ÊÎÌÏÜÞÒÅÐÈÉÍ ÒÓÕÀÉ ¯ÍÄÑÝÍ ÎÉËÃÎËÒ

§ 1.1 ÊÎÌÏÜÞÒÅÐÈÉÍ ÑÈÑÒÅÌ Êîìïüþòåð (êîìïüþòåðèéí ñèñòåì) íü òàíû ºãñºí äààëãàâðûí äàãóó ºãºãäëèéã áîëîâñðóóëàõàä òóñàëäàã

õýðýãñë¿¿äèéí öîãö þì. Êîìïüþòåðèéí ñèñòåìèéã èíòåðíåòýä õàéëò õèéõ, ìóëüòìåäèà ¿ç¿¿ëýí áýëòãýõ,

òºðºë á¿ðèéí òàéëàíãóóäûã ãàðãàõ, âèäåî òîãëîîì òîãëîõ ãýõ ìýò÷èëýí ºðãºí õ¿ðýýíä àøèãëàæ áîëíî.

Êîìïüþòåð íü ¿íäñýí õýä õýäýí õýñãýýñ á¿ðääýã áà ýäãýýð õýñã¿¿ä íü ñàëøã¿é óÿëäàà õîëáîîòîé

áºãººä ººð ººðèéí ãýñýí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã.

Êîìïüþòåðèéí ñèñòåì íü ïðîãðàì õàíãàìæ (Software) áîëîí òåõíèê õàíãàìæ (Hardware) ãýñýí õî¸ð

¿íäñýí õýñãýýñ á¿ðääýã. Ýäãýýðèéã äàðààõ áàéäëààð àíãèëæ áîëíî.

Ïðîãðàì õàíãàìæ

Ñèñòåìèéí ïðîãðàì õàíãàìæ—System software

Õýðýãëýýíèé ïðîãðàì õàíãàìæ—Application software

Òåõíèê õàíãàìæ

Îðîëòûí òºõººðºìæ—Input Devices

Ãàðàëòûí òºõººðºìæ— Output Devices

Òºâ ïðîöåññîð áà ñàíàõ îé—CPU, RAM

Õàäãàëàõ òºõººðºìæ—Storage Devices

Õîëáîîíû òºõººðºìæ—Telecommunication Devices

Òåõíèê õàíãàìæóóäûí õîëáîëò—Hardware connection

ÕÝÐÝÃËÝÝÍÈÉ ÏÐÎÃÐÀÌ ÕÀÍÃÀÌÆ

Ïåðñîíàëü êîìïüþòåð õýðýãëýã÷èä íü ººðèéí õýðýãöýýíä çîðèóëñàí ïðîãðàì õàíãàìæèéã õýðýãëýäýã.

¯¿íèéã êîìïüþòåðèéí øèíæëýõ óõààíä õóâü õ¿íèé á¿òýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ áóþó õýðýãëýýíèé ïðîãðàì

õàíãàìæ (Personal Productivity Software) ãýæ íýðëýäýã. Õýðýãëýã÷ õýðýãëýý, çîðèëòîîñîî õàìààðóóëàí ÿìàð

ïðîãðàì õàíãàìæ õýðýãëýõýý ñîíãîäîã. Æèøýý íü: ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí øàëãàõ, èíòåðíåò àøèãëàí òºëáºð

òîîöîî õèéõ ¿åä ñàíõ¿¿ãèéí ïðîãðàì õàíãàìæ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áîëäîã. Á¿òýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ áàãö

ïðîãðàì õàíãàìæ íü èõýíõäýý òåêñò áîëîâñðóóëàõ, âåá õóóäàñ çîõèîõ, ãðàôèêòàé àæèëëàõ, ¿ç¿¿ëýí áýëòãýõ,

õ¿ñíýãòýí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ, ìýäýýëýë óäèðäàõ, õàðèëöàà õîëáîîíû, ºãºãäëèéí áààçòàé àæèëëàõ ãýñýí

ïðîãðàìóóäààñ á¿ðääýã. Èéì áàãö ïðîãðàìóóäûí öîíõíû ýëåìåíò¿¿ä íü èæèë òºñòýé ó÷ðààñ ýäãýýðèéã

óäèðäàõàä õÿëáàð áàéäàã. ̺í áàãöûí á¿ðýëäýõ¿¿íä áàéãàà íýã ïðîãðàìààñ íºãººä õîëáîãäîí àæèëëàõàä

õÿëáàð áàéäàã. Æèøýý íü, Microsoft Word, Excel, PowerPoint ãýõ ìýò Microsoft Office ïðîãðàìûí áàãöàä

áàéõ ïðîãðàìóóäàä ¿ñãèéã õýëáýðæ¿¿ëýõ ¿éëäëèéã èæèë àðãààð ã¿éöýòãýäýã. Õóâü õ¿íèé á¿òýýìæèéã

äýýøë¿¿ëýõ ïðîãðàì õàíãàìæèéã ¿íäñýí áîëîí ºðãºòãºñºí ãýæ 2 àíãèëäàã. Äàðààõ õ¿ñíýãòýä 3 áàãö

ïðîãðàìûí á¿ðýëäýõ¿¿í ïðîãðàì õàíãàìæóóäûã õàðóóëëàà.

Õ¿ñíýãò 1

Microsoft Office Corel Word

Perfect Office Lotus IBM Smart Suite

¯íäñýí ïðîãðàì õàíãàìæ (Basic Personal Productivity Software)

Òåêñòýí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ Word Word Perfect Word Pro

Õ¿ñíýãòýí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ Excel Quattro Pro Lotus1-2-3

¯ç¿¿ëýí áýëòãýõ PowerPoint Presentation Freelance

Ìýäýýëýë óäèðäàõ Money Central Organizer

Õàðèëöàà õîëáîî Outlook

ªðãºòãºñºí ïðîãðàì õàíãàìæóóä (Extended Personal Productivity Software)

Âýá õóóäàñ áýëòãýõ Front Page Trellix Face Site

Õýâëýëèéí ýõ áýëòãýõ Publisher Trellix

Ãðàôèê çóðàãòàé

àæèëëàõ PhotoDraw

ªãºãäëèéí áààçòàé

àæèëëàõ Access

Õýðýãëýã÷ ¿íäñýí ïðîãðàì õàíãàìæóóäûã õýðýãëýæ äàäñàíààð öààøèä ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíýýñ

õàìààð÷ ºðãºí õ¿ðýýíä àæèëëàõ øààðäëàãà ãàðäàã. ¯¿íèé òóëä õóâü õ¿íèé á¿òýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ

ºðãºòãºñºí ïðîãðàì õàíãàìæóóäûã (Extended Personal Productivity Software) àøèãëàäàã.

ÑÈÑÒÅÌÈÉÍ ÏÐÎÃÐÀÌ ÕÀÍÃÀÌÆ

Ñèñòåìèéí ïðîãðàì õàíãàìæèéã ¿éëäëèéí ñèñòåìèéí, ¿éë÷èëãýýíèé ïðîãðàì õàíãàìæ ãýæ 2 àíãèëíà.

¯éëäëèéí ñèñòåìèéí ïðîãðàì õàíãàìæ íü õýðýãëýýíèé ïðîãðàì õàíãàìæèéí àæèëëàãààã õÿíàõ,

òºõººðºìæ¿¿ä õýðõýí õîëáîãäîæ àæèëëàõûã óäèðääàã. Æèøýý íü: ¿éëäëèéí ñèñòåì íü õýðýãëýã÷ ëàçåð

äèñêýýñ êîìïüþòåð ðóó ôàéë õóóëàõ ¿åä äèñêèéí áàéãóóëàìæèä äèñê áàéãàà ýñýõ, ìºí øààðäëàãàòàé ôàéë

áàéãàà ýñýõèéã øàëãàäàã. Õàìãèéí ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã ¿éëäëèéí ñèñòåìä Microsoft ôèðìèéí Windows XP

sp2, SP3, Windows Vista, Windows 7 áà ò¿¿íèé ºìíºõ õóâèëáàðóóä (Windows 98, Windows 2000 Me, Window

2000 Pro, Windows ÕP Home, Windows XP Pro), Apple ôèðìèéí Linux, Mac OS ¿éëäëèéí ñèñòåìèéí

ïðîãðàìóóäûã íýðëýæ áîëíî.

¯éëäëèéí ñèñòåì íü õýä õýäýí ÷óõàë ¿éëäëèéã ã¿éöýòãýäýã. Ò¿¿íèé íýã íü çýðýãöñýí ïðîöåññ

/multitasking/ áºãººä ººðººð õýëáýë ýíý íü íýãýí çýðýã õýä õýäýí ïðîãðàìòàé àæèëëàõ áîëîìæ þì. ̺í

ò¿¿í÷ëýí ñèñòåìèéí íóóöëàë, õàìãààëàëòûí àñóóäëóóäûã /security/ õàðèóöàæ áàéäàã.

¯éë÷èëãýýíèé ïðîãðàì õàíãàìæ

Ñèñòåìèéí ïðîãðàì õàíãàìæèéí íýã àíãèëàë íü ¿éë÷èëãýýíèé ïðîãðàì õàíãàìæ /Utility software/

þì. Ýíý ïðîãðàì õàíãàìæ íü ¿éëäëèéí ñèñòåìèéã íýìýëò ôóíêö¿¿äýýð õàíãàäàã. ¯éë÷èëãýýíèé ïðîãðàì

õàíãàìæèéí ãîë òºëººëºã÷ íü âèðóñíû ýñðýã ïðîãðàì õàíãàìæóóä þì. Âèðóñ íü ôàéëûã ýâäýõ ãýõ ìýò

õîðëîíòîé ¿éëäë¿¿äèéã àãóóëñàí êîìïüþòåðèéí ïðîãðàì õàíãàìæ þì. Ñóäàëãààãààð äýëõèéä ñàðä 200-300

òºðëèéí âèðóñûã øèíýýð áèé áîëãîäîã ãýñýí ìýäýý áàéäàã. Ýäãýýð âèðóñóóäûã óñòãàõ çîðèëãîîð âèðóñûí

ýñðýã ïðîãðàì õàíãàìæóóäûã áîëîâñðóóëàí àøèãëàäàã.

Âèðóñûí ýñðýã ïðîãðàì õàíãàìæààñ ãàäíà ¿éë÷èëãýýíèé ïðîãðàì õàíãàìæèä äàðààõ òºðëèéí

ïðîãðàìóóä îðíî.

Crash-proof software (ýâäðýëýýñ õàìãààëñàí ïðîãðàì õàíãàìæ) — Ýíý íü ãàäíû íºëººíººñ õàìààð÷

êîìïüþòåðèéã ìåõàíèê àðãààð óíòðààãààä àñààñàí òîõèîëäîëä êîìïüþòåðèéí ñèñòåìä ýâäðýë ãàðñàí

ýñýõèéã øàëãàäàã ïðîãðàì õàíãàìæ þì.

Uninstaller software — Íýãýíò ñóóëãàñàí ïðîãðàì õàíãàìæèéã õàòóó äèñêíýýñ óñòãàõ ¿åä ýíý

ïðîãðàì õàíãàìæèéã àøèãëàíà.

Disk optimization software — Ýíý íü õàìãèéí ¿ð àøèãòàé áàéäëààð õàòóó äèñêèéí ìýäýýëëèéã

çîõèîí áàéãóóëæ áàéäàã ïðîãðàì õàíãàìæ þì.

§ 1.3 ÒÅÕÍÈÊ ÕÀÍÃÀÌÆ Êîìïüþòåðèéí í¿äýíä õàðàãäàæ, ãàðò áàðèãäàæ áîëîõ õýñãèéã òåõíèê õàíãàìæ (Hardware) ãýæ

íýðëýíý. Òåõíèê õàíãàìæèéã äàðààõ áàéäëààð àíãèëíà.

Îðîëòûí òºõººðºìæ

Ãàðàëòûí òºõººðºìæ

Òºâ ïðîöåññîð áà ñàíàõ îé

Õàäãàëàõ òºõººðºìæ

Õîëáîîíû òºõººðºìæ

Òåõíèê õàíãàìæóóäûí õîëáîëò

Òºâ ïðîöåññîð (CPU) áà øóóðõàé ñàíàõ îéã (RAM) áèä êîìïüþòåðèéí òàðõè ãýæ îéëãîæ áîëíî.

ÎÐÎËÒÛÍ ÒªÕªªÐªÌÆ

Êîìïüþòåðèéí îðîëòûí òºõººðºìæèéã àøèãëàí òºðºë á¿ðèéí ìýäýýëëèéã êîìïüþòåðò îðóóëäàã.

Îðîëòûí òºõººðºìæèä õóëãàíà (mouse), òîâ÷ëóóðò ãàð (keybaord), ÷èãë¿¿ëýã÷ áºìáºëºã (trackball),

ìýäðýìæèò äýâñãýð (touchpad), ñêàííåð (scanner), äèæèòàë êàìåð (digital view camera), âèäåî êàìåð (video

digital camera) ãýõ ìýò òºõººðºìæ¿¿ä îðíî.

Òîâ÷ëóóðò ãàð íü õàìãèéí ýíãèéí îðóóëàõ òºõººðºìæ áºãººä õýëáýð, õýìæýý, çàãâàðûí õóâüä ººð

ººð áàéæ áîëíî.

Çóðàã 1.Òîâ÷ëóóðò ãàðûí áàéðëàë

Òîâ÷ëóóðò ãàðûí òîâ÷íóóäûí äàðààõ áàéäëààð á¿ëýãëýíý.

• Control keys: óäèðäàõ òîâ÷íóóä

• Function keys: ôóíêöèîíàë òîâ÷íóóä

• Typing (alphanumeric) keys: áè÷ãèéí ìàøèíû òîâ÷íóóä

• Navigation keys: êóðñîð óäèðäàõ òîâ÷íóóä

• Numeric keys: òîîíû ìàøèíû òîâ÷íóóä

• Indicator lights: CapsLock, NumLock, ScrollLock ãýðë¿¿ä

Òîâ÷ëóóðò ãàðûí òîâ÷íóóäûí ¿¿ðýã

Control keys - óäèðäàõ á¿ëýã òîâ÷íóóä

Esc òîâ÷ ÿìàð íýã ¿éëäëýýñ òàòãàëçàõ áóþó õ¿÷èíã¿é áîëãîíî.

Shift òîâ÷ äàðààõ ãóðâàí ¿¿ðýãòýé.

a. Shift+õî¸ð òýìäýãòòýé òîâ÷íû õàìò äàðàõàä äýýä òàëûí òýìäýãò áè÷èãäýíý.

b. Shift+ÿìàð íýã ¿ñãèéí õàìò äàðàõàä òóõàéí ¿ñýã òîìîîð áè÷èãäýíý.

c. Shift+êóðñîð óäèðäàõ àëü íýã òîâ÷íû õàìò äàðàõàä ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëýõ ¿éëäëèéã ã¿éöýòãýíý.

Ctrl òîâ÷èéã áóñàä òîâ÷òîé õîñëóóëàí äàðæ êîìàíäûã ã¿éöýòãýíý. Æèøýý íü: Ctrl+S õàäãàëàõ, Ctrl+O

íýýõ ãýõ ìýò.

Alt òîâ÷èéã õàðèëöàõ öîíõíû òàëáàðûí íýðèéí äîîãóóðàà çóðààñòàé ¿ñýãíèé õàìò äàðæ òóõàéí òàëáàðûã

èäýâõæ¿¿ëíý. ̺í ýíý òîâ÷èéã äàðæ îôôèñ ïðîãðàìûí áàãöûí íýðèéã ãàðààñ ñîíãîõîä àøèãëàõ ¿ñãèéã

äýëãýöýíä õàðóóëíà.

òîâ÷ íü Start öýñèéã íýýíý. ̺í Ctrl+Esc òîâ÷íû õîñëîëîîð Start öýñèéã íýýõ áîëîìæòîé.

òîâ÷ íü èäýâõòýé ýëåìåíòýä õàìààðàõ êîìàíäóóäûã àãóóëñàí õóðààíãóé öýñèéã íýýíý.

PrintScreen òîâ÷ íü äýëãýöèéã çóðàã áàéäëààð õóóëæ çàâñðûí ñàíàõ îéä áàéðëóóëíà.

ScrollLock òîâ÷èéã äàðàõàä çàðèì íýã ïðîãðàìûí öîíõîíä êóðñîð óäèðäàõ òîâ÷íóóäûí ¿¿ðãèéã

ººð÷èëºõ áà ýäãýýð òîâ÷íóóäûã äàðæ êóðñîðûí áàéðëàëûã ººð÷ëºëã¿éãýýð áàðèìòûã ã¿éëãýæ õàðíà.

Pause/Break òîâ÷ íü çàðèì ïðîãðàìûí àæèëëàãààã ò¿ð çîãñîîõ, òàñëàõ ¿¿ðýãòýé.

Function keys-ôóíêöèîíàë òîâ÷

F1-F12 òîâ÷íóóäûã ôóíêöèîíàë òîâ÷ ãýõ áºãººä ýäãýýð òîâ÷íóóä íü àøèãëàãäàæ áàéãàà ïðîãðàìààñàà

õàìààðààä ººð ººð ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã. Òóõàéëáàë; Windows-èéí îð÷èíä F1 òîâ÷ ëàâëàõ ìýäýýëýë àâàõ öîíõ

íýýõ, F4 õàìãèéí ñ¿¿ëä õèéñýí ¿éëäëèéã äàâòàõ ãýõ ìýò.

Typing keys-áè÷ãèéí ìàøèíû á¿ëýã òîâ÷

Tab òîâ÷ êóðñîðûã òîäîðõîé àëõàìòàéãààð øèëæ¿¿ëíý.

CapsLock òîâ÷îîð òîì ¿ñãèéí øðèôòýýð áè÷èõ ãîðèìä øèëæèíý.

Space òîâ÷ íü òýìäýãò õîîðîíä çàé àâíà.

Enter òîâ÷ äàðààõ ¿¿ðýãòýé.

a. Òåêñòýí òàëáàðò òýìäýãòèéí êóðñîðûã äàðààãèéí øèíý ìºðºíä øèëæ¿¿ëíý.

b. ßìàð íýã ¿éëäëèéã áèåë¿¿ëýõ áóþó õ¿÷èíòýé áîëãîíî.

Backspace òîâ÷ êóðñîðûí ºìíºõ òýìäýãòèéã àðèëãàíà.

Insert òîâ÷ òýìäýãò îðóóëàõ ãîðèìûã ººð÷èëíº.

Navigation keys- êóðñîð øèëæ¿¿ëýõ á¿ëýã òîâ÷

Insert òîâ÷ òýìäýãò îðóóëàõ ãîðèìûã ººð÷èëíº.

Delete òîâ÷ êóðñîðûí àðûí òýìäýãòèéã àðèëãàíà.

Home òîâ÷ êóðñîðûã ìºðèéí ýõýíä øèëæ¿¿ëíý.

End òîâ÷ êóðñîðûã ìºðèéí òºãñãºëä øèëæ¿¿ëíý.

PageUp òîâ÷ êóðñîðûã ºìíºõ õóóäñàíä øèëæ¿¿ëíý.

PageDown òîâ÷ êóðñîðûã äàðààãèéí õóóäñàíä øèëæ¿¿ëíý.

Õóëãàíà (mouse) íü êîìïüþòåðò ìýäýýëëèéã çààæ îðóóëäàã òºõººðºìæ þì. Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí

êîìïüþòåðèéí ñèñòåìèéã õóëãàíàã¿éãýýð òºñººëºõ àðãàã¿é áîëñîí.

Çóðàã 2. Õóëãàíûí òîâ÷ëóóðóóä

1. Primary button: ¿íäñýí/ç¿¿í òîâ÷

2. Scroll wheel: ã¿éëãýã÷ äàìàð

3. Secondary button: òóñëàõ/áàðóóí òîâ÷

Õóëãàíà àøèãëàí äàðààõ ¿éëäë¿¿äèéã ã¿éöýòãýíý. ¯¿íä:

• Point: õóëãàíû çààã÷ ñóìûã ÿìàð íýã ä¿ðñ, òîâ÷, êîìàíäûí íýð äýýð õ¿ðýëöýõ¿éöýýð áàéðëóóëàõ

¿éëäýë

• Click: õóëãàíû ç¿¿í òîâ÷èéã íýã äàðàõ ¿éëäýë. Ýíý íü ÿìàð íýã ä¿ðñ, òîâ÷, êîìàíäûí íýðèéã ñîíãîõ

¿¿ðýãòýé.

• Double Click: õóëãàíû ç¿¿í òîâ÷èéã îéðõîí õî¸ð äàðàõ ¿éëäýë. Ýíý íü òóõàéí íýð, ä¿ðñ, õàâòàñûã

íýýõ ¿¿ðýãòýé.

• Right Click: õóëãàíû áàðóóí òîâ÷ íýã äàðàõ ¿éëäýë. Ýíý íü òóõàéí ç¿éëä õàìààðàãäàõ êîìàíäóóäûã

àãóóëñàí õóðààíãóé öýñèéã íýýíý.

• Drag: õóëãàíààð ÷èðýõ ¿éëäýë. Ýíý íü ôàéë, õàâòàñ, òåêñòèéã íýã áàéðëàëààñ íºãºº áàéðëàëä 纺õ

¿¿ðýãòýé.

×èãë¿¿ëýã÷ áºìáºëºã íü ñóóðèàðàà õºäºëäºãã¿é, õàðèí çºâõºí äýýä òàëä áàéðëàõ áºìáºëãèéã

õºäºëãºí çààã÷èéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã.

Ìýäðýìæèò äýâñãýð íü íü ò¿¿íèé äýâñãýð òàëáàðò õóðóóãààðàà òýìòðýõýä äýëãýöýí äýýðõ çààã÷èéã èæèë

÷èãëýëä õºäºëãºõ ¿¿ðýãòýé. Ýäãýýð çààã÷ òºõººðºìæ¿¿äèéã 纺âðèéí êîìïüþòåðýýñ îëæ õàðæ áîëíî.

Ñêàííåð íü ä¿ðñ, ôîòî çóðàã óðëàëûí ãýõ ìýò áýëýí ìàòåðèàëûã êîìïüþòåðò òàòàæ îðóóëàõ

¿¿ðýãòýé.

Äèæèòàë êàìåð íü òîäîðõîé àãøíû çóðãèéã àâ÷ êîìïüþòåðò îðóóëäàã. Õàðèí äèæèòàë âèäåî

êàìåð íü äóó àâèà á¿õèé õºäºë㺺íòýé ä¿ðñèéã àâ÷ êîìïüþòåðò îðóóëäàã òºõººðºìæ þì.

ÃÀÐÀËÒÛÍ ÒªÕªªÐªÌÆ

Ãàðàëòûí òºõººðºìæ íü êîìïüþòåðò áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëèéã õýðýãëýã÷äýä çîðèóëàí

îéëãîìæòîé õýëáýðýýð õàðóóëàõ ¿¿ðýãòýé. Ãàðàëòûí òºõººðºìæèéí õàìãèéí ýíãèéí õýëáýð íü ìîíèòîð

(monitor), õýâëýõ òºõººðºìæ (printer), ÷àíãà ÿðèã÷ (speaker) çýðýã òºõººðºìæ¿¿ä þì.

Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ïðîãðàì õàíãàìæóóäûí ¿ð ä¿í íü ìóëüòìåäèà õýëáýðýýð èëýðäýã. Ìóëüòìåäèà íü

äóó àâèà, òåêñò, ãðàôèê, õºäºë㺺íò ä¿ðñèéã áàãòààñàí ìýäýýëëèéã òàíèëöóóëàõ õýëáýð þì. Speaker íü äóó

àâèàã ñîíñãîäîã òºõººðºìæ þì.

Ìîíèòîð íü êîìïüþòåðò áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëèéí ¿ð ä¿íã õýðýãëýã÷äýä çîðèóëàí õàðóóëàõ

òºõººðºìæ þì. ªºðººð õýëáýë õýðýãëýã÷ ìîíèòîðò êîìïüþòåð äýýð õèéæ áàéãàà á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààãàà

õÿíàõ áîëîìæòîé. Ìîíèòîðûí äýëãýöýí äýýð õàðóóëæ áàéãàà ìýäýýëýë íü òýìäýãò, ä¿ðñ çóðàã (ãðàôèê)

õýëáýðýýð õàðàãääàã. Äýëãýöèéí íÿãòðàëûã õýìæèõ íýãæ íü pixel þì. Äýëãýöèéí ¿éëäâýðëýõ òåõíîëîãè íü

CRT (Cathode Ray Tube ) áà LCD (Liquid crystal display) ¿íäýñëýñýí áàéäàã. CRT íü êèíåñêîï á¿õèé çóðàãòûí

çàð÷èìòàé äýëãýö þì. Õàðèí LCD íü øèíãýí êðèñòàëë äýëãýö áóþó 2 õàâòãàé øèëýí äóíä õèìèéí óðâàëä

îðóóëñàí øèíãýí á¿õèé ñàâíóóäûã áàéðëóóëàí ã¿éäýë çàëãàõàä ºíäºð íàðèéâ÷ëàëòàé îëîí ºíãèéã õàðóóëàõ

áîëîìæòîé äýëãýö þì.

Õýâëýõ òºõººðºìæ íü êîìïüþòåðò áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëèéí ¿ð ä¿íã öààñàí äýýð áóóëãàäàã

òºõººðºìæ þì. Ñ¿¿ëèéí ¿åä áýõýí (inkjet), ëàçåð (laserjet) ãýñýí 2 òºðëèéí õýâëýõ òºõººðºìæèéã ò¿ãýýìýë

àøèãëàæ áàéíà. Õàðèí çàðèì äýëã¿¿ð áîëîí òîîöîîíû òºâ¿¿äýä ç¿¿í õýâëýõ òºõººðºìæèéã (dot matrix

printer) îäîî õ¿ðòýë õýðýãëýñýýð áàéíà.

Õýâëýõ òºõººðºìæèéí õýâëýõ ÷àíàðûã dpi (dot per inch) áóþó íýã èí÷ äýõü öýãèéí òîîãîîð õýìæäýã.

Dpi ºíäºð áàéõ òóñàì õýâëýëòèéí ÷àíàð ºíäºð áàéäàã.

Áýõýí õýâëýõ òºõººðºìæ íü áýõèéã öàöàæ õýâëýäýã. Áýõýí õýâëýã÷èéã äàðààõ áàéäëààð àíãèëäàã.

Ýíãèéí çîðèóëàëòûí õýâëýã÷ — Õàð, öýíõýð, ÿãààí, øàð ºíãèéí áýõ¿¿äèéã àøèãëàæ õýâëýäýã.

Ôîòî çóðãèéí çîðèóëàëòûí õýâëýã÷ — Õàð, öýíõýð, ÿãààí, øàð, òîä ÿãààí, òîä öýíõýð ºíãèéí

áýõ¿¿äèéã àøèãëàí ºíãºíèé íÿãòðàëûã èë¿¿ ñàéí ãàðãàæ ºãäºã.

Ëàçåð õýâëýõ òºõººðºìæ íü õóâèëàã÷ ìàøèíòàé àäèë ýëåêòðîí ñòàòèê ïðîöåññûã àøèãëàí ä¿ðñèéã

õýâëýíý. Ëàçåð õýâëýõ òºõººðºìæ íü ºíãºò, õàð ãýñýí 2 òºðºë áàéäàã.

Ҫ ÏÐÎÖÅÑÑÎÐ, ØÓÓÐÕÀÉ ÑÀÍÀÕ ÎÉ

Êîìïüþòåðèéí òàðõè õýìýýí íýðëýõ òºâ ïðîöåññîð, øóóðõàé ñàíàõ îé íü ìýäýýëëèéã áîëîâñðóóëäàã

õàìãèéí ÷óõàë ýëåìåíò¿¿ä þì. CPU áóþó ïðîöåññîð íü ïðîãðàì õàíãàìæààñ èðñýí çààâðûã ã¿éöýòãýäýã ÷èï

(chip) þì. Ïðîöåññîðóóäûã õîîðîíä íü õàðüöóóëàõ øèíæ¿¿ð áîë òýäãýýðèéí àæèëëàõ õóðä þì. Òºâ

ïðîöåññîðûí õóðäûã èõýâ÷ëýí ìåãàãåðö (MHz), ãåãàãåðö (GHz)-ýýð õýìæäýã. Íýã ìåãàãåðö ãýäýã íü

ïðîöåññîð ñåêóíäýä 1 ñàÿ óäàà ýðãýíý ãýñýí ¿ã. Õàðèí íýã ãåãàãåðö ãýäýã íü ïðîöåññîð ñåêóíäýä 1 òýðáóì

óäàà ýðãýíý ãýñýí ¿ã þì. Ñåêóíäýä ýðãýõ ýðãýëòèéí òîîãîîð ïðîãðàì õàíãàìæèéí çààâðûã õèð çýðýã õóðäàí

ã¿éöýòãýõèéã òîäîðõîéëæ áîëíî.

ROM (Read Only memory) áóþó òîãòìîë ñàíàõ îé íü êîìïüþòåð ¿éëäâýðëýã÷ýýñ ñóóëãàñàí

ñèñòåìèéí ìýäýýëë¿¿äèéã àãóóëæ áàéäàã.

RAM (Random Access Memory) áóþó øóóðõàé ñàíàõ îé íü òºâ ïðîöåññîðûí ìýäýýëýë áîëîí

ïðîãðàì õàíãàìæèéí çààâðûã ººðòºº àãóóëæ áàéäàã. Òóõàéëáàë:

1. ¯éëäëèéí ñèñòåìèéí çààâàð

2. Õýðýãëýýíèé ïðîãðàì õàíãàìæèéí çààâàð

3. Õýðýãëýã÷èéí õèéæ áóé ¿éëäýë

4. Õóëãàíû õºäºë㺺í

5. Ãàðûí òîâ÷íû äàðàëò ãýõ ìýò.

Çóðàã 3. CPU, Òºðºë á¿ðèéí RAM

Øóóðõàé ñàíàõ îéí õàäãàëàõ áàãòààìæèéã Byte õýìæèãäýõ¿¿íýýð õýìæäýã. Íýã byte íü íýã òýìäýãò ãýñýí

¿ã þì. Âyte-èéã äàðààõ áàéäëààð òýìäýãëýäýã.

1 Kilobyte (KB)=1024 byte

1 Megabyte (MB)=1024 kilobyte

1 Gigabyte (GB)=1024 megabyte

1 Terabyte (TB)=1024 gigabyte

Øóóðõàé ñàíàõ îéí áàãòààìæ èõ áàéõ òóñàì êîìïüþòåðèéí õ¿÷èí ÷àäàë ºíäºð áàéíà.

ªãºãäºë êîìïüþòåðò õýðõýí õºðâºäºã âý?

Êîìïüþòåð íü ¿éëäëèéã ã¿éöýòãýõäýý òèéì, ¿ã¿é ãýñýí õàðèó öàõèëãààí ïóëüñûã àøèãëàäàã.

Ìýäýýëëèéí õàìãèéí áàãà õýìæèõ íýãæ íü binary digit (bit) þì. Bite íü 0, 1 ãýñýí òîîãîîð èëýðõèéëýãääýã

áóþó òîîöîîëîë íü õî¸ðòûí òîîëëûí ñèñòåìýýð õèéãääýã. Õýðýãëýã÷èéí îðóóëñàí ºãºãäëèéã êîìïüþòåð íü

ASCII (American Standart Code for Information Interchange) êîäûã àøèãëàí õî¸ðòûí òîîëîëä õºðâ¿¿ëäýã. Ýíý

êîäîä áèäíèé õýðýãëýæ çàíøñàí òýìäýãòèéã 8 bit-ýýð á¿ðä¿¿ëäýã áºãººä ¿¿íèéãýý 1 byte ãýæ íýðëýäýã.

Æèøýý íü, ãàðààñ “õàëõ” ãýäýã ¿ã øèâýõýä ýíý íü 4 byte õýìæýýòýé ìýäýýëýë áîëîõ áºãººä RAM-ä

õàäãàëàãäàõäàà äàðààõ áàéäëààð õºðâºñºí áàéíà.

01001000 01000111 01001100 01001000 Õ À Ë Õ

ÕÀÄÃÀËÀÕ ÒªÕªªÐªÌÆ

RAM—èéí ìýäýýëýë íü êîìïüþòåð óíòðàõàä öóã óñòãàãääàã. Òèéìýýñ êîìïüþòåðàà óíòðàõààñàà

ºìíº ìýäýýëëýý õàäãàëàõ òºõººðºìæèä õàäãàëàõ øààðäëàãàòàé. Õàäãàëàõ òºõººðºìæ íü äàðàà äàõèí äóóäàæ

õýðýãëýõ çîðèóëàëòòàé ìýäýýëëèéã ôàéë áîëãîí õàäãàëäàã.

Íýìýëò ìýäýýëýë: Òåõò, äóó, õºãæèì, á¿õ òºðëèéí ïðîãðàì, õ¿ñíýãò ãýõ ìýò êîìïüþòåðèéí á¿õ

òºðëèéí ìýäýýëýë, ºãºãäëèéã ÿìàð íýã äóðûí íýðýýð íýðëýí, äèñêýíä õàäãàëñíûã ôàéë ãýíý. Ôàéë íü

<ôàéëûí íýð.ºðãºòãºë>ãýñýí åðºíõèé áè÷ëýãòýé áàéäàã.

Ôàéëûí íýð (File name): 0-255 òýìäýãòýýñ á¿ðäýõ áà íýðýíä (.) (,) òýìäýãò¿¿äèéã àãóóëæ áîëîõã¿é.

Ôàéëûí íýð, ºðãºòãºë íü (.) öýãýýð òóñãààðëàãäñàí áàéäàã áºãººä ýíý íü ôàéëûí íýðèéí òºãñãºëèéã

èëòãýñýí òýìäýãò þì.

ªðãºòãºë (Type): ªðãºòãºë íü èõýâ÷ëýí 3 òýìäýãòýýñ á¿ðäýõ áºãººä òóõàéí ôàéëûí òºðëèéã

òîäîðõîéëäîã. ªºðººð õýëáýë òóõàéí ôàéëûã ÿìàð ïðîãðàìààð áîëîâñðóóëñíûã èëòãýíý. Õýðâýý ôàéë “com”,

“exe”, “bat” ºðãºòãºëòýé áàéâàë øóóä à÷ààëàãäàí àæèëëàäàã. Õàðèí áóñàä ºðãºòãºë á¿õèé ôàéë íü òóõàéí

áîëîâñðóóëàëò õèéñýí ïðîãðàìààð äàìæèæ à÷ààëàãääàã.

Õàäãàëàõ òºõººðºìæèéã ñîðîíçîí, îïòèê, ñàíàõ îéòîé õàäãàëàõ òºõººðºìæ ãýæ 3 àíãèëíà. Ñîðîíçîí

õàäãàëàõ òºõººðºìæèä ºíäºð íÿãòðàëòàé óÿí äèñê áîëîí õàòóó äèñê îðíî. Õàðèí îïòèê òºõººðºìæèä CD

áîëîí DVD îðíî. Ñàíàõ îéòîé õàäãàëàõ òºõººðºìæèä USB Flash áîëîí Compact Flash îðíî.

Ñîðîíçîí õàäãàëàõ òºõººðºìæ¿¿ä

1.44 MB áàãòààìæòàé óÿí äèñê (floppy disk) íü ìýäýýëëèéã áè÷èæ, óíøèæ áîëäîã 纺âðèéí äèñê

þì.

ªíäºð íÿãòðàëòàé óÿí äèñê íü ¿éëäâýðëýã÷ýýñýý õàìààðàí õýìæýý òºð뺺𺺠íü ººð ººð áàéíà.

¯¿íèéã ñóïåðäèñê (superdisk), çèïäèñê (zipdisk) ãýæ àíãèëíà. Superdisk íü 120 Ì õ¿ðòëýõ ìýäýýëëèéã

õàäãàëæ, óíøèæ, óñòãàæ áîëîìæòîé. Zipdisk íü 100-250ÌÂ õýìæýýòýé áàéäàã.

Ñîðîíçîí õàäãàëàõ òºõººðºìæ áîëîõ õàòóó äèñê (harddisk) íü êîìïüþòåðèéí ñèñòåìèéí íýã

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã þì. Áóñàä ñîðîíçîí õàäãàëàõ òºõººðºì溺ñ õàâüã¿é èõ ìýäýýëýë õàäãàëàõ áºãººä íýã

áóþó õýä õýäýí õàâòãàé äèñêíýýñ á¿ðääýã. Îäîîãîîð 400 GB õ¿ðòýë õýìæýýòýé õàòóó äèñê¿¿ä õýðýãëýã÷äèéí

ãàðò î÷ñîí áàéíà. Çóðàã 4. Õàòóó äèñêèéã ãàäíà, äîòîð

òàëààñ íü õàðóóëñàí áàéäàë

Îïòèê õàäãàëàõ òºõººðºìæ

Îïòèê õàäãàëàõ òºõººðºìæ

íü ëàçåð àøèãëàí ìýäýýëëèéã

óíøäàã, áè÷äýã òºõººðºìæ áºãººä

ñîðîíçîí òºõººðºì溺ñ õàâüã¿é

èõ ìýäýýëëèéã õàäãàëàõ áîëîìæòîé. (Êîìïüþòåðèéí øèíæëýõ óõààíä ñîðîíçîí áîëîí îïòèê äèñêèéã

ÿëãàõûí òóëä disk ãýäýã ¿ãèéí òºãñãºëèéã ÿëãààòàé áàéõààð øèéäñýí áàéäàã. Ñîðîíçîí äèñêèéã èëýðõèéëýõ

áîë “disk”, õàðèí îïòèê äèñêèéã èëýðõèéëýõ áîë “disc” ãýæ áè÷äýã áàéíà.) Ïðîãðàì õàíãàìæóóäûã CD

(Compact Disc), DVD (Digital Video Disc) ãýñýí îïòèê õàäãàëàõ òºõººðºìæ¿¿äýä õàäãàëàí õóäàëäààíä

ãàðãàäàã.

Îïòèê äèñêí¿¿ä íü 1.2ìì çóçààíòàé, 120ìì äèàìåòðòýé áàéäàã ÷ ìºí 80 ìì äèàìåòðòýé ìèíè äèñê ÷ áàñ

áàéäàã.

Compact disc íü CD-ROM, CD-R, CD-RW ãýñýí 3 òºðºë áàéäàã. CD- ROM (“Compact Disc Read-Only

Memory”-ãýñýí ¿ãèéí òîâ÷ëîë) íü êîìïüþòåðèéí ïðîãðàì õàíãàìæèéí ôèðìýýñ ¿éëäâýðëýí ãàðãàæ áóé

òºðºë á¿ðèéí ñèñòåìèéí, õýðýãëýýíèé ïðîãðàìóóäûã áè÷ñýí õàäãàëñàí îïòèê äèñê þì. Èéìýýñ CD-ROM

äýýð õýðýãëýã÷ ÿìàð íýãýí ìýäýýëýë áè÷èõ áîëîìæã¿é, õàðèí äàõèí äàõèí óíøèõ áîëîìæòîé áàéäàã. CD-R

(Compact Disc Recordable) íü õýðýãëýã÷ ìýäýýëëèéã íýã óäàà áè÷èæ, äàõèí äàõèí óíøèõ áîëîìæòîé îïòèê

õàäãàëàõ òºõººðºìæ þì. Õàðèí CD-RW (Compact Disc Rewritable) íü ìýäýýëëèéã îëîí äàõèí áè÷èæ, îëîí

äàõèí óíøèõ áîëîìæòîé. CD íü îéðîëöîîãîîð 800 ÌÂ õ¿ðòýë ìýäýýëëèéã õàäãàëàõ áàãòààìæòàé. Ýíý íü 550

øèðõýã óÿí äèñêòýé ä¿éöíý.

Digital Video Disc íü DVD-ROM, DVD-R, DVD-RW ãýñýí 3 òºðºë áàéäàã. Ýäãýýðèéí óíøèõ, áè÷èõ

áîëîìæóóä íü õàðãàëçàõ CD-èéí òºðë¿¿äòýé èæèë. DVD íü 17 GB õ¿ðòýë áàãòààìæòàé áàéäàã.

CD, DVD ãýñýí îïòèê õàäãàëàõ òºõººðºìæ¿¿äèéã CD, DVD äèñê õºòëºã÷¿¿äèéã àøèãëàí óíøèæ

áîëíî. CD õºòëºã÷ººð çºâõºí CD óíøèõ áºãººä õàðèí DVD äèñê õºòëºã÷ººð á¿õ òºðëèéí îïòèê äèñê¿¿äèéã

óíøèæ áîëíî.

Ñàíàõ îéòîé õàäãàëàõ òºõººðºìæ

Ñàíàõ îé á¿õèé õàäãàëàõ òºõººðºìæèéã Flash ãýíý. Flash íü õºíãºí, àâñààðõàí, ºãºãäºë äàõèí áè÷èõ

áîëîìæòîé æèæèã 纺âðèéí òºõººðºìæ¿¿ä þì. USB flash, Compact flàsh ãýñýí 2 òºðëèéí Flash áàéäàã.

USB flash drive-èéã USB õîëáîëòîîð êîìïüþòåðò õîëáîíî. 1998 îíä 16 MB áàãòààìæòàé àíõíû ôëàøèéã

çîõèîæýý. Õàðèí îäîîãèéí áàéäëààð 64 gigabyte õ¿ðòýë ìýäýýëýë àãóóëàõ áàãòààìæòàé ôëàøóóäûã äýëõèé

äàÿàð õýðýãëýæ áàéíà.

Compact flàsh íü êîìïüþòåðèéí ïîðòóóäàä øóóä õàíääàãã¿é, õàðèí êàìåð, ïðèíòåð, PDàs, ãàð óòàñ ãýõ

ìýò ãàäààä òºõººðºì溺ð äàìæóóëàí ìýäýýëëèéã êîìïüþòåðò îðóóëäàã õàäãàëàõ òºõººðºìæ þì.

Çóðàã 5. Flash õàäãàëàõ òºõººðºìæ

ÕÀÐÈËÖÀÀ ÕÎËÁÎÎÍÛ ÒªÕªªÐªÌƯ¯Ä

Îð÷èí ¿åä õ¿ì¿¿ñ êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýý àøèãëàí ìýäýýëëèéã õÿëáàð ñîëèëöîõ áîëîìæòîé áîëñîí.

Èíòåðíåò áîëîí áóñàä ñ¿ëæýýíä õîëáîãäîõûí òóëä òóñãàé çîðèóëàëòûí òåõíèê õàíãàìæ, ïðîãðàì

õàíãàìæóóäûã àøèãëàõ õýðýãòýé. Èéìýýñ ñ¿ëæýýíèé õîëáîëòûí òºõººðºìæ¿¿äèéí òàëààð ÿðèëöúÿ.

Èíòåðíåòýä õîëáîãäîõ íü

Èíòåðíåòýä õîëáîãäîõ äàðààõ àðãóóä áàéäàã. ¯¿íä:

1. Òåëåôîí óòàñíû ìîäåì—Telephone modem

2. Òåëåôîí óòàñíû øóãàì—Digital subscriber line

3. Êàáåëèéí òåëåâèçèéí øóãàì—Cable modem

4. Õèéìýë äàãóóëûí ìîäåì—Satellite modem

5. Óòàñã¿é õîëáîëò—Wireless connection

Telephone modem íü êîìïüþòåðèéã òåëåôîí óòàñíû øóãàìààð ISP áóþó

Èíòåðíåòýýð ¿éë÷ëýã÷ êîìïàíèòàé (Internet Service Provider) õîëáîäîã

òºõººðºìæ þì. Ýíý íü èíòåðíåòýä õîëáîãäîõ õàìãèéí ýíãèéí àðãà þì.

Digital Subscriber line íü òåëåôîí óòàñíû øóãàìûã àøèãëàí ºíäºð õóðäààð

èíòåðíåòýä õîëáîõ òºõººðºìæ áºãººä ýíý íü òåëåôîí óòàñ àøèãëàõ áîëîí

èíòåðíåòýýð ¿éë÷ë¿¿ëýõ áîëîìæèéã çýðýã îëãîäîã þì. DSL õîëáîëò íü òåëåôîí ìîäåìîîð õîëáîãäñîíîîñ

100 õ¿ðòýë äàõèí èë¿¿ õóðäòàéãààð èíòåðíåòýä õîëáîäîã.

Çóðàã 6. DSL ìîäåìóóä

Cable modem íü òåëåâèçèéí êàáåëèéã àøèãëàí èíòåðíåòýä õîëáîãäîõ òºõººðºìæ þì. Ýíý íü èíòåðíåò

áîëîí êàáåëèéí òåëåâèçèéí ñóâãèéã çýðýã õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæèéã îëãîäîã. Cable modem íü òåëåôîí

ìîäåìîîñ 20-100 äàõèí èë¿¿ õóðäòàéãààð èíòåðíåòýä õîëáîãääîã.

Çóðàã 7. Cable modem

Satellite modem íü õèéìýë äàãóóëûí õ¿ëýýí àâàã÷èéã àøèãëàí èíòåðíåòýä õîëáîãäîõ áîëîìæèéã

îëãîäîã ìîäåì þì. Satellite modem àøèãëàõûí òóëä õèéìýë äàãóóëûí õ¿ëýýí àâàã÷ àíòåíí õýðýãòýé. Ýíý

àíòåíí áàéãàà áîë èíòåðíåò áîëîí òåëåâèçèéí ñóâãèéã çýðýã õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæòîé.

Çóðàã 8. Satellite modem

Wireless modem íü êîìïüþòåðèéí ¿éëäâýðëýë ýð÷èìòýé õºãæèæ áàéãààãèéí òîä èëðýë áîëîõ 纺âðèéí

êîìïüþòåðóóä (notebook, PDa)—èéã õ¿ññýí ãàçðààñ íü èíòåðíåòýä óòàñã¿é õîëáîëòîîð õîëáîãäîõ áîëîìæèéã

îëãîíî. Ýíý íü óòñààð èíòåðíåòýä õîëáîãäñîí êîìïüþòåðòýé ðàäèî äîëãèîíûã àøèãëàí õîëáîãääîã þì.

Çóðàã 9. Wireless modem

Áóñàä ñ¿ëæýýíä õîëáîãäîõ

Õýðâýý òàíàé áàéãóóëëàãà ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîí áîë õýðýãëýã÷ ººðèéí 纺âðèéí êîìïüþòåðèéã

ñ¿ëæýýíèé êàðä (network interface card) àøèãëàí õîëáîæ áîëíî. Ýíý êàðä íü òàíû áîëîí ñ¿ëæýýíèé

êîìïüþòåðèéí õîîðîíä ºãºãäºë äàìæóóëàëòûã çîõèöóóëæ áàéäàã. ¯¿íèéã Ethernet Card ãýæ íýðëýõ íü

îëîíòîé òîõèîëääîã.

Ñ¿ëæýýã õîîðîíäîõ çàé, äàìæóóëàëòûí òåõíîëîãè, áîëîí òýäíèé òîïîëîãèîñ õàìààðàí õýä õýä

àíãèëäàã.

1. Data flow mashine áóþó ºãºãäºë óðñãàëûí ìàøèí. Ýíý íü 0.1-1 ìåòðèéí çàéä õîëáîãäñîí ñ¿ëæýýíèé

êîìïüþòåðóóä þì. Ýäãýýð ñ¿ëæýýíèé ìàøèíóóä íü ºãºãäëèéã õóðäàí äàìæóóëàõ, èæèë ïðîãðàì äýýð

çýðýã àæèëëàõ áîëîìæèéã îëãîíî.

2. Local area network áóþó äîòîîä ñ¿ëæýý. Ýíý íü 10 êì õ¿ðòýë òóõàéí áàéãóóëëàãûí îð÷èíä õàìààðàõ

áàéøèíãóóä, ºðººí¿¿äèéí êîìïüþòåðóóäûã ñ¿ëæýýíä õîëáîí ººð õîîðîíä íü ìýäýýëýë ñîëèëöîõ

áîëîìæèéã îëãîíî. LAN ñ¿ëæýýíèé êîìïüþòåðóóä ñóóðèí óòàñíû êîìïàíè àäèë õîîðîíäîî íýã

êàáåëèàð õîëáîãääîã. Åðäèéí LAN íü 10-100 Mb/sec õóðäòàé áàéíà.

3. Wide area network áóþó ãàäààä ñ¿ëæýý. Ýíý íü 100-1000êì õ¿ðòýë çàéä áóþó óëñ îðîí, òèâ¿¿äèéí

õîîðîíä êîìïüþòåðóóäûã õîëáîñîí ñ¿ëæýý áºãººä íýã äîòîîä ñ¿ëæýýíèé êîìïüþòåðýýñ (õîñò)

èëãýýãäýæ áóé ìýäýýëëèéã router-ýý𠺺ð äîòîîä ñ¿ëæýýíèé êîìïüþòåðò äàìæóóëäàã.

4. internetwork áóþó èíòåðíåò ñ¿ëæýý. Ýíý íü 10000 êì-ýýñ äýýø çàéä WAN ñ¿ëæýýí¿¿äèéã õîëáîñîí

àñàð òîì ñ¿ëæýý þì.

ÒÅÕÍÈÊ ÕÀÍÃÀÌÆÓÓÄÛÍ ÕÎËÁÎËÒ

Êîìïüþòåðèéí òåõíèê õàíãàìæèéã ãàäààä (device outside) áà äîòîîä òºõººðºìæ (device inside)

ãýæ àíãèëäàã. Ãàäààä òºõººðºìæèä õýâëýã÷, ñïèêåð, êàìåð, ñêàííåð, ãàð, õóëãàíà, ìîíèòîð çýðýã

òºõººðºìæ¿¿äèéã, õàðèí õàòóó äèñê, äèñêèéí òºõººðºìæ¿¿ä, CPU, RAM, ýõ õàâòàí ãýõ ìýò áóñàä öàõèì ýä

àíãèóäûã äîòîîä òºõººðºìæèä îðóóëæ îéëãîæ áîëíî. Äîòîîä òºõººðºìæèéã àãóóëäàã õýñãèéã

êîìïüþòåðèéí ãýð áóþó case ãýæ íýðëýäýã.

CPU, RAM, áóñàä öàõèì ýä àíãèóä íü ýõ õàâòàí äýýð ñóóðèëñàí áàéäàã áºãººä ýíýõ¿¿ ýõ õàâòàíã

Motherboard, Mainboard, System board ãýæ îëîí ÿíçààð íýðëýñýí áàéäàã.

Çóðàã 10. Ýõ õàâòàí

ªãºãäëèéã äàìæóóëàõ, 纺õ ¿éëäëèéã õèéäýã çàìóóä (data bus) ýõ õàâòàíä áèé. Ýíý çàìûã öàõèì

çàì áóþó system bus áà ºðãºòãºëèéí ¿¿ð áóþó expansion bus ãýæ 2 àíãèëäàã. Öàõèì çàì íü RAM, CPU áà

áóñàä öàõèì ýä àíãèóäûí õîîðîíä ìýäýýëýë 纺õ öàõèëãààí çàìóóä þì. ªðãºòãºëèéí ¿¿ð íü ãàäààä

òºõººðºìæ¿¿ä áîëîí ¿¿ðýíä ñóóñàí äîòîîä òºõººðºìæ¿¿äèéí õîîðîíä õîëáîã÷ àøèãëàí ìýäýýëýë

äàìæóóëàõ ¿¿ðýãòýé.

Äîòîîä, ãàäààä òºõººðºìæ¿¿ä íü õîîðîíäîî öàõèì çàìóóä, ºðãºòãºëèéí õàâòàíãóóä, õîëáîã÷óóä,

ïîðòóóäààð õîëáîãäîæ áàéäàã.

ªðãºòãºëèéí õàâòàí áóþó Expansion card íü ýõ õàâòàíä ñóóðèëàí ãàäààä òºõººðºìæ¿¿äèéã ñèñòåìèéí

íýãæòýé õîëáîäîã. Õîëáîã÷ áóþó connector íü ãàäààä òºõººðºìæ¿¿äèéã ïîðòîä õîëáîäîã. Ïîðò (port) íü

ºðãºòãºëèéí õàâòàíã connector áóþó õîëáîã÷òîé õîëáîõ ¿¿ðýãòýé.

Ïîðòûã ñåðèàë, ïàðàëëåëü, USB ïîðò ãýæ àíãèëäàã. Ýäãýýð ïîðòóóäàä õîëáîãääîã õîëáîã÷èéã ìºí èæèë

íýðýýð íýðëýäýã. Ñåðèàë õîëáîã÷ íü 9-25 í¿õòýé, èõýâ÷ëýí õóëãàíà, ãàð, ìîäåì çýðãèéã õîëáîäîã. Ïàðàëëåëü

õîëáîã÷ íü 25 ç¿¿òýé, èõýâ÷ëýí ÑD òºõººðºìæ, õýâëýã÷, ZIP äèñêèéí òºõººðºìæ¿¿äèéã õîëáîäîã. USB

(Universal Serial Bus) õîëáîã÷ íü îð÷èí ¿åä á¿õ ë ãàäààä òºõººðºìæèéã õîëáîäîã õàìãèéí ò¿ãýýìýë õîëáîã÷

áîëñîí þì. Çóðàã 14-ä õîëáîã÷, ïîðòóóäûí òºðë¿¿äèéã õàðóóëëàà.

Çóðàã 11. Õîëáîã÷ áà ïîðòûí òºðë¿¿ä

§ 1.4 ÈÍÒÅÐÍÅÒ Äýëõèé äàõèíä õîîðîíäîî ÿëãààòàé ïðîãðàì õàíãàìæ, òåõíèê õàíãàìæ àøèãëàäàã îëîí ÿíçûí

ñ¿ëæýýí¿¿ä áàéäàã. Ýäãýýð ÿëãààòàé ñ¿ëæýýí¿¿äýä õîëáîãäîí ìýäýýëýë ñîëèëöîõ øààðäëàãààñ ¿¿äýí õýä

õýäýí äîòîîä ñ¿ëæýýã õîîðîíä íü õîëáîæ ãàäààä ñ¿ëæýý, ìºí ãàäààä ñ¿ëæýýí¿¿äèéã õîëáîæ èíòåðíåò

ñ¿ëæýý “internet” ¿¿ñãýñýí áàéíà. Æèøýý íü: çºâõºí ÀÍÓ-ûí çàñãèéí ãàçàð áà ýë÷èí ñàéäûí ÿàìóóä

õîîðîíäîî õîëáîãäñîí ñ¿ëæýýã èíòåðíåò ñ¿ëæýý ãýæ îéëãîæ áîëíî.

Internet áóþó internet õî¸ð íü ÿëãààòàé îéëãîëò þì. “Internet” ãýäýã ¿ãèéã òîì ¿ñãýýð ýõë¿¿ëýí

áè÷ñýí íü äýëõèé äàõèíû ñ¿ëæýý þì. Ýíý ñ¿ëæýýíä èõ ñóðãóóëèóä, çàñãèéí ãàçàð, êîìïàíèóä, õóâü õ¿ì¿¿ñ

õýí ÷ áàéñàí õîëáîãäîæ ìýäýýëýë ñîëèëöîõ áîëîìæòîé.

Çóðàã 12. Èíòåðíåò ñ¿ëæýý

Áèä Internet õýìýýõ äýëõèé íèéòèéí ñ¿ëæýýã àøèãëàí çàõèà áè÷èõ, õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýýíèé òºëáºðºº

òºëºõ, íîì, ñýòã¿¿ë óíøèõ, ìýäýýëýë õàéõ ãýõ ìýòýýð ºäºð òóòìûí àìüäðàëäàà ºðãºí àøèãëàæ áàéãàà áèëýý.

Äýëõèé íèéòèéí ñ¿ëæýýã Internet ãýõýýñ ãàäíà World Wide Web ãýæ íýðëýäýã. WWW íü èíòåðíåò

ñ¿ëæýýíýýñ ÿëãààòàé îéëãîëò ãýäãèéã áèä ºìíº òàéëáàðëàñàí áèëýý.

1989 îíä åâðîïûí öºìèéí ñóäàëãààíû òºâä 13 îðíû ýðäýìòýí, ñóäëàà÷äûí áàã ìýäýýëëèéã õóðäàí

øóóðõàé ñîëèëöîõ øààðäëàãààñ ¿¿äýí WWW-èéã áèé áîëãîñîí ãýæ ¿çäýã. Õýðýãëýã÷ òàëààñ íü ñîíèðõâîë

WWW íü òîéìã¿é èõ ìýäýýëëèéí öóãëóóëãà áºãººä ¿¿íèéãýý âýá õóóäàñ ãýæ íýðëýäýã. Õóóäàñ á¿ð íü ººð

õóóäñóóäòàé õîëáîîòîé áàéäàã. Hypertext-èéã àøèãëàí Âýá õóóäñóóäûã áèé áîëãîäîã.

Âýá õóóäñóóäûã ¿ç¿¿ëäýã ïðîãðàìûã Browser áóþó çóó÷ ïðîãðàì ãýíý. Æèøýý íü: Internet Explorer,

Netscape Navigator, Mosaic ãýõ ìýò. Äýëãýöýíä ººð õóóäàñòàé õîëáîãäîõ áîëîìæèéã îëãîäîã äîîãóóðàà

çóðààñ á¿õèé òåêñòýí ìºð áàéäàã. ¯¿íèéã ãèïåðõîëáîëò áóþó Hyperlink ãýíý.

Õîîðîíäîî õîëáîîòîé âýá õóóäàñíóóäûí öóãëóóëãûã âýá ñàéò (Web Site) ãýõ áºãººä ýíý íü èíòåðíåòýä

òîäîðõîé õàÿãòàé áàéðëàäàã. Æèøýý íü: Internet explorer õýìýýõ çóó÷ ïðîãðàìûã àøèãëàí “Æóóë÷èí”

êîìïàíèé âýá ñàéòàä çî÷èëú¸. Æóóë÷èí êîìïàíèé âýá õóóäàñíû õàÿã íü http://www.mongoljuulchin.mn/ þì.

Ýíäýýñ õàðàõàä âýá õóóäàñíû õàÿã íü http://www ãýæ ýõýëäýã. ¯¿íèé äàðàà âýá õóóäàñíû íýð áàéðëàíà.

Æèøýý íü: mongoljuulchin. Õàÿãèéí òºãñãºëä 2-3 òýìäýãòýýñ á¿òñýí ºðãºòãºë áàéíà. Áàéãóóëëàãûí ¿éë

àæèëëàãààíû ÷èãëýë áîëîí ãàçàðç¿éí áàéðëàëûã òîäîðõîéëäîã 2 òºðëèéí ºðãºòãºë áàéäàã. Äýýðõè æèøýýíä

“mn” ãýñýí ìîíãîë óëñûã èëýðõèéëñýí ãàçàðç¿éí áàéðëàëûí äîìåéí õàÿãèéí ò¿âøèíã àøèãëàñàí áàéíà.