobre 5.000 en ciencias sociales y otras tantas en ciencias, mientras que humanidades supera las 1.200

plazas y artes ronda las 200. Cada rama tie-ne un color distintivo que permite al lector saber de forma automática qué materias de bachillerato son las relacionadas con la ti-tulación, aunque existen algunas que per-miten acceder desde cualquier bachillerato.

ÁREAS DE INTERÉSUna vez dividida en ramas la guía, el orden de colocación de las titulaciones no res-ponde a un criterio objetivo: se ha inten-tado unificar los títulos por áreas de inte-rés, pero muchas veces la interrelaciones entre títulos supera las posibilidades de or-ganización. Por ejemplo, Biología se expli-ca entre Química y Laboratorio de Análi-sis y de Control de Calidad, mientras que la rama sanitaria se ofrece cincuenta pági-nas más adelante. El índice hace men-ción a esta posibilidad: se hace al-gunas de estas referencias para facilitar la localización de las titulaciones.

Pero este texto tiene voca-ción de ser una pista. Es reco-mendable que el lector apun-te aquellas titulaciones que le interesen y a partir de ahí in-vestigue más. La mayor parte de la información que ofrece-mos está en Internet. En el caso de los grados, cada titulación tie-ne su propio espacio con muchísima información; en FP la Xunta ofrece deta-lladamente sus especialidades en unos fo-lletos muy interesantes (también se pueden ver en Todofp, del Ministerio) y en diseño y otros estudios las webs de las diferentes titulaciones también dan más información. Otra opción interesante es acudir a los dife-rentes centros educativos donde se impar-te cada enseñanza a recabar información.

En la guía ya se incluyen los nuevos gra-dos universitarios que comenzarán a fun-cionar el próximo curso, mientras que la FP se actualiza en el mes de mayo o junio, por lo que posiblemente haya algún cam-bio al respecto.

UNA LETRA PARA

DEFINIR LOS ESTUDIOS Al principio de cada texto aparece

una letra destacada que indica el tipo de estudios: G para grado universitario, FP para formación profesional de grado

superior y O para otros, que incluye estudios de diseño, música, artes

plásticas, restauración o deportes

UN COLOR PARA

CADA RAMA DEL BACHILLERATO

La guía se divide en cuatro colores para hacer más sencilla la lectura: azul

para las titulaciones de ciencias sociales, magenta para las de

ciencias, verde para humanidades y naranja para las

de artes

DATOS COMPLEMENTARIOS

Los lugares donde se imparte la titulación aparecen siempre, pero a veces hay sitio para explicar algo

más. Entonces se incluyen, en el caso de los grados, las asignaturas que ponderan en selectividad o las salidas profesionales; en FP, los

módulos (asignaturas)

LUGAR DONDE SE ESTUDIA

Hay titulaciones de FP que se ofrecen en diez, veinte o hasta sesenta centros. Todos aparecen en esta guía,

con indicación de si son públicos, concertados o privados. También se

indica si hubo nota de corte en junio para los bachilleres

de la rama

NOMBRE DE LA TITULACIÓN

Las fichas complementarias indican primero el nombre oficial de

la titulación, ya sea grado universitario, ciclo de formación profesional o una opción de diseño-deportes-artes. A

partir de ese nombre se puede encontrar directamente en el

buscador de Internet de la guía

miércoles, 20 de marzo del 2019 | la voz de la escuela6 >> sociales

Tempos de elecciónsAs xerais serán o 28 de abril, e o 26 de maio terán lugar as municipais, autonómicas e ao Parlamento Europeo

O momento no que os cidadáns vi-vimos con máis intensidade a demo-

cracia é o de votar. Temos na nosa man decidir: condenar a uns ao fracaso e elevar a outros ao éxito. É o momento da verdade, a hora na que o pobo dita unha sentenza que durará catro anos, ata unhas novas eleccións. E este ano o tema adquire maior protagonismo, porque os cidadáns temos varias citas coas urnas. A primeira, que vén soa, é a das eleccións xerais do 28 de abril. A outra, o día 26 de maio, acumula: elec-cións ao Parlamento Europeo en toda España, municipais tamén en toda Es-paña e autonómicas nas comunidades onde se celebran habitualmente coas municipais.

A consecuencia inmediata deste ho-rizonte tan complexo é que xa estamos metidos nunha interminable campaña electoral que se vai endurecendo a me-dida que pasan os días. Agora, como pri-meiro paso, os partidos confeccionan as listas de candidatos que van presentar ás distintas eleccións, celebran as súas primarias e prodúcese unha gran ten-sión entre os membros de cada partido por conseguir un posto que lles garanta a posibilidade de resultar elixidos. Des-pois virán os mitins de cada partido, as propostas, as promesas, os programas electorais e os debates en televisión. A primavera promete ser quente non só no aspecto meteorolóxico.

ELECCIÓNS XERAISSon as que nos tocan agora, en primeiro lugar. Nelas decídese quen debe gober-nar o conxunto da nación. Vexamos como se desenvolven e que caracterís-ticas AS DEFINEN.

n Quen poden votar? Chamamos cor-po electoral ao conxunto de cidadáns que son chamados a participar nunha elección, neste caso o conxunto dos españois maiores de 18 anos, inscritos no censo electoral, tanto se residen en España como se están no estranxeiro. Estar inscrito no censo electoral é im-prescindible para poder votar. O con-xunto de todos os cidadáns agrúpanse en circunscricións, que son as unidades básicas organizativas dunhas eleccións. As circunscricións neste caso son as

provincias, ás que se lles asignan un número de deputados en función do tamaño da súa poboación. Con todo, no caso do Senado a cada provincia correspóndelle en principio o mesmo número de senadores: catro.

O corpo electoral é propio de cada elección e varía dunhas a outras. Por iso en cada unha delas queda oficialmente fixado no censo electoral, que é a lista pormenorizada na que aparecen, unha por unha, todas as persoas que teñen dereito a votar nesa elección. Nese cen-so determínase ademais en que colexio electoral e en que mesa ten que votar cada un, porque non se pode votar onde a calquera se lle ocorra, senón que é obrigatorio facelo onde o censo deter-mine. Isto é necesario para garantir que non haxa fraude. Para toda esta organi-zación constitúese en cada convocatoria unha Xunta Electoral Central.

n Que se elixe? Os votantes non elixen directamente o presidente do Goberno. Nas eleccións xerais elíxense represen-tantes dos cidadáns para dous órganos distintos, o Congreso (deputados) e o

Senado (senadores). O procedemento da elección é diferente en cada un dos casos. Por este motivo nestas eleccións os votantes teñen que depositar nas urnas dúas papeletas de diferente cor: branca para os deputados, sepia para os senadores.

n Deputados. Nas papeletas da elec-ción de deputados cada partido pre-senta unha lista pechada de candidatos. O número de persoas da lista está de-terminado polo de deputados que co-rresponden a cada circunscrición, que é a provincia. A estas pódense engadir suplentes. Á provincia de Madrid, por exemplo, correspóndenlle 36 deputa-dos e á da Coruña oito. O votante non pode engadir ningún nome nin tachar nin cambiar a orde. Ten que aceptar a lista tal e como a estableceu o partido. Xa que logo, o que o votante elixe, en realidade, é un partido político. Elíxen-se 350 deputados. A maioría absoluta constitúena 176.

n Senadores. Todas as circunscricións ou provincias dispoñen en principio do

mesmo número de escanos, catro, pero só tres deles os elixen os votantes. O cuarto é elixido polo Parlamento de cada comunidade autónoma, que pode nomear, ademais, por cada millón de habitantes outro senador máis. Neste caso a elección é directa e os candida-tos preséntanse en nome propio, non incluídos nunha lista proposta por cada partido. Por ese motivo o votante non ten que escoller unha papeleta coa lista dun partido, senón que soamente hai unha papeleta única moito máis grande que as habituais na que aparecen todos os candidatos que se presentan na cir-cunscrición, sexan do partido que se-xan. O votante ten que escoller os tres candidatos da súa opción marcando a casa que figura xunto ao seu nome. O votante é absolutamente libre para eli-xir a quen queira, aínda que non sexan do mesmo partido. Resultarán electos os tres nomes que reciban maior nú-mero de votos na orde que marquen as cantidades de votos recibidas.

> Fernando Pariente

ALBERTO LÓPEZ

As papeletas e os sobres para elixir deputados e senadores son de distinta cor

A investidura do presidente do GobernoDespois das votacións e do re-conto dos votos, constitúense

o Congreso dos Deputados e o Senado. Unha vez constituídas as Cámaras, o Congreso adquire maior protagonismo e as súas primeiras actuacións van enca-miñadas á elección do presidente do Goberno. Para iso, o rei, como xefe do Estado, debe chamar a consulta os líderes de cada un dos grupos políticos que se cons-tituíron para solicitar informa-ción sobre os votos que pensan emitir os seus membros na se-guinte sesión de investidura. Para gañar a confianza da Cámara e ser elixido presidente do Gober-no, necesítase maioría absoluta

dos votos dos deputados, é dicir, a metade dos votos máis un. Pero se isto non se consegue, sométe-se a mesma proposta a nova vo-tación corenta e oito horas máis tarde e a confianza entenderase outorgada coa maioría simple.

Cando o grupo maioritario dis-pón dun número de deputados que cobre ou excede esas maio-rías, a proposta do rei é inmedia-ta e celébrase enseguida o pleno de investidura. Pero cando non é ese o caso, ábrese un período de negociación entre os partidos para lograr unha coalición. Ese tempo pode ser máis ou menos longo e o rei non volverá cha-mar a consultas aos líderes dos

partidos mentres non teña reci-bido información de que alguén chegou a un acordo de coalición. Cando iso ocorre, a Casa do Rei volve establecer unha rolda de consultas e ao final dela encarga ao deputado que lidere a coali-ción a tarefa de presentar o seu programa de goberno, sometelo a debate e superar a votación para recibir a confianza da Cámara no pleno de investidura. Se os partidos non logran pórse de acordo pasado un período de dous meses contados desde a primeira votación de investidu-ra, as Cortes quedan disolvidas automaticamente e téñense que convocar novas eleccións.

1. Para votar hai que usar obrigatoriamente as papele-tas oficiais que están a dis-posición dos electores nos colexios electorais, pero que tamén adoitan ser en-viadas polos partidos políti-cos aos domicilios dos vo-tantes. Buscade distintos modelos delas e comproba-de as diferenzas que existen entre as papeletas da elec-ción de deputados e as de senadores. Buscade tamén fotografías de colexios elec-torais constituídos por va-rias mesas e completade in-formación sobre a constitu-ción das mesas e como se

procede á emisión do voto.

2. Tamén sería boa idea bus-car como documentación os programas electorais dos distintos partidos. Adoitan publicalos para repartir en-tre os electores.

3. Durante os días previos á xornada electoral os medios de comunicación publican resultados de enquisas que pretenden anticipar os re-sultados. Poden equivocar-se. No entanto, pode resul-tar curioso facer un segui-mento para ver cara a onde se inclinan os vaticinios.

actividades

miércoles, 20 de marzo del 2019 | la voz de la escuela ciencias >> 7

A festa da aguaAs grandes masas de auga do planeta formáronse hai uns 4.600 millóns de anos

Formada pola unión de dous átomos de hidróxeno e un de osíxeno é, sen

dúbida, a substancia que mellor carac-teriza o noso planeta. Tanto é así que adoita dicirse que deberiamos chama-lo planeta Auga e non planeta Terra. Hoxe sabemos que existen evidencias de auga noutros puntos do sistema solar, como a Lúa e Marte. Tamén en moitas estrelas da nosa galaxia, como Betelgeuse ou Antares. E atopámola até en asteroides e meteoritos. Talvez isto é así porque o hidróxeno é o ele-mento máis abundante no universo e o osíxeno o terceiro máis común.

Hai uns 4.600 millóns de anos o noso planeta era unha enorme bóla de lava ardente. Durante os primeiros 600 millóns de anos, a Terra foi bom-bardeada por meteoritos e cometas. Ademais, na súa superficie existían numerosos volcáns en erupción. Nesta

época formáronse as grandes masas de auga do planeta. As rocas terres-tres fundidas deixaron libre a auga que contiñan. Con todo, unha parte importante da auga terrestre parece ter unha orixe extraterrestre, xa que chegou nos cometas que caían do es-pazo. Ao principio, a auga atopábase na atmosfera en forma de vapor, pero como a temperatura foi baixando, co-mezou a chover. E así foi como a auga comezou a cubrir a superficie.

E como se presenta a auga no noso planeta? Pois nos tres estados da ma-teria. É sólida nos polos e os glaciares, e nos xeos que cobren os lagos e como neve e sarabia, cando a temperatura é baixa. É líquida nas grandes masas de auga terrestre, como os mares e océanos, aínda que tamén en ríos, la-gos e encoros. E gasosa na atmosfera. É a única substancia terrestre que se

pode atopar de forma natural nos tres estados da materia.

CUESTIÓN DE TENSIÓNOutra propiedade singular da auga é que actúa coma se tivese unha pel na superficie. E este comportamento coñécese como tensión superficial. A auga, como todo o que nos rodea, está formada por pequenas partículas que chamamos átomos. Estes pequenos átomos únense para facer combina-cións que se chaman moléculas.

Ás moléculas de auga gústalles estar xuntas. Cando un obxecto, por exem-plo un clip que flota na superficie dun vaso, intenta empuxar e separar as moléculas, estas non lle deixan pa-sar, a menos que o clip empuxe forte. Se o mergullas moi rápido no vaso de auga, o clip separa as moléculas e afúndese ata o fondo. Pero se o baixas

lentamente ata a superficie, non pode empuxar con forza e non pode separar as moléculas de auga. Así que perma-nece flotando na superficie. Parece coma se o clip permanecese na fina pel da auga, aínda que en realidade non hai ningunha pel. O que si existe é a tensión superficial, que resulta das unión das moléculas de auga como se estivesen pegadas.

Se engadimos un pouco de xabón ao vaso de auga, a tensión superficial diminúe moi rápido e o clip afúnde-se. Isto sucede porque o xabón cóase entre as moléculas de auga e sepáraas. Cando as moléculas de auga se sepa-ran ata unha certa distancia, deixan de atraerse tanto entre elas. Entón, só necesitan un pequeno empuxón para separarse e o clip afúndese ata o fondo.

> Patricia Barciela

ALBERTO LÓPEZ

A auga é a única substancia que presenta os tres estados da materia de forma natural: sólido, líquido e gasoso

XOÁN A. SOLER

Ao soprar sobre unha película de auga e xabón, fórmase unha pompa

Que é unha pompa?Unha película de xabón é elástica: pode estirarse e encollerse como

unha goma. Cando sopras sobre unha película de auga e xabón, es-tírase ao redor do teu sopro de aire. E fórmase unha pompa. Cando a pompa vén de formarse, a película de xabón intenta encollerse tanto como pode. Isto é porque as molé-culas de auga da película atráense entre elas.

n Proba a facer pompas de xabón sobre unha superficie lisa, como unha bandexa ou unha mesa. Com-probarás que as moléculas de auga dun líquido xabonoso buscan estar o máis xuntas posible. Por iso, as

moléculas de auga únense e fan a pe-lícula o máis pequena posible. Esta necesidade de estar o máis xuntas que poidan é o que dá lugar ás distin-tas formas que adoptan as pompas.

n No aire: cando unha pompa flota no aire a súa forma é esférica. Esta é a forma que permite que a pelícu-la de xabón se encolla ata o menor tamaño posible.

n Nunha superficie: cando unha pompa se forma sobre unha superfi-cie, a auga que hai na bandexa forma unha das paredes da pompa e a pe-lícula de xabón colócase formando unha pompa en forma de cúpula.

Cando se atopan tres pompas, to-das elas forman paredes comúns. E se teñen un tamaño similar, únense sempre formando o mesmo ángulo.

n Un acio de pompas ten un aspecto moi parecido ao das celas dun panal de abellas. A película xabonosa ad-quire a forma de menor tamaño que poida albergar o aire dentro de cada pompa. As abellas tamén constrúen as celas coa forma que lles permi-te almacenar a maior cantidade de mel co menor gasto de cera. Así que pompas e celas presentan formas parecidas. As celas únense forman-do ángulos iguais de 120 graos. E un grupo de burbullas tamén.

miércoles, 20 de marzo del 2019 | la voz de la escuela8 >> conceptos

l haber comenzado la carrera profesional en un departamento de Ingeniería de Procesos me obligó a diferenciar pronto entre realidad presente y posible futuro. Resulta que

en aquella refinería de petróleos había también un departamento de ingeniería de proyectos, donde se permitían lujos que nosotros no podíamos ni imaginar. A la hora de proyectar, el papel lo aguanta todo, afortunadamente, pues se necesita de esa libertad y creatividad para po-der imaginar algo mejor; en proyectos casi se puede pintar como querer. Pero en procesos estábamos limitados por la realidad, por los hechos y circunstancias factuales de un determinado crudo petro-lífero, un tamaño de reactor, unas fechas de suministro o simplemente los límites que la legislación en vigor establecía para el producto que se quería fabricar y se tenía que vender.

Aunque hay procesos en todos los ám-bitos de la naturaleza y de la técnica, los proyectos son exclusivamente humanos. Es obvio, creo, y sucede en todas las face-tas de nuestra vida, que a menudo es di-fícil el paso de proyecto a proceso. Dicen que las crisis son los momentos oportu-nos para iniciar ese tránsito; en otro caso no parece adecuado, y suele ser mejor de-jar las cosas como están. La naturaleza lo tiene más fácil, porque no tiene opciones, y de hecho no le conocemos proyectos. El proceso de la fotosíntesis, el digestivo, el de la mitosis, el de la erosión, el de envejecimiento o el proceso evolutivo tie-nen lugar con sus condicionantes físicos, químicos, ambientales o incluso propios del azar, pero no obedecen a proyecto alguno previo, a no ser que consideremos tal uno que pueda estar escrito en clave genética. Son procesos determinados e inevitables. C’est la vie.

En la vida humana, sin embargo, tan-to a nivel individual como grupal, nos planteamos continuamente convertir proyectos, más o menos elaborados, en procesos. Quizás sea útil, o al menos sugerente, repasar esa rama de la física que estudia los procesos termodinámicos, aquellos en los que previamente pode-mos saber si tendrán lugar o no de modo espontáneo. Sabemos, por ejemplo, que en el mundo material existe una tenden-cia a la mínima energía, y es así cómo lo espontáneo es que las cosas rueden hacia abajo (y también quizás por ello los humanos sucumbamos a la ley del mínimo esfuerzo); asimismo existe una

tendencia al máximo desorden, con lo que seca espontáneamente la ropa que ponemos al sol (o pasa lo que pasa con la sala de estar si no se aplica un trabajo en remediarlo). La espontaneidad de un proceso responde a esas dos tendencias.

La termodinámica también nos dice

que hay muchos caminos posibles para subir una montaña. Puede hacerse zigza-gueando por la ladera, sin mucho esfuer-zo pero con un largo recorrido, o bien ir por el atajo, sudando la gota gorda. La diferencia de altura entre la base y la cima es la misma, pero el proceso será diferente. Tanto que a veces el atajo re-sulta un camino imposible, y entonces no hay proceso. La solución está en volver atrás, e iniciar un nuevo camino.

Variedad de procesos

Las crisis incitan a convertir proyectos en procesos > Moncho Núñez Centella

«La ley triunfando sobre el mal o el vencimiento de los delitos y los vicios ante la aparición de la justicia» (1920), pintura de Marceliano Santa María en el techo del salón de plenos del Tribunal Supremo (Madrid)

1La incómoda imagen que ocupa el techo del salón de plenos del Tri-

bunal Supremo quiere ser una ins-tantánea de un proceso ideal, aquel en que la justicia y la ley triunfan. Analiza los tipos de procesos a los que se refieren las citas del recua-dro. ¿Cuáles de ellas corresponden a un proceso judicial?

2 Indica variables que crees influ-yen en los siguientes procesos:

n Disolución de azúcar en un vaso de lechen Digestión de una comida n Extinción de una especie animaln Selección de candidatos para un puesto de trabajon Elección de alcalde en un munici-pio

3 En ámbitos literarios, «El proce-so» por antonomasia es una no-

vela que Franz Kafka dejó inacabada al fallecer en 1924. Analiza posibles significados y plantea sugerencias de la siguiente frase de esa novela: «El proceso no era otra cosa que un gran negocio, como él mismo los ha-bía cerrado anteriormente con ven-taja para el banco; un negocio en el cual, como era la regla, amenazaban distintos peligros, que, sin embargo, se podían evitar».

4 Hasta el presente siglo, la foto-grafía era exclusivamente un

proceso químico. Averigua lo que es un daguerrotipo, un ferrotipo y un cianotipo, y trata de definir cómo se hizo esta imagen de Kafka, obtenida, por cierto, el mismo año que salió la primera máquina de Kodak.

actividades

Franz Kafka a los 5 años (1888)

Con dos líneas de un escrito de cualquier hombre se puede iniciar el proceso del más inocenteArmand du Plessis, cardenal Richelieu (1585-1642)

Cuanto más numerosos los abogados, más largo el proceso; cuanto más numerosos los médicos, tanto más breve el procesoMoritz Gottlieb Saphir (1795-1858)

Ha acumulado mucha experiencia y sabe cómo retrasar el proceso. Pero su ignorancia es mucho más grande que su astuciaFranz Kafka (1883-1924)

El proceso creativo es el mismo secreto en la ciencia como en el arte. Son absolutamente igualesJosef Albers (1888-1976)

La civilización es, entre otras cosas, el proceso por el que las primitivas manadas se transforman en una analogía, tosca y mecánica, de los insectos socialesAldous Huxley (1894-1963)

He puesto mi corazón y mi alma en mi trabajo, y he perdido mi mente en el procesoVincent van Gogh (1853-1890)

Ipse dixit