lam^'^ celebftnbl hayati, edeb~ ve eserler~turkoloji.cu.edu.tr/eski turk...

LAM^'^ CELEBftNbl HAYATI, E D E B ~ Kk$fL1cg VE ESERLER~

Dg. Dr. Goniil AYAN* I- HAYATI : Umi'i Celebi, XVI. yuzyil divan edebiyamin mesnevi pirlerindendir. A&, kay-

naklarda, MahmQd bin Osman bin N u Ali bin llyk olarak gqer. Mi'i onun mah- lasidu (1). Babasi Sultan Bhyezid'in defterdarliglni yapmig olan Osman Celebi'dir. (2)Dedesi Nakk& Ali olarak taninu. NakkQ Ali de Bursa'lidir. Timur taraf~ndan Miverhunnehre gdtiiriilen N u Ali, sanami ilerletip Bursa'ya d6ner (3). Gibb, Ana- dolu'da "siidc-1 munakkap" sanaani ilk tanitanln Nakkhg Ali oldugunu, NakkZig Ali'nin el yazmasi eserleri minyatiirlemek igiyle de ugrag~gini ve Bursa Yegil Tiirbesindeki ya- zilann onun tarafindan tezhip edildigini yazar (4).

Umi'i'nin annesinin ad1 Dilgd Hatun'dur (5). Bursa'li Osman Celebi ile DilgAd Hatun'un evlenmelerinden 01% L h f i Celebi de Bursa1& dogmugtur. Dogum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ayk Celebi: "sene erba'kde fasl-1 hamsinde sinin-i omri hudfid-i sittinde iken Bursada rihlet" (6) ettigini yazar. Bu kayda gijre, L h i ? Celebi, Hicri 880 (M. 1475)'te dogmugtur. Halbuki 933 Hicri (1526 M.) tarihinde yazmig bulundugu $erefuel-insin ad11 eserinin dndzunde, pir, 55 yagmda oldugunu soyler (7). Bu dururn gdzdniine alinma Umi'i'nin Hicri 877 (1472 M.) yilinda dogdufi ortaya pkar.

M i ' i Celebi, Fatih Sultan Mehmed (1451-1481)'in son yillanyla 11. Bhyezid (1481-1512), Yavuz Sultan Selim (1512-1520) ve KanDni Sultan Suleyman (1520- 1566) devirlerini y a w i s ve Osmanli lmparatorlugunun en parlak d6nemini idrak etmigtir.

Umi'i'nin yazdigi eserlerinin sayisi ile muhtevasina balulacak olursa iyi bir tahsil g6rdugii anlqilu. Nitekirn devrinin bilginlerinden Molla Ahaveyn olarak taninan Ka- ramanli Ahmed ve Mehmed Efendilerden, Fenid-zhde (8)'den ve Molla Muhammed bin

*) S.U. Egitim Fakiiltesi Turk Dili ve Edebiyatl Egitimi Bijlumu Ogretim Uyesi. 1) Sehi, H e ~ t Behigt, fstanbul liniversitesi Kutiiphanesi Ty No: 834, v. 4%. .&pk Celebi. Me~PTlii's-~u'ari, fs-

tanbul hiversitesi Kutuphanesi Ty No: 2406, v. 135a; Hasan (klebi, Tezkiretu'g-~u'a6, fstanbul Ali Paga Kutiiphanesi No: 602. v. 262b; =tip Celebi, Kegfu'z-zuniin, M s ~ r Kahire (Bulak), 1274, c.1. s. 407.

2) Sehi, He t Behigt, h m b u l Oniversitesi Kiitiiphanesi Ty No: 834, v. 4%. AS& Celebi. Me~B'i1ii'~-~u'a6, fstanbul bniversitesi Kiitiiphanesi Ty No: 2406, v. 135.; E!asan Celebi. Tezkiretu's-~u'a6, fstanbul Ali Pqa Kutuphanesi No: 602, v. 262b AE. Kitnhul-ahbir, fstanbul Oniversitesi Kutiiphanesi TY No: 5959, v. 414 b.

3) Semseddin S m i , Kimusul-alh, Istanbul, 1314. c. V, s. 3973. 4) Gibb, A History of Ottoman Poetry, London, 1904, c. III, s. 23. 5) Abdiilkadir Karahan, f s k Ansiklopedisi Limi'i Maddesi, c. WI. s. 10. 6) AS& Celebii MegP'iriit$-~u'ari, fstanbul Universitesi Kutiiphanesi TY No: 2406, v. 135a. 7) F i ' i Celebi, $ereful-hsPn. Atatiirk hiversitesi Kutijphanesi Ag&h Sun Levwd Kitaplan No: 3411 v. 56. 8) Aglk Celebi, MegP'irii'g-p'ari, fstanbul hiversitesi Kutiiphanesi TY No: 2406, v. 135a.

Note

Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yıl:1, S.1, Kasım 1994

Haci Hasan-zhde (9)'den ders almigtlr. Bu hocalar, o ddnemin taninmq medreselerinden olan Murhdiye medresesinin muderrisleridir. Bundan dolayi L h i ' i Celebi'nin Murhdiye medresesine devam ettigini sdyleyebiliriz.

Lami'i Celebi, zamanlnln ilimlerinden pek ~oguna v&lfhr. "Thzi ve Deri miigkil u mu'teber kit2blar tercemesinde iisdd-I cihhn ve kesret-i mhdde ve ma'lfimht da deryh-yi fazl u irfin" (1O)'dir.

Lami'i Celebi, Hiimh Hatun'la evlenmig, Mehmed, Ahmed, Abdulla adlannda i i ~ oglu ve Safiye adlnda bir kin diinyaya gelmig (1 l), ogullanndan Dervig Mehmed Ce- lebi, babasinin yolunda gidip giirle ugragmig ve Lem'i mahlasini alarak Bahrii'l-evzh isimli bir arfiz rishlesi (12) yazmigtlr. Leaif-nhme (bk. Eser1eri)'nin de Lem'i tarafindan yazildigi ileri siiriilmekte ise de bunu kanitlayan yeterli bir deli1 yoktur (13).

Bursa'da dogan L h i ' i Celebi, hayhtlm Bursa'da ggirmigtir. Zamaninin taninmig mutasavviflanndan Emir Ahmed BuhM'ye baglanmigtu. Bu baglilik dmriiniin sonuna kadar da devam etmigtir. Seyhinin irghdiyle Abdurrahmhn Ciimi (1414-1492)'yi ta- nimigtlr.

Lhmivelebi'nin hayahni medrese ve tekke donemi olarak ikiye ayumak miim- kiindur. Medresedeki ogrenimlerinden sonra tekkeye yoneligini kaynaklar: "cumle mbivhdan uzlet ii hicret" (14) olarak nitelendkirken, ulagtigi mertebenin yuceligini i@et i ~ i n "tekh'iidi ihtiyk idinmigdi ki diinyh begleri unun hidmetine vamp yiiz siiriip du'hsm almaga canlar viriirlerdi" (1 5) demektedirler.

LhmiT Celebi'nin Nakgibendilige yyi)elmesinin sebeplerini, iki biiyiik iist2d olarak kabfil ettigi Ali Nevhyi (1441-1501) ile Abdurrahmhn Cami'nin de ayni tarikate mensup oluglarina ve Bursa'da siirekli ve buyiik bir gohrete sahip olan Emir BuhMye olan yakinligina ve sevgisine baglamak miimkiindiir. Bu yillarda Bursa, tasavvuf ha- reketlerinin merkezi durumundadx. Lhmi'i de eserlerinde sik slk Emir BuhWye bag- liligini dile getiren beyitler ve gazeller sflylemigtir (16).

Lhmi'i Celebi, samimi bir Nakgibendidir. Hiisn u Dil (bk. Eserleri) mukaddimesinde, hakiki ghye ve mhnhy~ arifler zumresine katlldlktan soma hissettigini belirtir. (17) Mensubu oldugu tarikatin pyhligine kadar yiikselmigtir. Aynca IlMmi Efen- di vasitasiyla Giilpni tarikatiyla ilgi kurmugtur (18).

Lami'i Celebi, "Mevlid" (Vesiletii'n-necat) geleneginin yerlegtigi Bursa'da: "Mak- tel-i Hiiseyn"1erin okunmasinin yasaklandigi bir donemde" ... tevMh-i sahihadan cem' ve tertib idup (19) W t e l - i Hiiseyn (bk. Eserleri) yazip "... Hdi-i vakt Agp-zhde Hasan Celebiyi ve gVir 'ulemhyi ve Molla Arab vh'izi cem' idiip cem' itdiigii makteljn 'ulemh huzfirinda okidup ciimlesinun ittifikiyle kabfil ... (20) ettirilebilecek kadar "Ali resfil" sevgisine de sahiptir.

9) A. Karahan, I s l h Ansiklopedisi L h i ' i Maddesi, c. VII, s. 11. 10) Latifi, Tezkire-i Latifi, Kayseri R i ~ i d Efendi Kutuphanesi No: 1160, v. 133b. 11) A. Karahan, I s l h Ansiklopedisi E m i T Maddesi, c. VII, s. 11. 12) Bunah N. Tahir, Osmanh Muellifleri, Istanbul1269, s. 43 1. 13) A. Karahan, Islim Ansiklopedisi L h i T Maddesi, c. VII, s. 12; Gunay Kut (Alpay), L h i T Chelebi and

his works, Journal of Near Eastern Studies, April 1976, volume 35, No:2, s. 75. 14) As* Celebi. MegP'i~ii'g-~u'ari, Istanbul Universitesi Kiitiiphanesi TY No: 2406. v. 135 a. 15) Seh?, H e ~ t Behip, lstanbul Dniversitesi Kutuphanesi TY No: 834, v. 45b. 16) Vim* u AzA'da 350-365. beyitler ile Divan'mda 34 gazel. 17) A. Karahan, I s l h Ansiklopedisi k i ' i Maddesi, c. W, s. 12. 18) Bursa11 M. Tahir. Osmanh Muellifleri, Istanbul 1269, s. 431. 19) A$ Celebi, Me$P1irii'$-gu'ari, Istanbul Universitesi Kutuphanesi, TY No: 2406, v. 136a. 20) Ayn. esr. v. 136a.; Hasan Celebi, Tezkiretiiq9-$u'ari, Istanbul Hekim Ali P a ~ a Kutuphanesi, No: 602, v.

203a.

LAmiT, bir devlet gBrevi almamig, gqimini eserleriyle temin etmig, Bursa'da ya- gamasi ve Istanbul's gitmemig olrnaslna ramen padigahlann ve vezirlerin ilgisini ~ e k - mig, onlara sundugu kitaplarla ihsanlara kavugmqtur (bk. Eserleri).

$%r, gqim sikintisma diigtiigu zamanlarda, bunu yazdigi eserlerine yansitmighr. Fahr-i Ciircini'nin Vise vu RWm (bk. Eser1eri)'ini "terciime edip" lbrahim Pqa'ya su- narken qagidaki beyitlerle evlhdma "vazife istid'Y eyler:

Gum-z evlcid ozge ibtilddur Olursa mihnet olmazsa belcidur

Olup her biri kesb-i 'ilma mejglil Beni eyler siilc?l-i zerle mes'lil (21)

brahim Pw, bu dilek iizerine, $%re, ogullanna verilmek iizere "yigirmi a k ~ e 'aW (22) eder. Husn u Dil'i Yavuz Sultan Selim'e sundugunda "vazife-i mu'ayyene ta'yin olinup muradma.." (23) erer. Daha sonra Ferhhd-nhe'yi "... nazm idup p&l~$h-i mQm%leyhe tuhfe kildi. 01 dliyine diyu bir kBy sadaka.. (24) hlar.

L h i ' i Celebi'nin dunya nimetlerine Bnem vermedigini belirten Latifi, Tez- kire'sinde, varligi ve kiyhfetiyle ogiinen bir zenginin haline uygun sByledigi bir ht'ayl. nakleder:

Mu'teberdiir cihcinda dlin u &ni Dci'imci zillet uzre ehl-i hiiner Hcil-i 'cilem miscil-i derycidur Gevher-i p a zir ii cge zeber (25).

agik Celebi dqinda biitiin kaynaklar, Lhi'f'nin olum tarihini Hicri 938 (1532 M.) olarak ghterirler. Mezan Bursa Kalesi i~inde babasinm mescidi bitijigindedir (26). Zirin Bliim dBgeginde, gu beyti:

Lcimi'i dil zevrakzn girdciba saldun cih kim Yek ken fir-z vasl-z ycire ruzgcirumdan me&d

soyledigini yazan aglk Celebi, zamansiz buldugu bu olume sebep olarak: "Tatar Memi dimekle Ma'rQf bir civina ba'zi y & h ibrbiyla bir gaze1 diyup ..." ":.. dil-bemn 'uggh ve hev* husOsan isli 'Abdi dimekle ma'riif ... (27) bir ghirin (6.943 H./ 1536 M.) agu hucumlanna u@ad@mi ve halk tarafindan ayiplanmasini giisterir.

LAmi'i Celebi'nin olumiine, zamanirun tarih diigiirrnekle giihret sahibi olan g%ri Kandi, a@idaki F a q a ht'ayi yazmighr :

21) AS& Celebi, Me$P'i1iit$-gularP. 1st. h i v . KQ. TY No: 2406, v. 135b. 22) Ayn. esr., v. 135b. 23) hyn. esr.. v. 135b. 24) AS& Celebi. MegP'iN'$-gu'arP, fstanbul Universitesi Kutiiphanesi TY No: 2406, v. 135b. 25) Lam. Tezkire-i Lam. 1st. Ik&m Matbaas~. 1314, s. 294. 26) Celebi. Me$P'iNq~-gu'arP. lstanbul Universitesi Kutuphanesi, TY No: 2406, v. 135b. 27) Ayn. esr., v. 135b. 28) H. Burmaoglu, UmiT Celebi Divama (Doktora Tezi), Erzu~um. Ataturk Universitesi,Fen-Edebiyat Fa-

kiiltesi Ara~tlrma Merkezi, 1983.

Y&ari bilinmeyen diger tarih misra da:

ghirin dlumunu 938 Hicri (1532) olarak tesbit etmektedirler. Lhmi'i'nin mezar mjmda: "El-merhQm geyh L h i ' i bin 'Osmh" geklinde bir kitlibe bulunmaktadir. Bu kitlibenin altinda tarih yoktur (30).

2- EDEB~ ~f sf ~f GI : Edebiyatimlzin velhd gfiiri LPmi'i Celebi, hayatinl okuyup yazmakla gqirmig bir

edebi kigilik olarak karymiza pkmaktadir. Elimize gegen ve kaynaklann haber ver- dikleri telif ve terciime eserlerinin saylsl46'yl bulmaktadlr (bk. Eserleri).

Suarh tezkireleri, sozbirligi etmijcesine LPmi'i'nin ovgusunu yapmaktaddar. Sehi Bey: "shhib-i fazl kigi idi" (31) derken, Latifi, Umi'i'yi: "sipihr-i fazl u kemaun mihr-i sht.1'1 Fahru'l-fuzafi ve'l-fusah$.." (32) sdzleriyle nitelendirip, devrin giiirleri arasindaki segkinligine w a t i gekerek "bu devr gu'acisindan ve gu'arhun fuzalbindandur" (33), hiikmunii verir. Aglk Celebi ise onun edebi yijnunu: "nazm u nesriin gi'r u sihriin chmi'i" ve "gi'r u inghyi gir u ske r gibi cem' itdi ve nhve&n-1 h h e - i dii-zebhninun birinden cQy-1 Sir-i gi'r ve birinden hb-1 ~ b - 1 ingh akitdi" (34) geklinde belirtir. Hasan Celebi'nin soyledikleri, Latifi'nin tavsiflerinin tekran gibidir. Hasan Celebi, Lhi'Yyi dverken: "hlem-i gi'r u inghun mihr-i shu'i ve zemhesinde semh-yl belhgatiin necm-i s&ib ve bedr-i lhmi'i" (35) dir, demigtir. BeyiX Seyh Mustafh da tezkiresinde, digerleri gibi, Umi'i'nin Bvgusunu ismine baglar: "sipihr-i befigatun bedr-i lhmi'idiir" (36) demekle Kinall-zhde Hasan Celebi'nin sozlerini tekrarlar.

UmiT'nin medrese dgrenimi yapugina dair kaynaklarda q l k bilgi yoktur. L&in zamaninin giiglu hocalanndan ders gordugu ve bu hocalann ders okuttugu Murhdiye medresesine, hig olmazsa bir siire devam ettigi anlqiliyor. Her halde daha gok kendi kendini yetigtirmig, Arawa ve Farsga'yi, o dillerde yazllmig kaynaklan takibedecek kadar ogrenmigtir. Yazdigi eserlerinde de iyi bir edebi kulture sahip old@ aglkga gd- rulmektedir.

Umi'i Celebi'nin edebiyatimizdaki yerini belirleyen eserleri gegitli ydnleriyle ele alinip sinlflandinlabilirler. Onun eserleri, nazim ve nesir oluglanna bakilarak veya konulan g6zonunde bulundurularak slralanabilir. Bu gdlgmada, Lhmi'i'nin eserleri al- fabetik siraya konmuglardlr.

Umi'i Celebi bir divan gfiiridir. Miikemmel ve miiretteb bir divan1 vardir. Umi'i ayni zamanda bir mesnevi ghiridir. Hamse sahibi olan Lhmif Celebi, bir hamseyle ye- tinmemig, edebiyaumiza iki hamse sahibi olarak (37) gqmeyi bagarmqtir. Ayrica ede-

29) Bursall M. Tahir, Osmanli Miiellifleri, Istanbul. 1269, s. 431. 30) Giinay Kut (Alpay), L h i T Chelebi and his works,~oumal of Near Eastern Studies, April

1976, volume 35, No:2, s. 76. 31) Sehi, Hept Behipt, 1st. Universitesi Ktp. TY No: 834, v. 45b. 32) Latifi, Tezkire-i Latifi, Istanbul, k d h Matb. 1314. s. 290. 33) Latifi. Tezkire-i Latifi, Istanbul, k d h Matb.. 1314. s. 290. 34) &k Celebi, Mep2irii'p-&uqarP, 1st. h i v . Ktp. TY No: 2406. v. 135a. 35) Hasan Celebi, Tezkiretii'p-pu'ari, Istanbul, Hekim Ali P q a Kiiciiphanesi No: 602. v. 262b. 36) Beyini, Beyini Tezkiesi, Millet (Ali Em>?) Ktp. No: 757.85b. 37) A. Sim Levend, Tiirk Edebiyati Tarihi, Ankara, Tiirk Tarihi Kurumu Basunevi, 1973, c. I., s.

113.

biyat ve sanatla ilgili bilgi ve duguncelerini Divan mukaddimesi'nde ArQz Ridesi ile Risae-i usOl mine'l-funQn adh eserlerinde ortaya koymugtur. Boylelikle giir fenlerinde nazari bilgilerinin genigligini de gostermigtir.

UmiT Celebi, dini ve tasavvufi konularda da rishle ve eserler yazmigtu (bk. 9., 14., 21., 25, 26., 29., 32.. 36. smdaki eserleri). Onun eserleri arasinda siyer ve menilub- nheler muhim bir yer tutar (bk. 20., 22., 42. suadaki eserleri). Tezkiretu'l-evliyi konusu onun tarafindan geligtirilmigtir (bk. 9. siradaki eseri). Munbara (bk. 27. snadaki eseri) ve gehrengiz yazmigur (bk. 39. siradaki eseri). L h f i , hemgehrisi Suleyman Ce- lebi'nin meghilr oldugu konuya da el atarak Mevlid (bk. 24. siradaki eseri) yazmig ve okunmasinin kufur olduhna dair fetva verenin de bulundugu bir "meclisde", yazmig oldugu Maktel-i Huseyn (bk. 19. suadaki eseri)'i okutarak, dini konulardaki bilgisini ve korkusuzlu~unu gostermigtir.

Usta bir mungi oldugunu da gosteren Lhi'P Celebi, mektup iirneklerini Mungek (bk. 28. suadaki eseri) ad~yla bir kitap halinde toplamig, hayatl boyunca derledigi latifeleri de Leaif-nime (bk. 17. suadaki eseri)'sinde bir araya getirmigtir. Bu sonuncu eserin incelenmesi ile ghirin ig dunyasina ve zevklerine dair fikir edinmek mumkundur. Bu kadar degigik konularda eser veren UmiT Celebi'nin Fars~a-Tiirk~e manzum bir lugat kitabi da vardu (bk. 18. smdaki eseri).

V h l k u Azrh ghiri Lhi'C Celebi, mesnevileri i~erisinde, mQsik l̂ ve astronomi gibi ilimlere ait bilgilerini de ortaya koyar. Vhmik u Ad'da buna dair zengin Ornekler vardu.

UmiT Celebi, Nakgibendi tarikatine mensup bir mutasavvif ggrdir. Onun eserlerinin konusu ister did, tasavvufi olsun, ister din dig1 begefi olsun, hemen hepsinde ta- savvufun izlerini g m e k mumkundiir. 0 , mesnevilerinde Fars kaynaklanna yo- nelmigtir. Belki de Nakgibendilik gayretiyle Abdurrahmh Chi'nin eserlerini begenip onlari "tercume" etmigtir.

LaBfi, UmiT i~in , "Tbi ve Den ,̂ mugkil u mu'teber kitablar tercemesinde ustiid-1 cihh ve kesret-i midde ve ma'lQmkda deryPyi fazl u 'irfian idi. Erbhb-1 fazl u 'ulOm, vufiir-1 te'8fiti cihetinden ana Cimi-i ROm dimiglerdur" (38) dedikten bqka bu sozlerle de yetinmeyerek: "Kesretdi te'lifih cihetinden esh5b-1 funQn u 'uliim Limi'iye Cimi-i ROm itl& itmiglerd iir..." (39) sUzleriyle eserlerinin Coklugunu, hem de RQm Chmi'si oldugunu vurgularnigtn. Diger butun kaynaklar da onun "Cami-i RQm" diye anildiginda birlegirler. Bu hususta Af i "MevlWi 'A& kavlince ve ba'z~ mukallidan zu'minca C h i - i ROmdur ... Hhl2 ki bu sebeble Monlh C M eg'bndaki nefiet ve mesnevilerindeki ve ingkindaki bel2gati mGm5ileyhden devr itdugi z&ir u mefhQmdurW (40) gibi goriiglerle, Umi'i'nin eserlerindeki neziket ve bel2gati kabul edip, oeun bu ustunlugiinu Chi'ye baglar. Gibb ise: uslQbunun basit fakat tasvirlerinin parlak" oldugunu ileri surer (41).

UmiT Celebi'nin "Chi-i R h " diye andmasina sebep olarak Abdurrahmh Cmlden yapt~gi tercumeler gOsterilirse de bu yeterli degildir. C h i (1414-1492), zevk ve neg'e sahibi bir sClfi (42) dir. Turk dunyasinda 6nemli bir yen vardu. "Turkler ile ~ o k siki miinhebette bulunmugtur" (43). Ali $2 Neviyi'nin yalun dostudur. Son zamanlarda NakgibenGligin en ustun, en nufuzlu kigisidir. Bu sahada ~ o k ve faydali eserlerin sahibidir. UmiT C M gibi ~ o k eser vermig bulundugundan ona bu ad liyik gorulmug ola-

38) Latifi, Tezkire-i LaGfi. Istanbul, k& Matb. 1314. s. 291. 39) Ayn. esr.. s. 292. 40) All, Kiinhiil-ahbsr, lstanbul tiniversitesi Kiitiiphanesi, TY No: 5959, v. 414b. 41) Gibb, A History of Ottoman Poetry, c. III, s. 27. 42) Z. V. Togan, I s l h Ansiklopedisi, CPmi Maddesi, c.III, s. 16. 43) Ayn. esr., c. III, s. 17.

bilir. Aynca C h i ile UmiT'nin hayatlan arasinda bir benzerlik gorulmektedir (bk. l s l h Ansiklopedisi, Cami maddesi, c. 111). Chi'nin eserleri de "ne muhtevi ne de gekil bakimindan buyuk bir orijinalllk gOstermek (44). L h i ' i i ~ i n de agagi yukar~ ayni gey- ler ~Oylenmektedir. Ut iR "tar%-1 $re Gendiin iltifit v? tabi'atlannun siir'atinden manziimltinda 01 kadar dikkat itmemiglerdur" (45) derken Agik Celebi, Wi'P'nin nazmina yapilan tenkidleri gidermeye pliprak: "Gazeliyyiu ger~i Gendiin degul ve makbiil-i tab-1 hlred-men& deMldiir, dirler" (46) ~k l inde bir ifadeden sonra, UmiT'der! se~tigi omekleri siralar. Asil aglr bir*degerlendirmeyi Ali'de gormekteyiz. Nitekim Ali, Kunhu'l-ahbWinda: "Husn ii Dil-i Ahi dururken anun muellifi okinmaz. YOsuf u Zuleyhh'da Hamdl varken mezbhn mesnevilerine ragbet olinmaz. GDyi ki s6zleri nemekin deguldiir. Yahud kasret-i nemekden gXn u leziz deguldiir, EQ'k u kash'idi hod cerh'id-i riizgirdan kiilliyle ma'dumdur ..." (47) demektedir. Ali, onun ddece "nesirde Serefu'l-insh ile Sevihidu'n-nubuvve" (48) ad11 eserlerini begenir.

ali, "RahmP'den sonra Bursa gu'arhinun guzidesi tutulmak ch'izdiir" (49) demekle UmiT'nin @rlikteki yerinin Rahmiden sonra oldugunu sliyledikten sonra, yine Bursa girlerinden Celili (1487- 1569) ile kargilqurarak slrf eserlerinin ~oklugundan dolayi UmiT'yi Celili'den ustiin tutar.

Yukandan beri, kaynaklardan verilen degerlendirmelerden de anlagildigi gibi, LimiT'nin nazmi pek o kadar tutulmamigur. m i n nesri begenilmigtir.

Osmanli Muellifleri'nde Bursali Mehmet Tahir ve Resimli Turk Edebiyati'nda Nihat Sami Banarli da UmiT'nin nesrinin nazmina ustun oldugu kanhtindedirler (50).

Onaltmci yuzyil Ziti, Hayili, Tqlica'li Yahyi, FuzOli ve B& gibi buyiik g5irlerin hiikiim surdiigii bir donemdir. Bu buyuk gohretlerin yaninda Lhi'P'nin g%rliginin arka plhnda kalmasi tabii kaqilanmalidlr: Ancak mesnevide Limi?, miistesna bir yere sahiptir. Her geyden Once o, Tiirk @irlerinin tanimadlklan veya incelemedikleri konulan, Iran edebiyaundan sqmig ve onlari kendi diigiince ve hayiYi i~inde yogurmug, Turk edebiyauna kazandirmigur. Bunlar arasinda V%mik u Azri, Wse vu R h i n ile GOy u Cevgh gibi buyuk mesnevi konulanni sayabiliriz.

UmiT Celebi, Ali $in Neviyi ile Abdurrahmh Chi'nin etkisinde kalmigtlr. Fakat onu etkileyen ggrler sadece bunlar degildir. ZYa, V h l k u Azrgda Seh-nhe'nin etkisi de sezilmektedir. Diger mesnevilerle (Ferhid-nime gibi) Limi'i'nin kendisine ornek al- dig1 ustadlar arasina Nizimi'yi de katmak yerinde olur. Bu arada Hiisn ii Dil'i aldigi Fetal- i NigibOrP'nin de etkisi sOzkonusu olabilir.

Butun eserlerinin ortak ozelligi, Lhi'i'de 6Beticiligin daima en dnemli unsur olarak gOriinmesidir. lkinci derecede bir giir de olan baglica amaci halka kitap okutmak, B&etmek ve onlan egitmektir. Divanina yazdigi uzun bir Dibke ile giir ve girlik hak- lundaki duguncelerini ortaya koydugu gibi, nazmin nesre iistiinlugunii de savunmugtur. Serefu'l-indn'in OnsOzunde de ayni konu iizerinde durmugtur.

44) Ayn. esr. c.111. s. 18. 45) Lafa, Tezkiw-i LatX, Kayseri RQid Efendi Kutuphanesi. No: 1160. v. 13 lb. 46) AS& Celebi, MefP'irii'f-fu'ar6, Universite Kiitiiphanesi TY No: 1359, v. 136a. 47)Ali, Kiinhul-ahbir, hanbul ~niversitesi Kiitiiphanesi TY No: 5959, v. 414b. 48) Ayn. esr., v. 414b. 49) Ayn. esr., v. 414b. -.. 50) Bursa11 M. Tahir, Osmanh Muellifleri, 1972, s. 215.; Nihat S. ban ad^, Resimli Turk Edebiyat~, M.E.B.

Devlet Kitaplan, fasikul8, s. 601.

3- ESERLER~ :

Bursa'li L h i ' i Celebi, edebiyatlmizin en ~ o k eser vermig @rlerinden biridir. Tes- bit edebildigimiz kadanyla 46 eserin sahibidir. Resmi bir gorevi, bqka bir i$ de ol- madigindan butun Omriinu kogesinde okuyup yazmakla gqirmigtir. ManzQm, mensik; telif, tercume; buyiik, ku~iik pek gok eser vermigtir. Bunlan manzQm mensQr eserler, telif ve tercume eserler, giirler-hikiyeler, mesneviler- dini eserler- iigretici eserler ... gibi ~egitli bakimlardan sualamak mumkundur. Fakat bu eserlerin bir kisminin henuz ele gqmemig olmasi, bazilan hakkinda kaynaklarda eksik ve ~eligkili bilgiler bulunmasi, hatti3 manzQm ya da mensiir olduklannm bile bilinmemesini gozoniinde tutarak, biz Fa- ligmarnizda, Lhi'i'nin eserlerini tanihrken en basit yolu, alfabe suasiyla vermeyi tercih ettik. BBylece eserlerin daha kolaylrkla bulunabileceB ve faydalanilabilecej$ni du- gundiik:

1. ABSAL U SALAMAN : (SelhPn u Absa veya Sellman u Ablas)

Abs2l u Sa lh in , ~ a v u z Sultan Selim (1512-1520)'e sunulrnug, allegorik bir mesnevidir. Abdurrahmin C h i (81711414-89811492)'nin Sa lh in u Absa ad11 Fars~a, manziim ve remel-i museddes bahrinde yazdigi eserin tercumesidir (Kqfu'z-zunQn, c.1, s. 473). Bursa'li Mehmet Tahir Efendi, (Osmanli Muellifleri'nde c.11, s. 492-495) bu mesneviden bahsetmig, hatta matlam ve bag tarafindan birka~ beytini de nakleunigtir.

Abs2 u SalhWin varli~ni Kumh-zAde Hasan C-elebi (Tezkiretii's-gu'ar5, He- kimoglu Ali Pqa Kutiiphanesi No: 602, v. 262b-263a), Aglk Celebi (MegVirii'g-gu'ari, Istanbul Universitesi Kutuphanesi TY No: 1359, v. 135a.) =tip Celebi (Kegfii'z-zunQn, Mislr Kah!re (Bulak), 1274 H., c.1, s. 473). Mehmed Sureyyi (Sicill-i OsmM, Istanbul, Matbaa-i Amire, 13 11, c.IV, s. 86) haber vermektedirler.

SalPmPn u AbsBl'ln yazma niishalar~: Istanbul ~niversitesi Kutuphanesi TY No: 3088;

Flugel No: 669; Crawford, Lindesiana, s. 255; Los Angeles Library No: 20'de bulunmaktadir.

2. CLB~R-NAME (Klssa-i EvlPd-I CBbir)

Kitib Celelj (Kegfu'z-zunQn)'nin manzQm oldugunu soyledigi bu eseri Kinali-zide Hasan Celebi, Apk Celebi Mehmet Tahir (Osmanli Muellifleri) ve Semseddin S W Bey (Khiisii'l-a'lh, c.V, s. 3973) de haber vermektedirler.

Yazma nushalyma rastlanamamigtlr.

3. D ~ V A N ve D~DLCE (Divan-I Si'r, Divln-I E$Pr, Divan-I LPmi'P) (51)

LAmi~elebi'nin miikemmel ve murettep bir divani vardr. Divan'ina yazdigi "Dibice" de divani kadar dnemlidir. Edebiyahmizin kaynak eserlerinden bazilan, Dibice'yi ayn bir eser olarak Fezi'il-i Si'r u SVirin, ad1 alhnda zikreunektedlrler. Divan'in 937 H. de istinsah edilip Millet (Ali Emiri-ManzQm) Kutiiphanesi'ndeki nus- has1 Giilizar Kmkkanat tarafindan (Ankara Universitesi Dil ve Tarih-Cografya Fa- kultesi'nde Mezuniyet Tezi olarak 1969'da) "Lhi ' i Divani'nin Gazellerinin Trans- kripsiyonu" adiyla hazlrlanmqu.

LAmi'i DivPnmn yazma niishalarlnln bulundugu yerler: Millet (Ali Emiri-ManzQm) Kutuphanesi No: 308. 329 yk.; Bu niishanin Ankara

Milli Kiituphane'de (MFA 183) bir mikrofilmi vardir.

51) Yard. Dog Dr. Hamil Burmaoglu, Lhi'iCelebi Divanlndan Sepeler, Ankara, 1989.

49

Lala Ismail Efendi (Murat Molla) Kutuphanesi No: 481, 179 yk. Milli Ku- tuphanedeki MFA numarasi 184'tiir.

Istanbul ~niversitesi Kutuphanesi TY No: 671, Ankara Milli Kutuphane'de MFA 185.

Istanbul ~niversitesi Kutiiphanesi TY No: 1565. (Suleymaniye (Hafid Efendi) Kutuphanesi No: 360,49 yk. Celebi Abdullah Efendi No: 314. uskudar Selim Aga (Kemankq) Kutiiphanesi No: 434. Topkapi Kutuphanesi No:2316, Y 1577. Manisa I1 Halk Kutiiphanesi (Muradiye) No: 266713 (Bu nusha Dibhce ile bir-

liktedir.) Bursa (Hara~poglu) Kutiiphanesi No: 618. Mugla (Koca Mustafa Efendi Kitaplan) Kutuphanesi No: 429. British Museum, Or. 7147 (Otograf) "Dibice" ile birlikte. Rossi, Vatikan Kiituphanesi, Turco No: 25. Fliigel No: 67 1,372. Dagisdni s. 123.

4. FERHAD-NAME (FerhPd ii Sirin, Hiisrev ii Sirin)

Eser, Yavuz Sultan Selim (1512-1521)'e sunulmugtur. Hezec bahrindedir. Agik Ce- lebi (Megii'irii'g-gu1ar2)'ye gbre, g%r, bu eseriyle "stiliyhne olarak bir koye n%l" ol- mugtur. Bu bilgi, Utip Celebi (Kegf. c. 11, s. 80), Sekiyik Tercumesi (Me&- Sekhyik Terc. 1269, s. 43 1)'ince de teyid edilmektedir.

FerhPd-nPme yazmalarlnm bulundugu yerler: Atatiirk ~niversitesi Seyfettin Ozege (Aga Sirri Levend Kitaplar) Kutiiphanesi

No: 262,263. ~rgi ip , Tahsin Aga Kiitiiphanesi No: 88. Gotz, No: 519 (Marburg Staatsbibliothek, Mr. Or. Oct. 1616. Gotz, No: 520 (Marburg Staasbibliothek, Mr. Or. Oct. 2116). Meredith - Owens, No: 9. Agah Sirri Levend (52), (Ferhhd-nhe'yi Nevhi'nin Ferhid u Yin'i ile kar-

gilagtuarak, "eserin tam bir ~eviri olmayip Umi'inin de hikiyeye katkilanni belirtmigtir. 5. F E T ~ H-NAME-1 KAL'A-f MOTON :

Fkih'in oglu Bhyezid adina yazilan bu eser, hebahh savqi ile Moton Kalesi fet- hini anlatmaktadir. Bu eserden katalog ise:

Konya ( M e v l i ~ Miizesi). Mevlhi Muzesi Katalogu, Hazirlayan Abdiilbaki Gdl- pinarli, Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi 1967, c.3, s. 378-380'dedir.

6. FEZA'IL-1 Sf'R u sA'IRAN @ ~ B ~ c E )

Fezh-il-i Si'r ii Si ' irh, Umi'i Divan1 Dibhce'sinin bir bagka adidu. Prof. Dr. Ab- diilkadir Karahan, I s l h Ansiklopedisine yazdigi L h i ' i maddesinde ( I s lh Ans. c.VII, s. 12), Divan'in Ali Emir? (Millet) Kutuphanesindeki nushanin bqmda bulundugunu haber vermektedir. Daha sonra D q . Dr. Harun Tolasa tamfindan (53), "Klasik Ede-

52) Umi'i'nin Ferhiid u SirinF, Tiirk Dili Arqtlrmalan YIUI~I. 1964, s. 85-1 11. 53) Tiirkliik Bilgisi Aragtlrmalan, Ali Nihad Tarlan, HatIra Saym, Volume: 3. 1979. s. 385-402.

50

biyaumizdaki Divan Onsozleri (DibBce) L@i'fpivaninin Onsozu ve (buna gore) Divan Siirinin Sanat Goriigu" ad1 alunda bu eser, DIBACE olarak ele alinmigur.

FezVil-i Si'r u SVidn'in bulundugu yerler igin (bk. D~VAN ve DiMce)'ye.

7. FIRAK-NAME Tek nushasina, Suleymaniye (Lala Ismail Efendi) Kutuphanesi No: 74714'te rast-

lanmaktadu. No: 74714, v. -78-80,208~ 13 1.

8. FUTUHU'L-MUCAHID~N L ~ - T E R V ~ H I KULUBPL-MUSAH~D~N (NefehBtii'l-iins Tercemesi, Terceme-i ~efehku'l-Uns, DibBce-i NefehZitu'l-uns, Nefehku'l-iins)

Limi'i Celebcnin Fu[.i3hatii'l-mucZihidin li-tervihi kulfibi'l-m@&idin adini verdigi bu eseri, NEFEHATU'L-UNS adyla meghurdur. Serefii'l-insh (bk. 40)'in onsozunde yirmibeg eserinden biri olarak saydB bu kitabini "Futiihu'l-muc2hidin li-tervihi kulhbi'l- mugihidin" olkak kaydeder. C M (0. 1492)'nin NefehBtii'l-uns min hazar2ti'l- kuds ad11 eserinin terciimesidir. KBtip Celebi (Kesf. c. 11, s. 397-398)'ye gore, Chi bu eserini Ali $iu NevByi (1440-1501)'nin tegvikiyle yazmigtu. NevByi, CfunE'nin yazdigi bu eseri gok begenmig olacak ki "NesByimu'l-mehabbe" ad1 alunda Turkgeye gevirir. Seyh ZekeriyB OsmM-i Nakgbend? (6. Mekke 1000 H.) de A r a ~ a ' y a gevirmigtir. Limi'i, NefehBtu'l-uns'u sadece terciimeyle yetinmernig, esere Anadolu Tiirk sfifilerini de ilave eunigtir. Butun kaynaklar, Limi'i'nin bu eserini haber verirler.

Nefehku'l-uns tercumesi, Belguap'in KanQ@ @rafin@n 1520 tarihinde fethjne te- sad.ufAettigili~in LVmi'i, adini n ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ - ~ ~ ~ ~ ~ I ~ ~ ~ Lf-TERVIHI KuLUBI'L- MUSAHIDIN" koymugtur.

Yazma niishalarlnm bulundugu yerler : Istanbul Nuruosmaniye Kutiiphanesi'nde No: 2336,2337,2338,2339,2340,2341,

2342. FBtih (Ibhhim Efendi) Kutuphanesi No: 369. FBtih Kutuphanesi No: 2889. HBlet Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 196. Esad Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 1785. Hac~ Begir Aga (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 346. Bagdatli Vehbi (Siileymaniye) Kutuphanesi No: 2108P. Damat Ibrahim Paga (Siileymaniye) Kiituphanesi No: 738. Serez (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 1789, 1790. K11ig Ali Paga MulhakiU (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 214. Celebi Abdullah Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 256. Sazeli (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 130. Pertevni yBl (Suleymaniye) Kutiiphanesi No: 42 1. Lala h a i l (Murat Molla) Kutiiphanesi No: 125,21212. Harnidiye (Murat Molla) Kutuphanesi No: 639. Siiliha Hatun (Murat Molla) Kutuphanesi No: 95, 122. HBlid Bey (Veliyyudin Efendi) Kitapligi No: 82. Husrev Paga (Hasan Pqa) Kutuphanesi No: 782. Husrev Paga Kutuphanesi No: 143.

Mehmed Aga C h i i Kutuphanesi No: 122. Bilyezid Umumi Kutuphanesi No: 3618. Millet (Feyzullah Efendi) Kiitiiphanesi No: 1234. Millet (Regd Efendi) Kutiiphanesi No: 1145. Millet (Hekim Oglu Ali Pap) Kutiiphanesi No: 725. Istanbul Universitesi Kutuphanesi TY No: 2645, 3746, 6349, 6362 olmak uzere

dort nusha; 3746'nin mikrofilmi Ankara Milli K. (MFA 2801) , Selim Aga (Kemankeg) Kutuphanesi No: 259.

Selim Aga (HudAyi Efendi) Kutuphanesi No: 1033, 1048, 1058, 1060,82,72. Mihri !$ih Sultan Kutuphanesi No: 278. Topkapi Sarayi (Hazhe) Kutuphanesi No: 1 149. Topkapi Sarayi (Revan) Kutiiphanesi No: 1150 R, 1151 R, '

Topkapi Sarayi (Emanet Hazinesi) Kutuphanesi No: 1152, 1153. Topkapi Sarayi Kutuphanesi No: 1154, B. 293. Topkapi Sarayi Kiituphanesi No: 1155 Y 3955,1156 A 1422,3039 A 1614. Edime Sultan Selim Kutuphanesi No: 90014699. Manisa I1 Halk (Muradiye) Kiituphanesi No: 5077. Konya, Mevlana Muzesi Kiituphanesi, Abdiilbaki Golpinarli Bdlumu 121. Blochet No: 1052. Hemming No: 254. Rossi, Vatikan Kutuphanesi. Turco-No: 25. Corum Kutuphanesi No: 838. Fleischer, Leipzig, No: 522. DegistiinAi, s. 41. Umi'i'nin qok okunan bu eseri iki kere basilmigtu: Ilk baskisi, Istanbul, Matbaa-i Amire'de 1270 H.de, 71 1 s. Ikinci baski, Istanbul, 1289 H. de, 16+711 s.

9. GIDA'~~ 'R-RUH ".... nushasi, 1530 yilinda istinsah edilmig oldugu halde Paris Milli Ku-

tuphanesindedir.

Blochet, No: 1901.

Esad Efendi (Siileymaniye) Kutiiphanesi No: 1591, 10. HAYRET - NAME Prof. Dr. Abdiilkadir Karahan, bu eserin bir nushaslnin Millet (Ali Emir?) Kii-

tiiphanesinde bulundugunu kaydeder (Isliim Ansiklopedisi, L h i ' i maddesi),

Atattirk Universitesi Sey feddin Ozege (Agah Slrn Levend Kitaplan) Kutuphanesi No: 192.

11. HEFT-PEYKER

Heft-Peyker'den Kinah-dde Hasan Celebi, aglk Celebi, Utip Celebi (Kegf., c.11, s, 433). Mehmet Sureyyil (Sicill-i OsmM), Mehmet Tahir (Osm. Miiel.) bahsederler. Agik Qlebi (Megirli'g-Su'aril, 135a), Umilnin Heft-Peyker'i bitiremeden dldugunu ve

eserin sonradan guvegisi Ragenldde tarafindan tamamlandikini soyler. Kbtip Celebi de bunu teyid eder.

Nizhi'nin Heft-Peyker ahyla yazdikl bu eser, once mtifi, sonra da L h i ' l tarafindan Turkqe'ye kazandu~lmigtu.

Ishim Ansiklopedisi'nde Prof. Dr. Abdulkadir Karahan, Heft-Peyker'in bir nus- hamin Millet (Ali Ems) Kutuphanesindeki L h i ' l Kulliyahnda bulundugunu haber vermektedir.

12. HIRED-NAME Utip Celebi (Kegf., c.1, s. 352), bu addaki eserin NizbmYnin Hamsesini tegkil eden

mesnevilerinden oldugunu ve Cami'nin Heft-Evreng'inde yeralhkini, bir adin~n da Is- kender-n5me oldugunu s6yler. Seyhl-i GermiyM (Kirmbnl), bu adla Yllhrim Ba- yezid'in oklu Sultan Mehmed'e, tercume ederek, sunmugtur. Yine Kbtip Celebitye gore, Lbmi'i de ayni adla tercume eunigtir. Mehmet Tahir (Osm. Muel. c.11, s. 492) de kaydeder.

hl5m Ansiklopedisinde (Prof. Dr. Abdiilkafiir Karahan) Lbmi'inin Millet (Ali Ems) Kutuphanesindeki Kulliyahnda, HEED-NAME'nin de bulundugunu haber vermektedir.

Husn u Dil, MevlM Yahy2 b. Semm& (Fett5hf-i Ni@bCm )̂ -6.853 H.1449 M.- tarafindan yazilmigtu. Hasan b. Seyyidi (Seydi Hoca= Ahi) -0. 923 H.1 1517 M.- eseri Turkqe'ye qevirmigtir. Utip Celebi (Kegf.)'ye giire bu qeviri tam dekildir. Semm& ve Ahi'den sonra bu konuyu L h i ' i yazmlgtu (Kegf.). Rudolf Dvorak da bunu teyid eder (53).

Husn u Dil'den butun kaynaklar sozederler. Bizzk Lbmi'i de Serefu'l-InsGn'in onsozunde bu eserinin adini kaydeder.

agik Celebi (Meg8iri11g-gutarb), Hiisn u Dil'in Sultan Selim'e ithaf edildiani ve bunun kargiliginda da ihsanlara kavugtugunu soyler.

Yazma niishalarm bulundugu yerler : Nuruosmaniye Kutuphanesi No: 324713769,3765. Esat Efendi (Siileymaniye) Kutuphanesi No: 1839. Kadizbde Mehmet Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 380. Efghi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 54. Hamidiye (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 1074. Tahir Aga (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 17711. Lala Ismail (Suleymaniye) Kutiiphanesi No: 410. hmirli Ismail Hakki Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 3306. Yahya Efendi (Haci Mahmud Efendi Bolurnu) Kutuphanesi No:5396. Veliyyuddin (Bayezid Devlet) Kitapllgi No: 1670. Istanbul Universitesi Kutuphanesi TY No: 635,825. Millet (Ali Emir?) Kutuphanesi Edebiyat No: 13, 220, 375, 424, 43 1, 175, 174,

171, 172,173. Kbpriilu Kiitiiphanesi No: 409.

53) Rudolf Dvorak. Denksehr d. Akad. Wien 1889.

Topkapi Sarayi Kiitiiphanesi No: 2021. Edime Sultan SelimKiitiiphanesi No: 582. Kiitahya Vhhit Pa@ Kiitiiphanesi No: 635. Corum fl Halk Kiitiiphanesi No: 838. Bursa (Genel) Kiitiiphanesi No: 4004,4173. Ankara Milli Kiitiiphane No: A 12, A 114, A 739. Ankara Dil ve Tarih-Cografya Fakiiltesi Kiitiiphanesi No: 430. Ankara Turk Dil Kurumu Kiitiiphanesi No: 375. Konya MevEnh Miizesi Kiitiiphanesi No: 2260,7754. Erzurum Atatiirk ~niversitesi Kiitiiphanesi (Seyfeddin 0zege- Ag2h Smi Levend

Yazmalan) No: 484. Blochet, No: S. 258,627,1419. Fliigel, No: 435. Gotz, No: 521, 1743. G. Awod No: 244. Los Angeles Library No: 3009 - 12. 14. ISTILAHAT-I SUFIYYE Kaynaklar, Lhmi'inin boyle bir eserinden sozetmezler. L&n Siileymaniye Kii-

tiiphanesinde, bu ad alonda LhiTnin kii~iik bir eseri vardir.

Haci Mahmut Efendi (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 274012. 15. ~BRET-NUMA (fbret-name)

Lhmi'i Celebi'nin ~ o k okunmug bir eseridir. Eserin mukaddimesinde L h i ' i , 932 H.1 1525 M.de Bursa'da yazd~gini soyler.

Sultan Kanuni Siileyman'in Ergiiriis (Macaristan) seferi dolayisiyla kaleme alin- mlgtlr.

Khtip Celebi Kegf. c.11, s. 18)'nin kaydina gore, Seyh Semseddin Ahmed b. Mu- hammed S ivN de A ret-niiml ad11 bir eser yazmigtu.

fbret-niimh, Eski harflerle birkq kere basilmigtir.

Yazma niishalarinm bulundugu yerler :

Millet (Ali Emiri) Kiitiiphanesi, Edebiyat: No: 289,290, 291, 292,293, 294,295, 296,297.

Fhtih (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 3660/3,647. fzmirli Ismail Hakki Efendi (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 1435. Haci Mahmut Efendi (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 2633, 3069, 3162, 3918,

4730,4868,6492. Diigiimlii' Baba (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 555. Ragip P q a Kiitiiphanesi (Yeni Eserler) No: 2408. Reisiilkiittip (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 859. Hafiz Hiisnii Paga (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 701. Serez (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 2661. Nafiz Paga (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 1012.

Celebi Abdullah Efendi (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 3 1411. Pertevniyil (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 425. Ziihdi Bey (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 89. ,

Uleli (Siileymaniye) Kiitiiphanesi No: 1872. Kernankeg (Selim Aga) Kiitiiphanesi No: 48911. Nuruosmaniye Kiitiiphanesi No: 2190/2614. Topkapi Sarayi Kiitiiphanesi No: 149 1 R 424,2242,2243,2800, H 695. Sultan Selim (Edirne) Kiitiiphanesi No: 2108. Orhan (Bursa) Kiitiiphanesi No: 966. MevlM Miizesi Kiitiiphanesi (Konya) No: 2133. Ankara Milli Kiitiiphane, TiLrkge Yazmalar Katalogu No: A. 521, A 741, A. 737. Ankara Dil ve Tarih-Cografya Fakiiltesi Kiitiiphanesi No: ~ n . A. 295, ~ n . A. 1212;

M. Con 512; Ismail Saip 1/1604,1/2955; M. Ozak 1/170,666,658,637,1069,1014,60, 111327, 1012.

Ankara Turk Dil Kururnu Kiitiiphanesi No: 361,377, A 464, A 475. Istanbul Universitesi Kiitiiphanesi TY No: 302,660,702. Kiitahya Vshit Paga Kiitiiphanesi No: 2239. Kiitahya-Tavganli (Zeytinoglu) Kiitiiphanesi No: 4534. Kayseri Ra~it Efendi Kiitiiphanesi No: 1068. Diyarbaku Kiitiiphanesi No: 4460. Edirne Badi Ahmet Kiitiiphanesi No: 2294. Tornberg, No: 198-99. Los Angeles Library, No: 3014,3047. Nicholson, Cambridge S. 33. Aumer, S. 56. Richte, s. 34. Blochet, No: A.F. 17, A.F. 18, A.F. 386, A.F. 387, S. 528. S. 1316. Eth6, No: 2103,2104. Fleming, No: 373. Fliigel, No: 1873, 1874. Blaskovig, No: 506. Sohrveide, No: 3 17. Pertsch, No: 45 1 Diez A, 452 Diez A, Miinchen, No: 205. Gotha, No: 232,233. Upsala, No: 198, 199. Viyana, No: 1873, 1876. Rossi, Vatikan Kiitliphanesi, Turco No: 154,339. Ibret-niim2'nin iig kere basildiB anlgiliyor. Birinci bash: fbret-niim2'nin Bsb-1

Evvel'i, tagbasmas1 olaraktir. hahim Efendi- Siileymaniye- Kiitiiphanesi No: 647'de bir niishasina rastlanmigtu.

Bir bagka baslusini (M. Seyfettin ~ z e g e , Eski H e e r l e Basilmi$ Tiirk~e Eserler Katalogu'nda) yine wbasma, 2+87 s. olarak haber verir. U~uncii baskisi: Istanbul, 1273 H.1 1856 M., 303 s. (Ku~iik boy).

16. KOY U CEVGAN (GQy u Cevgln) Eserin varligini =tip Celebi (Ke~f. c.11, s. 195) kaydetmektedir. ManzQmdur.

k f i , KQy u Cevgdn'i, Turk~eye nanm ve nesir kanglk olarak gerhetmigtir. Hasan Ce- lebi (Tezkire-i Su'ars, 262b- 263a): Lhni'i, "bu kitabi peygamberimizin medd5hi olan Hassdn'i rQybinda goriip, onun ighetiyle kaleme aldigmi ..." soyler. Diger tezkireler de bunu teyid ederler. Bu eser iizerinde:

Ankara ~niversitesi Dil ve Tarih-Cografya Fakiiltesi Turk Dili ve Edebiyab Bo- lumiinde lisans iistu tez yapilmigtu (54).

KQy u Cevgh'ln yazma niishalarma: Etha, No: 2165,

Sohrweide No: 283'te rastlanmaktadlr.

17. LETA'IF-NAME (55) (Letl'if-i Llmi'i, Letl'if Mecma'ii'l-letl'if, Sefine-i Letl'if ve MecmB'a-i Ma'Brif)

Ldmiqnin bu eseri, kaynaklarda, degigik adlarla geGer. Lhni'i, LetA'if ini, 936 H./ 1526 M.'de yazmaga bqladiginl ve bir sene sonra bitirdigini soylemektedir. Bu eser, Sin& Bey b. Eir Y&Wa sunulmugtur. Kdtip Celebi (Kqf. c.11, s. 230)'de adi: Mecma'u'l- letiiftir.

Yazma niishalarmn bulundugu yerler : Haci Mahmut Efendi (Suleymaniye) Kutiiphanesi No: 5390,6257. Nuruosmaniye Kutiiphanesi No: 369014209,3238l3759. Ayasofya Kutuphanesi No: 2433. lstanbul ~niversitesi Kutuphanesi TY No: 762 (56), 3814, Selim Aga (Kemankeg) Kutiiphanesi No: 510. Ankara (Eski Eserler) Kiituphanesi No: 140. Ankara DTCF - lsmail Saip- Kutuphanesi No: 3283. Ankara DTCF - M. Con- Kutuphanesi No: 3. Ankara DTCF - Muzaffer Ozak, I No: 958, A 92. Konya Mevldnd Muzesi Kutiiphanesi No: 2465. Konya fzzet Koyunoglu Kutuphanesi (Hususi Kitaplan).

, Blochet, No: A.F. 19, A.F. 418, A.F. 419. EthC, No: 2105. Tornberg, No: 122. Flugel, No: 794. GW, No: 223. British Museum, Or. No: 260. Bursa 11 Halk (Genel) Kutuphanesi No: 2246,9413. Los Angeles Library No: 2293,3068.

54) Nuran Tezcan, Tiirkoloji Dergisi, c.VIII. s. 305-343. 55) Aydm Budak. UmiT Celebi'nin Ledyif-nhesi, Kaqdagtlrmall Metin ve Dil hcelemesi, Se l~uk ~ n i v .

Sosyal Bilimler Ens. Konya 1990 (Bas~lmamlg Doktora Tezi). 56) Bu numaranm 870 olarak gosterilrnesi konusunda giiphe (Saim Sakaoglu. Bursah LPmi'inin LetPi'findeki

Hayvan Masallan, Tiirkliik Bilgisi Arag. Vol. 3, 1979) iizerine verdigimiz numaranm dogrulugu tekrar tesbit edilmiqtir.

J8. LUGAT-f FAR^ S ~ Y Y E (Manziime-i Liigat ve,Liigat-i Manziime) Tiirk~e-Fars~a bir liigat olan bu eser hakkinda Kitip Celebi'nin Kegfii'z-zunfin'unda

bir kayda rastlanmaz. Serefu'l-insan'da, Gmi'i, eserinin adinl verir. Aglk Celebi, Hasan Celebi ve Semseddin Sm (Kamusu'l-A'lim, c.V, s. 86) kitabin admi Liigat-i Fkisiyye; Mehmed Siireyyi (Sicill-i Osmani, c.IV, s. 86) ise Lugat-i Fkisiyyeden Hetf-Peyker tercumesi olarak gosterir. Tiirk~e-Fars~a ManzQm lugattir.

Yazma niishalarmn bulundugu yerler: agir Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 322. Hacl Mahmut Efendi (Suleymaniye) Kutiiphanesi No: 61 1813. Lala lsmail Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 654/2. lstanbul Universitesi Kutuphanesi TY No: 2785. Bursa Orhan (Gene1 - Huseyin Celebi Kisml) Kutuphanesi No: 1158. Manisa 11 Halk (Muradiye) Kiituphanesi No: 659514. Ankara Eski ~serler (Cebeci) Kutuphanesi No: K. 2567. Konya Yusuf Aga Kutuphanesi No:2841.

19. MAKTEL-f HUSEYN (Maktel-i fmlm Hiiseyn, Maktel-i Hazret-i Hiiseyn, Maktel-i fmlm Hiiseyin, Maktelii'l- fmim Hiiseyin, Maktel-i Hiiseyin Manziimesi)

Gmi'i bu eserini, zarnanlnin vilizlerinin Molla Arap nhiyle miMf zbn: "Maktel- i Huseyinleri okumak kiifiirdur" demesi uzerine telif etmigtir. Kitablnl tamamladlktan sonra da Mollayl davet ederek, Bursa kadisl Asi-z5de'yi ve Bursa'nin ileri gelenlerinin huziirunda Uluchi'de okutmuqtur. Hasan Celebi, bunlan haber verdikten sonra, Mak- tel-i Huseyin'in begenildigini de ekler.

Butun kaynaklar. Lhfinin bu eserinden sazederler. Bahr-1 remel-i miiseddes'le yazllmlg bir mesnevidir.

Yazma niishalarlnm bulundugu yerler: Ankara Eski Eserler Kutuphanesi No: 806 (HaclbekLq'ta) Ankara Dil ve Tarih-CoBafya Fakiiltesi (M. Ozak) Kiituphanesi No: I. 219, 251,

97911. Serez (Siileymaniye) Kiituphanesi No: 401916. Turk-lshm Eserleri Muzesi, 4. dolap, No: 1958. Topkapl Sarayi Muzesi Kutuphanesi No: 253. Blochet, No: A.F. 318, A.F. 260. British Museum, Or. No: 7238. Flugel, No: 666. Los Angeles Library No: 3394,3401 (lib.), Rosen, Bologna, s. 20. Gotha, No: 169. University of Oxford, s. 314.

20. MENKIBE-f UVEYS-f KARAM (MenPk~b-1 uveys-i Karani, Men- klbetii'l-Uveysi'l-Karani)

Mensur olan bu eserin a&, Lhi'P'den sijzkden kaynaklann hepsinde gqmektedir.

Yazma niishalarlnm bulundugu yerler: Esad Efendi (Siileymaniye) Kutuphanesi No: 1659/2.

Manisa 11 Halk (Muradiye) Kutuphanesi No: 1307. Sohrweide, No: 284,285. British Museum, No: 7903. 21. MESLEKU'S-SALIK~N (Rk. Risiile-i Tasavvuf) KanQni Sultan Suleyman adina yazilmigtu. Evliyi ve rnutasavviflardan soz eder

(57). Kaynaklarda, bu eserin adina rastlanarnamigur. Serefu'l-insin'da ad1 geCen Ris5le-i Tasavvufla ayni eser olrna ihtirniili vardu (bk. Ridle-i Tasavvuf).

Tek yazma nushasina: Topkapi Sarayi Muzesi Kutuphanesi No: 150'de rastlanmigtu. 22. M E N ~ ~ K I B - I CENAB-I A L ~

Yazrnalanna rastlanarnamigur. L&in B'ursali Mehrnet Tahir, Osmanll Mu- elliflerinde (s. 215), men& oldugunu sityler.

Gillpinarli'ya gore (Mevlhni Muzesi Katalogu), bu rnesnevi, rnahbiibun uzuvlar~ni tasvir eden bir risiledir. Tek yazma niishasina :

Konya MevEni Miizesi Kutuphanesi No: 246514'te rastlanmig olup 232 beyittir.

24. MEVL~D (Mevlidii'r-rasiil) Serefu'l-indn'da eserlerinin adlarini sayan Urni'i Celebi, Boyle bir kitabinin da

a&ni vermektedir. Yazmalanna rastlanamamigur. 25. M ~ F T ~ ~ H U ' N - N E C W T ~i HAVASSI'S-S~~VER~ VE'L-AYAT Bu eserin a&nm muhtevhsindan, "Serhu mu'ammVi esrnVu'l-hilsnii" (bk. No: 26)

olmasi miirnkiindur. K&ip Celebi (Kegf. c.II, s. 306), bunlan iki ayn eser olarak gos- teriyor. LamiT'nin bilyle bir Turkge eserinin iizerinde durarak baglangicini verir.

Elhamdu li'llhhi mubdi'i'l-mevcOd5t

Eserin yazmalarina rastlanamamigtir.

26. M~R'ATU'L-ESMA VE CAM-I c~H.&N-NUM~ (Mirltu'l-esm$ Ris5le-i Mu'mml, Serhu Mu'ammCi EsmVu'l-husni, Ris5le-i Mu'ammi Tercumesi, EsrnVu'l- husni Tefe'ii'l-nhmesi)

Bursali Mehmet Tahir (Osrnanli Muel.)'e gilre, bu eser, Mir Huseyin Nigiiburi (0. 904 H.1 1498 M.)'nin EsmVi HusnVya ait olan eserinin 100 beytinin iirifine bir surette genigge tercume ve Serhidir (s. 215). Lhmi'i, bu eserini, Kanuni Sultan Suleyman (1520- 1566) adina yazdiBni, kitabinln i~inde soyler.

Kaynaklar, bu eserin a&ni vermektedirler. K2tip Celebi'ye gore (Kegf. c.11, s. 293), bu eserin a&: "Serhu Mu'amrnVi Esmh'i'l-HusnYdir (bk. No: 25).

Yazma nushalarinin bulundugu yerler: Haci Mahmud Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 4046/2. Agir Efendi (Suleyrnaniye) Kutuphanesi No: 417P. Murad Buh&i (Suleymaniye) Kutiiphanesi No: 33013.

57) Nuran Tezcan, Tiirkoloji Dergisi, VIII c. s. 312.

Esat Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 2718. Istanbul Belediyesi Kutuphanesi No: 216 (Muallim Cevdet). Istanbul Bayezid (Genel) Kutuphanesi No: 131512,560913. Topkapi Sarayi Muzesi Kutuphanesi No: 2713 R. 175. Konya Mevlini Muzesi Kutuphanesi No: 246511. Konya Yusuf A@ Kutuphanesi No: 2481. Kutahya Vihid P q Kutuphanesi No: 1552. Ankara Dil ve Tarih-Cografya Fakultesi Kutiiphanesi No: M. Con Kitaplari 181.

. Crawford, Lindensiana No: s. 255. Los Angeles Library No: 3013.

27. MUNAZARA-f BAHAR u S ~ T A (Bahk ve Sid Mufizarasi, Miinkma-i Sultan-1 Bahk bi Sehriy2r-1 Sid, Bahk u

Hazin)

Allegorik bir eser olan Munkar-i Bahk u Sit& Kanunl Sultan Siileyman'a sunulmugtur. Ut ip Celebi (Kegf. c.1, s. 158), eserin adini "Bahk u Hazh" olarak tesbit etmigtir. Basilmigtn.

Agagidaki kutuphanelerde yazmalanna rastlanir: Esad Efendi (Siileymaniye) Kutuphanesi No: 190411,2833. Damad-dide Muh. MurM Kutuphanesi No: 124. Millet (Ali Emir?) Kutuphanesi, Edebiyat No: 589. Istanbul Universitesi Kutuphanesi TY No: 3068. Istanbul Belediyesi Kutiiphanesi No: Muallim Cevdet 312. Ataturk Universitesi (Seyfeddin bzege) Kutuphanesi Agih Smi Levend Yazmalan

No: 300,277. Blochet, No: A.F. 165. Pertsch, No: 400 Diez A. 8-137. Viyana, Kraft, No: 158. Munizara-i Bah& u Sid, Istanbul, Izzet Efendi Matbaasi 1290 H., 75 s. (Kii~iik

Boy). 28. MUNSE'AT (Miin@it-i Lbi'P, Miingetit-1 MahmQd, Miiqe'iit-1 Mekitib)

Serefu'l-insiin'da Lbi ' i , eserinin admi: "Munge'it-1 Mekitib" olarak kaydetmigtir. Ut ip Celebi (Kegf. c.11, s.249) ise Mun@t vesilesiyle, Tiirk~e mungeit yazanlarin adlanni da siralamaktadir. Mungek'in ad1 diger kaynaklarda da gepektedir.

Yazma niishalarlnln bulundugu yerler: Esad Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 3316, 3317,3890. Kadizide Mehmed Efendi (Suleymaniye) Kiituphanesi No: 434. H@im Paga (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 6511. Topkapi Sarayi Muzesi Kutiiphanesi No: 1289 H. 707. Istanbul Universitesi Kutuphanesi TY No: 194/2,860,3180,1911,3204. Istanbul Bayezit (Genel) Kutuphanesi No: 5881,5888. Istanbul Belediyesi Kutuphanesi No: Muallim Cevdet 514.

Erzurum Atatiirk ~niversitesi (Seyfettin Ozege) Kutuphanesi, Agih Sirri Levend Yazmalari No: 401,404.

Ankara Dil ve Tarih-Cografya Fakultesi Kutuphanesi No: lsmail Saip 1/40. Ankara Milli Kiituphane A. 73612 (Tercume-i Salaman u Absal ile birlikte). Bursa (Harappoglu) Kutuphanesi No: 938, 1527. Los Angeles Library No: 1507. Blochet, No: 1304 Supp. Flugel, No: 1,267,286,268. 29. NEFSU'L-EMR RISALESI (Nefsu'l-emr-nhe, Rishle-i Nefsu'l-emr,

Munkara-i Nefs u ROh)

Bursa11 Mehmet Tahir (Osmanli Miiellifleri, s. 215), bu eserin adini: Munkara-i Nefs ii ROh olarak vermektedir.

Yazma nushalarma agagldaki kutuphanelerde rastlan~r: Mihri~iih Sultan (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 439112. lstanbul Belediye Kutuphanesi No: Muallim Cevdet 114. Millet (Ali Emiri) Kutuphanesi No: 665. lstanbul ~niversitesi Kutuphanesi No: TY 3182. Atatiirk ~niversitesi (Seyfeddin Ozege) Kutuphanesi Agih S ~ l r Levend Yazmalan

No: 622. Konya Mevlana Muzesi 2453,465. 30. NISABU'L- BELAGA Iki yazmasl aaag~daki kiituphanelerde bulunur: lstanbul ~niversitesi Kutuphanesi TY No: 191 1. Selim Aga (Kemanke~) Kutuphanesi No: 52411.

31. RICALU'L-GAYB Tek nushasma: Manisa I1 Halk (Muradiye) Kutuphanesi No: 1307'de rastlanabilmi9tir. 32. RISALE Fi SERHI KELIMATPS-SEHADE Tek nushas~ : Nifiz P a ~ a (Siileymaniye) Kiituphanesi No: 135014'tedir. 33. RISALE-I FAL Umil, Serefii'l-indn'da bu adda bir eserinden sozediyor. Yazmalanna rast-

lanarnamqur. Bunun, 26 numarada kaydedilen Mir'kii'l- Esmh ve C h - 1 Cihhn-niimh olmasi ihtimali vardu.

Serefii'l-inshn'da, Lhi ' i , bu eserin admi kaydeder. Tek niishas~ : Manisa I1 Halk (Muradiye) Kiitiiphanesi No: 492P-6 I 1656P 35. R~sALE-I USUL M~NE'L-FUNUZ

Serefull-indn'da ad1 gqer, yazmalanna rastlanamamqtu.

36. R~SALE-1 TASAVVUF Serefu'l-inshn'da ad1 gqer. Tek nushas~: Esad Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 1659'da. "Kitiibii li't-tasavvuf' ad1 al-

tinda kayitlidir.

37. RESA'IL

Serefu'l-indn'daki kayittan boyle bir eserin varlig~ anlagiliyor. LSlkin bu ad albnda ve Umi'i adina deftere ge~mig bir e w e rastlanamamigti. Belki de Umi'i, zilcre deger bulmadigi risilelerini bu ad altinda top1amigt.n.

Khtip Celebi (Kqf. c.1, s. 504), Sem'u Pervhne'nin manzh ve hezec bahnnda ya- zild~gmi haber veriyor. Bu arada Turk~e, Sem'u Pervhne yazanlan da siraliyor. Diger kaynaklarda da eserin varligi ve manzQm olugu kaydediliyor. Serefii'l-insiin'da da WmiY adm~ vermigtii:

Allegorik bir q k hikhyesidir. Farqa'dan "terciime"dir.

Yazmalarma qag~daki Kiituphanelerde rastlan~r: Esad Efendi (Siileymaniye) Kutuphanesi No: 2744. Hiisrev Pqa (Siileymaniye) Kutuphanesi No: 604. Topkapi Sarayi Muzesi Kutiiphanesi No: 23 15 H. 714. Bursa I1 Halk (Genel) Kutiiphanesi No: 2393. Konya Izzet Koyunoglu Kutiiphanesi'nde de bir niishasi vardir. Corum Kiituphanesi No: 2195. Fliigel, No: 670. Leningrad (St, Petersburg) Asiatic Museum No: S. 207. ~erkch, No: 355-2 = Diez A 886.

39. SEHR - ENG~Z (Sehr-engiz-i Bursa) =tip Celebi (Kegf. c. I, s. 506), eserden bahsederek Tiirkge Sehr-engiz yazanlarin

adlanni da verir. Abdiilkadir Karahan (Iskim Ansiklopedisi, c.VII, s. 14) da WmiTnin Sehr-engiz'ini oger. Mesihi'den miiteessir olmadigini soyler. Bu arada, KanOnTnin Bursa'yi ziyareti g9yI olunca kaleme almdigini haber verir. Basllmig ve Almanca'ya Fev- rilmigtir.

Yazmalarma qag~daki kutuphanelerde rastlanu-. Millet (Ali Emiri) Kiitiiphanesi No: 380. Topkapi Sarayi Miizesi Kutiiphanesi No: 182. Flugel, No: 67 1,672. Sehr-engiz, Bursa, Hudivendigk Matbaasi, 1288 H., 22 s. olarak basilmigtu. Pfiz-

maier, Almanca'ya ~evirmigtir. Verherrlichung der Statt Bursa, Wien, 1839.

40. $EREFI~'L-~NsAN (Serefii'l-insh ve Beyhn-1 Hilkat-i Adem Aleyhi's-sel2m) Serefii'l-insin fi cihWl-fazileti ve't tep3)

Terciime ve telif arap bir eser oldugunu Prof. Dr. Karahan, ( I s l h Ansiklopedisi - Limihaddesi ) Ladfi, Ali ve Gibb'e dayanarak, dyler. 933 H. de KanM Sultan Sii- leyman i ~ i n yazilmigUr. MensClr olmakla beraber yer yer manzOm hsimlan da vardn.

Gibb ve Menzel, eserin Ara adan serbest bir terciime oldugunu, ResZiilu fhvinu's- Saf^ahn 21. sini tegkil eden " PF nsanin hayvan ile rekabeti ridlesiWnden genig Bl~ude mu- teessir bulundugunu kaydederler (bk. fsfim Ansiklopedisi - =mi? maddesi).

Pek ~ o k okunmugtur. Tiirkiye ve dunya kutuphanelerinde sayisiz denecek kadar yazmalan vardu. Baslusina rastlanamamigtu.

Serefii'l-insinin yazma niishalar~ : Esad Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 1508,1509,1894,2741,2740. Haci Mahmud Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 1719,2754,2467,2769. Bagdatli Vehbi Efendi (Suleymaniye) Kutiiphanesi No: 1582, 1557. Fatih (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 3999,4000,4001. &ir Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 3 10. Lala fsmail Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 55 1. Reisii'l-kiittAb (Siileymaniye) Kiitiiphanesi ~ d : 858,859. Hilet Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 290. H. Husnu Paga (Siileymaniye) Kutuphanesi No: 773. Kadi-zide Mehmed Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 414. Feyzullah Efendi (Millet) Kutuphanesi No: 1673. Millet (Ali Emiri) Kutuphanesi No: Edebiyat BBlumu 252,253,254. Nuruosmaniye Kutuphanesi No: 3432 I 3952,3433 1 3953,2766 1 3233. Istanbul ~niversitesi Kutuphanesi TY No: 3411,856,670, 1799. Topkapi Sarayi Kutuphanesi No: 2735 R 1064,2736 B. 188,2137 MR 756,2738

A 2678. Pertevniyil Vilide Sultan Kutuphanesi No: 424. K6prulu (Mehmet asim Bey) Kutuphanesi No: 4666. Selim Aga (Hudiyi Efendi) Kutuphanesi No: 340. Rigip P q a (Yahyi Tevfik kismi) Kutuphanesi No: 16191319. Manisa 11 Halk (Muradiye) Kutuphanesi No: 1381. Bursa (Orhan) Kutuphanesi No: 965, 1205. Bursa (Genel) Kutuphanesi No: 2032,9495 (Hara~qoglu) No: 941. Edime Sultan Selim (Selimiye) Kutiiphanesi No: 777. Ankara Dil ve Tarih-CoBafya Fakiiltesi (M. Con) Kutuphanesi No: 25; (M. Ozak)

I. 150,155,454,951,60,11.342. Ankara Milli Kutuphane No: 740, 1535. Ankara Turk Dil Kururnu Kutuphanesi No: 406,463. Konya Mevlini Miizesi, No: 521 - 908.

'

ErzurumAtatiirk ~niversitesi Kutuphanesi (Seyfeddin 0zege) AgW Slrri Levend Yazmalari No: 168,276,277.

Blochet, A.F. 156,157, S. 207,208,209,625,1527. British Museum, Tiirk~e Yazmalar No: 226 b. Rieu, Or. 1145,7843. EthC Or: 2172. Flugel, No: 436.

Sohrweide, No: 318. Pertsch, No: 447,448,449 = Petermann II.717,450 = Petermann 728. Leningrad (St. Petersburg) Asiade Museum No: S. 208. Upsala, No: 48. Munchen, No: 206. Milano, (Ambrosiana) No: 192. Bologna (Marsigli) No: 3350. Sacy, No: 348. Awad, No: 268. Sotheby, No: 212. 41. SERH-f D~BACE-f GUL~STAN (Dibice-i Gulistin Serhi, Hi~iye-i Dibice-i

Gulistin)

Sidzli Sa'dinin Gulistin ad11 ~ o k taninmq eserinin dnsdzunun Tiirk~e a&- lamasidlr. Ikinci BIyezjd zamaninda yazilmi~hr.

Serefull-insinda L h f i de a ln i verir. Kaynaklar da bu eserin varllgini yazarlar. Serh-i Dibice-i G u l i s ~ ~ , =tip Celebi (Ke~f. c.11, s. 185-186), Seyh Sa'd? (0. 690

H.1 1291 M.)'nin GulistWinm Dibice'sinin p h i olarak g8sterir. Bu eserin yazmalar~ qag~daki kiitiiphanelerde bulunur:

LIleli (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 1817. Lala Ismail (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 525. Hilet Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 708. Haci Mahmut Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 5133. ASir Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 41711 1,435, 11. Serez (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 2560. Kadl-zide Mehmed Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 4 10. h f Efendi Kutuphanesi No: 2152. Istanbul Universitesi Kutuphanesi No: TY 578, 1013, 3020,3024, 3095, 3173. Veliyuddin (Biyezid Devlet Kitaplijji) No: 2683. Millet (Ali Emiri) Kutiiphanesi Edebiyat No: 358, 359,366,397, 115. Topkapi Sarayi Muzesi Kutuphanesi No: 2203 R. 1884. NuruosmaniyeKutuphanesi No: 452914049. Haci Selim Ajja Kutuphanesi No: 95611. Kemanke~ Kutuphanesi No: 476,477. (Hiid% Efendi) No: 1410. Edime (Selimiye) Kutuphanesi No: 605. Bursa Genel KitapliD No: 714, 1519 (Orhan) No: 1168, Ulu cimi No: 8068, Ha-

rqpojjlu No: 990. Kastamonu Genel KitapllD No: 170,659. Manisa 11 Halk (Muradiye) Kutuphanesi No: 755 1,8886. Kiitahya Tavpnll Zeytinojjlu Kutuphanesi No: 234811. Ankara Dil ve Tarih-Cojjrafya Fakultesi (M.Ozak) Kutuphanesi No: 11392. Ankara Tiirk Dil Kurumu Kiituphanesi No: A 246.

Erzurum Ataturk ~niversitesi Kutuphanesi (Seyfettin ~ z e g e , AgAh Sin1 Levend Yazmalan No: 73,75.

Aumer, No: S. 182. British Museum (Tiirk~e Yazmalan) No: 156 a add. 5973. Flugel, No: 557,558.

42. SEVAHIDU'N-NUBUVVE TERCUMESI (Tercume-i Sevfihidu'n-nubuvve)

Sevfihidu'n-nubiivve, Abdurrahmfin Chi'nin eseridir. Kfitip Celebi (Kegf. c.1, s. 505), Lhi'i'nin bu eseri Tiirk~e'ye tercume ettigini s6yluyor. Fakat ikinci tercumeyi yapan AM-.zfid.de Abdulhdm b. Mehmed (1013 H.11604 M.)'in tercumesinin kelime ve e&i olarak LfimiTninkinden daha iistun oldugunu ilave ediyor.

Sevfihidu'n-niibiivve tercumesi mensQrdur. Cegitli yazmalan yaninda baskisi da ya- pllmigtu.

Yazma niishalar~nm bulundugu yerler:

Hacl Mahmud Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 4307,4387. Esad Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 222 1. Sehid Ali Pqa (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 1857. Ffitih (Suleymaniye) Kutiiphanesi No: 4276. Nuruosmaniye Kutuphanesi No: 288213385. Millet (Ali EmM) - Hekimoglu Ali Pqa- No: 724. Millet (Regid Efendi) No: 1214. Millet (Pertev Paga) Kiitiiphanesi No: 3 12. lstanbul ~niversitesi Kutuphanesi TY No: 129,2442,2624,2360,2386. Topkapi Sarayl Muzesi Kiituphanesi No: 1075 E.H. 1178,1076 A. 3067. Kemanke~ (Hum Efendi) Kiltuphanesi No: 1028. Erzurum Ataturk ~niversitesi (Seyfettin &eke Kutuphanesi) Agfih Sim Levend

. Yazmalan No: 277,278. Ankara Milli Kutuphane MFA 818, MFA 819, MFA 820, MFA 1055. Rossi, Vabkan Kutuphanesi Purco) No: 180. Flugel, No: 1686. Tercume-i $evfihidutn-niibiivve, Istanbul, Matbaa-i h i r e 1293 H., 441 s. 43. TUHFE-I LA MI'^ (Liigat-i Manziime)

Tek nushasma Millet Kiituphanesinde rastlanmigtlr. Kaynaklarda bu eserin adina dair bir igiret yoktur.

.Millet (Ali Emiri) Kutuphanesi - ManzQm- No: 1267.

44. VAMIK U AZRA (K~ssa-i Vlm~k u Azrl) (58) vlmlk u Azrl'nm yazma niishalar~ agag~daki kiitiiphanelerdedir: Ka&-zfide Mehmed Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 418. Qlebi Abdullah (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 286.

58) Gonui Ayan. Lami'? V h r k u 'Azrb Mesnevki, hceleme-Metin, Erzunun Atatiirk Universitesi, Fen- Edebiyat Fakiiltesi Ara~tlrma Merkezi (Bashamq Doktora Tezi) Eser, Atatiirk Kiiltiir. Dil ve Tarih Yiiksek Kummu Atatiilk Kiiltiir Merkezi tarafindan bashaktadlr.

64

Bayezit Umumi Kutuphanesi No: 5410. lstanbul ~niversitesi Kutuphanesi No: TY 1871,9287. Bursa Genel Kitapligi No: 60, Hara~~loglu No: 1448, Orhan No: 967. lzmirli (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 625.

Afyon (Gedik Ahmet Pagi) Kutuphanesi No: 17673.

Ankara (Genel Kutuphanesi) No: 890. hmir (Ataturk) Kutiiphanesi No: 625. Erzurum Atatiirk ~niversitesi (Seyfettin Ozege) Kutuphanesi, Ag5h Sum Levend

Kitaplari No: 487. Blochet, No: A.F. 353, S. 1372. Flugel, No: 667, Lelden No: 566. 45. V ~ S u R A M ~ N (Veys u Rlmin,Vise vu Rlmin) Bu mesneviden butiin kaynaklar s6z ederler. Hepsi de Fahreddin Curchf'nin Veys

u Rdmin ad11 eserinin tercumesi olduhnda birlegirler. Curchf'nin eseri, Muctebd Minevi tamfindan Tahran'da 1935 yilinda basmlmigtlr.

Agik Celebi (~niversite Kiitiiphanesi TY No: 1359, v. 135a), Vis u R h i n mesnevisini ogerken, onun "bahr-1 hezecde serbest bir tercume olarak kaleme alin&gmi ..." sbyler.

Vis u Emin mesnevisi, bir a$ hikdyesidir. L h i ' i Celebi, bu mesnevisini de KanOni Sultan Suleyman'a sunmug ve kaqiliginda, evlatlar~na verilmek iizere,lbrahim Pagi'dan 20 a k ~ e vazife almighr.

Vis u Rlmin mesnevisinin yazma nushalar~ aaag~dadlr.

Esad Efendi (Suleymaniye) Kutuphanesi No: 2853. lstanbul ~niversitesi Kutuphanesi TY No: 4020. Bursa Genel Kitapliginda Baba Efendi Dergaindan gelen kitaplar arasinda No:

2278. Ankara Tiirk Dil Kurumu Kutuphanesi No: B. 20. Sahsi Kutuphanemizde, (Fotokopi olarak), British Museum, Tiirk~e Yazmalar No: 175 a da Add. 24963 (930).

Flugel, No: P. 629,668.

46. KISSA-f EDHEM u HUMA (Edhem u Hiiml)

Yazmalanna rastlanamamigm. Bursali M. Tahir (Osm. Muel. c.11, s. 492), boyle bir eserin varligindan sozetmektedir. A.S. Levend (Turk Edebiyat Tarihi, c.1, s. 113)'de ayni kayda dayanarak, LhiVmin bi) le bir eserinin varlig~ni kabul etmekte ve Hired- n h e (bk. 12)'de ekleyerek ggrin ''& HAMSE SAH~BI" sayilmasinin yerinde ola- cagini soylemektedir.

Bursali L h i ' i BibliyoDafyasi (59)'ni hazirlarken ~egitli kutuphane ve kataloglar uzerinde yaptigimiz aragmalar sonucunda Gmi'i'nin eser sayisinin 46'yS ~lktigini gor- duk. Bizzat LhiT, Serefu'l-insln'da (bk, 40.) yazdigi eser sayisini 25 olarak tesbit etmigtir. Lhi'i'nin, Serefu'l-inWdan sonra da eser vermeye devam ettigi anla.yiliyor.

59) Gijniil AYAN, Bursall L b i ' i Bibliyo~rafyan, (Doktora ihplqmasl . Yoneten: D q . Dr. HalClk hekten) E m ~ m . 1973. III+33 s. Fen-Edebiyat Fakiiltesi Ara~tuma Merkezi.

lam^'^ celebftnbl hayati, edeb~ ve eserler~turkoloji.cu.edu.tr/eski turk...

Documents