Lapiko

KONDENA POLITIKOA, PAZIFISMOA ETA

BIOLENTZIAREN EZTABAIDA

~ 1 ~

FILOSOFIA/TEORIA/KONJETURA

LapikoKritikoaTXOSTENAK

KOADERNOAK

KONDENA POLITIKOA, PAZIFISMOA ETA

BIOLENTZIAREN EZTABAIDA

FILOSOFIA/TEORIA/KONJETURA

Kritikoa TXOSTENAK

KOADERNOAK - KAIERRAK

KONDENA POLITIKOA, PAZIFISMOA ETA

BIOLENTZIAREN EZTABAIDA

~ 2 ~

Aurkibidea

1. Andoni Olariaga/Jon Jimenez: “Kondena politiko moralaz I eta II” ....................................................... 2-6

2. Joxe Azurmendiren: “Bortxaren kondenamaniaz edo kontzientzien kontrolaz.” ......................... 7-29

3. Andoni Olariaga: “Biolentziaren eztabaida eta pazifismoaren eraginkortasun eza” / Günther

Anders “Nahikoa al da bortxarik gabeko protesta?” (Elena Martinez Rubiok itzulia.) ........... 30-34

4. Jon Jimenez / Andoni Olariaga (Zizek eta biolentzia) ........................................................................... 35-36

5. Eranskinak............................................................................................................................................................... 37-48

Rikardo Arregi. Biolentziaz ..................................................................................................................................... 37

Ekai Txapartegi: ETA kondenatzeaz (III) .................................................................................................. 37-38

Daniel Raventós: Chomsky, la condena (o no) de los atentados de ETA y la libertad de

expresión................................................................................................................................................................. 38-42

Santiago Alba Rico: Declaración de principios de un intelectual español .................................... 42-43

Carlos Frabetti. Ni ETA Ni E.T. Una entrevista imaginaria (aunque no del todo ............... 43-45

Pako Sudupe: ilustrazioaren balioak gaurkotzen .................................................................................. 45-46

Alfonso Sastre: ¿Condenar? ¿No condenar? .............................................................................................. 46-48

~ 3 ~

1) Andoni Olariaga eta Jon Jimenezen artikulu bi: “Kondena politiko moralaz I eta II”

Gaiari hasiera emateko azken hamarkada honetan politikagintzan eragin izugarria izan duen

kondena politiko moralari buruzko bi artikulu.

GARA. 2010-07-13 / BERRIA. 2010-07-24 / REBELION. 2010-07-26 (Gaztelaniara itzulia) / KAOSENLARED.

2010-07-26 (Gaztelaniara itzulia)

Kondena politiko-moralaz (I) Andoni Olariaga / Jon Jimenez. Filosofian Lizentziatuak

Kondena politikoaren agerpena da gure herrian azken urteotan egon den gertaerarik

garrantzitsuenetarikoa; bizitza politiko guztia goitik behera baldintzatu du, Euskal Herriko alderdi politiko

bat bere herrian hauteskundeetatik kanpo uzteraino (EHko alderdi askoren laguntzarekin). Beraz, duen

garrantziagatik, aztertu dezagun fenomeno hau bere aldaera guztietan.

Zer da kondena? Juizio moral absolutu bat. Kondenak, beraz, moral konkretu bat dauka

barnean: moral kristau dogmatikoa. Max Weberrek zioen bezala, (Politika eta Zientzia lanbide, Klasikoak), moral horrek ez du politikoaren moralarekin zerikusirik.

Politikoarentzat, egunero Estatuaren biolentzian murgilduta dagoenarentzat, “duintasun-

gabezia da”. Beraz, kondena hori politikoarena baino, sotana daramanaren predikuetan

eta sermoietan baino ez da zilegi, erantzukizun politikorik ez duenaren ahotan, alegia.

Politikoki, kondena moralaren helburu behinena ezker abertzalea instituzioetatik

kanporatzea izan da. Areago, alde bakarrerako kondenak (Estatuaren kontrako ekintza oro) disidentziaren

indarkeria deslegitimatzea zuen eta du helburu, eta demokrazian parte hartzeko baldintza bihurtu dute.

Politikoki, beraz, jokaldi demagogikoa da, eta hala azpimarratzen zuen 2002an alderdi sortu berri batek:

“en relación a la lucha armada, Aralar ha sido y es clara en el sentido de no entrar en el juego demagógico

del bloque PP-PSOE y, en ese sentido, ni se ha entrado ni se entrará en la vía de las condenas” (GARA.

2002ko uztailaren 3an). Hau da, ezker abertzalearen kontra ad hoc asmatua izan zen estrategia politikoa

baino ez da. Beste ondorio bat: kondenaren jokoa hipokrita da, biolentzia disidenteak kondenatzera baino

ez baitu behartzen, indar armatu espainolen biolentziaren izenean gainera (!).

Dena den, agintari espainolek kondenaren exijentzia egiten dutenean, zer eskatzen dute zehazki? Kondena

politikoa egitea, hau da, oximoron bat (contradictio in termini). Kondenak hilotzez eta torturatuez josita

dagoen erregimenarekiko fideltasuna eskatzen du, ETA zein euskal independentismo oro kriminaltzat eta

txartzat hartzeko. Hau da, edo kondenatzen dugu edo fumigatu (Iturgaiz) behar diren garrapata (Rosa Diez)

edo alimaña (Ibarretxe) batzuk gara. Horregatik, hurrengo galdera garrantzitsua hau da: zer modutan ematen da kondena politikoa? Binomio anker batean. Bi erantzun posible baino ez baititu uzten: kondenatu

edo ez. Horren ondorioz, ez kondenatzeak ETAren ekintzaren baten aldeko bilakatzen zaitu zuzenean,

edozein adierazpen eginda ere; eta kondenatzeak, Gobernuaren exigentzia autoritarioa onartzea dakar

zuzenean (indar armatuak eta instituzio antidemokratikoak legitimatzearekin batera). Posible da, ordea, bi

aukeren aurrean beste hamaika egotea.

Edozein modutan, moralki, kondena politikoaren helburua indarkeria batzuk zilegitzat eta beste batzuk

krimentzat hartzea da. Horrela, Estatuak eragiten duen erail edo torturatu oro ez da kondenatu behar,

horretarako baitago justizia (Audientzia Nazionala, TOParen ordezkoa), erailketa edo tortura kasuak egon

diren edo ez deliberatzeko. Dena den, isolatuak dira kasuok eta sistemaren gehiegikeriatxoak. Baina

lehenik, zilegiak, Estatuak bere burua babesteko eginak, noski. Horrela, zilegizko biolentzia (ezkutatzen

dena, Estatu terrorismoa alegia), eta “krimen hutsak” (disidentziarenak) bereizten dira. (Hor galdetu liteke,

ETArenak krimen hutsak badira, zergatik demontre eskatzen da kondena politikoa egitea? Arrazoia begi

bistan dago.)

~ 4 ~

Nola erantzun zaio kondena politikoaren logikari? Maiz, kondenaren logikatik bertatik egin izan da. Hau

izaten baita askotan erantzuna: “Alderdi Popularrak ez du frankismoa kondenatu, PSOEk ez du GAL

kondenatu, ezta torturak ere. Zergatik kondenatu besteek egiten ez badute?” Erantzun horrekin, kondena

bera eta adierazpen askatasunaren urraketa legitimatzen dira, tortillari buelta baino ez baitzaio ematen

(adierazpen askatasuna, zerbait esateko edo isilik egoteko askatasuna baita, bigarren hori ahazten zaigu

sarri). Baina kontua ez da joko linguistiko hutsean galtzen.

Izan ere, de facto, ekintza baten aurrean kondena politikoa eta morala exijitzea kontzientziaren inbasio larri

bat da. Zerbait esatera behartzea, eta kasu honetan, ekintza bat moralki

kondenatzera behartzea kontzientziak biolentoki inbaditzea baita.

Kontzientzian indarrez sartzea da norbaitek esan nahi ez duen zerbait

esatera behartzea. “Ez dut biolentzia kondenatzen. Hautu ez biolentoa

da neurea, halere, berdin da zergatik, eta biolentziarik ez dut

praktikatzen. Zein Estatuk eta San Pedrok exijitu behar dit, eta

demokrata baldin bada are gutxiago, neure hautu hori beste guztientzat

ere zilegizko bakarra kontsideratzen. (…) Estatuari zor diodan guzti–

guztia nahikoa konplitzen dut. Estatuak eta politikoek ez daukate

zergatik ezer gehiago eskatu, eta gutxien–gutxiena daukate zergatik nire

kontzientziaren barruan ezertarako sartu. Baina ezagun du (…): Espainia

Eliza bat da, eta horko politika erlijio katoliko apostolikoa.” (Azurmendi,

Joxe: Euskal Herria krisian. 101-102)

Horregatik, kontuz! Kondenaren jokoan sartuz gero hau gertatzen da: lehenengo, kondena exijitzen da;

gero, biolentzia (disidente) ororen deslegitimazioa; ondoren, edozein indarkeria esplizituki arbuiatzea

(Estatuarena izan ezik); hurrena, 50 urtetako borroka bera eta bere zergatiak baliogabetzat jotzea; eta

azkenik, “konstituzioa eta estatutua (eta indar armatuak) legitimatzea” (Basagoiti) eta onartzea. Hori da

herri honetan egin behar den “ibilbide demokratikoa” instituzio espainoletan parte hartzeko. Larriena da,

ekintzak baino, pentsaerak direla juzgatzen direnak. Kontzientzia bera (!).

Aspaldi ohartu dira batzuk, ordea, kontua ez datzala ez ETA, ez GAL, ez torturak kondenatzean. Gurean,

herri baten hitzaren ukazioan oinarrituta dagoen gatazka politiko bati eman behar zaio irtenbidea. Hain

zuzen, hori ekiditeko asmatu dute kontu hau guztia. Izan dezagun argi, beraz, kondenaren exijentzia ezin

onartu daitekeen kontzientziaren urraketa larria dela.

Carlos Frabetti-ren artikulua, “Ni ETA ni ET”. http://www.kaosenlared.net/noticia/ni-eta-ni-e.t-entrevista-

imaginaria-aunque-no-todo

Santiago Alba Rico-ren artikulua, “Declaración de principios de un intelectual español”.

http://www.nodo50.org/varios/albarico.htm

2010 Topasketak-etan Joxe Azurmendi Kondena moralari buruz (37. minututik

aurrera): http://www.info7.com/?s=joxe+azurmendi

* * *

Kondena politiko-moralaz (II) Jon Jimenez eta Andoni Olariaga. Filosofian Lizentziatuak.

Jürgen Habermas filosofo germaniarra dugu, gaur egun, Ilustrazioaren proiektua bukatugabea dela esaten

dutenetako bat. Gurean ez zaio jarraitzailerik falta; are gutxiago Espainian. Estatu espainiarrak “Premio

Príncipe de Asturias” saria eman zion. Berak ordainetan honakoak esan zituen: “Por lo que sé, Euskadi tiene

un grado de autonomía cultural bastante amplio. Y según la ONU y las últimas teorías de la filosofía política,

si las minorías pueden ejercer sus derechos culturales fundamentales, no está justificada la secesión. Y no

quiero ni puedo decir más porque no tengo los detalles”. Motiborik ez zitzaion falta Aznarri, beraz,

~ 5 ~

Espainiako filosofo ofizial izendatu zezaten proposatzeko. Dena den, axola zaigunera

zuzenean joanda: Habermasen ustez, proiektu ilustratuaren xedeak bere ondorio

guztietara eramatea eskatu behar zaio filosofia garaikideari. Proiektu ilustratua

bukatugabea da. Ez zaio Habermasi arrazoirik falta. Baina gogoraraziko diogu, proiektu

ilustratuak, ahazten duen aurpegi garrantzitsu bat zekarrela, gauzatu gabea oraindik:

edozein tutoretzaren kontra altxatzen zen mugimendua izaki, adierazpen eta

kontzientzia askatasunaren aldarrian zetorren mugimendua zela gogoratu behar dugu.

Lau mende atzera egingo dugu orain Baruch Spinoza kokatzeko. Holandarra jaiotzez,

jatorriz judutarra. Spinozak badu kontuan hartu beharreko liburu bat, hain zuzen, Tractatus theologico-politicus deritzona. Azkeneko kapituluaren sarreran zera dio Estatuari buruz: “se hace ver que en un Estado

libre es lícito a cada uno, no solo pensar lo que quiera, sino decir aquello que piensa.” Pertsona baten

gogoa beste guztientzat zilegizko bakarra kontsideratzea ez da posible, beraz, “porque nadie puede

transferir a otro su facultad de raciocinar libremente y de juzgar de todas las cosas, y mucho menos ser

obligado a ello.” Horregatik, “nace de esto que se considere violento aquel imperio que se extiende a los

espíritus [kontzientziara] y que se entienda que la majestad suprema hace una injuria a los súbditos, y

parece usurparles su derecho, cuando quiere prescribir a cada uno lo que dece

aceptar como verdadero y rechazar como falso.” Ez gara oraindik Ilustrazio garaira

heldu.

XVIII. mendean, eta orain bai, Ilustrazio garaian bete-betean, orduko pentsalari

handiena den Inmanuel Kant Könisberg-eko (Inperio Austriarra) filosofoak, 1784an

“Zer da ilustrazioa? galderari erantzuna” argitaratu zuen. Bertan arrazoimenaren

erabilpen publikoak gizakiaren autonomia bultzatzen duela azpimarratzen du

Kantek. Gizakiaren gaineko tutoretzak, ordea, dela Elizarena dela Estatuarena,

gizakia lege heteronomoen (kanpotik ezarrien) menpe jartzen du. Beraz, askea

izateko (adingabetasunetik ateratzeko), gizakiak arrazoimen publikoaren

erabilpena egin behar du. Kantek dionez, “hain erraza baita adingabe izatea.

Neure ordez adimena daukan liburua baldin badut, neure ordez kontzientzia daukan arima-zuzendaria

baldin badut, eta abar, ez dut nik, hortaz, neure buruz jardun beharrik.” Horregatik, Kantek dio, Ilustrazioa

erdiesteko “askatasuna besterik ez da behar; gainera, askatasuna leritzokeen guztiaren artean

kaltegabeena: hots, nork bere adimenaz oso osorik erabilera publikoa egitekoa. Aitzitik, nik beste oihu hau

entzuten dut alde guztietan: ez ezazue arrazoitu! Ofizialak dio: ez arrazoitu, baizik eta martxatu! Finantza

kontseilariak dio: ez arrazoitu, baizik eta ordaindu! Apaizak dio: ez arrazoitu, baizik eta sinetsi! (…)

Askatasunaren murriztapena dugu nonahi.” Gaurkotasun handikoa dugu Kanten hitzaldia. [Gaur egunean

zera esaten da: “ez arrazoitu, baizik eta kondenatu!”]

Azken bi autore horietatik ondorio hau atera daiteke: Estatuak bizitza soziala

arautzen du, baina ezin du kontzientzia arautu. Zerbait esatera behartzea

inmorala eta biolentoa da, adierazpen askatasuna ukatzeaz gain, hura

preskribitzen baitu (arautu eta behartu). Beraz, herritarrak estatuari delegatu

ahal diona ordena sozialaren ardura da, harreman eta jarduera publikoen

arauketa, bizitzaren eta askatasunaren babesa: baina ez kontzientzia. XVIII.

mendeko beste filosofo handi batek, Voltairek, horrela defendatzen zuen ere

iritzi askatasuna, geroztik famatua izan den sententzia hau bota zuenean: “zure

ideiak higuingarriak zaizkit, baina gustura emango nuke nire bizitza ideia horiek

adierazteko duzun eskubidea defendatzearen alde.”

Nor dugu gaur egun askatasun horren defendatzaile? 1979an, Frantziar Estatuan, Chomsky

protagonistatzat zuen polemika handi bat piztu zen. Laburtuz: Lyongo Unibertsitateko Literatura irakasle

zen Robert Faurisson mehatxatua eta talde antifaxistek erasotua izan zen, eta azkenik, Unibertsitatean

klase ez ematera zigortua ere izan zen. Arrazoiak: bere idatzietan Bigarren Mundu Gerran “gas-ganberak”

zeudenik ukatzen omen zuen. 1979an Serge Thin unibertsitateko ikasle sozialista libertario batek

~ 6 ~

(totalitarismo ororen kontra egoteagatik ezaguna, Chomskyren hitzetan) amerikar intelektualari eskaera

bat sinatzea eskatu zion, Robert Faurissonen segurtasunaren eta bere eskubide legalen erabilera askea

bermatzeko. Chomskyk sinatu eta orduan hasi zen polemika. Eskuinak zein ezkerrak Faurissonen posizioa

defendatzea egotzi zioten. Kondenatzea eskatu zioten. Kritika horiek bere burua defendatzera behartu

zuten, eta testu eta hitzaldi pare bat egin zituen. Haietan esandakoa laburtuz: Chomskyren ustez,

adierazpen askatasuna gaizki ulertzen da. Bere ustez, adierazpen askatasunak ez du interesik norberaren

iritziak edo gertukoak defendatzea datzanean; aldiz, “es en el caso de aquellas opiniones que son casi

universalmente despreciadas y condenadas que este derecho debe ser defendido más vigorosamente.”

Zuzenbidea eta morala ez dira nahastu behar, beraz.

Eta ondorioz, zergatik ez dute Habermas bezalako Ilustratuzale intelektualek ahotsa altxatzen Ilustrazioaren

zutabe den adierazpen askatasunaren aurkako aberrazio honen (kondena politikoa) aurrean? Proiektu

ilustratua gauzatu nahiko balute, Espainiatik hastea gomendatuko genieke: askatasunaren inguruan

gogoeta handiak egin ordez, ukatutako askatasun funtsezkoenak behingoagatik salatuz! Ez dute lan makala

izanen, ez, espainiar kultura antidemokratikoa ilunpetik ateratzen eta ilustratzen!

* * *

~ 7 ~

2) Joxe Azurmendiren artikulua: “Bortxaren kondenamaniaz edo kontzientzien

kontrolaz.”

Bortxaren kondenamaniaz edo kontzeientzien kontrolaz

2010eko TopASKEtak jardunaldietan emandako hitzaldia

Eva Foresten oroiz, Alfonso Sastreren omenez

Nire tesia oso sinplea da: bortxaren kondena esijitzea ez da demokratikoa, eta hori esijitzen ari direnak ez

dira demokratak, mentalitate inkisitorial fanatizatuak baizik. (Dela amorru politikoagatik, galdatzailearen

olde fundamentalistagatik, edo jarrera erlijioso-moral legitimo baten zabalkunde faltsuagatik esijentzia

publikotara). Goazen gaira zuzenean.

ETA kondenatzen ez baduzu, automatikoki inmorala zara;

eta, gainera, hiritar gisa ere zure eskubideak moztuak izan

behar dute, ezin zara izan hiritar osoa. Zergatik?

Hauxe da, laburki, sinopsia, premisa moduan funtzionatzen

ari dena Euskadin bortxaren arazoa aipatzen bada:

Euskadiren independentzia eta sozialismoarenganako, aurka

egotea 1) moralki zilegi al den, ez da eztabaidatu ere egiten.

2) politikoki zilegizkoa eta demokratikoa dela, ez dago duda

izpirik. 3) Juridikoki zilegizkoa, are beharbada obligazio bat

da, Konstituzioaren arabera, Armadarentzat behinipein.

Labur: euskal independentziaren kontrakotasuna, bortxa

erabiliz bada ere (Konstit., 8. art.), morala da, demokratikoa da eta konstituzionala da. Alderantziz, Euskal

independentzia eta sozialismoaren alde egotea, batez ere bortxaz baldin bada, baina ez orduan bakarrik, ez

da razionala (XIX. mendeko erromantizismoa), ez da morala (herrien arteko solidaritatearen aurka dihoa,

etab., edo eskluientea da, etc.), antidemokratikoa da (nazionalismoa eta demokrazia elkartezinak omen

dira), eta antikonstituzionala ere bai apika, azken helburuetan behintzat.

Seguru asko gutako inor ez da kredo “demokratiko” horrekin ados, baina orain horrek ez dio inporta, hori

hedabide guztietan dotrina ofiziala bezalatsu dela gogoratzeko ez bada. Gure gaia bortxaren egungo

kondenamania izango da. Ez bortxaren zilegitasuna bai ala ez, ezta bortxaren kondenaren zilegitasuna ere.

Eta hemengo saio hau nota batzuk baino ez da izango, funtsean denok dakigunaren errepikapena, hamar

ataltxotan, bortxaren kondenaren esijentziak zer ezkutatzen duen, eta zer

erakusten duen: gure kultura inkisitoriala.

Hasteko, bortxaren kondenaren zilegitasuna, berriro esateko, inolako

problemarik ez da inorentzat (ez moral, politiko…). Horregatik, “ebidentzia”

faltsu batzuei aurre egiteko eta arazoa bere baitan pentsatzeko, suposa

dezagun alderantzizkoa:

I.- Hipotesi batean, posibleetan posible bezala irudikatu nahi dugu,

norbaitek hotz-hotzean eta razionalki Euskadiko historia eta egoera

analisatu eta, konklusioa erdiesten duela, egungo katramila sozial, politiko,

ekonomiko, kultural guztiotatik bakean ateratzeko, hoberena haren

independentzia litzatekeela — eta, beharbada, Espainiarentzat ere

Euskadiren independentzia litzatekeela hoberena. Gure hipotesiko

analistak errigortsu razionalki baitihardu, analista honen kasuan gutxienez

arrazoirik ez dago, berak konklusioan eskuratu duen helburua –

~ 8 ~

independentzia eta sozialismoa- ezrazional edo inmoraltzat jotzeko. Bere arrazoiketaren konklusioa horixe

da, eta agian ongi arrazoitu ez badu ere, berdin da gure hipotesiarentzat: analista horren kontzientzian

Euskadiren independentzia eta sozialismoa helburu moralki zilegizkoa da. Helburu hori ez demokratikoa ere

ezin kontsidera liteke, alde guztientzat hoberena bezala agertu baita hipotesian. Azkenik, bada, helburu

hori, razionalitate mailan moralki bidezkoa, razionalitate mailan helburu demokratiko eztabaigabea orobat,

legezkoa ere ba ote da? Hemen arrazoiketak koska bat jotzen du: legezkoa, non? Groenlandian, Eskozian?…

Esan beti esaten baita, Espainian ideia guztiak libre direla, independentistak ere bai (eta sinesten ez

baduzue ere, orain ez dio axola), gure analista hori piska bat gehiago estutuko dugu. Analisatzen du legeria,

Estatuak behin eta berriro egiten duen horren erabilera (Auzitegiak, errepresio indarrak), komunikabideen

jarrera, Alderdien eta bozkalego espainolaren jokaerak, gehiengo eta gutxiengoen jokoa manaiatzeko

trikimailuak, etab., eta konklusiora iristen da, ez dela egia demokrazia espainolean ideia denak eta helburu

denak demokratikoki defendatu eta aurrera atera litezkeela. Eta Euskal Herriarentzat biziraupenik ez

dagoela independentziarik gabe, eta independentziarik ez dagoela bortxaz ez bada. (Kontuz: oraindik ez

digu esan bortxarekin baietz!). Teorian, bada, helburu demokratiko eta moralki printzipioz zilegi, are

desiragarri baterako, ezinbesteko bitarteko bezala ageri da bortxa. Helburua zilegizkoa izan arren, zilegizkoa

ote dugu bitarteko hau? Ez da hau izango gure gaia, baina uki dezagun punttu bat.

Bortxaren zilegitasunaren eztabaidak kasuistikaren eremu

oso bihurrian sarrarazten gaitu, labirinto honetan ausaz

gure hipotesiko gogoetalaria zerbait aztoratuko baitzaigu.

Funtsezkoa da, haatik, katramila hauek denak ez ahaztea,

bortxa ez kondenatzeak zentzu bakar unibokorik ez duela

ulertzeko, ez morala eta ez politikoa, eta ez moralki

unibokoa batez ere (bortxaren kondena ere moralki

unibokoa ez den bezalaxe: batzuetan ebanjelikoa da, eta

batzuetan neofalangista soila, “konstituzionalista” esaten da

orain).

Oniriztea bortxari edozein kasutan ere abentura moral arriskutsua izan behar du (a priori etika humanista

edo kristau antzeko bat suposatzen badugu bederen), baina ez dela ezinezkoa, eta razionalki soil dirudien

bezain zaila ere de fakto ez dela, eguneroko errealitateak erakusten digu, alderdirik diferenteenetan

erakutsi ere. Bortxakeriaren bariante asko dago gure kulturan lasai-lasai onartua.

Zer esan bortxa gaitzesteaz? (ebanjelioak-eta, alde batera utzirik orain). Bortxaren eztabaida: a) ez da

ideien eztabaida, ekintzena baizik, zehazkiago ekintza bortitzena, behar izan ezkero hilketarena. b) Eta ez

da hainbeste ekintza bortitzen printzipioen eztabaida bat ere, ekintza molde baten hemen eta oraingo

egokitasunarena baino. H. d., zaila da, ezin-ezinezkoa ez esatearren, bortxa eta bortxa oro printzipioz

gaitzestea, oraintxe arte bortxa eta gerra zilegizkoz kargaturiko mendebalean (erlijiozkoak, askapen edo

independentziakoak, dinastikoak, nazionalak, mundialak, Gurutzadak, konkistak eta Birkonkistak,

Iraultzak…). Hori ikusteko aski da Estatuaren eta Zuzenbidearen existentzia bera. Edozein Estatu gure

artean mila bortxakeriaren ekarpena da eta bortxaren monopolioa, berak bere burua hala deklaratua. Egon

dagoen edozein Estaturen existentzia onartzen ari den norbaitek Estatuaren aurka bortxa oro gaitzestea,

edo kontraesana da, edo Estatuaren sakralizazioa, edo

“zuhurtasuna”, edo gezurra da besterik gabe.

Honekin arazoaren muinean geundeke. Bortxa oro printzipioz

kondenatzerik ez egoteak ez du esan gura, bortxa konkretu bat

kondenatzerik ez dagoela. Baina bere argudiaketa konkretua

eskatuko du horrek, printzipio orokor batetik deribazio soila ez

dena. Berdin, bortxa konkreturen bati oniritzi gura dionak, orain

eta hemengo arrazoi konkretuak ailegatu beharko ditu, ez

printzipio edo teoria arruntak soil, hala nola Kanten “gerrako

~ 9 ~

sufrimenduek herriaren espiritu morala zailtzen eta gihartzen dute”, adibidez; edo, historiaren tresna

herrien askapenerako bortxa da, historia unibertsalarentzako tesi bezala agian balio lezakeen esakune

hegeldarra; edo aitzinamendu historikoaren filosofia marxista klase borrokarena; edo sozial-darwinismo

trakets baten manerako indarkeriaren gorazarreak; edo Donoso Cortesen gogarte kultur historiko edo

kultur teologikoak (“te civilizarás, es decir, te perfeccionarás por medio de la guerra”), etc. Sumarioki, bada:

bortxaren eztabaidan ezin gara printzipio orokor absolutuetan errefuxiatu. Mendebaleko

pentsamenduaren historian bortxaren apologiak daude eta Mendiko Sermoiak daude. Baina gure arazo

konkretu honen aurrean batzuek zein besteek oinarrizko inspirazio orokor bezala baino ezin digute

lagundu. Bestela esanda: ezin dugu inorengandik itxaron, edo esijitu, bortxaren onespen eta ez gaitzespen

absoluturik (oinarri erlijiosoen gainean ez bada). Arazo guztia bortxaren egokitasunarena kasu jakin

honetan da (egokitasuna zilegizko helburu batzuekiko), eta erabakiarena haren aurka ala haren alde.

Ez da kontu erraza. Izan ere, edo bortxaren erabilera Iraultza bezala justifikatzen da, justifikazio beharrik

gabe alegia (Iraultzaren justifikazioa haren garaipena izaten da: “historiak absolbatuko gaitu!”), edo-ta

moral tradizionalaren arabera jokatzen da. Baina orduan, Euskadiren independentzia lortzeko bortxa

baliabide zilegizkoa delako konklusiora iristeko, ez da aski gerra justuaren kasuan, tiranizidioan, etab.,

galdatu ohi ziren printzipio klasiko orokorrak aintzat hartzea, ezpada bortxaren erabilerako kasu konkretu

posibleen onargarritasuna edo eza ere kontenplatu behar da. Onargarria izango al da haurrak eta

errugabeak hiltzea (eta zeintzuk lirateke “errudunak”)? Efikazia politiko eta ekonomikoaren ikuspegitik

zalantza gabe Guardia Zibil bat Basaburuan hiltzea baino eragintsuagoa izango litzateke tren bat jendez

bete-betea Madrilen lehertzea, edo Mediterranioan dozena erdi bat hotel turista guztiekin airean

zapartatzea (auzi honetan bitxiki suntsiketaren efizientzia moraltasunaren baldintza da!), baina onartzekoa

ote da kontzientzian? Etab. Gure analistak ongi ezagutzen du bere gizartea: nola orokorki bortxa helburu

politikoekin onartu ahal duen (hots, nola onartzen duen historia, Estatu ordena, Zuzenbidea ohi deritzona;

edo onartzen duen bortxaren hautua Estatu, Zuzenbide, errepresio indar espainol dominatzaileen aurka,

abstraktuki), baina durduzaturik aurkitzen den edozein atentatu konkreturen aurrean. Daukagun heziketa

eta sentsibilitatea daukagu, daukagun kontzientzia, diskutigarria bada ere. Eta, kasu konkretuaren

aitzinean, gehien-gehiengo euskaldunari, bere sentimentuetan, bortxaren onespena zaila egiten zaio,

gutxienez bere hautu pertsonal posible bezala. Bortxaren arazoan erabateko posizio seguru garbiak zailak

dira gure kulturan, eta kultura horixe gara denok.

Orduan, aierutu dezagun gure analista hori esan bezalako

euskaldun arrunt bat dela, edo pentsalari uzkur bat besterik

ez. Bera ez da ekintzailea: ekintzak ikaratu egiten du. Ez da

politikoa: politikak berari higuin ematen dio; baina nahi luke

jendea politikan konprometatzea eta berak jende horri bere

ideiekin lagundu. (Edo politikazalea da menturaz, eta

politikan sartzen da, baina politika publiko demokratikoan

bakarrik). Gorroto ditu armak, baina armek mundu honetan

duten garrantziaz ez du bere burua engainatzen. Ez inor

akuilatzen du armak hartzera, armekin dabilenik ez onetsi ez

gaitzetsi egiten du. Berak ez du mundua bere inguruan

behatu eta bere kezkak pentsatu, eta demokratikoki ahal duentxoa egin besterik egiten, eta ahal duen

razionalkiena ebazpen batzuetara etorri. Bere ebazpenok, esan ahal izango ote ditu publikoan, munduko

xalokiena esanda ere?

Praktikan, ideia eta arrazoiketa denak libre omen dauden Absurdistan honetan, gure pentsalaria kinka larri

ezin larriagoan aurkituko da: a) bera bizi den herriko Logikan badago silogismo bat, horren konklusioa

krimen bat omen dena; hots, ez inferentzia logikoki zuzena edo okerra, baizik politikoki krimena. Bortxaren

zilegizkotasuna ondoria lezakeen arrazoiketa bat beti krimena da. Alderdien Lege batek eta Estatuaren

epaileek hala erabaki dute. Eta, b) gure analista horrek (edo bere lagunen batek) bizitza politikoan parte

txiki-txikiena baikere hartu nahi badu, alferrik saihestu nahiko du Eszila hori ahoa itxi eta isilduz, Karibdisek

ahoa zabaldu eta bortxa gora-goratik jendaurrean kondenatzea esijituko baitio, eta egiten ez badu bere

~ 10 ~

eskubide publikoen murrizketarekin zigortua izango da. Demokrazia honetan, berak kontzientzian

pentsatzen duena esatea delitu da, baina pentsatzen duena isiltzea ere delitu da, eta pentsatzen ez duena

esatea da ez delitu bakarra. Hau da guk hemen ikusteko problema.

II.- Gure analista larritua filosofizalea da, eta noizean behin Spinoza irakurri ohi dizu; esaterako Traktatu

Teologiko-Politikoa, azken kapitulua: “Se hace ver que en un Estado libre es lícito a cada uno, no sólo

pensar lo que quiera, sino decir aquello que piensa”. Gogora dezagun, liburu hau XVII. mendekoa dela:

ikusteko, ideia batzuek zein denbora luzea behar duten Herbehere heretikoetatik Espainia santura

ailegatzeko, edo oraindik ez ailegatzeko.

Arazoa ez da txantxetakoa: jokoan autoritate estatalaren

oinarriak berak daude, hots, Estatuaren natura, helburua,

justifikazioa. Zerk justifikatzen du Estatuak (h. d., printzipioz ni

bezalakoxe gizon-emakume batzuek, orain agintean

daudenak) niri goitik behera aginduak eta zigorrak ezartzea

(trafiko arauak eta zigorrak, adibidez), nire dirua kentzea

(zergak), etab. Zer du Estatuak zilegi eta zer ez nire gainean?

Suposatzen bada, subiranoa egiaz herria dela, hots, zuek eta ni

eta beste manupekoak, Gobernuaren manu edo eskumena

guk delegatua diogun adina hedatzen da, ez gehiago. Baina

hiritarrak Estatuari delegatu ahal diona eta delegatzen diona

ez da inola ere kontzientzia. Da, doktrina burges klasikoan esateko, ordena sozialaren ardura, harreman eta

jarduera publikoaren arauketa, ondasunen geriza, eta oroz gain bizitzaren eta askatasunaren babesa. Modu

batera ala bestera “el fin del estado es, pues, verdaderamente la libertad”, laburbiltzen du Spinozak (XX,

12). Gure askatasuna zaintzeak justifikatzen du Estatua, eta gure askatasunaren zainketa bezala bakarrik

zaintzea ordena soziala eta ondasunak. Estatuak, Estatua eta ez despotia oriental bat izateko, berak

garantizatu behar du edonortxoren kontzientziaren –pentsamenduaren- askatasuna, beharbada horrek

inoiz “Estatuaren kontzientziarentzat” (iritzi arruntarentzat) mehatxu bat irudi balezake ere.

Alegia, nik pentsa nezake, erregea pertsonalki aker korotatu bat dela, edo-ta monarkiaren instituzioak

edozein lurralde apur bat arrazoizkotan aspaldi likidatua egon beharko lukeela. Baina hori pentsatu eta nire

pentsamendua bake-bakean jendaurrean azaldu besterik ez badut egiten, h. d., erregea neure egitatez

likidatzen ez dudan artean, edo inor xaxatzen ez dudan bitartean hura bere eskuz garbitzera, Estatuak ez

dauka zertan nirekin gehiago sartu, erregea edo monarkia loriatzen dutenekin baino gehiago. Egintzak

zigortzen dira, ez ideiak, ezta gogoak ere.

Pentsa nezake pentsa, orain entzuten diren demokraziaren ditiranboak, hemengo demokraziarik eza

ostentzeko direla. Hemendik kanpora ere, benetan herriak gobernatu duen demokraziarik ez dela sekula

egon orain arte. Mendebaleko demokrazia deritzon hori, zinetan mendebaleko oligarkia batzuen

demokraziak baino ez direla, euren errege/erreginatxo dekoratibo eta guzti askotan. Pentsa nezake

Alderdien sistema demokraziaren ukoa dela, herri demokrazia eskulotu, bezatua. Pentsa nezake Konstituzio

espainola errotik antidemokratikoa dela, bere sorkuntzaren moduaz nahiz edukiaz (“demokrazia tranpa”,

orain esatea gustatzen den bezala). Pentsa nezake, hortaz, demokraziarik edukitzeko, trantsizio bat ez

frankismotik frankismora, baino kultur iraultza erradikal bat beharko litzatekeela.

Lainoek barruan euria bezala kapitalismoak bere

barruan gerra dakarrela, pentsa nezake. Rousseauk

idatzia dago, eta eskolan irakurtzea haizu dute gure

ikasleek: “El primero al que, tras haber cercado un

terreno, se le ocurrió decir esto es mío y encontró

personas lo bastante simples para creerle, fue el

verdadero fundador de la sociedad civil. ¡Cuántos

crímenes, guerras, asesinatos, miserias y horrores no

~ 11 ~

habría ahorrado al género humano quien, arrancando las estacas o rellenando la zanja, hubiera gritado a

sus semejantes: «¡Guardaos de escuchar a este impostor!; estáis perdidos si olvidáis que los frutos son de

todos y que la tierra no es de nadie!»” (Sobre el origen de la desigualdad). Beraz, Lockerentzat eskubide

natural oinarrizkoa zena, Rousseaurentzat instituzio kulturalik antinaturalena da. Pentsa nezake, hortaz,

jabego pribatua lapurreta hutsa dela, herribarnean liskar eta herriartean gerra gehien-gehienen kausa (jada

Platonek esana dagoena, bestalde), esklaberiaren eta batabestearen ustiaketa ankerrenen iturburua,

gizadia penatzen duen azoterik odolgoseena. Berdin da zeinek zer pentsatu. Ezarritako legeak

errespetatzen baditugu, eta Bankurik asaltatzen ez badugu edo inoren jabego pribatuari kalterik ez egiten,

Estatuarentzat Banku Nazionalaren edo Enpresarien Elkargoaren presidentea bezain manupeko ohoretsuak

gara.

Eduki nezake teoria bat, emakumeak naturaz beraz gizonak baino adimen urriagokoak direla, aiurri

belaskago eta tenperamentu aldaizetsuagoak, eta -Rousseau horrekin berarekin- uste izan nezake,

emakumeak “obeditu behar lukeen sexua direla”. Izan, izango dira nire pentsamenduok munduko

astakeriarik zantarrenak, baina ez deliturik txikiena ere.

Aspaldi ez duela, Nobel Sari eta USAko unibertsitate entzutetsuenetako profesore batek publikatu du,

zuriak genetikoki buruazkarragoak omen direla beltzak baino. Iritzia ez da politikoki oso korrektoa. Hitlerek

ere halaxe pentsatzen zuen. Hala ere inori ez zaio burutik pasa gizona kartzelan sartzea, edo gizaki guztien

berdintasun genetikoaren aitortza publikoa esijitzea Unibertsitatean ikerketan jarraitu ahal izateko. Behiala

autore ilustre askok idatzi du, arraza germaniarrak argiago eta trebeagoak direla mediterraniarrak baino,

edo alderantziz. Ortega y Gasset gaur berton intelektual espainol ohoratuenetakoa da, filosofo ohoratuena

ez bada. Harentzat, alabaina, Afrika eta Asiako milioika gizon-emakumeak euren arrazagatik europar zurien

peoiak izatera kondenatuak daude sekula santa guztirako. Euskaldunak eta txinarrak ezein kultura eta

zibilizaziorako arrazialki gauzaezak gara erremedio gabe, etab. Ortega y Gasset inon ez dago betatua, ondo

saltzen da liburudenda espainoletan, batxilergoan estudiatzen da, eta akademian bertan, dakidala, oraingoz

inor ez da agertu eskandalizatua. Iritzion kondena publikoa esijitu beharko ote litzaiekee editoreei eta

Ortegaren ikertzaile eta iruzkileei, autore hori aipatu nahi dutenoro? Don Pio Baroja arrazista, misogino,

etc., letania oso bat da. “¿Qué hacemos con Baroja?” Irakurtzea, edo harekin sinpatisatzea, debekatu?

Ideien aurka gizarteak erabil dezakeena eta behar duena ideiak dira, ez Guardia Zibilak eta epaileak.

Izan ere, hiritar subirano gisa Estatuari delegatu edo gomendatu dioguna egintza publikoen kontrola da, ez

ideiena eta ez kontzientziena. Pentsatzea nahita ere ezin da delegatu: inork ezin duelako pentsatu beste

baten ordez, eta neuk ere ezin dudalako deus ez pentsatu (gehienez ere, beste batek bezala pentsatuko

dut). Ikusten denez, Estatuaren Eliza izateko tentazioa handia da, baina Estatua egoteko arrazoia ez da Eliza

egoteko arrazoia, eta Estatua ezin da izan Eliza. Nik, hala gura badut, gomenda niezaioke hein batean nire

kontzientzia eta pentsamendua Elizari (hari gomendatzen diodana “arima” baita), nahita ere ezin diot

gomendatu Estatuari, Estatuaren natura bera perbertitu gabe. Estatuari ordena soziala artamendatu (ahal)

diot, ez nire zoriontasuna. Berriro Spinozarengana itzuliz: “Nadie se despoja de su potestad, ni por

consiguiente trasfiere a otro su derecho de tal modo que deje de ser hombre” (XVII, 2). Estatuak ezin dio

inori eragotzi nahi duen edo ahal duen bezala pentsatzea, eta pentsatzen duen bezala hitzegitea, h. d.,

gizartean pertsona izatea. “Si, pues, nadie puede ceder su libertad de juzgar y de pensar lo que quiera y

cada uno con arreglo al derecho supremo de la naturaleza es dueño de sus pensamientos, nunca puede

intentarse tal cosa por el estado sino con recelo de un desgraciado éxito” (XX, 8). Zuzenbideko Estatuak,

hortaz, delegatu zaion adina bakarrik du eskuduntza legitimorik, eta delegatu zaionera soil mugatu behar

du: hiritarren jokaera publikoa, obrak, egintzak, begiratzera. “Cada uno, pues, cede su derecho de obrar con arreglo a la voluntad propia, pero no el de juzgar y razonar; por esto ninguno, salvo el derecho de los

poderes soberanos, puede obrar contra sus decretos, pero cada uno puede sentir y pensar, y por

consiguiente también decir sencillamente lo que diga o lo que enseñe por la sola razón…” (XX, 14). “En el

gobierno democrático (…) todos se obligan con su pacto a obrar según la voluntad común, pero no a juzgar

y a pensar de ese modo” (XX, 38; ik., orobat, 46: ezinbestekoa da “limitar el derecho de los poderes

soberanos… a los actos únicamente; por lo demás concédase a cada uno, no sólo la libertad de pensar

~ 12 ~

como quiera, sino también de decir cómo piensa”). “Será, pues, un gobierno violentísimo aquel en que se

niegue a cada uno la libertad de decir y de enseñar lo que se piensa” (XX, 9). Kontzientziak eta

pentsamendua bortxaz inbaditzen dituen Estatua bere buruaren –legitimitatearen- desegile da: “que

aquellos son realmente perturbadores que en un estado libre pretenden destruir la libertad del

pensamiento, que jamás puede ser disminuida” (XX, 42).

III.- Baruk Spinozarekin Holandako judu libreak aipatu

ditugunez gero, gogora ditzagun garaiko Espainiako judu ez

libreak, Moderniaren bi hastapen hagitz diferenteak

konparatzeko Herbeheretan eta Espainian. Berriki Rosa

Rossiren liburu pitxia irakurri dut Teresa de Avila. Biografía de una escritora (1997). Teresa Sanchez de Ahumada etorki

judu konbertitukoa zen (Frai Luis Leongoa halaber, eta Joan

Gurutzekoa, etab.), eta bai bere gurasoek eta bai berak

gorriak eta beltzak ikusi behar izan zituzten horregatik.

Eginahal guztiak egin arren beste kristau denak bezalakoxe

hiritarrak izateko eta agertzeko, inoiz ez zen aski. “Los

hebreos convertidos no sólo habían debido cambiar de

religión sino también modificar su vida de todos los días, las formas de la memoria y de la esperanza. Debía

cambiarse todo, desde el modo de acoger a los hijos dentro de la comunidad hasta la manera de sepultar a

los muertos, desde la forma de iniciar una comida hasta los alimentos que se tomaban, todo, hasta la

manera de gesticular o de tomar la cuchara. [Fue una de las acusaciones que motivaron la condena

póstuma del abuelo de Luis de León]. Ellos, que eran parte de la cultura del aceite, vinculados a la tradición

mediterránea de la fritura con aceites vegetales, debieron incorporarse a la cultura del lardo, aceptar freír

en la odiada grasa de cerdo y comer tocino. Debieron cambiar de gestos que se repetían desde siempre,

como el modo de degollar y cocinar los animales, modificar el ritmo de la semana, y mudar camisa y otras

prendas el domingo y no el sábado” (or. 19).

Moriskoek ez zuten pairatu zori hobea, kasu askotan aspaldian kristauturiko familiak izanda ere: “ni la

antigüedad de su conversión, ni su debilidad y dispersión demográfica, ni tampoco su plena integración en

la población cristiana y su calidad de «buenos cristianos» serían suficientes para salvar a estos moriscos de

la deportación” (C. Stallaert, Ni una gota de sangre impura. La España inquisitorial y la Alemania nazi cara a cara, 2006, 289).

Moriskoen egoztea prestatzen ari zenean, errege Filipe II.ak inkesta bat isilpekoa bidali zien Gotzainei

informeak galdatuz haiei buruz. Moriskoak, euren artean “algarabia” mintzo baziren ere (ez “en cristiano”

alegia!), aspaldian ziren kristauak eta errege kristauaren manupeko zintzoak zintzorik bada. Hala bada, “los

obispos enviaron informes sobre su perfecta asimilación religiosa, su ortodoxia y su praxis cristiana e

incluso de su piedad sacramental” (A. Alcalá, arg., Inquisición española y mentalidad inquisitorial, 1984,

359). Baina kanpotik egintza eta biziera publikoan hiritar kristau zintzoak agertzea zeregin guzti-guztietan,

aski ote da? Barru-barruan zer ziren morisko horiek? Filipe II.ak barruak kontrolatu gura zituen, eta,

kontrolatu, Elizako Gotzainek berek baino ere barnerainoago. Gotzainek erantzun zioten inkestari, “pero el

rey no se mostró conforme con que ese conjunto de actitudes y prácticas definieran una personalidad

cristiana y ofreció a los obispos una regla práctica y un baremo mínimo de prueba de cristiandad: «que ser

notoriamente buenos christianos se pruebe por actos positivos contra la secta de los moros [kondena

publikoak, etab., esijitzen dira, hortaz!], y que hayan usado de vino y tocino [etxe barruan eta biziera

pribatuan ere “kristauki” jokatu], y desviadose del algarauia y de los de su nacion [alegia: ez euskara zaindu

eta landu edo holakorik egin, ez euskaltzale, abertzale eta euskararen nazioko jendearekin asko harremanik

izan], pues no vasta lo que prueban de que frequentan los sacramentos porquesto puede ser lo agan por su

conservacion” (Ib.). Morisko eta judu anitz, beldurraren beldurrez, etxe barruko biziera pribatueneraino

kristautua zen ordurako. Murtziako informeak esaterako zioenez, hango moriskoak denak “como si

dixessemos christianos viejos” ziren. Izan ere, “començo la conversion de esta gente (…) por el año de

1252, de suerte que en el presente de 1612 habra 357 años que se començaron a convertir”. Anartean

~ 13 ~

gizarte nagusiari osoki asimilatuak zeuden, hortaz, kulturalki eta erlijiosoki, “y son muy raros los testigos

que no diçen de todos los siguientes que ninguno ha vestido a lo morisco, que generalmente beben vino,

que comen toçino”, eta “en todos los actos positibos de christiandad se han como christianos viejos sin

diferençiarse de los demás en lo exterior”. Azkenean, ez urdaia jateak, ez ardoa edateak, ez

kristautasunaren aldeko egintza positiboek (islamaren kontrakoak espreski ez badaude), eta ez ezerk

balioko die, esan bezala, eta erbesteratuak izango dira.

Salbazio erlijiosorako aski bide da konbertsioa, baina politikorako ez. Salbazio politikorako, atzoko zure

anaia eta lagunen etsai amorratuena bilakalatu behar duzu, zure konbertsioaren zintasuna erakusteko. “Por

cierto, irakurtzen diogu R. Rossiri, Avila era la ciudad donde había vivido y actuado Torquemada, el

inquisidor, él mismo un converso, pero que había sido un perseguidor acérrimo de los judíos convertidos”.

Konbertituak dira egungo “demokrata konstituzionalista” porrokatuenak ere.

Filipe II.ak legetxe, kontzientziak dominatzea da Inkisizioak nahi duena. Eta bere dominazioaz bestela aski

seguru ez badago, gorputzak penatuz bortxatu egin nahiko ditu. Arimak nahi baititu berak menderatu,

gogatzez ez bada terrorez. Hiritarraren kanpoaldeko biziera diskretuena, lege guztien kunplitzaileena,

agindupeko eta otzanena, ongizate sozialaren aitzinarazleena, dena alferrik izango da zakur inkisitorial

bizitza pribatuenaren eta intentzio sekretuenen usnatzailearentzat.

Hiritarrak denak bata bestearen zelatari eta salatari bihurtzeko,

urtero-urtero garizumako hirugarren igandean “Edictos de

fe”ak irakurtzen ziren meza nagusian ebanjelioaren ondoren –

“verdaderas guías de delatores”- erritu hau solemnitate handiz

beztituz. “Nos los inquisidores contra la herética pravedad y

apostasía en el reino… A todos los vecinos y moradores

estantes y residentes en todas las ciudades, villas y lugares…

mandamos dar y damos la presente para que si supiéredes,

entendiéredes o huviéredes visto o oído decir… que alguna o

algunas personas hayan guardado algunos sábados…

vistiéndose en ellos camisas limpias o otras ropas mejoradas y

de fiestas, poniendo en la mesa manteles limpios, y echando en

las camas sábanas limpias… O que hayan purgado, o dessebado la carne que han de comer echándola en

agua para la desangrar… O que hayan degollado reses o aves que han de comer, atravesadas, diciendo

ciertas palabras catando primero el cuchillo en la uña… O si… a la noche se demandasen perdón unos a los

otros, poniendo los padres a los hijos la mano sobre la cabeza… O si alguna muger guardase cuarenta días

después de parida sin entrar en el templo… O si cuando está alguna persona en el artículo de la muerte le

volviesen a la pared a morir, y muerto le lavasen con agua caliente, rapando la barba y debajo de los

sobacos y otras partes del cuerpo, y amortajándolos con lienzo nuevo… “, etab. (A. Alcalá, arg., Judíos, sefarditas, conversos, 1995, 484-486). Nola jaio, nola hiltzen zaren, zer jan-edaten duzun mahaian, zer

egiten duzun ohean, zure gorabehera fisiologiko intimoenetan zelan diharduzun, Inkisizioak den-dena

ikuskatzen dizu: “decían questando la muger con su regla no abía de reçar, ni mirar al cielo…, ni dormir con

sus maridos los seis dias del mestruo, al séptimo se lavan todo el cuerpo, en aguas debajo del brazo,

bestiéndose camisa limpia, echavan ropa limpia en la cama muy nueva si tenían” (Ib., 488). Ez dago Anaia

Handiak espiatzen ez duen intimitaterik.

Estatuak hiritarraren ibilera publikoa arautzea eta kontrolatzea berezkoa du. Baina, azken finean, Estatuak

ez ditu hiritarrak nahi, mendekoak baizik. Eta hiritarrak

mendeko soil bihurtzen ahalegiten du. Mendekoa osoki

mendean, haren kontzientzia mendean edukiz edukitzen da,

hots, Estatua bera hiritarraren kontzientzia bilakaraziz.

IV.- Hauek ez dira antzinako istorioak, historiako konstanteak

baizik, Espainian batikbat. Inkisizioa-eta Erdi Aroko kontuak

~ 14 ~

direla pentsarazi nahi izaten digu historia moderno liberalak. Henry Kamen hispanista handiaren ohar batek

hau dio: “La cultura hispánica ha mantenido hasta el día de hoy un marcado sabor antisemita. Una

encuesta reciente (2005) llevada a cabo en doce países europeos demostraba que el mayor nivel de

hostilidad a los judíos se encontraba en España” (Los desheredados, 2007, 57). Kultura eskluiente bat,

besteak eskluiente deklaratuz defendatzen dena. (Esan beharrik ez dago kultura hori oso euskalduna ere

badela).

Joan den uda honetan, Emilio Majueloren La generación del sacrificio hunkigarrian hauxe irakurri dizut

(2008, 229-230) 36ko gerra zibil tristeaz Nafarroako mendialdean: “Los familiares de los huidos que

quedaron en Burgi, madres, hermanas, parientes, no lo pasaron nada bien. Fueron unas fechas para la

ignominia. Algunos tuvieron que escenificar un vergonzante auto de fe para salvar sus vidas o escapar de

castigos terribles de manera que para evitar la represión firmaron un documento de adhesión al nuevo

régimen, con el que, tras confesar presuntos pecados y mostrarse dispuestos al arreppentimiento de sus

viejos ideales, pretendieron librarse del terror que les rodeaba. Coaccionados por el terror reinante

hicieron profesión pública de su actividad e ideas anteriores y, considerándolas ahora como errores,

rectificaron por escrito su postura ideológica en previsión de males irremediables. El rebajamiento moral a

que se les sometió rozó lo inaudito. Expresiones como éstas fueron habituales en esa especie de pliegos de

descargo: «el que suscribe J. D. A. vecino de esta villa de Burgi ante la autoriad Militar de la misma

respetuosamente expone que su ideología política asta ahora a sido la misma del gobierno de Madrid

[errepublikarra] pero reconociendo las causas justas que ha producido el actual movimiento del ejército

español y viendo que se busca con el mejoramiento y engrandecimiento de la patria, el suscribiente

retracta sus ydeas y se une al movimiento nacional en lo que pueda ser util prometiendo seguir siendo fiel

a estas palabras y estando dispuesto a cargar con la responsabilidad que corresponda si algun día faltara a

ella»; I. E., «que habiendo correspondido al partido de izquierdas en el régimen anterior y convencido del

error en que he estado desde esta fecha quiero corresponder al régimen actual reconociendo y acatando al

Gobierno de Burgos»”, etab.

Uda honetan irakurri dut orobat Miguel Sanchez-Ostizen Tiempos de tormenta (2007): “[Pio Baroja] supo

del fusilamiento del médico de Ituren, Pedro Gorostidi Imaz, a quien conocía personalmente, en setiembre

del 36, por negarse a gritar ¡Viva España!” (167 or.). Ez da berria, hortaz, “jende on” zenbaitentzat krimen

bat izatea beste batzuk isilik egotea. Zer esanik ez, bestela

pentsatzea edo mintzatzea.

Beste hau lehenago irakurri genuen Lorea Agirreren Gezurra ari du-n (2004). Egunkaria itxi eta Zuzendaritza atxilotu

zutenean eta haietako batzuk torturatu, horien artean

Martxelo Otamendi zegoen. Torturaren berri emateko

zatitxo batean hau irakurtzen duzu: “Guardia zibila: Nondik

noraino da Espainia? Martxelo: Irundik Algeciraseraino, eta

Finisterretik Gatako lurmuturreraino. — Behin eta berriz

errepikarazten diote. Akitu arte” (70 or.). Guardia Zibil

honek probetxuren bategatik ote dihardu horrela?, zerbait

lortzeko helburuaz? Hurkoaren askatasuna apurtzen

gozatzen duen sadikoaren gozamen huts-hutsa da. Fanatikoaren sadismoa. Badago bortxakeria bat

kontzientziak txikitzea beste helbururik ez duena, berea baino bestelakorik ezin baitu ametitu: menderatu

ezin duen kontzientzia zehatu egiten du. “Viva España!” ez deiadar egiteagatik afusilatu egiten duen

guruztari frankistak, zer irabazten du? Enekin batera ulu egiten ez baduzu, ene etsaia zara, zu gizartetik

ezabatu beharra dago. Bortxakeria hori lehenago Elizarena izan ohi zen, orain Estatuarena eta haren

lagunena. Estrainoki “demokratiko” esaten den, tik inkisitorial askotxo ageri duen, Estatu batena.

Dostoievskiren Karamázov Anaiak nobelan sonatua da “Inkisitore Handia” kapitulua (II. Partea, V. Lib., 5.

kap.), hor Jesus Nazaretarra, gizon-emakume gaixoekin errukiturik berriro mundura etorria, plazako

jendetzaren erdian eriak sendatuz eta hilak piztuz dihoala, andre-gizon guztiek miretsi eta adoratua,

~ 15 ~

Sevillako katedrale atarian Inkisitore Handiak preso atxilotarazten baitu. Zer eginen du orain, lehen Jesus

hori hosanna kantaka goratzen zuen herriak? “Es tanta la fuerza del Gran Inquisidor, hasta tal punto tiene al

pueblo domeñado, sometido, acostumbrado a obedecerle temblando, que la muchedumbre

inmediatamente abre paso a la guardia, y los hombres armados, en medio del silencio sepulcral que de

repente se ha producido, lo arrestan y se lo llevan. La muchedumbre toda, como un solo hombre, en un

momento inclina sus cabezas hasta el suelo ante el viejo inquisidor, quien, sin decir palabra, bendice al

pueblo y se aleja”. Botere demokratikoaren parabola bat da. Gero, kartzelako ilunean diskurtso luze batean

Jesus horri, berorren izen sakratuan hain zuzen agintzen duen Inkisitoreak, zergatik atxilotu duen eta laster

surtara kondenatuko duen esplikatzen dio: jende nahastaile bat besterik ez delako. Jesusek bakoitzaren

erantzukizuna proklamatzen du; konfidantza eskatzen du, ez beldurra; maitatua izan gura du, ez obeditua:

hots, denean kontzientzien askatasuna irakasten du. Baina, dio Inkisitoreak, “para el hombre y la sociedad

humana no existe ni ha existido nunca nada más insoportable que la libertad”. Gizon-emakumeak egiaz

maite dituenak, lehen-lehenik euren askatasunetik askatu behar ditu, justifikatzen da Inkisitorea (Botere

demokratikoa); eta hori gizon-emakumeak euren kontzientzietatik askatuz egiten da. “Te digo que no existe

para el hombre preocupación más atormentadora que la de encontrar a quien hacer ofrenda, cuanto antes,

del don de libertad con que este desgraciado ser nace. Pero sólo llega a dominar la libertad de los hombres

aquél que tranquiliza sus conciencias (…). Nada hay más seductor para el hombre que la libertad de su

conciencia, pero nada hay tampoco más atormentador”. Iragan urteotan Inkisizioak asko lan egin du eta

jendea jada askatua dago bere kontzientziatik, erantzukizunetik. Boterearen eskuetan utzia du bere

konfidantza, kontzientzia, maitasuna. Honezkero denek onirizten dute Inkisizioak ordena zuzenaren

amoreagatik heretikoak kiskaltzea. Boterearen egitekoa edozein desordena erauztea da, eta horixe da

herriak Boterean maite duena. Ikusi besterik ez dago Jesus bera atxilotzeko agindu eta jendeak nola otzan-

otzan erreakzionatu duen: “ahora, precisamente hoy, estos hombres están más plenamente convencidos

que nunca de que son libres por completo, pese a que ellos mismos nos han traído su libertad y la han

depositado sumisamente a nuestros pies”. Inkisitoreak bere autoritatearen inposizioaz andre-gizonak beren

askatasunetik askatzea lortu du, eta horrela “presenta como mérito suyo y de los suyos el que, por fin, ha

vencido la libertad y lo han hecho para que los hombres pudieran ser felices”. Hemen baitezpadakoa

Botere demokratikoaren logikari erreparatzea da: askatasuna dohakabetasunaren iturria da: matxinada,

hilketa, gerra guztien kausa; Botereari obedientzia dohatsutasunaren iturria da: “Con nosotros

[Inkisizioarekin] todos serán felices y no volverán a rebelarse ni a matarse unos a otros, como están

haciendo hoy en todas partes gracias a la libertad que les has [Jesusek] concedido. Oh, les persuadimos de

que únicamente serán felices cuando renuncien a su libertad a favor nuestro y se sometan a nosotros”.

Inkisitoreak aitortzen dio Jesusi, oraindik ez duela lortu munduan gizon-emakume guzti-guztiak bere

menpean biltzea. Baina menpera bilduak zoriontsuak dira guztiak. “Los hombres se han puesto muy

contentos al verse conducidos otra vez como un rebaño, y al darse cuenta de que, por fin, se les ha retirado

de los corazones aquel espantoso don, que tantos sufrimientos les había acarreado”. Izan ere,

demokratikoki zoriontsu izateko bi baldintza dira funtsezkoak antza: ez pentsatu eta apetitu ona izan.

Pentsatzea lan arriskutsuegia da edozeinen esku uzteko: zure ordez Botereak pentsatuko du. Zoriontsu

izateko behar duzun ogia orobat, Botereak ziurtatuko dizu (“la obediencia se compra con pan”). “Porque,

¿quién va a dominar a las gentes, sino aquellos que dominan las conciencias de los hombres y tengan el

pan en sus manos?”. Inkisitoreak esperientzia handia du jendearekin, Jesusek baino hobeki ezagutzen ditu

gizon-emakumeak: badaki zoriontsuak izateko horiek mendean lotu behar direla; menderatzeko,

kontzientziak joputu beharra dagoela; kontzientziak lotu-lotuak edukitzeko sokarik estuena ogia dela.

Honetarako guztirako Botere demokratikoak pedagogia perfektu bat dauka, herritarrak matxinadarako

edozein tentaziotatik atzeratuko dituena: “les demostraremos que son débiles, que no son más que unos

lamentables niños, que la más dulce de las felicidades es la felicidad infantil. Se volverán tímidos,

empezarán a mirarnos y a apretarse contra nosotros, medrosamente, como los polluelos contra la clueca.

Se sorprenderán, se estremecerán de horror ante nosotros, y se sentirán orgullosos de nuestro poder y de

nuestra inteligencia, de que hayamos sido capaces de someter un rebaño tan turbulento de millones de

hombres”. Azkenean, Inkisizio demokratikoak ere maitatua izan gura du, eta Botere irmoa bai, baina

amazko leuna izango da, ez tiranikoa. “Sí, les obligaremos a trabajar, mas para las horas libres de su labor

les organizaremos la vida como un juego infantil, con canciones infantiles, cantadas a coro, y con inocentes

danzas”. Eta, batez ere, gerritik gora inposatu zaien –pentsamendu, sentimentuen- kontrol guztia

~ 16 ~

konpentsatzeko, gerritik behera nahi dituzten libertate guztiak ametituko zaizkie, munduko zoriontsuenak

eta libreenak senti daitezen: “Oh sí, les daremos permiso para que pequen, pues son criaturas débiles e

impotentes, y nos amarán como niños porque les permitiremos pecar”.

V.- Kontzientzien kontrolaren ildo historiko honetan dator eta

ikusi behar da fundamentalismo kondenamaniakoa: kultura

bat da, kanibalismoa ere kultura bat den modura. Bortxa

kondenatzen ez duzun bitartean (alegia, ETArena, ez beste

ezein bortxa), ez zara hiritarra, ez duzu eskubide publikorik, ez

zara pertsona. Terrorista zara. Ez duzu politikoki antolatzerik,

ez duzu torturak-eta, poliziaren gazteen jazarpenak-eta,

inolako beste bortxa aipatzeko eskubiderik. Hiritar eta

demokrata ohoragarritzat hartua izateko, kondena brandituz

etorri behar duzu kalera. Gaitzespenaren erritual obligatua

norgehiagoka baten komediaraino heldu da: irrati, telebista,

egunkarietatik, Alderdien hala Gobernuaren

bozeramaileetatik, ahots bakarreko koruan heiagora inkisitoriala “va crescendo, va crescendo” –G.

Rossiniren La calunnia bezala-, edukiak eman ezin dion potentzia burrunbadaz ordeztuz, “un tumulto

generale/ che fa l’aria rimbombar”. Agerikoa da, estratagema hori elementu txiki bat baino ez dela

estrategia politiko handiago baten barruan, “domuit vascones” berri baten operazioan, norbaitek idatzi

duen legez: herri basati hau, % 15 edo 20 bozik gabe utzi eta, guztiz legalki, espainolismoak gobernatua eta

behinbetiko normalizatua jartzeko. Trikimailu politikoa da, izan, baina niri azpianago adierazten duen

kultura (espainol) kontzientzien inbaditzailea bezala interesatzen zait hemen, hots, politikaren kamuflajea

bezala pseudomoralean. Hala, joan den udan Alfonso Sastre baskoin indomitoa (alegia,

konstituzionalismoak domatu gabekoa) kondenamaniaren biktima ikusi genuen histerikoki pertsegitua

esfera guztietan (Berria 2009-06-24), ez bera oso bortxatia delako, ezpada “bortxa oro” kondenatu eta

elkarrizketara gonbidatuz, ihes egiten saiatzen zelako Estatuak ipinitako tranpari, Iniziatiba

Internazionalista/Herrien Elkartasunako lagunekin. Izan ere, edozein kondena ez da nahikoa. Kondenak

Estatu-politikako estrategiaren zentzuan baliagarria izan behar dizu, bestela ez du ezertarako balio. Euskal

Herriko Elizak ez dakit zenbat ehunka bider gaitzetsi omen du bortxakeria, Deustuko ikertzaile gazte batek

berriki ikusarazi digunez. Baina prentsa eta politiko espainolisten aldetik bortxakeria ez gaitzetsi izatea

leporatzen zaio eta leporatzen jarraituko zaio betiere. Aralarrek atentatu bat gaitzetsi zuen, eta Miguel

Sanzek berehala protestatu zuen, kondena hura politikoa zela soil, berak

kondena morala esijitzen zuela. Kondenamaniaren lehenengo bitxikeria

horixe baita: bortxaren kondena esijitu politikoek egiten dute

(bortxaren monopolioaren administratzaileak baizik ez dira berak),

kondenak baina morala izan behar du, efektuak politikoak izatekotan

ordea (horregatik Monsinore Setienen kondenek ez dute balio,

Estatuarekin ere kritikoa delako).

Mendebaleko historiarekin eta tradizio moralekin, haatik, bortxaren

kondena soil eta erabatekoak, ahobatekoenak eta bozgorenak ere,

dudak ezinbestean sortzen ditu. “Emaiguzue beste Estatu bat!”

ihardesteko gogoa ematen dizu: daukagun hau ez baita mila

bortxakeriaren emaitza eta inposaketa baizik. Dauzkagun fronterak,

daukagun ordena soziala, justizia, demokrazia, erregea, daukagun

“espainol guztien” hizkuntza, etc., den-denak bortxakeriaren opariak

ditugu. Baina hain zuzen kondenamaniaren lehen xedea holakorik inork ez gogoratzeko leiho denak ixtea

da, ebidentziak ahantzaraztea, bortxaren gaitzespenean distinguo eta zalantza izpirik ez permititzea,

gogoeta razionalen bat proposatzeko aukerarik inori ez uztea, soluzio dialogatu baten alde-edo esaterako.

Labur: zuk ez pentsatu, ulu egin, zure tokian Gobernuak aski pentsatzen du. Bortxatien eta, berdin omen

dena, bortxaren ez kondenatzaileen gainean ea zeinek bota astakeria handiena, hori dago bihurtua

patriotismo konstituzional zein handiagoaren neurria.

~ 17 ~

Labur: gogor kondenatu beharra dago ezkondenatzaileak.

Gomuta dezagun laburki, zer izan den Alfonso Sastre barbaro letrazaleak esan duen izugarrikeria, eta

politiko bisigodo txit zibilizatuek zer epaitu duten hari buruz. 2009ko ekainaren 21eko artikulu batean Gara-

n hauxe idatzi du lehen lerroan: “Apenas terminado este artículo, se ha producido el último atentado –esta

vez mortal- de ETA y las respuestas rituales del PSOE y el PP…” PSOEk irtenbide dialogatuari uko egin eta

garaipen polizial hutsa bilatzen ote duen kezka agertu ondoren, honela bukatzen zuen: “De ser así, Dios nos

coja confesados, porque nos esperarían y amenazarían tiempos de mucho dolor en lugar de paz”. Hauek

dira esaldi klabeak, gero maiseo guztietan aipatuak edo aludituak topatzen direnak. Baina zer bihurtu dira

hitz hauek kritikoen diskalifikazioetan? Hagitz laburtu beharra daukagu horiek. PSOEko Organizazio Idazkari

Leire Pajinentzat Sastreren esanak “absolutamente rechazables” dira, eta Fiskaltzak “nota hartu eta ekin”

egin behar duela, iritzi dio. “Amenazas intolerables” ikusi ditu hitz kasi ebanjeliko horietan PPeko eledun

Soraia Saenz de Santamariak, eta Baskongadetako PPko buruzagi Basagoitirentzat Sastreren artikulua “lo

podría haber escrito Josu Ternera o cualquier jefe de la banda terrorista ETA”: “En este momento ETA está

disfrazada de dramaturgo, está disfrazada de Sastre”, eta Justiziak eskuartzeko eskatu du, hark ez dezan

biktimetaz irri eta iseka egiten segi. Justiziako Ministro F. Caamañok, Gobernuak hartu beharreko neurri

guztiak hartuko dituela, ziurtatu du. Botere Judizialeko Presidenteorde Fernando de Rosarentzat egon ere

aski motibo dago Justiziak interbenitzeko. Confederación Española de Policíak salaketa jartzeko abiamenak

iragarri ditu. Jarri ere Manos Limpiasek salaketa jarri du Fiskal Nagusiaren aurrean delitu bikoitzagatik: bat,

“amenazas de un mal que constituye delito dirigido a atemorizar a los habitantes de una población”, eta bi,

“colaboración con banda armada”. J. A. Pastor Bizkaiko PSEren presidente eta eledunarentzat Alfonso

pertsona inmorala da, eta bere artikulua atentatua gaitzetsiz ez hastea “absolutamente inmoral desde el

punto de vista democrático”. Zehazkiago, Sastre “podrá ser un gran dramaturgo, pero está absolutamente

inhabilitado como demócrata, como ciudadano y como persona”. Izan ere, Sastreren adierazpenek

“amparan o justifican las actuaciones de la violencia”, “y tendría que considerar muy seriamente su

continuidad en la política, porque está absolutamente descalificado como demócrata, incluso como ser

humano” (El Mundo 2009-06-21). “La líder de UPyD, Rosa

Díez, dijo sentir «asco» por el artículo y calificó a Sastre de

«garrapata» y «ser inmundo» (DV 2009-06-23).

Harrabots kontzertatu guztiaren egitekoa, batetik

artaldearen kohesioa bermatzea da, bestetik beldurra eta

uzkurdura eragitea jendaurrean, disidentzia posible

minimoena eragozteko. Hots, bortxa deslegitimatzea gabe

(horrek arrazoiak eskatuko lituzke), artaldea artaldeagotzea.

Honetarako arrazoi “kontundenteenak” zemaia eta iraina

izaten dira: garbi egon behar du, bortxa ez gaitzestea, edo

gaitzespen erritualen balioaz dudatzea soil-soil, konpainiarik

gaiztoenetan akabatzeko bideak direla, eta automatikoki susmagarri bihurtzen dutela edozein. Arrandia

horiekin badakigu Alfonso ez dutela kikilduko; baina beste zenbat jende bihurtzen dute arras “moral” eta

“arrazoizko”?, h. d., hiritar ikaratu, konformista, autozentsuratzaile, baezpada ere kritikoki ezer

pentsatzeko gauzaeza, Miranderen “zintzo”?

Gaur-egun dena ETA den moduan, eta ez zara hiritarra ETA kondenatzen ez duzun artean, lehenago dena

zen heresia, turkoa, protestantea, masoi edo judu-masoia, eta urte asko ez duela dena komunismoa zen,

eta antiespainola edo antiamerikarra zinen komunismoa kondenatzen ez bazenuen. Bizi-bizirik jarraitzen

du, ikus daitekeenez, kontzientziak inbaditzeko Estatuaren tradizioak. Orain hilabete Espainiako prentsak J.

McCarthyren “Sorgin Ehiza”ren hastapena eta McCarthismoaren fenomenoa EEBBetan gogoratu zuen: USA

guztia panikoan, artistak, zinemagileak, idazleak, denak komunistak zirelako susmopean, elkarren zelatari

eta salatari, etc. Inork ez zuen gogoratu Francorekin gutxi-gorabehra berrogei urte McCarthismo

antikomunista eduki genuela etxean, eta, batez ere, McCarthismo berri batean jarraitzen dugula,

antiterroristan orain. Prentsa espainolak oso erraz salatzen ditu paroxismo antikomunistaren gehiegikeria

antidemokratikoak EEBBetan, erregearen ukiezintasun barregarria Marokon, askatasunaren falta Kuban,

~ 18 ~

giza eskubideen urraketak Txinan, torturak Abu Ghraib edo Guantanamon. Etxean ez du ikusten torturarik,

giza eskubideen zanpakorik, egunkari eta erakunde debekaturik eta askatasunaren murrizketarik, errege

ukiezin ridikulorik, Alderdien Lege amarruzkorik, epaile paranoiko Boterearen eskumakilarik… Kultura oso

bat, Inkisitore Handiari atxikia beti.

VI.- Bi ohartxo bidenabar: kondenamania hori denok dakigu

lehen-lehenik operazio politikoa dela. Hemen fenomeno

kultural gisa inporta zaigu hala ere: Estatuaren eta

demokrazia errealaren espilu bezala. Bigarren, ordea: ahaztu

ez dugu egiten, kondenamania ez dela kontzientziak

inbaditzeko, menderatzeko, menderatu ezin bada

zanpatzeko, Estatuaren baliabide bakarra. Eskola, etc.,

Estatuaren tresnak, eta polizia, epaileak, espetxeak, ez dira

helburu horretarako bakarrik, baina bai helburu horretarako

ere, xede horrekintxe aplikatzen direnean batikbat. Joxemi

Zumalabe Fundazioko auzipetuek (O. Altuna, M. Aznar, A.

Frias, F. Olalde, S. Ormazabal, I. O’Shea, M. Zubiaga), epaiketa masibo eskandaloso batean beraiek

absolbituak izan direlarik, “Estatuak nabarmen erabiltzen duela indarkeria juridikoa bere helburu politikoak

lortzeko” salatu dute. “18/98 makro-sumario honetan hamar urte luzez erabili du indarkeria Estatuak:

funtsik gabeko salaketak, atxiloketak, torturak, behin-behineko espetxealdiak, eskubide-urraketak, ia bi

urteko ahozko ikustaldia, berriz ere atxiloketak, berriro kartzelatzeak, sakabanaketa… Estatuak modu

krudelean erabili du indarkeria”. Espreski salatu dute kontzientzien hertsapen asmoa errepresio politika

honetan: “Kartzelatzera iritsi gabe ere, Estatuak disidentziaren aurka egin dezake. Aski du

kriminalizatzearekin, jazartzearekin, elkartzeko, antolatzeko edo, esate baterako, komunikabide propioak

martxan jartzeko beldurra sorraraztearekin. Aski du, azken batean, jendea autodefentsan lan egitera

behartzearekin, aldaketa sozial eta politikorako bestelako ahalegin sortzaileetatik aldenduz. Euskal jendarte

desmobilizatu eta otzana nahi da: jendarte hila” (Berria 2009-05-23: “Zumalabe piezaren absoluzioak ez du

konpontzen bidegabekeria”).

Eta eskola aipatu dugunez: PSOE-PSEko Eusko Jaurlaritzak doktrinamendu nazionalistaren ordez

pentsamendu aske eta kritikoa agintzen digu irakaskuntzan hemendik aurrerako. Ez dakit nola egin nahiko

duten, baina, hasteko, ETAren biktimak haurrei sufrimenduaren testigantza ematera eskolara eramatea

bezalako esperimentuekin hastea, asturu onekoa ez da. Alderdikeria asko da. Hori aparte, itxura gehiegi du

santu, martiri eta heroien ereduekin frankismoan ezagutu genuen pedagogia “erlijiosoa”ren jarraipen

txarrarena (hitzaren adierarik txarrenean erlijiosoa). Eskolan haurraren doktrinamendua, ezinbestekoa

ezezik, instituzioaren zuzeneko helburua da. Eta Estatu modernoan doktrinamendu hori “nazionalista”

izatea eskolaren zuzeneko helburua da (bistan da euskal nazionalista izan litekeela, eta espainol edo

frantses nazionalista). Are, ezkertiar batek hain zuzen, edo egiazki liberalak (baina horretarako izan egin

behar da ezkertiarra edo liberala, ez izena jantzita eraman bakarrik) aspaldian ohartua eduki behar zukeen,

ordenamendu estatalaren existentziak berak, ez eskolak bakarrik, bere izate hutsarekin soilik, etengabeko

doktrinamendua suposatzen duela (hegoaldeko gure kasuan doktrinamendu espainolista): doktrinamendua

da Guardia Zibil pare bat kalean uniformatua; doktrinamendua da beti Estatuaren bere aurkezpena bera,

geografiaren determinaziotik Gorteen eraikineko arkitekturara, epaitegien eraikinak eta kaleen

izenetaraino, Armada eta Armadaren paradak (aparteko egokiak bake hezkuntzarako, eta horregatik

telebista eta irrati guztietatik hedatuak), Konstituzioaren eguna (Estatutuarena ere bai orain?), bandera

“nazionala” eta sinbolo nazionalak oro, kirol selekzio nazionalak, festa nazionalak, elizako hala politikoak,

postako zigiluak berak, erregearen hitzaldi telebistatua, edo haren edozein agerraldi lorios, Patxi Lopez

Lehendakaria zezen-korrida gozatzen edo euskaraz agurtzen, etab., etab. Estatuan dena da

doktrinamendua. Horregatik arautzen da sinbolo nazionalen liturgia, eta arautzen da erabiltzeko lexikoa:

noiz erabili terrorista eta noiz ez (aurrerantzean Guantanamoko presoak ez direla “gudulari etsaiak”

kontsideratuko, irakurtzen dut oraintxe egunkarian); ETAren atentatuak beti doilorra eta koldarra

adjektiboak eramango ditu (bortxaren kondenatzaile moralon balio-kode morala militarista samarra ez ote

den, gero?)…

~ 19 ~

Kontzientziak historia du, eta elite nagusi arauemaileek hori, historia guztia bezala, euren erara

“administratzen eta manipulatzen” ahalegiten dute: ordena jarri beharra dago jendearen berbetan,

diziplinatu beharra dago herri kaotikoa (H. D. Kittsteiner, Die Entstehung des modernen Gewissens, 1991,

15-17, 290, 293). Debekatu beharra dago Egin egunkaria, Egin irratia, Ardi Beltza, Egunkaria. Eta horien

argitaratzaileak zigortu beharra dago isunez, kartzelaz, torturaz, basajende guztia eskarmentatzeko.

Baztertu beharra dago Nafarroako liburutegi publikoetatik Berria eta Gara, etab.

VII.- Itzul gaitezen kondenamaniara eta berriro juduengana, Itun Zaharrekoetara oraingoan: ETAren bortxa

kondenatu bai ala ez, konsituzionalisten xibboleta bihurtu da (ing. shibboleth, fr. schibboleth) —

“konstituzionalista” hitz hori bera espainolista amorratuaren eufemismoa bilakatua dagoen antzera.

Epaileak liburu biblikoan istorio hau kontatzen da:

“Orduan Jeftek, Galaadeko gizonak bildurik, efraindarrei eraso eta menperatu egin zituen (…). Jordan ibaia

Efrainen lurralderantz igarotzeko ibi edo pasabideak hartu zituzten galaadtarrek. Eta iheslarietakoren bat

ibaia igarotzen uzteko eske hurbiltzean, efraindarra zen galdetzen zioten; ezetz esaten bazuen,

galaadtarrek «xibbolet» esateko agintzen zioten. Hark, ordea, behar bezala ahoskatu ezin eta «sibbolet»

esaten bazuen, harrapatu eta bertan lepoa mozten zioten” (Ep. 12, 4-6).

Xibbolet berba israeldar leinu guztiek ez zutela era berean ahoskatzen, jakinarazten digu Elizen Arteko

Biblia euskarazkoak (euskarazko «z» denok berdin ahoskatzen ez dugun moduan). Pasadizo hau dela-eta,

bada, norbaiten jatorri edo izaera nolabaiteko, susmagarri, arrotzaren marka disimulagaitza adierazteko

erabiltzen da xibbolet hitza: “kondena ez duzu behar bezala ahoskatu, zeure burua kondenatu duzu

horrela: Jefteren konstituzionalistak prest dituzu, ezpata eskuan, zintzurra mozteko”.

Kondenamaniakoen suposizio bat da, bortxaren ez

kondenatu nahi hori tribu jakin baten ezaugarri

konfundiezina dela (“xibbolet”), ezkondena denak zaku

batean sartzen direla alegia; hots, bortxaren ez

kondenatzeak beti balio eta esangura uniboko bakarra

duela: ETAren onespena eta sustapena (ETA den eta egiten

duen guztiarekin).

Hau ez da oso logikoa, beste aldetik kondenatzaileen

eremuan diferentziak eta ñabardurak gartsu baino

gartsuago seinalatzeko interes bat puntalakurloa badago

une berean (aipatu dugu Setien Gotzaina). Alfonso Sastrek

behin ohartu zuen legez, “se puede «condenar» a «los

terroristas de ETA» como hace el señor Ibarretxe con gran

entusiasmo siempre que se le presenta la ocasión, y ello

con fuertes dosis de «desprecio» (creo que es su palabra) y

otros sentimientos vehementes contra los autores de tales

atentados, a quienes considera ciertamente como unos

hijos de puta (aunque ésta no sea su palabra), y que le

«dan asco» (estas palabras sí lo son), y no por eso consigue

desembarazarse de la sospecha, y hasta de la acusación, de darles el oxígeno preciso para que respiren.

Poco menos que un cómplice de ETA es, para esas gentes, el señor Ibarretxe”. Adibideak, soberan. Arazoa

ez baita izaten, egunero dakusgunez, kondena bai ala ez, baizik ere kondena bai horretan inplizito

Espainiaren batasunaren aldarria egon dadila. Eta hori da, dudarik gabe, zenbait jenderentzat, ez

kondenaren arrazoi bat kontu handikoa. Ezin jasan ahal baitu, Sastreren hitzekin jarraitzeko, “disolverse en

la sopa de las condenaciones e indiferenciarse, en este sentido, de las fuerzas más reaccionarias cuya

«condena de toda violencia» y su consideración del derecho a la vida como «sagrado» son formulaciones

cínicas e hipócritas” (Gara 2003-12-23, errep. 2009-05-20). Hortakoz, PSOE, PP, PNV, EA, Aralar,

Konferentzia Episkopal Espainola, Ermuko Foroa, Manos Limpias, etab., kondenatzaile denak zaku batean

~ 20 ~

sartzerik ez badago, ez du begitantzen ezkondenatzaile denak zaku batean sartzeko arrazoi gehiago

dagoenik.

Ez, ETAren bortxa kondenatu gura ez izatea ez da derrigor ETAren alde egotea, eta gutxiago ETAk egiten

duen guztiaren alde egotea. Da, lehenik eta behin, xibboletaren probari uko egitea: ibi edo pasabide

kontrolatzaileen tranpan ez erori nahi izatea. Eta da, bigarren, kondenaren erritual obligatuari Botere

publikoak ezarri dion balioa eta esanahiarekin desadosasuna erakustea. Da, txantaiaren taktika politikoa

salatzea. Ez da tragedia ignoratu eta mutu gelditzea. Inposatu den mintzairan ez mintzatu nahi izatea da,

mintzaira hori isiltasunarekin kondenatzea. Da, “terrorismoaren” aurka joateko aitzakiaz muntatu den

Inkisizioan denok parte hartu behar izateari muzin egitea. Nazkaturik egotea pantomima guztiarekin. (Peter

Ustinoven ateraldi minkorra gogoratu behar ote da? Gutxi-gorabehera: “txikien bortxari terrorismoa esaten

zaio, handien terrorismoari gerra” – gerra humanitarioa, berrikiagoan. P. Ustinov ere terrorismoaren

apologista dateke justizia espainolarentzat). Sartrek – orain ez Sastrek!- aspalditxo idatzi zuen: “nous vivons

à l’époque des mystifications (…). L’ordre social repose aujourd’hui sur la mystifications des consciences”

(Qu’est-ce que la littérature?, 1948, 342).

Eta, hala ere, ezkondenaren kondena batzuetan agian badago barru-barruan denuntzia bat, edo objekzio

bat, printzipioz zilegizkoa, jaramonik egin gabe gutxienez pasatzerik ez daukaguna gurea den bezalako

gizartean: isiltasuna konplizitatea ere badela, bortxazaleak euren jarreran konfirmatzen dituelako, gure

isiltasunak kanpoa libre utzi eta hegalak ematen dizkielako (ik. Berria 2008-12-13). Askotan objekzio molde

hau kontzientzia biziki sentiberetan aurkitzen da, kontzientzia erlijiosoak askotan, eta zentzurik hoberenean

erlijiosoak. Zer esan? Horiekin dialektikan endredatu gura izanez gero, ihardetsi ahal izango genieke, euren

planteamendu horren arabera isiltasuna gehienez ere bortxaren kausa bigarrentiar eta berandukoa

litzatekeela; lehenbizi bilatzeko eta ageriki aipatzeko bortxaren lehen kausak (eta horiek ageriki aipatzerik

ez daukatela, ikusiko da agian, deliturik egin, edo delituaren oso susmagarri bilakatu gabe); edo-ta, edozein

ezkondena isilek baino bortxakeriaren eragileago, de fakto, politiko harro eta hedabide zaratatsuen zenbait

kondena moduk, erdeinuk, burlak, dirudiela, edo jazarpen, atxiloketa, tortura, epaiketa injustu oso gutxi

kondenatu anitzek, etab. Baina guri ez zaigu hemen norgehiagoka dialektikorik interesatzen. Interesatzen

zaiguna, objekzio horren barne-barnenean ebidentzia bezala funtzionatzen ari dela ematen duen

kontzientziako ziurtasuna da, zio ideologiko edo afektiboengatik batzutan transijitu egiten badugu ere,

bortxa, berez, beti gaitzesgarria dela. Moralki gaitzesgarria, ulertzen da.

VIII.- Ordea, bortxaren aldeko jarrera, posible da morala izatea (etikoa izatea). Morala izatea ETAko kide

izateko erabakia ere, guztiz morala izatea bortxa praktikatzea. Eta posible da bortxaren kondena asko izatea

inmorala. Bortxaren kondena morala izatea ere posible da noski. Eta posible da bortxaren ezkondena

arduragabekeria baino ez izatea. Zin-zinez morala izatea bortxa gaitzetsi gura ez izatea, hain zuzen,

desadostasun pertsonal (politiko, moral) guztiekin ere, bortxaren erabilera hautatu zutenei morala ez

dielako ukatzen. Moraltasun maila hutsean posibilitate denak berdintsu zabalik ageri dira a priori; edo,

bestela esan, moraltasuna da pertsona batek besteari sekula ukatu ezin diona, pertsona izatea ukatu gabe.

Horrek ez du esan gura, niretzat morala denak zuretzat ere izan beharra daukala. Gure kasu konkretuko

bortxaren moral edo inmoraltasuna, edo gure balorazioetan adostasunera iritxi ezina, edo hurbiltasun bat

erdiestea, eztabaidak erakutsi beharko zukeen. Baina bortxa horren moraltasunaren alde argudiatzea

plazan libre ez baldin badago (gutxiagogatik leporatu zaio bati baino gehiagori terrorismoaren apologia eta

kolaborazioa), moraltasunaren arazoa planteatzeak ez dauka zentzurik, eta Botereak hiritarrei kondena

moral publikoa esijitzeak ez du besterik adierazten txantaia eta kontzientzien bortxaketa programatua

baino, hiriabereen bezaketa zirko politiko “demokratikorako”.

Aspalditxo deklaratzen zuen Savaterek (1997), bere ustean behinipein ez dagoela arrazoirik batere, ETAko

edozein militante munduko pertsonarik etikoena ez kontsideratzeko, eta militante etarren zuzentasun

politikoaz ausaz bai, baina zuzentasun moralaz eztabaidatzen enpeinatzeak zentzurik ez duela. “Si a mí me

dicen que son unos chicos muy majos, que lo hacen por los más elevados intereses, que están convencidos

de que tienen unos valores tal…, a lo mejor es así, no lo sé”. Aparte konstatatu gaur holakorik entzutea

askoz zailago dagoela 1997an baino, hor egiten dena ez da ebidentzia elemental bat gomutatu besterik:

~ 21 ~

ETAko militanteei euren motibazio etiko posiblea aitortu. Batez ere, baina, Savaterek eliztar asko

(esentzialki ezpolitiko!) eta politiko ez gutxiren katua erbitzat saltzeko amarrua salatzen du: “siempre me

parece un disparate cuando se quiere remediar los males de la política con ética” (behiala erlijioarekin

bezala alegia: Espainiak Estatu konfesional erlijiosotik Estatu konfesional moralera “progresatu” dizu). “La

ética no sirve como apagafuegos”. Arazoa horixe da: arazoa ez dela morala. Honek ez du esan gura,

neuretzat behintzat, bortxari buruz etikak ez lukeela zer iritzirik, bai kontsiderazio orokorren mailan

(bizitzari zor zaion begiruneaz, etsaiaren kontzeptua, despertsonalizazioa eta gizatasunaz, askatasunaren

aldeko bortxak barnebiltzen duen antinomia posibleaz, etab.), bai kasu konkretuen juzguaren mailan. Baina

bai, esan gura du, 1) etikak ez duela balio politikak konpondu ezin edo nahi ez duena konpontzeko, eta 2)

etikak ezer irizteko, arazoa libertate osoz planteatu beharra daukala, bere inplikazio politiko, historiko

guztiak ere aintzat hartuz. Hain zuzen, kondena morala esijitzen etengabe ari den politika

kondenamaniakoari aurpegiratu behar zaion erantzuki behinena, gogoeta eta eztabaida moral oro berak

eragotzi izana da. Eta, hain zuzen, sistematikoki eta programatuki egin izana hori: berari morala bost axola

zitzaiolakoxe, txit abantailatsua ediren baitu arazo politikorik batere dagoenik ezkutatzea, praktikan

ahantzaraztea, eta arazoari egiaz dagokion maila politikoan aurre egin ordez, dena kontu moraltara eta

moral soiltara kuzkurtzea, eta arazo moralik ere eztara ondorioz: kondenaren erritual automatizatura.

Bortxarekin Estatuak daukan arazoa ez da morala, politikoa da. Baina politikoentzat askaera beraiek eman

beharretik desertatzeko ihesbide arinena, arazoa politikotatik moraltara trukatzea da, orduan soluzioa gu

hiritar guztion kontzientzien zeregina bihurtzen baita, ez Estatuaren eginbeharra. Urte guztiotan politika

espainola tranpa hori egiten ari da bortxaren arazoan. Konpara, esaterako, eztabaida politikoan zer

tratamendu izan duten bortxak eta ilaurtze edo abortoak: ilaurtzearen kasuan bi esparruak garbi-garbi

berezi dira (salbu Eliza Katolikoak!), kontzientzia pertsonalarena eta erantzukizun politikoarena; eta ikusi da

bere kontzientzia katolikoaren mailan ilaurtzearen kontra dagoena ere politika mailan haren

legezkotzearen alde egon daitekeela. Eta, kontzientzia indibidualeko morala bakean utzi eta, soluzio

politikoaren alde argumentuak ikusi dugu nola biltzen ziren moral publikotik (holakoetan beti ongi dator

Max Weber), giza eskubide naturaletatik, emakumearen emantzipaziotik, biologia eta genetikatik,

soziologiatik, ekonomia sozialetik ere. Bortxaren inguruko diskurtso publikoa, aldiz, monotematiko eta

esterila da: soilik trataera morala eta kondena dogmatikoa, besterik ez du ametitzen. Gogoeta sozial,

historiko, politiko, antropologiko oro, nola eta ez den gaitzespenerako zuzenean, terrorismoaren apologiara

lerratzen da (gogoratzen zalaparta hura J. Zulaikaren Violencia vasca: metáfora y sacramento zela-eta,

1990?).

IX.- Ondorioz, gezurra dirudi, hainbeste urteren buruan bortxaren hausnarketa sakonik apenas dago:

antropologiak, soziologiak…, ematen du, ezer esatekorik ez daukatela. Paradoxala dena, ordea, da,

hainbeste esijentzia moral eszenategian, eta gero gutxien-gutxien dagoena hausnarketa morala dela. Betiko

hiruzpalau klixeak errepikatzera plegatzen da hori: “bizitza sakratua da”, “bortxa ez da bidea”… Joera

absolutuzale honetakoak izaten dira kondenatzaileen argumentu kuttunenak. Baina holako arrazoiek

oinarri-antz absoluturen bat bortxa ororen kondenarentzako baietsi bai, egiten dizute gratis et amore,

baina eztabaida razional baterako ez dute ezertan laguntzen.

Halabertsu, pazifismoaren eztabaida klasikoetan ailegatu

izandako zenbait arrazoi, inoiz kuestionatua izan ez balitz

bezalakoxe aingeruzkotasunez berriro eta berrirotzen da:

hala, luzarora, bortxazko bideak baino efikazagoak omen

direla bakezkoak. Arrazoi interesgarria da fede hori

(denok nahiko genuke, hala ledin). Bakarrik, aspaldi

objektatu zitzaion, fede aitortza gisa baino zerbait

gehiago balio gura badu, zehazteko mesedez hobeto

pretenitzen duen baliagarritasunaren mugak: izan ere, 1)

giza historia osoaz orohar, eta bakezko bideak oso adiera

zabalean hartu ezkero, ez dago arazorik onartzeko, artea,

zientzia, zuzenbidea, kultura ekarle positiboagoak direla

~ 22 ~

bortxa eta gerra baino. Hori, alabaina, ez da asko esatea, hein horretan bortxak berak ere historian “bake

bidezko” elementu ez gutxi barnebildu ohi baitu (arte, zientzia, zuzenbide, kultura). Historia osoaz

jardutekotan, bortxazko eta bakezko bideak bereiztea (onak eta gaiztoak, omen) beti ez da erraza. Eta, 2)

periodo edo situazio konkretu batean, bakezko bideak efikazak, eta bortxazkoak baino efikazagoak,

efikazago antolatu eta erabiltzen direnean soilik agertu ohi dira (ikus Gandhi). Bestela, luzarora (!) efikazia

handiagoaren arrazoiak bakezaleek orain berton ezer positiborik ez egitea zuritzeko aitzakia irudi lezake.

Izan ere, Gandhiren eredua karakteriatzen duena, ezbortxazko presio sozialaren helburu sozial eta

politikoak erdiesteko efikazia da hain zuzen; helburu sozial eta politikoak erdiesteko alegia. Askotan ematen

baitu, Gandhi aipatuzale batzuek ez dutela bestelako helburu sozio-politiko propiorik, presio soziala

bortxaren kontra joateko antolatzea baino. Ekintzaren ezbortxazkoa bera helburu (“l’art pour l’art”); edo,

okerrago, politika bortxakoi baten tresna, Bortxaren antapara bortxaren aurka. Objekzio hauek

pazifismoaren diskusioan klasikoak dira. 3) Hirugarren objekzio bat, klasikoa bera ere, bakezko bideen

efikaziaren baldintzak aldian aldi eta tokian tokikoak izaten direla ezinbestean, A. Sastrek aukeztu digu:

“El que un modesto proyecto, como el de Ibarretxe, de celebrar una mera consulta popular a los vascos

sobre su destino, haya topado con las barreras, infranqueables al parecer, de las instituciones españolas,

hasta convertir dicho proyecto en imposible y casi delictivo, forma parte de esas razones para el

pesimismo, dado que la paz, efectivamente, sólo sería posible en una situación democrática, en la que la

«unidad de España» no fuera un fetiche ahistórico «garantizado» por el Ejército”.

Beste zenbait argumentuk, aldiz, entzun orduko, berak hartzen dizu buelta belarrian, zeu ezer pentsatzen

hasi baino ere lehen: ez ei dago helburu politikorik giza bizitza baten kostua merezi duenik. Espainiaren

batasun haustezinak, aldiz, aisa merezi du nonbait hainbat giza bizitzaren prezioa eskrupulo moralik gabe

asumitzea, eta “terroristei amore eman” gabe batez ere (hau grabeagoa da antza, ehundaka bizitzaren

prezioa bera baino).

Argudio kondenamaniako batek, maiz ailegatuak formulazio

ezberdinetan demokraziaren (h. d., Konstituzioaren) defentsan,

“askatasunik ez askatasunaren etsaientzat!”, errezatzen du

dialektikoki (K. Popperek “tolerantziaren paradoxa” zeritzona). Artaz

behatu eta, beste froga bat gehiago, nola hemen, modernotasun

guztiak gorabehera, Eliza baino elizagoak jarraitzen dugun. Hori ez

baita San Agustinen heresiarako eskubidearen (“libertas erroris”) uko

teologiko zaharraren aldaki politiko “demokratikoa” besterik.

Dogmaren dogmatismo bette-bettea, lehenbizi metafisika platoniko

txar bat ezkutatzen duena (Askatasunak dizu, edo Egiak, eskubidea!),

eta, bigarren, dialektikotik ezer ez daukana tranpa hauxe baino

azpian: Askatasunaren etsaiak ezin du izan askatasunik. Ados. Zein da

askatasunaren etsaia? Zu. Zeinek ebatzi du hori? Nik. Perfekto. Ez

dago oroitu beharrik, San Agustinen ikuspegi horrek zabaldu zuela

bidea Inkisizioa jartzeko, eta Inkisizioaren sua bera gizartearenganako karitate bezala zuritzeko (San

Agustinen karitateari demokrazia edo konstituzionalismoa deritzo orain). Eskema berari jarraituz

askatasunaren defentsa bezala justifikatzen dira askatasunaren egungo inkisizioak, Egin, Egunkaria, HB,

ANV eta zeinnahi erakunde politiko ezkondenatzaileren kondenak. Konstituzionalismo teologikoa. (Gaian

gehiago interesatuak J. Rawls, “La tolerancia de los intolerantes” atala ikus lezake).

Are, guztiz onarturik ere, nahi baduzu, bortxa deitoragarria eta kondenagarria dela, osoki kondenatu baino

ezin da egin besterik? Fenomeno horren zergatikoak ulertzeko ahalegintxo bat ere ez? Pentsatu ere

horrelako ezertan pentsatzeko beldur izan behar al dugu? Ez ote da zilegi deus ere positiborik suposatzea

bortxagintza politikoan (azken finean, gizakiaren obra da, Estatuaren zerbitzariena bezalaxe), kontzientzian

denok interpelatzen gaituen zerbait dela ikasteko gutxienez? Adela Cortinaren Ética aplicada y democracia radical-en “los bienes de la violencia de respuesta” aipatzen direla, topatzen dut, askapenaren etikaz

diharduela: “lo que Sobrino llama los subproductos positivos de la violencia, de entre los que destaca dos:

~ 23 ~

la capacidad de la violencia para desenmascarar la mentira institucionalizada, cuando no hay otro modo de

hacerlo, y su exigencia permanente de luchar contra la injusticia” (189 or.). Jakina, Ellacuría eta El

Salvadorez ari gara berriz ere… Kontu ikusia da: matxinada, iraultza, bortxa, oso ondo egon daiteke, baina

urruti. Ea zein ausartzen den hemen “bortxaren subproduktu positiboak” aipatzen.

Urte guztiotan bortxa eta bakearen eztabaida moralak ez du eman deus, ezin zuelako deus eman. Ezin egon

izan delako agorarik. Ezin delako pentsamendu diferenterik egon. Eta ezin da, segituan politikan intziditzen

duelako, eta hori da ororen gainetik saihestea bilatzen dena. Gai honetan (“terrorista” edo presoen izaera

politikoa?, torturak?, nola zauritu ziren larriki atxilotuok?, zein froga eta zein oinarri juridikorekin eman dira

kartzelatzeak?, agerkarien ixteak?) Barne Ministerioak arautua dator egunetik egunera zer publikatu, zer

sinestu, zer pentsatu. Eta “iritzi publikoak” ongitxo daki, handik urrats bat aldaratzea arriskutsua izan

litekeela. Topiko merkea da engoiti esatea Anaia Handiak uneoro dena espiatzen duela. Bakarrik, lehenago

salaketa bat zen hori esatea, orain topiko ezerez-esanahitsu bat errepikatze banoa da. Gogoeta, Estatu

Arrazoiak kateatua dago, eta Sevillako katedrale plazako jendetzak guztiz bere baitaratuak ditu Estatu

Arrazoiaren obedientziaren abantailak. Katedrale plazako jendetza hori Auzitegiak dira, ertzaina, Guardia

Zibila, kazetariak, intelektualak, eta zu eta ni hein batean, gizarte otzan-otzandu osoa.

Bortxaren bidezko ala bidegabeaz ez bakarrik ez dago diskusiorik eta gogoetarik azken urteotan, ezpada

enpeinu bitxiren bat dagoela, esango litzateke, apropos ahazteko hausnarketarik egon izan dela lehenago.

ETAren hastapenetan eztabaidatu da bortxazko ala bakezko hautuaz, eztabaidatu da Gandhiren esenpluaz;

Kristiane Etxaluzek egunotan gogoratu digu nola antzerki bat ere euskal herrietan jokatzen zen, Ibañeta, P.

Larzabalena (1968). 1979an Frantxoa Garatek-eta “Ipar Euskal Herriko bortizkeriaz zonbait gogoeta”

publikatu zuten. Karlos Santamaria Pax Christi Internazionaleko idazkaria zen, erruz idatzi du bortxaz,

Gandhiz, gerraz, eta zuzen ala zeharka ETAren borroka armatuaz ere (ik. www.karlossantamaria.com). J. M.

Arizmendiarrietak arazoari aurre egin behar izan dio, bortxari uko eginez egin ere (ik. El hombre cooperativo, 1984), nahiz eta ez egin, Santamariak ere ez bezalaxe, konstituzionalismoak gaur inposatu gura

duen sinplismoarekin. Arazoarekin enplegatu izan dira Eliza, EAJ/PNV, etab., eta Martin Ugalde, Manex

Erdozaintzi, Gandiaga, Aresti, Rikardo Arregi eta orduko beste hainbaten lerroen artean anitz dago

erreferentzia inplizitoa. Zer interes handi dago hori dena ez egontzat zokoratzeko?

Errealitatea ukatzeko interesa, fikzio bati ematearren errealitatearen itxura. Denok dakigu interes hori ez

dela gure politikoen zelo morala, politika espezifiko baten espiritua baizik. Erradikalki ukatzen dena borroka

armatuaren zilegitasun morala baino hagitzez gehiago da: “euskal arazoa“ deitzen denaren zinezkotasuna

da, hots, Euskal Herriaren esanahia subjektu politiko burujabe (posible) gisa (horientzat Euskal Herria

onenean ere kontzeptu kultural hutsa da, kimera bat da politikoki). Hortik abiaturik, ETAk ez dauka izaterik

erakunde politikoa, ETA egoteko arrazoiak ezin izan litezke politikoak, ETAren bortxagintza ez da kriminala

beste ezer, atxilotuak gizapizti soilak dira denak, eta gaiztaginak soilik. Diskurtso politiko ofizialean interesik

handiena dago errotik debekatzeko bortxaren arazoak politikarekin zerikusirik duela (gero atxilotuen

trataera oso politiko partikularra izango bada ere), eta dena moralaren kontura pasatzeko: bortxa ez da

arazo politikoa; Espainian preso politikorik ez dago (Francoren garaian ere horixe esaten zen); demokrazia

espainolean “jarduera politikorik ez da zigortzen“, baina epaileak Joseba Alvarez Forcada, Karmelo Landa,

etab., HBko buruzagiak, espetxean mantentzea agintzen du, “bestela jarduera politikora itzultzeko arriskua“

omen dagoelako… Beste urrats bat, eta 1) “krimen horiek eragin dituzten ideiak ezin tolera litezke”,

“hainbeste min eta negar ekarri duten ideia horiek ezin utz litezke zigorrik gabe”, ari da fierki iragartzen

buruzagi politiko bat egunotan.

Nola, harritzen zara, politikoa ez den ETAk zertarako ditu ideia politikoak? “ETAren ideia” horiek, harenak

bakarrik ote dira? Ideiek ez baitute jabego pribatuak eta fronterak ezagutzeko ohiturarik izaten. Berdin da:

“dena ETA da” doktrinari jarraiki, ideia horiek ETAkoak dira, atxilotu egin behar dira, eta kastigatu (Egin

itxiz, adibidez). 2) Hala-hala, sinboloak erdeinatzen, gaizkitzen dira: ikurrina baxterrera marginatuko da,

inola ere ezingo da uhinkatu bera bakarrik; Euskal Herria izenaren balio semantikoa kuestionatuko da

(despolitizatu egin behar da!), are balio hori zehazt eta ebaztea Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren

esku jarri da. Euskara ez da sinboloa bakarrik, baina Euskal Herriaren sinbolo baliozkoena ere bera da.

~ 24 ~

Beraz, ahal denoro iragan ruralarekin asoziatuko da, unibertsaltasunari kontrajarriko da, euskara jakitea

baino garrantzizkoago dela medizina jakitea sofismatuko da; euskaltzaleek ez dutela hori politizatu behar,

errepikatuko da santuzuriki behin eta berriz, politikari eta politikeroek egiten duten euskara satsuki

politizatzea zilegi ager dadintzat.

Erraz uler daitekeenez, errazena espainolismoarentzat euskaltzaletasuna bortxarekin uztartzeko jukutria

izaten da: ikastolak, AEK, etab., denak izan dira bata bestearen ondoren terrorismoarekin asoziatuak

desprestigiatzeko. Ezagunena, eta basatiena, Egunkaria kasua da, sinbolo esanahitsua berori ere

euskalgintzaren baitan. Itxieraren eta zuzendarien atxiloketaren kariaz manifestazio erraldoi bat egin zen

Donostian. Diario Vasco-ko editorialistarentzat (2003-02-23) jendetza harek

“mostrando su indignación por interpretar que su [egunkariaren] clausura representa un ataque al euskera

(…), refleja una disposición victimista por parte de quienes realizaron el llamamiento“.Euskalgintzaren

izenean Kontseiluak egin zuen manifestaldira deia, eta euskararen inguruko munduak masiboki erantzun

zuen, erakundeetako jendea barne. DV-rentzat “la presencia de tres consejeros del Gobierno Vasco y el

apoyo público a la marcha de los tres partidos que conforman la coalición del Ejecutivo Ibarretxe

demuestran hasta qué punto el nacionalismo gobernante prefiere adoptar una actitud gregaria respecto al

exclusivismo de Kontseilua, que situarse (…) en una posición más respetuosa con el funcionamiento del

Estado de derecho y la iniciatica de la Justicia“.

Ez, inola ere ez zen euskarari atake bat, Justiziaren betebeharra besterik ez zen… Honezkero zazpigarren

urte luzera dihoa egunkaria itxita, langileak kaleratuak, zuzendariak torturatuak eta kalumniatuak, eta beti

ere euskara Auzitegi Nazionalean terrorismoaren salaketaren pean, susmo beltza Espainiako hedabide

guztietan behin eta berriro haizepuztua. PP pozkariotan, ezin zen besterik itxaron. Baina Euskadiko PSOE

guztiak ere, bi boz bakartxoren salbuespentxoa salbu Euskal Herri osoan, ez bide du injustizia ebidente

horretan Justiziaren lana baino ikusten. (PP eta PSOEren ikamiketan munduko naturalena dute Justiziaren

manipulazioaren erantzukia euren artean; euskal kontuetan holakorik edo Guardia Zibilaren arbitrariorik

aipatzea ETAren kontsignak jarraitzea da). Abertzaletasunarena ezezik, euskaltasunaren sinbolo orok –

azken batean: maitatzen ez den identitate horrek, kuestionatu egiten zaituenak- gogait eta higuin eragiten

die bi Alderdi nazional espainol nagusiei (gerra zibileko esanahi frankistan “nazionalak“, eznazionalistak).

Begiratzekoa, halaber, DV-ko editorial ahaztezina 2003-03-01ean, orbangabeko iruzkinekin euskaltzaleon

euskararen politizazioaz eta, besteak beste, Martxeloren adierazpenei buruz bere torturaz. 3) Ez da hor

amaitzen ukatu nahi den dena. “ETAren helburu bera du mugimendu abertzale guztiak, EAJ-PNV barne”.

ETAk helburu politiko bat du, hortaz, eta ez da politikoa? Berdin da, berriro: zoro batzuen independentzi

eldarnioak sufrimendu eta negar gehiegi ekarri du herri honetara, ez da logika eskatzeko ordua. Hala ere,

insistitzen duzu: askatasuna ez al zen helburu zilegizkoa? Ez al zeuden libre ideia guztiak? Teorian bai, baina

ideia eta xede politiko batzuk krimenen errudun moralak dira! Kasu, ideiak eta helburuak dira errudunak,

terroristak dira (edo, San Agustin berriro: heresiak ez du askatasun eskubiderik, kiskali egin behar da!)…

Jaurlaritzako Alderdi Sozialistak eta haren aliatu antisozialistak, biak ere biak sakonki “eznazionalistak“, biek

ere biek “herra afrikano“ espainol berdinarekin ukatu nahi luketen hori guztia, Lehendakariaren

diskurtsoetan. Lehendakari Jauna ez omen da identitatea eta holako txorakeriez arduratzen. Kontxo,

identitaterik gabeko hiritarra edo politikoa ote dugu bera? Ez, ez da hori ulertu behar dena. Baizik ere, bera

unibertsala dela, bera ez dela “ideologías de campanario“ez axola. (Eko urrun bat sumatzen da XIX.

mendeko aldarri proletarioena). Alegia, behialako “iraultzaile” gorri zein urdinen lelo zahar berbera

jarraitzen da letaniatzen, modernotasun traputxo berriekin (behinola drama izan zena orain fartsa da,

ironizatuko zukeen Mario Onaindiak), ildo batetik Primo de Riveraren “la unidad de destino en lo

universal”era, bestetik La lucha de clases eta meatzarien “internazionalismo” primitibo samar hartara

garamatzana. Aspalditxo batean, euskal nazioa iraultza liberalaren eta progresoaren izenean ostikatu zen;

gero, iraultza proletario unibertsalaren izenean ignoratu edo burlatu zen; hurrena, destino espainol

unibertsala eta progreso inperialaren izenean zafratu. Gerra zibil ostean (bitartean nazio txiki horrek

merituren batzuk eginak zituen) progre gazteei sakonagoa iruditu zaie nazio hori ukatzen jarraitzeko euskal

esentzialismoaz trufatzea — esentzialismoa zer den jakin gabe noski. Haiek esentzia arbuiatzen zuten

~ 25 ~

tokian (ridikuloa egin baitzuten), orain ghost-writer progreagoren batek identitatea ukatzeraino progresatu

digu. Ez du asko ematen, gure hau identitateari buruzko egungo literatura antropologiko, psiko/soziologiko,

filosofikoaz (egia da, aski konplexua) informatuagoa dabilenik, atzo esentzialismoaren kritikoak

esentzialismoarenaz baino. Ukatu nahi duen betikoa ukatu nahi eta, doinu berriago bateko terminologia

hautatzen hasita, nekez hauta zezakeen moldegabeagoa — agian Amin Maaloufek despistatua (Les identités meurtrières, 1998), edo, hobeto esan, Maalouf gaizki irakurri batek (Maaloufek bai baitaki behar

bezala bereizten identitate linguistikoak, identitate erlijiosoak –asasinoak-…, eta inoiz ez luke botako, berari

identitateak bost axola zaizkiola bezalako kirtenkeriarik). Beraz, orain, ideia batzuk eta helburu batzuk

ezezik, identitateak aintzat hartzea ere kondenatu egin behar da. Elizan ez dago greko eta judurik, ez dago

esklabo eta librerik, espirituak besterik ez dago, denak berdinak; Espainiako Estatuan ez dago euskaldun,

katalan, galegorik, hiritarrak baizik ez, denak berdinak. Hala predikatzen du teologo politikoak San

Paulorekin… Bai, Eliz usain txar bat dario inkisizio kondenamaniako guztiari. Zer gertatzen da logika hori

jarraitzen badugu? Ez dago espainol, frantses, ingelesik, ez dago andre-gizonak baizik, denak berdinak. Eta

zergatik eta zertarako bereizten ditugu, ingeles, frantses eta espainolak, identitateak bost axola bazaizkigu?

Baina azkenean bost axola diona logika da: identitateak ere kondenatu egin behar dira. Kondenatu egin

behar da errealitatea… Diskurtsoak diskurtso, zein da praxia? Lehendakariaren zinaren lekuko izatera

Gernikako Juntetxean Armada espainoleko buruzagiak eta Guardia Zibil armatuak deitzen dira (antza,

almiral ingelesik ez zegoen gomitatua), berehalaxe ertzainaren gurutzada bat muntatzen da udaletxe eta

erakunde publiko guztietan bandera espainolak ipiniarazteko, Espainiako Vuelta ziklistari Euskaditik

pasatzeko erregutzen zaio, Eusko Legebiltzarrak serio-serio eztabaidatzen eta bozkatzen du futbol selekzio

espainolak Autonomia Erkidegoan jokatzeko eskaera, Lehendakariak lehen aldiz Pazkoa Militarrean

partehartuko du Madrilen, eta Konstituzio Espainolaren omenezko ekitaldietan, etab.; hots, Jaurlaritzaren

eginbeharrik premiatsuena identitate baten eta haren sinboloen, eta sinboloon defentsa armatuaren

ostentazioak dirudi (“normalizazioa“, esaten da: lotsaz bezala, aipatu nahi ez den identitate ez guztiz

normal baten normalizazioa baita hain zuzen!).

[Ez dago zergatik gehiegi fidatu teorizazio hauetan, baina, teorian, ez da Estatua jendea ingeles, frantses

edo espainol egiten duena, baizik berauek dira beren Estatua –Konstituzioa- egiten dutenak. Estatuak gero,

edo demokraziak, ez ditu gizabanako espainol, frantses, ingelesak berdinak deklaratzen, baizik ere

espainolak denak hiritar berdinak, frantsesak denak berdinak, ingelesak euren artean berdinak, eta beste

guztiengandik diferenteak. Gizon-emakumea aurren-aurrenik pertsona da, gero da hiritarra. Eta pertsona

izan komunitate baten baitan izaten da; hori den bezainbatean dauzka bere hizkuntza, morala, bere

nortasuna. Eta nortasuna baduelako har lezake parte gizarte politikoaren eraikuntzan. Printzipioz, h. d.,

bere legitimitatea salbatzeko, Estatu Botereak, Zuzenbide positiboak, aurresuposatu egiten du identitatea,

pertsona –“komunitate naturala“-, historian hori batzuetan aurretik emana etortzen baita, besteetan

bortxa gutxi-askoz a posteriori Estatuak berak gainezarria izaten da. Logikoki hiritarren berdintasunaren

presupostua da beti pertsonen identitatea, bakarra izan beharrik ez daukana bestalde –horra Suitza-

“munduko hiritarraren“ abstrakzioaz ari ez bagara behintzat. Eraikuntza politikoaren oinarrienean

pertsonaren ordez hiritarra jartzea, eta horretan tematsu insistitzea, izan daiteke liberalismoa –liberalismo

tipo bat, eskuinik eskuinena-, baina berdin-berdin izan daiteke nazismoa: bietan pertsona eta hiritarra

konfunditzen da. Inola ere ez dena sozialismoa da].

Pena da, progre eta kritiko agertzea gustatzen zitzaion ezker bat, diskurtso modu eta praxi hauetan jausia

topatzea: Estatua izaten asmatu ezin eta, Eliza ustel bat bilakatua. (Arrazoi izanen ote du azkenean Josep

Plak: “Lo más parecido a un español de derechas es un español de izquierdas“? Eskerrak, badaude

salbuespenak, Alfonso Sastre laguna kasu).

X.- Quae cum ita sint, bada, urte asko pasa da, ura beti bere bidean, eta XXI. mendean gaudela jada,

hasierako hipotesiko gure gogoetalariak birgogoetatu egin behar lituzke apika behialako gogoetak,

errealitatea ignoratu nahi ez badu berak ere. Izan ere, bitartean panorama zeharo aldatu den itxura dago,

berak hori analisatu eta pentsatu zuenetik. Eta kontua, errealitateak pentsamenduari obeditzea da, baina

baita pentsamenduak errealitateari entzutea eta obeditzea ere.

~ 26 ~

Bizitzako momentu batean zuretzat independentzia eta sozialismoa helburu aski inportantea bada, eta zure

kontzientzian ustea baduzu horretarako bortxa baliamendu egokia litzatekeela, are eta ezinbestekoa dela,

gauden munduan egonda (Machiavellik, gehienetan ezikusi egin gura izaten zaion, baina baden moralista

gisa, esaten du, gerra justua ezinbesteko gerra dela), handik eta halatan uler daiteke borroka armatua gazte

bati jardunbide arrazoizko eta zilegizko bezala ezezik, agertzea guztiz gogopizgarri ere, pasionagarria.

Erabaki sakonak hartzeko unean, berebiziko zerikusia dizu adinak, hala nola baita momentuko inguru giroak

ere. Nahi ezta ere tokikoak eta garaikoak gara, moralean bereziki (erantzukizuna “erantzun”etik dator).

Franco dago, nazional-katolizismoa; Espainia herrien kartzela bat dela ikusten duzu. Frantzia, herrien

kartzela ez bada, hizkuntzen hilerria bai; zentralismo eta barne kolonialismoak hirotzen ditu eskualdeak.

Simone Weil irakurtzen duzu, L’Enracinement. Algeriako gerrako garaia da, eman dezagun,

deskolonizazioaren aroa, herri okupatuen askapenaren Pizkundea. Henry Alleg irakurtzen duzu. Sartre,

Frantz Fanon, Albert Memmi. Edo Fidel Castro bere gerrilariekin Habanan sartzeko egunak dira, mundu

guztiaren entusiasmoa partekatzen duzu. Edo Vietnam. Hala Euskal Herriaren borroka armatua

inperialismoa eta kapitalismoa munduan porrokatzeko gerran bataila inportantea dela pentsatzen duzu.

Izan ere, inork ez dugu meditatzen ezerez hutsaren gainean. Gure erabakiak –moralak, politikoak- beti

lagunarteko iritzien, irakurketen, garaiko gertakarien eta giroaren, itxaropenen, arrazoiketan adina

emozioaren, nolabait geure esperientziaren gainean jaikitzen dira. Bizitza bizituaren gainean. Bestela esan,

kontzientziak historia dauka, eta biografia dauka. Baldintza horietatik kanpo moral denboragabekoa

bakarrik legoke (beraz, inpertsonala, heteronomoa). Erantzukizuneko morala beti erantzuna da, entzun

denaren erantzuna. Lehenengo denborari entzuten jakin behar da. Baina, gero, beti ere entzuten,

birrentzuten, birpentsatzen jarraitzea izango da kontua.

Gure hipotesiko analista filosofizaleak noizean behin K. Popper ere hartzen dizu eskuetan. Razionalista

kritikoak, irakurtzen dizu han (Gizarte irekia eta haren etsaiak, II, 2009), oinarri razionalki absoluturik

gabeko suposizioen gainean paratzen ditu hipotesiak. Azkenean, hipotesi bat erabaki baten gainean

sostengatzen da (“erabaki morala”, azpimarratzen du Popperek): nahimenean. Beraz, arrazoimena baino

sakonagoan. Horregatik razionalista kritikoa ez da behin hartutako erabakian azkenbetikorki tematzen, ez

du behin hartutako deliberoa absolutizatzen, hura bere momentuan munduko razionalena izan bazen ere.

Ez dago balioa betiko ziurtatua duen hipotesirik. Beti berriro proban ipini behar da hipotesia, ondorioen eta

esperientziaren arabera errealitatean zer balio duen ikusteko, konkluditzen du Popperekin. Eta hala gure

analista berriro ikusten eta entzuten hasten da.

Hasteko, borroka ez da, agian behin irudikatu ahal zitekeen askapenaren oinaztarria bezalakoa egiaztatzen

ari. (Oinaztarri zahartua ez da oinaztarria). Asko pasa da bitartean, eta jadagoneko bortxa ozta-ozta da

besterik, eszenategian kondenatu bai eta, gero, azoka politikoan negozio bulgare bat abilki trafikatua baino,

kultura espainoleko eskola zaharberrian. Negozioa, lehenbizi Alderdientzat (badago horretarakoxe propio

atondua Alderdien Lege bat), negozioa politikoentzat, eguneroko hedabideentzat eguneroko negozio ez

txikia, “mehatxatuek“ mehatxu omenaren negozioa aspaldi asmatu zuten, eta azkenik biktima eta

“biktimei” ere euren samina negoziotxo bat bihurtzeko asmaahalak asmatzen dira, horrek atzera politikan

errenta ekar dezan. (San Frantziskok esan omen zuen bezala: batzuk martiriak izan ziren, eta besteek

negozio ederra muntatu zuten martirien kontura). Biktima izatea bera negozio bihurtua: nork eta Iñaki

Ezkerra Foro de Ermuako Presidente ohiak salatu du hori. Bestetik, biktimen izenean gaur-egun edozein

absurdu juridiko justifikatua gelditzen da, Egunkaria auzia kasu, edo hamaika modutako mendeku, “Parot

doktrina” adibidez, edo seme-alaba eta anai-arreben edo lagunen argazkiak etxeko hormatik kendu behar

izatea, etab. Hori da borroka urteon buruan ikusten dugun errealitatea. Eta edonon min asko…

Bortxak, askapenaren erreminta izateko, izan egin behar du. Ba al da? Eta hala bada ere ausaz, erreminta

egokiena bera ote da? Ala gehiago da egun Inkisizioaren aitzakia eta legitimazioa? Dolore askoren kausa,

efektu positibo gutxirekin?

~ 27 ~

Belfast ez da Euskadi, baina batez ere Espainia ez da Ingalaterra. Etnologoek diotenez, jendarte arkaikoak

itxi-itxi kohesionatuak izaten dira, apenas egoten den tokirik norbanakotzarentzat, diferentziarentzat.

Biziraupenerako ezinbestekoa omen da arauei obedientzia hertsia eta kolektibitatearen usteetan sinesmen

oso-osoa. Horretarako ordena sozialak, arauek, sinesteek legitimazio bat logikoki absolutua eta efikaza

edukitzen dute: “hori horrela da, puntu!”, horra arrazoia (hori berori maiz erlijiosoki gotortua ager daiteke,

baina horrek baiespen dogmatikoari ez dio ezer gehitzen, kiribil bat gehiago ez bada. Izan ere, nola dakit

arau eta sineste hauek Jainkoagandikoak direla? “Zure komunitateak hala esaten dizu!”). Zenbait jendarte

moldek –hala nola Sevillako enparantzako horrek-, egonkortasun soziala, horren beharra gizarte orok

sentitzen du, inola ez du egonkorragoa sentitzen oinarri absolutuekin baino: Espainiaren batasuna

diskutiezina da; aspirazio hori Konstituzioan ez da

kabitzen (ezin da izan), etc., hots, hor Jainkoa dago.

Estatuaren fedeko artikulu horiek norbakoitzaren

ebidentziak bilakarazi dira. Aztertua dago (Z.

Bauman, S. Zizek) nola gizarte moderno likidoetan

zuzeneko autoritarismoa baino eragintsuago den,

uniformitate arkaiko bera lortzeko alegia,

askatasunaz baliatzea askatasunaren aurka, h. d.,

libre uztea bakoitzak eta denek edozer pentsatzea

(edo nahi duzuna pentsatzen duzula pentsatzea),

funtsezkoetan denek Estatuarekin pentsatzen duten

artean. Halabeharrak testu hauxe ipini dit begien

aurrean: “Nada hay menos natural que la libertad de

conciencia. Las sociedades necesitan creencias

unificadas para mantener la cohesión. La cultura

moderna ha considerado que Antígona era una

heroína de la libertad, porque contravino las leyes de la ciudad para obedecer a su propia conciencia. Pero

en la obra de Sófocles, el coro increpa a Antígona y la acusa de ser «hacedora de sus propias leyes». La

llama autonomós, autónoma, con aire de insulto [821]. Le echan en cara lo mismo que nosotros valoramos

como esencia de nuestra dignidad” (J. A. Marina, Dictamen sobre Dios, 2002, 87). Antigona modernitate

europarraren heroisa izan bada XIX eta XX. mendeetan, gaur, berriro, ez dagoela krimen okerragorik

Antigona izatea baino, esango genuke, Espainian bederen. “Tribua desegitera” omen dihoala eta

(zibiltasunaren irakaskuntza, abortoa, Kataluniako Estatutua: edozertxorekin“España se rompe”),

elkarrengana arrimatuak bizi dira ardi ikaratuak, batasun nazional salbatzailearen “histeria erromantikoan”

segurtasuna bilatuz (H. Popper: “tribalismoaren batasun galduaren bila”). Hori bai, tribalismoa beti besteei

jaukiz (erromantizismoa ere bai). Bortxa dela-eta bereziki, gizarte espainol demokratikoaren primitibismo

geroz eta itxiagoa prest dago, hala, prentsan-eta, intelektual mandarin eta tertulianoen errotarriak

irensteko, edozein Estatu krimen isil-isilik pasatzeko, desagerpenak, torturak, Guardia Zibilaren edo Barne

Ministroaren esplikaziorik arloteenak, Justiziaren komedia barrabasenak, presoen sakabanaketa, senideen

tratu txarrak eta irainak, bizitza pribatuaren kontrol inkontrolatuenak (telefono, internet), zernahi alegia,

baldin ”etsaiaren” aurka omen bada. Honetan guztian konstituzionalismoa transbersala da: ez dago eskuin

eta ezkerrik, ahobatez bozkatzen du Legebiltzarrean atxilotuen inkomunikazio eta infernuaren alde. Eta,

“por Dios, por la Patria y el Rey”, hemen ez da ezer gertatzen.

Nazismoan ere ahobata zen legea, eta isilik egotea zein zaila zen eta zein garesti pagatzen bide zen, hura

bizi eta pairatu izan zutenei maiz entzun izan diet. Modu guztietako presio soziala eta politikoa itzela zen,

erdeinutik mehatxuraino, eta ez zen erraza gertatzen Alderdiaren martxa eta bilkuretan ez parte hartzea,

lantokian diosal nazistak ez egitea, leihoetan banderak eta lauburuak ez esekitzea, haurrak eskolara

uniformean ez joatea edo gazteak haien kanpaldietara ez bidaltzea, labur, masa mugimendu erraldoiaren

albora gelditzea. Kontra deus egin gabe ere, masa ulukariarekin batera ez entusiasmatzeak, atxekitasun eta

berotasunik aski ez erakusteak, susmagarri bihurtzen zintuen beste gabe. Eta susmagarria, familia

guztiarekin, baztertua zegoen automatikoki aurrerabide posible orotatik. Batzuetan, gazteen astrapalak

direla-eta kalean, gure politiko demokratek nazismoa aipatzen dute haiek iraindu guran. Baina nazismoa

ezer izan bada, norbanakoaren kontrol osoa izan da, arima zolaraino, eta hiritar guzti-guztien

~ 28 ~

pentsamenduaren eta jardunaren uniformizazioa -“Gleichschaltung”- irratien eta periodikoen bidez,

eskolaren eta masa mugimenduen bidez, Estatuaren etengabeko gainezakertaren bidez bizitza pribatuan

zein publikoan. Nazismoan Estatu modernoaren kontrol eta uniformizazio joerak beren perfekzio eta

biluztasun lotsagabera heldu dira. Nazismoa kondenatuz, baina Estatu modernoak bere perfekzio eta

biluztasunera heltzeko grinaz segitzen du beti ere (ezin da ahaztu, Estatu modernoaren sorreran Inkisizioa

izan dela faktore nagusietako bat); eta politikoek, beti nazismoa kondenatuz, asko ikasi dute harengandik.

Estatuak bere antz eta irudira birsortu nahi izaten digu hiritarra, hiritarraren kontzientzia: dena politika

bihurtuz, dena Estatu bihurtuz (Estatuaren omnipresentzia inbaditzaile horrixe buru egitea da, besteak

beste, ezkondenatzaile askok ez kondenatuz nahi duena). Nazismoak Alemania inperialeko tradizioak

modernizatu zituen moduan, Espainiak ez dago dudarik Francoren ondoren bere tradizioak modernizatu

dituela. Baina, hori; bere tradizioak: nirekin ez bazaude, kontra zaude; etsaia zara, etc.

Gero, etsaiak dena gaizki etsaiaren aurka dena ongi printzipioarekin, arauz-eta zeinen eskutik etorri,

udaletxeetan politika alternatiboen esperimentuak oro zapuztu beharra dago, kultur proiektu berriak a

priori gaiztoak dira, plan originalak beti txarrak, Abiada Handiko Trenaz eztabaidatzeko ez daukazue

eskubiderik (bortxa kondenatzen ez duzuen artean)… Ez bortxa bakarrik: bide ez ofizialetik ezer egiteko

posibilitateak oro daude kondenaturik, eta kondenatu behar dira. Horrela, gizartea higiezindurik dago, ez

atzera ez aurrera, dena loturik eta ongi loturik, Jeneral zaharraren hilburukoak nahi zuen legetxe.

Laguna: nora joateko atera zinen, eta nora heldu zara, edo zaituzte helarazi?

Gure laguna ez da bortxaren fededun bat, eta bortxa gaitzesten ez badu, ez da bera horrela demokratagoa

delakoan, gizarte demokratagoa gura lukeelako baizik. Eztabaida bat nahi lukeelako –dialogoa, ez oilar

borroka- alde guztiek euren arrazoiak arrazoitzeko eta argitzeko, eta norbera bere iritzira arrazoien artean

ibiliz ailegatzeko. Baina, “zer eztabaidatu? Hemen ez dago zer eztabaidaturik” aurpegiratzen dizute. (Eta

egia da, atentatu baten biharamunean, ez eztabaidatzea hobe da). Okerrago dena, batzuen temarekin ezer

ez eztabaidatzeko, eta libreki eztabaidatzea bera praktikan legez eragotzia, denok ere azkenean ez dakigu

honezkero zer eztabaiatu beharko genukeen. Ez dugu eztabaidatu, ETAk Euskal Herriari egin dion kaltea

moralki, kulturalki, sozialki, politikoki… Agian Euskal Herriak ETAri asko zor dio moralki, kulturalki, sozialki,

politikoki: agoran eztabaidatu ez dugu inoiz egin. Kondizio hauetan, ETAren kondena publikoak oso onestoa

ez du ematen. Gure lagunari behintzat onestoagoa begitantzen zaio abstenitzea. Eta? Ez da

onestasunagatik, abstenitu eta kondenatzen ez badu. Jada ez du oso garbi gogoratzen zergatik ez zuen

kondenatu nahi. Gerra oro manikeoa da eta gauzak hainbeste nahastu dira urteotan guztiotan. Errazena,

orduan, txuri-txuri garbia iruditzeko, bere burua gerratik kanpo suposatzeak eman lezake: nondinahiko

bortxa oro gaitzetsiz, etab. Hori, baina, gure gizartean ez da de fakto manikeismoaren lorearen lorea baizik.

Hemen ja inor ez dago garbi, aspaldi. Gure lagunak badaki, ez kondenatu edo abstenitu arren

manikeismoaren sarean atrapatua dagoela. Manikeo bat da bera ere — baina gutxienez berak badaki

manikeoa dela, manikeismo erregearen biktima bat gehiago. Badaki, gainera, arazoa ez datzala bortxa

kondenatu bai ala ezean, batzuen eta besteen manikeismo gehiago ala gutxiagoan, eta soluzioa behar

duena borroka dela, ez gure kontzientziatxoak, eta borrokaren kausak. Ikusten ditu borroka kostatzen ari

den sakrifizioak, alde guztietan. Larzabalen Ibañeta-z oroitzen da: “zer ari gaituk, nafar odola putzuka

ixuriz? Nafarroa diagu odolez hustuko eta nafarren artean ditiagu ikaragarrizko herrak muntatuko?”

Gogoeta aski konplikatu hauek guztiek konklusioa franko sinplea dute: edo bortxazko bidez edo bakezko

bidez saia gaitezke, biek dute beren prezioa.

~ 29 ~

Historian ezer ez dago debalde. Prezioaren galdera, hortaz, ez dago

baztertzerik: morala da eta politikoa da; ez moralak eta ez politikak

saihets lezakete. Eta nekeza da erabakitzen (etorkizuna ez baitu inork

ezagutzen, esango zukeen Kantek). Gure protagonistak ez daki ja nora

begiratu. Hasiera hartan helburua ez zen garaipena, askatasuna zen.

Zalantza guztien osinean ere, baina, pentsatzen hasten da orain,

egungo katramila sozial, politiko, ekonomiko, kultural guztiotatik

ateratzeko, bortxaz baino hobe, agian irtenbidea bakean bilatzen

entseatu beharko litzatekeela. Beharbada efikazagoa ez da (“garai

txarrak dira utopiarentzat“), baina, gutxienez, jomugarekin seguruenik

hobeto doitzen da. Izan ere, helbideek askotan helburuak ere

halakatuz amaitzen dute — bortxak batez ere, ikus iraultzen historia. Bortxa gaitzetsi ez du egiten (zein

zentzu izan behar/ahal luke horrek: erlijiosoa?, morala?, politikoa?, hiruren nahas opila?, oportunista

zinikoa?, azkenean apaldu eta burua makurtzearena?…). Ongiegi daki, praktikan bortxaren kondena efikaz

eta sinesgarri bakarra, tranpa eta ekibokorik gabekoa, elkarrizketa dela. Hor dago korapilo gordiarra:

elkarrizketak askatasuna suposatzen du, baina alde guztietatik askatasuna. “Konstituzioaren“ aldetik ere

bai.

Bitartean, elkarrizketarik gabe ezin esango da elkarbizitza politikoaren oinarria guztion gizarte ituna denik:

paperak paper, oinarri hori garailearen inposizioa izango da beti ere, edo berriz ere. Bortxa, askatasunaren

bitartekoa izatetik helburu izatera etorria egongo da: gizon-emakumeon bizitza katez kateatzen duen

burdinezko gizarte egitura.

2009-11-17

* * *

~ 30 ~

3) Andoni Olariagaren “Biolentziaren eztabaida eta pazifismoaren eraginkortasun eza”,

eta Günther Anders-en “Nahikoa al da bortxarik gabeko protesta?” (Elena Martinez

Rubiok itzulia.)

Biolentziaren eztabaida eta pazifismoaren eraginkortasun eza (Gara, 2010-11-22)

Egunkaria zabaldu, eta notizia hau irakurtzen dut egunero: “x”-ek (berdin zait nork: PSOEk, Aralarrek,

Lokarrik…) Ezker Abertzaleari eskatu dio ETAren biolentzia kondenatzea eta haren kontrako diskurtsoa

gogortzea. Eta, amorruz, pentsatzen dut: nortzuk ote dira “x” hauek inoren kontzientzia bortxatzeko?

Vatikanoko capo berriak? Amorrua razionalizatu ondoren, hobeto pentsatu, eta ondorio honetara heldu

naiz: frankismo soziologikoan gaude berriz ere; pazifismoaz mozorrotutako artxikatolizismo espainolean.

Etsaiaren moral bikoitza onartu, eta kontzientziaren

bortxa frankista inposatzen da berriz ere. Baina,

estatuaz gainera, gure herriko hainbat alderdi eta

erakunde “abertzalek”, betikoek zein orain hamar urte

sortutakoek, kontzientziaren bortxa berbera inposatu

nahi dute. Slogan erlijioso zahar-berriekin datozkigu,

beraz: “bide pazifikoak dira zilegi eta eraginkor

bakarrak”, “biolentzia kondenatu eta errefusatu behar

da”, eta abar predikatuz. Bigarren hori, ordea, ez da

kontzientziaren bortxaketa besterik.

Horretaz gain, behin eta berriz entzuten ari gara

biolentziarekin ezer ez dela lortzen, eta kasik fede itsu

batekin esaten zaigu politika dela bide zilegi eta eraginkor bakarra (gero politika bide pazifikoekin

berdintzen da absolutuki, biolentzia ez-politikoa balitz bezala!). Eta bide pazifikoetatik jarraituz oztopo

guztiak gainditu, eta herri hau bihar askea izango dela sinetsita daude. Nondik dator fede hori? Slogan

inuzente hura gizakiaren historia urrun eta hurbilarekin gaizki lotzen den printzipio metafisiko hutsa da.

Biolentziarekin ezer ez dela lortzen sinestea historia eta historiaurrea (eta errealitatea!) bera ukatzea da,

geroz eta erlijiosoago (absolutuago) predikatzeagatik eta ozenago oihukatzeagatik egiago bihurtzen ez

dena. Zeren eta, nola izan da Espainia eraikia? Zenbat “demokrazia” daude munduan bortxarekin lortuak

izan ez direnak? Zenbat giza eskubide lortu dira gizakiaren historian biolentzia erabili gabe? Zenbat?!

Bakea nahi duenak ezin ditu txorakeria horiek esan. Daukagun historia eta gizartea daukagu, ez izatea

gustatuko litzaigukeena. Eta daukaguna eta izatea gustatuko litzaigukeena nahasten ditugu berariaz. Izan

ere, gizakiaren historian, de facto, bortxa bidez lortu izan dira emaitzak politikan, tamalez. Hortaz, bake

bideak eraginkorrak badira, zergatik du Espainiak bere batasuna bermatzeko hainbeste polizia? Zergatik

torturatzen du? Zergatik du armada bat?… Bere batasuna mantentzeko bide pazifikoak onenak badira,

zergatik? Esaiozu Estatuari ezetz, erratua dagoela eta bide pazifikoak onenak direla, eta, beraz, haren

konkista, genozidio eta errebolta anti-ilustratu guztiak hain gloriosoki kontatzen dituzten historia-liburu

guztiak erretzeko, eta deuseztatzeko kartzelak eta armada, bere batasunari eusteko bide pazifikoak omen

direlako eraginkorrenak. Seguraski tenteltzat hartuko

zaitu.

Bestelakoa da, ordea, bakea tresna efikaz izateko

baldintzak eraiki nahi izatea. Baina egungo gizartean ez

daude horretarako baldintzak sortuak, hori da

problema. Hori eta bakea ez dela berariaz eta

ezinbestean egon behar duen zerbait (batzuek haizea

bezala egon behar den zerbaiten gisara predikatzen

digute-eta!), bakea egin egin behar da, eta bakea -ergo justizia- izateko baldintzak sortu egin behar dira. Hau

da, bakea ez predikatu, baizik eta egin, eraiki egin behar

~ 31 ~

da. Eta, beraz, bakea ez da egiten bortxa oro ez zilegitzat kontsideratzen duen etika elizkoi bat predikatuz

(bestela, kontsekuentea izanez, ez ordaindu armadaren sostengurako zergak, eta ez parte hartu tortura

sostengatzen duten instituzioetan, edo itxi armagintza enpresak). Aldiz, baldintzak sortu behar dira

indarkeriarik gabeko politikek eragina izan dezaten, eta horrela, inork indarkeria zilegitzat har ez dezan. Hau

da, desagerrarazi dezagun (gure kasuan) batzuek biolentzia zilegitzat kontsideratzeko izan duten motibo

hori (Euskal Herriak ezin du bere etorkizuna demokratikoki erabaki, berdin frankismoan nahiz

“demokrazian”). Bide horretan, predikuak baino, politika eraginkorrak egiteko ordaintzen zaio politikariari.

Horretarako bozkatzen dugu (permititzen zaigunean), ez errealitatearekin lotzen ez diren slogan tentelen

arrosarioa errezatzeko!

Indarkeria, beraz, lehen-lehenik errealitate bat da nahiz eta XXI. mendean egon! Ez beste ezer. Izan ere,

batzuk asaldatu egiten dira XXI. mendean tortura posible dela ikusita. XXI.ena izate hutsagatik derrigorrez

demokratikoagoa edo aurreratuagoa izan beharko balu bezala. Baina hau ez da biolentzia justifikatu nahi

izatea, baizik eta XXI. mendean oraindik biolentziak duen garrantziaz jabetzea. Ez gara tentelak. Armak,

biolentzia eta gizon-emakume armatuak gorroto ditugu, baina ez gara hain inuzenteak armak gaur egun

duten garrantziaz ez jabetzeko. Gaurko munduan, atzokoan bezala, geroz eta arma gehiago izan, boterea

ere handiagoa da (ustezko bakezale askoren negozioa ere bai, halaber).

Errealitate hori, beraz, hor dago. Zer egin haren aurrean? Politikariek indarkeriaren aferari Rouco Varelak

eta Benedictok predikatzen duten etika absolutu horrekin aurre egin nahi izatea ez da duina (gizartea laikoa

dela esango dute gero…). Zer gizarte mota eraiki nahi da horrela?!

Kultura dogmatiko-katoliko arnastezin batean bizi gara. Afera, bere garaian bezala orain, kontzientzian

sartzen den Estatu artxikatolikoaren eta haren guardako aingeruen autoritarismoa da. Izan ere, noiz arte

errepikatu beharko dugu estatuak bizitza soziala soilik arautu dezakeela, baina inolaz ere ez kontzientzia?!

Eta, noiz ulertuko dugu inork pentsa eta arrazoitu dezakeela herri batek defentsarako eskubidea duela

(armekin, adibidez), baina orain agian ez dela eraginkorra (eta horregatik errefusatzen duela politikoki,

baina ez moralki -hori txorakeria baita-), eta abar, eta hori ez dela kondenagarria?! Hau da, pentsatu,

edozer pentsa daiteke, baita biolentzia zilegi dela ere, eta hori inork ezin epaitu dezake politikoki, gutxiago

moral elizkoi batetik, eta are gutxiago baldintza bezala jarri instituzioetan parte hartzeko. Oraindik ere

larriagoa da alderdi abertzale batzuk ezker abertzalearekin biltzeko kondena baldintzatzat jartzea, edota

Batasunaren legalizazioa ahalbidetzeko baldintza bezala onartzea; kultura inkisitorial espainol (hori ere

biolento!) batetik egiten baita.

* * *

Nahikoa al da bortxarik gabeko protesta? (Günther Anders. 1987-05-09. TAZ egunkaria.

Alemanetik itzulia Elena Martinez Rubiok)

OHARRA: TAZ aleman egunkarian 1987ko Maiatzaren 9an Günther Andersek argitaratutako lana da.

§ 1 Saldukeria

Sasiekintza sentimental eta sinboliko hutsek osaturiko gure protesta, munduaren erabateko suntsiketa

prestatzen ari direnen kontra, iraganeko zerbait da honezkero, iraultzaurreko fase bati dagokiola argi

geratu delarik.

Bortxarik gabeko fase honi amaiera ematea —hau da, kaltegabe izaten jarraitzeari uko egitea— gure oinarri

moral eta tabu guztiei kontrajarria da, alabaina. Nik neuk behintzat, Lehenengo Munduko Gudaz geroztik

irmo eutsi diet printzipio eta tabu horiei guztiei, urratuezinak zirelakoan. Honek beraz, deskribatzeko

gogorik ere ez dudan egoera batera eraman nau. Baina duela gutxi, gaur egungo buruzagi bat mikrofono

aurrean txantxetan hasi zenean, Sobiet Batasunari arma atomikoekin eraso egiteko agindua eman berri

zuela irripartxo batekin esanez, halako bat besterik gabe esan zitekeela ohartu nintzen. Gainera, bere

~ 32 ~

jarraitzaileek, gustu txarreko aldarte on hura erakusteagatik, txalotu ere egin zutela jakin nuenean, ez

zitzaidan zalantza izpirik gelditu: ez dago ahalguztidun horien axolagabekeria baino arrisku larriagorik. Guk,

hortaz, jokabide berri bati lotu behar diogu: honaino helduta, debekatua zaigu adeitasunez edo

jendetasunez jokatzea. Halako batean apal edo gizabidetsu izateak, gure ganoragabekeria utziko luke

agerian. Gure koldarkeria, areago. Hots, ondorengoei traizioa, saldukeria.

Basoak desagertzen eta hiltzen ari diren honetan, gure lurra infernu bihurtzeko bidean gaudelarik, izugarri

ugaldu dira mamutzar atomiko mehatxutzaileak. Hauei bortxarik gabe buru egin nahi izatea ez zaio gure

borrokari batere lagungarri izango. Mamutzarrok ez dira ez gure hitzen ez gure erreguen ez gure laztanen

bitartez urrunduko. Alferrik da gose grebak egitea. Gogoan hartu behar dugu bestalde, munstro horien alde

agertzen direnek edota eraikitzen dituztenek (gaurko “Zimmermann”-ek*), gure edozein protesta-ekintzari,

bakezaleenari nahiz sinbolikoenari ere, aurre egite huts edo jarkiera deritzotela nolanahi ere. Halaber

hartzen dute berehala indarkeriatzat edozein aurre egite edo jarkiera.

Ez. Gure artean ezarritako mamutzar horiei modu sistematikoan erasotzen hasteko garaia da, geure

buruaren defentsa fisiko hutsa eginez, hemendik aurrera ez daitezela erabilgarriak izan. Munstrook

etengabeko mehatxu bat gauzatzen baitute gure kontra, gizadiaren kontra alegia. Era berean, larrialdi-

egoera orokor bat gorpuzten dute, anabasa sortu —bestela esanda, mundua berriz ere kaosera eraman

dezaketelako.

—————————————————————————————————————-

(* Garaiko ministro baten abizenarekin egindako hitz-jokoa. Zimmermann, arotza da alemanez, eraikintza-

lanetan aritzen dena)

§ 2 Berria dena, moralagoa da

Baina baliteke hau guztia aski ez izatea. Gure erabakia zentzugabe gertatzea. Esan nahi baita, bere

apaltasunagatik zentzugabea. Alde handiegia baitago, txikiziozko hornikuntzen tamaina zein bikaintasun

teknikoaren (berauek babesteko dauden polizien armak barne*) eta geure kontra-arma xume edo

primitiboen artean: har ditzagun gogoan (harrigarria da-eta!), gure eskuxerra txikitxo zaharrak, gure

bihurkinak eta aizturrak… “Harrigarria da-eta!” tartekatu dut, zeren boteredunen begietan, hau da,

indarkeriadunen begietan, gure armen xumetasuna lotsagarria baita, barregarria ia-ia. Auzolotsa

sorrarazten die nonbait. Edo gure aldetiko ausarkeria mingarritzat jotzen dute beharbada. Beste hitzekin

esateko: indarkeriadun horiek sinestuta daude, lehiarako gai diren gailuak baizik (fintasun tekniko gorena

lortu duten armak, esaterako) ez direla aintzat hartu behar.

Teknika mailarik ez daukana ezin daiteke, haien

ikuspegitik, hizpide ere izan, ezta zentzu

moralean ere. Horrexegatik, gas negar-eragilea

ehunka lagunen begietara airetik jaurtitzea

moralagoa dela uste dute, lur zikinetik

hartutako harriak botatzea baino. Jende horren

aburuz, hiltzeko era modernoena ezinbestez da

akasgabeena, bai eta errugabeena ere.

Alderantziz ikusita: manifestari baten labankadak zauritua suertatzea (ez, ordea, neutroi bonba berri-berri

batek), nahiko kontu zatarra litzateke, norberaren ohorearen kontrakoa.

Azken finean, amaitzen ari den bigarren milurtekoaren garaikide denak, botatako harriak baino modernoak

diren armekin borrokatua edo hila izateko eskubide osoa dauka-eta. “Hil zaitez tankera aurrerakoian!”

§ 3 Aski ote da gauzaki hilak hiltzea?

~ 33 ~

Nuklear arma erasotzaile etsai itzelen (berauek zaintzeko dauden polizien goi-mailako arma modernoak

barne) eta manifestariek erabili ohi dituzten kontra-armen arteko desberdintasun teknikoa hain da handia,

non zilegi zaigun lagun batzuen ezkortasuna ulertzea. Aurka egite fisikoak, gure erabateko hondamena

ekarriko lukeelako berekin, haien ustez. Bai, egia da: manifestarien armei ezin zaie ezta “arma” hitza eman,

objektu bilakatutako hel-deiak besterik ez direlarik. Izan ere, desberdintasun hau nabarmen-nabarmena da,

eta botere kolonialen su-armen eta Kongoko bizilagunek hemeretzigarren mendean (sutsuki baina alferrik)

beren burua defendatzeko erabili zituzten banbuzko gezien arteko desberdintasunarekin alderatu

dezakegu.

Orduan ere izan zen desberdintasun teknikoa funtsezkoa munduko historiari begira. Jakina, teknika-maila

apalagoa zutenen kalterako. Gure etsaien aginte eta indarkeria-tresnen aldean, geurea ekintza-sinbolismoa

baino ez da, edo ez litzateke izango, bortxaren erabilera gauzaki hiletara mugatuko bagenu. Nork daki,

dagoeneko ez ote duen teknikaren bilakaera beldurgarriak (honi berez, “iraultza” izena eman diezaiokegu,

orain arteko iraultzarik garrantzitsuena agian) iraultza politikoetarako aukera guztien desagerpena eragin…

Berau, beste iraultza bat litzateke, funtsezko gertakizun bat munduaren historian, nahiz eta gertakizun

negatiboa, demagun, basapiztien desagerpenaren antzeko zerbait.

Bestalde, guztiz eraginik gabekoa eta murritza litzateke, hilda dauden gauzakiak erasotzea edo “hiltzea ”

(zalantzatiek gehien jota onartzen dutena). Zeren —gauzaki ikaragarri horiei oldar egiteko gai bagara ere—,

beren bernizari urratu txiki batzuk egitea baino askoz gehiago ez baikenukeen lortuko. Ez, ez. Mugatzen

baldin badugu gure burua halako gauzaki hilei kalte egitera edo amaiera ekartzera (zeintzuen baitan

milioika lagunen heriotza egon daitekeen gordeta), gure ekintzak zentzugabeak ezezik, gutxiegizkoak ere

izango dira. Hain zuzen, masa-ekoizpenen aro honetan gauzaki guztiak berehala ordezkatuak izaten

direlako, edozein unetan, segituan eta inongo arazorik gabe. Alferrik da, hortaz, gu ezer suntsitzen

ahalegintzea. Gainera, edozein ekoizpen-mota bakoitzetik, hainbat eta hainbat ale egoten dira gaur egun,

ekoizpenaren beharrek egiazko kontsumoarekin bat egiten ez dutenez. Honek, hein batean, suntsiezin

egiten ditu ekoizkinak. Edo arrandiaz esateko: hilezin bihurtzen ditu.

Ildo beretik, ekoizkinei kalte egiteko mehatxua bakar-bakarrik izan daiteke eraginkorra eta zentzuzkoa

baldin eta, honezaz gainera —edo hobe: lehenik eta behin— aipaturiko tresnen ekoiztea, ezartzea eta

erabiltzea interesatzen zaienei argiro-argiro adierazten badiegu, orain arte (gehien jota) ekoizkinentzat

aurreikusia genuena (harrokeria litzateke hemen “eragiteko” asmoa genuena esatea), iragarpen bat baino

ez dela izan. Baina orain, ordea, beraiekin ere berdin jokatzera behartuta gaudela.

Izua etengabe eragiten digutenez gero, baliteke noizbait beraiek ere etengabe izuturik gertatzea. Bada,

kontu handiz ibiltzeko. Kontuz ibiltzeko haiek guztiak, bai, bata bestearen ondotik, ustekabeko hurrenkera

batean… geure umeen eta ondorengoen bizirik jarraitzeko aukera bermatua izan dadin. (“izan dadin”, ez

adibidez, “gera dadin”).

§ 4 Hautsitako tabua

Azken hitz izugarriok ez ditut arinkeriaz idazten, ez beste edozein hipotesi edo iritzi edo zerbait egiteko

deialdi baten antzera kanporatzen, esaterako.

Azken batean, badira hirurogeita hamar urte —1914ko abuztuaren hasierako egunetatik hona, zehazki—,

arazo batek kezkatuta eta harrituta naukala: nola diren gizakiak beste gizakiak, atseginez ere, hiltzeko gai.

Haurtzarotik izan ditut zailtasunak “hil” aditz hau ahoskatzeko, hotsa bera, ekitea bezain hilgarria balitz

bezala. Eta oso gutxi izan dira, idazten saiatzen hasi nintzenez geroztik, hiltzeari buruzko nire izua aipatu ez

dudan orriak.

Hau dela-eta, “hil” hitza idaztean, erabat ikaraturik eta ia sinestu ezinean naukazue. Hobe esanda, “hil”

hitza idatzi beharra dudan honetan. Beste irtenbiderik ez zaigulako geratzen, mehatxu egiten digutenei

geuk ere mehatxu egitea baizik. Eta ez diet sekula ere hiltzeko tabua haustera behartu nautenei barkatuko.

~ 34 ~

Halaber eskatzen dut, horretarako eskubidea dudalarik, ez leporatzeko niri inongo arinkeriarik, bukatzeko,

ondoko hau errepikatzen badut orain: beste aukerarik ez dugu, mehatxua da gure bide bakarra, gure

belaunaldiari eta amesten ditugun ondorengoei bizitza bermatu nahi diegunez gero. Mehatxatu egin

beharko ditugu lur gaineko bizitza indar nuklearraren bidez (berdin “gudarako” nahiz “bakerako” omen

dena) jokoan jartzen tematu eta nuklearrak geldiarazteko eskaintza guztiei muzin egiten dieten gizonak,

aurrerantzean, bata zein bestea, ehizatzat hartuko ditugula argi eta garbi aditzera emanez.

Ondorioz, min handiz bada ere, erabakia baita auzia, hauxe jakinarazi nahi nuke hemen: ez dugula atzera

egingo gizaki horiek hiltzeko orduan, beraiek —dela beren irudimenaren mugengatik, dela beren bihotzeko

ergelkeriagatik—, gizadia hil edo arriskuan jartzeko orduan atzera egiten ez duten bezala.

—————————————————————————————————————-

* Ez dakit “polizia” deitu ahal zaien gaur egun manifestarien kontra erabiltzen diren horiei, militar hutsak,

hau da, gerra zibilean aritzen den armada kontrairaultzailea ematen dute-eta.

* * *

~ 35 ~

4) Jon Jimenez / Andoni Olariaga: Zizek eta biolentzia

"Zizek eta biolentzia". Larrun. 2010-05-30

Zizek, desobedientzia zibila eta biolentzia izango

ditugu hizpide artikulu honetan. Planteatuko ditugun

galderak hauek dira: Zer da biolentzia politikoa? Zein

biolentzia politiko da zilegi eta zein ez? Zein da

biolentzia politikoaren helburua? Zein da boterearen

kontra erabil daitekeen biolentziarik efikazena?

Desobedientzia zibila biolentoa al da? Abstentzio

politikoa eraginkorra izan al daiteke? Galdera horiek

ardatz hartu eta, Zizek bidelagun dugula, horiek

nolabait erantzuten edo behintzat birplanteatzen eta argitzen saiatuko gara.

Zizekek diosku, bortxarik biolentoena sistemak erabiltzen duena dela, zeren “biolentzia hau jada ezin egotz

dakieke norbanako konkretuei eta euren asmo ‘maltzurrei’, baizik eta erabat ‘objektiboa’, sistemikoa,

anonimoa da” (Zizek, 2008). Ezkutukoa den heinean, indarkeria mamu bat bezala txertatua dago gizakiaren

erlazio-sistema guztietan, hau da, hizkuntzan, gizarte antolaeran, lan–munduan eta abarrean. Ikusezin.

Beraz, biolentzia guztia dela esaten du nolabait Zizekek. Hau da, giza harremanetan ez dago biolentoa ez

den harremanik. Horrela, ekintza politiko armatu bat, mobbinga bezain biolentoa izan daiteke,

testuinguruaren arabera. Baina sistemak giza eskubideen talaia metafisikotik ukatzen du hori, Zizekek

dioskun bezala: “Hau da, beraz, giza eskubide unibertsalen diskurtsoaren egia: giza eskubideen aterkiaren

babespean daudenak eta ez daudenak bereizten dituen horma” (Zizek, 2005). Giza eskubideen defentsa

gure eskubideen bermatzaile den estatuak egin behar du. Baina ez haiek predikatuz, aplikatuz baizik.

Biolentzia zikina praktikatzea baita, bai biolentziaren monopolioa duen estatuak bere biolentzia ezkutatzea,

bai monopolio hori erauzteko erabiltzen den biolentzia disidentea giza eskubideen kontrakotzat hartzea.

Hain zuzen, biolentzia politikoa, definizioz, ukatuak izaten diren giza eskubideak lortzeko borroka izan baita,

eta ez horien kontra egiteko.

Jarraitu dezagun: “Batzuetan ezer ez egitea egin daitekeen ekintzarik biolentoena da” (Zizek, 2008) diosku

esloveniarrak. Horren atzean dagoen ideia hau da: ekintza bat biolentoa eta ez biolentoa izan daiteke,

testuinguruaren arabera. Alegia, batzuetan ume baten irribarrea biolentoagoa izan daiteke biolentzia

fisikoaren edozein adierazpen baino. Horren harira, paragrafoaren aitzineko ideia hartuta, abstentziorako

deia egin digu inoiz Zizekek liberalismoaren kontrako gurutzadan. Berak diosku, ekintza lokalizatuetan

aritzea sistemari berari lagungarri zaiola hobeto funtzionatzeko. Hau da, sistemak xurgatu egingo lituzkeela

ekintza biolento politiko desberdinak, dela desobedientzia zibila, dela borroka armatua. Horrela al da? Ezer

ez egitea gauzarik biolentoena al da batzuetan? Testuingurura jo beharko dugu hori zehazteko, Zizeken

ustez. Biolentzia politikoa (kasu konkreturen bat) benetan eraginkorra den esatea zaila suertatzen da,

eraginkortasun hori begien bistara ezin baita ikusi askotan. Biolentzia politikoa efikaza denean, gobernuak

bere posizioa moralki indartu dezan behartu egiten du (bizitza sakratua da, biolentzia datorren lekutik

datorrela txarra da –baina, berea ez?–), eta, horren ondorioz, gobernuaren zilegitasun politikoak behera

egiten du: izan ere, disidentziaren kontra errepresioa areagotu behar izaten du, zilegi den indarkeria

bakarra berea dela erakutsiz. Errepresioa tresna ez-demokratikoz burutzen du, disidentziarekin bukatzeko,

baina horrela, bere zilegitasuna kolokan jartzen da.

Zizeken aburuz, abstentzioa litzateke biolentziarik eraginkorrena. Eraginkorra eta biolentoa izan al daiteke

abstentzioa? Printzipioz, abstentzio altuak ez die hauteskundeei zilegitasunik kentzen. Begiratzea besterik

ez dago gurean Konstituzio Espainolak izan zuen abstentzio maila altua. Sistemak erraz xurgatzen du

abstentzio politikoa. Eta beraz, badirudi eraginkorragoa litzatekeela Zizeken abstentziorako proposamena

(berak duen) desobedientzia zibilaren proposamenarekin ordezkatzea.

~ 36 ~

Biolentziaren zilegitasunaren problemarik ez dauka pentsalari esloveniarrak. Ez dugu bera moralista merke

horietako bat. Sistema neoliberalaren kontra altxatzen den biolentzia politiko oro jotzen du zilegitzat,

printzipioz. Dela identitate arazo, kolonialismo, justizia sozial eta abarren inguruko borroka. Berak argi du,

“legean ez eraikitzen ez sostengatzen den biolentziaren eremua maitasunarena da” (Zizek, 2008). Zizek ez

da euskalduna, bestela aspalditik genuke kartzelan. Hala ere, tolerantziaz jantzia den eta sistema

neoliberalaren biolentzia basatiena onartzen duen gizarte zibilari galdera bat luzatzen dio: “Zergatik uste

dugu konponbidea tolerantzia dela eta ez emantzipazioa, borroka politikoa edota borroka armatua?”

(Zizek, 2008). Hortxe galdera bikaina. Mozorroek ez dute balio, sistemaren jukutria dira. Ilustrazioaren eta

demokraziaren apologistak ere beren ideia formal hutsekin ez digute balio. Argi dio esloveniarrak:

“‘diktadura’ terminoa demokrazia ere diktadura forma bat denaren zentzu zehatzean erabili beharko

litzateke, hau da, determinazio formal hutsa bezalako zerbait” (Zizek, 2007). Paper hutsean geratzen diren

wet paper demokraziak eta giza eskubideek ez digute balio. Zizekek zera aldarrikatzen du: mendebaldeko

gizarte kapitalista kolonialistaren arma diren eta edukiz hustuta dauden demokrazia formalaren eta giza

eskubideen (eta haren predikatzaileen) kontra egin behar du gizakiak, horiek sistemaren mozorro

zilegitzaile diren heinean.

Hori guztia esan eta gero, hau da pausatu beharreko galdera: zein da biolentoagoa, indarkeria ezkutuan

erabili eta giza eskubideak predikatzen dituen hori, ala biolentzia zuzena (desobedientzia, armatua...)

erabili eta elkarrizketarako deia luzatzen duen hori? Alegia, zein da biolentoagoa, estatuaren biolentzia

darabilen eta hitz egin nahi ez duen hori, ala arazo bati soluzio bat bilatzea helburu duen biolentzia

disidente hori?

Bibliografia:

Zizek, Slavoj (2002): Welcome to the Desert of the Real, London: Verso.

Zizek, Slavoj (2007): Terrorism and Communism, A Reply to Karl Kautsky. London; New York: Verso.

Zizek, Slavoj (2008): Violence, London. Profile Books.

* * *

~ 37 ~

ERANSKINAK

Arregi, Rikardo. Biolentziaz in Herriaren lekuko. Jakin. Arantzazu. 1972. 109-110.orriak.

Biolentzian bizi gara. Errepresentazioko demokrazia krisi gogorrenean eta

garratzenean aurkitzen da. Badirudi biolentzia besterik ez dagoela korapilo

politikoei soluzioren bat aurkitzeko. Menperatutakoa eta politikatua dena,

erreboltatua da. Eta gizon erreboltatua biolentoa da.

Egunerokoak, aldizkariak, irratia, telebista, abestiak, etab., biolentzian bizi

dira, nonahitik biolentzia darie.

Psikologoentzat biolentzia era desberdinen diferentziazioa kontzientzipeko

motibazioetan dago. Biolentziarik samrrena jolastea dena da. Jolasean

bizkortasuna eta arintasuna erakusteko erabiltzen dena. Biolentzia hau ona

da, bizitzaren zerbitzuan dagoelako. Bada beste biolentzia era bat,

psikologoen iritzian, gure hardunerako askotaz ere inportantzia handiagokoa

dena, defentsarako erabiltzen dena da. Erreakzioan finkatzen den biolentzia

da. Gaitzaren kontra sortzen dena. Arrazoimenean sustraitu daiteke eta

bizitzaren zerbitzuan egon. Gaitza, biolentzia erreakzio bezala sortarazten duena, askotan ez da benetakoa,

irudimen bat baizik. Politikalariek beren asmoetan maizago erabiltzen dutena. Gerla guztiak, gaur egun,

Herri bakoitzak bere buruaren defentsarako dela sinestaraziz gero dira posible. Oso zaila da, ordea, gerlan

dabiltzana biek beren buruaren defentsagatik dabiltzala baldin badiote, zein den agresorea eta zein arri

duten defentsan erabakitzea. Hala ere puntu honek bi egia erakusten dizkigu: batetik, jendea gerlara

mugitzeko bere defentsarako dela sinestarazi behar zaio, bestetik, posible dela defentsarako gerla batera

dei eginaz Herri bat askozaz ere errazago zuzentzea eta gobernatzea. Bada beste biolentzia bat frustraziotik

sortzen dena. Biolentzia hau ezereztatzailea da. Beste bat mendekuarena da.

Hori psikologiaren aldetik. Eta politikaren aldetik, zer? Munduan zehar unibertsitario politikoak

biolentziaren bideak aukeratzen ari dira. Biolentzia horregatik dimititu du Belgikako gobernuak. Hori da

Estatu Batuetan zenbat beltzek aukeratu duten bidea. Langileak sindikatoez mesfidatzen hasten direnean

hartzen dutena. Hego Ameriketako gerrileroena. Vietnamekoa. Biolentzia, beraz, hor dago. Ukatzea edo

haintzakotzat ez hartzea aingerukeria litzateke.

Politikan biolentzia bi eratakoa da: sufritzen dena eta egiten dena. Biolentzia sufritu, esate baterako,

behartsuek, menderatuek eta menperatuek egiten dute. Aspaldidanikoa denez gero, asko irauten duenez

gero, normala dirudi, naturala, legezkoa, berezkoa. Eta orain dator galderarik garratzena, zein da biderik

egokiena biolentzia horretatik ihes egiteko? Bai ote dago zenbatetan biolentzia beste biderik? Ez ote da

hori, erantzun biolentoa aukeratzea, gainontzeko bide eta erantzun guziak agortu diren seinale?

* * *

ETA kondenatzea (eta III). 2008-05-04 Ekai Txapartegi

Derrigorrezkoa bihurtu da ETAren ekintzak kondenatzea. PP-PSOEk hainbat alderdi

politiko ilegalizatu eta dozenaka alderdikide kartzelaratu dituzte ETA ez

kondenatzeagatik. Era berean, EAJk zentsura mozioak aurkeztuko ditu ETA

kondenatzen ez duten ordezkari politikoen aurka.

Kontrara, lau arrazoi politiko eman litezke ETA ez kondenatzeko: 1) Kondenatzea

epaileen edo apaizen egitekoa da, ez politikariena. 2) Politikarien zeregina arazoak

konpontzea da eta “kondenak” ez du arazoa konpontzen. 3) ETA kondenatzeko

exigitzen dabiltzanak hipokritak dira: GAL sortu zuten, tortura babesten dute, Irakera

tropak bidali zituzten. Edo aprobetxategiak: ez zaie etika interesatzen, kriminalizaziotik etekin politikoa

ateratzea baizik. 4.) ETA kondenatzea lehen urratsa da, hori egin ondoren beste eskakizunekin etorriko

~ 38 ~

zaizkigulako –ETAkideak salatzea, atxilotzea, kartzelaratzea…–, eskakizunen zerrendak ez baitu amaierarik –

independentzia albo batera uztea, indarrean dagoen konstituzioa geure egitea–.

Gehiago ere egon daitezke baina normalean horiek dira ETA ez kondenatzeko lau arrazoi nagusiak, inondik

ere politikoki zilegi direnak. Gutxienez, inor gutxik uka dezake pentsamendu eta adierazpen askatasunaren

barruan kokatzen direnik. Bere egiten dituztenek bizkarra jarri beharra ordea, izutzekoa da.

Nola deitzen zaio iritzi bategatik hiritarrak espetxean sartzen dituen estatuari? Nola deitzen zaio iritzi

bategatik ordezkaritza demokratikoa debekatzen dien sistema politikoari? Praktika horiek dogmatismo

morala erakusten dute, baita Espainiako Estatuan politikaren eta legearen erlijiotzea bizi dugula erakutsi

ere. ETA ez kondenatzeagatik hiritarrak kriminalizatzea beste sintoma bat baino ez da, prozesu beldurgarri

horrena. Gertatzen dena da aldi berean akuilu eta indargarri ere badela eta, horregatik, geratu beharra

dagoela.

Arazoaren muina Estatuak hartu duen norabidea da, herejia nazionala gero eta gogorrago zigortzen

duelako. Ez du soilik zigortzen ETA ez kondenatzea; ETAren helburuekin bat etortzea ere zigortzen du,

18/98 sumarioa adibide. Horrek eskatzen digu, egoera errepresibo basati hori jasaten duten herritarrei

gure babesa eskaintzea. Zergatik? Bide batez, politika bera ere erlijiotze prozesutik babesten ari garelako.

ETA kondenatzea legitimoa da, jakina. Behin derrigorrezkoa bihurtzen denean, ordea, eskenatoki politikotik

eskenatoki dogmatikora aldatu garen seinale. Eta guztiok dakigu estatu dogmatikotan zer gertatzen den.

Elkarrizketa politikoa ezinezkoa gertatzen da, berme juridikoak desagertu egiten dira, askatasuna gaizki

ikusten da, aniztasuna pertsegitzen da.

Hiritar izateko ez dago ETA kondenatu beharrik. Oinarri oinarrizko premisa hori ez babestea hiritarron

izaera politikoa ez babestea da. Eta hori egiteak baditu zoritxarreko bi ondorio, gutxienik. Errugabeak

espetxean ikustea da lehena. Bigarrena, berriz, euskal gatazkaren irtenbide politikoa blokeatzea.

* * *

Daniel Raventós

Chomsky, la condena (o no) de los atentados de ETA y la libertad de expresión. 2008-12-22

No condenar los atentados de ETA puede ser motivo para arrebatar determinadas alcaldías de Acción

Nacionalista Vasca (ANV), democráticamente elegidas según la legislación vigente.

No condenar los atentados de ETA puede ser motivo para arrebatar determinadas alcaldías de Acción

Nacionalista Vasca (ANV), democráticamente elegidas según la legislación vigente. El pasado día 16 de

diciembre, en un pleno de las Cortes españolas, la diputada derechista granespañola Rosa Díez pidió que se

disolviera 42 ayuntamientos en los que gobierna ANV. No mediante coaliciones entre partidos para apartar

a ANV de las alcaldías, vía políticamente legítima que, por otra parte, ya ha sido intentada y no conseguida,

sino mediante la disolución por no condenar los atentados de ETA. ¡Qué barbaridad! De la opinión moral y

política que puedan merecer los atentados de ETA, por dura que sea, no se sigue el aval a la Ley de Partidos

ni aberraciones legales de la misma familia. ¿Se imaginan la exigencia a los diputados del PP la condena de

los asesinatos del franquismo para poder presidir ayuntamientos, ser diputados o incluso como condición

para ser un partido legal? No solamente sería difícil conseguir que algunos lo condenaran, sea dicho de

paso, sino que a buen seguro aprovecharían para hacer apología de los crímenes franquistas. Pero exigir

que los diputados del PP condenaran los asesinatos de la dictadura, por dura que sea la opinión que nos

merezca este período de horror, para ejercer sus cargos políticos elegidos democráticamente sería un

grave atentado a la libertad de expresión, entre otras libertades.

~ 39 ~

La libertad de expresión es, para buena parte de la población, un bien muy preciado. Que merece

defenderse a toda costa. Pero para algunas personas, la libertad de expresión debe ser "bien entendida" y

ha de limitarse mediante algunas excepciones porque "no todo puede ser dicho".

Creo que es un buen momento para recordar la desgraciada (pero, a

pesar de todo, interesantísima) polémica que tuvo a Chomsky como

al segundo principal protagonista y que se desarrolló en Francia

hace casi 30 años, en 1979.

Recordaré resumidamente los hechos. Robert Faurisson, el primer

protagonista del asunto, enseñaba literatura en la Universidad de

Lión por entonces. Este profesor fue intimidado, amenazado (hasta

agredido por grupos antifascistas) y finalmente suspendido de la

enseñanza en su universidad. Las razones aducidas eran que había

negado en algunos de sus escritos la existencia de las cámaras de

gas nazis durante la Segunda Guerra Mundial.

En agosto de 1979, Serge Thion (un universitario socialista libertario

"conocido por su oposición a cualquier forma de totalitarismo", en

palabras de Chomsky) solicitó al intelectual norteamericano que

firmara una petición en la que se pedía al gobierno que se asegurara

"la seguridad y el libre ejercicio de los derechos legales" de Robert

Faurisson (1). Chomsky la firmó. Empezó la tempestad.

La firma por Chomsky de esta declaración mereció los comentarios, por parte de todas las derechas y de

algunas izquierdas, más intransigentes y, en algunos casos, sencillamente calumniosos. Solamente unos

pocos ejemplos. "Escandaloso" (Pierre Vidal-Naquet en Esprit), "sostenimiento de las posiciones de

Faurisson" (Claude Roy en Le Nouvel Observateur), "la defensa, en nombre de la libertad de expresión, del

derecho de reírse de los hechos" (Jacques Baynac en Le Matin), "condena al conjunto de los franceses"

(Paul Thibaud en Le Monde).

Este conjunto de críticas y calumnias que recibió Chomsky, le obligó a intervenir en su propia defensa. Con

ello escribió unos pocos textos y contestó a algunas entrevistas que permitieron dejar argumentada su

posición sobre la libertad de expresión.

Sin pretender abordar todos los puntos que merecieron la atención de Chomsky, a continuación va un

resumen de lo que a mi entender son sus aspectos más importantes.

Para Chomsky, la libertad de expresión no es muy bien entendida (o lo es de forma muy defectuosa) por

parte de mucha gente que dice defenderla. Una idea central de Chomsky es que la libertad de expresión

(que incluye la libertad académica) no tiene interés cuando se defiende la manifestación de las opiniones

que uno aprueba o que son muy cercanas a las propias; muestra en cambio su vigor cuando se defiende

esta manifestación precisamente de las que no se aprueban y aún de las que se aborrecen. Y, dice

Chomsky: "es en el caso de aquellas opiniones que son casi universalmente despreciadas y condenadas que

este derecho debe ser defendido más vigorosamente." Repite en distintos artículos y entrevistas que

estudian la libertad de expresión la famosa frase que Voltaire escribió en una carta dirigida al abad Le Riche

el 6 de febrero de 1770: "Je déteste ce que vous écrivez, mais je donnerais ma vie pour que vous puissiez

continuer à écrire" (Aborrezco lo que usted escribe, pero daría mi vida para que pudiera continuar

escribiéndolo).

El derecho no es la moral. Hay ideas y opiniones que sin duda nos parecen escandalosas, peligrosas,

odiosas, mentirosas o tenebrosas. Que nos merezcan esta opinión, seguramente muy justificada, no es

razón para quererlas prohibir.

~ 40 ~

¿Qué razones ofrecen las personas que son partidarios de la censura "democrática"? (2)

La censura de la minoría por la mayoría parece razonable, pero comporta riesgos enormes. Puede reducirse

al silencio a posiciones execrables, pero también puede reducirse al silencio, dice Chomsky, a "Galileo,

Darwin, Einstein". Los partidarios de la censura democrática que son conscientes de este problema, añaden

pretendiendo salvar su posición, que lo que pretenden es censurar las ideas "verdaderamente" peligrosas,

odiosas, escandalosas. Debe buscarse entonces un criterio o un conjunto de criterios. Los criterios

normalmente invocados por los partidarios de la censura "democrática" son los siguientes.

El carácter falso de lo que se dice. Chomsky se pregunta quién debe decidir lo que es falso o no. ¿Será una

comisión de censura la que deba prohibirlas? El autor también se pregunta a dónde deberían ir a parar las

teorías descabelladas o seudocientíficas que él aborrece (3). Que se defiendan, dice Chomsky, porque sin

duda haría suyas las palabras de John Milton, ahora que se han cumplido los 400 años del nacimiento del

gran poeta revolucionario: "Dejemos lidiar [la verdad] con la falsedad, nadie nunca ha visto la verdad

vencida en liza libre y abierta".

Pero cuando son mentiras, puede todavía replicar todavía el defensor de la censura "democrática", las

opiniones o las ideas deben censurarse por ley. Todo lo contrario. En este caso se trata de censurar no

solamente determinadas ideas sino hasta la intención de quien las emite. Algo que, se deberá conceder,

hace el problema muchísimo más complicado.

Existen opiniones que son claramente ofensivas que, en la opinión de determinados partidarios de la

censura "democrática", deben ser censuradas. Cabe decir al respecto, que lo que es ofensivo para unos

grupos no lo es para otros, o para determinados miembros de estos grupos, o para algunas personas

concretas. Pero, puestos a censurar opiniones que resulten ofensivas a determinadas personas, habría que

desempolvar el delito de blasfemia. ¿Estamos dispuestos?

Aún hay otra barricada que sortear. Los efectos. Determinadas ideas pueden desencadenar acciones con

unos efectos sociales perversos. O pueden incitar al "odio social". Así que, puede decir con una sonrisa de

suficiencia el censor "democrático", hay que ilegalizar la defensa de estas ideas. Chomsky responde que

entonces deberíamos censurar los libros que históricamente (pero también en la actualidad) han

provocado los mayores crímenes, violaciones, masacres de pueblos enteros, asesinatos, guerras y robos: la

Biblia y el Corán. ¿Hay alguien dispuesto a pedir esta ilegalización? Cualquier lector desapasionado del

Viejo y aún del Nuevo Testamento puede realizar una recopilación de citas que harían palidecer hasta al

asesino profesional más curtido. Aunque haya muchas razones para considerar deplorable moralmente

estos textos, de ello no se sigue que haya buenas razones para pedir su ilegalización. Como tampoco se

sigue, por el mismo argumento, la ilegalización de buena parte del pensamiento occidental (y también

parte del no occidental) que es muy abundante en apologías de la guerra, del esclavismo, del colonialismo,

del sexismo, del latrocinio, del imperialismo, del racismo, del genocidio y de la homofobia. Recordemos que

la moral no es el derecho.

¡Hitler! Los partidarios de la censura "democrática" no se dan por vencidos y siguen defendiéndose: si se

hubiera tenido más cuidado, si se hubiera sido más intransigente con las ideas que defendía Hitler en los

inicios de su odiosa carrera política, posiblemente no hubiera subido al poder. Chomsky deplora esta forma

de razonar tan poco rigurosa. Actualmente, también existen organizaciones nazis y fascistas en muchos

países. ¿Por qué no toman el poder? Las ideas son importantes, claro está. Pero las ideas se desarrollan en

realidades socioeconómicas determinadas. Las ideas de Hitler se desarrollaron en un contexto social y

político que poco tiene que ver con la realidad de principios de siglo XXI. Que puedan desarrollarse en el

futuro no es algo que pueda descartarse, evidentemente. Pero las ideas de Hitler sin el apoyo de los

grandes magnates de la industria pesada alemana poco hubieran hecho. Y los grandes industriales

alemanes dieron este apoyo en unas circunstancias (movimiento obrero alemán culto, organizado y

poderoso; situaciones revolucionarias en distintos lugares de Europa…) que ahora distan años luz de ser

parecidas. Chomsky se revela contra la grosería argumentativa y teórica que supone no tener en cuenta la

~ 41 ~

realidad social a la hora de analizar las ideas. Solamente académicos poco avispados, que son multitud,

pueden seguir hoy con esta vulgaridad.

Dos argumentos finales a favor de la libertad de expresión sin censuras "democráticas". Uno de tipo

político, otro de tipo técnico. El político dice que quien se sienta cómodo hoy porque una censura a la

libertad de expresión está dirigida a unas ideas muy diferentes a las propias, mañana puede ser víctima de

la misma censura. Chomsky recuerda que la censura, por definición, refuerza siempre el poder de quienes

la pueden realizar y no permite o hace más dificultoso, en cambio, censurar a los poderosos (4).

La razón de tipo técnico. ¿Dónde se detiene la censura? Si se censura a X, pero se autoriza a Y a defender la

libertad de expresión, será difícil que las opiniones de X no sean conocidas. ¿Debe censurarse entonces a Y

también? Hecho. Pero entonces aparece Z que admite que se condene a X, pero considera que Y debe

poder expresarse. ¿Debe censurarse entonces a Z también? Hecho. Pero entonces aparece… Etcétera.

Chomsky distingue claramente entre ideas y actos. Las ideas deben ser libres y expresadas sin ninguna

censura. Determinados actos pueden, y lo son en ciertas circunstancias, penalizados por la ley.

El 16 de diciembre en las Cortes españolas se pronunciaron algunas intervenciones (señaladamente la de

Rosa Díez y las del Partido Popular) que dejan a los partidarios más inteligentes de la censura

"democrática" con los que tuvo que enfrentarse Chomsky a finales de los 70 y principios de los 80 como

campeones de la libertad de expresión. A partir de la negativa a condenar los atentados de ETA por parte

de los alcaldes de Herri Batasuna y Batasuna (antes) y ANV (ahora), se ha hecho y se piensa seguir haciendo

una legislación que ataca a los más elementales principios de la libertad de expresión. Algunos políticos,

como la mencionada Rosa Díez (que dijo que "no es una propuesta ni de izquierda ni de derecha", frase

para enmarcar en el museo de las imbecilidades políticas con especial mención honorífica) y los del Partido

Popular aún quieren apretar más las tuercas.

Pintan bastos para la libertad de expresión.

NOTAS: (1) La declaración, que fue firmada por unas 500 personas más, tan sólo constaba de 4 brevísimos

párrafos, y puede leerse, así como parte de la historia aquí contada, en Noam Chomsky, "Il a le droit de le

dire", en Chomsky, Jean Bricmont et Julie Franck (eds.), Cahiers de l'Herne, Paris, 2007. Las citas que hago

en el texto principal están sacadas y traducidas de este extenso libro. Chomsky también firmó muchas

declaraciones en defensa de la libertad de expresión de muchas personas que fueron perseguidas en la

antigua URSS y en sus países satélites. (2) Chomsky discute con los partidarios de la censura que la

argumentan no desde regímenes filonazis o filoestalinistas, contra los cuales, además de lo dicho aquí,

habría una batería adicional de argumentos, sino con los partidarios de la censura en países con regímenes

democráticos. (3) Chomsky tiene un pedigree científico a prueba del examen más riguroso. Sus

aportaciones científicas a lo que se ha venido en llamar "gramática universal", y el golpe de gracia que ello

supuso a las concepciones psicológicas conductistas, no necesitan ninguna presentación. Son conocidas

también sus divertidas, contundentes y, por qué no, despreciativas opiniones contra los relativistas y

postmodernos de todo tipo. Así que su opinión sobre la libertad de expresión es, a mi entender, más

meritoria precisamente por la concepción científica que Chomsky sustenta, que incluye la militancia contra

las pseudociencias y la impostura intelectual. Chomsky, que ahora acaba de cumplir 80 años, fue

considerado por Paul Robinson ya en 1979 y en el New York Times "el intelectual vivo más grande". Mucho

después, en el año 2005, la revista Prospect también lo consideró el intelectual contemporáneo más

grande. (4) Recuérdese la multa a El Jueves por dibujar al futuro rey de España (si la voluntad popular y la

razón no lo impiden) realizando el acto sexual con su esposa en la posición más común entre los

mamíferos. O los juicios a independentistas catalanes por la quema de fotografías del actual rey Borbón. O

los más recientes aún a los periodistas de los diarios vascos Deia y Gara (afortunadamente absueltos) por el

fotomontaje del Borbón y el oso que cazó que parece ser estaba repleto de alcohol (el oso, no el Borbón).

Compárese estos tres ejemplos con la magnitud de las declaraciones de José Bono, el chocarrero

presidente de las Cortes, que dejó dicho hace pocos días una frase que muestra la más vil (y me atrevo

~ 42 ~

decir que ilegal) sumisión de los poderes públicos elegidos directa o indirectamente mediante sufragio

universal a la voluntad de los consejos de administración: "La libertad de empresa está por encima de los

deseos de los Gobiernos". ¡Y no pasó nada!

Daniel Raventós es miembro del Comité de Redacción de SINPERMISO.

* * *

Santiago Alba Rico. Declaración de principios de un intelectual español. 2007-12-29

No condeno al rey Fahd, honrado por el rey de España, que tala cabezas, poda manos y arranca ojos, que

humilla a las mujeres y amordaza a los opositores, que se enseñorea sin periódicos, parlamento ni partidos

políticos, que viola filipinas y tortura indios y egipcios, que gasta la tercera parte del presupuesto de Arabia

Saudí en los 15.000 miembros de su familia y financia los movimientos más reaccionarios y violentos del

planeta. No condeno al general Dustum, aliado de los EEUU en Afganistán, que ha ahogado en un

contenedor a mil prisioneros talibán a los que había prometido la libertad y que murieron chupando las

paredes de hierro de su prisión. No condeno a Turquía, miembro de la OTAN y candidato a la UE, que en la

década de los noventa borró de la faz de la tierra 3.200 aldeas kurdas, ha dejado morir de hambre a 87

presos políticos y encarcela al que se atreve a transcribir en kurdo el nombre de sus ciudades.

No condeno al siniestro Kissinger, el más ambicioso asesino después de Hitler, responsable de millones de

muertos en Indo- china, en Timor, en Chile y en todos aquellos países cuyo nombre salió alguna vez de sus

labios. No condeno a Sharon, hombre de paz, que dinamita casas, deporta civiles, arranca olivos, roba agua,

tirotea a niños, pulveriza mujeres, tortura rehenes, quema archivos, vuela ambulancias, arrasa campos de

refugiados y coquetea con la idea de «amputar el cáncer» de tres millones de palestinos para hacer más

holgada la pureza de su estado «judío». No condeno al rey Gienendra de Nepal, educado en los EEUU, que

desde el pasado mes de enero ha ejecutado sin juicio a 1.500 comunistas.

No condeno a Jordania ni a Egipto, que apalea y encarcela a los que se manifiestan contra la ocupación

israelí de Palestina. No condeno la Patriot Act ni el programa TIPS ni la «desaparición» de detenidos por el

FBI ni la violación de la Convención de Ginebra en Guantánamo ni los tribunales militares ni la «licencia

para matar» otorgada a la CIA ni el registro policial de todos los turistas que entran en EEUU procedentes

de un país musulmán.

No condeno el golpe de Estado en Venezuela ni al Gobierno español que lo apoyó ni a los periódicos que,

aquí y allí, financiaron, legitimaron y aplaudieron la disolución de todas las instituciones y la persecución

armada de los partisanos de la Constitución. No condeno a la compañía estadounidense Union Carbide, que

el 2 de diciembre de 1984 asesinó a treinta mil personas en la ciudad india de Bophal. No condeno a la

empresa petrolífera estadounidense Exxon-Mobil, acusada de secuestrar, violar, torturar y asesinar a

decenas de personas que vivían en un edificio propiedad de la compañía en la provincia de Aceh

(Indonesia).

No condeno a la empresa Vivendi, que ha dejado sin agua a todos los barrios pobres de La Paz, ni a

Monsanto, que deja sin semillas a los campesinos de la India y de Canadá, ni a Enron, que después de dejar

sin luz a media docena de países, dejó también sin ahorros a 20.000 personas. No condeno a las empresas

españolas (BBV, BSCH, Endesa, Telefónica, Repsol) que han vaciado las arcas de la Argentina, obligando así

a los argentinos a vender su pelo a los fabricantes de pelucas y disputarse una vaca muerta para poder

comer. No condeno a la casa Coca-Cola, que penetró en Europa a la sombra de los tanques nazis y que

despide, amenaza y asesina hoy a sindicalistas en Guatemala y Colombia.

No condeno a las grandes corporaciones farmacéuticas, que han acordado matar a veinte millones de

africanos enfermos de sida. No condeno el ALCA, que viola y despedaza a las obreras de las maquiladoras

de Ciudad de Juárez y hace nacer niños sin cerebro en la frontera de México con EEUU.

~ 43 ~

No condeno al FMI ni a la OMC, providencia de la hambruna, la peste, la guerra, la corrupción y de toda la

caballería del Apocalipsis. No condeno a la UE ni al gobierno de los EEUU, que ponen los acuerdos

comerciales por encima de las medidas para la protección del medio ambiente y que han decidido, sin

plebiscito ni elecciones, la extinción de una cuarta parte de los mamíferos de la tierra.

No condeno las torturas a Unai Romano, joven vasco que, hace ahora un año, fue convertido en un globo

tumefacto en una comisaría española, quedando hasta tal punto desfigurado que sus padres sólo lo

reconocieron porque en la cara seguía teniendo el mismo lunar. No condeno al Gobierno español, que el

pasado mes de abril estableció el estado de excepción sin consultarlo al Parlamento y suspendió durante

tres días derechos básicos recogidos en nuestra Constitución (la libertad de movimiento y de expresión),

con el agravante de segregación racista, al impedir que los vascos viajaran a Barcelona con ocasión de la

última cumbre de la UE.

No condeno la Ley de Extranjería, que expulsa a hombres débiles y hambrientos, los encierra en campos de

detención o los priva del derecho universal a asistencia sanitaria y educación. No condeno el «decretazo»,

que precariza aún más el empleo, elimina los subsidios y deja a los trabajadores, como hojarasca, a merced

del cardo de los vientos de los empresarios. No condeno, naturalmente, a Dios cuando llueve, relampaguea

o truena ni cuando la tierra tiembla ni cuando el volcán vomita su fuego sobre los hombres.

Soy un demócrata: me importa un carajo la muerte de niños que no son españoles; me importa un carajo la

persecución, silenciamiento y asesinato de periodistas y abogados que no piensan como yo; me importa un

carajo la esclavitud de dos mil millones de personas que nunca podrán comprar mis libros; me importa un

carajo el recorte de libertades mientras sujete yo libremente las tijeras; y me importa un carajo incluso la

desaparición de un planeta en el que ya me he divertido tanto. Soy un demócrata: condeno a ETA, a los que

la apoyan y a los que guardan silencio, aunque sean mudos de nacimiento; y exijo, por tanto, que se prive

de sus derechos ciudadanos a 150.000 vascos, que se les impida votar, manifestarse y reunirse, que se

cierren sus tabernas, sus editoriales, sus periódicos, incluso sus guarderías; que se los meta luego en la

cárcel, a ellos y a todos sus compinches (desde el joven militante anti-globalización al escritorzuelo

resentido) y que, si todo esto no es suficiente para proteger la democracia, se pida la intervención

humanitaria de nuestras gloriosas Fuerzas Armadas, fajadas ya en la heroica reconquista de la isla Perejil.

Soy un demócrata: he condenado a ETA. Soy un demócrata: sólo he condenado a ETA y formo parte, por

tanto, de todas las otras bandas armadas, de las más sangrientas, las más crueles, las más destructivas

organizaciones terroristas del planeta. Soy un demócrata. Soy un cabrón. -

* * *

Carlos Frabetti. Ni ETA Ni E.T. Una entrevista imaginaria (aunque no del todo). 30-5-2009

Tras la presentación de la candidatura de II-SP en Donosti, una joven periodista me preguntó si en

nuestro manifiesto hablábamos de ETA.

Tras la presentación de la candidatura de II-SP en Donosti, una joven

periodista me preguntó si en nuestro manifiesto hablábamos de ETA. “No, y de

E.T. tampoco”, le contesté. La chica se quedó un tanto desconcertada y no me

preguntó nada más; pero la conversación podría haber continuado así:

-¿Y qué tiene que ver E.T.?

-Lo mismo que ETA: nada.

-¿Cómo que ETA no tiene nada que ver con vuestro manifiesto? ¿No crees que deberíais dejar clara

vuestra postura frente a la violencia etarra?

~ 44 ~

-¿Y por qué no deberíamos dejar clara nuestra postura frente a las invasiones extraterrestres?

-Porque nadie ha dicho que tras II-SP se ocultan los extraterrestres, y sí que han dicho que seguís

consignas de ETA.

-Mucha gente ha dicho que el Borbón es un ursicida y un hijo político de Franco, y nadie le pide que

condene los crímenes del franquismo ni a los canallas que matan por diversión ejemplares de especies

protegidas. Mucha gente ha dicho que Felipe González es el responsable último de la infamia de los GAL, y

no le piden al PSOE que condene a González y a sus cómplices. Tampoco le piden al PP que condene la

invasión de Iraq, ni las mentiras de Aznar sobre las armas de destrucción masiva...

-Vale, vale... Pero tú, personalmente, ¿condenas a ETA?

-Vamos a sentarnos; puede llevarme un buen rato contestarte.

-¿No puedes contestar sencillamente sí o no?

-¿Puedo hacerte antes una pregunta yo a ti?

-Por supuesto.

-¿Cobras mucho por un revolcón?

-¡¿Cómo te atreves?!

-No entiendo por qué te sonrojas y me levantas la voz. Solo te he hecho una pregunta. ¿No puedes

contestar sencillamente sí o no?

-¡Pues claro que no puedo! Si digo que sí, es que cobro mucho, y si digo que no, es que cobro poco. Tu

pregunta solo contempla esas dos posibilidades, y por lo tanto es, más que impertinente, ofensiva y

machista.

-Efectivamente. Y si en vez de ser una pregunta retórica te la hubiera hecho en serio, sería incluso una

forma de acoso. Y por análogas razones, tu pregunta también es una forma de acoso.

-No veo la analogía.

-Vivimos en una sociedad patriarcal y machista, en la que muchos hombres se creen con derecho a

abordar a las mujeres y a tratarlas como objetos eróticos, y eso es lo que hace que una pregunta como la

mía sea una forma de acoso. ¿Estás de acuerdo?

-Totalmente.

-Pues, además de vivir en un mundo machista, vivimos en un país (por llamarlo de alguna manera) en el

que los poderes establecidos y los medios de comunicación se creen con derecho a pedirnos a los

disidentes que demos continuas muestras de docilidad (igual que hacen los hombres con las mujeres); y en

ese contexto, tu pregunta también es una forma de acoso.

-Pero, en cualquier caso, al preguntarme si cobro mucho tú solo contemplas dos posibilidades, y ambas

falsas, puesto que yo no cobro ni poco ni mucho.

~ 45 ~

-Tú también, al pretender que conteste sí o no a tu pregunta, contemplas dos posibilidades nada más, y

ambas falsas. Si digo que no condeno, parece que apoyo a ETA, lo cual no es cierto, y si digo que sí parece

que acepto la intolerable exigencia del Gobierno, lo cual tampoco es cierto.

-¿A qué exigencia te refieres?

-A la exigencia de la condena pública, obviamente. El Gobierno no tiene ningún derecho a exigir que una

persona o una organización condenen públicamente nada ni a nadie, y menos aún que condenen aquello y

solo aquello que a los poderes establecidos les interesa que se condene.

-¿Y por qué piensas que a los poderes establecidos les interesa que se condene a ETA y solo a ETA?

-Para hacernos creer que ETA es el mal absoluto e imponer una visión simplista y maniquea de un

problema político sumamente complejo. Para justificar las más brutales medidas represivas y aberraciones

jurídicas como la Ley de Partidos. Para intentar convencernos de que “el problema de España es ETA”,

como decía Aznar a todas horas, y desviar la atención de asuntos mucho más graves. Para poder

criminalizar a quienes denuncian sus mentiras y se niegan a seguirles el juego.

-¿Cómo vosotros?

-Como los cientos de miles de personas que nos van a votar el 7 de junio.

-Debería haber sacado la grabadora. No sé si seré capaz de transcribir fielmente tus palabras.

-Da lo mismo. Tu redactor jefe ya ha escrito el titular de tu artículo: “Iniciativa Internacionalista no

condena a ETA”.

* * *

Ilustrazioaren balioak gaurkotzen. Pako Sudupe. Idazlea. Berria. 2010-06-24.

Ilustrazioak askatasun politikoaren, justizia sozialaren eta kosmopolitismoaren balioak ekarri omen ditu;

eztabaida teorikoan sartu gabe, horiek praktikan zehaztea, gaurkotzea, gauzatzea nahiko nuke.

Gaur eta hemen, Ilustrazioak edo Ilustrazioek zabaldu bide duten askatasun politikoaren balioak eskatzen

du proiektu politiko guztiak berdintasunean defendatzeko eta gauzatzeko modua Hego Euskal Herrian:

Espainia barruan egungo autonomien baitan, Espainia barruan federalismoaren baitan edo Espainiatik

banatu eta euskal estatu independente bat sortzeko aukera; baina hori Espainiako Konstituzioak, hots, hura

sakratutzat duten botere faktikoek galarazten dute, urrutira joan gabe Ibarretxe

planarekin argi asko ikusi genuen bezala.

Espresuki Batasuna legez kanpo uzteko egindako Alderdien Legeak, gainera, gaur

eta hemen, Batasuna behartzen du ETA kondenatzera. Kant bizi balitz, argi eta

garbi esango zuen ezin dela inor kontzientzian hori egitera behartu, guztiz

inmorala dela, eta are gutxiago alderdi politiko bat. Esango zuen,

kosmopolitismoaren izenean, ez duela inolako balio eta koherentzia moralik

inork esatea hemen bizitza sakratua dela, giza eskubideak sakratuak direla, eta

Israelek nazioarteko uretan zihoazen ez dakit zenbat ekintzaile babesgabeko

ankerki erail, eta sarraski lazgarri horri ez ikusi egitea, isiltzea, bestaldera

begiratzea, Europar Batasunak egin duen bezala, Zapatero buru duela. Esango

zuen horrek askatasun politikoarekin ez daukala zerikusirik, eta ilustrazioa ez, baizik obskurantismoa dela

hori.

~ 46 ~

Gauza bertsua esango zukeen Kantek guardia zibil zabarrari ahaztu bide zitzaion txostena irakurririk.

Argiaren aldeko espirituen ez, baizik ilunaren aldekoen garaipena zela guardia zibilen taldeak egotea, ondo

prestatuak, atxilotuek leporatzen zaizkien ekintzak aitor ditzaten, ekintza legez kanpoko ankerrak egiteko

ondo gertaturik. Hori ez zela ilustrazioa esango zuen, ez zuela horrek askatasun politikoarekin eta gizakiari,

presoa bada ere -are gehiago horrexegatik, babesik gabe dagoelako-, zor zaion errespetu eta

duintasunarekin zer ikusirik.

Justizia sozialera etorriz, segur aski, Kantek pentsatuko zukeen, gaur eta hemen, ilustraziorik hoberena

burua kontu honetan nekatzea izango zela: Santander Taldearen filiala den Banif Bankuak eman dituen

datuei begira jarririk -ondasun higiezinetan duten aberastasuna alde batera, 300.000 eurotik gorako

finantza-ondarea dutenak Hego Euskal Herrian: 35.829-, buruari puska bat eragitea herritar dirudun horiek

nola solidarioago egin gainerako herritarrekiko; % 5eko edo 10eko zerga karga jarriz gero, atzerrira joateko

arriskua dagoela?, atzerrira joateko debekua ezarri!, hemen hainbat eta hainbat politikari independentistari

egiten zaien bezala, gure herria pobretzeko arrisku larrian jartzeagatik; gutxiagogatik egiten da, egiten

denez.

Ondo kontrolatuak dauden soldata publikoei dirua nola kendu, eta langile kaleratzeak-eta errazteko modua

nola egin pentsatu beharrean, 35.829 aberats horiek nola solidarioago egin pentsatzea; Banco Santander

eta BBVAk-eta burtsan aurten bertan lehen hiruhilekoan izan dituzten mozkinei nola zerga jarri, nola

hobeto banatu eta nola akziodun handiak solidarioago egin gainerako bizilagunekiko; gauza horietan

nekatzea burua, eta ez sasi-eztabaida teoriko antzuetan.

Zer esan kosmopolitismoaz: Iraken, Afganistanen, Gazan eta Gazara heltzea galarazteko hartzen diren

neurriak ikusirik, eta potentzia handienek zer egiten duten oharturik, inperio nagusia buru dela, hor ere

ezin esan balio eder horiei -askatasun politiko, justizia sozial eta kosmopolitismoari- eduki batere

ilustraturik ematen zaienik, baizik ere ondo obskurantista. Beren burua herri jakin bateko herritartzat

dutenen alderako kultur eta politika errespetuan oinarrituriko kosmopolitismo orekatutik oso ere urrun.

Gaur eta hemen, tamalez, urrun gaude askatasun politikotik -euskal erakunde armatua desagertzea ere

eskatzen du askatasun politikoak; baina oztopo handiagorik bada, Espainiako botere faktikoak!-; urrun

gaude justizia sozialetik -aberastasuna gaizki banatua; multinazionalen txotxongilo!- eta urrun

kosmopolitismo desiragarritik -NBE nagusiki AEBen eta haren satelite europarren mende-. Bide argi

egingarriak markatzea ilustrazioa, ez prediku antzuak!

* * *

Alfonso Sastre. ¿Condenar? ¿No condenar?

Nos encontramos con que la negativa a «condenar» las acciones de ETA puede explicarse por dos muy

concretas razones. 9-10-2008. Gara.

Sastre menciona hoy dos razones por las que la gente puede no condenar las acciones de ETA. La primera es que esas personas compartan sus acciones. La segunda es que no quieran situarse en contra de un futuro y seguro diálogo político para resolver el conflicto, dado que «nunca una mesa de negociación se forma llamando asesinos a los virtuales interlocutores, ni exigiéndoles que se pongan de rodillas y que besen las suelas de los zapatos de

quienes los convocan».

~ 47 ~

Al parecer, y en parte seguro que es así, una de las claves de que hoy nos encontremos en una especie de

callejón sin salida -cuya salida hay sin embargo que buscar- que impide, hoy por hoy, la vida legal de

determinadas organizaciones políticas patrióticas de izquierda, reside en que éstas rehúsan condenar las

acciones militares o terroristas según quien las defina en cada caso, de ETA. ¿Militares? ¿Terroristas? Ya

oigo el reproche que se me puede hacer desde una u otra parte, según las defina de una manera o de la

ora; y otra vez aquí tendría que recordar lo que he dicho aproximadamente mil veces en el pasado,

atendiendo a la importancia de la semántica en nuestras relaciones (asunto éste de la semántica que he de

considerar en un artículo que ha de seguir a éste que estoy escribiendo ahora): que se suele definir como

«militares» las acciones terroristas de los poderosos (opresores), y como «terroristas» las acciones

militares de los débiles (oprimidos); pero ahora estamos tratando de ocuparnos, puntualmente, del tema

de las condenas o no de la violencia de ETA por parte de determinadas organizaciones.

Sobre este punto, hemos de decir que se puede «condenar» a «los terroristas de ETA» como hace el señor

Ibarretxe con gran entusiasmo siempre que se le presenta la ocasión, y ello con fuertes dosis de

«desprecio» (creo que es su palabra) y otros sentimientos vehementes contra los autores de tales

atentados, a quienes considera ciertamente como unos hijos de puta (aunque ésta no sea su palabra), y

que le «dan asco» (estas palabras sí lo son), y no por eso consigue desembarazarse de la sospecha, y hasta

de la acusación, de darles el oxígeno preciso para que respiren. Poco menos que un cómplice de ETA es,

para esas gentes, el señor Ibarretxe, y hasta podría temerse que cualquier día acaben ilegalizando al PNV y,

desde luego, a EA, y no digamos a Aralar, por no condenar de modo debido (¿será eso?) las acciones a las

que nos estamos refiriendo. ¡Ay, Señor! ¡Así nunca llegaremos a ninguna parte! ¿El españolismo metafísico

está cegando las vías de toda solución? ¿No habrá algún dirigente de una izquierda verdadera en las filas de

la izquierda española? (Porque tampoco con Izquierda Unida se puede contar para una tarea de esta

envergadura, la de la paz). ¿Estamos, pues, en un callejón sin salida? Yo pienso que un problema más grave

que el que nos plantea la inanidad de declaraciones como las de Ibarretxe, tan evidentemente

condenatorias, acaso resida, es cierto, en que hay organizaciones que «no condenan», ni poco ni mucho ni

nada ni de una manera ni de otra, esas violencias.

Condenar, no condenar; ahí, decíamos, se suele afirmar que está la clave del problema. Nosotros acabamos

de ver que no abre caminos a una solución un tipo de condenas, ni siquiera las más fervientes. ¿Y ello por

qué? Porque son condenas pronunciadas por partidarios, aunque sean «moderados», de una cierta

soberanía para su país (Euskadi). Lo cual quiere decir, en definitiva, que la clave de la cuestión no está en

que se condene o no se condene sino en que se sea o no sea partidario de una férrea «unidad de España».

Si la clave no está, pues, en que se condene o no se condene, ¿qué hay, sin embargo (o no queda nada), de

verdad en que tal condena o no condena pueda seguir estimándose como esa clave para que unas

organizaciones sean arrojadas a la muerte civil de la ilegalidad, y decenas de miles de ciudadanos sean

desprovistos de sus derechos políticos, que se suponen sagrados en un «estado de derecho»? (¿Será cierto

lo que el analista belga Jean Claude Paye afirma de que estamos viviendo «el final del estado de derecho»?

Ver su obra de este título en Hiru, 2008).

Seamos claros y vayamos hacia el corazón del tan reiteradamente debatido problema; y entonces nos

encontraremos con que la negativa a «condenar» las acciones de ETA puede explicarse por dos muy

concretas razones:

1.- Porque quienes «no condenan» están de acuerdo con esas acciones.

2.- Porque quienes «no condenan» piensan que «condenar» tales acciones les haría caer en un coro de

«condenantes» que los convertiría en impresentables ante los interlocutores con quienes se desea

establecer la paz; y esto es sabido, desde luego: que nunca una mesa de negociación se forma llamando

asesinos a los virtuales interlocutores, ni exigiéndoles que se pongan de rodillas y que besen las suelas de

los zapatos de quienes los convocan.

~ 48 ~

No sé cuál es el caso de las organizaciones que no condenan hoy las acciones de ETA; pero si el problema se

refiriera a mí mismo, que nunca he publicado condena alguna al respecto ni he suscrito las que otros hayan

formulado, diré claramente, como lo he hecho otras veces, que los dramaturgos pertenecemos a la estirpe

de quienes en Grecia reflexionaban sobre los grandes horrores, como el de Medea (una madre que mata a

sus hijos), tratando, en este caso, de descubrir y revelar la responsabilidad de tan atroz hecho. La noción de

tragedia nos sitúa en estos territorios que en ningún caso son dispensadores de condenas o absoluciones,

es decir, de sentencias judiciales. Los dramaturgos podemos ser acusadores pero en ningún caso somos

jueces. (Si algo detesto con todas mis fuerzas es la tortura policíaca, y nunca he publicado una palabra de

condena a esta ominoso práctica. ¿Condenar? ¿Para qué?).

El otro día, en un programa de radio, oí a un contertulio responder a otro que acababa de «condenar» no

sé a quién ni por qué: «Te prohíbo que condenes», y añadir que «nadie se puede erigir en juez supremo».

¡Bravo!, exclamé yo para mis adentros.

Y ahora añado yo que: Sea cual sea la relación que haya entre la izquierda abertzale política y cultural -y yo

soy de la opinión de que sólo hay una, eso sí, muy importante: la identidad del objetivo estratégico, la

independencia de Euskal Herria-, es preciso, para la paz, que las posibilidades de una relación respetuosa

entre los unos y los otros no se rompan , lo cual sucedería en el caso de que esa izquierda pasara a cantar

en el coro de las «condenas», en el que tantas personas impresentables cantan. Es por eso por lo que opino

que la izquierda patriótica no debe «condenar» esa acciones, sea cual sea su opinión sobre ellas.

* * *