Ëåêö ¹ 2

Áàòëàâ: Òýíõýìèéí ýðõëýã÷………………………….Ñ. Íàðàíäýëãýð

Áè÷èë áèåòíèé àíãèëàë ç¿éí ¿íäýñòýé

òàíèëöàæ, áè÷èë áèåòíèéã íýðëýõ, õýìæèõ

îíîëûí ìýäëýã ýçýìø¿¿ëíý.

Àíãèëàë ç¿é ãýäýã íü íýã ýñò áîëîí îëîí ýñò îðãàíèçìûã àíãè, áàã, îâîã, òºðºë, ç¿éë ãýñýí á¿ëã¿¿äýä õàìààðóóëàõûã õýëíý.

Áè÷èë áèåòíèé àíãèëàë

Áàã

Îâîã

Òºðºë

Ç¿éë

Äýä áàã

Äýä îâîã

Äýä òºðºë

Äýä ç¿éë

Àíãè

Áè÷èë áèåòíèéã àíãèëàõäàà òýäгýýðèéí

õýëáýð ä¿ðñ, áàéðøèë, õ¿÷èëòºðºã÷òýé áîëîí

õ¿÷èëòºðºã÷ã¿é áàéäàë, ýñèéí õàíàíû

áóäàãäàõ áàéäàë, õºäºë㺺í, ºñºëò ¿ðæèëò,

ôèçèîëîãè, áèîõèìèéí øèíæ ÷àíàðûã íü õàðãàëçàí

¿çíý.

Îäîîãîîð àìüä îðãàíèçìûã àíãèëàõ òàëààð íýã

ìºð áîëîí òîãòñîí ñèñòåì á¿ðýí ã¿éöýä òîãòîîã¿é

áàéãàà áîëîâ÷, åðºíõèéä íü óðãàìàë (plantae),

àìüòàí (animalia) ãýñýí õî¸ð ¿íäñýí àéìàã áîëãîí

õóâààäàã áàéíà.

Íåìöèéí ýðäýìòýí Ý. Ãåêêåëü ìèêðîîðãàíèçì íü

äýýðõ õî¸ð àéìàãò õàìààðàãäàõ îðãàíèçìóóäààñ

çàð÷ìûí õóâüä ÿëãààòàé ãýæ ¿çýí áèå äààñàí

òóñãàé àéìàã áîëãîí íýã ýñò (protista) ãýæ íýðëýõ

íü ç¿éòýé ãýñýí ñàíàë ãàðãàñàí.

Ïðîòèñò¿¿äýä á¿ä¿¿ëýã áèåòýí, íýã ýñò çàìàã,

캺ãºíöºð, äðîææ áîëîí áàêòåðóóä áàãòàõ áà

ýäãýýð áè÷èë áèåòíèé èõýíõ íü íýã ýñò îðãàíèçìóóä

þì. Ïðîòèñò¿¿äýä õàìààðàãäàõ ìèêðîîðãàíèçìóóä íü

ýñèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, á¿òöèéí õóâüä ÿëãààòàé

ïðîêàðèîò (íýã ýñò), ýóêàðèîò (îëîí ýñò) ãýñýí õî¸ð

¿íäñýí õýñýãò õóâààãäàíà.

Ïðîêàðèîò, ýóêàðèîò ýñ çàð÷ìûí õóâüä

ÿëãààòàé áîëîõûã îëæ òîãòîîñíîîð 1968 îíä Ð.

Ìåððåé á¿õ àìüä îðãàíèçì ýñèéí çîõèîí

áàéãóóëàëòûí õóâüä äýýðõè ¿íäñýí 2 õýñýãò

àíãèëàí ¿çýõèéã ñàíàë áîëãîñîí áàéíà.

Aìüä îðãàíèçì

Eukaryote (á¿õ àìüòàí, óðãàìàë,

캺ã)

Prokaryotae (áàêòåð, áàêòåð òºñò ìèêðîîðãàíèçì)

Ð. Âèòòýêåð ýñèéí

çîõèîí áàéãóóëàëòòàé

á¿õ àìüä îðãàíèçìûã 5

àéìàãò õóâààõ íü

ç¿éòýé ãýæ àìüä

îðãàíèçìûí ýâîëþö

õºãæëèéí ÷èã

õàíäëàãûã ¿ç¿¿ëñýí

á¿ä¿¿â÷èéã ãàðãàæýý.

Äýýðõè àíãèëàëä õàìààðàãäàõ îðãàíèçìóóä íü

õîîëëîõ àðãààðàà áèå áèåíýýñýý ÿëãàãäàíà. ªºðººð

õýëáýë: Óðãàìàë ôîòîñèíòåçèéí ïðîöåññ ÿâóóëàí

í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéíýýñ îðãàíèê áîäèñ íèéëýãæ¿¿ëýí

õîîëëîíî. Õàðèí 캺ã óóññàí õýëáýðèéí îðãàíèê

áîäèñîîð õîîëëîíî. Àìüòàí õàòóó õýëáýðèéí õîîë

òýæýýëýýð õîîëëîíî.

̺í áè÷èë áèåòíèéã àíãèëàõàä ôåíîòèï áîëîí

ãåíîòèïèéí øèíæ ÷àíàðûã öîãö àâ÷ ¿çäýã áºãººä

àíãèëàõ èéì ñèñòåì íü áè÷èë áèåòíèé òºðëèéí

õîëáîîã òîãòîîõ áîëîìæ îëãîíî.

Ä. Áåðäæå–ãèéí “Áàêòåðèéã òîäîðõîéëîõ

áè÷èã“ –ò á¿õ ïðîêàðèîò áè÷èë áèåòíèéã äîòîð íü

õºõ íîãîîí çàìàã, áàêòåð ãýñýí 2 õýñýãò õóâààñàí

áàéíà. Áàêòåðèéã äîð äóðüäñàí 19 á¿ëýãò

õóâààæýý.1. Ôîòîòðîô áàêòåð. ׺뺺ò õ¿÷èëòºðºã÷

ÿëãàðóóëäàãã¿é, ôîòîñèíòåç ÿâóóëäàã, ºâºðìºö á¿òýöòýé ïèãìåíò àãóóëñàí ìèêðîîðãàíèçìóóä áàãòàíà.

2. Ãóëãàìòãàé áàêòåð. Íèìãýí, óÿí õàòàí ýñèéí õàíàòàé, Ãðàì ñºðºã ñàâõàíöàð õýëáýðèéí ïðîêàðèîòóóä. Òýä ãóëãàõ õýëáýðèéí õºäºë㺺í õèéõ áà ñàëñò ¿¿ñãýíý. Îáëèêàò àýðîá, õåìîîðãàíî-ãåòåðîòðîô òºðë¿¿ä õàìààðàãäàíà.

3. Ñàëñëàã á¿ðõýâ÷ ¿¿ñãýã÷ áàêòåð. Íýã

ñàëñëàã á¿ðõýâ÷èíä îëíîîðîî áàéðëàõ óòàñëàã

áàêòåðóóä. Àýðîá, õåìîîðãàíîãåòåðîòðîô

4. Íàõèàëàõ áà ñàëààëæ ¿ðæäýã áàêòåð. Ýñèéí

öèòîïëàçìûí ãàäíà ñàëàà ìº÷èð õýëáýðèéí ñàëñëàã

á¿òýö ¿¿ñãýäýã ïðîêàðèîòóóä. Îáëèêàò áà

ôàêóëüòàòèâ àýðîá, õåìîîðãàíîãåòåðîòðîô.

5. Ñïèðîõåò (Spirochaetales). ªâºðìºö

ìóøãèðàëäñàí îðîîìîã õýëáýðòýé íýã ýñýýñ òîãòîíî. Ýíý

õýñãèéí áàêòåðóóäàä îáëèêàò àýðîá, ôàêóëüòàòèâ

àýðîá, àíàýðîá ìèêðîîðãàíèçìóóä õàìààðàãäàíà.

6. Îðîîìîã áà òàõèð áàêòåð (Spirillaceae). Ýíý õýñýãò îðîîìîã, òàõèð ñàâõàíöàð õýëáýðòýé, íýã áóþó õýä õýäýí øèëá¿¿ðòýé, ýñèéí õàòóó õàíàòàé áàêòåðèóä áàãòàõ áà õ¿÷èëòºðºã÷òýé ÿíç á¿ðèéí õýëáýðýýð õàðüöàíà. Ìàë óðãàìëûí ¿ëäýãäëèéã ÿëçðóóëàã÷ ñàïðîôèò áàêòåðè, ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ ïàðàçèò áîëîí áèå äààñàí õýëáýðýýð àìüäðàã÷ áàêòåðóóä áàñ îðíî.

7. Ãðàì ñºðºã àýðîá ñàâõàíöàð áà êîêê. Ýíý ãðóïïò ýíåðãè ãàðãàí àâàõ, õîîëëîõ àðãààðàà õàðèëöàí àäèëã¿é ìèêðîîðãàíèçìóóä áàéíà.

8. Ãðàì ñºðºã ôàêóëüòàòèâ àíàýðîá ñàâõàíöàð. Ãýäýñíèé ñàâõàíöàð E.coli-ãèéí çýðýãöýý ãýäýñíèé õèæèã (Salmonella typhi), áàêòåðèéí öóñàí ñóóëãà (Shigella) çýðýã ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ áàêòåð õàìààðàãäàíà.

9. Ãðàì ñºðºã àíàýðîá áàêòåð. Ñïîð ¿¿ñãýäýãã¿é, àíàýðîá. Èõýíõ íü õ¿í, àìüòàí, øàâüæíû õîîë áîëîâñðóóëàõ çàìûí ýðõòýíä àìüäàðäàã áºãººä öººí òîîíû ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ ç¿éë¿¿ä áàãòàíà.

10. Ãðàì ñºðºã êîêê, êîêêîáàöèëë. Õºäºë㺺íã¿é, ãèíæèí, áà Ẻãíºðñºí õýëáýðèéí á¿òýö ¿¿ñãýäýã, àýðîá ïðîêàðèîòóóä áàãòàíà.

11. Ãðàì ñºðºã àíàýðîá êîêê. Àíàýðîá, àìüòàíä ïàðàçèò õýëáýðýýð àìüäàðäàã áàêòåðóóä áàãòàíà.

12. Ãðàì ñºðºã, õåìîëèòîòðîô áàêòåð. Àíãèæèðñàí îðãàíèê áóñ íýãäëèéã (àçîò, õ¿õýð, òºìºð, ìàðãàíåö) èñýëä¿¿ëýõ çàìààð õýðýãöýýò ýíåðãèéã ãàðãàí àâäàã ïðîêàðèîò ìèêðîîðãàíèçìóóä õàìààðàãäàíà.

13. Ìåòàí ¿¿ñãýã÷ áàêòåð. Îáëèêàò àíàýðîá. Ìåòàí ¿¿ñãýã÷ ïðîêàðèîò ãîë òºëºâ íàìàã, áîõèð óñ öýâýðëýõ áàéãóóëàìæ, õèâýã÷ àìüòäûí ã¿çýýíä àìüäàðíà.

14. Ãðàì ýåðýã êîêê. Õåìîîðãàíîãåòåðîòðîô. Ôèçèîëîãèéí øèíæ ÷àíàðààðàà õàðèëöàí àäèëã¿é îëîí ç¿éëèéí áàêòåðóóä õàìààðàãäàõ áºãººä õºðñ, óðãàìëûí èø íàâ÷, õ¿í ìàëûí õîîë áîëîâñðóóëàõ áà àìüñãàëûí çàìûí ýðõòýíä òàðõàí àìüäàðíà. Çàðèì òºðëèéí ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ ç¿éë¿¿ä áàãòàíà. (Staphylococcus)

15. Ýíäîñïîð ¿¿ñãýäýã ñàâõàíöàð áà êîêê (Bacillaceae). Èõýíõ ç¿éë¿¿ä íü õºäºë㺺íòýé, á¿ãä ýíäîñïîð ¿¿ñãýíý. Ãîë òºëºâ õºðñºíä àìüäàðíà. Òýäíèé äóíä ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ ïàðàçèò õýëáýðèéí áàêòåðóóä áàñ áèé. Æèøýý íü: áîîì ºâ÷íèéã ¿¿ñãýã÷ ç¿éë Bacillus anthracis, ýêçîòîêñèí ÿëãàðóóëàã÷ Clostridium botuliinum çýðýã ç¿éë¿¿ä ýíý õýñýãò õàìààðíà.

16. Ãðàì ýåðýã, àñïîðîãåí ñàâõàíöàð áàêòåð. Ýíý ãðóïïò Lactobacillus òºðëèéí áàêòåðóóä áàãòàíà. Ýäãýýð áàêòåðóóä ñ¿¿íõ¿÷ëèéí ãîìî áà ãåòåôåðìåíòàòèâ èñëèéí çàìààð õýðýãöýýò ýíåðãýý ãàðãàí àâäàã áà òýäíèé äîòîð ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ ç¿éë¿¿ä ìàø õîâîð òîõèîëäîíî.

17. Àêòèíîìèöåò áà áóñàä ïðîêàðèîò ìèêðîîðãàíèçì. Àêòèíîìèöåò íü õºãæëèéíõºº òîäîðõîé ¿å øàòàíä ñàëààëñàí õýëáýðèéí óòàñëàã á¿òöèéã ¿¿ñãýäýã ãðàì ýåðýã ïðîêàðèîò ìèêðîîðãàíèçì. Ýíý ãðóïïûí èõýíõ òºëººëºã÷èä íü õºðñºíä àìüäàðäàã áà ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ ç¿éë¿¿ä áàñ áèé.

18. Ðèêêåòñèé. Èõýíõ íü ïàðàçèò ýçýí ýñèéí äîòîð õóâààãäàí ¿ðæäýã, ãðàì ñºðºã, õºäºë㺺íã¿é áà ýñèéí õýëáýð (ìîðôîëîãè) íü õóâèðàìòãàé ïðîêàðèîòóóä þì. Ñýýð íóðóóò àìüòíû ýñèéí ºñãºâºð, òàõèàíû ¿ð õºâðºë ã.ì ìàø íàðèéí íèéëìýë òýæýýëèéí îð÷èíã øààðäàíà. Chlamydiales òºðëèéí ìèêðîîðãàíèçìóóä õºãæëèéí íàðèéí òºâºãòýé ¿å øàòûã äàìæèí çºâõºí ýçýí-îðãàíèçìûí ýñýä ¿ðæäýã ïàðàçèò, õºäºë㺺íã¿é, êîêê õýëáýðòýé, ãðàì ñºðºã áàêòåðòýé òºñòýé ýñèéí õàíàòàé ïðîêàðèîò îðãàíèçì áà áèå äààí ººðèéí õýðýãöýýò ýíåðãýý ãàðãàí àâàõ ÷àäâàðã¿é îáëèêàò ïàðàçèòèä òîîöîãäîíî. Çàðèì ç¿éë¿¿ä íü àìüñãàëûí çàìûí ¿ðýâñýëò ºâ÷í¿¿äèéã ¿¿ñãýíý.

19. Ìèêîïëàçì. Ýñèéí õàíàã¿é ïðîêàðèîò ìèêðîîðãàíèçì. Ìèêîïëàçì ýñèéí õàíàã¿é ó÷èð ìîðôîëîãè, ºñãºâºð áîëîí ýñèéí á¿òöèéí õóâüä ºâºðìºö òîãòîöòîé áàéíà. Áàéãàëü äýýð îðøèí àìüäàð÷ áóé õàìãèéí æèæèã ýñòýé (0.1-0.2ìêì) ìèêðîîðãàíèçìä ìèêîïëàçìûí çàðèì ç¿éë¿¿ä áàãòàíà.

Áàêòåðèéã òîäîðõîéëîõ Áåðãèéí ëàâëàõûí

1984 îíä ãàðñàí 9 äýõ óäààãèéí õýâëýëä

ïðîêàðèîò ìèêðîîðãàíèçìûã 4 á¿ëýã áîëãîí

õóâààñàí áàéíà. Óðüä ãàðñàí 8 äàõü óäààãèéí

õýâëýëä òîäîðõîéëñîí áàêòåðèéí õýñã¿¿äýä

ººð÷ëºëò îðîîã¿é áà àðõåáàêòåð ãýäýã øèíý

õýñýãò ýñèéí á¿òýö, áèîõèìè, ôèçèîëîãèéí

õóâüä íèëýýä ºâºðìºö ïðîêàðèîò áè÷èë

áèåòí¿¿äèéã õàìòàòãàí õàìààðóóëñàí áàéíà.

Í.Â.Êðàñèëüíèêîâûí “Áàêòåð, àêòèíîìèöåòèéã

òîäîðõîéëîõ áè÷èãò” á¿õ áè÷èë áèåòíèéã:

1. Õëîðîôèëëòýé áè÷èë áèåòýí

2.Õëîðîôèëëã¿é áè÷èë áèåòýí ãýæ õî¸ð á¿ëýãò

õóâààæ

Õëîðîôèëëã¿é áè÷èë áèåòíèéã àêòèíîìèöåò,

áàêòåð, ìèêñîáàêòåð, ñïèðîõåò ãýæ äºðºâ

àíãèëààä àíãè áîëãîíûã æèæèã íýãæ áîëãîñîí

áàéíà.

Ìèêðîîðãàíèçìûã íýðëэõäýý òºðºë, ç¿éëèéí íýðèéã

áàãòààñàí õîñëîëûã õýðýãëýíý. Æèøýýëáýë:

Bacillus anthracis (áоîì ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷) Bacillus-

òºðºë, anthracis-ç¿éëèéí íýð áºãººä ìºí òºðëèéí

íýðèéã õóðààíãóéëàí òîì ¿ñãýýð òýìäýãëýæ áîëíî.

Òóõàéëáàë: Bac. anthracis

Ìèêðîáèîëîãèéí ñóäàëãààíä ºñãºâºð ãýäýã íýð

òîìú¸îã ºðãºí àøèãëàäàã áà ýíý íü ëàáîðàòîðèéí

íºõöºëä òýæýýëèéí îð÷èíä ¿ðæ¿¿ëñýí ìèêðîáóóä þì.

Öýâýð ºñãºâºð ãýäýãò çºâõºí íýã ç¿éëèéí

ìèêðîîðãàíèçìóóäûí ýñ¿¿äèéã õýëýõ áºãººä ººð

ººð òºðëèéí îð÷íîîñ ÿëãàñàí çàðèì íýã õî¸ðäîã÷

øèíæýýðýý (áèîõèìèéí èäýâõ, àíòèáèîòèêò

òýñâýðëýõ ÷àäâàð ã.ì) áèå áèåýñýý

ÿëãàãäàõ íýã ç¿éëä õàìààðàãäàõ

ìèêðîîðãàíèçìóóäûí ºñãºâºð¿¿äèéã øòàìì áóþó

îìîã ãýíý. Íýã ýñýýñ ¿ðæèæ, õàòóó òýæýýëèéí

îð÷èíä ¿¿ñãýñýí ìèêðîáûí Ẻãíºðëèéã êîëîíè

ãýæ íýðëýíý.

Ïðîêàðèîò îðãàíèçìûí ýñ ìàø æèæèã õýìæýýòýé áºãººä

ìèêðîìåòð (ìêì) ãýñýí íýãæýýð õýìæèíý. 1ìêì =

1ìì:1000 áàéíà.

Áººðºíõèé õýëáýðèéí áàêòåðèéí ýñèéí äèàìåòð 0.7-

1.2ìêì, õàðèí ñàâõàíöàð õýëáýðèéí áàêòåðèéí

ýñèéí óðò 1-10ìêì, ºðãºí íü 0.5-1ìêì îð÷èì áàéíà.

Õàðèí âèðóñ íü ìàø æèæèã õýìæýýòýé áºãººä

íàíîìåòðýýð (íì) õýìæèãäýíý. 1íì = 1ìêì : 1000

Çàðèì áèåò¿¿äèéí õýìæýýã äàðààõ çóðãààð

õàðóóëàâ.

www.themegallery.com