4 vandaag Trouw donderdag 10 juni 2010 Trouw donderdag 10 juni 2010 vandaag 5

’Dieren moetenook rechten hebbenen dat gebeurtniet zomaar’

Matthijs Boertje (55) Partij voor de Dieren

’Ik heb D66 gestemdomdat ze gematigd zijn:niet te socialistischen niet te rechts’

Nadia Elyousoufi (21) D66

’De PvdA heeft eenintelligente,beschaafde leider enstaat voor solidariteit’

Suzette Speelman (80) P vdA

Karen Zandbergen

den haag – „Mensen, wat een prach-tige avond. Wie had een half jaar ge-leden kunnen denken dat we zogroot zouden worden!”

Mark Rutte moet íets zeggen, alszijn VVD om half elf nog altijd in deexit-polls op gelijke hoogte staat metde PvdA. Maar het gejuich is gespan-nen. Het gejuich is vol verwachting.En een tikkeltje teleurgesteld. Voor-alsnog.

Kamerlid Atzo Nicolaï verwoordthoe de liberalen zich deze avond voe-len als om negen uur, bij het sluitenvan de stembussen, de eerste voor-zichtige peilingen binnenkomen opbasis van wat stemmers bij de uit-gang van stemlokalen zeggen te heb-ben gekozen. „De opbouw was zospannend. Eerst zagen we dat hetCDA gigantisch had verloren, toendat de PvdA iets zakte, naar 31 zetels.Daar hebben we in de peilingensteeds net boven gezeten. Dat leekhoopvol. Toen was het toch wel even’oei’, toen wij ook op de 31 blevensteken.”

Maar, voegt Nicolaï er aan toe, hetzijn slechts exitpolls. En dat is wat ie-dereen deze zenuwslopende avondzegt. Als er ergens nog geen huid ver-kocht is voordat de beer was gescho-ten, is het deze avond bij de VVD.

„Pas zes weken geleden begonnenwe hier aan te denken”, zegt Kamer-lid Anouchka van Miltenburg, „ennu willen we zo ontzettend graag degrootste worden. Al is het maar metéén zeteltje. Je wilt zo graag geen zil-ver hebben, maar goud.”

Die race naar goud, waar tien jaargeleden onder Dijkstal voor hetlaatst op werd gehoopt, zorgt bij deVVD’ers voor nagelbijten. Toen luktehet niet, nu lijkt de partij er zo dichtbij te zitten. Zo dicht bij een liberalep r e m i e r.

Die beoogde liberale premier zelfweet nog even niet veel meer te zeg-gen dan dat er nu twee partijen op 31zetels staan. En dat hij later op deavond terugkomt.

Net als in de afgelopen twee maan-den relativeert hij de peilingen.Want het zijn nog altijd slechts pei-lingen, hoewel ze naarmate deavond vordert steeds betrouwbaar-der worden. Tweede-kamerlid Hanten Broeke is zelfs uitermate opti-mistisch. „Vier jaar geleden hebben

we er na de eerste peilingen nog eenpaar zetels bij gekregen”, herinnerthij zich.

Naast de vele waarschuwingen datdit slechts een eerste peiling is, zijnde liberalen toch wat beducht voorhet coalitiegekrakeel dat er nu aanzit te komen. In de verte kunnen debezoekers van de chique strandtentCarlton Beach de politieboten ziendie de PVV bewaken. Moet daarstraks mee worden onderhandeld,vragen de VVD’ers zich af.

„Na deze eerste peilingen besef jewel dat 1 juli wat ambitieus is om eencoalitie te vormen”, beseft KamerlidHalbe Zijlstra. MKB-voorman en oud-minister van onderwijs Loek Her-mans ziet ook dat het vormen vaneen coalitie niet makkelijk wordtmet deze uitslag. „Het is heel mooials de VVD uiteindelijk de grootstewordt, maar de regeerbaarheidwordt er niet groter van.”

Net als VVD-topvrouw en euroco-missaris Neelie Kroes („Mark moetecht premier worden”) ziet Hermanswel iets in een minderheidkabinet.Al is het maar totdat zo'n kabinetstrandt op een tegensputterende Ka-mermeerderheid.

Maar het algehele gevoelen is dater een meerderheidskabinet moetkomen. Al heeft voor velen de idealecombinatie onvoldoende zetels.

Teun Lagas

den haag – Tegen elf uur stapt JanPeter Balkenende het podium opvoor opnieuw een gedenkwaardigmoment op deze sombere avondvoor het CDA.

Wat iedereen in de partij de afgelo-pen uren had verwacht, maar nie-mand al wilde uitspreken, doet Bal-kenende zelf. Zonder veel franje, ineen gelaten korte toespraak, maaktde man die sinds 2001 CDA-leiderwas, duidelijk dat het over is. De„zeer, zeer teleurstellende uitslagnoopt tot het nemen van politiekeverantwoordelijkheid”, zegt hij.Hierna weet iedereen wat volgt. Bal-kenende vertelt dat hij ’per direct’zijn leiderschap neerlegt en even-min beschikbaar is voor de TweedeKamer. Wel maakt hij zijn werk alsdemissionair premier af de komen-de maanden tijdens de kabinetsfor-matie.

De CDA-leider die door had willengaan als de volgende premier neemtafscheid met een lang applaus.

Dat is enkele uren na de klap vande uitslag: 21 Kamerzetels, meerniet. Twintig zetels verlies. Al directbij die eerste prognose begrepen deC DA ’ers in het Haagse Danstheaterdat ze een historische avond tege-moet gingen. Later op de avond over-

zag oude rot Piet Bukman, de eerstevoorzitter van de fusiepartij CDA,somber maar nuchter analyserendhet slagveld „We hebben eerder eendeuk van deze omvang meegemaakt.Toen is het CDA er ook weer bovenopgekomen. Maar dit is natuurlijk eengeweldige opdonder voor ons”.

Geen enkele CDA-politicus deedgisteravond nog een poging deschijn op te houden. Kamerlid Henk-Jan Ormel, nummer 12 op de lijst:„Dit is zwaar waardeloos”. Ank Bijle-veld, nummer 2, heft de armen een

beetje hulpeloos, ze weet het ookeven niet. „Ja dit is erger dan ver-wacht natuurlijk.”

Het CDA liep inderdaad eerder eendeuk op. Maar nog nooit zo'n zware.Objectief is dit werkelijk een histori-sche nederlaag. Nog zwaarder dandie eerdere nederlaag die al histo-risch werd genoemd.

In 1994 kreeg toenmalig lijsttrek-ker Elco Brinkman, die op een moei-zame manier het leiderschap hadovergenomen van succespremier

Ruud Lubbers, al eens een enormeklap te verduren. De twintig zetelsdie het CDA toen kwijtraakte, washet grootste verlies in de Nederland-se parlementaire geschiedenis totdan toe. Brinkmans partij hield toenechter nog altijd 34 Kamerzetelso v e r.

Zo bezien is dit verlies van twintigzetels zwaarder. Dit keer zijn dechristen-democraten dieper in de ge-varenzone gekomen dan die waarinde ooit zo machtige KatholiekeVolkspartij (KVP) terechtkwam. DeKVP zakte in 1972 terug tot slechts27 Kamerzetels. Aanleiding genoegvoor de katholieken om te besluitentot samenwerking in het Christen-Democratisch Appel, met de Anti-Re-volutionaire Partij (ARP) en de Chris-telijk-Historische Unie (CHU). Aan-vankelijk als federatie fuseerden in1980 de drie christelijke partijen inhun CDA, dat later onder Lubberswist te pieken op 54 zetels.

Wat moet de partij nu op dit histo-rische dieptepunt? Algemeen wordtin de leiding van de partij vastgestelddat het weer tijd is voor een grondigezelfanalyse. Zoals na het debacle van1994 toen onderzoekster Til Garde-niers vaststelde dat de top van de par-tij verdwaald was geraakt in demacht en was losgezongen van deachterban.

Wilfried van der Bles

amsterdam – Het is doodsstil in hetAmsterdamse Paradiso als de eersteprognoses verschijnen. De PvdAkrijgt 31 zetels. Maar is dat genoegom de grootste te worden, zo vraagtde zaal zich bijna hoorbaar af. Dankomt de VVD. Ook 31 zetels. Watzich dan aandient is een sfeer die hetbest te omschrijven is als ontlading,die snel omslaat in euforie. „De PvdAis vaak afgeschreven”, zegt lijsttrek-ker Job Cohen in zijn slottoespraak.„Maar hier zijn we!”

Cohen wordt als een held binnen-gehaald. Het enthousiasme doet den-ken aan 12 maart, toen de toenmali-ge PvdA-leider Wouter Bos volko-men onverwacht opstapte en Job Co-hen, destijds burgemeester van Am-sterdam, naar voren schoof als lijst-trekker. De reacties waren toen alompositief: dit zou een meesterzet zijnvan de PvdA om bij de verkiezingende grootste te worden. En met Cohenhad de PvdA een bestuurder van for-maat, die ook kiezers van andere par-tijen aan zou spreken.

Maar in de campagne moet Cohenwennen. De partij houdt de adem in:zou Job het redden? Volgens oud-mi-nister Ronald Plasterk was het Lager-huis-debat op 2 juni het keerpunt:„Toen hervond Cohen zichzelf.”

Vanavond blijkt dat hij niet onbe-twist de grootste is geworden. Maarde PvdA is nu in een bloedspannendenek-aan-nekrace verwikkeld met deVVD. En dat vinden de aanhangers,onder wie veel jongeren, een gewél-dig resultaat. Als zij maar blijvenklappen voor hun lijsttrekker, en JobCohen blijven scanderen, spot Co-hen: „Het lijkt wel alsof we gewon-nen hebben!” Dat is niet zo: de partijheeft twee zetels verloren – maar datwordt hier makkelijk vergeten.

De nummer 2 op de lijst, Nebahat Al-bayrak heeft haar eigen verklaringvoor de feestvreugde. „Op de aller, al-lereerste plaats: de VVD wordt nietop afstand de grootste partij”, zegtde vrouw op wie Cohen heeft ge-stemd.

„We zullen ons best doen dat onsland verder gaat op de sociale wegdie wij voorstaan”, belooft Cohen.Daarvoor gaat hij in de eerste plaats

praten met de partijen die hetdichtst bij de sociaal-democratenstaan. Daartoe rekent Cohen Groen-Links en D66. Later noemt hij ook deSP, ’maar die staan iets verder vanons af’.

Lijstduwer en oud-FNV-bestuurderLodewijk de Waal wil dat de PvdAeen paarse coalitie gaat vormen metVVD en D66. „Daarmee heb ik alsvakbondsvoorzitter de beste ervarin-gen gehad”, zegt De Waal over detwee paarse kabinetten die regeer-den van 1994 tot 2002. Paars heeftechter nu geen meerderheid. Daar-om gaan andere PvdA’ers uit vanPaars-plus: met GroenLinks. Volgensvice-fractievoorzitter Jeroen Dijssel-bloem is dit ’de enige reële optie nuhet CDA zo heeft verloren.

Later op de avond komt het nieuwsdoor dat Balkenende stopt als lijst-trekker van het CDA. Cohen compli-menteert Balkenende met de waar-dige manier waarop hij dat heeftaangekondigd.

En ja, Job Cohen feliciteert ook zijngrote tegenstrever, Geert Wildersmet diens overwinning. Zijn uitgela-ten aanhangers stellen dat niet opprijs: boe, boe!

„Nee, nee”, vermaant Cohen zijnachterban. „Ook al zijn we het nietmet Wilders eens, we hebben dezeuitslag te respecteren.”

Zenuwslopende avond met tikjeteleurstelling en veel vreugde

Elke CDA’er in de zaal voeltde historische dreun

Nek-aan-nek-race met VVD vindtPvdA al een geweldig resultaat

VVD C DA P vdA

Liberalen beducht voorcoalitiegekrakeel dater nu aan zit te komen

’Ja, dit is ergerdan verwacht,natuurlijk’

Zetelverdeling 2006 | 2010

Job Cohen, lijsttrekker van de PvdA, samen met zijn voorganger Wouter Bos, in de Amsterdamse poptempel Paradiso. FOTO PATRICK POST

PvdA viert feest ondanks verlies Mogelijke en onmogelijke coalities

Leefbaar zietdat het goed isn Verkiezingen in Rotterdam lijkendeze keer ordelijk te zijn verlopen

R E P O R TAG EBart Zuidervaart

rotterdam – Op de stoep van deVa l e n t i j n s c h o o l in Delfshaven staateen gastheer, met in zijn schaduween stadswacht. Welkom in stembu-reau 122. Nee, u mag niet doorlo-pen. Wacht u even totdat de per-soon voor u zijn stem heeft uitge-bracht.Rotterdam brengt onder ongekendstrakke regie haar stem uit. Leef-baar-raadslid Hennie van Schaikziet het tevreden aan. „Alles correcten netjes.” Hij is speciaal langsgeko-men om als een veredelde VN-waar-nemer te controleren of onregelma-tigheden dit keer uitblijven. Bij deraadsverkiezingen op 3 maart be-zocht Van Schaik ook enkele stem-lokalen. Hij schrok zich rot: „Ik zagdrie, vier mensen in één hokjestaan. Zorgelijke toestanden.”Leefbaar Rotterdam protesteerde te-gen de verkiezingsuitslag en eisteeen nieuwe stembusgang. Het werd’slechts’ een hertelling van allestemmen, waar Leefbaar niets meeopschoot. Maar de bezwaren vanLeefbaar leidden ook tot een keur

aan extra maatregelen bij deze ver-kiezingen: toezicht voor de deur,verplichte looproute in het stembu-reau, uitleg met pictogrammenvoor visueel gehandicapten en hal-verwege de dag een verse ploegmedewerkers in het stemlokaal.Voorzitter Frans Nesselaar vanstembureau 122 heeft amper hoe-ven optreden, zegt hij. Een enkelekeer dreigden toch twee mensen ineen hokje te kruipen. „Uit pure on-wetendheid”, denkt hij. De dag ver-liep verder ’op het saaie af’.Stemlokaal 331 is een beruchte.Daar, in wijkgebouw Kamelia aande Putsebocht ’op Zuid’, ervaren destembureauleden extra druk. Op 3maart ging in deze multiculturelebuurt van alles mis. Vandaag, zegtvoorzitter Claudia van der Made,zijn er geen noemenswaardigeincidenten. Ook de man die tegensluitingstijd bij zijn vrouw in eenhokje wil stappen, wordt door eenstadswacht tegengehouden.Aan het einde van de avond berichtde Rekenkamer dat er ’her en der’meldingen van incidenten zijn bin-nengekomen. Maar veel minderdan op 3 maart. BurgemeesterAboutaleb zal tevreden zijn.

In het stemlokaal

Albayrak: Op dealler-, allereersteplaats: de VVD wordtniet op afstand degrootste partij

verkiezingen verkiezingen

Fietsend door de regen, begint mijnlaatste waarnemingsdag in de gym-zaal van basisschool de Drie Lindenin mijn stad Den Haag, stembureau306.Onderweg naar de stembus raak ikin gesprek met een man van 75 jaar.Het gesprek verloopt vlotjes. Vroe-ger was alles beter. Mensen zeurdenniet snel. Maar nu is alles moeilijk.Zelfs stemmen is voor sommigemensen moeilijk. Op mijn vraag opwelke partij hij gestemd heeft, gaathij niet meteen in. „Onze politicimoeten soms een schop onder hunkont krijgen.” Zijn schop heeft hijaan Balkenende gegeven. Hij heeftop Cohen gestemd. Waarom? Om-dat hij tot een politieke partij be-hoort die rekening houdt met degewone werkende burger.Ik neem afscheid van de man en zetmijn fietstocht voort naar verzor-gingshuis Oostduin in de wijkBenoordenhout. Bijna alle mensendie ik spreek hebben twee hondjes.Dit doet mij denken aan Pim For-tuyn. Gaan ze allemaal op Wildersstemmen? Nee. De eerste man dieik spreek zit met een dilemma. Hijis liberaal en stemt altijd op deVVD. „Maar ik zal het mezelf nooitvergeven als straks via mijn stem dePVV aan de macht komt”, zegt hij.Daarom overweegt hij op D66 tegaan stemmen. Maar ook daar is hijniet zeker van. „Ik zie het wel als ikbij de stembus ben.”Stembureau 707 is een verblijf voorbejaarden. Ik loop binnen om te kij-ken hoe hier gestemd wordt, maarhet stembureau is leeg, op één me-vrouw na. Als ik weer buiten komtref ik een vrouw die net heeft ge-stemd. Het gesprek gaat eerst overhaar en mij. Wat een toeval, zeheeft in Kinshasa gewoond en ge-werkt. Dat maakt het gesprek heelgemakkelijk. Toen was zij jong enonschuldig. Nu is zij oud en wijs. Endaarom heeft zij op D66 gestemd.Terwijl ik met de vrouw aan hetpraten ben, gaat mijn telefoon. Ikzou later op de dag nog een inter-view geven aan de RTBF, een Frans-talige Belgische radio. Zij willen vanmij weten wat ik van deze helestembusgang vind. Zij willen vanmij weten of ik niet bang ben voorextreemrechts in Europa. Hier konik weer heel kort over zijn. De stem-busgang in Nederland gaat ergensover. Over de economie, over hypo-theekrente, over criminaliteit. Nietzoals in België waar het over etni-sche grenzen tussen Vlaanderen enWallonië gaat. Nederland kan nietalleen de universiteit van de demo-cratie voor Afrika zijn, maar ookvoor België.

De waarnemer

Is Nederland de ’universiteitvan de democratie’? Alphon-se Muambi, Congolees-Neder-lands verkiezingswaarnemer,zoekt het uit (slot).

Laatste dag

aantal zetels

76 zetels meerderheid83% van de stemmen geteld ©Trouw

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

VVD Pvd A PVV 86

VVD Pvd A 82D66 GL

VVD Pvd A 83CDA

VVD 76PVVCDA

GLVVD CDA 72D66

0 10 20 30 40 50 6030 7060

VVD Pvd A 72D66

41

21

3331

25

15

22

31

9

24

7

10

6 53

10

2 1 2 20 0

©Trouw

200 6

201 0

CDA PvdA SP VVD PVV GL CU D66 PvdD SGP TON

’Er was veel kritiek ophet CDA, maar zehebben het helemaalniet zo slecht gedaan’

Mike Verkouter (25) C DA

’Ik ben voor strengertoelatingsbeleidvoor kansarmeimmigranten’

Inge Dekker (21) VVD

’Veiligheid is voor mijhet belangrijkste. Jemoet veilig op straatkunnen lopen’

Jules van Hek (75) PVV

• •