leefmilieu brussel · het betrokken product kan een niet te verwaarlozen milieu-of...
TRANSCRIPT
Leefmilieu Brussel
MILIEU-IMPACT VAN THERMISCHE ISOLATIEMATERIALEN:
Liesbet TEMMERMAN
Dienst van de Facilitator Duurzame Gebouwen- Specialist ecoconstructie
Isolatie en renovatie : laatste nieuws !
1. Welke verwachting van een (constructie-)materiaal?
2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal /
product.
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een
levenscyclusanalyse (LCA)
1. Ecolabels
2. Classificatietools • NIBE
• Green Guide (BRE)
3. Infofiches over de producten
4. Evaluatietools
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
1. Aanbeveling MAT04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
2. Aanbeveling MAT01 – Levenscyclus grondstof
Overzicht
Overzicht
1. Welke verwachting van een (constructie-)materiaal?
2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal /
product.
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een
levenscyclusanalyse (LCA)
1. Ecolabels
2. Classificatietools • NIBE
• Green Guide (BRE)
3. Infofiches over de producten
4. Evaluatietools
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
1. Aanbeveling MAT04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
2. Aanbeveling MAT01 – Levenscyclus grondstof
1. Welke verwachting van een (constructie-) materiaal?
● Basiseisen gesteld aan een (constructie-) materiaal:
► Moet correct de functie vervullen waarvoor het werd
ontworpen/gekozen
► De technische kenmerken moeten voldoen aan de
gekende/verwachte eisen
› Stabiliteit: dimensioneel, structureel
› Gedrag bij brand
› Gedrag bij vocht
› Thermische capaciteit
› …
● Het betrokken product kan een niet te verwaarlozen
milieu-of gezondheidsimpact genereren:
► Over zijn volledige levenscyclus, of
► In een bepaalde stap in deze cyclus.
● Doelstelling:
► Uit de technisch mogelijke alternatieven dat materiaal of
product kiezen dat het milieu en de gezondheid het meest
respecteert (werknemers en gebruikers).
› Het gelijktijdig bekijken van de beperkingen en de verwachte performantie
enerzijds, en de info over milieu- en gezondheidsimpact anderzijds, maakt
het mogelijk een duurzame en gefundeerde doelstelling op te stellen.
› Om dit te bereiken gebruikt men best een aantal ondersteuningstools die de
keuze baseren op een levenscyclusanalyse.
1. Welke verwachting van een (constructie-) materiaal?
Overzicht
1. Welke verwachting van een (constructie-)materiaal?
2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal /
product.
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een
levenscyclusanalyse (LCA)
1. Ecolabels
2. Classificatietools • NIBE
• Green Guide (BRE)
3. Infofiches over de producten
4. Evaluatietools
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
1. Aanbeveling MAT04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
2. Aanbeveling MAT01 – Levenscyclus grondstof
FABRICAGE
MATERIAAL
NATUURLIJKE
GRONDSTOFFEN
GRONDSTOFFEN
(Source : VITO s.a.)
2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal
2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal
Uitstoot watervervuiling, lucht,
grond, afval…
Ingaande stroom primaire materie, fabrikaten
Uitgaande
stroom getransformeerd product,
bij-product, …
Productie
proces
Verbruiken materiaal, energie, water,
chemische producten,
afvaltransport,
infrastructuur, uitrusting, ….
MATERIAAL
GEBRUIK
EINDE
LEVENSDUUR
FABRICAGE
MATERIAAL
NATUURLIJKE
GRONDSTOFFEN
GRONDSTOFFEN
(Source : VITO s.a.)
2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal
Overzicht
1. Welke verwachting van een (constructie-)materiaal?
2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal /
product.
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een
levenscyclusanalyse (LCA)
1. Ecolabels
2. Classificatietools • NIBE
• Green Guide (BRE)
3. Infofiches over de producten
4. Evaluatietools
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
1. Aanbeveling MAT04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
2. Aanbeveling MAT01 – Levenscyclus grondstof
Er bestaan tal van keuze-ondersteuningstools gebaseerd
op een levenscyclusanalyse:
► Ecolabels
► Classificatietools :
› Gemakkelijk te gebruiken, gebaseerd op een eigen evaluatiemethodiek.
› De verschillende beschouwde materialen worden vergeleken bij een gelijke
prestatie en vervolgens geklasseerd volgens hun respectievelijke impact .
► Evaluatietools :
› Gebruiken de impactgegevens van een productendatabank (zie volgend punt)
› Maken het de gebruiker mogelijk meerdere scenario’s te vergelijken op basis
van een bepaald aantal impactindicatoren.
› Op het niveau van een constructie-element OF op het niveau van het
gebouw in zijn geheel
► Infofiches met betrekking tot een product
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
Labels die een productencategorie hebben over « thermische isolatie »
► Principe :
› Milieudeclaraties van type I, opgesteld volgens de ISO-norm 14024
› De labelling wordt uitgevoerd door van de industrie onafhankelijke organismen en
toont aan dat het materiaal of product een milieu-impact (en op de gezondheid)
heeft die overeenstemt met de eisen van het label. De eisen verschillen van
label tot label.
› Ze beschouwen de volledige levenscyclus van het product, zich baserend op een
levenscyclusanalyse.
› Belangrijk om weten is dat het feit op zich dat een materiaal of product niet
beschikt over ecolabel nog niet wil zeggen dat het slecht scoort op vlak van milieu
en gezondheid.
● De ecolabels:
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
► Principe :
› Gebaseerd op een LCA-methodologie: de tool vergelijkt, per categorie en per
equivalente functionele eenheid, verschillende producten op het vlak van 17
impact-indicatoren.
› Overzicht van de globale evaluatie onder de vorm van een gewogen score,
gaande van 1a (beste keuze) tot 7c (te vermijden).
› Per indicator worden berekende waarden weergegeven.
› Monetarisatie van milieukosten
› Onderliggende gegevens : generiek en specifiek (aangeleverd door fabrikanten)
► Opmerkingen:
› De tool is momenteel gratis online raadpleegbaar (middels het aanmaken van
een gebruikersaccount).
› Kennis van het Nederlands is vereist.
Oorsprong: Nederland, Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en
Ecologie
Website: http://www.nibe.org
● Classificatietools:
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
► In beschouwing genomen impactindicatoren:
Impactindicatoren CEN
Andere (eigen aan de
tool):
X Klimaatverandering X Toxiciteit voor mensen • Hinder – geur
• Hinger - geluid–
wegtransport
• Hinder – geluid -
productieprocessen
• Hinder - licht
• Risico’s (ongevallen)
• Afval (kg)
• Energie (MJ)
• Transport (kton.km)
X Aantasting ozonlaag - Vorming bepaalde stoffen
X Verzuring bossen en water - Ioniserende straling
X Eutrofiëring X Ecotoxiciteit
X Vorming fotochemische ozon - Grondinbeslagname
X Uitputting abiotische grondstoffen -
niet-fossiel - Landschapsomvorming
X Uitputting abiotische grondstoffen -
fossiel - Uitputting watervoorraad
● Classificatietools:
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
► Principe :
› Gebaseerd op een LCA-methodologie: de tool vergelijkt per categorie van
constructie-elementen en per functionele eenheidsequivalent, verschillende
producten en constructie-elementen op basis van 12 impactindicatoren.
› Overzicht van de globale evaluatie onder de vorm van een gewogen score,
gaande van A+ (beste keuze) tot E (te vermijden). De scores worden toegekend na
een weging van de verrekende gegevens van de verschillende indicatoren, maar
deze zijn zelf niet zichtbaar.
› Benadering per element, op basis van de gekozen materialen (vastliggende
keuzemogelijkheden)
› Onderliggende gegevens: generiek (representatieve waarden voor op de Britse
markt beschikbare materialen en producten).
► Opmerkingen:
› Gratis online beschikbaar (na aanmaak gebruikersaccount).
› Kennis van het Engels vereist
Oorsprong: Groot-Brittanië, Building Research Establishment
Website: http://www.bre.co.uk/greenguide
Green Guide
● Classificatietools:
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
► In beschouwing genomen impactindicatoren :
Impactindicatoren CEN
Andere (eigen aan de
tool):
X Klimaatverandering X Toxiciteit voor mensen • Afval (ton)
• Nucleair afval (m³)
X Aantasting ozonlaag - Vorming bepaalde stoffen
X Verzuring bossen en water - Ioniserende straling
X Eutrofiëring X Ecotoxiciteit
X Vorming fotochemische ozon - Grondinbeslagname
X Uitputting abiotische grondstoffen -
niet-fossiel - Landschapsomvorming
X Uitputting abiotische grondstoffen -
fossiel X Uitputting watervoorraad
Oorsprong: Groot-Brittanië, Building Research Establishment
Website: http://www.bre.co.uk/greenguide
Green Guide
● Classificatietools:
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
● Infofiches van producten:
► Principe :
› Milieudeclaraties type III, opgesteld volgens de ISO-norm 14024
› Meestal EPDs genoemd (Environmental Product Declaration)
› Bepalen voor een serie milieu-indicatoren de impact gegenereerd door een
product.
› Detailcijfers zijn beschikbaar, maar moeten geïnterpreteerd worden, waarvoor
een LCA-tool nodig is en een analyse uitgevoerd door een professioneel
› Het ter beschikking stellen van dergelijke fiches is onontbeerlijk gezien ze de
grondslag vormen voor een geïntegreerde LCA-aanpak op gebouwniveau en van
de elementen waaruit het is samengesteld.
› Ze zijn ook nuttig bij de evaluatie via certificatietools van materialen en via de
ecolabels.
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
● Infofiches van producten:
► Huidige evolutie:
› Momenteel bestaan er een beperkt aantal EPDs op de Belgische markt.
› Binnenkort zal er wel een Belgische databank beschikbaar zijn. Dit project
gaat uit van de FOD Volksgezondheid, DG5 Leefmilieu. De online lancering
is voorzien voor 2014.
› In afwachting zijn volgende buitenlandse databanken raadpleegbaar :
Oorsprong: Frankrijk
Meer dan 1000 fiches beschikbaar.
Website: http://www.inies.fr
€ : Gratis – Betrekking op de Franse markt.
Oorsprong: Duitsland, IBU (Institut Bauen und Umwelt)
Ongeveer 165 fiches beschikbaar.
Website: http://construction-environment.com
€ : Gratis – Duitse en Oostenrijkse markt.
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
► Gebaseerd op een of meerdere databanken met informatie over
producten
waarvan ze gebruikmaken om de impact van een gebouwonderdeel (bv. een
dakgeheel) te berekenen.
► Maakt het mogelijk meerdere scenario’s te vergelijken van de
opbouw van een constructie-element of het gebouw in zijn
geheel:
de gebruiker is er van verzekerd dat de vergelijking wordt gemaakt bij gelijke
performantie (de vergelijking bijvoorbeeld van twee wanden met gelijke U-waarde,
door te spelen met de materiaaldikte en/of het soort materiaal).
► In het algemeen is het aantal impactindicatoren dat door
dergelijke tools in beschouwing wordt genomen, vrij beperkt.
► De randfactoren in beschouwing nemen om de resultaten te
interpreteren (zonder daarmee afbreuk te doen aan de relevantie van deze tools)
● Evaluatietools:
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
Oorsprong: Oostenrijk, Österreichisches Institut für
Baubiologie und –ökologie
Website: http://www.baubook.info
Talen: Duits
€ : Gratis
Oorsprong: Zwitserland, beheer bij Holliger Consult
Website: http://www.bauteilcatalog.ch
Talen: Frans en Duits
€ : Betalend
Oorsprong: Zwitserland, Ecole polytechnisch fédérale de Lausanne
Website: http://www.lesosai.com
Talen: Frans en Duits
€ : Betalend
● Evaluatietools – op niveau van de elementen:
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
Oorsprong: België, PassiefhuisPlatform
Website: http://www.be-global.be
Talen: Frans en Nederlands
€ : Gratis
Oorsprong: Zwitserland, HEIG VD (Laboratoire
d'énergétique solaire en de physique du gebouw)
Website: http://www.eco-bat.ch
Talen: Frans en Duits
€ : Betalend
Oorsprong: Oostenrijk, Österreichisches Institut für Baubiologie und
Bauökologie,
Website: http://www.ibo.at/en/ecosoft.htm
Talen: Engels en Duits
€ : Betalend
● Evaluatietools – op gebouwniveau:
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
22
Oorsprong: Engeland, Building Research Establishment (BRE)
Website: http://envest2.bre.co.uk
Talen: Engels
€ : Betalend
Oorsprong: Frankrijk, division Environnement du CSTB de Grenoble
Website: http://www.elodie-cstb.fr
Talen: Frans
€ : Betalend
● Evaluatietools – op gebouwniveau :
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
SimaPro
Complexe LCA-tools voor specialisten:
23
● Evaluatietools – op gebouwniveau :
Ontwikkeling van Belgische tool voor het opstellen van een
levenscyclusanalyse Momenteel bestaat er geen aan de Belgische markt aangepaste LCA-tool. Maar er wordt
door de drie gewesten, samen met het Federale niveau, aan gewerkt. Onder impuls van
OVAM (Openbare Vlaamse Afval Maatschappij) is er een studie opgesteld om deze tool uit
te werken: MMG-studie(« milieugerelateerde materiaalprestaties van
gebouw(element)en »).
Deze studie stelt een levenscyclusanalysemethodologie op via het uitwerken van milieu-
impactindicatoren CEN en CEN + en door het beschouwing nemen van de kenmerken van
de Belgische bouwcontext. Het vormt een stevige basis voor het uitwerken van een echte
Belgische LCA-tool. Het studierapport is beschikbaar op de site van OVAM
(http://www.ovam.be)
Beoogde doelstelling? De realisatie van een bruikbare evaluatietool voor de drie gewesten,
gebaseerd op dezelfde methodologie (MMG), steunend op dezelfde materialendatabank,
waarbij de EPDs worden geïntegreerd (die beantwoorden aan de eisen van het KB over het
weergeven van de milieukenmerken van bouwproducten – zie toelichting onder Uitdagingen
– en met de indicatoren CEN en CEN+) en waarbij zowel een evaluatie op elementniveau
als op gebouwniveau mogelijk is.
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA)
24
Overzicht
1. Welke verwachting van een (constructie-)materiaal?
2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal /
product.
3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een
levenscyclusanalyse (LCA)
1. Ecolabels
2. Classificatietools • NIBE
• Green Guide (BRE)
3. Infofiches over de producten
4. Evaluatietools
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
1. Aanbeveling MAT04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
2. Aanbeveling MAT01 – Levenscyclus grondstof
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
26
► Herwerkt en verbeterd in het kader van de verdieping van de
Praktische Gids Duurzaam Bouwen van Leefmilieu Brussel
► Structuur:
› Uitdagingen
› Begrippen
› Aanpak
› Duurzame keuze-elementen (technisch, milieu, sociocultureel, economisch)
› Te integreren elementen in de ontwerpmethodiek
› Gedetailleerde eigenschappen:
o Thermische isolatie: in bulk
o Thermische isolatie: soepel
o Thermische isolatie: half-hard
o Thermische isolatie: hard
o Thermische isolatie: gespoten
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
26
+ onderstructuur
naargelang primaire
materie (mineraal,
plantaardig, dierlijk,
petrochemisch)
► Synthesetabel technische prestaties van thermische isolatie
Beschouwde prestaties:
› Mechanische weerstand
› Specifieke warmte
› Lambdawaarde
› μ waarde
› Akoestische prestatie
› Euroklasse
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
28
► Synthesetabel technische prestaties van thermische isolatie
Opgelijste thermische isolatie:
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
› Geëxpandeerd
vermiculiet
› Geëxpandeerde klei
› Houtwol
› Cellulosewol
› Kurk (in bulk en
hard)
› Hennepwol
› Vlaswol
› Polystyreen (geëxpan
deerd en geëxtru-
deerd)
› Polyurethaan (PUR)
› Fenolschuim (resol)
› Glaswol
› Rotswol
› Cellenglas
› Geëxpandeerd perliet
› Wol van linnen
› Kokosnootwol
› Katoenwol
› Wol van gerecycl
textiel
› Schaapswol
› Stro
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
29
► Synthesetabel technische prestaties van thermische isolatie
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
► Welk type thermische isolatie voor welke toepassing?
Volgens:
› Betrokken element van de bouwschil :
o Dak:
plat
hellend
o Vloerplaat/vloer:
op de grond
boven kelder/gevent. vide, tussen verdiepingen
o Buitenmuur:
bovengronds
in contact met de grond
› Positie van de isolatie in de kern van het bouwschilelement
› Conditie van de thermische isolatie (d.i. de vorm) :
o in bulk
o soepel
o halfhard
o hard
o gespoten
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
31
► Welk type thermische isolatie voor welke toepassing?
Voorbeeld:
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
► Synthesetabel ecobalans van producten
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
Volgens toepassing van het materiaal:
o Dak
o Vloer/grond
o Muur
Hernomen informatie:
› NIBE score en/of Green Guide volgens toepassing van het materiaal
› Theoretische levensduur
› Scenario bij einde van de levensduur
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
► Synthesetabel ecobalans van producten
Overzicht:
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
34
► Voor- en nadelen op gezondheidsvlak van thermische isolatie:
Overzicht:
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
► Gedetailleerde informatie:
› Per toepassing:
o Thermische isolatie: in bulk
o Thermische isolatie: soepel
o Thermische isolatie: halfhard
o Thermische isolatie: hard
o Thermische isolatie: gespoten
› Algemene beschrijving
› Tabel met per thermische isolatie:
o Gedetailleerde beschrijving van het product
o Ecobalans
o Voordelen op technisch, milieu en gezondheidsvlak
o Nadelen op technisch, milieu en gezondheidsvlak
o Mogelijke toepassingen
o Einde levensduurscenario
o Volumieke massa
o Theoretische levensduur
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
+ onderstructuur
naargelang primaire
materie (mineraal,
plantaardig, dierlijk,
petrochemisch)
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
● Aanbeveling MAT 04 – Duurzame keuze van thermische
isolatiematerialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
● Aanbeveling MAT 01 – De levenscyclus van materialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
► Nieuwe aanbeveling in de Praktische Gids Duurzaam Bouwen van
Leefmilieu Brussel
► Structuur :
› Uitdagingen
› Begrippen
› Aanpak
› Duurzame keuze-elementen (technisch, milieu, sociocultureel, economisch)
› Te integreren elementen in de ontwerpmethodiek
› Gedetailleerde eigenschappen:
o Ecolabels
o Certificaties duurzame exploitatie
o Tool om de materialen te classificeren
o Infofiches over de producten
o Evaluatietool van gebouwelementen
o Evaluatietools op gebouwniveau
● Aanbeveling MAT 01 – De levenscyclus van materialen
4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen
Te onthouden uit deze presentatie
● 1e keuzecriterium voor een thermische isolatie:
de capaciteit om te voldoen aan de verwachte
technische eisen
● Eenmaal de mogelijke isolatiematerialen zijn
opgelijst, kiezen voor de thermische isolatie met
de geringste impact op milieu en gezondheid
● Een gefundeerde keuze maken, mbv een
impactevalutatietool gebaseerd op een
volledige levenscyclusanalyse van de
materialen en de bouwproducten.
● Praktisch gids voor duurzaam bouwen: http://app.leefmilieubrussel.be/handleiding_duurzaam_gebouw/Guide_NL.aspx
● WTCB:
http://www.wtcb.be
● Green Guide to Specification: http://www.bre.co.uk/greenguide/podpage.jsp?id=2126
● Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecoligie: http://www.nibe.org
● EPD, 2011, The International EPD system – a communication tool for
international markets: http://www.environdec.com
● Vergelijking tussen verschillende labels (milieu en sociaal) http://www.infolabel.be
Interessante tools, websites, ...:
Naslagwerken: ● ANDERSON, J., THORNBACK, J., (2012), A guide to understanding the embodied impacts
of construction products, Construction Products Association, Londres
● BORDEN, G. (ed.), (2011), Matter: Material Processes in architectural productie, Routledge
● BRADY, J., EBBAGE, A., LUNN, R., (2011), Environmental management in organizations,
The Institure of Environmental Management and Assessment (IEMA), Earthscan, New York
● CRAWFORD, R., (2011), Life Cycle Assessment in the Built Environment, Routledge
● DEPLAEZ, A. en al, (2005), Constructing architecture : materials – processes – structures,
Birkhaüser, Bâle
● HEGGER, M., AUCH-SCHWELK, V., FUCHS, M., ROSENKRANZ, T., (2009), Construire:
atlas des materiaux, Presses polytechniques et universitaires romandes, Lausanne
● HEGGER, M., DREXLER, H., ZUEMER, M., (2007), Matérialité, Birkhaüser, Bâle
● KÖNIG, H., KOHLER, N., KREIBIG, J., LÜTZKENDORF, T., (2010), A life cycle approach to
buildings, Institut für international Architektur-Dokumentation, Munich
● KUR, Friedrich, (1999), L’habitat écologique – Quels materiaux choisir, Terre Vivante, Metz
Interessante tools, websites, ...:
Naslagwerken(vervolg): ● OLIVA, J.-P., COURGEY, S., (2010), L’isolation thermique écologique, éditions Terre
Vivante, Mens
● SCHWARTZ, Jutta, (1998), L’écologie dans le bâtiment– Guides comparatifs pour le choix
des materiaux de construction
● SNELL, C., CALLAHAN, T., (2006), Manuel de construction écologique, La Plage, Paris
Interessante tools, websites, ...:
Contact
Liesbet TEMMERMAN
Facilitator Dienst van de Facilitator Duurzame
Gebouwen- Specialist ecoconstructie
: 0800 85 775
E-mail: [email protected]