leadership and values-cebuano.pdf
DESCRIPTION
Some modules on Leadership and Values, in Cebuano languageTRANSCRIPT
KAUGALINGONG KAAMGUHAN (SELF-AWARENESS)
Pagkaamgo sa kaugalingon
pamaagi sa pag-ila sa kaugalingon ilabina sa kalig-on, kahuyang,
panginahanglan, interest,ug pangandoy
kabubut-on sa pagdawat sa kaugalingong kahuyang ug pagdiskubre
sa mga pamaagi sa pagkontrolar niining mga kahuyang
kabubut-on sa dugang pagpalambo sa mga kalig-onan
JOHARI WINDOW
1. open (public) self – ako ug ang uban
2. blind self – nahibal-an sa uban apan wala ko kabalo
3. hidden (secret) self – nahibal-an nako apan wala sa uban
4. undiscovered self – wala pa nahibal-i nako ug sa uban
Johari Window
OPEN SELF
(Kabalo ka ug kabalo pod sila)
BLIND SELF
(Wala ka kabalo, pero
nakabalo sila)
HIDDEN SELF
(Wala ka nakahibalo, wala
usab sila nakahibalo)
UNDISCOVERED SELF
(Mga wala pa nimo mahibaw-
an)
Timailhan nga ang usa ka tawo adunay pagkaamgo sa kaugalingon ug
sa grupo:
pagdawat sa kaugalingon apil na ang kahuyang ug kalig-on
modawat sa uban kon unsa sila, dili kay paga-usbon sila sumala sa
imong gusto
adunay pasensya sa uban kon dili nila makita o masabtan ang ilang
gibuhat
adunay pasensya sa mga tawo nga wala maminaw o moputol sa
uban samtang kini nag-estorya pa
abli sa mga ideya sa uban ug maningkamot nga maminaw ug
mosabot sa giistorya sa uban
dili mohukom sa opinyon sa uban kon wala pa kini nasabti ug maayo
kon masayop, dawaton kini niya sa tinud-anay
dili gahi ug ulo
emotionally strong
maningkamot nga mosabot sa uban
sensitibo sa unsay gusto nga ipadayag sa uban pinaagi sa ilang
tinutokan ug panglihok-lihok kon sila nag-estorya
makapadayag sa opinion nga dili makasakit sa uban
dili manginsulto sa uban aron dili sila mahadlok motubag
LEADERSHIP DEFINITION, KINDS AND CHARACTERISTICS
Pagdumala
usa ka proseso sa pag-impluwensya sa mga buluhaton sa usa ka
organisadong grupo aron sa paglihok sa pagkab-ot sa mga tumong
abilidad sa pagdasig sa paglihok
Lider
mogiya
gahatag ug inspirasyon ug kusog
motabang sa pagbuhat sa buluhaton
moingon “KITA” dili “AKO”
moabot sa wala pa ang oras
mosulbad sa kakulangon sa grupo
moingon “TARA NA”
moapil sa pagbuhat sa buluhaton
Kinds of Leadership
Autocratic
Democratic
Consultative
Laissez-faire
Transformational
AUTOCRATIC (Diktador):
Positibo: Eksperto, intelehente
Kinahanglan sundon ug maoy modesisyon ug magmando na
lang sa grupo kon unsa ang buhaton aron pagkab-ot sa gusting
kab-oton
Gaplano kon unsay buhaton
Trabaho importante kay sa tawo
Isog
Dili magsalig sa uban
Miembro giisip nga butang
Ang miembro mahimong gasalig sa lider
DEMOCRATIC (Demokratiko):
Gahatag ug kahigayunan sa tanan sa pagpartisipar
Mokonsulta sa miembro sa dili pa modesisyon
Dili ipagawas ang kaugalingong interes
Tawo importante kaysa trabaho
Dili manghadlok
Nagtoo sa abilidad ug kapasidad sa miembro
Mohatag ug responsibilidad sa mga tawo nga adunay
kapasidad sa paglihok
Maki-angayon
Mosuporta sa miembro
Negatibo: Madugay ang diskusyon ug pagdesisyon tungod
kay iya pang kuhaon ang opinion sa tanan.
LAISSEZ-FAIRE
Positibo: Eksperto na ang mga miyembro, busa pwede na
gyud biyaan sa lider.
Moikyas sa responsibilidad
dili mohimo’g desisyon; pasagdan lang ang miembro
Pabaya, basta kung unsa na lang mahitabo
TRANSFORMATIONAL
Nagapasa sa iyang kahibalo sa uban
Naghatag ug kahigayunan sa miembro nga makatindog sa
ilang kaugalingon
Mogiya, motudlo
Misalig sa miembro
Magsaulog uban sa grupo
Nagplano sa gagmay’ng kadaugan
Naghatag ug kusog sa tawo aron molihok
Traditional vs. developmental style of leadership
Traditional Style Developmental Style
Nakasentro sa lider Pagdumala isip usa ka proseso
Lider tighimog desisyon Lider tigmugna sa sitwasyon aron
makahimo sa desisyon
Otoridad tungod sa posisyon Otoridad nagagikan sa grupo
Kinahanglan sultian ang tao kung
unsa ang buhaton
Mga tao nagahimo sa ilang desisyon
Power over, control Power with, empowerment
Komunikasyon gikan taas paubos Komunikasyon kuros-kuros tanang
direksyon
kumpetensya Tinabangay
Pagdumala sa pipila lamang Pagdumala sa kinatibuk-an
Motibasyon Inspirasyon
Homogeneity Diversity is valued
Gamay bili sa mga mithi Mithi hinungdan sa panglantaw
Loyalty Commitment
Kasab-an ug silutan ang sayup Pagkakat-on sa mga sayup
Hadlok sa kabag-uhan Nahagit sa kabag-uhan
COMMUNICATION TECHNIQUES
Komunikasyon
usa ka proseso diin adunay
mahitabong pag-inambitay sa
panahum (ideya), pagbati, damgo ug
mga kapakyasan ngadto sa usa ka
tawo, grupo o institusyon
Klase sa Komunikasyon
Verbal – natunga sa duha ka bahin:
1. Written (Sinulat)
2. Oral (Pagsulti)
Non-verbal – naghilambigit sa mga lihok sa lawas (body language)
sa tawo na nagasulti/nagahisgot/nagasturya
1. Postura
2. Lihok sa kamot
3. Mga senyas
4. Ug uban pang mga nilihokan.
Mga elemento sa Komunikasyon
tigpadala – ang gigikanan sa mensahe
masabtan ug mapalihok ang tigdawat sa mensahe
aron masabtan, adunay pagsinati ug pag-ila sa dumadawat
mensahe – ang mga ideya, pagbati, mga damgo, mga
panghunahuna ug uban pa nga boot ipadayag nganha sa uban
sa pagpadala sa mensahe kinahnglan ang tigpadala kahibalo
asa ipaagi ang mensahe
tigdawat – mao ang modawat sa mga mensahe nga gipadangat
adunay obligasyon diha sa pagtuki sa kaakuhan ug
personalidad sa tigpadala
(feedback) – kahimtang nga makasaysayanon ug katilingbanon sa
tigdawat ug tigpadala nga angay masusi ug masabtan kini aron
mapadayag sa labing tin-aw ug makatabang
Proseso sa Komunikasyon
Mga Babag sa Komunikasyon
pagsala sa impormasyon – dili tanang impormasyon ihatag tungod
sa kaugalingong motibo, pagbati ug panghuna-huna sa tigpadala
kulang sa atensyon – ang dumadawat wala manumbaling (pay
attention) samtang ang mensahe gihatag
dili sensitibo – ang kaestorya dili kasabot sa gusting ipadayag
“one-tract-mindedness” – dili abli sa ubang huna-huna sa uban
dominante – pugson ang tanan sa pagdawat sa iyang ideya
sayop nga paghubad/pinulongan – ang paghubad sa pinulungan
usahay dili tuka sa buot ipasabot
dili klarong pagpahayag – paggamit sa mga pulong nga dili sakto
Ubang mga babag sa komunikasyon
walay interes
Sender
External Barriers
Receiver
External Barriers
Fe
ed
ba
ck
wala sa kondisyon
dili komportable sa lugar
sayop nga mensahe
adunay katahap (doubt) tungod sa mga kasinatian
walay maayong relasyon
edukasyon
lengwahe nga gigamit
pisikal nga kahuyangan (bungol, buta, etc.)
kahadlok
sayop ang gihatag nga kahulugan sa aksyon
Duha ka pamaagi sa Komunikasyon
monologue (usa ka tawo)
usa lang ka tawo o grupo ang naghatag o naghatod sa
impormasyon, opinion o panlantaw
walay binayloay tungod kay ang komunikasyon paingon lamang
sa usa ka direksyon
mahimong wala nahibaloi sa nagsulti kon nasabtan sa mga
naminaw ang iyang gi-estorya
mahimong adunay laing interpretasyon sa impormasyon
dialogue (duha ka tawo)
Adunay pagbinayloay sa tumong ug impormasyon
Adunay panagsinultianay, pagpadayag sa hunahuna
Adunay feedback o komentaryo
Pagahimoon para sa maayong komunikasyon
himoong klaro ug makusog ang pagsulti
mogamit ug pulong nga haum sa nahuna-hunaan nga ipadayag.
Ayaw paggamit ug pulong nga malalom
isulti ang dapat ipadayag ug ayaw na ipabiyo-biyo
maghatag ug konkretong pananglitan
balikon ug usbon pag-usab ang mga parte nga wala kaayo nasabti sa
naminaw
TRUST WALK
Pagsalig:
Ang resulta sa pagkaamgo sa kaugalingon
ug sa ubang tao gikan sa mapadayonong
pagpaambit sa kaugalingon aron
mamugna ang mga maayong relasyon sa
usa’g usa.
Pagkamahinungdanon sa Pagsalig:
1. makahatag ug kumpyansa sa kaugalingon para mapaambit kini sa uban
aron mapasayon ang lalom nga pag-inilhanay sa usa’g usa sa grupo ug
aron mopatigbabaw ang maayong relasyon sa mga miembro sa grupo.
2. Makahatag ug lalim pa nga pag-ila sa kaugalingon ug pagdayeg sa ubang
tawo.
3. Makapasayon sa pagkahiusa sa usa ka grupo aron makahimo’g matinud-
anon, mahinungdanon, ug makahuluganong desisyon.
Mga Babag sa Pagsalig:
1. Kulang sa kagustuhang makaamgo sa kaugalingon.
2. Dili matinud-anon sa unsay nasabutan na kaniadto.
3. Dili maayo o negatibong kasinatian sa nakaagi.
4. Wala pagtuman sa buluhaton ug responsibilidad nga gisangon.
5. Wala pagsulti sa tinood.
Timailhan nga nagmatuod nga dunay pagsalig sa kaugalingon ug sa uban:
1. Adunay lig-on nga pagsalig sa kaugalingong katakus ug sa uban.
2. Nagatoo nga walang imposible kung duna la’y plano ug pagpaningkamot
aron makab-ot ang gitinguha.
3. Wala’y duha-duha sa pagpadayag sa mga butang nga gihisgutan.
4. Kalampusan ug kapakyasan gidawat aron pagdiskubre sa ubang kahibalo
5. Dili maulaw makigsandurot sa uban
6. Adunay abilidad nga dili mahadlok sa pagpadayag sa kaugalingon diha sa
grupo.
7. Makaantigo sa pag-adjust sa nagkalain-laing sitwasyon.
Pagtandi sa Makasaligon ug dili makasaligon nga kinaiya sa lider
Makasaligon Dili Makasaligon
Abri Sarado
Ssuportado Controlado
Mudawat Dili mudawat
Makiglambigit Makigkumpetensya
Mutual Superior
Nakasentro sa problema Mangita ug solusyon
Mudawat Magsupak-supak
Naay palabra-de-honor DIli mutuman sa iyang gisulti
Expert Adept
Accountable Unaccountable
Mga pagabuhaton aron sa pagpauswag sa Pagsalig
1. Magsugod sa pag-inistorhanay o pagbuhat apil ang uban.
2. Motan-aw sa mga mata sa uban.
3. Makipag-istorya sa klaro nga paagi.
4. Mohatag ug modawat og feedback.
5. Mamati sa pag-ayo
6. Magpadayag sa personal nga pagbati
7. Modawat sa mga pagbati sa uban
8. Paggamit sa “ako” nga mensahe
9. Modayeg sa pagkatawo sa uban
10. Pagkaanaa kanunay ug maabtikon
11. Pagpahalipay sa pagsalig sa uban
LEADERSHIP AND MOTIVATION
A. Duha ka tipo sa Motibasyon:
1. Kaugalingong tulod –
motibasyon nga naggikan sa
kaugalingong interes (based
on own needs)
2. Mga gipaabot gikan sa gawas
– motibasyon nga naggikan
sa palibot diin ang usa ka
tawo molihok tungod kay
aduna siya’y kab-oton o
tungod kay kini gipaabot kaniya sa katilingban
B. Mga Kapasikaran sa Motibasyon ug Katagbawan:
1) Pampatagbaw (pampagana)
Rekognasyon
Responsibilidad
Kasiguruhan sa trabaho
kalambuang pinansyal
kauswagan sa kaugalingon
Kalampusan sa mga tumong
2) Wala makapaangay (pampaluya)
Dili maayong kondisyon sa pagpanarbaho
Dili maayong palisiya ug pamaagi sa administrasyon
Superbisyon
Pagkabutang (status)
Dili maayong relasyon sa kauban
Dili angay nga suhol
Walay Seguridad sa pagpanarbaho
C. Mga Teoriya sa Motibasyon:
1. Theory X:
Walay gustong motrabaho nga tawo, molikay kon mahimo
Kulang ug paninguha, dili gusto’g tulubagon, gusto lang tudloan ug
giyahan
Tawo dili gusto’g kausaban
Kaugalingong kaayuhan lang ang gitan-aw ug dili sa organisasyon
ug katilingban
Tawo kinahanglan apurahon, gantihan, silotan, dumalaon ug
bantayan ug maayo
2. Theory Y:
Gustong mopadayag sa iyang kaugalingon diha sa pagtrabaho
Basta masabtan ug mauyunan, siya kamao modasig ug mogiya sa
kaugalingon
Andam modawat ug responsibilidad
Mamugnaon ug adunay katakus sa paghimo’g mga pamaagi nga
epektibo ug makahuluganon
Gusto’g kagawasan ug respetuhan ilabi na sa iyang dignidad,
apan adunay katakus sa pagsalmot sa mga katilingbanong
kalihukan ug pagkab-ot sa mga tumong sa organisasyon
3. Theory Z:
Adunay lawom nga panagsood; daw sakop sa banay
Hinugpong ug dili tataw nga pamaagi sa pagpugong
Pino nga matang sa pagdisiplina
Hinay nga promosyon, apan dili dayon pagpapha sa lumilihok
Lahutay sa panag-uban
May respetu sa mga magulang ug kasinatian ug panuigon
Kusog ang pagsalig, pag-unong ug baruganan
Adunay tinibook nga pagtagad sa kaayuhan sa mga tawo sulod sa
organisasyon
Tungod niini ang Matang sa Pagdumala mao ang:
1. Pagdumala Pinaagi sa Pagkontrol (Management by Control)
Ang tigdumala maoy mopahigayon sa panahon, kapaninguhaan ug
tanang elemento
Ang tigdumala mogiya, modasig ug mokontrolar sa mga tawo
Ang mga tawo angay mousab sa ilang batasan aron matuman ang
mga tumong sa organisasyon
Ang mga tawo kinahanglan apurahon, gantihan, silotan, dumalaon ug
bantayan ug maayo
2. Pagdumala Pinaagi sa Tumong (Management by Objectives)
Ang buluhaton sa pagdumala mahimong han-ayon aron ang tanan
makatampo sa ilang kahibalo, katakus ug pagkatawo
Ang tigdumala mahimong coordinator nga mohan-ay uban sa iyang
mga kauban sa mga tumong ug pamaagi
Positibo ang pagtan-aw sa tigdumala sa iyang lumilihok/tawhanon
ang iyang pamaagi
Epektibo ang pagdumala kon klaro ang mga katuyuan, nasabtan ang
mga pamaagi ug natubag ang mga batakang panginahanglan sa mga
tawo