legjislacioni dhe praktikat në financimin e subjekteve...

LL ee gg jj ii ss LL aa cc ii oo nn ii dd hh ee

pp rr aa kk tt ii kk aatt nn ëë ff ii nn aa nn cc ii mm ii nn

ee ss uu bb jj ee kk tt ee vv ee pp oo LL ii tt ii kk ee

Legjislacioni dhe praktikat në financimin e subjekteve politike 3

Legjislacioni dhe praktikat në financimin e subjekteve politike

Kosova 2011

Projekti hulumtues CRINIS

Instituti Demokratik i Kosovës (KDI) Transparency International Kosova (TIK)

Ballina (fotografia): Tim Bergman

Nëntor 2011

Instituti Demokratik i Kosovës43

Falënderimet

CRINIS – që në latinisht do të thotë rreze drite – është projekt i zhvilluar bashkërisht nga Trans-parency International dhe Qendra Karter. Projekti vlerëson dhe krahason nivelet e transparencësdhe llogaridhënies në sistemet e financimit të subjekteve politike dhe të fushatave zgjedhore, dhemundëson avokimin për reformë të kornizës ligjore dhe ndryshimeve në praktikë. Duke përdorurrreth 150 indikatorë, projekti identifikon mangësitë dhe anët e forta në fushat kyçe. Aktualisht, CRI-NIS është duke i zbatuar në Kosovë, Kroaci, Maqedoni, Serbi dhe Shqipëri.

Ky hulumtim është produkt i përpjekjeve të kombinuara të shumë individëve dhe InstitutitDemokratik të Kosovës (KDI) / Transparency Internaional Kosova (TIK), i përkushtuar që përveçtjerash, të promovojë transparencë dhe llogaridhënie në financimin e subjekteve politike në Repub-likën e Kosovës.

Falënderime të veçanta për:

Hulumtuesit,

Dizajnerët,

Kolegët,

Përkthyesit,

Sponsorët,

Në fund por jo më pak të rëndësishëm, falënderohet Sekretariati i Transparency International nëBerlin për metodologjinë e shfrytëzuar për këtë hulumtim. Tinatin Ninua meriton veçanërisht të për-mendet për angazhimin e saj për orë të tëra në verifikimin e rezultateve dhe ofrimin e komentevepër raportin gjatë fazave të ndryshme të procesit, ndërsa Conny Abel meriton një falënderim tëveçantë për kontributin dhe ndihmën e dhënë për projektin në nivel rajonal.

Ju faleminderit të gjithëve.


Personeli i KDI/TIK:

Ismet KRYEZIU – Drejtor ekzekutiv

Administrata:

Vjollca VOGËL – Menaxhere e administratës dhe financaveLeonora CIKAJ – Asistente e administratës dhe financaveDonjeta DRESHAJ - Asistente e administratës dhe financaveArsim GJINOVCI - IT dhe dizajn

Programet dhe Projektet:

I. Programi për demokratizim dhe praktika parlamentare

Driton SELMANAJ – Menaxher i programit

Projekti: Promovimi i transparencës dhe llogaridhënies në parlament Isuf ZEJNA – Asistent i projektit

II. Programi për qeverisje lokale dhe pjesëmarrje qytetare

Projekti: Pjesëmarrja e qytetarëve në proceset demokratike Naim CAHANAJ – KoordinatorKreshnik BASHA – Koordinator

III. Programi për transparencë dhe kundër-korrupsion

Merita MUSTAFA – Menaxhere e programit

Projekti: Ndriçimi i parave në politikë (CRINIS)Enis XHEMAILI – Hulumtues kryesor

Projekti: Avokim për kompletimin e kornizën ligjore kundër-korrupsionBesnik RAMADANAJ – Asistent i projektit Natyra KASUMAJ - Koordinator

IV. Programi për zgjedhjet e lira dhe të drejta

Liridon SELMANI – Menaxher i programit


Përmbajtja

Parathënie

I. Përmbledhje ekzekutive

II. Hyrja dhe sfondi i studimit

III. Konteksti i përgjithshëm mbi financimin e subjekteve politike

IV. Metodologjia

V. Rezultatet e hulumtimit: të gjeturat kryesore

Kategoritë

1. Mbajtja e librave të kontabilitetit 2. Raportimi tek institucioni mbikëqyrës 3. Sa gjithëpërfshirëse janë raportet 4. Sa të detajuara janë raportet 5. Besueshmëria e raportimit 6. Publikimi i informatave7. Masat parandaluese 8. Masat ndëshkuese / Sanksionet 9. Mbikëqyrja nga shteti10. Mbikëqyrja publike

VI. Rekomandimet

VII. Shtojcat

1. Subjektet politike 2. Respodentët dhe individët e organizatat tjera të kontaktuara 3. Vështrim i rezultateve në bazë të kategorive4. Lista e tabelave dhe grafikoneve

5


Partitë politike janë shtylla kryesore e një sistemi demokratik. Konkurrenca ndërmjet tyre nëpërmjetvlerave të nxitura nga politikat sociale, ekonomike, e kulturore, dhe pikëpamjet e tyre në rolin e qev-erisë përcaktojnë nivelin e demokracisë në një vend.

Në vendet demokratike, pluralizmi partiak është garë mes ideve, alternativave, opinioneve dhenjerëzve të cilët vijnë në shprehje me ideologjitë dhe programet e tyre politike, përmes bindjes të samë shumë njerëzve për t’i votuar ato. Ndërkaq, për partitë politike paraja është një mjet i rëndë-sishëm që iu shërben në ndërtimin, zhvillimin dhe zbatimin e ideve dhe programeve të tyre.

Edhe pse Kosova është një vend me një sistem plural demokratik, partitë politike ende gjenden nëstadet embrionale të zhvillimit, për t’u konsoliduar dhe përkufizuar si parti politike demokratike.Mungesa e transparencës – si nga jashtë ashtu edhe nga brenda – në financimin e tyre, mungesa edebatit të brendshëm, mos përfshirja e gjerë në ndërtimin e platformave politike, mos mbajtja e ku-vendeve zgjedhore në afatet e përcaktuara me statut, dhe fuqia e jashtëzakonshme e liderit brendasubjektit, tregojnë për brishtësinë dhe nivelin e demokracisë brenda subjekteve politike në vend. Kyniveli i ulët i demokracisë në subjektet politike është përcaktues dhe reflekton në punën e institu-cioneve shtetërore të cilat jo rrallë karakterizohen me një nivel deficitar demokratik, në kuptimin eprocesit të vendimmarrjes.

Në Kosove subjektet politike sfidohen mjaftë shumë kur bëhet tërheqja e fondeve dhe kur fondetduhet të bëhen publike. Mënyrat se si financohen subjektet politike mbeten ende me shumë të pan-johura dhe të pazbuluara, si pasojë e vakuumit ligjor dhe kapaciteteve të dobëta të institucionevembikëqyrëse shtetërore.

Këto dhe shumë arsye të tjera kanë bërë që Instituti Demokratik i Kosovës (KDI) / Transparency In-ternational Kosova (TIK) ta trajtojë këtë problematikë dhe ta ngrejë zërin kundër praktikave korrup-tive, të cilat dëmtojnë zhvillimin e subjekteve politike dhe zhvillimin e demokracisë në përgjithësi.Me projektin “CRINIS”, KDI/TIK si qëllim primar të saj ka të bëjë të mundur “ndriçimin e parave nëpolitikë” si dhe të kontribuojë në hartimin dhe zbatimin e një legjislacioni adekuat, cili do të mundë-sonte financim të drejtë dhe ligjshëm të subjekteve politike, e që në fund do të rezultonte me ndër-timin e një shoqërie demokratike bazuar në vlerat e sundimit dhe të respektimit të ligjit.

Ismet KryeziuDrejtor EkzekutivInstituti Demokratik i Kosovës (KDI) / Transparency International Kosova (TIK)

Parathënie


Në bazë të këtij hulumtimi të CRINIS, legjisla-cioni i Republikës së Kosovës për financimin esubjekteve politike është vlerësuar me notënmesatare prej 6.6. Ekzistojnë tri kategori tëvlerësimit: e pamjaftueshme (0 deri 3.3), mesa-tare (3.4 deri 6.7) dhe e mirë (6.8 deri 10).Rezultati i arritur nga Kosova e vë atë në kate-gorinë e dytë, duke e vlerësuar kështu legjisla-cionin për financimin e subjekteve politike simesatar. Korniza ligjore në Kosovë ofron disazgjidhje shumë të mira që rregullojnë sferën e fi-nancimit të subjekteve politike, si për shembullmbajtja e librave të kontabilitetit dhe niveligjithëpërfshirës i raportimit, por megjithatë nëdisa aspekte ende ka nevojë për përmirësime.Përmirësimet janë të nevojshme kryesisht nësferën e masave parandaluese dhe raportimittek institucioni mbikëqyrës, respektivisht Komi-sioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ). Zbatimi i dis-pozitave ligjore nga subjektet politike dhe KQZende mbesin shqetësim i madh, veçanërisht kurkemi të bëjmë me vënien e informatave në dis-pozicion për publikun.

Masat parandaluese dhe masat ndëshkuese(sanksionet) janë dy nga kategoritë që janëvlerësuar me notat më të ulëta, me një mesa-tare prej 3.2 respektivisht 3.3. Rezultatet përkategorinë e parë tregojnë se ne sferën e fi-nancimit të subjekteve politike në Kosovë,mungon infrastruktura e nevojshme ligjore qërregullon mekanizmat parandalues si për shem-bull ekzistimi i sistemit të centralizuar të transak-sioneve bankare, ndalimi i deponimit të paravetë gatshme dhe ekzistimi i masave paran-daluese ndaj keqpërdorimit të resurseve qever-itare. Mirëpo, plotësimi i kornizës ligjore medispozita që rregullojnë masat parandaluesenuk do ta zgjidh problemin, nëse ato nuk zbato-hen në praktikë. Kategoria e dytë ka të bëjë meatë se a është korniza ligjore adekuate, dhenëse ligjet ekzistuese për financimin vjetor tësubjekteve politike zbatohen si duhet në prak-tikë.

Zhvillimi i këtij hulumtimi është shoqëruar mevështirësi të mëdha, veçanërisht gjatë vlerësimittë situatës në terren/praktikë. Në Kosovë, nëkohën kur është zhvilluar ky hulumtim nuk ishtepublikuar asnjë raport financiar i subjekteve poli-tike. Andaj, një pjesë e madhe e të gjeturavebazohen në vrojtimet e ekipit hulumtues dhe

perceptimet e akterëve kryesorë dhe njohësvetë kësaj fushe të cilët kanë ndarë me ne infor-matat dhe pikëpamjet e tyre. Për shkak të këtyrekufizimeve, shumica e të gjeturave përqendro-hen kryesisht në vlerësimin e legjislacionit rele-vant dhe më pak në vlerësimin e zbatimit nëpraktikë.

Ndërkaq, mbajtja e librave të kontabilitetit ngasubjektet politike është për tu lavdëruar deri nënjë masë, dhe raportet financiare të tyre duhettë jenë disi të detajuara dhe të ofrojnë informa-cione për të hyrat dhe shpenzimet nga dona-cionet private dhe financimi publik. Kjo shpjegonedhe arsyen pse legjislacioni nga sfera e mbajt-jes së librave të kontabilitetit dhe nivelitgjithëpërfshirës të raporteve janë vlerësuar menotat më të larta (10.0 dhe 9.1). Sfera e rapor-timit në institucionin shtetëror mbikëqyrës –KQZ-në – si kategori e veçantë u vlerësua menotën 6.2, kryesisht për faktin se donatorët, biz-neset dhe kompanitë mediale nuk janë të oblig-uara me ligj që të raportojnë në mënyrë tëveçantë transaksionet që ndërlidhen me sub-jektet politike. Në këtë situatë, në mungesë tëraporteve të veçanta nga donatorët, biznesetdhe kompanitë mediale, është vështirë të veri-fikohen informatat e dorëzuara vetëm nga sub-jektet politike.

Krahasimi i përmbajtjes së legjislacionit menivelin e zbatimit në praktikë, tregon se për ngazgjidhjet që ofron legjislacioni vlerësimi ështëmesatar (6.6), ndërsa për nga niveli i zbatimit nëpraktikë vlerësimi është më i ulët (3.31). Kjo tre-gon se dispozitat ligjore nuk janë zbatuar nëmënyrë konsekuente në praktikë, andaj kyduhet të jetë fokusi i aktiviteteve në të ardhmen.

Përveç kësaj, si pjesë e rekomandimeve krye-sore të KDI/TIK për të përmirësuar situatën mezbatimin e ligjeve që kanë të bëjnë me fi-nancimin e subjekteve politike në Kosovë, janëpropozuar masat në vijim:

7

1 Meqenëse ekipi hulumtues nuk ka pasur qasje në raportet financiare të subjekteve politike, rezultatet nuk përshijnë nivelingjithëpërfshirës dhe besueshmërinë e raporteve.

I. Përmbledhje ekzekutive


1. Të gjitha dispozitat ligjore të

cilat ndërlidhen në çfarëdo forme

me financimin e subjekteve poli-

tike duhet të përfshihen në një ligj:

Ligjin për Financimin e Subjekteve

Politike

Aktualisht, Ligji për zgjedhjet e përgjithshmerregullon financimin e fushatës për subjektetpolitike, Ligji për financimin e subjekteve politikerregullon financat e rregullta të subjekteve poli-tike ndërsa Ligji për Zgjedhjen e Presidentit, i ciliaktualisht është duke u hartuar, do të mbulojë fi-nancat e fushatës për zgjedhjet presidenciale.Andaj, KDI/TIK propozon që të gjitha dispozitatligjore të cilat ndërlidhen në çfarëdo forme me fi-nancimin e subjekteve politike duhet të përfshi-hen në një ligj. Kjo mënyrë e organizimit jovetëm që do të mundësonte kuptimin më tëlehtë të sistemin ligjor për financimin e subjek-teve politike, por njëkohësisht edhe qasjen mëtë lehtë në informata. Përveç kësaj, kjo do tëzvogëlonte mundësinë për aplikimin e standard-eve të dyfishta për çështjet e njëjta dhe do tëlehtësonte amendamentimin e ligjit në tëardhmen.

2. Përcaktimi i formatit standard

për dorëzimin e raporteve të rreg-

ullta financiare nga subjektet poli-

tike në KQZ, si dhe afateve kohore

për publikimin e këtyre raporteve.

Legjislacioni primar dhe sekondar, respektivishtLigji dhe Rregullat e KQZ duhet të përcaktojnëqartë formatin standard për dorëzimin e ra-porteve të rregullta financiare nga subjektet poli-tike në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve.Gjithashtu, duhet të sqarohen edhe afatet ko-hore dhe forma e publikimit të këtyre raporteve.KDI/TIK rekomandon që veprimi më i mirë do tëishte sikur subjektet politike të dorëzonin ra-portet në versionin elektronik, përveç versionit tështypur. Kjo do të mundësonte qasje më të lehtënë informata specifike për secilin subjekt politik.Përveç kësaj, do të ndihmonte gjatë procesit tëauditimit dhe publikimit të raporteve nga KQZ.

3. Subjektet politike duhet ti

mundësojnë publikut të kenë

qasje në financat e tyre

Pas dorëzimit në KQZ, subjektet politike men-jëherë duhet të publikojnë raportet financiare nëueb faqet e tyre në internet. Për më tepër sub-jektet politike duhet tu mundësojnë qytetarëve tëkenë qasje në financat e tyre. Kjo sferë duhet tërregullohet me ligj. Përfaqësuesi zyrtar financiari subjektit politik me ligj mund të ngarkohet mepërgjegjësinë e publikimit të raporteve financiaredhe dokumenteve të tjera relevante.

4. KQZ duhet të sigurohet që ra-

portet financiare të dorëzuara nga

subjektet politike janë kontrolluar

dhe shqyrtuar në mënyrë adeku-

ate

KQZ si institucioni kryesor mbikëqyrës duhet tësigurohet që raportet e dorëzuara nga subjektetpolitike janë kontrolluar dhe shqyrtuar nëmënyrë adekuate. Për të kryer këtë punë tërëndësishme, KQZ duhet të angazhojë personeltë kualifikuar për auditimin e raporteve. Praktikaaktuale e kontraktimit të kompanive private tëauditimit nuk është adekuate për të ushtruarmbikëqyrje efikase, ngase kompanitë e auditimitnuk përqendrohen tek të hyrat dhe nuk zhvillo-jnë hetime për të verifikuar vërtetësinë e tëhyrave të deklaruara. Për më tepër, rekomando-het që Zyra e Auditorit Gjeneral të auditojë tëgjitha financat e subjekteve politike dhe jo vetëmtë hyrat nga buxheti i shtetit.


Ashtu siç thotë aktivisti politik amerikan GoreVidal, “demokracia është vend ku bëhen shumëpalë zgjedhje me kosto mjaft të lartë, dhe mekandidatë që ndërrohen kohë pas kohe”, duketsaktësisht diçka që ka munguar për vite të tëranë Kosovë. Intervenimi i NATOs2 në Kosovë nëvitin 1999 dhe me administrimin e Kosovës ngaKombet e Bashkuara, jo vetëm që u përmirësuagjendja e sigurisë, por gjithashtu u ndikuan edheatmosfera politike dhe rregullimi juridik e funk-sionimi i subjekteve politike. Organizata për Sig-uri dhe Bashkëpunim Evropian (OSBE), si njështyllë e Administratës së Përkohshme tëKombeve të Bashkuara Misioni në Kosovë(UNMIK), e ka drejtuar KQZ-në nga viti 1999deri në vitin 2008. KQZ, e drejtuar nga OSBE-ja,organizoi zgjedhjet e para lokale në Kosovë më28 Tetor të vitit 2000 dhe zgjedhjet e para parla-mentare më 17 Nëntor, 2001. Ndërsa, për herëtë fundit organizuan zgjedhjet lokale, zgjedhjetpër kryetar të komunave dhe zgjedhjet parla-mentare më 17 Nëntor 2007.

Para luftës, shumica e njerëzve në Kosovë(shqiptarët e Kosovës) identifikohesh me njësubjekt të vetëm politik që ishte LDK3, e drejtuarnga z. Ibrahim Rugova, por pas luftës uthemeluan një numër i subjekteve të reja poli-tike. 39 subjekte politike4 (duke përfshirë partitëpolitike, kandidatët, koalicionet dhe iniciativatqytetare) morën pjesë në zgjedhjet e para lokaletë vitit 2000, ndërsa në zgjedhjet parlamentaretë vitit 2011 morën pjesë 24 subjekte politike5.Në zgjedhjet parlamentare të vitit 2010, numri isubjekteve politike u zvogëlua në 296.

Para shpalljes së pavarësisë së Republikës sëKosovës, subjektet politike funksiononin nëbazë të një rregulloreje të UNMIK-ut7. Pas 17Shkurtit të vitit 2008, Kuvendi hartoi një pako tëligjeve të cilat rregullonin fushën e zgjedhjevedhe funksionimin e subjekteve politike.8

Ndërkohë, edhe KQZ hartoi dhe miratoi një sërërregullash të cilat definuan detajet dhe plotë-suan legjislacionin primar ekzistues9.

Megjithatë, legjislacioni nuk ishte në nivelin eduhur, dhe vazhdimisht ka pasur presion ngakomuniteti ndërkombëtar dhe organizatat eshoqërisë civile që të përmirësohet dhe të shër-bejë si bazë për funksionimin e subjekteve poli-tike. Ligji për zgjedhjet e përgjithshme ështëamendamentuar për herë të parë në vitin 2010,ndërsa Ligji për financimin e subjekteve politike iështë nënshtruar procedurës së amendamen-timit vetëm 10 muaj pas hyrjes në fuqi. Fondipublik i dedikuar për mbështetjen e subjektevepolitike mbetet fondi i vetëm publik që nuk i nën-shtrohet auditimit nga Zyra e Auditorit Gjen-eral10. Në Raportin e Progresit të KomisionitEvropian për Kosovën për vitin 2010, theksohetse Ligji për financimin e subjekteve politike nukështë në përputhje me standardet evropiane.Mospërputhja ka të bëjë kryesisht me mos rreg-ullimin e donacioneve për subjektet politike ngabizneset që njëkohësisht ofrojnë mallra dheshërbime për administratën publike11.

Raportet e monitorimit nga organizatat eshoqërisë civile dhe perceptimet e publikut tre-gojnë se përveç mangësive që ka ligji në pjesëne financimit të subjekteve politike, problemi qën-dron edhe në mos zbatimin adekuat të Ligjit,nga ana e subjekteve politike dhe institucionitmbikëqyrës, Komisionit Qendror të Zgjedhjeve(KQZ). Kjo e fundit nuk ka publikuar ende (shta-tor 2011) raportet vjetore financiare të subjek-teve politike për vitet 2009 dhe 2010. Edhe psepërmes hartimit të ligjit të ri për financimin e sub-jekteve politike është synuar të rritet trans-parenca në financimin e subjekteve politike, kjosferë vazhdon të mbetet pikë e dobët për shu-micën e subjekteve politike, të cilat deri më sotkanë hezituar të raportojnë në mënyrë kon-sekuente për financat e tyre. 12

9

2 Aleanca Veri Atlantike - NATO3 Lidhja Demokratike e Kosovës4 http://www.osce.org/kosovo/204645 http://www.osce.org/kosovo/204666 http://www.kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/zgjedhjetekosoves/materiale/rezultatet2010/1.%20Rezultatet%20e%20pergjithshme.pdf

7 Rregullorja e UNMIK-ut Nr.2004/11, miratuar më 4 Maj, 2004, që erdhi pas Rregullores së UNMIK-ut Nr.2000/16 e miratuarmë 21 Mars 2000.

8 Ligji nr 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme, Ligji nr. 03/L-072 për Zgjedhjet Lokale, Ligji 03/L-094 për Presidentin e Re-publikës së Kosovës, dhe Ligji 03/L-174 për financimin e subjekteve politike

9 Nga viti 2008, KQZ ka hartuar 16 Rregullore, e fundit nga të cilat është Rregullorja për Financimin e Subjekteve Politike10 Vlerësimi i Integritetit Institucional. Kosova 2011, Vështrim mbi Subjektet Politike. f 22611 Komisioni Evropian: Kosova 2010, Raporti i Progresit. Politikat Anti Korrupsion, f 1212 Vlerësimi i Integritetit Institucional. Kosova 2011, Vështrim mbi Subjektet Politike. f 226

II. Hyrja dhe sfondi i studimit


Lufta kundër korrupsionit paraqet një segmenttë rëndësishëm të zhvillimit të shoqërive nëshekullin 21, dhe subjektet politike luajnë roldominues në përcaktimin rregullave të lojës sidhe zbatimin e tyre. Sipas raportit të BarometritGlobal të Korrupsionit për vitin 2010, të Trans-parency International13, subjektet politike nëKosovë (dhe në 45 vende të tjera të botës), janëinstitucionet që perceptohet si ndër më të preku-rat nga korrupsioni. Vlerësime të njëjta janëbërë edhe nga akterët tjerë të shoqërisë civile,të cilët theksojnë se “subjektet politike janë ska-jshmërisht të centralizuara, jo demokratike dhegëzojnë imazhin e institucioneve me besuesh-mërinë më të ulët” 14.

Gjatë zgjedhjes së Presidentit të Republikës sëKosovës në vitin 2010, u evidentuan një sërëproblemesh. Këto probleme ishin rezultat imungesës së konsensusit në mes të subjektevepolitike në Kuvend, por gjithashtu proceduravetë paqarta, si pasojë e të cilave çështja përfun-doi në Gjykatën Kushtetuese. Kjo e fundit,shqyrtoi çështjen dhe vendosi për ripërsëritjen eprocesit të zgjedhjes së Presidentit. Më pas, nëJanar të vitit 2011 tri subjektet më të mëdha poli-tike PDK, LDK dhe AKR, u pajtuan për të refor-muar sistemin zgjedhor brenda 16 muajve,pjesë e të cilit do të jetë edhe zgjedhja e Presi-dentit drejtpërdrejt nga qytetarët. Për të amen-damentuar Kushtetutën dhe ligjet që ndërlidhenme sistemin zgjedhor, Kuvendi ka themeluar dykomisione funksionale.

Edhe pse iniciativa si kjo (marrëveshja në mestë subjekteve politike dhe angazhimi i Kuvenditpër reformën e sistemit zgjedhor), janë tëmirëseardhura dhe tregojnë synimin për të për-mirësuar infrastrukturën ekzistuese ligjore,ndryshimet pozitive në sferën e funksionimit tësubjekteve politike në përgjithësi dhe të fi-nancimin të subjekteve politike në veçanti, mundtë konsiderohen si të përmbushura vetëm pas trifazave: pasi të jenë reformuar ligjet dhe të jetësiguruar zbatimi i tyre në praktikë, pasi të moni-torohet zbatimi i tyre dhe të ndërmerren masatadekuate ndëshkuese në rastet e shkeljeve.

Përfundimisht, “paratë janë një element i nevo-jshëm për demokracitë dhe subjektet politike qëtë funksionojnë si duhet, por vetëm përderisa fi-

nancimi është transparent, ekziston llogaridhë-nia, publikohen raportet dhe mundësohet funk-sionimi efikas i mekanizmave mbikëqyrës tështetit dhe shoqërisë.15

Kushtetuta e Republikës së Kosovës nuk përm-ban ndonjë përkufizim të veçantë për subjektetpolitike, por vetëm i përmend ato në dispozitat epërgjithshme. Neni 44 për Lirinë e Asociimitthekson se “liria e asociimit ngërthen të drejtëne secilit për të themeluar një organizatë papasur nevojë të sigurojë leje, për të qenë osepër të mos qenë anëtar i një organizate, si dhepër të marrë pjesë në aktivitete të një organi-zate”. Përveç kësaj, neni 45 për të Drejtat Zg-jedhore dhe të Pjesëmarrjes parasheh që “Çdoshtetas i Republikës së Kosovës që ka arriturmoshën tetëmbëdhjetë vjeç, qoftë edhe ditën ezgjedhjeve, gëzon të drejtën të zgjedhë dhe tëzgjedhet, me përjashtim kur kjo e drejtë i kufizo-het me vendim gjyqësor”.

Në anën tjetër Ligji për zgjedhjet e përgjithshmei përkufizon partitë politike si organizim i indi-vidëve të cilët janë bashkuar vullnetarisht mbibazën e ideve, interesit dhe pikëpamjeve të për-bashkëta, me qëllim të ushtrimit të ndikimit dhepasjes së përfaqësuesve të tyre të zgjedhur nëzyrë publike, ose siç e përcaktuar ndryshe,ndërsa subjektet politike si “parti politike, koali-cion, nismë qytetare ose kandidat i pavarur”.

Kushtetuta parasheh që Kuvendi ka “njëqind enjëzet (120) deputetë të zgjedhur me votim tëfshehtë bazuar në listat e hapura”.16 Ligji mbiZgjedhjet e Përgjithshme definon Kosovës si njëzonë e vetme zgjedhore, me pjesëmarrje pro-porcionale. Pragu zgjedhor për subjektet politikeqë garojnë në zgjedhje është 5% e numrit tëpërgjithshëm të votave.

Funksionimi i subjekteve politike dhe financimi i

13 Barometri Global i Korrupsionit, Raporti për vitin 2010http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/gcb/2010/results

14 Vlerësimi i Integritetit Institucional. Kosova 2011, Vështrim mbi Subjektet Politike. f 22615 Qendra Karter. Komunikatë për shtyp, lëshuar më 3 Qershor, 2007, me titull: Mungesa e transparencës në financimin esubjekteve politike, paraqet problem serioz për shtetet http://www.cartercenter.org/news/pr/crinis_060407.html.

16 Kushtetuta e Republikës së Kosovës. Neni 64. Struktura e Kuvendit.

III. Konteksti ipërgjithshëm mbi financimin e subjektevepolitike


tyre deri në deklarimin e pavarësisë në vitin2008 është rregulluar me Rregulloren e UNMIK-ut17 Nr 2004/11, për Regjistrimin dhe Funksion-imin e Subjekteve Politike në Kosovës, e cilahyri në fuqi më 4 Maj, 2004. Zgjedhjet e mbaj-tura nga viti 2000 deri në vitin 2004 janë rregul-luar me Rregulloren e UNMIK-ut Nr 2000/16, përRegjistrimin dhe Funksionimin e SubjektevePolitike në Kosovë, e cila hyri në fuqi më 21Mars, 2000.

Aktualisht, financimi i subjekteve politike rregul-lohet me dy ligje. Ligji për zgjedhjet epërgjithshme në Republikën e Kosovës18 dheLigji për financimin e subjekteve politike19 nëKosovë. Përveç kësaj Komisioni Qendror i Zg-jedhjeve ka nxjerrë edhe një sërë Rregulla tëZgjedhjeve dhe vendime. 20 Ligji mbi Zgjedhjet ePërgjithshme u ndryshua në vitin 2010 si rezul-tat i presionit të madh nga komuniteti ndërkom-bëtar dhe organizatat e shoqërisë civile,ndërkohë që pas vërejtjeve të theksuara në Ra-portin e Progresit të Komisionit Evropian përvitin 2010 dhe presionit nga shoqëria civile dheakterët tjerë, në procesin e amendamentimit kahyrë edhe Ligji për financimin e subjekteve poli-tike.

Legjislacioni në fuqi përcakton alokimin efondeve publike për subjektet politike: “Fi-nancimi publik i subjekteve politike bëhetpërmes Buxhetit të Republikës së Kosovës, ngaFondi për mbështetjen e subjekteve politike” icili “funksionon në kuadër të Komisionit Qendrortë Zgjedhjeve”. 21 Sidoqoftë, deri në kohën ehyrjes në fuqi të Ligjit për Financimin e Subjek-teve Politike në fund të vitit 2010, fondi përmbështetjen e subjekteve politike është menax-huar nga Sekretariati i Kuvendit të Republikëssë Kosovës. “Shuma e mjeteve buxhetorededikuar Fondit për mbështetjen e subjektevepolitike nuk mund të kalojë (0.17%) të Buxhetittë Kosovës dhe përdoret për financimin e ak-tiviteteve para dhe pas zgjedhjeve, financimin egrupeve parlamentare në Kuvend dhe aktivitetet

tjera të rregullta të subjektit politik”. 22

Buxheti i rishikuar për vitin 2010, ishte1,256,000,000 Euro, ndërsa sipas një doku-menti zyrtar të Kuvendit23, 1,820,622.69 Euro uishin ndarë në mënyrë proporcionale “subjek-teve politike të përfaqësuara në Kuvend, në për-puthje me numrin e ulëseve për atë mandat”24.

Gjithashtu “me propozim të Qeverisë”, Kuvendiduhet të ndajë fonde, të cilat nuk kalojnë shumëprej 0.05% të Buxhetit të Kosovës, për fi-nancimin e fushatave zgjedhore për zgjedhjetlokale dhe qendrore, të rregullta dhe tëjashtëzakonshme” 25. Ky fond është pjesë e fon-dit të përgjithshëm për mbështetjen e subjek-teve politike. 90% të fondeve u jepen subjektevepolitike “ në bazë të numrit të ulëseve në Ku-vend” zgjedhjet e fundit, ndërsa 10% e fondeveu ndahen proporcionalisht subjekteve të rejapolitike të regjistruara dhe certifikuara nga Komi-sioni Qendror i Zgjedhjeve”26.

Në anën tjetër, KQZ përmes Rregullës Zgjed-hore nr. 12/2009 (seksioni 2) për Kufizimin e Sh-penzimeve të Fushatës dhe DeklariminFinanciar ka kufizuar shpenzimet gjatë fushatëszgjedhore në Republikën e Kosovës në “500euro për 1000 votues të regjistruar” apo 0.50Euro për secilin votues të regjistruar. Megjithatë,për shpenzimet në aktivitetet e rregullta të sub-jekteve politike nuk ekzistojnë kufizime.

Sa u përket kontributeve, shuma e mjeteve qësubjektet politike mund të pranojnë është e ku-fizuar. Kontributet për subjektet politike nga per-sonat fizikë mund të jenë në vlerë prej, jo mëshumë se dy mijë (2.000) Euro për një (1) vitkalendarik, personat juridik, respektivisht bizne-set, në vlerë prej - jo më shumë se dhjetëmijë(10.000) Euro për një (1) vit kalendarik27

Gjithashtu “institucionet qeveritare dhe joqever-itare të huaja, si dhe personat fizikë dhe juridiktë huaj28, u ndalohet ndihma financiare dhe ma-teriale për subjektet politike. Institucionet dhe

11

17 Administrata e Përkohshme e Kombeve të Bashkuara Misioni në Kosovë18 Ligji 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës, që hyri në fuqi më 15 Qershor 2008, dhe Ligji 03/L-256 për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit 03/L-073 që hyri në fuqi më 29 Tetor 2010.

19 Ligji 03/L-174 për financimin e subjekteve politike.20 Ligji 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës , Nenet 64 dhe 12821 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 7. Fondet për mbështetjen e subjekteve politike.22 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 9. Ndarja e mjeteve financiare23 Kuvendi i Republikës së Kosovës. Dokumenti Nr. 19/11DA1 me datë 22.04.2011, me lëndën: Ndarja e mjeteve për subjek-tet politike për vitin 2010.

24 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 9. Ndarja e mjeteve financiare25 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 10. Ndarja e mjeteve financiare për fushatat zgjedhore. 26 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 10. Ndarja e mjeteve financiare për fushatat zgjedhore. 27 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 5. Kontributet për subjektet politike.28 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 11. Ndalimi i ndihmave financiare


ndërmarrjet me kapital të fituar nga bixhozi, bas-toret e ndryshme apo lojërat e fatit nuk mund tëjapin ndihmë financiare për subjektet politike.29

Në anën tjetër, subjektet politike nuk mund tëpranojnë çfarëdo kontributi, që nuk është nëpërputhje me rregullat legjislacionit në fuqi. 30

Për më tepër, Ligjit për financimin e subjektevepolitike (neni 18, mospagimi i detyrimeve),parasheh që “Në rastet kur një subjekt politiknuk paguan detyrimet si gjoba, dënime gjyqë-sore, fatura etj., atëherë shuma përkatëse izbritet nga buxheti që i ndahet nga Fondi përmbështetje subjekteve politike”. Kjo dispozitë eligjit është zbatuar për herë të parë në korrik tëvitit 2011, pas kërkesave të vazhdueshme drej-tuar KQZ-së nga mediat dhe shoqëria civile.

Metodologjia e përdorur nga CRINIS për këtëstudim është përqendruar në dy lloje të fi-nancimit të subjekteve politike: financat e sub-jekteve politike që nuk ndërlidhen me zgjedhjetdhe financat për fushatat zgjedhore për zgjed-hjet parlamentare, e ku gjen aplikim edhe përzgjedhjet presidenciale. Ky raport ka në fokusvetëm vlerësimin e financimit për aktivitetet vje-tore të subjekteve politike në Kosovë për vitin2010, ku përfshihen resurset e mobilizuara përmbështetjen e strukturave të subjekteve politikedhe aktivitetet e tyre gjatë këtij viti kur nuk janëmbajtur zgjedhje.

Metodologjia përfshin ekzaminimin e kornizësrregullative për transparencën e financimit tësubjekteve politike, dhe krahasimin me parimete njohura ndërkombëtarisht. Përmes metodavetë ndryshme të hulumtimit, synohet të vlerëso-het edhe zbatimi i tyre në praktikë. Duke vlerë-suar në detaje kornizën ligjore dhe praktikataktuale, ofrohen dëshmi të forta empirike që tre-gojnë qartë fushat të cilat duhet ti nënshtrohenreformës.

Informatat e mbledhura gjatë hulumtimit janëshfrytëzuar për ndërtimin e një indeksi sasiorpër transparencën e financimit të subjektevepolitike. Niveli i transparencës është vlerësuarduke u bazuar në 10 kategoritë në vijim (Tabela1)

29 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 11. Ndalimi i ndihmave financiare30 Ligji 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës. Neni 39.4

IV. Metodologjia


Kategoritë Pyetjet specifike rreth kategorive të caktuara

1. Mbajtja e librave tëkontabilitetit

A është mbajtja e librave të kontabilitetit e obliguarme ligj? Sa është profesional personeli përgjegjëspër kontabilitetin?

2. Raportimi tek institucionishtetëror mbikëqyrës, Komi-sioni Qendror i Zgjedhjeve(KQZ)

A obligohen me ligj subjektet politike, ofruesit eshërbimeve, donatorët dhe mediat të pasqyrojnë tëdhënat për rolin e tyre në financimin e subjektevepolitike? Kur dhe në çfarë formati?

3. Sa gjithëpërfshirës janë ra-portet

A përfshihen në kuadër të raportit burimet finan-ciare publike dhe private? A përfshijnë raportet tëdhëna mbi të hyrat dhe shpenzimet? A përfshihennë kuadër të raportit kontributet monetare, kon-tributet jo monetare, zbritjet për shërbimet e ofruaraetj?

4. Sa të detajuar janë raportet

A është obligative me ligj që raportet të përfshijnëinformacione për donacionet individuale? A identi-fikohet qartë në raporte donatori për secilin dona-cion të evidentuar?

5. Besueshmëria e raportimit A shpalosen të gjitha resurset në raportet e ak-terëve të ndryshëm? Sipas vlerësimeve tëekspertëve, sa janë të besueshëm raportet?

6. Publikimi i raporteve

A është obligative për institucionin shtetëror (KQZ-në) dhe subjektet politike që të publikojnë raportetfinanciare? Në praktikë, sa janë të qasshme ato in-formata për ekspertët, gazetarët dhe qytetarët erëndomtë?

7. Masat parandaluese A qarkullojnë donacionet vetëm përmes llogarivezyrtare bankare? A ekzistojnë zbrazëtira për kon-tributet anonime?

8. Masat ndëshkuese / sank-sionet

Aktualisht cilat janë masat ndëshkuese / sank-sionet - civile, penale dhe politike, që parashihenme ligj? A zbatohen ligjet ekzistuese në mënyrëstrikte?

9. Mbikëqyrja nga shteti(Komisioni Qendror i Zgjed-hjeve / KQZ)

A vlerësohen institucionet mbikëqyrëse të shtetit sitë pavarura nga ana e ekspertëve? A konsiderohensi institucione efikase? Nga këndvështrimi ivetëvlerësimit, a kanë këto institucione resursenjerëzore të mjaftueshme? A ka nevojë për trajn-ime?

10. Mbikëqyrja nga publiku

A ekzistojnë organizata të shoqërisë civile që moni-torojnë financimin e aktiviteteve politike? Në cilataspekte të financimit, përqendrohen aktivitetet etyre? A vlerësohet mbikëqyrja nga publiku si epavarur nga ana e ekspertëve?

Tabela 1: Dhjetë kategoritë për Transparencën e Financimit të Subjekteve Politike


Mbajtja e librave të kontabilitetit (kategoria 1)ndërlidhet më mënyrën në të cilën subjektetpolitike menaxhojnë nga brenda financat dheresurset e tyre. Raportimi tek institucionishtetëror mbikëqyrës (kategoria 2) i referohetvlerësimit të nivelit të raportimit tek organimbikëqyrës shtetëror, nga ana e subjektevepolitike apo kandidatëve. Tri kategoritë tjera: sagjithëpërfshirës janë raportet (kategoria 3), satë detajuar janë raportet (kategoria 4) dhe be-sueshmëria e raporteve (kategoria 5) –përqendrohen tek natyra e të dhënave të cilatpërfshihen në raportet financiare, e që ndihmo-jnë në përcaktimin e kualitetit të informacionevetë dorëzuara në organet mbikëqyrëse. Këto kat-egori vlerësojnë disa nga aspektet kryesore siaktivitetet relevante financiare, menaxhimin eparasë të gatshme, shërbimet jo monetare dhetransaksionet tjera, identifikimin e donatorëve,kredibilitetin e të dhënave të ofruara dhe per-ceptimet e akterëve kryesorë rreth besuesh-mërisë së raporteve.

Publikimi i informacioneve për publikun (kat-egoria 6), i referohet qasjes së publikut në infor-macionet që ndërlidhen me financat esubjekteve politike. Grupi i tretë, në të cilin përf-shihen masat parandaluese (kategoria 7),masat ndëshkuese / sanksionet (kategoria 8),dhe mbikëqyrja nga shteti (kategoria 9),përqendrohen në monitorimin e zbatimit të rreg-ullave në fuqi. Këtu përfshihen masat paran-daluese që mundësojnë mbikëqyrjen efikase,ekzistimi i masave ndëshkuese që mund të ap-likohen në rastet e shkeljeve dhe funksionimiefikas i institucioneve përgjegjëse përmbikëqyrje. Dhe e fundit, mbikëqyrja nga pub-liku (kategoria 10), adreson rolin e monitorimitdhe mbikëqyrjes së financimit të aktivitetevepolitike nga ana e organizatave të shoqërisëcivile dhe mediave, pa marrë parasysh faktin qëato mbikëqyren edhe nga organet kompetenteshtetërore.

Informacionet e mbledhura nga përfshirja e njëspektri të gjerë të burimeve dhe metodat endryshme të hulumtimit, kanë rezultuar me zhvil-limin e 75 indikatorëve për vlerësim (baza ligjoredhe zbatimi në praktikë) Pyetjet e përfshira nësecilin indikator, krijojnë hapësirë për përgjigjetë ndryshme, të cilat vlerësohen secila veç e veçdhe në fund ofrojnë vlerësimin përfundimtar përsecilin indikator. Vlerësimi për secilin indikatorështë nga 0 deri në 10, ku vlerësimi maksimal(10) nënkupton që shteti në fjalë ka përmbushurtë gjitha kriteret në lidhje me transparencën dhellogaridhënien, dhe vlerësimi minimal (0)

nënkupton se asnjë nga këto kritere nuk ështëpërmbushur. Vlerësimi në mes të 0 dhe 10,është ndarë në tri kategori të vlerësimit: pam-jaftueshëm (0) deri 3.3, mesatar (3.4 deri 6.6)dhe mirë (6.8 deri 10).


Kategoritë Numri i indikatorëveNiveli i vlerësimit:

Baza ligjore/Zbatimi në praktikë

1. Mbajtja e librave tëkontabilitetit

Total 7Baza ligjore 3

Zbatimi në praktikë 4

Baza ligjore 50%Zbatimi në praktikë 50%

2. Raportimi tek Institucioni ShtetërorMbikëqyrës




3. Sa gjithëpërfshirës janëraportet




4. Sa të detajuar janë ra-portet




5. Besueshmëria e raportimit

Total 3 Zbatimi në praktikë 100%

6. Publikimi i raporteveTotal 15

Baza ligjore 6Zbatimi në praktikë 9


7. Masat parandalueseTotal 10

Baza ligjore 5Zbatimi në praktikë 5

Baza ligjore 50%

8. Masat ndëshkuese /sanksionet




9. Mbikëqyrja nga shteti(Komisioni Qendror i Zgjed-hjeve (KQZ)




10. Mbikëqyrja nga publiku

Total 5 Zbatimi në praktikë 100%

Tabela 2: Indeksi sasior i transparencës në financat e subjekteve politike: Kategoritë, indikatorëtdhe vlerësimi i bazës ligjore dhe zbatimit në praktikë


Burimet e të dhënave

Ky studim ka shfrytëzuar burimet primare dhesekondare për mbledhjen e të dhënave. Përvlerësimin e kornizën ligjore janë ekzaminuar tëgjitha ligjet dhe rregulloret relevante. Për tëanalizuar zbatimin në praktikë, ekipi hulumtueska ekzaminuar raportet nga subjektet politikedhe organet mbikëqyrëse dhe ka zhvilluar inter-vista me njohës të mirë të kësaj fushe për të sig-uruar informacionet dhe këndvështrimet e tyrenë lidhje me funksionimin dhe mbikëqyrjen esistemit për financimin e subjekteve politike.

Në kuadër të akterëve kryesore të përfshirë nëanketë janë, 6 subjekte politike të zgjedhura nëbazë të numrit të ulëseve të fituara në zgjedhjete fundit parlamentare (shikoni shtojcën 1), dhezyrtarët e tyre financiar/kontabilistët. Pjesë eanketës kanë qenë nga dy deputet të secilësnga këto 6 subjekte politike.

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ), si organishtetëror kryesor për mbikëqyrje, ka shërbyer siburim primar, i cili më pas ka siguruar qasjeedhe në disa burime sekondare, siç janë prak-tikat e tyre dhe interpretimet e ligjeve. Sidoqoftë,KQZ ende nuk ka publikuar raportet e rregulltafinanciare për vitin 2010, duke shfrytëzuarkështu paqartësitë ligjore në lidhje me datën kurduhet të bëhet publikimi i tyre. Sipas KQZ-së,raportet duhet të publikohen pasi të përmbylletprocesi i auditimit të tyre dhe jo në momentin edorëzimit nga subjektet politike.

Për të vlerësuar se sa është e lehtë për qyte-tarët të kenë qasje në informatat që ndërlidhenme financimin e subjekteve politike, dhe numrine përgjigjeve të kthyera nga institucionet endryshme si subjektet politike, institucionetshtetërore mbikëqyrëse, kompanitë mediale dhedonatorët, janë zhvilluar edhe teste në terren.Testimi i qasjes në informacione është zhvilluarnga ekipi hulumtues duke shfrytëzuar procedu-rat standarde për të kontaktuar me akterët elartpërmendur. Testi i dytë është zhvilluar nganjë grup i vullnetarëve i përbërë nga qytetarë tërëndomtë. Qëllimi i testit ka qenë vlerësimi i dal-limit të mundësive për të siguruar qasje në infor-macionet e njëjtë, nga akterë me nivel tëndryshëm të njohurive dhe kontakteve.

Metodat e mbledhjes së të

dhënave

Akterët kryesorë, duke përfshirë këtu KomisioninQendror të Zgjedhjeve, zyrtarët financiar të sub-jekteve politike dhe donatorët që sigurojnë parapër subjektet politike janë intervistuar personal-isht, duke u bazuar në pyetësorin e anketës.Kompanitë mediale, donatorët dhe subjektetpolitike janë kontaktuar fillimisht përmes dërgimittë letrave, ku kërkoheshin raportet për të hyratdhe shpenzimet, si dhe detajet rreth kohës sëtransmetimit që u është vënë në dispozicion apou është shitur nga ana e mediave. Në eksperi-mentin e zhvilluar me qytetarë, të shpjeguar mëlartë, pjesëmarrësve u është siguruar një listëme informacione specifike që duhet kërkuar,rreth financimit të subjekteve politike, përmesshfrytëzimit të mjeteve të ndryshme të komu-nikimit si interneti, telefoni apo letrat zyrtare.Tabela në vijim ofron një përmbledhje të infor-matave të mbledhura, burimin dhe metodën eshfrytëzuar për mbledhjen e tyre,


Tabela 3: Llojet dhe burimet e informatave

Kufizimet e studimit

Në kontekstin kosovar, financimi i subjektevepolitike si fushë e studimit është skajshmërisht ere. KDI/TIK nuk është në dijeni për ndonjë hu-lumtim të mëparshëm për financimin e subjek-teve politike në Kosovë, ndërkohë që diskutimetpublike për këtë temë janë të kufizuara. Në pa-mundësi për të siguruar qasje në raportet finan-ciare vjetore të subjekteve politike për vitin2010, të cilat ende nuk janë publikuar nga KQZ(shtator, 2011), ekipi hulumtues nuk ka pasurmundësi të verifikojë informatat e siguruara ngaintervistat me njohësit e kësaj fushe aposhkallën e zbatimit të ligjeve në fuqi. Për mëtepër, subjektet politike nuk kanë lejuar qasjennë raportet e tyre financiare të dorëzuara nëKQZ. Një nga subjektet politike minoritare serbe,Partia e Pavarur Liberale (SLS), nuk ështëpërgjigjur në asnjë nga kërkesat e ekipit

hulumtues. Kjo ka rezultuar me sfida tëndryshme për ekipin hulumtues, qasja e të cilitnë burimet sekondare të të dhënave dheekspertizës për fushën e studimit ka qenë e ku-fizuar.

17

Lloji i informatës Burimi i informatës Metoda e mbledhjes së infor-

matës

Korniza ligjore Ligjet dhe rregulloret relevanteShqyrtimi i këtyre akteve ju-ridike

Praktikat e brendshme tësubjekteve politike përçështjet financave

Raportet e subjekteve politike,regjistrat zyrtar dhe informatatpublike

Analizat e ekipit, të zhvilluarapas intervistimit të zyrtarëve fi-nanciar të subjekteve politikedhe ekspertëve

Publikimi i informatave Subjektet politike, institucionetmbikëqyrëse, kontribuuesit,shtëpitë mediale

Hulumtimi i informatave pub-like në dispozicion

Testimi i disponueshmërisë sëinformatave nga akterët endryshëm përmes dërgimit tëkërkesave

Të hyrat dhe shpenzimet esubjekteve politike

Subjektet politike, institucionetmbikëqyrëse, kontribuuesit,organizatat monitoruese tëshoqërisë civile

Intervistat

Praktikat e përgjithshmepër financat e subjektevepolitike

Subjektet politike, deputetëtKQZ, OSHC-të dhe ekspertët

Intervistat


Të gjeturat e përgjithshme

Grafi 1: Vlerësimet për bazën ligjore dhe zba-timin në praktikë

Kategoria 1: Mbajtja e librave të

kontabilitetit

Parakusht për bërjen transparente të informa-cioneve financiare është disponueshmëria e kë-tyre informacioneve përmes kontabilitetit efikas.Obligimet ligjore në sferën e kontabilitetit dhekultura politike e subjekteve politike janë faktorëtme ndikimin kryesor në këtë kategori. Ekzistimi injë administrate funksionale me të gjitha ka-pacitetet e nevojshme është me rëndësi esen-ciale, që subjektet politike të funksionojnë nëpërputhje me dispozitat ligjore dhe rregulloret nëfuqi dhe promovojnë vlerat dhe parimet e tyre.

Mbajtja e kontabilitetit nga subjektet politikeështë matur përmes pesë indikatorëve tëpërgjithshëm. Këtu përfshihet obligimi ligjor isubjekteve politike për të mbajtur librat financiarpër të hyrat, shpenzimet dhe asetet dhe prak-tikat aktuale në këtë drejtim. Indikatorët tjerëadresojnë çështjet që kanë të bëjnë me pub-likimin e këtyre informacioneve për vet anëtarët

e subjektit politik, procedurat standarde finan-ciare që duhet ndjekur me këtë rast, individët eautorizuar për nënshkrimin e dokumenteve fi-nanciare dhe nëse regjistrat financiar ruhen përperiudhën e paraparë.

V. Rezultatet e hulumtimit


Grafi 2: Mbajtja e librave të kontabilitetit:Vlerësimi i bazës ligjore dhe zbatimit në praktikë

Baza ligjore: 10.0Zbatimi në praktikë: 5.4

Mbajtja e kontabilitetit ka të bëjë me mënyrën emenaxhimit të brendshëm të burimeve finan-ciare nga subjektet politike. Nga rezultatet eparaqitura më lartë, vërehet se në përgjithësifusha e mbajtjes se kontabilitetit nga subjektetpolitike në Kosovë është e rregulluar me ligj,përderisa vërehet se ka probleme në zbatimin edispozitave të ligjit në praktikë nga ana e sub-jekteve politike.

Subjektet politike31 të përfshira në këtë hulum-tim, mbajnë kontabilitetin për të hyrat, shpen-zimet, asetet dhe detyrimet. Sipas zyrtarëvefinanciar të këtyre subjekteve politike, ataazhurnojnë librat e kontabilitetit për financat vje-tore çdo tre muaj, ndërsa sipas ekipit hu-lumtues, këto libra azhurnohen më rrallë se qëështë e nevojshme. Sipas respodentëve, infor-matat për financimin vjetor të subjekteve politikeu vihen në dispozicion delegatëve të subjektitpolitik vetëm gjatë kuvendit vjetor të subjektitpolitik. Anëtarët tjerë të subjektit politik, me për-jashtim të udhëheqësisë, rrallë kanë mundësi t’iqasen raporteve të detajuara për financat e sub-jektit politik që i takojnë.

Është obligim ligjor32 që dokumentet financiaretë subjektit politik të nënshkruhen nga

kontabilisti i certifikuar. Duke u bazuar në intervi-stat e zhvilluara nga ekipi hulumtues me zyrtarëtfinanciar dhe duke marrë parasysh profesionet etyre, shumica e subjekteve politike nuk i nën-shkruajnë dokumentet e tyre financiare ngakontabilistë të certifikuar apo auditorë tëjashtëm. Kjo tregon qartë që subjektet politikeduhet të zhvillojnë administratë profesionale,sidomos kur kemi parasysh mungesën e përvo-jës që është treguar gjatë mbushjes së formula-rëve që duhet dorëzuar në KQZ. Për dallim ngatë gjeturat e ekipit hulumtues, shumica ekontabilistëve të subjekteve politike kanëdeklaruar që edhe pse pasqyrat financiare nukjanë të nënshkruara nga auditorë të jashtëm,ato janë të nënshkruara nga kontabilist të certi-fikuar.33

Veç kësaj, në bazë të ligjit, dokumentet finan-ciare të subjekteve politike duhet të nën-shkruhen nga “kryetari i subjektit politik”, i cili“është ligjërisht përgjegjës për saktësinë e tëgjitha informatave të dorëzuara në zyrën” përRegjistrimin e Subjekteve Politike dhe Certifikimnë KQZ.34 Meqenëse as subjektet politike e asKQZ nuk kanë publikuar raportet financiare përvitet 2009 dhe 2010, ekipi hulumtues nuk kapasur mundësi të verifikojë zbatimin e këtyredispozitave ligjore.

Në fund, sa përket kësaj kategorie të vlerësimit,legjislacioni në fuqi kërkon që “secili subjekt iregjistruar politik, respektivisht zyrtari përgjegjës

19

31 PDK, LDK, AKR, AAK, SLS, dhe KDTP32 Ligji Nr. 03/L – 073 për Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës, Neni 13 “Deklaratat financiare të partisë poli-tike të regjistruar auditohen në baza vjetore në pajtim me dispozitat e këtij ligji.” Neni 14.2 “Zyrtari i autorizuar financiar i par-tisë dhe kryetari i partisë janë ligjërisht përgjegjës për saktësinë e të gjitha informatave të dorëzuara në zyrën” përRegjistrimin e Subjekteve Politike dhe Certifikim në KQZ. Neni 40.7 “Të gjithë zyrtarët për financa ndjekin një trajnim përllogaritjen dhe auditimin, të organizuar nga Zyra menjëherë pas emërimit të tyre, nëse ata nuk i ofrojnë Zyrës një shkallë

të pranueshme të ekspertizës dhe përvojës që tregon se një trajnim i tillë nuk është i domosdoshëm”.33 Përgjigjet e zyrtarëve financiar të LDK, AKR, AAK, dhe KDTP.34 Ligji Nr. 03/L – 073 për Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës, Neni 14.2 “Zyrtari i autorizuar financiar i partisëdhe kryetari i partisë janë ligjërisht përgjegjës për saktësinë e të gjitha informatave të dorëzuara në zyrën” për Regjistrimin eSubjekteve Politike dhe Certifikim në KQZ


financiar i regjistruar në KQZ mban dhe përditë-son shënime financiare të sakta dhe të hollë-sishme për një periudhë shtatëvjeçare (7)35.Zbatimi i kësaj kërkese në praktikë është konfir-muar nga ana e zyrtarëve financiar të subjek-teve politike.

Kategoria 2: Raportimi në institu-

cionin mbikëqyrës

Për këtë kategori, studimi është përqendruar nëpesë indikatorë që mbulojnë kornizën ligjore dhepraktikat aktuale të raportimit në KQZ. Nëkuadër të këtyre indikatorëve janë përfshirëpyetje që kanë të bëjnë me atë se a duhet sub-jektet politike të dorëzojnë raportet në KQZ apoinstitucionet tjera shtetërore relevante, a duhetqë donatorët, bizneset dhe kompanitë medialetë raportojnë për transaksionet e tyre me sub-jektet politike, a ekziston një format standard përdorëzimin e këtyre informatave dhe sa shpeshkërkohet të raportohen ato.

Grafi 3: Raportimi në Institucionin Mbikëqyrës –Vlerësimi i bazës ligjore dhe zbatimit në praktikë


Ligji parasheh që subjektet politike të regjistru-ara, dorëzojnë në KQZ raportin vjetor financiar,më së voni deri më 1 mars të vitit në vijim, nëpërputhje me rregullat e përcaktuara nga KQZ.36

Sidoqoftë, ligji nuk e përcakton formatin stan-dard në bazë të së cilit do të përgatiteshin dhedorëzoheshin raportet.

Në praktikë, KQZ ka konfirmuar se shumica esubjekteve politike kanë dorëzuar raportet e tyrevjetore financiare për vitin 2010. Ekipi hu-lumtues është njoftuar nga ana e KQZ përqështjet në vijim: 1) Disa subjekte politike i kanë

dorëzuar raportet pas kalimit të afatit, dhe 2)Disa subjekte politike i kanë dorëzuar raportetme kohë, por më pas i kanë tërhequr, i kanërishkruar apo ndryshuar disa të dhëna dhe mëpas i kanë dorëzuar sërish.

Në mungesë të dispozitave ligjore relevante tëcilat rregullojnë fushën e raportimit e veçantënga donatorët, bizneset, dhe kompanitë medialepër aktivitetet vjetore financiare që ndërlidhenme subjektet politike, rezultatet në këtë kategorisi nga aspekti i bazës ligjore ashtu edhe ngazbatimit në praktikë është i ulët. Më saktësisht,as donatorët, as bizneset e as kompanitë medi-ale nuk dorëzojnë raporte specifike që ndërlid-hen me mbështetjen financiare të aktiviteteve tërregullta të subjekteve politike në institucionetmbikëqyrëse shtetërore si KQZ-ja.

Edhe pse donatorët, bizneset dhe kompanitëmediale nuk raportojnë në mënyrë specifike përtransaksionet financiare me subjektet politike,ato i raportojnë këto transaksione në kuadër tëtë gjitha transaksioneve të kryera gjatë vitit. Kjofushë është rregulluar me ligjet që kanë të bëjnëme taksat.

35 KQZ Rregulla Zgjedhore 01/2008 për regjistrimin dhe aktivitetet e subjekteve politike, Neni 21.1.36 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 15.1.


Kategoria 3: Sa gjithëpërfshirësejanë raportet

Vlerësimi i kësaj kategorie përqendrohet tek dyindikatorë kryesorë: 1) Cilat burime të financimitpërfshihen në raport (p.sh. kontributet ngafondet publike), dhe 2) Cilat shpenzime janë tëpërfshira në raport (p.sh shpenzimet nga dona-cionet private dhe shpenzimet nga fondet pub-like).

Grafi 4: Sa gjithëpërfshirëse janë raportet:Vlerësimi i bazës ligjore

Baza ligjore: 9.1Zbatimi në praktikë: Nuk ka informata në

dispozicion

Sa gjithëpërfshirës janë raportet, i referohetnatyrës së të dhënave të përfshira në raportet fi-nanciare, gjë që mundëson vlerësimin ekualitetit të informatave të dorëzuara në KQZ.Dispozitat e ligjeve në fuqi janë në përputhje mestandardet ndërkombëtare në këtë fushë. Nëmungesë të qasjes në raportet financiare vjetorepër vitin 2010, ekipi hulumtues nuk ka pasurmundësi të verifikoj zbatimin e dispozitaveligjore në praktikë.

Ligji parasheh që raportet financiare të subjek-teve politike duhet të përfshijnë të hyrat ngapagesat e anëtarësisë, donacionet monetare in-dividuale, donacionet monetare nga korporatat,donacionet jo monetare private, paratë nga ak-tivitetet për ngritjen e fondeve, ndërmarrësit par-tiak, detyrimet, asetet, subvencionet direktepublike, përfitimet nga lirimi i taksave, si dhe bi-lancin e gjendjes, i cili tregon pasurinë, de-tyrimet dhe kapitalin e subjektit politik, dukepërfshirë të gjitha degët e saj, kopjet epasqyrave financiare, faturat për shpenzimet qëtejkalojnë shumën prej 100 euro, bilancetbankare për çdo llogari bankare të subjektit poli-

tik, regjistrin e të gjitha kontributeve që tejkalo-jnë shumën prej njëqind 100 euro si dhe listën edonatorëve.37

Në anën tjetër, nuk ekzistojnë dispozita ligjoreqë obligojnë subjektet politike të raportojnë përzbritjet në mallrat dhe shërbimet, si dhe dona-cionet dhe subvencionet jo monetare siç ështëqasja pa pagesë në shërbimet publike. Sa i për-ket shpenzimeve, me ligj parashihet që në ra-portet e subjekteve politike të përfshihenshpenzimet nga subvencionet publike38 dheburimet private.39

Kategoria 4: Sa të detajuara janëraportet

Niveli i detajeve në informatat e ofruara, ështëpo aq i rëndësishëm sa edhe niveli i gjithë-përf-shirjes së informatave. Në raportet financiareduhet te përfshihet çdo donator, data dheshuma e mjeteve të ofruara si dhe detajet e sh-penzimeve. Ky nivel i detajeve u mundëson in-stitucioneve mbikëqyrëse, organizatave tëshoqërisë civile dhe votuesve të kuptojnë sekush mund të influencon subjektet e tyre politikedhe punën e tyre, p.sh rastet kur nga veprimet esubjektit politik përfitojnë donatorët që mbësht-esin financiarisht atë, dhe jo qytetarët. Kjo kate-gori është vlerësuar duke u përqendruar në disaindikatorë siç është niveli i detajeve për të hyratdhe shpenzimet si dhe ekzistimi një pragu përshumën minimale të të hyrave dhe shpenzimeveqë duhet te deklarohen në raportet financiare.

37 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 1538 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 15.2.2

21


Grafi 5: Sa të detajuar janë raportet: Vlerësimi ibazës ligjore

Baza ligjore: 7.5Zbatimi në praktikë: Nuk ka informata nëdispozicion

Dispozitat ligjore që rregullojnë nivelin e deta-jeve që subjektet politike duhet ofruar në ra-portet financiare vjetore, janë në përputhje mestandardet e njohura ndërkombëtare për këtëfushë. Për secilin donacion që tejkalon shumënprej 100 eurove, në raportet financiare të sub-jekteve politike duhet të përfshihen detajet nëvijim40: data kur është dhënë secili donacion,shuma e secilit donacion, emri i secilit donatordhe regjistrimi zyrtar i secilit donacion. 41

Sidoqoftë, pragu prej 100 eurove, që i obligonsubjektet politike të deklarojnë donacionet pri-vate në raportet e rregullta financiare, mund tëhiqet ngase mund të ndikoj në zvogëlimin enivelit të transparencës për donacionet. Dispozi-tat ligjore për raportimin e shpenzimevegjithashtu janë të fuqishme. Për secilin shpen-zim, në raportet financiare të subjekteve politikeduhet të përfshihen detajet në vijim: data kurështë bërë shpenzimi, emri i secilit biznes/ndër-marrje ku janë shpenzuar mjetet dhe numri zyr-tar i regjistrimit.42

Vlerësimi i zbatimit të legjislacionit në praktikëka qenë i pamundur, ndërsa informacionet eofruara nga subjektet politike nuk kanë mundurtë verifikohen, në pamundësi për tu qasur në ra-portet e tyre financiare.

Kategoria 5: Besueshmëria e raportimit

Besueshmëria e raportimit, apo besimi se tëdhënat e ofruara në raportet financiare të sub-jekteve politike janë të sakta, është një nga ele-mentet thelbësore të raportimit, meqenësendërlidhet direkt me transparencën. Andaj, kjo kategori bazohet në perceptime dhe nuk ekzis-tojnë indikatorë që ndërlidhen me bazën ligjore.Besueshmëria e raportimit i referohet, mundë-sisë së publikut për tu qasur në këto informa-cione dhe verifikimit të vërtetësisë së tyre.

Vlerësimi i vërtetësisë së të dhënave është ivështirë. Metodologjia e CRINIS përqendrohetnë sigurimin e pikëpamjeve të njohësve të mirëtë kësaj fushe, siç janë zyrtarët financiar të sub-jekteve politike, zyrtarët e institucionevembikëqyrëse dhe përfaqësuesit e shoqërisëcivile. Për dallim nga shumica e shteteve tëEvropës, në rastin e Kosovës, në institucioninmbikëqyrës nuk ekziston njësia e auditimit, sinjë nga akterët kryesor. Komisioni Qendror i Zg-jedhjeve nuk ka auditorë të cilët do të kontrol-lonin dhe verifikonin saktësinë e informatave tëofruara si dhe zbatimin e procedurave përmenaxhimin e financave dhe raportimit.

Indikatorë të shumëfishtë janë shfrytëzuar për tupërgjigjur në pyetjen se : sa janë të sakta ra-portet (p.sh në përqindjen e donacioneve të cilatmund të jenë raportuar) dhe a ka mundësi të kri-

39 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 15.3.440 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 15.3.4, Rregulla e KQZ 01/2008 për Regjistrimin dhe Veprimin eSubjekteve Politike, Neni 20.3.d dhe 21.1.b

41 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 15.342 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 15.3.2. Koment: Kjo dispozitë ndër të tjera parasheh që: Secili ra-port vjetor financiar përmban kopjet e faturave për të gjitha shpenzimet që tejkalojnë shumë prej 100 Euro. Nëse kopjet efaturave duhet të dorëzohen, atëherë ato duhet të kenë 1, 2, dhe 3, përderisa vula duhet të jusitifkoj 4 (për të poseduar vulë,kërkohet kopja e regjistrimit si person juridik)

23 Instituti Demokratik i Kosovës24

johet një parashikim për financimin e subjektevepolitike, duke i shikuar raportet e tyre zyrtare.Megjithatë, në mungesë të qasjes së publikut nëraportet financiare të subjekteve politike për vitin2010, në pyetjet që ndërlidhen me besuesh-mërinë, respodentët nuk mund të mbështesninpërgjigjet e tyre në asnjë provë, dhe ekipi hu-lumtues nuk ishte në gjendje të bëjë njëvlerësim në këtë drejtim.

Dimension 6: Publikimi i

informatave

Publikimi i informacioneve financiare është ele-ment thelbësor në sigurimin e llogaridhënies sësubjekteve politike ndaj votuesve të tyre. Pub-likimi i informacioneve, u mundëson qytetarëve,mediave, organizatave të shoqërisë civile dheatyre që aspirojnë të jenë zyrtar të zgjedhur qëtë jenë të përfshirë në monitorimin e financimittë subjekteve politike. Një efekt tjetër i kësajështë kërkimi i llogaridhënies nga subjektet poli-tike të cilat kanë rol të rëndësishëm në shoqëritëdemokratike dhe për më tepër pjesërisht funk-

sionojnë me mbështetjen financiare që vjen ngataksat e qytetarëve. Kjo kategori bazohet në in-dikatorë që vlerësojnë se në ç’masë subjektetpolitike respektojnë një sërë kërkesash si: pub-likimi i informatave për subvencionet publike,publikimin e informatave për donacionet private,sa shpesh publikohen këto informata dhekanalet përmes të cilave qytetarët njoftohen përkëto informata.

Për të vlerësuar se sa janë të qasshme informa-cionet që ndërlidhen me financimin e subjektevepolitike, për qytetarët e rëndomtë, është zhvil-luar edhe një test në terren. Nga një grup i qyte-tarëve i përbërë kryesisht nga gazetarë dhestudentë, është kërkuar të gjejnë informacionespecifike rreth: donacioneve private që ka pran-uar subjekti politik më i madh opozitar43 gjatëvitit 2010, hapësirës mediale të blerë në tri kom-panitë më të mëdha mediale44 nga subjekti poli-tik më i madh45 në pushtet gjatë vitit 2010 dheqasja në informatat e detajuara (emri, shumadhe data) e 5 donatorëve më të mëdhenj ngasektori i biznesit për subjektin politik më të madhnë pushtet.46

Baza ligjore: 6.0Zbatimi në praktikë : 0.8

Subjektet politike mbështeten financiarisht ngashteti.47 Legjislacioni në fuqi përcakton qartërregullat për ndarjen e fondeve publike për fi-nancimin e subjekteve politike, respektivisht ak-tiviteteve të rregullta të tyre. Fondet ndahen nëmes të subjekteve politike të përfaqësuara nëKuvend në bazë të numrit të ulëseve për atëmandat.48 Institucionet e shtetit mundësojnëqasje në informacionet në lidhje me shumën e

mjeteve që u është dhënë si subvencion direktsubjekteve politike, por vetëm me kërkesë,përndryshe ato nuk i bëjnë publike. 49

Shteti nuk cakton kohë për transmetim falas nëradio dhe televizione për aktivitetet e subjektevepolitike gjatë vitit. Megjithatë, shteti mundësonlirimin nga taksat për subjektet politike: “të ard-hurat nga kuota e anëtarësisë dhe të ardhurat epërcaktuara në nenin 650, nuk tatohen. 51

Publikimi i raporteve vjetore financiare ështëdrejtpërdrejt i rregulluar me dispozita ligjore.

43 Aleanca për Kosovën e Re (AKR)44 Radio Televizioni i Kosovës(RTK), Radio Televizioni 21 (RTV 21), dhe Kohavision (KTV)45 Partia Demokratike e Kosovës (PDK)46 Partia Demokratike e Kosovës (PDK)47 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 7 dhe Neni 948 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 7 dhe Neni 949 Sipas dokumentit të Kuvendit numër 119/11, të pranuar nga KDI më 22 Prill 2011, 1,820,622.69 Euros u janë ndarë subjek-teve politike për aktivitet e tyre të rregullta për vitin 2010

50 Ligji 03/L-174 për financimin e subjekteve politike, neni 6: 1. Subjekti politike nuk duhet të përfshihet në një aktivitet afarist


“KQZ-ja duhet ti publikoj të gjitha raportet vje-tore financiare së bashku me deklaratën e au-ditimit të subjekteve politike në faqen zyrtare tësaj” .52 Ekziston Ligji për Qasjen në DokumentetPublike i cili gjen aplikim për qasjen në këto in-formata. Sidoqoftë, nuk ekzistojnë dispozita tëcilat parashohin publikimin e raporteve finan-ciare nga vet subjektet politike, dhe as periud-hën kohore se kur duhet të publikohen ato: nëseato duhet të bëhen publike menjëherë pasdorëzimit në KQZ, apo pas përfundimit të tërëprocesit, respektivisht kryerjes së procesit të au-ditimit. Prandaj, përderisa dispozitat e ligjit nukjanë të qarta, shkeljet në këtë drejtim nuk mundtë ndëshkohen.

Një pengesë tjetër në transparencën e fi-nancimit të subjekteve politike në Kosovë ështëpërcaktimi me ligj i pragut, respektivisht shumësminimale mbi të cilën, duhet të deklarohendonacionet private. Këtu parashihet që dona-cionet duhet të deklarohen ”nëse vlera epërgjithshme e kontributeve nga ai burim katejkaluar shumën prej njëqind (100) Euroshgjatë periudhës së përfshirë në raport.53

Në përputhje me praktikat më të mirat ndërkom-bëtare, ligjet e Kosovës kërkojnë deklarimin einformatave të detajuara për secilin donator pri-vat veç e veç, të hyrat private, vlerën e tëhyrave për çdo donacion nga fondet publike, sh-penzimet nga fondet private dhe publike veç eveç, duke përfshirë edhe identifikimin e furnizue-sit.54 KQZ ka publikuar në ueb faqen e sajzyrtare në internet informacione që ndërlidhenme financat e zgjedhjeve të vitit 2009 dhe 2010.Sidoqoftë, në kohën kur është shkruar ky raport(Shtator 2011), KQZ ende nuk kishte publikuarraportet vjetore financiare për vitin 2009 dhe2010, gjë që nuk ishte bërë as nga subjektetpolitike.

Testi i zhvilluar nga KDI55 ka treguar se qytetari i

rëndomtë në Kosovë nuk ka mundësi të qasetnë informata të përditësuara rreth financimit tësubjekteve politike. Qytetarët kanë vlerësuarqasjen në informata specifike për financat esubjekteve politike për një periudhë prej 7ditëve. Asnjë nga qytetarët nuk ka arritur të sig-uroj këto informata, ndërkohë që disa prej tyremadje as nuk kanë mundur të sigurojnë qasjenë ndërtesat e subjekteve politike.

Ekipi hulumtues ka zhvilluar edhe një test tjetër,duke vlerësuar kështu përgjegjshmërinë e sub-jekteve politike dhe akterëve të tjera ndaj kërke-save zyrtare për informata. Rezultatet ishin tëngjashme, dhe asnjë informacion nuk ka arriturtë sigurohet nga subjektet politike të përfshiranë këtë studim. Në kuadër të akterëve ku ishinadresuar kërkesat ishin subjektet politike qëmbajnë ulëse në Kuvend, KQZ si dhe RTK, KTVe TV21 si rrjetet më të mëdha televizive nëKosovë. Më 18 mars i është dërguar letër KQZ-së56 për të kërkuar raportet vjetore financiarepër 2010, mirëpo asnjëherë nuk është kthyerpërgjigje.57

Në këtë drejtim është kërkuar edhe mendimi injë spektri të gjerë të njohësve të kësaj fushe.Deputetët e Kuvendit dhe përfaqësuesit e sek-torit privat besojnë plotësisht se qytetarët kanëtë drejtë të dinë rreth financimit të subjektevepolitike (10.0 nga 10.0). Më shumë se gjysma erespodentëve nuk besojnë se donatorët e sub-jekteve politike nga sektori privat dhe korporatatkanë të drejtë të ruajnë privatësinë dhe se emrate tyre duhet të bëhen publik (6.1 nga 10.0).Gjithashtu, shumica prej tyre nuk besojnë sekëta të fundit do të kontribuonin më shumë nësebërja publike e emrave të tyre nuk do të ishteobligative (4.1 nga 10.0). Vetëm disa prej tyremendojnë se emrat e donatorëve të mëdhenjnga sektori publik dhe korporatat duhet të bëhenpublik për qytetarët (1.2 nga 10.0)

fitimprurës, përveç në shijen e të mirave si: publikimeve, reklamave, posterave me akronimin apo emblemën e subjektit poli-tik dhe burime tjera të lejuara me ligj. 2. Të gjitha të pagesat hyrëse dhe dalëse nga aktivitetet financiare të subjekteve poli-tike duhet të regjistrohen në librat e kontabilitetit të subjekteve politike.

51 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 1652 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 15.453 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 15.4 dhe Neni 15.3.454 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 15.355 Testi i organizuar nga KDI, është realizuar nga 15 qytetarë (3 gazetarë, 7 studentë dhe 5 qytetarë të rëndomtë)56 Letra i është dërguar KQZ-së, me 18.03.2011. Numri i protokollimit në KQZ, 398-201157 Një kërkesë e ngjashme me shkrim i është dërguar në RTK-së, e cila ka konfirmuar me postë elektronike se ka pranuarkërkesën dhe se personi përgjegjës do të kthej përgjigjen me kohë. Letra është dërguar më 11.03 2001 nga [email protected] ndërsa RTK ka kthyer përgjigje ditën e njëjtë. Përgjigje të njëjta kanë ardhur edhe nga dy shtëpitë tjera mediale.Më 11.03.2011 një letër me postë elektronike i është dërguar KTV-së dhe RTV21. Kërkesa të ngjashme janë dërguar tek tëgjitha subjektet politike të përfshira në studim, por asnjë prej tyre nuk ka ofruar informatat e kërkuara. Më 18.03.2011, letratjanë dërguar në PDK, LDK, AKR, AAK, SLS dhe KDTP. Më 1 Prill, 2011 edhe një letër është dërguar në PDK, me ç’rast më22 Prill 2011 kemi pranuar një përgjigje shumë të përgjithshme, që nuk përgjigjej në kërkesat konkrete. Letrat me kërkesënpër informata të njëjta janë dërguar edhe në PDK, LDK dhe AAK, me 22 Mars, 2011, por asnjë përgjigje nuk është kthyer.


Gjatë analizimit të publikimit të informatave nënivel të subjekteve politike, u bë e qartë seasnjë nga subjektet politike nuk e kishte një per-son përgjegjës për bërjen publike të infor-matave. Në anën tjetër, ekzistojnë vetëm disaOSHC, si Instituti Demokratik i Kosovës (KDI),Lëvizja FOL, Organizata për demokraci, kundër-korrupsion dhe dinjitet (Qohu), Iniciative përProgres (INPO), që me aktivitetet e tyre pro-movojnë publikimin vullnetar të informatave rrethfinancave, nga subjektet politike. Duke marrëparasysh përshtypjet e zbehta të deputetëvedhe përfaqësuesve të sektorit privat rreth ak-tiviteteve të OSHC-ve, në promovimin e pub-likimit vullnetar të informatave rreth financimit tësubjekteve politike, (4.4 nga 10.0), nuk mund tëthuhet që bërja publike e këtyre informatavepromovohet nga subjektet politike dhe organi-zatat e shoqërisë civile që monitorojnë këtë sek-tor.

Kategoria 7: Masat parandaluese

Ky studim vlerëson kategorinë e mekanizmaveparandaluese në financimin e subjekteve poli-tike përmes pesë indikatorëve. Këtu përfshihet,ekzistimi i një sistemi të centralizuar bankar (injohur si llogaria e vetme) dhe ndalimi i de-ponimit të parave të gatshme që do të pa-mundësonte identifikimin e origjinës sëdonacioneve. Në kuadër të kësaj kategorieështë analizuar edhe ekzistimi i masave paran-daluese kundër keqpërdorimit të resurseveqeveritare, por edhe fakti se sa janë inkurajuesepolitikat fiskale për publikimin e donacioneve.

Grafi 7: Masat parandaluese: Vlerësimi i bazësligjore dhe zbatimit në praktikë


Dispozitat ligjore që ndërlidhen me masatparandaluese në financimin e subjekteve poli-tike perceptohet si jo adekuate (3.0 nga 10.0).Subjektet politike nuk janë të obliguara me ligj

që të kenë një llogari të vetme bankare, përmessë cilës pranojnë dhe shpenzojnë të gjithafondet. Transaksionet bankare nga një llogari evetme do të mundësonin mbikëqyrje më efikasetë fondeve që janë pranuar dhe shpenzuar.Gjithashtu, legjislacioni në fuqi nuk ndalon sh-prehimisht deponimin e parave të gatshme, gjëqë do të shmangte donacionet anonime.

Sipas zyrtarëve financiar të subjekteve politikedhe ekspertëve, vetëm një pjesë e vogël e sh-penzimeve ekzekutohen përmes transaksionevebankare (2.2 nga 10.0).

Format e veçanta të keqpërdorimit të burimeveqeveritare për financimin e subjekteve politikesi: zhvendosja e të punësuarve në sektorin pub-lik, shfrytëzimi i infrastrukturës qeveritare,reklamimet e njoftimeve zyrtare etj, parashihensi masa parandaluese në disa dispozita ligjore,por nuk janë sa duhet strikte. Ligji u ndalonshërbyesve civil që të përdorin zyrat dhe asetettjera shtetërore për nevojat e subjekteve poli-tike.58

Legjislacioni në fuqi nuk përmban dispozita tëcilat inkurajojnë donatorët të raportojnë përdonacionet e dhëna subjekteve politike, në këm-bim të lehtësimeve në politikat fiskale, apo përtë inkurajuar subjektet politike që të raportojnëpër donatorët e tyre në KQZ. Në anën tjetër, nukekzistojnë rregulla të cilat do të parandalonin ke-qpërdorimin e ndikimit të mediave, për aktivitetete rregullta të subjekteve politike. Megjithatë,ekzistojnë mekanizma, si kodi i mirësjelljes përsubjektet politike, i cili ndër të tjera kërkon nga

këto të fundit, të mos i keqpërdorin resursetpublike/qeveritare.59

Paneli Zgjedhor për Ankesa dhe Parashtresa(PZAP) mbikëqyr zbatimin e Kodit të Mirësjell-jes.

58 Ligji nr 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme. Neni 3559 Ligji nr 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme. Kreu V-Kodi i mirësjelljes për Subjektet Politike, mbështetësit e tyre dhekandidatët

25


Kategoria 8: Masat ndëshkuese / sanksionet

Si në shumë kategori të tjera, edhe këtu janëpërdorur indikatorë të shumëfishtë për të vlerë-suar si kornizën ligjore ashtu edhe zbatimin esaj në praktikë. A u përmbahen subjektet politikenë praktikë dispozitave të ligjeve për financimine subjekteve politike? A është legjislacioni nëfuqi adekuat në këtë drejtim? A janë adekuatemasat ndëshkuese / sanksionet për shkeljen edispozitave të ligjit? Këto janë disa nga pyetjettë cilat janë parashtruar gjatë hulumtimit.

Grafi 8: Masat ndëshkuese / sanksionet:Vlerësimi i bazës ligjore dhe zbatimit në praktikë

ligjore: 6.1Zbatimi në praktikë: 0.5

Legjislacioni në fuqi parasheh masa ndëshkuesenë formë të gjobave për subjektet politike të cilatnuk u përmbahen rregullave për mbajtjen e rreg-ullt të shënimeve financiare, por lartësia egjobave është simbolike në krahasim me pagënmesatare në Kosovë dhe të hyrat e subjektevepolitike. 60 Sidoqoftë, ekzistojnë gjasa të vogla qëkëto gjoba të zbatohet në praktikë për rastet emos dorëzimit të shënimeve, dorëzimin epjesshëm të tyre, apo dorëzimin e shënimeve tërrejshme apo me gabime dhe pasaktësi të vogla.Në anën tjetër gjobat janë shumë të vogla, dheduket që rritja e tyre është një nga çështjet qëështë duke u shqyrtuar në procesin e amenda-mentimit të Ligjit për financimin e SubjektevePolitike. Gjithashtu, praktikat e deritanishme tre-gon se subjektet politike i paguajnë gjobat në mo-mentin e fundit, pak para procesit të certifikimitpër zgjedhje. Andaj, rekomandohet që përveç rrit-jes së gjobave, të miratohen dispozita të reja tëcilat parashohin normën e interesit për gjobat e

papaguara dhe obligime të tjera për subjektetpolitike të cilat i paguajnë gjobat me vonesë.

Në bazë të ligjit, subjekteve politike u ndalohensubvencionet direkte nga fondet publike, në rastse nuk u përmbahen rregullave për mbajtjen erregullt të shënimeve financiare “Një subjekt poli-tik, i cili nuk e paraqet raportin vjetor financiarKQZ - së brenda afatit të përcaktuar me këtë ligj,humb të drejtën për të përfituar nga fondi në vitine ardhshëm” .61 Për më tepër, “Mospagimi i de-tyrimeve: në rastet kur një subjekt politik nukpaguan detyrimet si gjoba, dënime gjyqësore,fatura etj, atëherë shuma përkatëse i zbritet ngabuxheti që i ndahet nga Fondi për mbështetje esubjekteve politike.62

Ligi përcakton edhe përgjegjësinë politike të sub-

jekteve politike dhe liderëve të tyre për moszbatim me rregullave për mbajtjen e rregullt tëshënimeve financiare. “Subjekti politik, regjistrimii së cilës është pezulluar nuk merr asnjë financimpublik dhe nuk certifikohet nga KQZ-ja për tëmarrë pjesë në zgjedhje” 63, është dispozitat ecila u pamundëson subjekteve politike të marrinpjesë në zgjedhje. Ekzistojnë edhe dispozita tëtjera të cilat pezullojnë subjektet politike në rastse “nuk i dorëzojnë Zyrës të dhënat e përditë-suara të kompletuara vjetore ose raportin finan-ciar”.64 Deri më tani, këto masa ndëshkuese nukjanë zbatuar në praktikë sa duhet. Asnjë subjektpolitik nuk është dënuar deri më tani edhe pse ra-portet nga auditorët e jashtëm për zgjedhjet evitin 200965 kanë gjetur shumë parregullsi.

Ligji nuk është i qartë sa i përket përgjegjësisëpenale për keqpërdorimin e financave. Dispozi-tat e ligjit nuk e precizojnë nëse lideri i subjektitpolitik dhe zyrtari financiar janë përgjegjës nëato raste, por nga fakti që ata i nënshkruajnë tëgjitha raportet, mund të konkludohet se e mbajnëatë përgjegjësi66. Ligji parasheh që “zyrtari i au-torizuar financiar i subjektit politik dhe kryetari i

60 Rregulla e KQZ Nr.. 14/2009: Sanksionet dhe Gjobat. Neni 4: Mbajtja jo e rregullt e shënimeve61 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 21.262 Ligji 03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 1863 Rregulla e KQZ Nr 01/2008 Regjistrimi dhe Veprimi i Subjekteve Politike. Neni 6.464 Rregulla e KQZ Nr 01/2008 Regjistrimi dhe Veprimi i Subjekteve Politike. Neni 6.1.b65 Raporti i auditimit 2009: http://www.kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/materiale/raportiiauditimit2009.pdf66 Rregulla e KQZ Nr 01/2008 Regjistrimi dhe Veprimi i Subjekteve Politike. Neni 24.1


subjektit politik janë ligjërisht përgjegjës për sak-tësinë e të gjitha informatave të dorëzuara nëZyrë, ashtu siç kërkohet me këtë ligj.67 Asnjë sub-jekt politik nuk është dënuar deri më tani edhepse raportet nga auditorët e jashtëm për zgjed-hjet e vitin 200968 kanë gjetur shumë parregullsi.

Subjektet e caktuara duke përfshirë edhe orga-nizatat e shoqërisë civile, mund të iniciojnë pro-cedurat për masat ndëshkimore penale në rasttë mos zbatimit të rregullave financiare.69 Përmë tepër, përveç KQZ-së edhe Komisioni Zgjed-hor për Ankesa dhe Parashtresa (PZAP) mundt’i shqiptojë sanksione subjektit politik që kashkelur rregullat financiare. 70

Kategoria 9: Mbikëqyrja nga shteti

Mbikëqyrja nga shtetit është element i domos-doshëm për fuqizimin e sistemit që rregullon fi-nancimin e subjekteve politike. Për të arriturkëtë, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ)duhet ta ketë mandatin e qartë dhe të jetë ipavarur. Gjithashtu, është shumë e rëndë-sishme që KQZ të ketë në dispozicion resursete nevojshme njerëzore dhe teknike për të përm-bushur me efikasitet detyrat dhe përgjegjësitë etij. Tre indikatorët e shfrytëzuar për këtë studimpërqendrohen në mandatin ligjor dhe organiz-imin e brendshëm institucional për të vlerësuarnëse KQZ ka kompetencat ligjore për tëushtruar në mënyrë të pavarur mbikëqyrjen e fi-nancimit të subjekteve politike. Indikatorët tjerëjanë përqendruar në analizimin e gjendjes nëpraktikë, respektivisht vlerësimin e perceptimittë akterëve relevant dhe njohësve të kësaj fushepër pavarësisë që gëzon KQZ, kapacitetet që kanë dispozicion dhe kufizimet që ka në resursetnjerëzore dhe teknike?


Ashtu si në shumicën e kategorive, edhe tekmbikëqyrja nga shteti, vlerësimet janë më tëlarta për bazën ligjore se për zbatimin adekuatnë praktikë. Përgjegjësitë e institucionitshtetëror mbikëqyrës, Komisionit Qendror të Zg-jedhjeve (KQZ) janë të definuara në Kushte-tutën71e Republikës së Kosovës, ndërsaorganizimi dhe funksionimi i KQZ-së rregullohetme Ligjin për Zgjedhjet e Përgjithshme në Re-publikën e Kosovës.72 Ekzistojnë parakushte tënatyrës profesionale për kualifikimin kandi-datëve që mund të udhëheqin KQZ-në: “Krye-suesin e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, eemëron Presidenti i Republikës së Kosovës ngaradhët e gjyqtarëve të Gjykatës Supreme dhe tëGjykatave me juridiksion apeli”73. Kushtetuta eRepublikës së Kosovës në neni 139.4 parashehqë përbërja e KQZ-së të pasqyrojë proporcional-isht grupet parlamentare në Kuvend, ndërkohëqë Presidenti74 emëron Kryesuesin. Kjo mënyrëe rregullimit nuk është skenari më i mirë i mund-shëm meqë në zgjedhjen e kryesuesit nuk kakonkurrencë të hapur, por atë e emëron Presi-denti nga radhët e gjyqtarëve. Gjithashtu nëligjin e ri duhet te përfshihen edhe dispozita tëcilat do të parashihnin ekzistimin e ZëvendësKryesuesit ose Kryesuesve të Komisionit Qen-dror të Zgjedhjeve.

Mandati i Kryetarit të KQZ-së është shtatë vjet,apo tri vjet më gjatë se udhëheqësi ekzekutiv izyrës dhe tri vjet më gjatë se mandati i qev-erisë.75 Gjithashtu, Kryetari i KQZ-së nuk mundtë shërbejë më shumë se dy mandate76. Kon-siderohet se kjo masë ndikon në forcimin epavarësisë së institucionit.

67 Ligji nr 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme. Neni 14.268 Raporti i auditimit 2009: http://www .kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/materiale/raportiiauditimit2009.pdf69 Kodi i Përkohshëm i Procedurës Penale: http://www.md-ks.org/repository/docs/Provisional_Criminal_Procedure_Code_of_Kosovo.pdf, Neni 198

70 Ligji nr 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme. Neni 4671 Kushtetuta e Republikës së Kosovës. Neni 139: Komisioni Qendror i Zgjedhjeve72 Ligji nr 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës. Neni 64 Përgjegjësitë dhe Funksionet e KQZ73 Kushtetuta e Republikës së Kosovës. Neni 139.374 Kushtetuta e Republikës së Kosovës. Neni 8375 Ligji nr 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës. Neni 61.276 Ligji nr 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës. Neni 61.3.b

27

Grafi 9: Mbikëqyrja nga shteti:Vlerësimi i bazës ligjore dhe zba-timit në praktikë


Por, në ligj, nuk ekzistojnë dispozita të cilat embrojnë Kryetarin e KQZ-së nga shkarkimi memotive politike. Në dispozitat ligjore parashihetqë: “Mandati i Kryesuesit të KQZ-së apo cilitdoanëtarë të KQZ-së mund të ndërpritet përmesdorëheqjes ose nga Presidenti i Kosovës meefekt të menjëhershëm, në rrethanat e më-poshtme: a) Anëtari dështon në plotësimin ekushteve dhe kritereve që dalin nga ky ligj; b)Anëtari nuk merr pjesë, pa ndonjë arsyetim tëarsyeshëm, në tri mbledhje të njëpasnjëshme tëKQZ-së dhe ndërprerja e mandatit miratohetnga dy të tretat (2/3) e votave të shumicës sëKQZ-së; c) Anëtari është i dënuar për vepër pe-nale; d) Anëtari sillet ose vepron në atë mënyrëqë e dëmton seriozisht statusin dhe integritetin eKQZ-së; e) Anëtari nuk është në gjendje t’i kryejdetyrat e veta për më shumë se gjashtë muajme radhë”.77

Kur vlerësojmë efikasitetin e KQZ-së nëmbikëqyrjen e financimit të subjekteve politike,duhet të kemi parasysh faktin që deri në vitin2008, KQZ është udhëhequr nga Organizata përSiguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE),ndërkohë që vetëm pas shpalljes së pavarësisë,dhe hyrjes së Kushtetutës në fuqi më 15 Qer-shor të vitit 2008, KQZ udhëhiqet nga autoritetetvendore. Zyrtarët financiar të subjekteve poli-tike, anëtarët e KQZ-së, përfaqësuesit e sektoritprivat dhe njohësit tjerë të kësaj fushe vlerësuanpavarësinë e KQZ-së me notë 3.8 nga 10.0 saështë maksimumi.

Të gjithë respodentët e përfshirë në këtë studimkanë theksuar se, sa i përket resurseve të KQZ-së, deri më tani nuk ka pasur zvogëlim të bux-hetit apo resurseve njerëzore, gjë që do tëndikonte të funksionimin efikas të institucionit.Megjithatë, KQZ nuk ka arritur të shpenzojë tëgjitha mjetet financiare që i janë ndarë për vitin2010.78 Për më tepër KQZ ka pranuar edheasistencë financiare nga komuniteti ndërkombë-tar si dhe asistencë profesionale nga personeli iOSBE-së. Respodentët gjithashtu kanë thek-suar se KQZ ka mundur të menaxhojë nëmënyrë më efikase resurset që ka në dispozi-cion (4.5 nga 10/0). Këtu është përmendur rasti ikontraktimit të një kompanie mediale nga KQZpër aktivitetet elektorale, me çmim më të lartë seçmimi i tregut apo ofertat tjera të dorëzuara sipjesë e procesit të tenderimit.

Sipas ligjit, KQZ-ja ka autoritetin për të iniciuarhetime të pavarura financiar të subjekteve poli-tike dhe mund të ketë qasje në librat ekontabilitetit, regjistrat bankar dhe regjistrat edonatorëve.79 Në anën tjetër, në mungesë të au-ditorëve brenda KQZ-së dhe vonesave në pro-cesin e auditimit për vitin 2010, ekipi hulumtuesnuk ka arritur të sigurojë informata që tregojnëse KQZ ka arritur të analizojnë raportet edorëzuara nga subjektet politike. Sidoqoftë,asnjë hetim nuk është kryer nga KQZ për të gje-turat e auditimit për zgjedhjet e vitit 200980, apohetime të tjera të natyrës parandaluese. Zyrtarëte KQZ-së dhe njohësit e kësaj fushe theksuanfaktin se KQZ pothuajse asnjëherë nukndërmerr masa në rastet e shkeljeve (3.8 nga10.0). Gjithashtu, zyrtarët e KQZ konfirmojnë seasnjëherë nuk janë shqiptuar gjoba për raportimjo të plotë, nga ana e subjekteve politike.

Andaj, respodentët besojnë që ka pak gjasa qëKQZ të jetë në gjendje të zbulojë gabimet even-tuale, informatat e pa përfshira apo deklaratat errejshme të përfshira në raportet financiare tësubjekteve politike (5.1 nga 10.0). Në këtë drej-tim rekomandohet që Zyra e Auditorit Gjeneraltë jetë e përfshirë në auditimin e të gjitha finan-cave të subjekteve politike, duke përfshirë këtuedhe donacionet private dhe jo vetëm auditimine fondeve nga subvencionet shtetërore. Aktual-isht, fondet e subjekteve politike të siguruaranga donacionet private nuk auditohen dhe heto-hen nga KQZ, por vetëm nga kompani tëjashtme të auditimit. Përfshirja e Zyrës së Audi-torit Gjeneral do të përmirësonte mbikëqyrjen efinancave për aktivitetet e subjekteve politike.

77 Ligji nr 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës. Neni 61.578 Raporti i Zyrës së Auditorit Gjeneral për vitin 2010 79 Rregulla e KQZ Nr. 01/2008 për Regjistrimin dhe Veprimin e Subjekteve Politike, NENI 22.2 dhe 22.3 dhe Ligji Nr.03/L-174 për Financimin e Subjekteve Politike, Neni 19

80 Kompania “Universum Audit” ka qenë përgjegjëse për auditimin e subjekteve politike për zgjedhjet lokale të vitit 2009, dheka kryer auditimin në përputhje me standardet ndërkombëtare të auditimit. (kontrata 320/10/060/211 e datës 02.09.2010).


Kategoria 10: Mbikëqyrja nga publiku

Përveç mbikëqyrjes që ushtrohet nga institu-cionet e shtetit, akterë të tjerë si mediat, organi-zatat e shoqërisë civile dhe qytetarët ezakonshëm dhe nganjëherë edhe vet subjektetpolitike, mund të jenë të përfshirë në moni-torimin e financimit të subjekteve politike. Nëkuadër të monitorimit përfshihen edhe aktivitetetsi raportimi i parregullsive tek institucionet eshtetit, analizimi i raporteve financiare, informimii qytetarëve dhe presioni tek institucionet për tusiguruar se mbikëqyrja nga ana e tyre funk-sionon dhe është efikase. Për vlerësimin e kësajkategorie, studimi është përqendruar në ak-tivitetet mbikëqyrëse nga ana e organizatave tëshoqërisë civile dhe mediave. A ekzistojnë orga-nizata të shoqërisë civile që mbikëqyrin fi-nancimin e subjekteve politike dhe a janë ato tëpavarura, aktive dhe me ndikim, janë disa ngapyetjet që janë parashtruar si pjesë e studimit.Shkalla e raportimit të parregullsive nga ana eorganizatave të shoqërisë civile dhe qytetarëvetek institucioni shtetëror mbikëqyrës (KQZ),është një indikator tjetër që është marrëparasysh nga ekipi hulumtues.

Baza ligjore: Nuk aplikohetZbatimi në praktikë: 4.6

Ekzistojnë disa organizata të shoqërisë civile qëmbikëqyrin financimin e subjekteve politike nëKosovë (5.6 nga 10.0). Të gjithë respodentëtkanë përmendur Institutin Demokratik të Kosovës(KDI), dhe organizata të tjera si ÇOHU dhe FOL.Deri në vitin 2009, nuk ka ekzistuar ndonjë orga-nizatë, që ka zbatuar projekte të veçanta për in-formimin e qytetarëve në lidhje me legjislacionindhe praktikat për financimin e subjekteve politike,si për shembull përmes analizave, takimeve apopublikimit të të dhënave financiare etj. Sidoqoftë,përmes zbatimit të projektit të titulluar “Funksion-imi i mekanizmave për qeverisje të mirë”, imbështetur nga USAID dhe nga Instituti për Ko-

munitete të Qëndrueshme (ISC), dhe më vonëprojekti i CRNIS, KDI është bërë organizata eparë e cila ka marrë këtë rol.

Organizatat e Shoqërisë Civile nuk janë shumëdinamike dhe të angazhuara në projektet e moni-torimit të mediave, siç janë reklamat apo infor-matat gazetareske. Instituti Demokratik i Kosovës(KDI) është i angazhuar në aktivitetet si moni-torimi i mediave, respektivisht reklamave dhe in-formatave gazetareske, si dhe në projektepërmes së cilave monitorohet keqpërdorimi iresurseve qeveritare, apo favorizimi i subjektevepolitike dhe kandidatëve të tyre. Koalicioni i orga-nizatave të shoqërisë civile Demokracia nëVeprim ka monitoruar fushatën zgjedhore të vitit2010. Gjithashtu, Demokracia në Veprim merrpjesë edhe në debatet e Komisionit të Kuvenditpër Reformë Zgjedhore, që ndërlidhen me refor-mën e sistemit të financimit të subjekteve politike.Megjithatë, shumë respodentë konsiderojnë seorganizatat e shoqërisë civile nuk kanë pothuajsefare ndikim dhe nuk janë efikase në mbikëqyrjene financimit të subjekteve politike (3.3 nga 10.0)

Zyrtarët financiar të subjekteve politike, deputetët e Kuvendit, përfaqësuesit e sektoritprivat dhe njohësit e kësaj fushe, kryesisht ekonsiderojnë KDI si të pavarur (7.2 nga 10.0).Sa i përket mediave, ekziston perceptimi se derinjë një masë të caktuar edhe ato shprehin kri-tikat e tyre në lidhje me çështjet e financimit tësubjekteve politike, por gazetat ditore në nivel tëvendit kanë pasur vetëm qasje reaguese ndajtemave për financimin e subjekteve politike dhese mbulesa mediale vetëm pjesërisht ka qenë epavarur. Konkurrentët politik nuk shprehin vull-net për mbikëqyrjen e përbashkët në mënyrëpro-aktive të financimit të subjekteve politike,megjithëse ka pasur raporte që tregojnë se kapasur raste kur dy subjektet politike opozitarekanë monitoruar procesin e dorëzimit të ra-porteve financiare dhe cilësinë e tyre, të ra-porteve të njëra tjetrës në KQZ.81

Sipas përfaqësuesve të KQZ-së, shumica e par-regullsive të dorëzuara në institucionet e shtetitraportohen nga organizatat e shoqërisë civile.Më pas në rend vijnë subjektet politike, kandi-datët dhe mediat, ndërkohë që raportimi i par-regullsive nga ana e qytetarëve është më irrallë.

81 Zyrtari financiar i AAK-së i intervistuar nga ekipi hulumtues, kryesisht i referoj raporteve të dorëzuara nga subjektet tjerapolitike në vitin paraprak, ndërkohë që dukej shumë mirë i informuar.

29

Grafi 10: Mbikëqyrja nga publiku:Vlerësimi i zbatimit në praktikë


Rekomandime për përmirësimin e kornizësligjore për transparencën në financimin e sub-jekteve politike:

1. Ligji për financimin e subjekteve politike kahyrë në fuqi në nëntor të vitit 2010, dhe nukështë i vetmi ligj që rregullon çështjet që ndër-lidhen me financimin e subjekteve politike.Andaj, rekomandohet që të gjitha çështjet qëndërlidhen me financimin e subjekteve poli-tike, duke përfshirë financimin e rregullt, fi-nancimin për zgjedhjet e përgjithshme, lokaledhe atyre presidenciale, të përfshihen në njëligj të vetëm: Ligjin për financimin e subjektevepolitike.

2. Ligji duhet të përcaktoj qartë formatin stan-dard për dorëzimin e raporteve të rregullta fi-nanciare (që nuk ndërlidhen me zgjedhjet) ngasubjektet politike në Komisionin Qendror tëZgjedhjeve. Nga subjektet politike duhet tëkërkohet që raportet ti dorëzojnë në versioninelektronik dhe të shtypura në letër, që tëmundësohet identifikimi dhe qasja më e lehtënë disa informata specifike, për të gjitha sub-jektet politike.

3. Ligji duhet të sqaroj afatet kohore dhe for-matin për publikimin e raporteve për fi-nancimin e rregullt të subjekteve politike. Ligjiduhet të sqaroj se cili autoritet/institucionështë përgjegjës për publikimin e këtyre infor-matave: kur, si dhe në çfarë formati.

4. Rekomandohet që Zyra e Auditorit Gjeneral tëauditojë të gjitha financat e subjekteve politikedhe jo vetëm mjetet e siguruara nga fondetpublike. Për më tepër, Transparency Interna-tional rekomandon që të ekzistoj një institu-cion i vetëm mbikëqyrës në mënyrë që tëshmangen mundësitë për dyfishimin epërgjegjësive.

5. Pragu për publikim apo për raportim të tëhyrave / donacioneve (respektivisht, vetëmpër të publikuar të hyrat mbi 100 Euro) duhettë hiqet nga legjislacioni, sepse ndikon nëzvogëlimin e shkallës së transparencës.

6. Ligji duhet të parasheh kërkesën që secilisubjekt politik duhet të ketë një llogari tëvetme bankare. Të gjitha transaksionet (dukepërfshirë donacionet dhe shpenzimet) duhet tëkryhen përmes kësaj llogarie bankare. Përveç

kësaj, donacionet me para të gatshme në dorëduhet të ndalohen në mënyrë eksplicite për tëshmangur mundësinë e donacioneve anon-ime.

7. Masat parandaluese kundër keqpërdorimit tëresurseve shtetërore për financimin e ak-tiviteteve të subjekteve politike duhet të fuqi-zohen edhe më shumë. Në veçanti tëparashihen masa të qarta ndëshkuese përrastet e keqpërdorimit të këtyre resurseve.

8. Masat ndëshkuese / sanksionet aktuale përmos respektimin e rregullave për mbajtjen eshënimeve financiare dhe të raportimit, janë tëdobëta dhe duhet të bëhen më strikte:

a. Subjektet politike mund të dënohen mehumbjen e ulëseve të fituara në zgjedhje, nërast të mos respektimit të rregullave përmbajtjen e shënimeve financiare dhe të ra-portimit për financimin e subjektit të tyre.

b. Me ligj mund të parashihen edhe norma tëinteresit për gjobat e pa-paguara si dheobligime të tjera për subjektet politike që ipaguajnë gjobat me vonesë.

9. Përmes instalimit të një procedure të hapurkompetitive për zgjedhjen e Kryesuesit tëKomisionit Qendror të Zgjedhjeve mund tëfuqizohet pavarësia dhe besimi i publikut përkëtë institucion. Ligji duhet të përmbajë edhedispozita që parashohin zgjedhjen e pozitavetë Zëvendës Kryesuesit apo Kryesuesve tëKomisionit Qendror të Zgjedhjeve.

10. Mund të konsiderohet edhe përfshirja e dis-pozitave që rregullojnë masat që aplikohenndaj donatorëve të cilët përmes prokurimit fito-jnë tenderë në institucionet publike.

11. Ligji duhet të rregullojë dhe sqarojë kohënnë media që u ndahet subjekteve politike përaktivitete jo-zgjedhore.

Përveç rekomandimit kryesor që ka të bëjë mezbatimin e legjislacionit në fuqi dhe nevojën ereformimit të legjislacionit që ndërlidhet me fi-nancimin e subjekteve politike, KDI/TIK ofronnjë sërë rekomandimesh edhe për akterët nëvijim:

VI. Rekomandimet


Subjektet Politike

1. Subjektet politike duhet ti vënë në dispozicionpublikut informatat rreth financimit të tyre. Meqëllim të rritjes së demokracisë së brendshmedhe transparencës, subjektet politikevazhdimisht dhe në mënyrë konsekuenteduhet ti vënë në dispozicion të vetë anëtarëvetë tyre informatat rreth financave. KDI/TIKrekomandon që subjektet politike të publikojnëraportet financiare në ueb faqet e tyre në inter-net.

2. Librat e kontabilitetet të subjekteve politike tëpërditësohen çdo tre muaj.

3. Subjekteve politike u rekomandohet të profe-sionalizojnë administratën e tyre (trajnimi dheaftësimi i personelit që merret me financat),duke marrë parasysh raportimet për mungesëtë përvojës në mbushjen e formularëve qëdorëzohen në KQZ.

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve

1. KQZ duhet të ndërmarrë masa të shpejta përpublikimin e raporteve financiare të dorëzuaranga subjektet politike bashkë me pasqyrat fi-nanciare të audituara. Publikimi duhet të bëhetedhe në versionin elektronik në internet,mundësisht përmes bazës së të dhënave qëmundëson kërkimin e informatave specifike,në mënyrë që të gjitha informatat për fi-nancimin e subjekteve politike të jenë të stan-dardizuara, të krahasueshme dhe lehtë tëshfrytëzueshme nga individët e interesuar dhepubliku i gjerë.

2. KQZ si institucioni kryesor mbikëqyrës, duhettë sigurohet që raportet e dorëzuara nga sub-jektet politiket të analizohen dhe të kontrollo-hen në mënyrë adekuate. Për të përmbushurkëtë detyrë me sukses, KQZ duhet të sigurojpersonelin adekuat për auditimin e raporteve.Praktika aktuale e kontraktimit të kompanivetë jashtme të auditimit nuk është emjaftueshme për të ushtruar mbikëqyrjeefikase. Kjo për shkak se kompanitë e au-ditimit nuk përqendrohen tek të hyrat dhe nukkryejnë hetime për të verifikuar vërtetësinë etë hyrave të deklaruara.

3. KQZ duhet të menaxhojë në mënyrë mëefikase resurset që ka në dispozicion, sidomosnë rastet e dhënies së tenderëve për mallradhe shërbime, siç janë reklamimet në media.

4. KQZ duhet të jetë në gjendje të auditojë ra-portet dhe në rastet kur është e nevojshme,dhe kur merr pranon ankesa të kryej hetimet enevojshme, por edhe të inicioj hetime paran-daluese për sjellje jo të mirë apo për raporte tëdyshimta. Konsiderata të mëtejshme mund tëbëhen për ti dhënë fuqi ligjore KQZ-së për tëpasur qasje në xhirollogaritë bankare të sub-jekteve politike në mënyrë që ti shqyrtojëtransaksionet bankare, dhe për të shqiptuarmasa ndëshkuese / sanksione të duhura dhetë përshtatshme në rastet e nën-raportimit (ra-portimit të mangët) apo dorëzimit të doku-menteve të rrejshme nga subjektet politike.

Shoqëria civile dhe mediat

1. Organizatat e shoqërisë civile që punojnë përçështjet që ndërlidhen me qeverisjen e mirë,duhet të përqendrohen më shumë në moni-torimin e financimit të subjekteve politike sipjesë e programeve për monitorimin e zgjed-hjeve dhe ndërtimin e demokracisë.

2. Kompanitë mediale inkurajohet që rregullishttë hetojnë raportimet për financimin e subjek-teve politike.

Qytetarët, OSHC-të, mediat dhe vet subjektetpolitike inkurajohen të raportojnë në institucionetrelevante shtetërore, veprimet jo të mira të sub-jekteve politike që ndërlidhen me financimin.

31


Shtojca 1: Subjektet Politike

VII. Shtojcat

Emri i subjektitpolitik në gjuhën

origjinale

Emri i subjektitpolitik në

gjuhën angleze Akronimet

Numri i de-putetëve nëKuvend nëvitin 2010

Subjekt nëpushtet apo nëopozitë në vitin

2010

1Partia Demokratikee Kosovës

Democratic Partyof Kosovo

PDK 37 Në pushtet

2Lidhja Demokratikee Kosovës

DemocraticLeague ofKosovo

LDK 25 Në pushtet

3Aleanca Kosova eRe

Alleance NëKosova

AKR 13 Në opozitë

4Aleanca përArdhmërinë eKosovës

Alleance for theFuture of Kosovo

AAK 10 Në opozitë

5Kosova DemokratikTürk Partisi

Kosovo Demo-cratic TurkishParty

KDTP 3 Në pushtet

6Samostalna Liber-alna Stranka

Independent Lib-eral Party

SLS 3 Në pushtet


Shtojca 2: a) Respodentët në pyetësor

33

Emri dhe mbiemri Institucioni Pyetësori

1 Sylë Ahmeti Gazeta Kosova Sot 5

2 Majlinda Aliu RTK 5

3 Leutrime Novosella Student 5

4 Kaltrina Kasumaj Student 5

5 Zejnun Bunjaku Qytetar 5

6 Driton Prekazi Qytetar 5

7 Blerta Hysenaj Qytetar 5

8 Haki Krasniqi Qytetar 5

9 Naim Morina Student 5

10 Ardian Kabashi Student 5

11 Besa Gashi Student 5

12 Yllka Shehu Qytetar 5

13 Teuta Selmanaj Qytetar 5

14 Arben Ramadanaj Qytetar 5

15 Ilir Tolaj AAK 6

16 Hafize Pacolli AKR 6

17 Lutfi Zharku LDK 6

18 Ergun Kala KDTP 6

19 Flora Brovina PDK 7

20 Ibrahim Makolli AKR 7

21 Suzana Novobërdaliu AKR 7

22 Donika Kada-Bujupi AAK 7

23 Ahmet Isugi AAK 7

24 Enis Kerevan KDTP 7

25 Myrvete Pantina LDK 7

26 Betim Gjoshi KQZ 9

27 Fadil Maloku KQZ 9

28 Ercan Şpat KQZ 9

29 Shkumbin Retkoceri Rings 10

30 Nazmi Mulolli LESNA 10

31 Ylber Kuraja ELKOS 10

32 Besnik Berisha Balkan International 10

33 Nexhat Daci LDD 11

34 Adnan Merovci Analist i pavarur 11

35 Halil Matoshi Analist i pavarur 11

36 Riza Smaka Profesor i UP-së, Deputet i pavarur 11

37 Mazllum Baraliu Profesor i UP-së, ish Kryesues i KQZ-së 11

38 Emrush Ujkani Profesor i UP-së 11

39 Bashmir Xhema KTV 11

40 Bekim Kupina Gazeta Koha Ditore 11

41 Arsim Lami Klan Kosova 11

42 Petrit Zogaj FOL/ OSHC 11

43 Lorik Bajrami ÇOHU/OSHC 11

44 Agron Demi Instituti GAP 11

45 Merita Mustafa KDI/OSHC 11


Shtojca 2: b) Organizatat dhe individët tjerë të kontaktuar

Emri dhe mbiemri Institucioni

1 Fehmi Pireva KQZ

2 Miradije Meha KQZ

3 Miradije Mavriqi KQZ

4 Xhemail Peçani KQZ

5 Valdete Daka KQZ

6 Ardian Nuza KQZ

7 Fehmi Ajvazi KQZ

8 Ismet Krasniqi Kuvendi i Kosovës

9 Laura Pula Zyra e Prokurorisë

10 Mul Desku Paneli Zgjedhor për Ankesa dhe Parashtresa

11 Shukri Sylejmani Paneli Zgjedhor për Ankesa dhe Parashtresa

12 Adnan Konushevci Paneli Zgjedhor për Ankesa dhe Parashtresa

13 Agim Krasniqi Ministria e Financave

14 Valentina Saraqini RTV 21

15 Sylejman Shaqiri RTK

16 Lekë Zherka KTV

17 Gazmend Deva KTV

18 Erzen Vraniqi Vetëvendosje/ Iniciativa Qytetare

19 Halil Selimi PDK

20 Blerand Stavileci PDK

21 Kujtim Shala LDK

22 Arta Zurnagjiu AKR

23 Ernest Luma AAK

24 Dalibor Jevtic SLS

25 Fikrim Damka KDTP

26 Safete Hadërgjonaj PDK

27 Armend Zemaj LDK

28 Ardian Gjini AAK

29 Lars Lage Olofsson Zyra e Auditorit Gjeneral

30 Besa Berisha Kompania e Auditimit Universum

31 Shaban Muharremi Kompania e Auditimit Universum

32 Qerim Qerimi Kompania e Auditimit Universum

33 Veton Mujaj Syri i Vizionit/ OSHC

34 Driton Alaj Soft Design/Actual situation


Shtojca 3: Vështrim i vlerësimit sipas kategorive

Shënim: Fushat e hijezuara në kolonën Zbatimi në praktikë tregon kategoritë të cilat nuk kanëmundur të vlerësohen për shkak të pamundësisë për tu qasur në raportet financiare të subjektevepolitike, që shërbejnë si një nga burimet kryesore të informatave.

Shtojca 4: Lista e tabelave dhe grafikoneve

a) Lista e tabelave

35

Nr Kategoria Baza ligjore Zbatimi në praktikë

1 Mbajtja e librave të kontabilitetit 10 5.4

2 Raportimi në institucionin mbikëqyrës 3.9 3.3

3 Sa gjithëpërfshirës janë raportet 9.1

4 Sa të detajuar janë raportet 7.5

5 Besueshmëria e raportimit -

6 Deklarimi publik 6 0.8

7 Masat parandaluese 3 3.3

8 Masat ndëshkuese / sanksionet 6.1 0.5

9 Mbikëqyrja nga shteti 7.3 5.2

10 Mbikëqyrja nga publiku - 4.6

Total 6.6 -

Lista e tabelave

Tabela 1 Dhjetë kategoritë e transparencës nëfinancimin e subjekteve politike

Tabela 2

Indeksi sasior i transparencës në fi-nancimin e subjekteve politike: kate-goritë, indikatorët dhe kriteret evlerësimit për bazën ligjore dhe zba-timin në praktikë

Tabela 3 Llojet dhe burimet e informatave

Shtojca 1 Subjektet politike

Shtojca 2 a) Respodentët e pyetësorit

Shtojca 2b) Organizatat dhe individët tjerë tëkontaktuar


b) Lista e grafikoneve

Lista e grafikoneve

Grafi 1 Baza ligjore dhe zbatimi në praktikë

Grafi 2Mbajtja e librave të kontabilitetit- Vlerësimi i bazësligjore dhe zbatimit në praktikë

Grafi 3Raportimi në institucionin mbikëqyrës- Vlerësimi i zba-timit në praktikë

Grafi 4Sa gjithëpërfshirës janë raportet- Vlerësimi i zbatimit nëpraktikë

Grafi 5Sa të detajuar janë raportet - Sa të detajuar janë ra-portet

Grafi 6Besueshmëria e raportimit - Vlerësimi i bazës ligjoredhe zbatimit në praktikë

Grafi 7Masat parandaluese - Vlerësimi i bazës ligjore dhe zba-timit në praktikë

Grafi 8Masat ndëshkuese / sanksionet - Vlerësimi i bazësligjore dhe zbatimit në praktikë

Grafi 9Mbikëqyrja nga shteti- Vlerësimi i bazës ligjore dhezbatimit në praktikë

Grafi 10 Mbikëqyrja nga publiku- Vlerësimi i zbatimit në praktikë

Projekti është përkrahur nga / project supported by:

Instituti Demokratik i Kosovës (KDI)/ Transparency International Kosova (TIK)Rr. Nëna Terezë Nr. 18/6, Prishtinë/ Kosovë

+ 381 (0) 248 [email protected]

legjislacioni dhe praktikat në financimin e subjekteve...

Documents