leadership and values-cebuano.pdf

13
KAUGALINGONG KAAMGUHAN (SELF-AWARENESS) Pagkaamgo sa kaugalingon pamaagi sa pag-ila sa kaugalingon ilabina sa kalig-on, kahuyang, panginahanglan, interest,ug pangandoy kabubut-on sa pagdawat sa kaugalingong kahuyang ug pagdiskubre sa mga pamaagi sa pagkontrolar niining mga kahuyang kabubut-on sa dugang pagpalambo sa mga kalig-onan JOHARI WINDOW 1. open (public) self ako ug ang uban 2. blind self nahibal-an sa uban apan wala ko kabalo 3. hidden (secret) self nahibal-an nako apan wala sa uban 4. undiscovered self wala pa nahibal-i nako ug sa uban Johari Window OPEN SELF (Kabalo ka ug kabalo pod sila) BLIND SELF (Wala ka kabalo, pero nakabalo sila) HIDDEN SELF (Wala ka nakahibalo, wala usab sila nakahibalo) UNDISCOVERED SELF (Mga wala pa nimo mahibaw- an)

Upload: camille-adle

Post on 27-Oct-2015

57 views

Category:

Documents


7 download

DESCRIPTION

Some modules on Leadership and Values, in Cebuano language

TRANSCRIPT

Page 1: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

KAUGALINGONG KAAMGUHAN (SELF-AWARENESS)

Pagkaamgo sa kaugalingon

pamaagi sa pag-ila sa kaugalingon ilabina sa kalig-on, kahuyang,

panginahanglan, interest,ug pangandoy

kabubut-on sa pagdawat sa kaugalingong kahuyang ug pagdiskubre

sa mga pamaagi sa pagkontrolar niining mga kahuyang

kabubut-on sa dugang pagpalambo sa mga kalig-onan

JOHARI WINDOW

1. open (public) self – ako ug ang uban

2. blind self – nahibal-an sa uban apan wala ko kabalo

3. hidden (secret) self – nahibal-an nako apan wala sa uban

4. undiscovered self – wala pa nahibal-i nako ug sa uban

Johari Window

OPEN SELF

(Kabalo ka ug kabalo pod sila)

BLIND SELF

(Wala ka kabalo, pero

nakabalo sila)

HIDDEN SELF

(Wala ka nakahibalo, wala

usab sila nakahibalo)

UNDISCOVERED SELF

(Mga wala pa nimo mahibaw-

an)

Page 2: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

Timailhan nga ang usa ka tawo adunay pagkaamgo sa kaugalingon ug

sa grupo:

pagdawat sa kaugalingon apil na ang kahuyang ug kalig-on

modawat sa uban kon unsa sila, dili kay paga-usbon sila sumala sa

imong gusto

adunay pasensya sa uban kon dili nila makita o masabtan ang ilang

gibuhat

adunay pasensya sa mga tawo nga wala maminaw o moputol sa

uban samtang kini nag-estorya pa

abli sa mga ideya sa uban ug maningkamot nga maminaw ug

mosabot sa giistorya sa uban

dili mohukom sa opinyon sa uban kon wala pa kini nasabti ug maayo

kon masayop, dawaton kini niya sa tinud-anay

dili gahi ug ulo

emotionally strong

maningkamot nga mosabot sa uban

sensitibo sa unsay gusto nga ipadayag sa uban pinaagi sa ilang

tinutokan ug panglihok-lihok kon sila nag-estorya

makapadayag sa opinion nga dili makasakit sa uban

dili manginsulto sa uban aron dili sila mahadlok motubag

Page 3: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

LEADERSHIP DEFINITION, KINDS AND CHARACTERISTICS

Pagdumala

usa ka proseso sa pag-impluwensya sa mga buluhaton sa usa ka

organisadong grupo aron sa paglihok sa pagkab-ot sa mga tumong

abilidad sa pagdasig sa paglihok

Lider

mogiya

gahatag ug inspirasyon ug kusog

motabang sa pagbuhat sa buluhaton

moingon “KITA” dili “AKO”

moabot sa wala pa ang oras

mosulbad sa kakulangon sa grupo

moingon “TARA NA”

moapil sa pagbuhat sa buluhaton

Kinds of Leadership

Autocratic

Democratic

Consultative

Laissez-faire

Transformational

AUTOCRATIC (Diktador):

Positibo: Eksperto, intelehente

Kinahanglan sundon ug maoy modesisyon ug magmando na

lang sa grupo kon unsa ang buhaton aron pagkab-ot sa gusting

kab-oton

Gaplano kon unsay buhaton

Trabaho importante kay sa tawo

Isog

Page 4: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

Dili magsalig sa uban

Miembro giisip nga butang

Ang miembro mahimong gasalig sa lider

DEMOCRATIC (Demokratiko):

Gahatag ug kahigayunan sa tanan sa pagpartisipar

Mokonsulta sa miembro sa dili pa modesisyon

Dili ipagawas ang kaugalingong interes

Tawo importante kaysa trabaho

Dili manghadlok

Nagtoo sa abilidad ug kapasidad sa miembro

Mohatag ug responsibilidad sa mga tawo nga adunay

kapasidad sa paglihok

Maki-angayon

Mosuporta sa miembro

Negatibo: Madugay ang diskusyon ug pagdesisyon tungod

kay iya pang kuhaon ang opinion sa tanan.

LAISSEZ-FAIRE

Positibo: Eksperto na ang mga miyembro, busa pwede na

gyud biyaan sa lider.

Moikyas sa responsibilidad

dili mohimo’g desisyon; pasagdan lang ang miembro

Pabaya, basta kung unsa na lang mahitabo

TRANSFORMATIONAL

Nagapasa sa iyang kahibalo sa uban

Naghatag ug kahigayunan sa miembro nga makatindog sa

ilang kaugalingon

Mogiya, motudlo

Misalig sa miembro

Magsaulog uban sa grupo

Nagplano sa gagmay’ng kadaugan

Naghatag ug kusog sa tawo aron molihok

Page 5: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

Traditional vs. developmental style of leadership

Traditional Style Developmental Style

Nakasentro sa lider Pagdumala isip usa ka proseso

Lider tighimog desisyon Lider tigmugna sa sitwasyon aron

makahimo sa desisyon

Otoridad tungod sa posisyon Otoridad nagagikan sa grupo

Kinahanglan sultian ang tao kung

unsa ang buhaton

Mga tao nagahimo sa ilang desisyon

Power over, control Power with, empowerment

Komunikasyon gikan taas paubos Komunikasyon kuros-kuros tanang

direksyon

kumpetensya Tinabangay

Pagdumala sa pipila lamang Pagdumala sa kinatibuk-an

Motibasyon Inspirasyon

Homogeneity Diversity is valued

Gamay bili sa mga mithi Mithi hinungdan sa panglantaw

Loyalty Commitment

Kasab-an ug silutan ang sayup Pagkakat-on sa mga sayup

Hadlok sa kabag-uhan Nahagit sa kabag-uhan

Page 6: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

COMMUNICATION TECHNIQUES

Komunikasyon

usa ka proseso diin adunay

mahitabong pag-inambitay sa

panahum (ideya), pagbati, damgo ug

mga kapakyasan ngadto sa usa ka

tawo, grupo o institusyon

Klase sa Komunikasyon

Verbal – natunga sa duha ka bahin:

1. Written (Sinulat)

2. Oral (Pagsulti)

Non-verbal – naghilambigit sa mga lihok sa lawas (body language)

sa tawo na nagasulti/nagahisgot/nagasturya

1. Postura

2. Lihok sa kamot

3. Mga senyas

4. Ug uban pang mga nilihokan.

Mga elemento sa Komunikasyon

tigpadala – ang gigikanan sa mensahe

masabtan ug mapalihok ang tigdawat sa mensahe

aron masabtan, adunay pagsinati ug pag-ila sa dumadawat

mensahe – ang mga ideya, pagbati, mga damgo, mga

panghunahuna ug uban pa nga boot ipadayag nganha sa uban

sa pagpadala sa mensahe kinahnglan ang tigpadala kahibalo

asa ipaagi ang mensahe

tigdawat – mao ang modawat sa mga mensahe nga gipadangat

adunay obligasyon diha sa pagtuki sa kaakuhan ug

personalidad sa tigpadala

Page 7: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

(feedback) – kahimtang nga makasaysayanon ug katilingbanon sa

tigdawat ug tigpadala nga angay masusi ug masabtan kini aron

mapadayag sa labing tin-aw ug makatabang

Proseso sa Komunikasyon

Mga Babag sa Komunikasyon

pagsala sa impormasyon – dili tanang impormasyon ihatag tungod

sa kaugalingong motibo, pagbati ug panghuna-huna sa tigpadala

kulang sa atensyon – ang dumadawat wala manumbaling (pay

attention) samtang ang mensahe gihatag

dili sensitibo – ang kaestorya dili kasabot sa gusting ipadayag

“one-tract-mindedness” – dili abli sa ubang huna-huna sa uban

dominante – pugson ang tanan sa pagdawat sa iyang ideya

sayop nga paghubad/pinulongan – ang paghubad sa pinulungan

usahay dili tuka sa buot ipasabot

dili klarong pagpahayag – paggamit sa mga pulong nga dili sakto

Ubang mga babag sa komunikasyon

walay interes

Sender

External Barriers

Receiver

External Barriers

Fe

ed

ba

ck

Page 8: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

wala sa kondisyon

dili komportable sa lugar

sayop nga mensahe

adunay katahap (doubt) tungod sa mga kasinatian

walay maayong relasyon

edukasyon

lengwahe nga gigamit

pisikal nga kahuyangan (bungol, buta, etc.)

kahadlok

sayop ang gihatag nga kahulugan sa aksyon

Duha ka pamaagi sa Komunikasyon

monologue (usa ka tawo)

usa lang ka tawo o grupo ang naghatag o naghatod sa

impormasyon, opinion o panlantaw

walay binayloay tungod kay ang komunikasyon paingon lamang

sa usa ka direksyon

mahimong wala nahibaloi sa nagsulti kon nasabtan sa mga

naminaw ang iyang gi-estorya

mahimong adunay laing interpretasyon sa impormasyon

dialogue (duha ka tawo)

Adunay pagbinayloay sa tumong ug impormasyon

Adunay panagsinultianay, pagpadayag sa hunahuna

Adunay feedback o komentaryo

Pagahimoon para sa maayong komunikasyon

himoong klaro ug makusog ang pagsulti

mogamit ug pulong nga haum sa nahuna-hunaan nga ipadayag.

Ayaw paggamit ug pulong nga malalom

isulti ang dapat ipadayag ug ayaw na ipabiyo-biyo

maghatag ug konkretong pananglitan

balikon ug usbon pag-usab ang mga parte nga wala kaayo nasabti sa

naminaw

Page 9: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

TRUST WALK

Pagsalig:

Ang resulta sa pagkaamgo sa kaugalingon

ug sa ubang tao gikan sa mapadayonong

pagpaambit sa kaugalingon aron

mamugna ang mga maayong relasyon sa

usa’g usa.

Pagkamahinungdanon sa Pagsalig:

1. makahatag ug kumpyansa sa kaugalingon para mapaambit kini sa uban

aron mapasayon ang lalom nga pag-inilhanay sa usa’g usa sa grupo ug

aron mopatigbabaw ang maayong relasyon sa mga miembro sa grupo.

2. Makahatag ug lalim pa nga pag-ila sa kaugalingon ug pagdayeg sa ubang

tawo.

3. Makapasayon sa pagkahiusa sa usa ka grupo aron makahimo’g matinud-

anon, mahinungdanon, ug makahuluganong desisyon.

Mga Babag sa Pagsalig:

1. Kulang sa kagustuhang makaamgo sa kaugalingon.

2. Dili matinud-anon sa unsay nasabutan na kaniadto.

3. Dili maayo o negatibong kasinatian sa nakaagi.

4. Wala pagtuman sa buluhaton ug responsibilidad nga gisangon.

5. Wala pagsulti sa tinood.

Timailhan nga nagmatuod nga dunay pagsalig sa kaugalingon ug sa uban:

1. Adunay lig-on nga pagsalig sa kaugalingong katakus ug sa uban.

2. Nagatoo nga walang imposible kung duna la’y plano ug pagpaningkamot

aron makab-ot ang gitinguha.

3. Wala’y duha-duha sa pagpadayag sa mga butang nga gihisgutan.

4. Kalampusan ug kapakyasan gidawat aron pagdiskubre sa ubang kahibalo

Page 10: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

5. Dili maulaw makigsandurot sa uban

6. Adunay abilidad nga dili mahadlok sa pagpadayag sa kaugalingon diha sa

grupo.

7. Makaantigo sa pag-adjust sa nagkalain-laing sitwasyon.

Pagtandi sa Makasaligon ug dili makasaligon nga kinaiya sa lider

Makasaligon Dili Makasaligon

Abri Sarado

Ssuportado Controlado

Mudawat Dili mudawat

Makiglambigit Makigkumpetensya

Mutual Superior

Nakasentro sa problema Mangita ug solusyon

Mudawat Magsupak-supak

Naay palabra-de-honor DIli mutuman sa iyang gisulti

Expert Adept

Accountable Unaccountable

Mga pagabuhaton aron sa pagpauswag sa Pagsalig

1. Magsugod sa pag-inistorhanay o pagbuhat apil ang uban.

2. Motan-aw sa mga mata sa uban.

3. Makipag-istorya sa klaro nga paagi.

4. Mohatag ug modawat og feedback.

5. Mamati sa pag-ayo

6. Magpadayag sa personal nga pagbati

7. Modawat sa mga pagbati sa uban

8. Paggamit sa “ako” nga mensahe

9. Modayeg sa pagkatawo sa uban

10. Pagkaanaa kanunay ug maabtikon

11. Pagpahalipay sa pagsalig sa uban

Page 11: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

LEADERSHIP AND MOTIVATION

A. Duha ka tipo sa Motibasyon:

1. Kaugalingong tulod –

motibasyon nga naggikan sa

kaugalingong interes (based

on own needs)

2. Mga gipaabot gikan sa gawas

– motibasyon nga naggikan

sa palibot diin ang usa ka

tawo molihok tungod kay

aduna siya’y kab-oton o

tungod kay kini gipaabot kaniya sa katilingban

B. Mga Kapasikaran sa Motibasyon ug Katagbawan:

1) Pampatagbaw (pampagana)

Rekognasyon

Responsibilidad

Kasiguruhan sa trabaho

kalambuang pinansyal

kauswagan sa kaugalingon

Kalampusan sa mga tumong

2) Wala makapaangay (pampaluya)

Dili maayong kondisyon sa pagpanarbaho

Dili maayong palisiya ug pamaagi sa administrasyon

Superbisyon

Pagkabutang (status)

Dili maayong relasyon sa kauban

Dili angay nga suhol

Walay Seguridad sa pagpanarbaho

Page 12: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

C. Mga Teoriya sa Motibasyon:

1. Theory X:

Walay gustong motrabaho nga tawo, molikay kon mahimo

Kulang ug paninguha, dili gusto’g tulubagon, gusto lang tudloan ug

giyahan

Tawo dili gusto’g kausaban

Kaugalingong kaayuhan lang ang gitan-aw ug dili sa organisasyon

ug katilingban

Tawo kinahanglan apurahon, gantihan, silotan, dumalaon ug

bantayan ug maayo

2. Theory Y:

Gustong mopadayag sa iyang kaugalingon diha sa pagtrabaho

Basta masabtan ug mauyunan, siya kamao modasig ug mogiya sa

kaugalingon

Andam modawat ug responsibilidad

Mamugnaon ug adunay katakus sa paghimo’g mga pamaagi nga

epektibo ug makahuluganon

Gusto’g kagawasan ug respetuhan ilabi na sa iyang dignidad,

apan adunay katakus sa pagsalmot sa mga katilingbanong

kalihukan ug pagkab-ot sa mga tumong sa organisasyon

3. Theory Z:

Adunay lawom nga panagsood; daw sakop sa banay

Hinugpong ug dili tataw nga pamaagi sa pagpugong

Pino nga matang sa pagdisiplina

Hinay nga promosyon, apan dili dayon pagpapha sa lumilihok

Lahutay sa panag-uban

May respetu sa mga magulang ug kasinatian ug panuigon

Kusog ang pagsalig, pag-unong ug baruganan

Adunay tinibook nga pagtagad sa kaayuhan sa mga tawo sulod sa

organisasyon

Page 13: Leadership and Values-CEBUANO.pdf

Tungod niini ang Matang sa Pagdumala mao ang:

1. Pagdumala Pinaagi sa Pagkontrol (Management by Control)

Ang tigdumala maoy mopahigayon sa panahon, kapaninguhaan ug

tanang elemento

Ang tigdumala mogiya, modasig ug mokontrolar sa mga tawo

Ang mga tawo angay mousab sa ilang batasan aron matuman ang

mga tumong sa organisasyon

Ang mga tawo kinahanglan apurahon, gantihan, silotan, dumalaon ug

bantayan ug maayo

2. Pagdumala Pinaagi sa Tumong (Management by Objectives)

Ang buluhaton sa pagdumala mahimong han-ayon aron ang tanan

makatampo sa ilang kahibalo, katakus ug pagkatawo

Ang tigdumala mahimong coordinator nga mohan-ay uban sa iyang

mga kauban sa mga tumong ug pamaagi

Positibo ang pagtan-aw sa tigdumala sa iyang lumilihok/tawhanon

ang iyang pamaagi

Epektibo ang pagdumala kon klaro ang mga katuyuan, nasabtan ang

mga pamaagi ug natubag ang mga batakang panginahanglan sa mga

tawo