lajthia, biologjia, kultivimi, tregtimi. draft paraprak

7/31/2019 Lajthia, Biologjia, Kultivimi, Tregtimi. Draft Paraprak

1/16

Lajthia,biologjia,kultivimietregtimi(Draftparaprak)

Haki Kola


2/16

Permbajtja

Lajthia, biologjia,kultivimi e tregtimi (Draft paraprak) ...................................................... 1

Hyrje ................................................................................................................................... 3Shitjet, konsumi .................................................................................................................. 3Tregtimi dhe cmimet .......................................................................................................... 4

mimet e lajthive n faza t ndryshme t zinxhirit t ushqimit ......................................... 4

Nga ivijn tregut tone Lajthit ? ........................................................................................ 5Vlera e deklaruar e importeve ............................................................................................. 5

Bilanci prodhim import eksport .......................................................................................... 5

Trashgimia kulturore ......................................................................................................... 5Vjelja ................................................................................................................................... 6

Pas vjelja ............................................................................................................................. 6

Shprndarja rajonale e prodhimit t lajthive n 2006 ......................................................... 7

Prmiresimi i grumbujve..................................................................................................... 7Vendndodhja e lajthishteve natyrore: ................................................................................. 7

Demonstrime pr rehabilitimin dhekultivimin e lajthive natyrore ..................................... 8

Interesi i kultivuesve ........................................................................................................... 9Kur flejn lajthit natyrore .................................................................................................. 9

Metodat e shtimit .............................................................................................................. 10

Shumzimi me copa ............................................................................. 11

Shtimi me far ...................................................................................... 11

Shartimi ............................................................................................... 11

Mbathja ................................................................................................ 12

Shumzimi in vitro ............................................................................... 13

Zbatimi .............................................................................................................................. 13Kerkesat per token ............................................................................................................ 13

Forma e terrenit ................................................................................................................. 13

Prdorimi i mparshm i toks ......................................................................................... 14Pr cfare e prdorin tokn fermeret kufitare .................................................................... 14

Organizimi i bllokut t lajthive ......................................................................................... 14

Teknikat e mbjelljes .......................................................................................................... 14

Trajtimi i pemve t reja ................................................................................................... 15


3/16

Hyrje

Vendi yn prodhon pak lajthi. Lajthi kemi mjaft, por jan t degraduara dhe nukshtbr prpjekje pr ti kultivuara. Jan vetm 50 000 rrnje t kultivuara n shkall vendi,

pothuaj t gjitha t quajtura Visoka, dhe gjysma kultivohen ne rrethin e Fierit. Ngjndje natyrore jan mbi 11 mij hektar t klasifikuara n llojin shkurre, q nkadastrn pyjore prllogartien thjesht dru zjarri, e q shtrihen pothuaj kudo nga Shkreli

n veri deri n Skrapar e Kolnj n jug. Pjesa m e madhe e tyre sht transferuar vitin ekaluar nga shteti n pronsi t komunave. Kto toka t mbuluara nga lajthi t degraduara,

shpesh preferohen per kullota apo pr prdorime t tjera. Disa fermer kan filluar t

besojn q me pak ndrhyrje, kto toka pothuaj t harruara, mund t kthehen n burim tardhurash, q t furnizojn tregun shqiptar si dhe tregje te Europs qndrore, krkues t

sasive t mdha lajthish pr prodhimin e cokollatave. Me shpresat se do tu njihet e drejat

e prdorimit, komunitetet po shprehin interesim n rritje, pr ti ruajtur sipas traditave

locale duke mirmbajtur e prmirsuar kto toka, si burim punsimi e pr siguruar t

ardhura. Qeveria Suedeze dhe SNV po mbshtet kt interesim t komuniteteve si dhe nbashkpunim me fermer t interesuar po ndihmon n krijimin e modeleve q sigurojn

prmirsim t lajthis e prfitime prej saj.

Ky udhzues ka pr qllim t ndihmoj komunitetet e interesuara si pr t ngritur blloqet reja me lajthi, ashtu edhe pr t ardhurat q mund t krijohen duke vlersuar mbrojtur e

trajtuar lajthishtet natyrore q jan tashm pron e komunave. T dhnat pr konsumin,

tregun e krkesat e ofertat aktuale i orientojn fermert dhe shoqatat e prdorueve t

pyjeve dhe kullotave pr te siguruar treg t vazhdueshm e cmim t leverdisshm.Shpresojm q ky te jet I doishm pr komunitetet n stade t ndryshme, si thjesht pr

ti br t mendojn pr tu angazhuar n projekte t mbjelljes e prmirsimit t lajthis,

per te kerkuar tregun, apo per tu organizuar pr t gjetur burimeve financimi si dhe pr tkonkuruar me dinjitet n tregun q ka krkes n rritje pr lajthi.

Pr shkak t interesit t jashtzakonshm pr shijen e frutit t lajthis, si dhe potencialit t

madh q ato kan pr t na punsuar e dhuruar t ardhura, ju jeni t ftuar n nj shtitje,pr t msuar rreth tregut e tregtimit t lajthive, mnyrs s vjeljes e prpunimit, si mund

t kthehen n kopshte shkurret me lajthi te degraduara, prse ato konsiderohen si peme e

frute t vecanta, si mund te rrallohen formohet kurora, shumzohen, si mund t

shumfishojm prodhimin e tregtimin e tyre

Shitjet,konsumi

Nt tregun ton lajthit tregtohen kryesisht me gjithe guask, thelbinjte pa guask qgjnden aktualisht n treg vijn nga importi. N nivel kombtar siprfaqja me lajthi po

zvoglohet ngadal dhe prodhimi mbetet pothuajse i ult. Prgjithsisht konsumi I


4/16

lajthis sht relativisht e ult, tregu krkon m shum lajthit e qruara, q s bashku

me importin e lathive me lvozhg e prodhimin vendas, konsumohen m pak se 200ton n vit. Fruti prdoret gjrsisht n industrin e mblsirave, si dhe n produkte

ushqimore. Konsumatori kryesor krahas shitjes me pakice mbetet industria e prodhimit t

mblsirave t ambalazhuara dhe industri t tjera ushqimore vecanerisht ato t likernave.

Jan rreth 15 kompani prodhimi mblsirash t ambalazhuara n vend t cilat prodhojnbiskota, kek Buon dolce, dhe biskota t tjera me okollat.

Kta operues kryesisht prdorin lajthi pr prodhimin e okollats. Insika shpk, me baz

n Durrs, prdor mesatarisht 100 kg lajthi t qruara n muaj n prodhimin emblsirave me okollat. Sipas rasteve kompania importon nga Turqia apo prdor

tregtart si ndrmjets.

TregtimidhecmimetMidis t gjith arrorv, lajthit kan mimet m t larta ndrkombtare pr kilogram. Kjosituat nuk pasqyrohet n tregun shqiptar, ku mimet e lajthive jan m t ulta se ato t

arrave. Krkesa e ult, prqndrimi i prodhimit n nj rreth t vetm dhe mungesa e

konkurrencs midis blersve kontribuojn n mbajtjen t ult mimin e tregut tprodhimit vendas. dhe mimi mesatar pr njsi pr sasit e vogla t lajthive t importuara

sht shum m i lart (421 lek/kg n 2006).

mimetelajthivenfazatndryshmetzinxhiritt

ushqimitFaza n zinxhirin e ushqimit Lajthit

Produkti vendas mimiprodhuesit

Vlersimi: 70- 80

mimi i shumics n

lvozhg

Prodhim vendi 100

mimi i pakics n lvozhg Prdhim vendi 150Importuara 90

mimi i shumics t qruara T papjekura 960-1,200


5/16

T pjekura 1,020-1,300

NgaivijntreguttoneLajthit?

N prodhimin e Lajthive dallohen Turqia, Italia, Spanja dhe SHBA. Turqia dominon nmnyr befasuese tregun boteror, duke zotruar 70% t tij. Italia sht n vend t dyt,

ShBA n t tretin e Kina t katrtin, dhe Spanja ka rn nga vendi I trt n t pestin.

Prodhuesit kryesor te cokollatave ne Evropn Qndrore, po synojn t kene edhe

alternative t tjera tregu sa m afr tyre, duke e shikuar si nj kandadat t mundshmedhe vendin ton. SNV po mbshtet fermeret si pr t shtuar prodhimtarin ashtu edhe

pr t prmiresuar cilsite e lajthive natyrore

Lajthit e importuara arrijn deri 30-40 ton n vit

Vleraedeklaruareimportevene milion leke

Produkti 2003 2004 2005 2006 2007

Lajthi 4.8 3.1 7.4 4.9 3.2

Sasit e deklaruara t importit ne ton

Produkti 2003 2004 2005 2006 2007

Lajthit n lvozhg 32.4 11.7 38.3 0.1 0.2

Lajthit e qruara 5.6 0.1 9.2 11.5 7.4

BilanciprodhimimporteksportArtikulli i balancs Lajthi

Prodhimi 184

Importi n lvozhg

Importi t qruara 12

Ekuivalenti t qruara 27

Total Importe 27

Eksporte -

Balanca 211

Vleresimi i konsumit pr

kok. 0.07

Burimi: Instat, MAFCO, ACIT

Trashgimiakulturore


6/16

Historikisht lajthit jan vjel nga kojrit me lajthi natyrore prreth fshatrave pr mijra

vjet. Vjelsit kryesore t tyre n t shumtn e rasteve kan qen barinjt. Shpesh pjekja etyre koincidonte me prodhimin e gjethit t dushkut, dhe prania e lajthive sikur lehtsonte

procesin. Megjithse her pas her pritej pr prodhim thuprash, apo edhe pr tu djegur,

lajthia ka mbijetuar pa anj prkujdesim si punimi, pleherimi apo ujitja. Kultivimi I saj u

praktikua n

t

shumtn e rasteve pas viteve 30 te shekullit t

kaluar, ku

u ngrit dhe Ipari masiv me lajthi t kultivuar n Visok t Mallakastrs, I cil krahas prodhimit,

shrbeu edhe si burim fidanash pr dhjetra ferma shteterore te kohes se ekonomis s

centralizuar

VjeljaNj pemishte lajthishte e mir menaxhuar prodhon pr hektar midis 1.6 dhe 2.0 t, rreth

50% e prodhimit t plantacioneve t arrave. Lajthit jan vjel me dor dhe prgjithsisht

praktikat e vjeljes nuk kan ndryshuar n vendin ton kto dy mij vjett e fundit.Metodam e thjeshtsht ti lesh t bien n tok. Fillimi i hapjes dh rnia sht shenja q ka

filluar pjekja.

Duhet br kujdes t shmanget vjelja e parakohshme.

N dy javet e fundit t qndrimit n pem pesha e thelbit

shtohet n mnyr t ndjeshme. Kjo u kshillohet

vjelsve q kan blloqe me lajthi q mundsonprdorimin e mjeteve mekanike pr vjelje, q ata t

bjn vjeljen sa m von t jet e mundur. Sipas t

dhnave t MAFCP prodhimi i lajthive n 2006 arriti184 Mt. Gjeografikisht prodhimi sht i prqendruar n

bregdetin Qendror-Jugor dhe n fillim t zonave t

thella. 86% e gjith prodhimit vjen nga katr rajone:Fier, Lezh, Durrs dhe Gjirokastr. Prqendrimi n

disa zona sht m i dukshm n nivelin e rrethit: 55% e prodhimit vjen nga rrethi i Fierit

dhe 11% nga ai i Lait. T gjith rrethet e tjer japin 5% ose m pak t prodhimit total.

Pasvjelja

Shumica e kultivuesve nse kan planifikuar t shesin, prpiqen q ta realizojn shitjen

menjher pas vjeljes, pr t shmangur telashet e magazinimit. Tharja kur sht enevojshme relizohet n mnyr natyrale. Me prjashtim t disa zonave ku prodhimikalon n mnyr t konsiderueshme krkesn e vlersuar (Fier, Gjirokastr dhe Lezh)

shitjet e ktyre produkteve jan rastsore dhe prodhimi mbahet pr prdorim vetjak ose

tregti lokale


7/16

Shprndarjarajonaleeprodhimittlajthiven2006Mt

Rajoni Prodhimi 2006 Prqindja

Prqindja

kumulative

Fier 106 58% 58%

Lezh 21 12% 69%

Durrs 16 9% 78%

Gjirokastr 15 8% 86%

Berat 7 4% 90%

Kor 6 3% 93%

Shkodr 6 3% 96%

Dibr 3 2% 98%

Vlor 2 1% 99%

Elbasan 1 1% 100%

Total 184Burimi: Ministria e Bujqsis, Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorit

Fermert me prvoje si kultivues rekomandojn q gjat periudhs s pjekjes s

prodhimit bimt duhet t kontrollohen do dit, dhe sht m mir t mblidhen vetm ato

q kan rn spontanisht n tok. Kur punohet n nj plantacion mjaft t madh, njperson mund t mbledh deri n 50 kg n dit

Prmiresimiigrumbujve

Si shum pasuri t tjera t natyrs edhe lajthia sht par si nj mall pothuaj pa zot, q edhuron natyra, dhe njerzit thjesht I kan marr frutat thuprat e gjethet. Pyjet e shohin si

nj voglushe xhuxhe t pavler, frutikultura e pranon nn hijen e kumbulls, arrs apo

qershis.

Vendndodhjaelajthishtevenatyrore:N vendin ton gjenden ne forme natyore dy specie lajthish te emertuar Coryllis

Avellana L apo e klasifikuar si lajthia e bute; si dhe lajthia e eger apo Corylis colurna, q

arrin prmasat e nje druri me maje piramidale 10deri 12 meter e larte dhe ne kushte t

favoreshme deri n 20-30 meter, takohet fare e rrall n zona shkmbore midis zons se

dushkut e t ahut.Lajthia e but, nj burim shum i rndsishm pr tu trajtuar nga fermeret, takohet

pothuaj gjithkund n vendin ton, ne formn e grumbujve te vegjel q arrijn rreth 11mije hektar n total. Vendet e preferuara jan fundet e shpateve, buz prrenjsh apo

ledhe arash, tregues i tokave t freskta e t pasura, q nga Vukli, Vrithi, Toplana,

Gjonperaj, Krume, Kolesjan, Berishe, n kmb t Munells, malin e Shenjit, rrz Dejse Mesdejs, rrze Korabit, n Sllove, Sllatin, Staravec, Maqellar, Rec e Mustafe, nga

Zerqani n Vajkal, Gurr t madhe, n Jabllanic, Brzheshte, Trebinj, Cezm, Pocest,


8/16

ne Leshnj, Lubonj, Kurtes Novosele, Radanj, Ogren, ne Corovode, Potom, Gjerbes,

Topove, Rexhine e Leshnice e gjetk.

Demonstrimeprrehabilitimindhekultiviminelajthive

natyrore

Shrbimi pyjor n bashkpunim me Federatat rajonale te pyjeve komunale si dhe shoqatate prdoruesve t pyjeve dhe kullotave mund t krijojn siprfaqet demostrative pr

rehabilitimin dhe kultivimin e lajthishteve ekzistuese

Hapi i par: perzgjedhja. Do t synohen masive q kan numrin e bimeve t nevojshem;fshati bie dakord pr mbylljen dhe vnien n ruajtje t

siprfaqes demostrative

Hapi i dyte: pergaditja e projektit t prmirsimit. Bazuarn gjendjan aktuale projekti percakton rradhen e

nderhyrjeve, rrethim, ricungim apo rrallim, teknologjine e

shartimit, mirembajtjen dhe trajtimet pas shartimit, analiznkosto fitime. Teknologjia e zgjedhur i beht e njohur

fermereve, si dhe ata vendosin kujdestarin e siperfaqes

demostrativePrgjithsisht lajthishtet natyrore kan numer t madh, mbi

10 mij llastar pr hektar. Dendesia sht nj ndr shkaqet

e prodhimtaris s ulet si dhe e vshtirsive n vjelje.

Vendimi pr demonstrime do te merret nga specialisti i ekstensionit rast pas rasti, por tre

nderhyrje paraprake jan t rndsishme: rrethimi i siperfaqe demonstruese me material

qe del nga trajtimi i lajthive ekzistuese, ricungimi masiv, apo rrallimi intensive, duke lnn fazn e par me pak se njmij llastare pr hektar. Gjysma e tyre do t trajtohen si

nnshartesa. Rekomandohet q pr realizimin e shartimit t pajtohen shartues me prvoj

sidomos pr shartimin me carje si dhe at n lkur, q t dy te rekomandueshem nmvartsi t dmensioneve t llastarve.

Przgjedhja e kalemave. Krahas lajthishteve ekzistuese te Fierit, me te cilat mund te

kontraktohet blerja e kalemave, nj baze kultivarsh me interes sht n fshatin Qenam, kujane vendsur nje pjes e kultivarve t lajthis s importuar nga Spanja, pjes t ish

Koleksionit t Institutit t Pemtaris n Paskuqan, q u shkatrrua n vitin 1997

(Rajmonda Nako 2009). Mnyrat e shartimit demostrues do te jepen me detaje ne kapitujt

m poshte.

Si fidanat e shartuar, ashtu edhe ato qe mund te vendoset te lihen ne rolin e pjalmuesit, dote perzgjidhet menyra e trajtimit, me nje kercell te vetem, 2ose tre kercenj anesore krahas

atij kryesor apo me shume kercenj. Larteia e kurores mund te filloje nga 60 cm deri n nje meter.


9/16

Interesiikultivuesve

Nj kultivues nga Dibra sht prdorues i rreth tre dynim me lajthi natyore. Ai tregon sedin te trajtoje molln e kumbulln por nuk ka trajtuar asnjehere lajthite. Un kam nj

lajthisht t degraduar, n planin e mbarshtrimitsht parashikuar t lihet n gjndjen

ekzistuese, un n fakt dua ta krasis e ta prmirsoj, kursht koha m e mir pr takrasitur dhe sa rndmund ta krasis at?

Prpara krasitjes sht mir t bsh nj vzhgim t hollsishm se sa sht dendsia e

bimve, si dhe cila sht gjendja e tyre. Krahas kesaj do t kshillohesh me specialistin e

ekstensionit n komune. Do ti shpjegosh se cfare ken e mendje dhe cfare kerkon te arrishdhe ai do te rekomandoje tratimet prfshire edhe krasitjen. Nuk e di as se si don q t

duket n t ardhmen lajthishta jote. Lajthia mund t pritet rrafsh me tokn. N pranvern

e ardheshme ajo do shprtheje dhe do t jet plot me llastar t rinj. Kjo njihet si

ricungim, nj trajtim tradicional nga fermeret q e prdorin lajthin pr t prodhuar

thupra pr gardhe, kosha apo shporta. Ajo mund te rralohet dhe filizat e mbetur pasrralimit mund t krasiten pr tu dukur si pem, me nj trung kryesor, por don q ta

mbash nn vzhgim e t heqsh vazhdimisht llastart q celin vecanerisht vitet e para. Nfakt duket shum bukur nse do t vendossh ti japsh kt forme. Mund t filloj t

prodhoje edhe lule e fruta. Trungu ka form t bukur me gunga, kurora plot me degza e

gjethe, me ngjyra q ndryshojn sipa stinve, me dy lloje lulesh gjat dimrit. Nse vrtet

vendosh ta krasissh, sht mir q kt ta bsh n Janar shkurt.

KurflejnlajthitnatyroreShume te dhena deshmojne se lajthia sht vet

sterile; ajo nuk mund te vetepllenohet; polen i

prodhuar nga lvaret e nj varieteti si rregull nukpllenojn lulet femrore t t njjtit varietet. Lulet

mashkullore dalin n dimr, disa her n tufza,

dhe gradualisht zgjaten e derdhin polenin. Lulet

femrore jan t grupuara n degza t cveshurajan t vogla me ngjyre t kuqe me dy kreza t

prkulura n maj. Kto pllenohen nga era gjat

dimrit apo hert n pranver. Pas pllenimit luletfemrore rrisin lajthizn e futur n nj guask e

cila n fund t vers shndrrohet nga e gjelbr n

t kafejt, gjethet bhen t kafejt n t argjenddhe kokrrat fillojn t bien. Megjithse gjethet

bien n dimr, nuk mund t thuhet se bima flen,

pasi ajo sht n proces gradual lulzimi


10/16

N fakt duket q lajthia sht komplet nj perjashtim ne sensin e frutikulturs.

Ajo ka nj an unike t mrekullueshme t saj. Mnyra se si lajthia arri t

polenizohet ne dimr, si dhe t

formoj

frutin n

pranver

,sht

realishtinteresante. Lulet femrore n pem jan lulet q prfundojn me kreza t vogla

ndrsa lulet mashkullore jan t vendosura n lvar. Ato e pasi e pjekin e

shprndajn n siprfaqe t gjr polenin

Si lajthia natyore q rritet n pyje ashtu edhe nj pjes e atyre t kultivuara n vendinton, I kan lulet mashkullore dhe femrore n t njjtn peme. Kultivuesit duhet t ken

kujdes e t interesohen pr llojet q importojn, pasi ato shpesh kan nevoje pr drure

polenizues, pasi shum varietete zoterojn vetem lulet femrore. Prdhuesit njohin edhe

pllenuesit respective te llojeve q prodhojn. Kryesore sht q kjo t dihet dhe meimportimin e nj sasie lajthish t kultivaura t kombinohet numri I duhur I pjalmuesve.

Nganjehere pllenuesi duhen edhe pr t evituar shterpsine nga mos koincidenca e

pjekjes n t njejten koh e luleve mashkullore me ato femrore.

M posht prshkurhen metodat kryesore t shtimit t lajthis si dhe shpjegime t

shkurtra pr secilin prej tyre.:


11/16

Shumzimimecopa

Prdorimi I copave me gjethe me ngrohje n pjesn fundore gjat rrnjezimit si dhe t

trajtuara me acid indol bytiric (AIB) apo me hormone ka patur rezultate modeste.

Lagshtia e larte me mjegull te ventiluar e prdorur nga disa prodhues ka rezultuar nrritje t rezultateve t rrnjzimit, por shpesh fidani bhet I ndjeshm apo shoqerohet me

nekroza.

Shtimimefar

Fidani i Lajthis q vjen nga mbirja e fars jep fruta q t ndryshm nga bima q I ka

prodhuar. sht mir q frutat e lajthis q fermeri don ti prdor pr far, sht mir tmblidhen direct nga pema, kur fillojn t marrin ngjyr kafe, se sa kokrrat e rna n tok.

Zakonisht kokrrat bien n tok kur ata marrin ngjyr n t kafenjt, pasi nuk I ln t

qndrojn gjat n tok, pasi jan t shumt ata q presin t bjn pastrimin e vendit prejtyre. Me metoda shum t thjeshta mund t verifikohet aftsia mbirse e tyre.

Fara e lajthis ka veshje t fort, si dhe n pamje t pare duket n nj prgjumje t thelle e

me aftsi shum t ult mbirse. Kultivuesit jan prpjkeur t kaprcejn kt prgjumje,farat vilen n gusht dhe futen ne frogorifer. N nntor ato futen pr dy deri n kater dit

n uj dhe pastaj shtratifikohen n rr t lagt n temperature rreth 4 grad Celsius, pr

tre deri pese muaj. M pas farrat vendosen n ambiente t ngroht per 5 dit dhe farratq kan nxjerr filiza mbilen n sera, ndrsa t pambirat vazhdojn t mbahen n

shtratifikim. Transplantimi I filizave bhet pasi ato e arrijn lartsin 25 cm.

Mnyr tjetr pr t shmangur gjumin e thellsht zhytja e farvave n solucion me acidgiberlinik. Guaska hiqet dhe thelbinjt e latjhtise futen n solucion me koncentrim rreth25 deru 50 ppm GA3 pr 16 deri 24 or. Farrat mbijn pas mbjelljes direkt ne

dyshemene e sers, apo nga vendosja n letra filtri t lagura ne boxe mbirse. Duket q

rezultatet m t larta t arrihen kur trajtimi me giberlin beht menjher pas vjeljes. Pr

farerat e q e vonojn mbirjen pas trajtimit t pare, rekomandohet edhe trajtim i dyte

Shartimi

Lajthia natyore e vendit, por edhe ajo turke, rekomandohen si nnshartesa t mira pr

gjithe latjhit e kultivuara, kryesisht pr faktin pasi ato nuk lngzojn. Rrnja boshtore ethell ndikon n rritje t rezistencs karshi thatsirs. Por duhet mbajtur parasysh sefarrat e ktyre llojeve mbijn me vshtirsi, ashtu sic rrnja boshtore e gjat bn t

vshtir transplantimin e tyre. Frutt e para lajthit I japin n vitin e tret te jets dhe n

moshn 6 vjecare mund t jap rreth 2-2,5 kg. Shartimi I lajthise sht I vshtir.


12/16

Shartimi me gjuhz e lidhje

Shartimi me gjuhz mund t realizohet n mes t dimrit. Duhet treguar kujdes q

nnshartesa dhe kalemi duhet t jn komplet n gjume prpara shartimit. A hip and

tongue graft may be performed in mid-inter. Care is taken to insure that the rootstockand scion are completely dormant prior to grafting. Nse ka filluar lngzimi dhe ai

ngjitet nga posht lart n nnshartes, ura lidhse e kallusit nuk formohet midis nn e

mbisharteses.

Prerja e nnsharteses dhe mbishartess duhet br e lmuar me thki t mpreht. sht

mir q lidhja t bhet me rafie, apo lidhse te tjera q prdoren pr shartim, por nukduhet shternguar shum. Fidanat e shartar vendosen n ser me ngrohje pr disa jave deri

sat realizohet bashkimi I pjesve t shartimit. Fidanat q kan zn fillojn t

aklimatizohen hap pas hapi deri sa vendosen n mjedisin natyor t saj .

Mbathja

Metoda kryesore e shtimit sht prdorimi i mbathjes me tok duke krijuar formen e nje

shtrati pr rreth qafs s rrjnjs s lajthis, duke stimuluar daljen e llastarve me rrnje,duke prodhuar fidana nga vet sistemi rrnjor. LLastare e dale n disa raste ngamcohen

me prerje te lehta t lvores si dhe trajtohen me hormone pr t nxitur daljen e rrnjeve t

tjera

Mbathja trdicionale e thjesht e lajthive nga shum

prodhues sht e mjaftueshme pr te siguruar fidana t

rregullt lajthie. Parimi baz sht mbulimi I t gjithllastareve q synojm t rrnjzojn. Mbathja behet dia

dit

prpara hapjes s

sytheve.

vjesht

n e ardheshmepjesa m e madhe e llastareve priten te jene te

rrnjzuar.


13/16

Shumzimiinvitro

Shkencetaret deshmojne per veshtiresi te hasura per shumezimin in vitro te lajthise. Njesystem me kultura te indeve I quajtut culture dy fazore, ka permiresuar dukshem rritjen ellastareve te ketij klani. Kjo krijon avantazh kur arrin te sigurohet klan I nenshartesave.

Kjo siguron uniformitet dhe thjeshtezon nevojat e menaxhimit. Vtem ne 2003 jane ofruar

ne treg per shitje fidana te lajthise me prejardhje in vitro. Per hir te avantazheve qe ofron,

kerkimet shkencore qe nga ai vit jane ne rritje.

ZbatimiKjo metode realizohet n kushte laboratorike duk eperdorur teknika in vitro. Kjoaplikohet vecanrisht pr t siguruar nnshartesa, apo edhe fidana, kur krkohet numr i

madh pr mbjellje. Pjes t indeve t bims, zakonisht rritjet n afrsi t skajit apo majs,

merren nga bimt prindr q jan rritur n kushte t kontrolluara. Kto copza quhenexplante. Kto sterilizohen prpara se t vendosen ne mjedisin ushqyes. Bilanci i

ushqyesve me hormonet bimore n kt mjedis prcakton tipin e rritjes s eksplantit.

Gjat stadit t par, mjedisi mbshtet daljen e nj bisku dhe m pas ai transformmohet n

nj mjedis shumzimi, ku numri I bisqeve rritet shum shpejt. Explantet m pas ndahen,dhe trajtohen me stimulues rrnjzimi, duke u mbell prsri n mjedis shumzimi.

Bimzat fillojn gradualisht t forcohen n mjedis sere dhe m von n kushte natyore.

Kerkesatpertoken

Ndrsa si bim

natyrore rritet n

toka me veti t

ndryshme, kur kultivohet p

r t

furnizuar tregun, preferohen toka lynore ranore me pehash 6-7. Megjithse ka rrnje

boshtore t thell, rrnjet ansore jan relativisht t cekta. Pemt mund t rriten edhe n

toka t cekta, duhet ditur q pemt q mbillen n toka t thella, arrijn dimesione m t

mdha dhe jan m tepr prodhim. Tokat duhet t jen t kulluara mir dhe t jen tpasura me lnd organike. Tokat e lehta ranore apo lymore duhet t prmirsohen duke u

shtuar pleh organik dhe tokat e renda e kompakte duhen br thell qilizim para mbjelles

s pemve.

FormaeterrenitTokat e pjerrta ku nuk mund t futet mekanika pr shrbime apo vjelje, nuk onsiderohet e

prshtatshme pr mbjelljen e lajthive. Preferohet q kopshti i lajthive t jet i izoluar nga

zonat e ndotura industriale, pr t siguruar prodhime t pastra biologjikeKundrejtimi dhe forma e terrenit duhen studjuar me kujdes. Kundrejtimi ndikon ne

ndricimin diellor dhe intensitetin e ngricave, ndersa luginat e pajrosura jane perseri te

rrezikeshme per ngricat e pranveres, kur lajthia ka filluar t lidhe kokrr


14/16

PrdorimiimparshmitoksKjo ka rndsi pr tu sigurar q toka nuksht e ndotur nga mbetje kimike. Nga ana tjeterduhet studjuar bimsia e mprshme. Mbeturinat e sistemit rrnjor mund t bhen shka pr

infeksion nga armialria amellea, nj kpurdh q shakterron sistemin rrnjor t pemve.

Shpesh infektimi nga kpurdhat mund ta jap efektin pas dy tre vjetesh dhe te shkatrroje

gjith investimin

PrcfareeprdorintoknfermeretkufitareNse fermeret kufitare e prdorin tokn e tyre pr kullote, vecanerisht kur mbajn

blegtori t imet, lepuj apo pula, duhet menduar mir prpara se te vendoset pr mbjelljen

e lajthive. N rastin kur nuk arrihet marreveshje pr heqjen e blegtoris s imt apolepujve e shpendeve, sht mir q t hiqet dor nga mbjellja. Edhe n rast se arrihet

marrveshje, garh pr rreth pemishtes sht i domosdoshm. Prgjithsisht n dimr

shum fermere i ln sall t imtat, po ahtu u lidhin dy klmbt dhe lshojn kashet e

samarit. Llastaret e lajthis

n

kte periudhe jan

mbushur me lule, si dhe mund tepreferohen nga kafshet. Per te shmangur demet e konfliktet shte e domosdoshme qe

pemetorja e ardheshme te rrethohet me gardh.

OrganizimiibllokuttlajthiveHapsira midis pemve si dhe drejtimi i rrjeshtave duhet t vendoset pasi t jet studjuardrejtimi i errve, drejtimi predominues i rrezatimit diellor, kullimi dhe metoda q do t

prdoret pr vjelje. Disa kultivues rekomndojn q n nj bllok me lajthi t mbillen rreth

20% e pemve n rolin e pjalmuesit. Prgjithesisht kursht e mudur rrjeshtat rientohen

veri jug pr t prdorur n maksimum ndricimin diellor. Distanca nga pema ne pemsht nje vendim individual i fermerit, bazuar n kushtet toksore, klimn e menaxhimin.Pemt e mbjella n katror me brinje 4.5m i orespondon 493 drure per hektar, kurse

mbjelle me distanca 6 m ne katror n nje hektar ehen 277 lajthi. Shum kultivues mbjellin

n distance 5.5 meter n katror, pasi duket e prshtatshme pr makinerit, si dhe

mundson rritjen e kurorave. Por prderisa pemet jane te reja, duket qe mbetet hapesire emadhe e pambuluar n kopsht. Nse i dyfishojm pemt, fillimisht duket si me kosto t

lart, por nga shum fermer preferohet, pasi shfrytzon m mir hapsirn n gjithe

jetn e pemishtes. N kt rast pemet e dubluara hiqen nga pemetorja pas 10-12 vjetsh.Rrjeshtat mbahen 5.5-6 meter larg njri tjetrit

Teknikatembjelljes

Prpara mbjelljes duhet t behet pastrimi i ngastrs nga barrat ekzistuese. Prgjithsisht

nuk rekomandohen plehrime n pemt e sapombjella. Disa nga fermeret bjn plehrimt gjithe ngastrs me superfosfat prpara mbjelles. Kur sht e mundur sht mir t

instalohet sistemi ujits prpara mbjelljes. Si shihedhsit ashtu edhe sistemi i ujitjes me


15/16

pika jan t prshtatshm pr lathin. Mbjellja realizohet n dimr. Prgjithsisht fidanat

an pa buk dheu, prandaj duhet br kujdes q paambjelljes rrnjt t futen ne lng tprgatitur me pleh organik t holluar. Pas piketimit, bhet hapja e gropave. Diametri i

gropave rekomandohet mbi 30 cm q t mbaj sa m mir sistemin rrnjor. Fundi i

grops mbushet me dhe t zgjedhur n formn e nj kodrine deri ne dy t tretat e saj dhe

rrnjt shp

rndahen me kujdes p

r rreth kodr

s p

rapara se t mbulohen me dheun ezgjedhur. Pr shkak t rndsis q ka polenizuesi sht mir q cdo rrjeshti ti vem nje

etikete me emrin e kultivarit t mbjell. Kjo zgjidh problemin edhe nes do t kemi

nevoje pr ndonje zvendsim pas vitit t pare duke shmangur gabimetPr t inkurajuar lajthi me nje trung t vetmse sa shkurre me disa trungje, maja e fidanit

t mbjell pritet n momentin e mbjelljes. Rreth pes sythe lihen n t fidanit dhe pjesa

tjeter e sytheve qe gjenden me poshte hiqen me kujdes me gishta. Pr t mbrojtur trungunnga djegia e diellit ajo mund t lyhet me boj t bardhe plastike q hollohet n raportin

1:1 me uj, apo vishet me kashte thekri, e lidhet me kujdes pr tu mbrojtur nga lepujt.

Mulcirimi me gjethe apo kashte eshte mjaft i dobishm pr t ruajtur lagshtirn.

TrajtimiipemvetrejaPrderisa shumica e llastareve te lajthise apo trungjet e reja t pemeve kane levore te

gjelbr nuk rekomandohet trajtim me herbicide. Sperkatja me herbicide kontakti pr te

hequr bimet e kqia, rrezikon te djege indet e krcellit, ndonjehere than tere pemen.Shumica e kultivuesve i kontrollojn bimet e kqia duke br mulcirim pr rreth pemv

te reja. Megjitheate eshte e nevojeshme si prerja e degezave qe tentojn te dalin n bazen

e pemes ashtu edhe zhgulja e barrave q arrijne te mbijn n aferi te pemes, me an te

prahitjes.Pr te realizuar rritje optimale sht mir q tka t mbahet e laget gjate gjith sezonit te

rritjes intensive. Megjithese mulcirimi ndihmon ne ruajtjen e lagshtirs, nse duam rritjeintensive sht e rndsishme ujitja. Menjeher pas celjes s styheve n pranvere eshte inevojshem pleherimi me nitrate. Ka tre metoda pr ti dhn form pems: peme me nje

trung t vetm; me shume trungje (2-4 kercenj) si dhe me shume kerkcenj. M i

dshirueshmi n rastin e pemtoreve me destinacion tregtar jan pemet me nje kercell tvetem. Pr t formuar peme me nje kercell t vetm, t gjithe llastart duhet t hiqen

vazhdimisht. Pr t formuar peme me disa kercenj, krahas kercellit kryesor przgjidhen

edhe dy tre ansor t shndetshm t zhvillohen e t shendrrohen n trungje pr rreth atijkryesor. Prezeca e disa trungjeve e ben pemen me rezistente per vendet me ere, por ata

duhen pastruar nga deget e poshteme pr t mundesuar zhvillimin e nj kurore t rregullt

dhe kualitet t larte frutash


16/16

lajthia, biologjia, kultivimi, tregtimi. draft paraprak

Documents