1

Lazil Klima fre Popilasyon akèy = voye men bay yon peyizan Komin Lazil divize an konbyen seksyon?

“vin gen pwòp sikonskripsyon l” “electoral district” Enstiti Estatistik: 48,000 moun nan zòn nan

Larivyè gen lestomak li disèt lajè pa pwoche l, menm si ou ta gwo dayva... touse janm pantalon oubyen ke jip yo Lekòl nasyonal, lekòl kominal, lise, lekòl prive... Mwatye timoun yo chita lakay Jou mache... Kisa Lazil pèdi apre evènman 29 fevriye 2 medsen kiben rantre Kisa yo oblije fè avèk yon moun ki gen yon maladi grav Pwoblèm dlo pi atezyen kaptaj... yo tout sou bit wondonmon (rebellious, recalcitrant) “ou kapab remake kèk moun ak telefòn selilè ap pale ak kinan yo”

2

elektwojèn Distraksyon: gagè, foutbòl, aktivite teyatral yon jaden ki te konn ofri popilasyon an plis randman Poukisa abitan yo pa ka vann bannann yo? “... ou kapab konprann kijan yon madan sara ye ak yon lajan eskont ki nan men l, devan yon pil bannann ki blayi atè a...” (10) Sante Dlo Elektrisite

3

Restavèk chapit 1 1. Poukisa Kadè te ekri liv sa a? 2. Èske l ap rann Ayiti ak ayisyen yo yon sèvis? 3. Èske chak peyi gen otè kouwè Kadè? 4. Kote manman Jan-Wobè travay? 5. Kote papa l sòti? 6. “Ti restavèk, sa vle di timoun ki esklav.” Èske se vre? 7. Ki obzèvasyon rasyal/sosyo-ekonomik yo Kadè fè? 8. Ki jan Kadè antre nan detay lavi malere? 9. Ki kalite abi restavèk yo konn resevwa Vokabilè anvan m te gen kont lespri bèl nègès po mawon fonse kay chanmòt radiyès pèmèt m kouche kouche m anba tab kizin nan espès pitit bouzen yon wozèt wouj poul pentle Sitasyon pou konsidere “Paran yo ankouraje yo pale bon jan franse angiz yo pale kreyòl, lang moun lamas” (3) “Li rele m vini pou m grate anba pye l. Yon lè m te tande sa se travay fi esklav yo te konn fè pou metrès yo” (7) “Sèl timoun ki al nan premye kominyon, ki jwenn kado nan men tonton Nwèl epi ki nan fete fèt yo, se timoun ki gen manman ak papa toutbon” (11)

4

Pran tèm sa yo nan kont Temwayaj istorik

Mizè oflen yo Fen inosans lan Reyalite klas ki pi malere ann Ayiti Tantativ pou esplike fòs sosyal ak istorik ki alabaz fenomèn restavèk la Literati otobiyografik ayisyen Note: Restavèk an kreyòl se yon tradiksyon Pwofesè Iv Dejan (PhD Indiana Univeristy)

5

Restavèk, chapit 2 [Friday: CHAPIT 3] Ki relijyon Florans te suiv? Katolik ak Vodou Kisa l t ap vann? Ki kalite pwoblèm Kadè ap ekspoze? Kisa Mari ka fè pou li? Nonmen yon lwa li sèvi? Danmbala, Sen Jak Majè Ki deskripsyon Kadè bay sou jan Florans sèvi lwa l yo Ki jan l gen dwa manke lekòl? Nan ki lekòl li ale? Lekòl kanada Kisa l fè devan ma drapo a? Ki moun ki vizite? Sa yo bay timoun yo? Kisa timoun yo fè ak bagay sa yo? Kote l kenbe imaj Mari a? Ki moun ki ede Kadè? Matilda, kizinyèz la Poukisa Misye Bochan bezwen yon restavèk? kolonn taksi Rakonte istwa Rene a vòlò kòb la Èske abi egal esklavaj? Vokabilè dodin Florans te meprize po lanvè yo milatrès metrès l ap tann pratik li Se pa ti anvi li ta anvi Se pa de bèl li bèl Se pa ti fou ou fou Ti krik, ti krak se kout pwen... Matematik se te boulpik mwen limen mèch koton nan ti bòl pòslèn devenn boukante imaj yo

6

o dènye rezime reve je klè Sitasyon “Èske [blan] yo sèvi ak twalèt tankou kretyen vivan tou senp” (13-14) “Mwen toujou santi m kòm yon moun yo kondane amò k ap mache sou chèz elektrik la” (14) “...yo vin konprann se restavèk mwen ye, sèl bagay, yo kite m al lekòl”

7

Restavèk, chapit 3 1. Sa k rive Kadè? 2. Ki moun ki swen? Kizinyè a 3. Kijan sa te pase? 4. Kijan Florans trete pwòp pitit li lè l malad? 5. Kisa Kadè wè nan chanm “manman” l la? 6. Ki moun ki pral vin wè Florans? 7. Kadè t ap renmen tire kouwè ki moun? 8. Kisa l fè vre? Devine mo a! lakoutim yon chany kwak li kite m repoze... li swen jistan m geri te vèvèn sire soulye bouyi fèy zoranj, fèy sitwon ak fèy gwayav pisannit konsilte lepèp ta wè yon moun grant famiy ... preskripsyon pe dyòl ou! m chache pwaye a m koupi nan yon kwen nan reve je klè... Devwa: ekri yon ti paragraf (tape oubyen alamen) sou Restavèk. Sa ou renmen? Sa ou pa renmen? Ki solisyon?

8

Restavèk, chapit 4 Ki moun ki bon zanmi Florans? Klodèt Estime Kijan zanmi l la menm jan avè l? Plizyè menaj Kisa Jan-Wobè fè? Sa k pase l? Li pè kisa? Kase yon vè... Chita ajenou... Rene... lapolis Ki jan Florans trete l apre zanmi l soti? frape l ak soulye

l Ki moun ki ede Jan-Wobè? Ki jan otè a reprezante krisyanis ak vodou nan F. rele lwa sèn nan? Matilda: Jezi,

Mari, Jozèf o Sa k te pase nan lakou a? Poul kouri Sa k rive Matilda kòm rezilta? F. prèske flank

li deyò Ki manje Klodèt prepare lakay li? Ki moun ki vini lakay li? Kijan J.-W. dekri yo? “po fonse” Poukisa? Sa k pase lakay Klodèt? Kisa JW dwe fè? ------------------------------------------------------------------------------- li te konn prete machin yo ralanti kontinye apye fè yon piwèt tèt etajè bifèt la bouzen Kontinye.... M bege... kwi divès

etan m ap di sa... = pandan gwo nat lakranp mozayik san nanm santinèl machwa bagay raz manje mo yo m chonje lansan sou resò pèpèt mayi Yo te chita sou chèz olon panno a

9

Restavèk, chapit 5 1. Ki de rezon manman Liz pa t twò kontan ak maryaj pitit li ak Deni? 2. Ki moun JW wè nan fèt la? 3. Ki moun JW rankontre? 4. Kijan moun sa a parèy ak JW? 5. Poukisa JW fè jalouzi avè l? 6. Kisa JW fè ak fi a? Fi a menase l ak kisa? 7. Poukisa yo pito manje mango yo nan fènwa? 8. Ki istwa Anita bay JW? 9. Ki pwoblèm Anita genyen? 10. Sa k rive JW apre l vòlò krèm alaglas la? 11. Kisa JW pèdi nan chapit sa a? 12. Ki jan chapit la fini? kès koka kola = case yon mòp = mop depi nan fouk jis nan bouk sentiwon an = crotch bwè kichòy = something Mwen foure yo tout boulin nan bouch mwen = at full speed an kachèt = secretly Kontinye zorèy pèse = pierced fè konmisyon san zanno = earing m gen zanpoud lindemyèl = honeymoon li fese m atè Li koupe m yon kout je = li debòde akòz plètil fil estansyon souvetman Li vire manivèl sòbtyè krèm nan yon papa parapli chouk bwa lè ponyèt li bouke

10

Restavèk chapit 6 1. Kisa ki pral rive Liz? 2. Ki fason yo disipline JW? 3. Sa k pase lè yo menase l ak sa vre? 4. Ki jan yo fè l retounen lakay la? 5. Ki jan Liz trete JW apre l fin akouche? 6. Ki jan pitit la chanje jan bagay yo fonksyone nan kay la? 7. Ki politik lengwistik parèt tèt li? 8. Dekri tout sèn lè yo batize pitit la? 9. Ki moun yo chwazi kòm parenn? 10. Sa k rive JW nan fèt sa a? Kwiz vokabilè

Egzanp: m fè mwayen posib pou m pa anba je l

Sèvi ak nenpòt mwayen pou rezoud pwoblèm nan. 1. m pati yon kous tout boulin 2. nan fant fenèt ki gen pèsyèn yo 3. galeri sonm nan 4. se klakson machin ki reveye m 5. klere fènwa 6. vegle m 7. pwaye pòt la 8. chode bibon 9. lave kouchèt 10. kò m egzante tout mechanste

11

Restavèk chapit 7 1. Se yon bagay ou pran ak nen ou. Sant 2. Se yon nouvo ane. Joudlan 3. Li pipi nan kabann ni. pisannit 4. Si m di ou, al sakle jaden mwen pandan dizè ditan,

travay la ap pete kisa? fyèl ou 5. Se yon kado pou Nwèl oswa Joudlan an zetrenn 6. Yo grese l, ou oblije monte l. ma swife 7. Pou monte ou bezwen fè sa. grenpe 8. Pou ou pa glise, sa ou ap fè? priz sou li 9. Yon seri moun enpòtan fòme sa lè y ap mache/kondi

ansanm kòtèj 10. Li kwè leta ta dwe re-distribye richès nan yon peyi kominis 11. Se yon rad dezyèm men, pèpè kenedi 12. Yon gwo gason. Yon papa gason. potorik... 13. Lè ou kite peyi ou, ou al ___________ aletranje 14. Se yon dyab. Se yon move bagay baka 15. Ou pa kontan, ou move, ou kontrarye akaryat 16. Ou ap tranpe zouti sa a nan soup la louch 17. Sinonim ak “Nenpòt sa k ap pase kèlkanswa 18. Se yon bagay maji pou kontwole yon moun wanga 19. Se yon pen ou te kite nan lè twòp pen rasi 20. Ou fache ak yon moun, ou ap ___ ___________ tire revanj 21. Yo pral mete l deyò kay la, yo ba l yon _________ manda • Dekri sèn ma swife a • Dekri Divalye, Tonton Makout yo, kamoken ak kominis • Dekri Pòl ak Wolan • Dekri sa k rive Florans nan fen chapit sa a • Ki malè tonbe sou JW? • Ki kalite lavi Florans ap mennen? • Kote Florans ale pou l jwenn sekou? GO TO DESK TOP FILE TO OBTAIN LATEST VERSION!!!

12

Restavèk chapit 8 • Ki kote Bobi ale nan chapit sa a? • Ki jan Olivye trete Bobi? • Ki bò Olivye di Bobi pou l dòmi? • Ki jan moun nan kay la reyaji? • Olivye montre Bobi ki bagay nan chanm ni? • Kisa ki fè Bobi anpil lapenn (emosyonèl)? • Ki bò timoun sa yo konn jwe? • Ki moun ki ansent nan chapit la? • Ki kriz tonbe sou moun kay la? • Ki jan Olivye diferan konpare ak lòt moun ki fèt nan fanmi rich yo? • Dekri kèk bagay moun yo te fè pou sòti anba kriz kay la... marasa lwa oubyen jimo/jimèl Okonmansman derape oubyen kaba gouvènant kay la chèf oubyen sèvant lesivyè fè manje oubyen lave pa sitire mesye Olivye gate oubyen tolere degoutans bèl bagay oubyen vye bagay asyèt aliminyòm tou kòlboso pliye oubyen plat frakanste / frekansite bon jan oubyen move jan lezapremidi yon jou oubyen chak jou prestij wo oubyen ba ran nivo oubyen djòb ekri sou adwaz papye fen oubyen tablo pòtab chaloska madigra oubyen dyab kichòy chèz oubyen bagay li rèdi zòrèy mwen pichkannen oubyen mase Odènye rezime dènye analiz oubyen dènye fwa vaniy pen oubyen krèm fè yon kout dan nan... rache oubyen manje l ap chatiyèt mwen manyen oubyen bay blag delage pitit ki poko fèt la libere oubyen kenbe langay pale serye oubyen pale mistik li t ap bougonnen manje mo oubyen pale rapid manton l figi oubyen bounda perik zwazo oubyen fo cheve kase lèzo vide dlo oubyen fè yon bebe

13

Restavèk chapit 9 ~ Tirivyè Latibonit 1. Kote Florans ale nan chapit sa a? 2. Ki moun Bobi wè anvan Florans ale? 3. Sa k rive Bobi lè Florans ale? 4. Èske moun lavil yo vle okipe Bobi? 5. Ki jan Bobi ale kay sè madan Kadè a? 6. Ki jan Bobi jwenn bis pa l la? Bondye Gran 7. Nonmen kèk bagay Bobi wè oswa ki pase 8. sou wout ale kay sè Florans la? 9. Esplike pwoblèm Bobi gen ak Simon? 10. Ou kwè Simon pral kapab fè sa ankò? 11. Kisa Bobi fè ki byen dwòl lè l rive? 12. Ki relijyon grann? 13. Kisa grann fè ak sansi yo? 14. Kisa yo fè ak mè vant lan? plante ak pye bannann 15. Kisa Simon vle fè ak wanga negès yo? 16. Nan ki kalite tou Simon dwe desann? 17. Kisa Simon dwe chache nan tou a? rete je klè ki lè ou je klè, poukisa? dezagreman sinonim ata orevwa yo pa di yo sinonim ata m mande l an gras kisa ou mande an gras? wout la bay sakad... sèvi ak sakad nan yon fraz panche ki lòt derive panche ou konnen? y ap mate sou ban an ki lòt bagay mate? jennjan gwo kochon kalsitran ponya long ki file ki lè yo te sèvi ak yon ponya nan istwa

Ayiti? bouden li fèt ak kisa? de bòl fayans ou gen fayans lakay ou? bay egzanp. chita sou rebò pi a ou ka chita sou rebò ki lòt bagay yo? m pè amò ou te janm pè amò?

14

Restavèk chapit 10 1. Chelèn mande Bobi ekri ki moun yon lèt? 2. Lè l rive kay Chelèn, ki kote Bobi vle ale? 3. Èske bòs Antwàn kite Bobi enskri nan lekòl li? 4. Kisa Bobi bezwen montre l pou l ka antre? 5. Kijan Antwàn mete lòd ak disiplin nan lekòl la? 6. Eske ou dakò ak fason l fè l la? 7. Ki moun ap fè konkirans ak Bobi pou premye klasman nan lekòl la? 8. Ki estrikti rasyal manifeste nan fason Antwàn konplimante elèv yo? 9. Eske Bobi ak Almajip chape anba kou mèt la? 10. Ki bò Bobi prale apre l kite kay Chelèn? 11. Poukisa l ale la? 12. Sa l dekouvri sou pwòp istwa pa l la? 13. Ki avantaj Bobi jwenn nan kay sa a? --------------------------------------------------------------------------------- senmenn nan bout tire revanj yon ekrito lajè pou m antre pantalon abako ble fonse sa fè l pete ri pòt la grense --------------------------------------------------------------------------------- tab ak ankriye m ponpe kou moun fou m sere bougon yo ti nosan an m boure soulye m ak ti retay li twaze m yon dezagreman avivwa ------------------------------------------------------------------------------- anvan labrin rive poul k ap kodase ou se blan Filip tou krache m ponpe toutolon chemen lekòl la kòm lakoutim bonèt lakansyèl pepinyè Granm maten

15

Restavèk 11 1. Poukisa Bobi blije kite kay Mod ak Lwi? 2. Kote Bobi ale? 3. Madan Lawòch te mande Bobi swiv ki moun epi poukisa? 4. Bobi dwe pare pou ki gwo vwayaj? 5. Kisa l dwe fè pou pare vwayaj sa a? 6. Nonmen kèk kote Bobi ale pou pare vwayaj li. 7. Èske Bobi vin rekonsilye ak papa l? 8. Ki moun nan fanmi ni Bobi wè nan chapit sa a? li bimen m ak tab la fènwa a te pwès Nanpwen mwayen Florans t ap vwazinen yon ti koulèv t ap glise èsès... Mod vin met ola tounen yon ti sitirè ki gen yon sèl pratik m lonje l ba li

16

Restavèk, Chapit 12 1. Sa k rive Bobi nan avyon an? 2. Ki moun ki akeyi l nan èpòt la? 3. Ki moun ki pa t vle Bobi Ozetazini? Ki moun ki di l sa? 4. Ki jan Florans trete Bobi kounyeya? 5. Kisa Bobi fè kòm si l toujou Ayiti? 6. Ki travay Deni ak Liz te konn fè? 7. Ki jan Bobi wè lekòl la? Dekri lekòl la. 8. Ki diferans lekòl la genyen ak sa l konnen Ayiti a? 9. Ki jan Bobi twouve lang angle a? 10. Ki diferans ki genyen ant jan yo vann poul ant de peyi yo? 11. Ki bagay sou ras Bobi aprann nan lekòl la? 12. Lè Bobi ale nan Ayskoul, pouki l pa vle pale ak lòt ayisyen yo? 13. Ki pwoblèm rasyal Bobi remake nan lekòl la? 14. Sa k enpoze Bobi pale ak fi blanch la? 15. Ki pwoblèm grann Teri te genyen ak Bobi? 16. Sa k rive ant Bobi ak manadjè l la? Vokabilè yon blan ant dezaj pànye woulèt yon ti briz tyèd li ranje yo sou touch yo nan angle wòwòt mwen li t ap tann yon woulib yo mare min yo... m pa jwenn anyen, ata yon penich wouj sal datant lan yon ti desann sibit ivè yon ti bonjou raz m ap mache swiv koulwa long...

17

HAI 2201, Exam I, study guide, Restavèk, Chapit 12 1. Sa k rive Bobi nan avyon an? 2. Ki moun ki akeyi l nan èpòt la? 3. Ki moun ki pa t vle Bobi Ozetazini? Ki moun ki di l sa? 4. Ki jan Florans trete Bobi kounyeya? 5. Kisa Bobi fè kòm si l toujou Ayiti? 6. Ki travay Deni ak Liz te konn fè? 7. Ki jan Bobi wè lekòl la? Dekri lekòl la. 8. Ki diferans lekòl la genyen ak sa l konnen Ayiti a? 9. Ki jan Bobi twouve lang angle a? 10. Ki diferans ki genyen avèk fason yo vann poul nan de peyi yo? 11. Ki bagay sou ras Bobi aprann nan lekòl la? 12. Lè Bobi ale nan ayskoul, poukisa l pa vle pale ak lòt ayisyen yo? 13. Ki pwoblèm grann Teri te genyen ak Bobi? 14. Sa k rive ant Bobi ak manadjè l la?

• Bobi malad nan avyon an. Florans ak Deni akeyi li nan ayewopò a. • Bobi pa jwenn lajan atè Ozetazini! • Bobi aprann li dwe gen yon lòt konpòtman Ozetazini. Florans pa trete l menm jan

an. Kounye a, Bobi jwenn bon manje. • Madan Deni (Liz) pa kontan Bobi rive Ozetazini • Bobi lave machin Deni nan mwa fevriye a. Bobi pa alèz. • Deni travay nan yon bank ; Liz nan yon faktori ; Florans nan yon pansyon pou

moun ki pa byen nan tèt yo • Bobi ale lekòl: se lalwa Ozetazini • Bobi wè yo pa sèvi ak fwèt nan lekòl Ozetazini. • Bobi gen pwoblèm nan lekòl la : anglè... lòt timoun pa janti ak li... • Bobi resevwa leson anglè ak yon bèl fi... • Bobi pa santi li alèz ak lòt ayisyen nan lekòl li... • Lekòl Bobi a chaje ak divizyon rasyal. • Teri, yon ti fi blan, envite Bobi lakay li. Grann Teri voye Bobi ale poutèt atitid

rasis li. • Bobi dwe peye pou manje li nan kay Deni an. • Bobi jwenn travay nan makèt. L ap chache pànye woulèt nan pakin nan. • Manadjè a vle fè pedofil ak Bobi. Bobi kite djòb la. Bobi revoke.

Vokabilè yon blan ant dezaj anglè mawon pànye woulèt dwèt mwen tounen kalmason k ap kite tras gonm dèyè l yon ti briz tyèd vanse men l rive nan fouk mwen li ranje yo sou touch yo sal datant lan nan angle wòwòt mwen yon ti desann sibit li t ap tann yon woulib ivè yo mare min yo... yon ti bonjou raz m pa jwenn anyen, ata yon penich wouj m ap mache swiv koulwa long...

18

19

Restavèk chapit 13 1. Dekri pwoblèm Bobi vin genyen nan konmansman chapit sa a. 2. Poukisa Bobi pè yo? 3. Poukisa yo mete Bobi deyò a? 4. Lè yo mete l deyò, kote l ale? 5. Kisa konseye a di l pou l fè? 6. Èske Bobi kontan avèk nouvo sitiyasyon l? 7. Kisa l deside fè? 8. Dekri Edi. Èske se yon moun saj? 9. Ki bagay Bobi fè nan fen chapit la? Poukisa l fè sa? yon ti gòje ala ou odasye yon djòb moso jounen nou pa kab sitire kalite konpòtman sa a kawosri machin je m fè m vin wè toub sereng randevou lavèy oswa lajan m touche a yo gade m kòm yon tchonnel lapoula, Liz desann...

20

Restavèk chapit 14 ~ Lame Ameriken 1. Kisa Bobi pral fè apre gradyasyon l lan? 2. Kote l t ap travay? Èske l renmen travay sa a? 3. Ki kalite kesyon yo poze Bobi anvan yo kite l antre nan lame ameriken? 4. Poukisa yo pran Bobi kòm yon ‘Gomè Pay’? 5. Ki wont Bobi te santi nan kazèn? Ki jan l te adrese pwoblèm sa a? 6. Dekri solda ki te nan lame avèk Bobi? 7. Ki pwoblèm Bobi gen ak moun yo? 8. Ki pwomosyon Bobi asepte? 9. Ki jan nwa ameriken rele yonn ak lòt? Epi blan ameriken? 10. Ki onè Bobi resevwa lè l gradye nan antrènman 11. Ki edikasyon pwofesyonnèl Bobi pran nan militè a? 12 Bobi ta renmen vin ki kalite sòlda? Vokabilè etamajò fanfa a channti kèk sòlda kraze yon kite sa yon pòy sigarèt marigwana yo kenbe kiyè yo long ak mwen kwoke kwòk la m resevwa konsiy mwen

21

Pouki se mwen? 1. Kisa zanmi Jako vle fè ak li?2. Kisa Jako toujou refize fè ak zanmi l yo? 3. Èske Jako di matant Selinèt laverite sou sa l pral fè? Kisa l di l? 4. Kisa gason yo ofri l lè yo wè l? 5. Kote yo ale? 6. Kisa y ap fè la a? 7. Ki moun ki wè Jako nan fèt la? 8. Poukisa Jako pa vle fè bagay ak fi a? 9. Kisa Chantal di l?

Restavèk chapit 15, “Premye kominyon anfen” Si ou pa konnen mo a, ou bwè pwa [-1] Si ou bay mo a, ou jwenn yon pwen [+1] Si ou ekri mo a byen, ou a jwenn yon pwen sou sa [+1] Mwen te melanje lòd mo yo lapoula m tonbe kriye dyanman ap fè tensèl li mò rèd dyanman omonye batize mwen kostim mwen sot nan dray trase yon kwa sou fontenn mwen dis fwa lavalè kous la sèjan Kowet berè vèt Arabi Sawoudit aplikatè koton benefisye byen yon moun alawotè ban m egzeyat andedan m frèt yon fout salopri ti sen mwen ploye padsi mwen an abiye tankou awona anchaje cheve jòn ki depaman ak... kò vide atè dwèt bouwo fim karate konnfou m al nan ti lamwa m nan savon nan yon fisèl kazèn nan yon mès bas ou gen kakarèl

22

ekoulman m vle kreye yon rapò avè l dekwa pou anndan kè m ta sispann ret vid

1. Kisa Bobi vle fè legliz la? 2. Èske Bobi deja batize? Dekri sitiyasyon an. 3. Kijan Bobi rele kaporal blan an? 4. Ki gwo aksyon Bobi pran nan chapit sa a? 5. Èske ou kwè se yon bagay saj Bobi fè ? 6. Ki bagay Bobi fè espre ? 7. Kijan chapit la fini?

23

Restavèk, chapit 16 1. Nan ki batayon yon voye Kadè? apye 2. Kijan Kadè vin natiralize? Ki neglijans lame t ap fè? 3. Ki chanjman Kadè pral fè nan vi militè l la?

Li vle antre nan ki kalite batayon? konmando 4. Ki diferans konmando a genyen konpare ak lòt militè yo? 5. Ki objèktif Kadè genyen pou lavni li? Sa l dwe fè pou rive la? 6. Ki moun ki envite Kadè lakay li pou anwole Keli

Tenksgivin? Ki kalite moun yo ye? 7. Ki jan l konpòte kò l? Poukisa Kadè konpòte

li menm konsa lakay moun sa yo? 8. Ki konsekans sa genyen? Kisa mo kreyòl la vle di? [kouvri repons yo] 1. sanbe ou egzat a) exact b) exacting

2. lonje kat didantite l ban mwen a) give b) for c) to

3. èske se isi a ou kazène a) live b) barracked

4. yo mache bobis a) strut around b) trot

5. yon espès respè ki kore tèt yo a) pulses b) supports

6. tat jòmou/joumou ak klou jewòf a) nutmeg b) clove

7. lè m wè kalite vivasyon a) liveliness b) affection

8. vid nan lestomak mwen an laji a) lengthened b) enlarged

9. M chita sou yon chouk bwa a) trunk b) log c) swing

10. tèt kale a) shaved b) beaten

24

Restavèk, Chapit 18, 184-200 Bank mo yo detire kousen dèyè kou kontravansyon baye degoute sot nan nanm degèpisman dodin fouti klere rale... fon ni sak ni krab kase tèt tounen degringole tonbe Tradui fraz sa yo an kreyòl:

1. They sent me eviction documents (184). 2. Mrs. Jefferson who was making wind with her fan, who was

rocking in her rocking chair (185). 3. I wouldn’t be able to invite a white friend to her house (186). 4. As soon as he was in the bathroom, I dug into his pocket to

know what he earned (188). 5. Little by little, my black Haitian soul was turning into a black

American soul (189) 6. The woman shone a flashlight into my fase on the pasenger

side (190). 7. I signed the ticket and I started the car (190). 8. Watch out you don’t lose both the kit and the kaboodle. 9. I took a deep breath. I didn’t lose my cool (191).

10. I took an apple from the fridge, I turned around, I stood next to the table.

11. It’s like when a person is tumbling down in a bad dream. 12. I stretched on the backseat and I made a big loud yawn

(195). 13. We’re after our desert. 14. Beads of sweat are dripping from my chin

25

Restavèk, Chapit 17-Dènye pawòl 1) Liste kèk mizè Kadè pase apre l gradye nan Inivèsite a. 2) Ki pi gwo pwoblèm l ap konfwonte? 3) Sa k rive ak konpayèl kay li, Wòs? Ki sa l fè Wòs? Poukisa? 4) Kisa l aprann nan lekòl la? Kisa ki pwoteje Ozetazini? 5) Kisa Djèf bezwen fè ak Kadè? 6) Dekri djòb li nan biwo enpòtasyon 7) Sa k rive nan magazen mòflè a kote l t ap travay? 8) Sa k rive ak Ari, konpayèl apatman li? 9) Kisa ki t ap toujou pouswiv Kadè? 10) Kisa nou aprann nan liv sa a? Kwiz: [24 pts] CHOOSE 1: A. Vocabulary [1 pt each] 1. tondèz elektrik lawn mower / hair clipper 2. se an belijeran li di m sa beligerently / sweetly 3. figi l fin pran chenn got wound up / became elated 4. move rèv anpare m disappeared / took hold of 5. yon toutou kitty / puppy 6. poubwa type of drink / tip 7. papye degèpisman warrant / eviction notice 8. manman m gen yon chouchou... expensive purse / genitals 9. lèlmi ki viwonnen l attack / surround 10. Sant mwazi pike nen m rotting garbage / mildew 11. Bat bouda w beat it / spank yourself 12. kabouya nèg nwa Wats bad habits / upheaval A. Translate [2 pts each] 13. faktè a 14. li te twaze m depi anwo jis anba... C. Kesyon: 15. Ki djòb Kadè fin genyen alafen liv la? Ki sa l fè nan djòb la? [4 pts] 16. Di de gwo bagay ki rive Kadè nan fen liv la? [4 pts]

26

Agasya Chwal Simbi, 1-9 Emile Célestin Mégie ~ “Sosyete Koukouy” Lanmou pa gen baryè (1976) Objektif Mégie:

• Entèprete kilti ayisyen an • Devlope yon literati kreyòl ki adrese fenomèn kreyòl • Louvri yon deba; etidye yon sistèm kiltirèl (vodou) • Kataloge epi klasifye aspè nan kilti ayisyen an • Pratike lar • Amize tèt lektè yo; fè kòb

Kesyon yo

1. Ki kalite istwa ou ap tann nan liv sa a? 2. Kote chirepit la? 3. Nan ki klas sosyal Agasya leve? 4. Kisa ki enterese l? Kisa l gen lakay li? 5. Kote Agasya ale nan chapit 2? 6. Dekri ki kalite bagay li wè ak tande. 7. Sa k rive Agasya nan fen dans vodou sa a? 8. Kote Agasya ale jou dimanch la? 9. Kisa l fè la? Sa k pase la a?

Vokabilè bèl epi malouk anmenmtan bouyivide / careless, slipshod angonse tandans kontrè k ap rale mennen kase / free for all li te ba yo de choukèt...

27

Agasya 1-9 kontinye fè lavironn [laviwonn] potomitan an djayi, tonbe lwa li te dekonstonbre litani sen lespri l anboulatcha pete youn ekla ri gade youn tentennad! antonnen premye nòt la li espante “Youn makònay fòmasyon natifnatal ak fòmasyon oksidantal” “kilti depaman nan fòlman youn nanchon k ap bouske chimen pwogrè” “youn chir Agasya Chwal Simbi: 10 – 22 di yon moun yon sekrè li te avwe yo replike, reponn yon moun Agasya retòke yon moun gen de kote se moun adefas chan legliz kantik katolik angonse nan yon bagay al anfèje l nan bibliyotèk la pitit (mwen pou yon fi) men, mafi, moun pa ka... anpil pouvwa toupisan li yon liv feyte tranble tresayman mo pou timoun nan vodou ayovi

28

gade yon moun yon fason grav figi yo byen mòksi (mòksis) bèl òtograf kaligrafye 15 minit ti kadè yon tèz memwadsòti lè ou renmen yon bagay li pa te kapab pa antiche maji ou pa ka wè voye pwen Yon mo ki fèt ak premye lèt nan yon bann mo fòme yon sig Kesyon yo Ki kote yo rete? Marigo Poukisa fanmi Agasya preyokipe? Sa k te pase legliz la Kijan papa ak manman l rele? Kesni ak Jerilya Ki wòl lwa yo genyen vizavi Bondye entèmedyè Èske Agasya gen yon lide pozitif ‘liyorans pèp la’ (15)

sou Vodou? Èske fanmi Agasya kontan ak kiriyosite l? Pa vrèman. Èske yo pral tolere sa l vle fè a? Wi. Lè fini, yo ede l. Ki kalite bagay Agasya fòme? Poukisa? SEVA Agasya Chwal Simbi, 23-33 1. Kisa fanmi Agasya òganize? 2. Ki moun ki pale nan randevou a? 3. Ki pèspektiv sou Vodou moun nan randevou a te bay? 4. Ki efè reyinon an genyen sou Agasya ak fanmi l? 5. Kijan monpè Franse-Breton reyaji? 6. Èske yo dekouraje pou sa? 7. Kote Agasya renmen ale pou l aprann plis sou Vodou? Politeyis Hendouyism Monoteyis Islamism Animis Jidayism Boudism Jayinism

29

Bramanism Konfisyanism Chamanism Krisyanism Druyidism Manicheyism Fetichism Paganism Vokabilè dijere tout kontni fè fouyapòt jennjan eklere zafè lamanjay moun chita an demisèk pou n koumanse divèti nou tanmen debouche kola makanda, chòchelri bwi ajantri ak bwi bouch k ap gwouye entèvni pou mete ola se yo ki braye plis reyinyon woy-woy fèse ou atè bann awouya-chanpwèl fyasko reyinyon an kenbe l fèmalaganach

30

Agasya Chwal Simbi, 34-47

1. Ki santiman Agasya genyen pou Solon? 2. Eske paran Agasya dwe kite l fè sa l vle nan koze relijyon? 3. Kisa Agasya vle Solon fè avè l? Èske Solon dakò? 4. Èske Agasya ap di paran l sa l ap fè? 5. Ki laj Agasya genyen? 6. Ki jan yo rele gangan an? 7. Poukisa Agasya chwazi li menm? 8. Ki grad Agasya pral pran nan sobagi a? 9. Dekri kèk bagay Agasya dwe fè nan sobagi a. 10.Nonmen kèk bagay ou kapab jwenn nan sobagi a.

Vokabilè an ekip...

1. to walk around the perimeter... fè viwonn 2. to mutter mamonnen 3. to rant on... deblatere 4. a kiss you beko 5. she was interwoven with... makònen 6. to be lulled in sleep dodomeya 7. huge honking something yon kokennchenn... 8. event evennman 9. stomach in his mouth, stressed kè sou biskèt 10.take a break pran youn kanpo

31

Agasya Chwal Simbi Kisa moun yo fè nan paj sa yo? Esplike sa k pase pandan yon “Boule-Zen”? Poukisa yo rele l yon “Boule-Zen”? Ki kalite moun ki nan peristil la? Ki kalite moun ou te ka wè? Kisa Solon t ap fè pandan retrèt “Gagas”? Kisa oungan an trase atè a? ak kisa? Esplike “fè je lespri yo vin pi klere” Kisa moun ki fèk kanzo yo pral fè nan basen an? Esplike sa k nan fon pawòl nan chante ki di: “M pral adore nan pye djaweton mwen...” Ti degi: “Kout badjekoun sou manman tanbou a fè asistans la

tresayi” Kisa hounsi yo fè nan dlo a apre yo fin batize? Ki lwa ki parèt pandan yo nan dlo a Poukisa Solon “sinik” avèk sèn nan Lwa yo “bay yon manbo je.” Sa ou kwè sa vle di? [“Zen = iron or clay pot used in kanzo initiation rites] yo siwolin kò yo sip slowly, sweet talk, savor...oh yeah! bout pou bout, solon di.. lòlòy mwen t ap kolboso te kannèl zèklè tanmen siyonnen syèl la bouske materyo nan eta sentete Agasya te ye panche sou devan, kage sou dèyè badleken canopy santi youn remolin anba syèl kè li current; tide; eddy

32

Agasya 60-76 1. Sa k pase lè Agasya ak Solon t ap di Milo ak fanmi li orevwa? 2. Kisa ki mete lespri fanmi Agasya anboulatcha? 3. Kesni panse Agasya ak Solon ap fè ki bagay? Lib... 4. Kijan Solon te vwayaje nan Saltwou? 5. Poukisa Agasya ak Solon pa vle rantre nan kamyon an ansanm? 6. Kisa Agasya fè lè l rantre? 7. Si li te pitit ou, kisa ou t ap fè akòz sa? 8. Èske yon moun ki gen 20 an, 22 an gen dwa fè sa l vle? Vokabilè: anbachal wou ve kolibèt pwen ton rekile bak 1. se ____ w, mwen pa ta kapab pa kontan 2. m t ap gen tan mouri anvan _________ sa a kaba 3. foure bwa nan ________ ou 4. nanpwen fè ____ ankò 5. Se yon chanson __________ ki genyen youn terib sinifikasyon 6. Yo souri ___________ 7. sou yon ________ emab 8. jenn moun pa _________ devan okenn zak wose wèl trenbale voksal malouk retanti dekana apèsi 9. se lanmou ki nan ________ yo 10. yon vye kamyon ______ m 11. Wilbè ____ zepòl li 12. wout mwen sot fè a ________ anpil 13. komèt yon parèy _________ 14. vwa Solon ________ nan chanm nan 15. jwenn agreman ________ 16. ban m youn __________

33

Agasya Chwal Simbi, 77-91

1. Ki moun ki refize deblatere laverite a? 2. Ki kabòch ki nan tchòbòl? Ki rezònman ki fòkòp? 3. Poukisa lespri moun yo anboulatcha nan paj sa yo? 4. Ou kwè Agasya te ka chwazi sa k te pase l? 5. Si l ta gen lalibète kwayans vre, ou kwè li t ap sibi tout peripesi sa yo? 6. Kisa Kesni te vle fè avèk Agasya? 7. Nonmen yon bagay nou aprann sou Simbi lè l pale? 8. Ki sèvis Simbi pwomèt fanmi Kesni Jebo? (81) 9. Apre lwa sa a ale, sa k rive Agasya? 10. Kisa paran Agasya pral fè pou yo manniganse yon ankèt? 11. Ki lè ou bèkèkè? Pou ki rezon? 12. Dapre ou, yon moun ka tonbe anba zepwon ki kalite bagay nan lavi a? 13. Nonmen yon bagay ki te pase nan tan ziltik la

Itilize nan yon fraz: bout pou bout bit by bit egzose fulfill ou ap konnen filannegwi in due time yon rega ki fè wè tout desepsyon li pa briding kò l not to budge an inch pouryanis irresponsible person;

indifferent kikinan/toloke lòlòy li avwe se lakay houngan li te ye admit

34

Agasya Chwal Simbi, 92-105 1. Poukisa Agasya gen pwoblem? 2. Lè y a viv nan menm kay ansanm, ki ti pwoblèm yo ka genyen?

Kisa Solon mande Agasya? 3. Kisa Kesni resevwa lapòs? 4. Sa k pase apre yo fin li lèt la? 5. Kisa ki “zepwonnen” Agasya? 6. Sa k pase apre sa? Jwèt vokabilè 1. gen yon gwo pwoblèm nan petren 2. ou reskonsab, ou te fè yon move bagay koupab 3. pale, di laverite, revele tout bagay desere mouchwa 4. Si ou fè yon bagay ou pa t dwe fè ou gen sa regrè 5. yon moun ki bay blag, ki komik, ki pa serye yon ti joujou 6. fini diskisyon, konvèsasyon kaba kozman 7. wè pa wè to ou ta 8. sere yon bagay [yon non] kachotri 9. se manti, se pa laverite, se yon istwa bobin 10. ou anraje, ou fè sa ou vle dechennen 11. “blown away state” delalasyon 12. tèt ou pa fin yès, ou gen tèt chaje nètale ou fòkòp 13. lòt mo pou liv bouken 14. melanje lide; manje... blende 15. atmosfè lanbyans 16. je wout, fache move kou kong

35

Agasya Chwal Simbi, 105-115 1. Ki kalite ti bèt antre nan kay la? ti vouvoun 2. Ki reyaksyon Kesni genyen devan l? Vade retro Satana! 3. Nan ki eta Agasya ye la a? lwa monte l 4. Kisa nou aprann sou grangrann Gagas? Se manbo l te ye. 5. Ki lòt mo vodwizan yo genyen pou Bondye? Mahoun 6. Esplike enpòtans lide “ayovi” a. Timoun ki erite lwa 7. Ki fèt vodwizan yo fè pou lwa yo? Kandjanhoun 8. Sa k pase le 6 janvye? “twa wa yo...” 9. Kisa Agasya fè pou jou twa wa yo? Bèl gato ak yon vèvè anwo l 10. Ki pwoblèm Solon genyen kochon rabonnen patat yo ak jeran l lan? 11. Kijan yo pral koresponn ak li? Simbi... 12. Nan chapit sa, èske atitid paran Agasya gen tan chanje? 1. di yon bagay byen fò esklamen 2. move lespri, dyab... movezè 3. chwal ki pou mwen tout bon vre chwal jitim an

mwen 4. yon bann pwoblèm, pakèt mizè dekalyon

peripesi 5. soud... ou pa tande anyen kesni rete moko 6. lespri anboulatcha lespri yo mabi 7. fòme otou je yo; nan zorèy ou... lasi 8. banbòch, fèt, babako... dezablaza 9. zansèt tatawèl 10. anmè, chirepit pwofon... rankè 11. premye jou nan ane a joudlan 12. 2 janvye fèt zansèt yo

36

Agasya Chwal Simbi, 116-122

1. Ki kalite moun reyini sou galri notè a 2. Kisa fanmi Agasya ap prepare pou yo fè? 3. Ki moun ki vizite yo? Poukisa l vizite yo? 4. Kisa msye fè devan yo? 5. Kijan ou wè jès sa a? Eske ou t ap kite yon moun fè sa lakay

ou? Vokabilè Apantè notè gwògmann marekaj iyorans konbinezon kontrandi kandjanhoun bay yon moun lanmen siylakwa enkyete konmisyon kabòch moun nayif debou yon maten esplandid moun rete bèbè endelika

37

Agasya 123-137 1. Ki pwoblèm Kesni genyen ak kandjanhoun nan? 2. Kisa Jerilya di sou sa 3. Dekri sèn nan kandjanhoun nan? 4. Solon fè yon pale ak ki moun? Sou ki bagay yo pale? 5. Ki egzanp biblik matant Mèsilya genyen pou Solon? 6. Ki moun ki te ale la? 7. Kote tanbouyè yo kenbe tanbou yo? 8. Ki bagay estrawodinè Agasya fè pandan Simbi monte l? 9. Kijan Masiyon, Òtansiyis ak Nabal kalifye Vodou? 10. Kisa moun sa yo t ap manje ak bwè sou galri Chal Bolye a?

1) enstriman ki gen moso metal sou yon bwat manniboula

2) entèwonp yon moun pandan l ap pale li antrekoupe l 3) ki fè moun pè seremoni an te efrayik 4) sezi, bouch be... bèkèkè 5) sanzatann, rapid toudenkou 6) sekwe, vire lòlòy, choke... yon rèl ki brannen

lespri m 7) yon ti manje, men pa yon soupe yon bon soloba 8) di ou dakò, bay dizon ou sètifye

9) naje anba dlo plonje 10) sèvitè sa yo mache sou dife sèvitè Ogoun 11) mete ba fè a nan dife ba fè wouji 12) kè kal latrankilite ak kè poze 13) chik, pis... bèt nuizib

38

Agasya Chwal Simbi, 138 – 146 1. Èske kandjanhoun nan te chanje lavi moun yo? 2. Kijan fèt la afèkte msye Kesni? 3. Agasya se ki kalite chwal? chwal fidèl 4. Èske Agasya fè fèt sa a chak ane? 5. Poukisa marasa Agasya yo chetif? 6. Ki move lide antre nan lespri Agasya a? 7. Poukisa Agasya gen mwens lanmou pou Solon? 8. Ki pwoblèm Agasya genyen avèk lwa yo? 9. Èske Agasya sèvi ak lòt lapriyè? 10. Kisa Agasya fè pou geri? Vokabilè: kòmilfo, jan sa ta dwe ye... kòmsadwatèt bagay vin pi difisil degrennen pa tèlman an fòm kanyan-kanyan ou degoute, ou pa renmen yon bagay repiyans... fòs, kapasite fè sa k difisil kouray Ou pa byen, ou gen pwoblèm ou pa yès Sante ou tchak flègèdèk flègèdèk timoun k ap mouri grangou timoun kwatchòkò sezi siprann limyè klate antre nan wonn nan entèvni twou a fon! presipis

39

Dènye refleksyon sou Agasya

1. Èske gen yon relijyon ki syantifikman pi bon, pi kòrèk, pi vre? Ki jan ou kapab pwouve sa?

2. Èske li bon pou elèv nan inivèsite etidye lòt relijyon? 3. Èske etidye lòt relijyon se yon bagay ki ede lasosyete? 4. Èske toulede krisyanis ak vodou yo genyen bagay mistik

ladan yo? Kijan koze mistik yon relijyon kapab pi bon/pi vre pase koze mistik lòt la?

Egzanp: Agasya anba dlo pou 40 minit. Moyiz ki separe lanmè a Jezi ki mache sou dlo a

5. Ki bagay ki parèy nan tout relijyon sa yo? Egzanp: +Jwif yo te sakrifye bèt pou Bondye +Vodwizan sakrifye bèt pou lwa yo ++Katolik kwè Bondye kanpe dèyè sen yo ++Vodwizan kwè Bondye kanpe dèyè lwa yo +++Pwotestan ‘pale nan lang’ +++Vodwizan pale langaj 6. Èske liv Agasya se yon liv ANTI-VODOU oubyen PRO-

VODOU? Bay kèk ti egzanp... 7. Atistikman, ki bagay ki vreman bon nan Agasya, epi ki

bagay ki pa bon? 8. Sa k rive pitit Agasya? Sa k rive Agasya?

9. Ki solisyon pwoblèm KONFLI RELIJYON? KONFLI IDEYOLOJI?

10. Èske li bon pou lasosyete TOLERE/SIPÒTE divèsite? Egzanp divèsite RAS SÈKS ORYANTASYON SÈKSYÈL RELIJYON DIFERAN LIDE POLITIK

11. Si yo pa kapab tolere relijyon, èske y ap tolere lòt bagay yo?

40

Pwoblèm relijyon an Ayiti epi nan lemonn antye Pwoblèm konfli relijyon Konfli sa baze sou polemik irasyonèl Polemik kretyen an irasyonèl Polemik vodou a irasyonèl Tout relijyon baze sou koze LAFWA, koze MISTIK,