หวขอการบรรยาย บทบาทสถาปนกผงเมองกบการพฒนาประทศไทย

เนองในวาระครบ 100 ปของจฬาลงกรณมหาวทยาลย ครบรอบ 84 ป คณะสถาปตยกรรมศาสตรและครบรอบ 41 ภาควชาผงเมอง ถอเปนโอกาสอนดทผมจะมาพดในหวขอเกยวกบ ทศทาง ความเปนไปของวชาการ วชาชพ และ การตงถนฐานบานเมองของประเทศไทยในอดตจนถงปจจบนซงเปนสงทจะน าไปสความเปนไปของสงเหลานในอนาคต ผมจบการศกษาจากคณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยในระดบปรญญาตร หลงจากนนจงเดนทางไปศกษาตอภาควชาผงเมองทประเทศเยอรมน ซงเปนการเปลยนโลกและทศนคตครงใหญของผม หลงจากท ผมจบการศกษาแลวจงตดสนใจกลบมาเปนอาจารยทภาควชาผงเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย ดวยความตงใจ และปรารถนาทจะใหภาควชาของเราไดท าอะไรเพอเปนประโยชนตอบานเมองและสงคม นอกจากนแลวผมยงเปนนกวชาการอสระ เคยเปนสมาชกวฒสภา และประธานกรรมการนโยบายทวสาธารณะเปนระยะเวลา 7-8 เดอน และเปนบคคลหนงซงมบทบาทในการท างานเพอสงคมอกมากมาย เมอผมไดมองยอนกลบมายงบานเกดของผมจงหวดอบลราชธาน จงหวดซงมความสมพนธกบลมแมน ามลมาเปนเวลาอนยาวนาน บรเวณโดยรอบของเมองอบลราชธานถงแมจะมรปแบบผงเมองลกษณะแบบระบบตาราง แตเนองจากเปนเมองทมสแยกมากมายจงเปนเหตใหเกดปญหารถตดตามมา ในปจจบนนเนองจากมการตดถนนขามไปยง ฝงวดใต (บรเวณนนเดมทเปนเสมอนเกาะกลางน าขนาดเลกทมความสวยงามมาก) จงสงผลใหในชวงเทศกาลมกจะม คนมากมายขามไปสงสรรคบนเกาะนนกนอยางลนลาม จนสดทายแลวเกาะนนกไดกลายเปนแหลงรวมการใชงานท ไมเหมาะสม ดงนนจากเรองทกลาวมานการทเราจะพฒนาสงใดขนมาเปนสงทตองพจารณาและไตรตรองใหด และควรเรมท าการพฒนาจากบรเวณเมองกอนและแผขยายออกไปยงพนทปรมณฑลของแตละภมภาค โดยเฉพาะอยางยง บรเวณบานเมองทมการเจรญเตบโตอยตลอดเวลา การพฒนาขนมานนสงทส าคญทสดคอการเชอมโยงสงตาง ๆ เขาดวยกนในทกมาตราสวน ต งแตสถาปตยกรรมภายใน (Interior architecture) สถาปตยกรรม (Architecture) การออกแบบชมชนเมอง (Urban design) ภมสถาปตยกรรม (Landscape architecture) ไปจนถงผงภาคและเมอง (Urban planning และ Regional planning) นอกจากนยงควรทจะมการแยกแยะพนทใชงานใหเปนสดสวน ซงสงเหลาน ถกเรยกกนโดยสากลวา “การออกแบบวางผง (Planning design)”

ในประเทศทผานชวงเวลาแหงการเปลยนแปลงมาแลวจนสงผลใหวชาการและวชาชพของเขามการพฒนา เขาจะมความเขาใจในศกยภาพของศาสตรตาง ๆ และยอมรบในศกยภาพระหวางกนจนสามารถท างานรวมกนไดโดยไมมการขดเสนแบงแยกวชาชพและการแขงขน ซงสงผลใหระบบการพฒนานนมความซบซอนและลกซงมากขน เชน งานในระดบภมภาคนนจะมการท างานรวมกนระหวาง Urban design และ Landscape เพราะฉะนนแลวการออกแบบ ในยคสมยปจจบนอนมความเปลยนแปลงอยตลอดเวลาเชนน จงตองมการวางแผน โดยการเชอมโยงเขากบศาสตร

Lecture series

อาจารยขวญสรวง โอตโพธ

วนท 3 เมษายน พ.ศ. 2560

การออกแบบในสาขาวชาตาง ๆ เขาดวยกน ซงสงผลใหการออกแบบในปจจบนมความซบซอนทมากขน ในขณะเดยวกนสงทยงคงเปนปญหาของสงคมไทยนนคอการทสงคมยงมองไมเหนความส าคญของการใชศาสตร (ศาตรา หมายถง อาวธ) ของแตละวชาชพรวมกน เพราะฉะนนแลวการออกแบบในยคสมยปจจบนอนมความเปลยนแปลงอยตลอดเวลาเชนน จงตองมการวางแผน โดยการเชอมโยงเขากบศาสตรการออกแบบในสาขาวชาตาง ๆ เขาดวยกน จงจะเปนสงทท าใหประเทศของเราสามารถพฒนาและกาวตอไปขางหนา

ภมหลงของผงเมอง 1.ใจเมอง ในอดตทภมประเทศในเมองนนยงเปนลกษณะแบนราบ มสงทสงเสยดขนมาเดนเปนสงาจากกลางเมอง คอ สถาปตยกรรมทเกยวกบศรทธาในพระพทธศาสนา ซงสงนผมเรยกวา “ใจเมอง” คอสงทมความส าคญเปนสงทเมอ มองไปทางไหนกยงคงพบเหนอยเสมอทกวนอยางชดเจนจากทกทในเมองนน รวมถงการเปนพนททมความสมพนธกบเมองเชน มการจดเทศกาลระดบเมองตาง ๆ ในบรเวณรอบ ๆ สถานทนน เชน วดมหาธาตวรวหาร จงหวดเพชรบร ซงในวนเทศกาลจะเปนบรเวณททกคนมารวมตวกน ดงนนลกษณะของการใหความส าคญกบสงทสามารถเรยกไดวาเปน “ใจเมอง” เชนนนนคอสมผสทพเศษของเมองนน

วดมหาธาตวรวหาร (เวบไซตวกพเดย, 2550)

2. มณบรรพต

“ภเขาแกว ภเขามณ” พระปรางคในวดอรณราชวรารามราชวรมหาวหาร เปนพระปรางคสงเสยดทประดษฐาน อยรมแมน าเจาพระยา ซงในอดตนนเปนสถานทซงสวยงามมากจนกลายเปนสถานทซงทชาวตางชาตตางกลาวพรรณนาไวอยเสมอซงนอกจากนยงสามารถใชงานเปนหอชมเมองบางกอกไดอกดวย สถาปตยกรรมของ “ภเขาแกว ภเขามณ” มการประดบผวดวยกระเบองทมองดระยบระยบสวยงามจากระยะไกล ซงถงแมวาภายนอกจะไมไดมการเกบรายละเอยดทเรยบรอยมากนกแตดวยลกษณะของโครงของสถาปตยกรรมทชดทงรปลกษณอนใหญโตและลกษณะของการยอมม จงท าใหเปนสถาปตยกรรมทมความสวยงามสะดดตาเปนอยางมาก ซงผมเชอวาในสมยกอนนนเปนลกษณะของการรวมมอรวมใจกนของสงคมโดยการรวบรวมถวยชามรามไหของแตละบานน ามาเพอตดมาประดบทพระปรางค

วดอรณราชวราราม (เวบไซตวกพเดย, 2556)

พระปรางควดอรณฯ (เวบไซตวกพเดย, 2556)

วดอรณราชวราราม (เวบไซดวกพเดย, 2556)

ความสวยงามขององคพระปรางคในเวลาพระอาทตยขนและพระอาทตยตกนน เปนเสมอนการมพระราชพธ

ยงใหญ บรเวณนไมวาจะผานมารวม 100 ป แลวแตกยงคงเปนพนททสวยงามและมพลงอยจนถงปจจบนน และเปนสงทม

คณคาระดบโลกสามารถเทยบเทาไดกบ หอไอเฟล ทถงแมวาจะมประวตศาสตรมาจากยคสมยปฏวตอตสาหกรรมเปน

เทคโนโลยการกอสรางดวยเหลก แตพระปรางควดอรณของเรานนเปนจดหมายตาคลายภเขาสงตระหงานสงางามเสมอน

เปนเสนชยเมอเดนทางไกลมาจากทางตะวนออกสแผนดนไทย รวมถงลกษณะของทวาง (Space) ของทองน าทมระยะหาง

พอเหมาะส าหรบชมสถาปตยกรรมเชนน จงท าใหกลายเปนพนทซงมศกยภาพเปนอยางยงทจะท าเปนพนทสาธารณะ

ส าหรบคนเมอง นอกจากนแลวยงแสดงใหเหนถงการเชอมโยงวถชวตเขากบมรดกทางวฒนธรรมรมแมน าเจาพระยา

ดงนน พระปรางควดอรณราชวรารามจงสามารถเปนสถาปตยกรรมทอยคกบประวตศาสตรไทยมาชานานและกลายเปนท

โดงดงไปทวโลกไดเชนกน

ในอดตกาลทยงไมมทาอากาศยานดอนเมองและถนนพหลโยธนเชนในปจจบนน สงทสามารถเปน Landmark ทเปนเสมอนเสนชยเมอเดนทางไกลมาจนถงแผนดนไทยแลวคอ พระปรางควดอรณ พระสมทรเจดย และภเขาทอง ซงเปน สงทแสดงใหเหนถงการมแนวคดเรองการออกแบบเมองอนชาญฉลาดของคนในอดต

พระสมทรเจดย (เวบไซตวกพเดย, 2558)

ภเขาทอง (เวบไซตกพเดย, 2556)

3 ทองสนามหลวง

ในอดตกาล สมยทกรงเทพมหานครยงเปนเพยงนครขนาดเลก บรเวณดานหนาของวดมหาธาตแตเดม เคยมสนามขนาดเลกอย จงถกน าไปใชเปนพนทสนามหลวงตงแตบดนนมา ในอดตสนามหลวงเปนพนททมความอดม-สมบรณเปนอยางมากและเคยถกใชเปนพนทปลกขาว จนในระยะเวลาตอมาสนามหลวงจงไดกลายเปนพนททใชจดงาน พระราชพธส าคญของประเทศ เชน งานพระบรมศพของพระบรมสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4) นอกจากนแลวขณะนนเนองจากกรงเทพมหานคร เรมมการรบวฒนธรรมของชาวตะวนตกเขามามากขน จงเรม มการใชงานสนามหลวงเปนพนทสาธารณะของประชาชนเชน สนามกฬาส าหรบเลนวาว โรงหมอด พนทเตะบอล และตลาดนด ซงเปนพนทศนยรวมของชาวสยามและเปนพนทซงมการใชงานอยตลอดเวลา จนกระทงคอย ๆ เลอนหายไปเนองจากปญหาดานเศรษฐกจในเวลาตอมา

เมอถงยคสมยทเมองกรงเทพมหานครไมเหมอนเดม จงเกดเปนลกษณะทผมเรยกวา “ขนนางทงเมอง” คอ การทขนนางยายออกไปจากกรงเทพมหานคร และปลอยพนทกลายเปนทไมมเจาของจนกระทงคนจนเขามาถอครอง และสดทายไดกลายเปนพนทเสอมโทรมของเมอง และสงผลใหในทสดบรรยากาศของสนามหลวงทเคยสวยงาม แบบในอดตกาลจงหมดไป

4 สะพานพระพทธยอดฟาจฬาโลก

ทองสนามหลวงในอดต ภาพโดย : อาจารยขวญสรวง โอตโพธ

สะพานพระพทธยอดฟาจฬาโลก (เวบไซตวกพเดย, 2560)

เนองในวาระใกลจะถงครบรอบการสถาปนากรงรตนโกสนทร ครบ 150 ป (พ.ศ.2475) นนไดมการสราง “สะพานพระพทธยอดฟาจฬาโลก” ขามแมน าเจาพระยาจากฝงพระนครไปยงฝงกรงธนบรเปนลกษณะของสะพาน ทสามารถยกเปดเพอใหเรอผานได ซงนบวาเปนเทคโนโลยสมยใหมมากในชวงเวลานนทกรงเทพมหานครยงมเพยง วดกบสวนเทานน จงสงผลใหเมอถงวนเปดเมอง (วนท 6 เมษายน พ.ศ. 2475 วนเฉลมฉลองสถาปนาเมองกรงรตน-โกสนทรครบ 150 ป) เปนวนพระราชพธทคนชาวสยามมากนมากมายโดยมจดประสงคเพอมาดสะพานใหมแหงน ในชวงเวลาเดยวกนนนจงเรมมการออกแบบผงเมองโดยสถาปนกผงเมองนามวา เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ผ ซงออกแบบไวในลกษณะทมการวางแนวแกนไวบางแตยงไมแนชดวาจะเชอมตอแกนไปยงทใด บรเวณสะพาน มพระปฐมบรมราชานสรณทประดษฐานพระบรมรปรชกาลท 1 รบกบแกนของลานดานหนาผานเขาไปในสวน ในสวนของสงกอสรางตาง ๆ และสถาปตยกรรมนนมชาวองกฤษเปนผออกแบบไวไดอยางลงตวและสวยงาม เมอกาลเวลาผานไปหลายปหลงจากนน บรเวณโดยรอบของสะพานพระพทธยอดฟาจฬาโลกไดกลายเปน ยานการคา ประกอบไปดวย พาหรด วงบรพา และอน ๆ ซงนบวาเปนความเจรญทสดของเมองบางกอกในยคนน ดงนนรปแบบการพฒนาเมองในยคสมยนนจงเปนลกษณะของการพฒนาไปพรอมกบการออกแบบเมอง ไมวาจะเปนดาน สถาปตยกรรม ผงเมอง ประตมากรรม ดวยการรวมแรงรวมใจกนของชางฝมอดในสยามจงสงผลใหเราไดผลงานทดเชนน ออกมาได ในระยะเวลาตอมารปแบบของผงเมองกรงเทพมหานครไดมการเชอมตอแกนเขากบฝงกรงธนบร โดยการสรางวงเวยนใหญขนมาเปนศนยกลางและตอแกนไปยงทางรถไฟทางลาดหญา พระประแดง เพชรเกษม อสรภาพ และฝง กรงธนบร

การเชอมตอเมองไปยงกรงธนบร ภาพโดย : อาจารยขวญสรวง โอตโพธ

5 ความเคลอนไหวในปจจบน ในปจจบนนมหลากหลายโครงการทถงแมวาจะถกทกทวงจากนกวชาการ และวชาชพตาง ๆ เปนอยางมาก

แตยงคงสามารถสรางจนส าเรจได เชน โครงการทางเลยบแมน าเจาพระยา ในการออกแบบพนทขนาดใหญ ในการท างานดานกายภาพเชนนมความจ าเปนทจะตองค านงถงรายละเอยดตาง ๆ ซงไมเหมอนกนในแตละพนทรวมถงการยอมรบและประยกตวชาการและวชาชพรวมกนในแตละศาสตรอยางลกซงจงจะสามารถผลตผลงานทดออกมาได

งานผงเมองกบสงคมในภายภาคหนา

ในชวงตนปทผานมานมขาวเกยวกบการเกดน าทวมทภาคใต ซงจงหวดนครศรธรรมราชเปนพนททไดรบ

ผลกระทบเปนอยางมาก เนองจากไมเคยมใครตระหนกถงเรองระเบยบการอยในพนทรมน าทมากพอ ดงนนจงสามารถน ามายกเปนตวอยางทแสดงถงการตงถนฐานในบรเวณทมความเสยงตอการเกดภยธรรมชาตตาง ๆ โดยทไมมการ วางแผนการจดการพนทรวมถงการวางผงทดมากอนจงท าใหเกดปญหาตาง ๆ ตามมาภายหลง ซงสงเหลานจงเปนสงท พงตระหนก มใชแคเรองระหวางการวางผงเมอง กบประเทศชาต แตมความจ าเปนทจะตองมองไปในดานของสงคมและความเปนมาอยางรอบดานซงสามารถทจะน าไปสการออกแบบวางผงทมประสทธภาพได

ประวตศาสตรผงเมองของประเทศทางฝงยโรปนนเปนลกษณะของเมองขนาดเลกมากมายทคอย ๆ รวมตวกนกลายเปนแควนตาง ๆ ภายในประเทศชาต (Nationalize) เดยวกน ซงไดกลายเปนทยอมรบกนทวโลก ดงนนเมอ มองยอนกลบมาในเรองความเปนเมองในประเทศไทยนน เราเปนลกษณะของการกระจายตวกนไปตามภมภาคตาง ๆ และ มความเปนเมองเกดขนโดยปราศจากการวางแผนจดการ และการวางผง ดงนนงานผงเมองจงถอไดวาเปนงานของสวนรวม เปนงานทมตวตน ตองม “We” คอการรวมมอรวมใจกน ซงเปนหลกการทใชกนในประเทศทวในยโรปและญป นจากแนวความคดนแสดงใหเหนวา การจะเปนสงคมสมยใหมนนจะตองประกอบไปดวย สวนรวม (We) เทศบาล หรอรฐบาล (State) ภาคของธรกจ (Business) ภาคพลเมอง (Citizen) ภาคครวเรอนและเอกชน (Family individual) ซงในสวนของ รฐบาลและธรกจนนตองมเปาหมายเพอไปสความส าเรจ และในสวนของพลเมองและครวเรอนนน จะตอง มการความความสมพนธเชอมโยงกนอยเสมอ ซงสงนคอการแบงมณฑลชวตดวยการอยรวมกนในสงคม

แนวความคด WE ภาพโดย : อาจารยขวญสรวง โอตโพธ

ดงนนเมอดจากความเปนมาของประเทศเยอรมนแลวจะเหนไดวา เขาใหความส าคญกบการคดเรองสวนรวมกนมากอน ตงแตในมาตราสวนขนาดเลกอยางเชน ละแวกบาน ไลล าดบขนไปเปนแควน แลวกลายเปนประเทศในทสด

ในประเทศเยอรมนนนมความหลากหลายสงจงกลายเปนประเทศในระบบสหพนธรฐ ดงนนจงมการคดระบบ New We ขนมาโดยมเมอง Angsburg เปนศนยกลาง ในขณะเดยวกนนเองกยงคงมสภาเมองแยกเขาไปอยในแตละเมอง ในดานของระบบตาง ๆ มการเชอมโยงกนอยางมประสทธภาพ รวมถงในดานของผประกอบการทหลากหลายนน มการระบทชดเจนทกประเภทและซอนทบกนอยางเปนระเบยบเรยบรอย ดงนนในทกระดบจะตองมเรองของพลเมองเขามาเกยวของ เพราะสงเหลานเปนเรองของระบบซงเกยวของกนหมดเปนองครวม ไมวาจะเปนในดานความสมพนธ การบรหารจดการ ความเปนอยของประชาชน ซงจะตองมการวางแผนและการจดระบบอยางลกซงมากอน ดงนนวชาชพของพวกเราจงเปนสงทจ าเปนอยางมากในการพฒนาและเชอมโยงโครงสรางตาง ๆ ส าหรบการพฒนาเมอง

ในเรองของความสมพนธระหวางคนในประเทศ ตวอยางเชน จากภาพโลโกงาน Expo ในประเทศญป นนซง เนนการแสดงใหเหนวา แมชาวเมองญป นจะมความหลายหลายมากแตเขาสามารถรวมตวกนเปนปกแผนเพอท างานรวมกนไดอยางสามคค และเมอเปรยบเทยบกบประเทศไทยของเรา จากภาพทผมไดเขยนขนมานนสามารถแสดงใหเหนถงความแตกตางระหวางความสมพนธระหวางชาวญป น กบความสมพนธระหวางชาวไทย

ระบบความสมพนธระหวางชาวไทยนนสามารถแบงออกไดเปน 2 แบบคอระบบสงคมทางนอน คอ ลกษณะของการมความสมพนธระหวางญาตมตร พรรคพวก และความสมพนธจากเทศกาลตาง ๆ และลกษณะสงคมอกประเภทหนงคอสงคมทางตง คอลกษณะของความสมพนธระหวางชนชน เชน เจานาย ลกพ บาว ไพร ลกนอง ขนนาง ซงแตละชนชน มพระธรรมค าสอนเขามาเชอมโยงและขดเกลาจตใจทกระดบเขาดวยกนและเปนสงทยดเหนยวจตใจคนทกระดบ ในแผนดน เมอประเทศไทยมการเปลยนแปลงระบบการปกครองจากระบบสมบรณาญาสทธราชยกลายเปนระบบการปกครองแบบประชาธปไตยแลวนนจงสงผลใหมเรองของการคอรปชนตาง ๆ เกดขนแทรกแซงอยในทกระดบชนและ เมอการแบงพรรคพวกเขามาสวงการเมองแลวจงเปนเหตทเขามาแทรกแซงเพอหาผลประโยชน จนสดทายสงคมจงได แตกและแบงแยกกนออกเปน 2 ขวอยางชดเจน นอกจากนการเลอกตงบางครงยงถกผกเขากบเรองของระบบญาตมตร ซงเหลาสงนเปนถอเปนจดออนเปนอยางมาก แสดงใหเหนวาในปจจบนนความสมพนธระหวางกนของชาวไทยมความแตกตางจากในอดตอยางสนเชง

ภาพวาดสะทอนแนวความคดของชาวญป นและชาวไทย ภาพโดย : อาจารยขวญสรวง โอตโพธ

ในดานของระบบการปกครองของเมองไทยมการแบงเปน ศาล กฎหมาย ศาลากลาง โรงเรยน และต ารวจ ไปตามจงหวดตาง ๆ โดยมจดประสงคเพอการบรหารจดการใหเปนเอกภาพ แตลกษณะทเปนอยในปจจบนน มไดเปนลกษณะของระบบของการบรณการโดยรฐบาลทถกตอง เนองจากในปจจบนมลกษณะทเรยกไดวา “รฐเปนพอ” คอการ ใหรฐบาลดแล มอบสงตาง ๆ ให เปนลกษณะของการเดนตามกรอบของรฐบาลอยางไมทนโลก

โดยพนฐานของคนไทยนนเคยชนกบการอยแบบไมมความสมพนธกบสงใดรอบตวอยางชดเจน ตวอยางเชน เรอนไทยในยานพระประแดง ทถงแมเขาอยกนอยางเปนระเบยบ แตบรเวณรอบขางนนไมมการออกแบบเรองล าดบขน ในภาพรวม คนไทยนนถนดทจะอยกนแบบเปนกลมของตนเอง นอกจากนในกรณของวดเอง ถงแมจะมการออกแบบ วางผงมาบางแลว แตถนนภายในวดนนยงคงเปนลกษณะทมความสบสนวนวายอยเปนอยางมาก ซงสงเหลานมความเกยวของกบวชาชพของเราโดยตรงทจะสามารถเชอมโยงสงตาง ๆ เขาดวยกนอยางเปนระบบ

ในดานของการพฒนาและววฒนาการทสามารถเหนภาพไดชดเจนนนคอเรองของจกรยาน ในอดตจกรยานนนท าจากไมโดยใชวธการลากเพอเคลอนท ตอมาจงเปลยนเปนลกษณะของการถบ และมการพฒนาปรบเปลยนการใชงานมาเรอย ๆ จนกลายเปนลกษณะของจกรยานในปจจบน ดงนนในตางประเทศเขามการคดคนเทคนควธการใหม ๆ อยเสมอจนเกดเปน “นวตกรรม” ซงเปนสงทสามารถสงผลใหเกดการเปลยนแปลงของวถชวตไปอยางสนเชง จนกระทงผานมาจนถงในปจจบนนทมการใชรถยนต จงสงผลใหภมทศนบานเมองทมวถชวตแบบ Motorize คอลกษณะของการอยกบรถและถนน นอกจากนยงมการใชรถไฟความเรวสงทจะสามารถเชอมโยง Node ในทตาง ๆ อนหางไกลใหใกลกนมาก ขนมาได ซงสงเหลานคอลกษณะของการเปลยนแปลงทท าใหเรามไดอยางทกวนน สงทเรารกนดในดานเทคนคของการวางผงเมอง กฎหมาย ตาง ๆ เชนการวางหางสรรพสนคาหลายแหงไวในบรเวณเดยวกนนนสงปญหาอยางไร หรอบรเวณ 4 แยกตาง ๆ เปนบรเวณทมกจะมรถตดอยเสมอเปนตน ในสมยทผมเรยนจบจากประเทศเยอรมนมาใหม ๆ นนผมซงมความรความเขาใจอยางลกซงแลว แตเมอผมกลบมาทเมองไทยแลวกลบพบวาเมองไทยไมเคยมระบบในดานวชาการดงทผมเคยไดร าเรยนมาเลย เพราะฉะนนในภายภาคหนาสงทส าคญคอการเชอมโยงอะไรทเปนของเราใหได ซงยงถอเปนเรองยากมากในปจจบนน เพราะแตละศาสตรนนยงคงถอทฐหวงแหนความรในวชาการวชาชพของตนเองและไมปรารถนาทจะเชยมโยงกนอยมาก ตวอยางเชน ในสมยกอนบรเวณถนนพหลโยธน สาย 1 สะพานควาย และสทธสาร ทมการสรางขนมาเพอเชอมตอกบอนสาวรชยสมรภม และถดจากนนไปจงเปนสะพานหลวงหมายเลข 1 ขนไปทางเหนอเปนวดพระศรมหาธาต นนเพยงพอแลว แตเมอชาวตางชาตเขามาแนะน าใหรฐบาลสราง Super highway ขนมาเพอการสญจรทตอเนองและยนมอเขามาชวยเหลอเรองการสรางถนน จงสงผลให

จกรยานในอดต ภาพโดย : อาจารยขวญสรวง โอตโพธ

การจราจรของกรงเทพทางตอนเหนอมความปนปวนและกลายเปนสงทตองมการแกปญหาตอไปเรอย ๆ เสมอนการกลดกระดมทผดแลวตองตามไปแกไขอยางไมจบสน นอกจากนแลวการเชอมตอของถนนเปนสงทมความสบสนวนวายและหลงทาง ไดงายมาก กรณศกษาอนทเปนตวอยางในลกษณะเชนนคอ สะพานพระรามเกา จะเหนไดวาการท าสะพานพระรามเกาขามแมน าเจาพระยาไปทางฝงกรงธนบรนเปนเหตทท ารถตดเนองจากแรงหนวงของการไตขนสะพานดวยลกษณะทคลายการขนเขา ดงนนสะพานทถกสรางชวงหลงมานจงเปนลกษณะของสะพานราบแทนการยกขน กรณศกษาหนงทแสดงใหเหนถงลกษณะการใชงานทไมเหมาะสมจนเกดเปนปญหารถตด คอทสะพานบรเวณ หาดภาคใตของตลาดเมองอทยธาน สงทเรยกวา “ถนนคนเดน” คอ ถนนทมคนเดนบนทางรถยนตมากมาย ซงมนยามทแตกตางกบตางชาวชาตทเขามการน านกวชาการวชาชพมาท าการออกแบบระบบทางเทาเชอมตอแตละพนทส าคญเชน ยานการคา และอน ๆ เขาดวยกนโดยแยกกนเดดขาดออกจากระบบทางของรถยนต ตวอยางกรณศกษาในเรองการวางผงระบบการจดการเมองทดนนคอ ถนนวงแหวนในเมองปารส ลกษณะการวางผงเมองแบบวงแหวนทมตรงกลางรศมเปน 4 แยก มการล าดบการเขาถงอยางตอเนอง ซงเปนระบบทดมาก

ผมเคยลองเขยนแนวทางในการพฒนาประเทศชาต วาถาหากผมมอ านาจอยในมอเปนเวลา 4-5 ป ผมจะพฒนา

อะไรบาง และจะสลายขวความคดทศนคตอยางไร จะท าใหพลเมองในทองถนมความตระหนกและใหความรวมมอกบการพฒนาไดอยางไร จะท าใหชาวบานทในอดตทเคยมวถชวตนอนกบดนอยกบควายกลายเปนชาวเมองไดอยางไร จะท าอยางไรใหบานเมองมความรกความเขาใจในความเปนทองถนทสามคคกนขนมา และจะรวมศนยกลางคนเขาดวยกนไดอยางไร ซงในตอนนนเองผมวางแนวทางไววา ถาหากผมไดเปนนายกรฐมนตร ผมจะพกเทศบาลเปนชวงเวลาประมาณ 3-4 ปเพอใหคนเมองไดมโอกาสลกขนมามประสบการณรวมกน ไมวาจะเปนการท าสวน ท าระบบ ท าถนน สงเหลานจะสามารถชวยเปลยนทศนคตของคน มใชอยภายใตอ านาจของบานใหญทกฎหมายยงไมสามารถควบคมได ซงเมอพดถงวธการนนสามารถแตกประเดนไปยงเรองอน ๆ ไดอกเชน เรองของเมอง เมองเกา ความเปนทองถน ดงนนเรองทพงตระหนกคอ แผนดนไทยของเรานนมาหลากหลายระดบวชาการวชาชพ ซงจากสถานการณปจจบนทเราก าลงเผชญอยนนถอวาอยในเกณฑทนาเปนหวง เราจะท าอยางไรใหสงคมไดรบรและยอมรบวาวชาชพสถาปนกผงเมองนเปนวชาการวชาชพทมศกยภาพในการเชอมโยงและพฒนาสงเหลานได จากสงทผมไดกลาวมาแลวเรอง ใจเมอง พระปรางควดอรณ-ราชวราราม และสะพานพระพทธยอดฟาจฬาโลกน ซงทถอวาเปนผลงานสมยกอนทมคณคามากเพอใหพวกเราไดพบเหนผานตากนบาง หลงจากนนจงไดเลาถงเรองสถานการณพงเมองกบสงคมไทยเพอใหไดตระหนกวาเปนสงทยงไมสามารถ

สงคมขาลง ภาพโดย : อาจารยขวญสรวง โอตโพธ สงคมขาขน ภาพโดย : อาจารยขวญสรวง โอตโพธ

จดการได เนองจากสงคมไทยยงขาดการรวมมอกนทางวชาการและวชาชพ และเนองจากเรองงานวางผงนนเปนเรองของสวนรวม จงมความจ าเปนทจะตองม “We” ตองมพลเมองเขามาใหความรวมมอและตระหนกรวมกน จงจะสามารถจดการไดอยางมประสทธภาพ เมอมองยอนกลบมาทเมองไทยของเรา ปญหาเรองผงเมองของเรานนจะสามารถคลคลายลง ไดอยางไร เนองจากกลไกลขอรฐบาลท าหนาทเสมอนเปนนายซงผมมองวายงมใชแนวทางทจะสามารถขบเคลอนประเทศชาตใหสามารถผานพนปญหาเหลานไปไดอยางมประสทธภาพเทาทควร นอกจากนแลวยงประเทศไทยของเรานนยงมปญหาเรองวชาชพทยงไมถกยอมรบซงกนและกนและ ไมมความเชอมโยงกนมากเทาทควร ดงนนเมอบานเมอง ของเราด าเนนมาจนถงภาวะทตองการการปฏรปแลว จงตองเรมตนจากการปรบทศนคตของตนเองเพอการกาวพนปญหาเหลานไปได

สดทายนเปนเรองของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 ชวงเวลาหลงจากททานเสดจสวรรคตทเรมมบคคลออกมาแสดงความร าลกถงสงตาง ๆ ททานทรงท าใหกบประชาชนคนไทยมามากมาย ซงผมคดวานอกเหนอจากงานสรางพระเมรมาศททองสนามหลวงแลว สงทเราควรท าเปนอยางยงคอการสรางพระบรมราชานสาวรยของพระองคทานขนมา จากประวตศาสตรของเมองไทยนนเรามพระบรมราชานสาวรยของพระมหากษตรยทกรชกาลอยบรเวณสถานทส าคญตาง ๆ ในเมองไทย เชน พระบรมราชานสาวรยของสมเดจพระเจาตากสนอยบรเวณวงเวยนใหญ

พระบรมราชานสาวรยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 1 ประดษฐานอยทเชงสะพานพระพทธยอดฟาจฬาโลก

พระบรมราชานสาวรยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 2 ประดษฐานอยบรเวณใกลกบพระปรางควดอรณ-ราชวราราม

พระบรมราชานสาวรยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 3 ประดษฐานอยบรเวณโลหะปราสาท

พระบรมราชานสาวรยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 4 ประดษฐานอยทกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย

พระบรมราชานสาวรยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 5 ประดษฐานอยทลานพระบรมรปทรงมาหนาพระทนง อนนตสมาคม

แนวความคดเรองพระบรมราชานสาวรย รชกาลท 9 ภาพโดย : อาจารยขวญสรวง โอตโพธ

พระบรมราชานสาวรยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 6 ประดษฐานอยบรเวณลานหนาสวนลมพน

พระบรมราชานสาวรยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 7 ประดษฐานอยบรเวณดานหนารฐสภา

พระบรมราชานสาวรยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 8 ประดษฐานอยทมลนธชยพฒนา

ดงนน การสรางพระบรมราชานสาวรยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลท 9 ของเรานให

สมพระเกยรตและสามารถเปนทยดเหนยวจตใจใหล าลกถงพระองคทาน ประดษฐานอยในต าแหนงทไมหางเหนจนเกนไป

กบชวตประจ าวนของผคน รวมถงเปนพนททสามารถใชงานเปนสถานทประกอบพธกรรมตาง ๆ ในบรเวณโดยรอบได และ

สามารถทจะเชอมโยงใหเขากบพระราชประวต รวมถงสามารถสะทอนใหชาวไทยรกกนและสามารถอยรวมกนได

อยางมความสข โดยทเปนสงททก ๆ ศาสตรสามารถรวมมอรวมใจกนท าได เชน ใหภมสถาปนกวางผงและสวนใหชาง

ประตมากรรมมารวมกนสรางพระบรมราชานสาวรย สถาปนกผงเมองมาชวยกนส ารวจเมอง รวมถงประชาชนทกบาน

รวมกนน าโลหะทมมาหลอหลอมรวมกนในการสรางขนมา

ภาพบรรยากาศของคราวพระราชสมโภชฉลองเจาฟามหาวชรณหศเปนสยามมกฎราชกมาร ประกอบไปดวย

ขบวนแหเรอพยหยาตรา ทสวยงามจนกลายเปนทร าลอดานความงดงามจนถกบนทกไวเปนภาพเขยนตาง ๆ ซงมความ นาเสยดายเปนอยางมากทในปจจบนนสงเหลานไดจางลงไปแลว ดงนนในความเหนของผมบรเวณทมสวยงามและศกยภาพในการเปนทประดษฐานพระบรมราชานสาวรยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 คอ บรเวณทาเตยน พนททมความยาวเกอบ 400 เมตร กวาง 130 เมตร ซงปจจบนนก าลงมการเตรยมการจดเปนรานอาหารสมยใหมใหกบนกทองเทยว แสดงใหเหนวาบรเวณตรงนเองมศกยภาพทจะท าเปนทตงพระบรมนสาวรยของพระองคทาน ใหเปนลกษณะของลานหนาพระรปส าหรบถวายบงคมในวนท 13 ตลาคม ของทกป และส าหรบประกอบพธกรรมตาง ๆ มการออกแบบ ใหสอดคลองและใกลชดกบวถชวตประจ าวนของคนไทย รวมถงเนองจากบรเวณนเปนจดทนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาตตางผานมาเยยมชมกนอยางมากมาย และสามารถทจะซมซบบรรยากาศทออกแบบสอสารสงททานทรง ท าใหกบประชาชนคนไทยทงประเทศ นอกจากนบรรยากาศรอบ ๆ นนเปนแหลงทมสถาปตยกรรมทวจตรงดงาม เปนอยางมาก แมในยามค าคนยงคงมการจดแสงไฟทงดงามมาก ดงนนจงเปนสถานททมศกยภาพในการเปนทประดษ-

ขบวนแหเรอพยหยาตรา ภาพโดย : อาจารยขวญสรวง โอตโพธ

ฐานพระบรมราชานสาวรยของรชกาลท 9 ไดอยางสมพระเกยรต และถอเปนโอกาสทดทท าใหวชาชพสถาปตยกรรมผงเมองของเรานน ไดเขาไปเปนสวนหนงของเมอง ของประชาชน

วชาชพของเรานนสามารถท าใหประชาชนคนไทยมคณภาพชวตทดขนได ซงสงส าคญทสดคอการมสวนรวมกนระหวางศาสตรตาง ๆ ไมวาจะเปน วชาชพดานการออกแบบและวางผง งานศลปกรรมตาง ๆ การท างานรวมกนกบ ภมสถาปนกในการท าลานและสวนทมความสอดคลองกบบรบทของเมอง ทศนคตตาง ๆ การท างานรวมกบประชาคมเมองทงหลาย

ชวงสมภาษณ ถาม : ในเรองเกยวกบความเปนพลเมอง (Citizenship) คอเมองไทยเคยมความสมพนธในทางนอนแบบเรอญาต สนทสนมกนจนวนหนงเมอมเรองเงนเขามาเกยวของจงสงผลใหความสมพนธทางตงนแยตามไป เมอรฐเองวางตวเสมอนเปนสวนหนงของภาคเอกชน คนตวเลกตวนอยกอางวาตนเองนนไมมสทธ ขณะทคนตวใหญกบอกวารฐไมไดใหอ านาจเขา เชนนแลวเราจะท าอยางไรเราถงจะสามารถสราง Citizenship ขนมาได

อาจารยขวญสรวง โอตโพธ : สงเหลานมนเปนการเรยนรรวมกนผานประวตศาสตรมาเปนระยะเวลากวารอยป พดงาย ๆ คอแมแตในตางจงหวดเองกมการศกษาทงนนเพยงแตสงทสงคมไทยเรายงขาดอยคอการประสบการณทจะน าทกอยางมาผสมรวมกน และไมเคยชน ไมรวาเมอรวมกนแลวสามารถท าอะไรไดบาง ตวอยางเชนในสมยกอน เมอมการสมครลงผวาราชการกรงเทพมหานคร เคยมการเสนอนโยบายหนงทเกยวกบปญหาของชมชนทประสบอคคภยหลายครงซงสงนคอเรองทเปนประเดนทนาสนใจในการพฒนาเมองขนมาจากจดเลก ๆ ซงมอยทวไปในทกชมชน อาจเปนเรองน า ความมด เปนตน เพยงแคเรามกระบวนการเขาถงปญหาและสามารถแกไขมนได ดงนนสงทส าคญมากทสดคอการสอสาร การท าโครงการขนาดเลกเชนนจะส าเรจไดนนมาจากความรวมมอกนของคนในชมชนโดยทเราท าหนาทเปนทปรกษา ไปเสนอแนวทางใหพวกเขา ซงสงนเปนสงทสมควรท าทสด เรมท าจากจดเลก ๆ ไปยงเมองตาง ๆ ทวประเทศ นอกจากน ยงมอกเรองหนงทส าคญคอ เรองของเมองทองถน เมอเกา และประสบการณ ซงเปนอกสงทนาสนใจทสามารถท าได หรอแมกระทงเรองของรถไฟฟา การทบรเวณรอบ ๆ กลายเปนคอนโดไปเสยหมดเชนน มาจากการขาดการท างานรวมกน การไมผานการวางแผนการจดรปทดน เมองไทยนมการศกษาและความทนสมย แตสงทยงขาดคอการไมเคยมประสบการณทเปน “We” ซงถาหากเราสามารถเขาใจและท าสงนไดแลวทกอยางจะดขน ถาม : ถาอยางนนแลวเมอเราจะตองท าการจดรปทดนและมแนวโนมวาชาวบานในละแวกนนจะไมใหความรวมมอ เชนน แลวเราควรทจะมวธการอยางไร อาจารยขวญสรวง โอตโพธ : การจดรปทดนนนคอการเลงหาพนททมศกยภาพทสดทสามารถท าได จดสรรและสอสารกนใหด ๆ เปนสงทส าคญมากเราจ าเปนทจะตองน าคนไปอยอาศยเพอใหไดใชงาน รองศาสตราจารย ดร. พนต ภจนดา : ผมขออนญาตเสรมนะครบ การจดรปทดนบรเวณรอบ ๆ สถานรถไฟฟานนเปนเรองทตองใชวชาการและวชาชพเปนอยางมาก จากเรองกรณของสถานรถไฟฟาตาง ๆ จะมปญหาในเรองของตกแถวท มหนากวาง 10 เมตร ยาว 12-16 เมตร ซงจากสงทเราท าการคนความาพบวา บรเวณรอบ ๆ สถานนนจะเกดการพฒนาทดนแปลงใหญมากขน เชน ศนยการคา และอาคารส านกงาน และอน ๆ ซงขนาดของทดนนนไมสอดคลองกบขนาด 10 x 12 น ดงนนสงทเราเขาไปท าขอแรกคอการดวาแตละสถานนนมความตองการอะไรบาง ขอทสองคอ ขนาดของแปลงทดนทสอดคลองกน และจ าเปนทจะตองท าการจดรปทดน นอกจากนแลวในดานของกฎหมายนน จะสามารถมการบรณะ

ฟนฟเมองไดอยางไร ปจจบนนเรามกฎหมายเกยวกบการจดรปทดนในแนวนอนแตสงทเราขาดไปคอการจดสรรทดนตามทางตง (ลกษณะของการแบงซอนกนขนไป) ซงปจจบนนทางภาควชาก าลงผลกดนใหเกดกฎหมายนขนมาอยครบ อาจารยขวญสรวง โอตโพธ : นอกจากนยงมเรองของสองฝงถนนดวย การจดรปทดนใหมนนจะสงผลให มการลงทนตาง ๆ เขามาไดมากขน รองศาสตราจารย ดร. พนต ภจนดา : นอกจากนแลวสงททางภาควชาคอนขางทจะเลงเหนคอ สงทมความขดกนซงอาจสงผลตอความเสยหายคอการเกดทน ากลบมาของการพฒนาทดนรอบสถาน แตในมมมองของภาควชาผงภาคและเมอง เรามองวาจรง ๆ แลวมนคอชองทางของโอกาสทดมาก ทจะเตมพนทสเขยว ระบบสาธารณปโภค และสาธารณปการทยงขาดอยเขาไปในการจดรปทดนในจดน ในตอนนมหลาย ๆ บคคลก าลงพยายามทจะผลกดนอย ดงนนเมอพดถงการไดเงนกลบมาชดเชยระบบซงจะสงผลใหการเสยคาใชจายในการเดนทางบนรถไฟฟารอบละ 60 กวาบาทตอ 1 ครงนนสามารถลดลงได และในอกมมมองหนงคอ แลวเราจะท ายงไงใหเมองดขนดวยไดอยางไร การทยายการพฒนาจาก ทอนไกล ๆ มาเปนบรเวณโดยรอบสถานนใหไดมคณภาพชวตทดขน มพนทสเขยว มระบบการสนจรทด มโครงสรางพนฐานทดตามไปดวย ตรงนหากปลอยใหภาคเอกชนท าเราอาจได อาคารเพอการคาตาง ๆ เขามาในพนทเหลาน แตถาเราสามารถน าประสบการณวชาการ และน าการผลกดนดานการออกแบบผงเมองเขาไปใส เราจะสามารถมเมองทดได พรอม ๆ ไปกบการพฒนาทไดมการชดเชยระบบดวย อาจารยขวญสรวง โอตโพธ : กรงเทพมหานครนนเปรยบเสมอนเปนหวรถจกร เมอเราท าอะไรกมกจะเปนทจบตามองอยเสมอ เพราะฉะนนถาหากมโอกาสของทศทางใหม ๆ ทสามารถน ามาพฒนาในกรงเทพมหานครใหเกดขนไดนนจะสามารถสงตอการเปลยนแปลงในทางทดขนไดไปสพนทตาง ๆ ทวประเทศอยางแนนอน

ถอดเทป เรยบเรยงและหาภาพประกอบเพมเตมโดย นางสาวพรพรรณ ธรบษยเวศย

บรรณานกรม

1. ภาพวดมหาธาตวรวหาร. 2550. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก :

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%

B2%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8

%B4%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A3_(%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0

%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%8A%E0%B8%A3%E0%B8%9A%

E0%B8%B8%E0%B8%A3%E0%B8%B5)#/media/File:%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%A1

%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B9%80%E0%B8%

9E%E0%B8%8A%E0%B8%A3%E0%B8%9A%E0%B8%B8%E0%B8%A3%E0%B8%B5.jpg สบคน 27 สงหาคม

2560.

2. ภาพวดอรณราชวราราม. 2556. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก :

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%

B8%E0%B8%93%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B

8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0

%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A3#

/media/File:%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%87

%E0%B8%84%E0%B9%8C%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%

B8%E0%B8%93%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%9A%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8

%A2.JPG สบคน 29 สงหาคม 2560.

3. ภาพพระปรางควดอรณราชวราราม. 2556. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก :

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%

B8%E0%B8%93%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B

8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0

%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A3#

/media/File:%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%A7%E0%B8%B1

%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%93.jpg สบคน 26 สงหาคม 2560.

4. ภาพวดอรณราชวราราม. 2556. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก :

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%

B2%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B9%8C%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B

8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%93%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0

%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%A7%

E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%AB%E0%B8%B

2%E0%B8%A3#/media/File:Wat_Arun_Ratchawararam_Ratchawaramahawihan.jpg สบคน 26 สงหาคม 2560.

5. ภาพพระสมทรเจดย. 2558. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก :

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%

B0%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8

%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B9%8C#/media/File:Phra_Pradaeng_Phra_Samut_Chedi.jpg สบคน 30

สงหาคม 2560.

6. ภาพภเขาทอง. 2556. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก :

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%

A1%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%9E%E0%B8%95#/media/File:NarongchaiV_0000009.j

pg สบคน 30 สงหาคม 2560.

7. ภาพสะพานพระพทธยอดฟาจฬาโลก. 2560. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก :

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B0%E0%B8%9E%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%

9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9E%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8%A2%E0%B8

%AD%E0%B8%94%E0%B8%9F%E0%B9%89%E0%B8%B2#/media/File:Bkksaphanphut0609.jpg สบคน 26

สงหาคม 2560.