İlerİ tarİhlİ Çeke İlİŞkİn sorunlaracikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1056/1633.pdfİlerİ...

İLERİ TARİHLİ CcedilEKE İLİŞKİN SORUNLAR

Arş Goumlr Huumlseyin Cem CcedilOumlL

I GİRİŞ Ccedilek bir oumldeme aracıdır ve goumlruumllduumlğuumlnde oumldenir Ccedilekin uumlzerine keşide

tarihinden ayrı olarak yazılan ve ccedilekin oumldeneceği zamanı goumlsteren herhangi bir kayıt ccedilekin geccedilerliliğini etkilemez bu kayıtlar yazılmamış sayılır Bununla birlikte kanun koyucu ccedilek uumlzerine gerccedilek keşide tarihinin yazılmasını zorunlu tutmamıştır Kanun koyucunun bu tutumu uygulamada ccedilek uumlzerine gerccedilek keşide tarihi yerine ileri bir tarih yazılmasına olanak tanımıştır İleri tarihli ccedilek olarak adlandırılan bu ccedilekler oumldeme aracı işlevi yanında kredi aracı olma işlevini de yerine getirmektedirler Bu ccedilalışmada ileri tarihli ccedileklere ilişkin sorunlar tespit edilecek ve bu sorunların ccediloumlzuumlmuumlne youmlnelik goumlruumlşler incelenecektir

II İLERİ TARİHLİ CcedilEK A - Tanımı İleri tarihli ccedilek gerccedilekte duumlzenlendiği guumlnden daha ileri bir tarih

taşıyan gerccedileğe aykırı keşide tarihli ccedilekleri ifade eder Basit bir oumlrnekle (K)nın (L) lehine 27052003 tarihinde bir ccedilek keşide ettiğini varsaydığımızda ccedilek uumlzerine keşide tarihi olarak 27052003 yazılırsa normal ccedilek 27072003 yazılırsa ileri tarihli ccedilek soumlz konusu olur Uygulamada ileri tarihli ccedilek duumlzenlemek amacıyla ccedilekte gerccedilek keşide guumlnuuml yanında bir vade guumlnuuml veya senedin uumlzerine x tarihinde geccedilerli olacaktır vade tarihinden oumlnce muhatap bankaya ibraz edilemez şeklinde vade kayıtları yazılmaktadır Oumlnemle belirtelim ki bu şekilde duumlzenlenen ccedilekler ileri tarihli ccedilek değil normal ccedilek olup uumlzerlerindeki kayıtlar da yazılmamış sayılır

Ankara Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Oumlzel Hukuk (Ticaret Hukuku) Ana Bilim Dalı Araştırma Goumlrevlisi 1 Bkz GOumlLE Celal Ccedilek Hukuku Ankara 1989 s 70 REİSOĞLU Seza Tuumlrk Hukukunda ve Bankacılık Uygulamasında Ccedilek Ankara 1989 s 45

196 CcedilOL Yıl 2004

Gerccedilekte duumlzenlendiği guumlnden daha ileri tarih taşıyan ccedilekleri ifade etmek uumlzere ileri tarihli ccedilek terimi yanında sonraki tarihli ccedilek2 muahhar tarihli ccedilek3 postdate ccedilek4 nominal tarihli ccedilek5 oumlnceki tarihli ccedilek6 ve vadeli ccedilek7 terimleri de kullanılmaktadır İleri tarihli ccedileke youmlnelik oumlğretide farklı terimler kullanılması muhtevadan kaynaklanmamaktadır Muhteva aynıdır ancak bakış accedilısına goumlre farklı adlandırmalar soumlz konusudur Bu ccedilalışmada ileri tarihli ccedilek teriminin kullanılması tercih edilmiştir

B - Hukuki Dayanağı Tuumlrk hukukunda ileri tarihli ccedileklerle ilgili huumlkuumlmler Tuumlrk Ticaret

Kanununun 692 maddesinin 5 bendi 707 maddesinin II fıkrası ile 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 4 ve 16 maddeleridir

Ccedileklerde keşide guumlnuumlnuumln goumlsterilmesi zorunlu bir unsurdur (TTK m6925) Keşide guumlnuumlnuumln bulunmadığı bir senet kanunun aradığı diğer buumltuumln unsurlara sahip olsa dahi ccedilek niteliği kazanamaz (TTK m 6931) Kanun koyucu ccedileklerde keşide guumlnuuml olarak goumlsterilen tarihin senedin gerccedilek keşide guumlnuuml olmasını aramamıştır Kanun koyucunun bu tutumu ileri tarihli ccedilek duumlzenlenmesine olanak tanımaktadır

Tuumlrk hukukunda ileri tarihli ccedilek duumlzenlenmesini zımnen kabul eden asıl madde Tuumlrk Ticaret Kanununun 707 maddesinin II fıkrasıdır Bu fıkrada keşide guumlnuuml olarak goumlsterilen guumlnden oumlnce oumldenmek iccedilin ibraz olunan bir ccedilekin ibraz guumlnuuml oumldeneceği duumlzenlenmiştir Kanun koyucu bu fıkra ile bir ccedilekin uumlzerinde yazılı keşide tarihinden oumlnce muhatap bankaya ibrazı halinde karşılığı varsa oumldeneceğini accedilıkccedila duumlzenleyerek zımnen keşide guumlnuuml olarak goumlsterilen tarihten oumlnce ileri tarihli olarak tedavuumlle ccedilıkarılabileceğini ve bu tip bir senedin diğer yasal unsurlara sahip olması kaydıyla ccedilek sayılması gerektiğini ifade etmiştir8

2 Oumlrnek olarak bkz TANDOĞAN Haluk Sonraki Tarihli Ccedilekler ve Ticaret Kanunu ile 3167 Sayılı Kanun Accedilısından Ortaya Ccedilıkardıkları Sorunlar Tuumlrkiye Bankalar Birliği Yayınları 2 Baskı Ankara 1986 s 5 OumlZTAN Fırat Kıymetli Evrak Hukuku 2 Bası Ankara 1997 s 1054 3 Oumlrnek olarak bkz BARTU Nihat Muahhar Tarihli Ccedilekler ve Ccedilek Karşılıkları İstBD Eyluumll 1950 C XXIV S 9 s 524-531 4 Oumlrnek olarak bkz POROY Reha TEKİNALP Uumlnal Kıymetli Evrak Hukuku Esasları 12 Baskı İstanbul 1995 s 246 5 Oumlrnek olarak bkz DOMANİCcedil Hayri Karşılıksız Ccedilek Yargıtay Kararları ve Duumlnya Mevzuatından Oumlrnekler-Eleştiri ve Temenniler İstanbul 1983 s 18 19 37 6 Oumlrnek olarak bkz KALPSUumlZ Turgut (EREM Faruk CcedilELEBİCAN Guumlrgacircn) Hukukicirc Youmlnden Ccedilek İktisadicirc ve Hukukicirc Youmlnden Ccedilek 2 Baskı Ankara 1974 s 64 KINACIOĞLUNaci Kıymetli Evrak Hukuku 2 Baskı Ankara 1984 s 323 7 Vadeli ccedilek terimi piyasada yaygın olarak kullanılmaktadır Bununla birlikte GOLE vadeli ccedilek terimini ccedilekin kredi aracı olarak kullanıldığını goumlstermesi bakımından tutarlı goumlrmekle birlikte kanunun ruhuna ve sistemine aykırı bulmaktadır Bkz GOLE s 74 8 Bkz KALPSUumlZ (EREM CcedilELEBİCAN) Ccedilek s 105 GOumlLE s 72

C53Sal İLERİ TARİHLİ CcedilEKE İLİŞKİN SORUNLAR 197

3167 sayılı Ccedilek Kanununun 16 maddesi de vadeli bir ccedilekin uumlzerinde yazılı keşide tarihinden oumlnce muhatap bankaya ibrazında tamamen veya kısmen karşılıksız ccedilıkması halinde karşılıksız ccedilek sayılacağını ve bu ccedileki duumlzenleyen keşideci hakkında cezaicirc ve hukukicirc takibat yapılabileceğini belirterek Tuumlrk Ticaret Kanununun 707 maddesinin II fıkrası gibi zımnen Tuumlrk hukukunda ileri tarihli ccedilekin duumlzenlenebileceğini teyit etmiştir Yine 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 4 maddesinin I fıkrasında da uumlzerinde yazılı keşide tarihinden oumlnce ibraz olunan bir ccedilekin koşullara uygun ve karşılığının var olması durumunda muhatap banka tarafından vergi kimlik numarası saptandıktan sonra oumldenmek mecburiyetinde olduğu duumlzenlenmiştir

Sonuccedil olarak Tuumlrk hukukunda ileri tarihli ccedilek duumlzenlenebilmesini accedilıkccedila kabul eden herhangi bir huumlkuumlm bulunmadığı ancak yukarıda anılan huumlkuumlmlerin ileri tarihli ccedilek duumlzenlenmesine zımnen cevaz verdiği dolayısıyla bu tip ccedileklerin kanuna aykırı sayılmayacağı oumlğretide ileri suumlruumllmektedir9 Yargıtayın yerleşmiş iccediltihatları da ileri tarihli ccedileklerin hukuken geccedilerli ve ccedilek niteliğinde olduğu youmlnuumlndedir10

III İLERİ TARİHLİ CcedilEKİN DUumlZENLENME NEDENLERİ İleri tarihli ccedilek Tuumlrkiye uygulamasında bononun (ve policcedilenin) yerini

almış ve ekonomik hayatın vazgeccedililmez unsurları arasına girmiştir11 Borcun ileri bir tarihte oumldenecek olduğu durumlarda olağan olan borccedillu tarafından alacaklıya oumldeme taahhuumlduuml niteliğindeki bono (ya da policcedile) verilmesidir Ancak uygulamada yaygın bir şekilde bono (ya da policcedile) yerine ileri tarihli ccedilek verilmektedir İleri tarihli ccedilek duumlzenleme nedenlerinin ortaya konması ileri tarihli ccedilekin yol accediltığı sorunların ccediloumlzuumlmuuml oumlzellikle karşılıksız ccedilek duumlzenlemenin oumlnuumlne geccedililebilmesi iccedilin gereklidir Ccediluumlnkuuml karşılıksız ccedilek duumlzenlenmesini artıran nedenlerin başında ileri tarihli ccedilekler gelmektedir12

9 Bu youmlnde bkz KARAYALCcedilIN Yaşar Ticaret Hukuku III Ticaricirc Senetler (Kambiyo Senetleri) 4 Baskı Ankara 1970 s 278 KALPSUumlZ (EREM CcedilELEBİCAN) Ccedilek s 104 ŞİMŞEK Edip Hukukta ve Cezada Ticaricirc Senetler Ankara 1982 s 441 KINACIOĞLU s 323 REİSOĞLU Ccedilek s 45 GOumlLE s 72-73 POROY TEKİNALP s 247 10 Oumlrnek olarak bkz 11 HD 751981 E 1850 K 2241 (YKD 1981 C 7 S 7 s 865) Aksi youmlndeki bir karar iccedilin bkz 6 CD 22111967 E 966 K 712 (DOMANİCcedil Hayri CcedilAMOĞLU Ersin İccediltihattı Notlu Tuumlrk Ticaret Kanunu Ticaricirc Mevzuat 3 Baskı İstanbul 1977 s 517) Bu kararın eleştirisi iccedilin bkz KALPSUumlZ Turgut Ccedilek Hukukuna İlişkin Bazı Meseleler Hakkında Yargıtay Kararlarının Tahlili Batider 1981 C XI S 2 s 60-61 GOumlLE s 73-74 Bkz ALTUG Osman Vadeli Ccedilek ve Senetlerin Sigorta Kapsamına Alınması ve KDV Oumldemesindeki Ekonomik Ccedilelişkiler İSO Dergisi Mayıs 1993 Y 28 S 326 s 26-28 ALTUG Osman Vadeli Ekonomi Policcedileli Fatura Protestolu Senet İndeksi Vadeli Ccedilek ltwwwmedvatextcommerterhtmlosmanaltughtmlgt (07052003) İleri tarihli ccedilekin uygulamadaki yerine ilişkin GOumlKCcedilEnin şu tespitleri ilgi ccedilekicidir Tuumlrkiyede parayı uumlccedil temel odak yaratır Bunlardan birincisi Merkez Bankasıdır İkincisi


İleri tarihli ccedilek duumlzenlemenin nedenleri ortaya konurken iki sorudan hareket edilecektir Birinci soru keşidecinin neden ileri tarihli ccedilek duumlzenlediği ikinci soru ise lehdarın neden ileri tarihli ccedilek kabul ettiğidir Bu iki sorunun cevabı niteliğinde olmak uumlzere ileri tarihli ccedilek duumlzenlemenin altı nedeni bulunmaktadır

A - Kredi Aracı Olarak Kullanılabilmesi Ccedilek bir oumldeme aracıdır Bununla birlikte alacaklının borccedilluya kredi

vermesi veya borccedillunun alacaklıdan kredi alması amacıyla ileri tarihli ccedilek duumlzenlenebilir Şoumlyle ki alacaklı alacağını ccedilekin uumlzerinde yazılı keşide tarihine kadar borccedilludan istemekten kural olarak vazgeccedilerek borccedilluyu ccedilek bedeli ile sınırlı olarak ve ccedilek uumlzerinde yazılı keşide tarihine kadar kredilendirmiş olmaktadır Bir anlamda ibraz suumlrelerinin uzatılması soumlz konusudur13 Goumlruumllduumlğuuml gibi ileri tarihli ccedilekin kredi aracı olarak kullanılabilmesi hem keşidecinin ileri tarihli ccedilek duumlzenlemesinin hem de lehdarın ileri tarihli ccedilek kabul etmesinin ortak nedenidir

B - Keşidecinin Ağır Yaptırımlara Tabi Olması Ccedilek bedeli muhatap bankaca karşılıksız olduğu gerekccedilesiyle

hamiline oumldenemediği durumlarda keşideci 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 16 maddesindeki muumleyyidelerle karşılaşacaktır 16 maddenin ilk şeklinde karşılıksız ccedilek ccedileken keşidecinin hapis cezası ile cezalandırılacağı duumlzenlenmekte idi 4814 sayılı Kanunla 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 16 maddesi değiştirilmiş ve karşılıksız ccedilek keşide eden keşidecinin ağır para cezası ile succedilun tekrarı halinde ise hapis cezası ile cezalandırılacağı duumlzenlenmiştir14 Bu muumleyyideler alacaklılara alacaklarının oumldeneceği konusunda guumlvence vermektedir Zira ağır para ve hapis cezası muumleyyidelerinden ccedilekinen keşideci karşılığı olmayan ccedilek keşide etmeyecektir Anılan bu muumleyyidelerin kredi aracı olan bonoda mevcut bulunmayışı alacaklıyı ileri tarihli ccedilek kabul etmeye sevk etmektedir15

vadeli ccedilek yazan vatandaşlardır Vadeli ccedilek tutarı hem teminat hem de oumldeme aracı olarak yazılanları goumlzoumlnuumlne alırsanız Merkez Bankasının yarattığı paradan daha buumlyuumlk bir rakamdır Uumlccediluumlncuumlsuuml ise banka sisteminin kredi-mevduat kanalı ile yarattıkları banka parasıdır Bkz GOumlKCcedilE Deniz Guumlven Sorunu Var Mı Akşam Gazetesi 3 Ekim 2001 lthttpwwwaksamcomtrarsivaksam20011003vazarlarvazarlar30htmlgt (12052003) 12 Bu youmlnde bkz ŞİMŞEK s 441-442 TEKİNALP Uumlnal İleri Keşide Tarihli (Vadeli) Ccedileklere İlişkin Bir Oumlneri MHB Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Oumlzel Hukuk Buumllteni 1999-2000 Prof Dr Aysel Ccedilelikele Armağan Y 19-20 S 1-2 s s 925 931 13 Bkz REİSOĞLU Ccedilek s 46 OumlZTAN s 1054 14 Bkz REİSOĞLU Seza Son Yasal Değişiklikler Accedilısından Ccedilek Bankacılar Dergisi 2003 S 44 s 64-65 ARKAN Sabih 3167 Sayılı Ccedilekle Oumldemelerin Duumlzenlenmesi ve Ccedilek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunda Yapılan Değişiklikler Batider 2003 C XXII S l s 17-22 15 Bu youmlnde bkz ŞİMŞEK s 442 GOumlLE s 71

C53Sal İLERİ TARİHLIcirc CcedilEKE İLİŞKİN SORUNLAR 199

Dolayısıyla keşidecinin ağır yaptırımlara tabi olması lehdarın ileri tarihli ccedilek kabul etmesinin bir nedenidir

C - Muhatabın Banka Olması Tuumlrkiyede oumldenecek ccedileklerde muhatap olarak ancak bir banka

goumlsterilebilir (TTK m694I) Bankanın muhatap olması alacaklıya alacağını tahsil edeceğine ilişkin guumlven vermektedir Zira bankanın muumlşterilerine ccedilek defteri verirken basiretsiz davranmayacağı uumlccediluumlncuuml kişiler (alacaklılar) tarafından varsayılmaktadır Bu durumda alacaklı borccedilludan bono almak yerine ccedilek almayı tercih edecektir Dolayısıyla muhatabın banka olması da keşidecinin ağır yaptırımlara tabi olması gibi lehdarın ileri tarihli ccedilek kabul etmesinin bir nedenidir

D - Damga Vergisinden Muaf Olması Ccedilekler Damga Vergisinden muaf tutulmuştur (TTK m 694III DVK

ml Damga Vergisi Kanununa Ekli 1 Sayılı Tablo) Damga vergisinden muaf olma keşidecinin ileri tarihli ccedilek duumlzenlemesinin bir nedenidir Borccedillu bono keşide etmesi durumunda yazılı tutarın binde 75i oranında damga pulu yapıştırarak Damga Vergisi oumldemek zorundadır Borccedillu bonoyla aynı işleve sahip ileri tarihli ccedilek keşide etmesi durumunda vergi masrafından kurtulacaktır16 Hemen belirtelim ki bu durumda yasal olmayan bir fiil olan vergi kaccedilakccedilılığı değil yasal bir fiil olan vergiden kaccedilınma durumu soumlz konusudur Vergiden kaccedilınma vergi kanunlarına aykırı hareket etmeksizin bireyin vergi muumlkellefiyetinden kurtulması ve hazineyi vergi kaybına uğratmasıdır Yasal boşluktan yararlanan keşidecilerin bono yerine ileri tarihli ccedilek kullanmakla vergi kaccedilırdıklarını iddia etmek kanaatimce doğru değildir17 Ancak bono yerine ileri tarihli ccedilek kullanılması durumunda hazinenin vergi kaybına uğradığı iddiası doğrudur Oumlğretide ccedilekin bir kredi aracı olarak kullanıldığı durumlarda bu senetlere bono niteliği verilmiş olacağından kanuna karşı hile huumlkuumlmlerine goumlre damga vergisi muafiyetinden yararlanılmaması ve damga vergisinin cezalı olarak tahsil edilmesi gerektiği de ileri suumlruumllmektedir18 Kanaatimce yapılması gereken

İleri tarihli ccedileklerin keşide tarihinden oumlnce bankaya ibraz edilmesi ve karşılığının bulunmaması durumunda keşidecinin sorumluluğuna ilişkin huumlkuumlmlerin normal ccedileklerle aynı olması oumlğretide eleştirilmektedir İleri tarihli ccedilek duumlzenlemeyi cazip hale getiren bu huumlkuumlmlere aşağıda ayrıntılı olarak değinilecektir Bkz aşa IV - C - 2 3 16 YASAMANa goumlre Damga Vergisinden muaf olma vergi oranı ccedilok duumlşuumlk olduğu iccedilin (vadeli) ccedilekin yaygınlıkla kullanılmasında oumlnemli bir faktoumlr değildir Asıl faktoumlr keşidecinin ağır yaptırımlara tabi olmasıdır Bkz YASAMAN Hamdi Ccedilek 40 Yılında Tuumlrk Ticaret Kanunu İstanbul Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı ile Deniz Hukuku Anabilim Dalı Oumlğretim Uumlyeleri ile Araştırma Goumlrevlilerinin Değerlendirmeleri İstanbul 1997 s 226 17 Aksi youmlnde bkz ŞİMŞEK s 442 18 Bkz KARAYALCcedilIN Senetler s 291 TANDOĞAN s 24-25 REİSOĞLUCcedilek s 47


ileri tarihli ccedilek keşide edenleri cezalandırmak değil ileri tarihli ccedilekleri de damga vergisine tabi kılmak olmalıdır19

E - Teminat Aracı Olarak Kullanılabilmesi İleri tarihli ccedilekin teminat aracı olarak kullanılabilmesi hem keşidecinin

ileri tarihli ccedilek duumlzenlemesinin hem de lehdarın ileri tarihli ccedilek kabul etmesinin ortak nedenidir Keşidecinin lehdara olan bir borcu iccedilin teminat olarak ileri tarihli ccedilek duumlzenlediği veya elindeki vadeli bir ccedileki devrettiği goumlruumllmektedir Oumlğretide ccedilekin borca karşılık teminat niteliğinde alacaklıya verilmesinin kanunun ruhuna ve sistemine uygun olmadığı ancak ticaricirc ihtiyaccedilların uumlruumlnuuml olarak bu yola gidildiği ileri suumlruumllmektedir Esasen ibraz suumlrelerinin kısa olması normal ccedileklerin teminat olarak verilmesini guumlccedilleştirir Ancak ileri tarihli ccedileklerde ibraz suumlresinin uzatılmış olması teminat fonksiyonunu sağlamada daha elverişlidir20

F - Zorunlu Durumlarda İbraz Suumlresinin Kısalmasını Engellemesi Keşideci ccedilekin lehdarın eline fiilen geccedil ulaştığı durumlarda ileri tarihli

ccedilek duumlzenleyebilmektedir Bu durumda keşideci ccedilekin yasal ibraz suumlresinin kısalmasını engellemek iccedilin keşide tarihi olarak gerccedilek tarihi değil ccedilekin lehdara ulaşacağı tarihi yazmaktadır Bu şekilde duumlzenlenen ileri tarihli ccedileklerin kredi aracı olmadığı bir zorunluluktan kaynaklandığı accedilıktır21

IV İLERİ TARİHLİ CcedilEKİN KEŞİDE TARİHİNDEN OumlNCE BANKAYA İBRAZ EDİLMESİNİN YOL ACcedilTIĞI SORUNLAR

İleri tarihli ccedilekler ccedilek uumlzerinde goumlsterilen keşide tarihinden sonra ve ibraz suumlresi iccedilinde bankaya ibraz edilmesi durumunda normal ccedileklere oumlzguuml kurallara tabi olacaktır Ancak ileri tarihli ccedileklerin ccedilek uumlzerinde goumlsterilen keşide tarihinden oumlnce bankaya ibraz edilmesi durumunda ileri tarihli ccedileklerin oumlzelliğinden kaynaklanan birtakım sorunlarla karşılaşılmaktadır Bu sorunlar uumlccedil başlık altında toplanabilir Birincisi ileri tarihli ccedileklerin keşide tarihinden oumlnce bankaya ibraz edilmesi ve keşidecinin hesabında yeterli karşılık bulunması durumunda bankanın oumldemekle yuumlkuumlmluuml muuml yoksa yetkili mi olduğu sorunudur İkincisi ileri tarihli ccedileklerin keşide tarihinden oumlnce bankaya ibraz edilmesi ve keşidecinin hesabında yeterli karşılık bulunmaması durumunda keşidecinin hangi tarihten itibaren duumlzeltme hakkını kullanabileceği sorunudur Uumlccediluumlncuumlsuuml ve en oumlnemlisi ise ileri tarihli ccedileklerin keşide tarihinden oumlnce bankaya ibraz edilmesi

19 Bu youmlnde bkz ŞİMŞEK s 442 DİRİKKAN Huriye Ccedilekle Oumldemelerin Duumlzenlenmesi ve Ccedilek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun ile İcra ve İflas Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Tasarısı Eleştirisi Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Y 2002 C 4 S l s 19dn31 20Bkz GOumlLE s 68-69 21 Bkz REİSOĞLU Ccedilek s 45-46 GOumlLE s 71-72

bull raquo M i bull ı I ı ı raquo ıı ı ı ı m | | ı

C53 Sal İLERİ TARİHLİ CcedilEKE İLİŞKİN SORUNLAR 201

durumunda bankada yeterli karşılığı bulunmayan keşideci aleyhine hangi yaptırımların uygulanacağı sorunudur

İleri tarihli ccedilekin keşide tarihinden oumlnce bankaya ibraz edilmesinin yol accediltığı bu sorunlar 3167 sayılı Ccedilek Kanunundan oumlnceki doumlnem 3167 sayılı Ccedilek Kanunundan sonraki doumlnem ve 3167 sayılı Ccedilek Kanununda 4814 sayılı Kanunla değişiklik yapılmasından sonraki doumlnem olmak uumlzere uumlccedil doumlnem iccedilinde incelenecektir

A mdash Bankanın Oumldeme Yetkisi veya Yuumlkuumlmluumlluumlğuuml Sorunu

1 3167 sayılı Ccedilek Kanununun yuumlruumlrluumlğe girmesinden oumlnce Tuumlrk Ticaret Kanununun 707 maddesinin II fıkrası (Keşide guumlnuuml olarak goumlsterilen guumlnden evvel oumldenmek iccedilin ibraz edilen ccedilek ibraz guumlnuuml oumldenir) bankanın sorumluluğuna ilişkin goumlruumlş ayrılıklarına neden oluyordu Bu huumlkuumlm bankanın karşılığı olan bir ccedileki oumldemekle yuumlkuumlmluuml olup olmadığı sorusuna net yanıt vermiyordu Oumlğretide Tuumlrk Ticaret Kanununun 695 maddesinin II fıkrası dikkate alınarak bankanın karşılığı olan bir ccedileki oumldemekle yuumlkuumlmluuml olduğu ileri suumlruumllmekteydi22 Ancak uygulamada kimi bankalar karşılığı olan ccedilekleri oumldemede kendilerini yuumlkuumlmluuml goumlrmuumlşler kimileri ise bu konuda takdir hakkına sahip olduklarını kabul ederek karşılığı olan ccedilekleri oumldememişlerdir23

2 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 4 maddesi ile ibraz edildiği anda ccedilekin karşılığı bulunduğu takdirde muhatap bankaya oumldeme mecburiyeti (yuumlkuumlmluumlluumlğuuml) getirilerek Tuumlrk Ticaret Kanununun 707 maddesinin II fıkrasındaki anlam kapalılığı giderilmiştir24

3 Bankanın oumldeme yuumlkuumlmluumlluumlğuuml 4814 sayılı Kanunla 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 4 maddesinde yapılan değişiklikte de devam etmektedir Şoumlyle ki (yeni) 4 madde de koşullarına uygun ve karşılığı var olan ccedilekin muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin vergi kimlik numarası saptandıktan sonra oumldeneceği duumlzenlenmiştir25

B - Duumlzeltme Hakkının Suumlresi Sorunu

Duumlzeltme hakkı keşideciye karşılıksız ccedilek keşidesi dolayısıyla ortaya ccedilıkan hukuka aykırılığı duumlzeltme imkanı veren ve keşidecinin

22 Bkz KARA YALCcedilIN Senetler s 278 KALPSUumlZ (EREM CcedilELEBİCAN) Ccedilek s 105 ŞİMŞEK s 442 23 Bkz GOumlLE s 81-83 24 12 HD 551988 E 2577 K 6027 Ccedilek goumlruumllduumlğuumlnde oumldenecek bir oumldeme aracıdır Duumlzenleme tarihinden oumlnce bankaya ibrazı halinde hesapta para varsa oumldenmesi gerekeceğinden guumlnuumlnden oumlnce bankaya ibraz edildiği iccedilin kambiyo senedi niteliğini yitirmez (AnkBD 1988 S 3 s 449) 25 Bu youmlnde bkz REİSOĞLU Değişiklikler s 56 59


cezalandırılmasını oumlnlemeye youmlnelik bir kurumdur26 Keşideci duumlzeltme hakkını kullanırsa -tazminat gecikme faizi ve ccedilekin karşılıksız kalan boumlluumlmuumlnuuml oumlderse- hamilin şikayet hakkı doğmamaktadır

1 Duumlzeltme hakkı 3167 sayılı Ccedilek Kanununun yuumlruumlrluumlğe girmesinden oumlnce kanunlarımızda duumlzenlenmemiştir

2 Duumlzeltme hakkı mevzuatımıza 3167 sayılı Ccedilek Kanunu ile girmiştir Ccedilek Kanununun 7 ve 8 maddelerinde hesapta yeterli karşılık bulunmadığı iccedilin kendisine ibraz edilen ccedileki oumldemeyen bankanın ibraz tarihini izleyen on işguumlnuuml iccedilinde hesap sahibine ihtar mektubu goumlndereceği hesap sahibinin de ihtar mektubunu aldığı veya almış sayıldığı tarihten itibaren yedi işguumlnuuml iccedilinde duumlzeltme hakkını kullanabileceği duumlzenlenmiştir Bu duumlzenleme bankalara buumlyuumlk kuumllfet yuumlklemekte ve tebligatın yapılıp yapılmadığı noktasında uygulamada sorunlara yol accedilmakta idi

3 İleri tarihli ccedilekler accedilısından duumlzeltme hakkının suumlresi 4814 sayılı Kanunla 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 7 ve 8 maddelerinin değiştirilmesi sonrası sorun hacirclini almıştır Ccedilek Kanununun yeni 8 maddesine goumlre keşideci ccedilekte yazdı keşide guumlnuumlne goumlre hesaplanacak ibraz suumlresinin bitim tarihinden itibaren en geccedil on guumln iccedilinde ccedilekin karşılıksız kalan kısmını yuumlzde on tazminatı ve ibraz tarihinden itibaren oumldeme guumlnuumlne kadar geccedilen suumlre iccedilin hesaplanacak gecikme faizi ile birlikte oumldemek suretiyle duumlzeltme hakkını kullanabilecektir27

Kanun koyucu ileri tarihli ccedileklerle normal ccedilekler arasında duumlzeltme hakkının suumlresi bakımından ayrım yapmamıştır Bu nedenle Ccedilek Kanunundaki accedilık duumlzenleme gereğince keşide tarihinden oumlnce ibraz edilen ve karşılıksız ccedilıkan ileri tarihli ccedileklerde duumlzeltme hakkı normal ccedileklerle aynı biccedilimde en geccedil yasal ibraz suumlresinin bitiminden itibaren on guumln iccedilinde kullanılacaktır Boumlylece hamil fiili ibraz tarihinden yasal ibraz suumlresinin sonuna kadar keşideci aleyhine şikayet hakkını kullanamayacaktır Bu durumda duumlzeltme hakkı suumlresi normal ccedileklerde asgaricirc on guumln iken ileri tarihli ccedileklerde fiili ibraz tarihi ile yasal ibraz suumlresinin bitimi arasındaki suumlreye eklenecek on guumln olarak karşımıza ccedilıkacaktır Basit bir oumlrnekle (K) tarafından 01062003 tarihinde (L) lehine Ankarada bir ccedilek keşide edildiğini oumldeme yeri olarak Ankara ve keşide tarihi olarak da 01092003 yazıldığını soumlz konusu ccedilekin 01072003 tarihinde oumldeme yerindeki yetkili bankaya ibraz edildiğini ve karşılıksız ccedilıktığını varsayalım Bu durumda keşideci (K) fiili ibraz tarihi olan 01072003 tarihi ile duumlzeltme hakkı suumlresinin son guumlnuuml olan 21092003 tarihi arasında duumlzeltme hakkını kullanabilecektir

26 Duumlzeltme hakkına ilişkin olarak bkz OumlZTUumlRK Oumlzguumlr Ccedilekte Duumlzeltme Hakkı Batider 2001CXXISls215 27 Ayrıca bkz REİSOĞLUDeğişiklikler s 61-63 ARKAN s 12-15


Goumlruumllduumlğuuml gibi normal ccedileklerde asgaricirc on guumln olan duumlzeltme hakkı suumlresi ileri tarihli ccedileklerde fiili olarak uzatılmış olmaktadır Duumlzeltme hakkı hamilin keşideciyi şikayet hakkının doğması youmlnuumlnden oumlnemlidir İleri tarihli ccedilekler accedilısından duumlzeltme hakkının uzatılmış olması keşidecinin lehine hamilin ise aleyhinedir Bu duumlzenleme karşılıksız ccedilek keşide eden keşidecilerin cezalandırılmasını geciktirici niteliktedir 3167 sayılı Ccedilek Kanununun asıl amacı ccedilek hamillerinin korunmasıdır Mevcut duumlzenleme ayrıca fiili durumu yasallaştırarak ccedilekte vadeyi kabul eder niteliktedir

İleri tarihli ccedileklerde duumlzeltme hakkı suumlresine ilişkin mevcut duumlzenlemenin kanun koyucu tarafından hangi amaccedilla getirildiği kanun gerekccedilesinden anlaşılamamaktadır Dahası Kanunun hazırlanış safhaları goumlzden geccedilirildiğinde bu duumlzenlemenin bilinccedilli olarak yapıldığı bile kuşku uyandırmaktadır Şoumlyle ki 58 Huumlkuumlmet tarafından hazırlanan tasarıda mevcut 16 maddedeki ibraz suumlresi iccedilinde veya uumlzerinde yazdı keşide tarihinden oumlnce ifadesi yerine keşide guumlnuumlne goumlre ibraz suumlresi iccedilinde ifadesi kullanılarak ileri tarihli ccedileklerin keşide guumlnuumlnden oumlnce ibraz edilmesi ve karşılıksız ccedilıkması durumunda keşideci aleyhine hiccedilbir yaptırım uygulanmayacağı oumlrtuumlluuml biccedilimde kabul edilmiş ancak Adalet Komisyonu tasarıdaki soumlz konusu ifadeyi uumlzerinde yazdı keşide tarihinden oumlnce veya ibraz suumlresi iccedilinde biccediliminde değiştirmiş idi28 Karşılıksız ccedileke ilişkin 16 maddede yapılan bu oumlnemli değişiklik duumlzeltme hakkına ilişkin 8 maddede de değişiklik yapılmasını zorunlu kılmaktaydı Ancak Adalet Komisyonu 16 madde ile 8 madde arasındaki ilişkiyi bilerek ya da bilmeyerek goumlz ardı etmiş ve duumlzeltme hakkını duumlzenleyen 8 maddede değişiklik yapmaya gerek goumlrmemiştir

Sonuccedil olarak ileri tarihli ccedileklerin keşide tarihinden oumlnce bankaya ibraz edilmesi ve karşılıksız ccedilıkması durumunda duumlzeltme hakkının en geccedil yasal ibraz suumlresinin bitiminden itibaren kullanılabileceğini oumlngoumlren yeni duumlzenleme kanaatimce yerinde değildir İleri tarihli ccedileklere ilişkin duumlzeltme hakkı (ve zamanaşımı29) suumlresinin fiili ibraz guumlnuumlne yasal ibraz suumlreleri

^BkzaşaIV-C-3 29 Duumlzeltme hakkının başlangıcına ilişkin mevcut sorun zamanaşımı suumlresinin başlangıcı sorunu ile paralel niteliktedir Şoumlyle ki ileri tarihli ccedilekte zamanaşımı suumlreleri normal ccedileklerde olduğu gibi yasal ibraz suumlresi bitiminden itibaren başlar (TTK m 726) Diğer bir deyişle ileri tarihli ccedileklerin uumlzerinde yazılı keşide tarihlerine goumlre yasal ibraz suumlrelerinin son guumlnuuml tespit edilerek bu tarihe goumlre zamanaşımı suumlreleri belirlenir Yargıtay ileri tarihli ccedileklerde zamanaşımı suumlresinin başlangıcına ilişkin bir uyuşmazlıkta bu youmlnde karar vermiştir Ancak karara muhalefet şerhi koyan bir uumlye karşı oy yazısında keşide tarihinden oumlnce ibraz edilen ileri tarihli ccedileklerin zamanaşımı suumlresinin başlangıcının yasal ibraz suumlresinin bitimi olarak kabul edilmesinin Tuumlrk Ticaret Kanununun 6 maddesine aykırılık teşkil ettiği aksi halde ccedilekte vadenin kabul edilmiş sayılacağı zamanaşımı suumlresinin ccedilekin ibraz guumlnuumlne yasal ibraz suumlreleri eklenerek bu suumlrelerin sonundan itibaren başlatılması gerektiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Bkz 12 HD 25021995 E 1787 K 2449 (ERİŞ Goumlnen Yeni Ccedilek Yasası Işığında Uygulamalı Ccedilek Hukuku 4 Baskı Ankara 2003 s 294)


eklenerek bu suumlrelerin sonundan itibaren başlatılması gerek Ccedilek Kanununun gerekse kıymetli evrak hukuku sisteminin amaccedillarına daha uygundur10

C - Karşılıksız Ccedilek Keşide Eden Keşideciye Uygulanacak Yaptırım Sorunu

1 3167 Sayılı Ccedilek Kanunundan Oumlnceki Doumlnem 3167 sayılı Ccedilek Kanununun yuumlruumlrluumlğe girmesinden oumlnce ileri tarihli

ccedileklerin karşılıksız ccedilıkması halinde nasıl bir yaptırım uygulanacağı konusunda teredduumltler mevcuttu Tuumlrk Ticaret Kanununda karşılıksız ccedilek ile ilgili bir huumlkuumlm bulunmamaktaydı TBMM 1711929 tarihli ve 471 sayılı yorum kararında karşılıksız ccedilek ile ilgili Tuumlrk Ceza Kanununun dolandırıcılık huumlkuumlmlerinin uygulanacağını belirtmişti31 Ancak gerek oumlğreti gerekse Yargıtay ileri tarihli ccedileklerde ccedileke konulan tarihten oumlnce bankaya muumlracaat edildiğinde ve ccedilekin karşılığı ccedilıkmadığında kasıt unsurunun bulunmaması nedeniyle dolandırıcılık succedilunu kabul etmemiştir Dolayısıyla bu doumlnemde ileri tarihli ccedilekin keşide tarihinden oumlnce ibraz edilmesi ve karşılıksız ccedilıkması durumunda keşideci aleyhine cezaicirc yaptırım uygulanamıyordu Bununla birlikte oumlğretide karşılıksız ccedilıkan ileri tarihli ccedileklerin hukuken karşılıksız ccedilek huumlkmuumlnde olduğunu ve dolayısıyla Tuumlrk Ticaret Kanununun 695III ve 722 maddelerinde oumlngoumlruumllen hukukicirc yaptırımların keşideci aleyhine uygulanabileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr12

2 3167 Sayılı Ccedilek Kanunundan Sonraki Doumlnem 1985 yılma kadar geccedilen suumlre iccedilinde karşılıksız ccedilek keşidesi artmış ve

Tuumlrk Ceza Kanununun dolandırıcılık huumlkmuumlnuumln (TCK m503) karşılıksız ccedileki oumlnlemede yetersiz kaldığı goumlruumllmuumlştuumlr Karşılıksız ccedilek olaylarındaki artış ccedilekin tedavuumlluuml iccedilin gerekli olan guumlveni ortadan kaldırmıştır Oysa ekonomide arzu edilen piyasalarda para yerine geccedilen araccedilların tedavuumlluumlnuumln ve bu bağlamda ccedilek kullanımının yaygınlaştırılmasıdır Tuumlrk Ticaret Kanununda yer alan ccedileke ilişkin duumlzenlemelerin oumlzellikle karşılıksız ccedilek keşidesini engellemekte yetersiz kalması uumlzerine seksenli yılların başından itibaren ccedilekle ilgili yeni yasal duumlzenleme konusunda ccedilalışmalar yapılmıştır Bu ccedilalışmaların sonunda karşılıksız ccedilek keşidesinin engellenmesi ccedilek hamillerinin guumlveninin sağlanması ve bu suretle ccedilekin oumldeme iccedilin tedavuumll

Ayrıca 1930 tarihli Alman Ccedilek Kanununun ccedilekin uumlzerinde keşide guumlnuumlnuumln değil fiili ibraz guumlnuumlnuumln zamanaşımına esas alındığına ilişkin duumlzenlemesi iccedilin bkz DOMANİCcedil Karşılıksız Ccedilek s 18 30 Krş ERİŞ s 749-750 ARKAN s 13 31 TBMMnin bu kararına ilişkin olarak bkz DOMANİCcedil Karşılıksız Ccedilek s 38 GOumlLE s 83-84 dn 49 32 3167 sayılı Ccedilek Kanunundan oumlnceki doumlneme ilişkin ayrıntılı bilgi iccedilin bkz DOMANİCcedil Karşılıksız Ccedilek s 38-90 TANDOĞAN 28-34 REİSOĞLU Ccedilek s 46 GOumlLE s 81-87

C53 Sa 1 İLERİ TARİHLİ CcedilEKE İLİŞKİN SORUNLAR 205

aracı olmasını temin etmek amacıyla 3167 sayılı Ccedilek Kanunu yuumlruumlrluumlğe girmiştir33

3167 sayılı Ccedilek Kanununda ccedilekin bankaya ibrazı ve oumldenmesi (m4) ccedilek karşılığının oumldenmemesi (m5) ve karşılıksız ccedilek durumunda keşideciye youmlnelik yaptırımlar (m 16) konusunda ileri tarihli ccedilek ile normal ccedilek arasında ayrım yapılmamıştır Anılan bu huumlkuumlmlere goumlre ileri tarihli ccedileklerin uumlzerinde yazılı tarihten oumlnce ibraz edilmeleri ve yeterli karşılıklarının bulunmaması nedeniyle kısmen de olsa oumldenmemeleri durumunda bu ccedilekler karşılıksız ccedilek olarak muumltacirclacirca edilecektir Karşılıksız ccedilekleri keşide edenler hakkında Ccedilek Kanununun 16 maddesindeki yaptırımlar uygulanacaktır 16 maddede karşılıksız ccedilek keşide eden kişilerin 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacağı ayrıca mahkemenin işlenen succedilun mahiyetine goumlre 1 yıl ile 5 yıl arasında belirleyeceği bir suumlre iccedilin bankalarda ccedilek hesabı accedilmasının ve ccedilek keşide etmesinin yasaklanmasına karar verebileceği duumlzenlenmiştir34

3167 sayılı Ccedilek Kanununun bu duumlzenlemeleri oumlzellikle ileri tarihli ccedileklerle normal ccedileklerin karşılıksız ccedilıkması durumunda aynı yaptırımlara tabi tutulmaları accedilısından daha Kanun tasarı aşamasında iken dahi oumlğretide şiddetli tartışmalara neden olmuştur35 3167 sayılı Ccedilek Kanununda yer alan duumlzenlemelerin lehinde ve aleyhinde olan yazarların goumlruumlşlerinin ccedilatışma noktasını ileri tarihli ccedileklerle normal ccedilekler arasında ccedilekin karşılıksız ccedilıkması durumunda uygulanacak yaptırımlar accedilısından ayrım yapılıp yapılmayacağı konusu oluşturmaktadır36

3 3167 Sayılı Ccedilek Kanununda Değişiklik Ccedilalışmaları ve 4814 Sayılı Kanunla Değişiklik Yapılmasından Sonraki Doumlnem

33 RG 24091985 S 18714 (Kabul Tarihi 03041985) 34 Karşılıksız ccedilekin hapis cezası muumleyyidesine tabi tutulması bir yandan ccedilek kullanmanın yaygınlaşmasına diğer yandan karşılıksız ccedilekten dolayı ceza davalarının artmasına neden olmuştur Bkz CcedilEKER Mustafa Ccedilek ve Yeni Kanun Tasarısı Haziran 2002 ltwwwturkhukuksitesicomfaqcekkanuntasarisishtmlgt (06052003) 35 3167 sayılı Ccedilek Kanununda değişiklik yapan 4814 sayılı Kanunda bu konuda esaslı bir değişiklik yapılmamış olması seksenli yılların başında yapılan tartışmaların (Bkz Batider 1982 C XI S 3) devam edeceğini goumlstermektedir Dolayısıyla konu canlılığını korumaktadır 36 KALPSUumlZ (Ccedilek Hukuku s 61-62) ileri tarihli ccedileklerle normal ccedilekler arasında karşılıksız ccedilek ccedilekme succedilunun doğumu bak mından bir ayrım yapmanın isabetli ve bir oumldeme aracı olan ccedilekin niteliğine ve oumlzelliğine uygun olmadığını uygulanacak usucircl ve muumleyyideler accedilısından da ileri tarihli ccedileklerle normal ccedilekler arasında ayrım yapılmamasının ticaricirc işlemlerin guumlvenliği ve ccedileklerin tedavuumll yeteneğinin korunması bakımından gerekli olduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr KARAYALCcedilIN ileri tarihli ccedileklerin ibraz edilmesi ve karşılık olmadığı iccedilin oumldenmemesi halinde boumlyle bir ccedilekin keşidecisinin (normal ccedileklerin aksine) karşılıksız ccedilek keşide etmiş sayılmaması gerektiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Bkz Prof Dr Yaşar Karayalccedilının İleri Tarihli Ccedileklerle İlgili Goumlruumlşuuml Batider Haziran 1982 C XI S 3 s 126


Karşılıksız ccedilek keşide etme succedilu doksanlı yılların sonlarından itibaren yaşanan ekonomik krizle bağlantılı olarak artmıştır37 Bu durum oumlzellikle karşılıksız ccedilek keşide etme succedilunun yaptırımı konusunda Adalet Bakanhğını yeni ccediloumlzuumlmler aramaya youmlneltmiştir Bu sırada Avrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesine ek 4 Protokoluumln uumllkemiz tarafından onaylanmasının sonucu olarak Anayasada değişikliklere gidilmiştir 4709 sayılı Kanun ile Anayasanın 38 maddesine Hiccedil kimse yalnızca soumlzleşmeden doğan bir yuumlkuumlmluumlluumlğuuml yerine getirememesinden dolayı oumlzguumlrluumlğuumlnden alıkonulamaz fıkrası eklenmiştir38 Bu fıkra karşılığı olmadığı iccedilin oumldenmeyen ccedileklerden dolayı keşideciyi hapis cezası ile cezalandıran 3167 sayılı Ccedilek Kanununda değişiklik yapılmasının gerekip gerekmediği tartışmalarını başlatmıştır Oumlğretide egemen goumlruumlş değişiklik yapılmasının gerekmediği39 noktasında olmakla birlikte mahkemeler karşılıksız ccedileke ilişkin davaların uyum kanunları ccedilıkıncaya kadar bekletilmesine karar vermişlerdir Nitekim bu konuda verilen bir hapis cezası huumlkmuuml uyum kanununun beklenmesi gerektiği gerekccedilesiyle Yargıtay tarafından bozulmuştur40 Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı bu karara itiraz etmiş ve Yargıtay Ceza Kurulu Anayasanın yeni 38VIII huumlkmuuml Ccedilek Kanununun 16 maddesiyle ccedileliştiği gerekccedilesiyle yapılan itirazı reddetmiştir4 Son olarak Anayasa Mahkemesi Ccedilek Kanununun 16 maddesinin Anayasanın 38VIII huumlkmuumlne aykırılığı nedeniyle yerel mahkemelerden gelen itiraz davalarını reddetmiştir42 Ancak

YASAMAN (s 227) ileri tarihli ccedileklerle normal ccedileklerin karşılıksız ccedilıkması durumunda aynı yaptırımlara tabi tutulmalarının adil olmayan sonuccedillar doğuracağını ileri tarihli ccedilekler accedilısından kasıt unsurunun aranması gerektiği goumlruumlşuumlndedir Ayrıca bkz TEKİNALP Oumlneri s 926-927931 37 Bu konuda istatistik bilgileri iccedilin bkz YUumlCEL Mustafa Toumlren Ccedilek Succedilları Kriminolojisi Ccedilek Hukukunun Guumlncel Sorunları Sempozyum 4 Ocak 2002 İstanbul 2002 s 39-53 38 RG 17102001 S 24556 muumlkerrer (Kabul Tarihi 03102001) 3 Bu youmlnde bkz DİRİKKAN s 2-7 + dn 8deki yazarlar Aksi youmlnde bkz SOMER Mehmet (KABOĞLU İbrahim Ouml CENTEL Nur) Ccedilekle Oumldemelerin Duumlzenlenmesi ve Ccedilek Hamillerinin Korunması Hakkında Değişiklik Yapılmasına İlişkin Adalet Bakanlığı Kanun Taslağı Hakkında Goumlruumlşler 3167 Sayılı Ccedilekle Oumldemelerin Duumlzenlenmesi ve Ccedilek Hamillerinin Korunması Hakkındaki Kanunda Yapılan Değişikliklerin Anayasa Ceza ve Ticaret Hukuku Huumlkuumlmleri Ccedilerccedilevesinde Değerlendirilmesi İstanbul 2002 s 57 CcedilEKER lt w w w turkhukuksitesi comfaqcekkanuntasari si shtmlgt (06052003) Ayrıca bkz AİHS ve Anayasa m38 f8 Accedilısından Oumldenmeyen Para Borccedillarında Yaptırımlar Sempozyumu 1 Aralık 2001 Ankara 2002 Ccedilek Hukukunun Guumlncel Sorunları Sempozyum 4 Ocak 2002 İstanbul 2002 10 CD 23102001 E 12356 K 22808 (CcedilEKER ltwwwturkhukuksitesicomfaq cekkanuntasarisishtmlgt (06052003) 41 Bkz CcedilEKER ltwwwturkhukuksitesicomfaqcekkanuntasarisishtmlgt (06052003) 42 Ay Mah 21112002 E 2001408 K 2002191 Kararın gerekccedilesi iccedilin bkz RG 2 Ekim 2003 S 25247 s 9-16


yaşanan tuumlm bu gelişmelerin etkisiyle Ccedilek Kanununda değişiklik yapılması ccedilalışmaları hızlanmıştır

3167 sayılı Ccedilek Kanununun değiştirilmesi ccedilalışmaları sırasında oumlzellikle iki konu uumlzerinde yoğun tartışmalar yaşanmıştır

Birinci konu karşılıksız ccedilek keşide etme succedilunun muumleyyidesinin hapis cezası mı yoksa para cezası mı olması gerektiği konusudur44 16 maddede karşılıksız ccedilek keşide etme succedilunun muumleyyidesi olarak hapis cezası oumlngoumlruumllmekteydi 57 Huumlkuumlmet doumlneminde hazırlanan tasarıda45 karşılıksız ccedilek keşide etme succedilunun muumleyyidesi olarak hapis cezası kaldırılmış yerine sadece para cezası duumlzenlenmiş idi 58 Huumlkuumlmet tarafından hazırlanan ve kabul edilen 4814 sayılı Kanunla 16 maddede değişiklik yapılarak karşılıksız ccedilek keşide eden keşideci aleyhine para cezası verileceği ancak succedilun tekrarı halinde keşidecinin hapis cezasıyla da cezalandırılacağı duumlzenlenmiştir46

Tartışılan ikinci konu ise ileri tarihli ccedileklerin karşılıksız ccedilıkması durumunda normal ccedileklerin tabi olduğu yaptırımlara tabi olup olmayacaklarıdır Bu konuda 57 ve 58 Huumlkuumlmetler tarafından hazırlanan kanun tasarılarının ileri tarihli ccedileklerle ilgili huumlkuumlmlerini yapılan tartışmaları anlamak accedilısından oumlzetlemek yerinde olur

43 Bkz Ccedilek Davaları Dondu Akşam Gazetesi 21 Kasım 2001 lthttpwwwaksamcomtrarsivaksam2001l 121guncelguncel 1 htmlgt (16052003) 44 Oumlğretide bu konuda şiddetli tartışmalar yapılmıştır Ancak oumlğretide ileri suumlruumllen bu goumlruumlşleri para cezası-hapis cezası biccediliminde iki grupta tasnif etmek yanıltıcı olabilir Zira yazarlar bu iki ceza tuumlruumlnden birine ağırlık vermekle birlikte pek ccedilok karma ceza oumlnerileri de getirmişlerdir Bu konuya ilişkin genel olarak bkz SANCAR Tuumlrkacircn Ekonomik Succedil Gerccedilekliği Karşısında Ekonomik Succedila Ekonomik Ceza Soumlylemi Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 3-24 Tartışmalar s 25-33 Ayrıca bkz Prof Dr Hayri Domaniccedilin Goumlruumlşleri Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 155-157 SOMER (KABOĞLU CENTEL) s 55-59 DİRİKKAN s 7-1020-2336 45 Bkz Ccedilekle Oumldemelerin Duumlzenlenmesi ve Ccedilek Hamillerinin Korunması Hakkındaki Değişiklik Yapılmasına İlişkin Adalet Bakanlığı Kanun Taslağı Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 107-113 Kanun taslağı Bakanlar Kuruluna sunulup onaylanmak suretiyle kanun tasarısı adını alır ve huumlkuumlmet tarafından TBMMndeki ilgili komisyona goumlnderilir Taslak ve tasarının aynı siyasi irade tarafından hazırlanması ve tasarının taslağın son şeklini ifade etmesi nedeniyle bu ccedilalışmada benzer ccedilalışmalarda olduğu gibi taslağı da iccediline alacak şekilde tasarı terimi kullanılmıştır Soumlz konusu taslak 11021002 tarihinde Bakanlar Kurulunda onaylanmış ve tasarı halinde 16042002 tarihinde Adalet Komisyonuna goumlnderilmiştir 46 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 16 maddesinde yapılan değişikliklere ilişkin ayrıntılı olarak bkz REİSOĞLU Değişiklikler s 64-65 ARKAN s 17-22


57 Huumlkuumlmet tarafından hazırlanan tasarının 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 5 maddesinde değişiklik yapılmasını duumlzenleyen 4 maddesinin II fıkrası şu şekildedir Keşide guumlnuumlnden oumlnce ibraz olunan ccedilek karşılığının tamamen veya kısmen bulunmaması halinde hiccedilbir işlem yapılmaksızın hamiline geri verilir Tuumlrk Ticaret Kanununun 707 maddesinin ikinci fıkrası huumlkmuuml saklıdır Ayrıca tasarının 4II huumlkmuumlne paralel olarak 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 16 maddesindeki ibraz suumlresi iccedilinde veya uumlzerinde yazılı keşide tarihinden oumlnce ifadesindeki uumlzerinde yazılı keşide tarihinden oumlnce ifadesi metinden ccedilıkarılarak (ccedilizilerek) tasarının 13 maddesinde sadece keşide guumlnuumlne goumlre ibraz suumlresi iccedilinde ifadesi muhafaza edilmiştir Bu ifade hem normal ccedilekleri hem de keşide guumlnuumlnden sonra ibraz edilen ileri tarihli ccedilekleri kapsar Ancak keşide guumlnuumlnden oumlnce ibraz edilen ileri tarihli ccedilekler artık bu madde kapsamına girmeyecektir

Tasarıda ileri tarihli ccedileklerin keşide guumlnuumlnden oumlnce ibraz edilmesi ve karşılıksız ccedilıkması durumunda karşılıksız ccedilek keşide etme succedilunun oluşmayacağı ve keşideci aleyhine hiccedilbir yaptırım uygulanmayacağı zımnen kabul edilmekle bu konuda esaslı bir yenilik getirilmiştir47 Tasarı ileri tarihli ccedileklerle normal ccedilekler arasında ccedilekin karşılıksız ccedilıkması durumunda uygulanacak huumlkuumlmler accedilısından kesin bir ayrım yapmıştır Tasarıya goumlre ileri tarihli ccedilek soumlz konusu olduğu ve karşılık tamamen bulunduğu takdirde oumldeme yapılacak ancak karşılık kısmen veya tamamen mevcut değilse kısmi karşılığın oumldenmesi ve buna ilişkin kaydın ccedilek uumlzerinde yazılmasından başka işlem yapılmaksızın ccedilek hamile iade edilecek hamil ccedilek uumlzerindeki keşide tarihini beklemek zorunda kalacaktır48 Gerekccedilede bu duumlzenlemenin nedeni ileri tarihli ccedileklerde karşılıksız ccedilek keşide etme succedilu nedeniyle bir ccedilok uumllkede cezai yaptırımın uygulanmaması biccediliminde ifade edilmiştir49 Bu madde kapsamında keşideci aleyhine cezai takibat yapılamayacağı gibi muumlracaat borccedillularına başvuru ve oumlzellikle keşideciye karşı icra takibinin yapılması da engellenmiştir Zira muumlracaat borccedillularına ve icra dairelerine Tuumlrk Ticaret Kanununun 720 maddesi gereğince uumlzerinde karşılıksız kaşesi

47 Doumlnemin Adalet Bakanı Hikmet Sami TUumlRKuumln 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 5 maddesinde değişiklik oumlngoumlren tasarının 4 maddesinin II fıkrasını ccedilekle ilgili ceza davalarını geniş oumllccediluumlde azaltacak tasarının en oumlnemli huumlkmuuml olarak nitelemesini dikkat ccedilekici bir ayrıntı olarak nakletmekte yarar vardır Bkz Adalet Bakanı Prof Dr Hikmet Sami Tuumlrkuumln Sunuş Konuşması Ccedilek Hukukunun Guumlncel Sorunları Sempozyum 4 Ocak 2002 İstanbul 2002 s 35 48 Tasarıya goumlre karşılıksız ccedilek keşide etme succedilu sadece ibraz suumlresi iccedilinde bankaya ibraz edilen normal ccedileklere oumlzguuml bir succediltur İleri tarihli ccedilekin yasal ibraz suumlresi iccedilinde bankaya ibraz edilmesi ve karşılıksız ccedilıkması durumunda normal ccedileke ilişkin kurallara tabi olacağı accedilıktır 49 Bkz Adalet Bakanlığı Taslağı İle İlgili Gerekccedile Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 118-119

laquo gt laquo bull raquo bull bull I bull I ı ı l laquo ı i t ı | ltı bull laquo bull I I I I


veya takas odasının beyanı bulunmayan ya da protesto ile karşılıksızlığı belgelenmemiş bir ccedilek alacağının tahsili iccedilin başvurmak olanaksızdır50

icircleri tarihli ccedileklere ilişkin tasarıda yer alan bu huumlkuumlmler oumlğretide eski tartışmaların yeniden alevlenmesine neden olmuş soumlz konusu huumlkuumlmlerin lehinde51 ve aleyhinde52 goumlruumlşler beyan edilmiştir53

^Bkz DİRİKKANs 15 51 Bu youmlnde bkz KARAYALCcedilIN Yaşar 3167 Sayılı Kanunun Hazırlanması ve Uygulanması Hakkında Accedilıklamalar Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 39 Prof Dr Yaşar Karayalccedilının Adalet Bakanlığı Taslağı Hakkındaki Goumlruumlş ve Oumlnerileri Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 139-140 TEKİNALP Uumlnal Adalet Bakanlığı Taslağında İleri Tarihli Ccedilekler Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 41-48 Tartışmalar s 49-69 SOMER (KABOĞLU CENTEL) s 52-55 KARAYALCcedilIN ileri tarihli ccedileklere ticaricirc hayatın bir gereği olarak bakmakta olup ileri tarihli ccedileklerin oumldeme ve garanti aracı ihtiyacına cevap verebilecek tarzda duumlzenlenmesini bu bağlamda ileri tarihli ccedileklerin uumlzerinde yazılı tarihten oumlnce ibraz edilmesi ve karşılıksız ccedilıkması durumunda herhangi bir yaptırım uygulanmaması gerektiğini zira aksi durumda keşideci ile lehdar arasındaki zımni anlaşmanın yok sayılacağını karşılıksız ccedilek keşide etme succedilu konusunda accedilılan davaların ccedilokluğunun ileri tarihli ccedileklere ilişkin mevcut haksız ve yanlış duumlzenleme olduğunu ileri suumlrmekte ve bu nedenlerle taşandaki soumlz konusu değişikliği ccedilok isabetli bulmaktadır (KARAYALCcedilIN Accedilıklamalar s 39-40) TEKİNALP ileri tarihli ccedilekin ccedilek sistemini yozlaştırdığını policcedileyi ve bonoyu piyasadan kovup tek kredi aracı haline geldiğini ancak ccedilekin kredi fonksiyonuna sahip olmasının teşvik edilmemesi gerektiğini bununla birlikte ileri tarihli ccedileklerin uumlzerinde yazılı tarihten oumlnce ibraz edilmesi ve karşılıksız ccedilıkması durumunda keşideci aleyhine hapis cezası oumlngoumlren duumlzenlemenin hukuka hacirckim ilkelere accedilıkccedila aykırı hukuk ve adaletin taşıyıcı kolonlarını tahrip eden bir duumlzenleme olduğunu ileri suumlrerek tasarıdaki soumlz konusu huumlkmuuml hem ileri tarihli ccedileklerin amacına uygun oumllccediluumller iccedilinde istisnaen kredi fonksiyonuna sahip olanağını accedilık tuttuğu kullanılmasının yaygınlaştırılmasının teşvik edilmediği yapay guumlccedillendirmelerden kaccedilmıldığı iccedilin hem de hukukicirc ve cezaicirc takibat yolunu kapattığı iccedilin olumlu bulmaktadır (TEKİNALP İleri Tarihli s 4346-4748) SOMER ileri tarihli ccedileklerde keşideci ile lehdar arasında ccedilekin ancak uumlzerine yazılan tarihte ibraz edileceğine ilişkin zımni bir anlaşma bulunduğunu ccedilekin taşıdığı tarihin senedi devralan herkes tarafından goumlruumllduumlğuumlnuuml ve bu tarihten oumlnce ibraz halinde karşılığın bulunmayabileceğinin hesaba katıldığını diğer bir deyişle ileri tarihli ccedileklerde keşideci ile lehdar arasındaki ilişkinin şahsi bir ilişki olmayıp her hamilin bilebileceği bir ilişki olduğunu bu nedenle ileri tarihli ccedilekler bakımından gerek lehdarın gerekse sonraki hamillerin korunmasını gerektirecek bir neden olmadığını ccedileklerin karşılıksız ccedilıkması halinde ceza muumleyyidesinin oumlngoumlruumllmesinin sebebinin gerek lehdarın gerekse sonraki hamillerin ccedileke olan guumlvenlerinin keşideci tarafından ihlal edilmesi olduğunu oysa ileri tarihli ccedileklerde bu tuumlrden bir ihlal olmayıp aksine ileri tarihli ccedilekin lehdarının ccedileki hemen bankaya ibraz ederek keşidecinin guumlveninin ihlal ettiklerini ileri suumlrmuumlş ve sayılan bu nedenlerle karşılıksız ccedilek işlemi bakımından normal ccedileklerle ileri tarihli ccedilekleri aynı kefeye koymanın adalet uygun


58 Huumlkuumlmet tarafından hazırlanan tasarıda ise eski tasarıdaki (m4II) huumlkmuumlne paralel bir huumlkuumlm bulunmamakla beraber mevcut 16 maddedeki ibraz suumlresi iccedilinde veya uumlzerinde yazdı keşide tarihinden oumlnce ifadesi yerine keşide guumlnuumlne goumlre ibraz suumlresi iccedilinde ifadesi kullanılmıştır Bu ifade normal ccedileklerle ileri tarihli ccedilekler arasında ayrım yapıldığı noktasında teredduumltlere neden olmuştu Oumlyle ki bu ifadeden ileri tarihli ccedileklerin keşide guumlnuumlnden oumlnce ibraz edilmesi ve karşılıksız ccedilıkması durumunda keşideci aleyhine hiccedilbir yaptırım uygulanmayacağı anlamı ccedilıkmaktaydı Bir anlamda 57 huumlkuumlmet doumlneminde hazırlanan tasarının 4II huumlkmuuml oumlrtuumlluuml biccedilimde avdet etmişti Ancak Adalet Komisyonu soumlz konusu ifadeyi uumlzerinde yazdı keşide tarihinden oumlnce veya ibraz suumlresi iccedilinde biccediliminde değiştirmiş ve madde bu son haliyle kanunlaşmıştır Goumlruumllduumlğuuml gibi kabul edilen metin ile değiştirilen metin arasında kelimelerin yerini değiştirmekten oumlte hiccedilbir değişiklik yapılmamıştır54

Kanun koyucunun ileri tarihli ccedileklerle normal ccedilekler arasında yaptırım konusunda ayrım yap(a)mamasının nedenini hukukicirc nedenlerden ccedilok ekonomik nedenlerde aramak daha doğru olur55 Merkez Bankası ccedilekin

duumlşmeyeceği gerekccedilesiyle tasarının soumlz konusu huumlkmuumlnuuml fevkalade yerinde bulmuştur Bkz SOMER (KABOĞLU CENTEL) s 52-55 52 Bu youmlnde bkz DİRİKKAN s 15-19 DİRİKKAN Tuumlrk Ticaret Kanununun ccedilekle ilgili huumlkuumlmlerinin ve ilkelerinin değişeceğini ccedilekin oumldeme aracı olmaktan ccedilıkarak kredi aracına doumlnuumlşmesi ve bonodan bir farkının kalmamasına yasal zemin hazırlanmış olacağım ileri suumlrerek fiili durumu hukukileştiren soumlz konusu huumlkme karşı ccedilıkmıştır Bkz DİRİKKAN s 18 53 Ayrıca bkz Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 49-69 54 58 Huumlkuumlmetin hazırladığı 3167 sayılı Ccedilek Kanununda değişiklik yapılmasına ilişkin kanun tasarısı genel gerekccedilesi Adalet Komisyonu Raporu ve Adalet Komisyonunun kabul ettiği metin iccedilin bkz lthttpwwwtbmmgovtrsirasavidonem22yil01ss58mhtmgt (16052003) 55 ERCcedilEL sistemin baştan itibaren bir oumldeme vasıtası olan ccedilekten para yaratma gibi bir yamukluğa suumlruumlklendiğini ileri tarihli ccedilek Merkez Bankasının piyasaya suumlrduumlğuuml para niteliğine buumlruumlnduumlğuumlnuuml ileri tarihli ccedileklerin likidite (paraya ccedilevrilebilir kaynak) sıkıntısına karşı kredi kullanmanın maliyetini azaltarak piyasanın yardımına yetiştiğini Merkez Bankasının para basmak yerine ileri tarihli ccedilek mekanizmasını kullanarak para politikası yuumlruumlttuumlğuumlnuuml piyasa ve Merkez Bankası tarafından el uumlstuumlnde tutulan ileri tarihli ccedilekin popuumllerliğinin hapis cezasının kaldırılmasının guumlndeme gelmesiyle zayıfladığını ccediluumlnkuuml ileri tarihli ccedileki cazip kılan en oumlnemli unsurun karşılıksız ccedilıkması durumunda keşideci aleyhine hapis cezası verileceği kuralı olduğunu doğru olanın da hapis cezasını kaldırmak olduğu ancak kriz ve devaluumlasyon ortamında ileri tarihli ccedilek kullanmanın azalmasıyla ciddi bir likidite sorunu yaşandığını Merkez Bankasının ileri tarihli ccedilekin kullanımının azalmasıyla oluşan ek likidite ihtiyacını karşılayamadığını sonuccedilta hapis cezasından vazgeccedililmediği ileri tarihli ccedilekin eski işlevini suumlrduumlrmesinin sağlandığını diğer deyişle sistemin eski yamukluğuna kavuştuğunu ileri suumlrmektedir Bkz ERCcedilEL Gazi Yeni Ccedilek Kanunu ve


değerini duumlşuumlreceği para politikası uumlzerinde beklenmeyen etkilere neden olabileceği ccedilek yerine nakit akışını hızlandıracağı bunun emisyonda artışa neden olacağı dolayısıyla oumlngoumlruumllen ekonomik hedeflerin yakalanmasının zorlaşacağı gerekccedilesiyle 57 Huumlkuumlmet tarafından hazırlanan tasarıdaki ileri tarihli ccedileke ilişkin huumlkmuumln (4II) aleyhinde goumlruumlş beyan etmişti56 Merkez Bankasının bu tutumunun 58 Huumlkuumlmet tarafından hazırlanan (ve kanunlaşan) tasarıyı da etkilemiş olması olasılığı yuumlksektir

İleri tarihli ccedileklerin karşılıksız ccedilıkması durumunda keşideci aleyhine hiccedilbir yaptırım uygulanmayacağına ilişkin huumlkuumlmler kanunlaşsaydı ileri tarihli ccedilekin piyasadan ccedilekilmesi olasılığı yuumlksekti Ccediluumlnkuuml ileri tarihli ccedileki cazibe merkezi yapan karşılıksız ccedilıkması durumunda keşidecinin ağır yaptırımlara uğrayacağı konusunda lehdarın duyduğu guumlvendi57 Bu guumlven nedeni ortadan kalkınca alacaklılar accedilısından ileri tarihli ccedilek almanın bir anlamı da kalmayacaktı Bu duumlzenleme hukuken doğru gerekccedilelere dayansa da uumllkenin ekonomik gerccedilekleriyle uyuşmuyordu Ekonomik kriz iccedilindeki piyasada zaten en buumlyuumlk sorun kaynak yetersizliği idi İleri tarihli ccedilek piyasanın kaynak yetersizliğine karşı bulduğu yaygın olarak kullandığı ve Merkez Bankasının da desteklediği bir ccediloumlzuumlmduuml Dolayısıyla Ccedilek Kanununda yapılmak istenen değişiklikler piyasanın taleplerine aykırı idi Bu nedenle ileri tarihli ccedileklerin karşılıksız ccedilıkması durumunda keşideci aleyhine hiccedilbir yaptırım uygulanmayacağına youmlnelik huumlkuumlmlerin kanunlaşmaması hukukicirc accedilıdan olmasa bile ekonomik accedilıdan kanaatimce kısa vadede isabetli olmuştur

Sonuccedil olarak 4814 sayılı Kanunla yapılan değişikliğin58 3167 sayılı Ccedilek Kanununda ileri tarihli ccedilekte karşılıksız ccedilek keşide etme succedilunun doğumu ve keşideci aleyhine uygulanacak yaptırımlar konusunda normal ccedileklerden farklı huumlkuumlmler getirmediği goumlruumllmektedir Ccedilek Kanununda yapılan en oumlnemli yenilik uygulanacak yaptırımın tuumlruumlnuumln değişmesidir ki

Para Politikası lt w w w di gi medya comgt 22 Ocak 2003 lthttpwwwdigimedvacom defaultaspyz=21gt (12052003) 56 Bkz Merkez Bankası Yeni Ccedilek Kanunu Konusunda Uyardı Zaman Gazetesi 9 Mayıs 2002 ltwwwzamancomtr20020509ekonomih3htmgt (07052003) Gerccedilekten de karşılıksız ccedilekte hapis cezasının kaldırılmasının tasarıda yer aldığı ve tasarının bu haliyle kabul edileceğinin beklendiği guumlnlerde Merkez Bankasının geleceğe doumlnuumlk tahminlerine uygun olarak piyasada ileri tarihli ccedilek uygulaması durmuş nakit para ihtiyacı artmıştır Bkz URAS Guumlngoumlr Piyasa Yağsız Kaldı Milliyet Gazetesi 27 Şubat 2002 ltwwwmillivetcomtr20020227vazarurashtmlgt (07052003) ERCcedilEL lthttpwww digimedyacomdefaultaspvz=21 gt (12052003) Ayrıca bkz Ccedilekle Alışveriş Bıccedilak Gibi K e s i l d i Zaman Gazetesi 3 Aralık 2001 lthttp212154214020011203 haberlerhaberlerdevamhtmgt (12052003) Yeni Ccedilek Tasarısı Alışverişleri Vurdu Zaman Gazetesi 11 Aralık 2001 lthttpwwwzamancomtr20011211 ekonomih7htmgt (12052003) 57 İleri tarihli ccedilekin duumlzenlenme nedenleri iccedilin bkz yuk III - B 58 RG 08032003 S 25042 (Kabul Tarihi 2622003)


bu da ileri tarihli ccedileklerle normal ccedilekler arasında ayrım yapılmamış olduğundan esaslı bir yenilik sayılmaz Buna rağmen tasarıların ileri tarihli ccedileklere ilişkin huumlkuumlmleri hakkında oumlğretide yapılan tartışmaları yararsız goumlrmediğimizi oumlnemle belirtmek isteriz Ccediluumlnkuuml kanun koyucu ileri tarihli ccedileklerle ilgili son duumlzenlemesiyle sorunu ccediloumlzmemiş sadece sorunun uumlzerini oumlrtmuumlştuumlr Tuumlrk ekonomisinin -dileriz kısa vadede- normal seyrine oturmasıyla ileri tarihli ccedilek sorununun yeniden guumlndeme gelmesi kaccedilınılmaz goumlzuumlkmektedir

V İLERİ TARİHLİ CcedilEKE İLİŞKİN ASIL SORUN İleri tarihli ccedileke ilişkin asıl sorun ticaricirc hayatın gereklerinden doğmuş

ancak hukuk sistemine aykırı olan ileri tarihli ccedilekleri mevzuattan tuumlmuumlyle ccedilıkarmak mı yoksa kıymetli evrak hukukuna ilişkin hukuk sistemini goumlzden geccedilirerek ileri tarihli ccedilekleri bu sistemde ayrık otu olmaktan kurtarıp sistemi ona goumlre yeniden duumlzenlemek mi gerektiğidir Bu iki tercih noktası ileri tarihli ccedilekin sisteme katılması ve sistemden ccedilıkarılması olarak isimlendirilebilir

A - İleri Tarihli Ccedilekin Sisteme Katılması Goumlruumlşuuml İleri tarihli ccedilekin ekonomik fonksiyonu esas alınarak ileri tarihli ccedilekin

sisteme katılması tercih edilebilir Ticaricirc ihtiyaccedilların bir uumlruumlnuuml olan ileri tarihli ccedilek piyasadaki kaynak (sermaye) azlığına piyasanın kendisinin bulduğu pratik bir ccediloumlzuumlmduumlr İleri tarihli ccedilek sağladığı guumlven (keşidecinin karşılıksız ccedilek keşide etmesi durumunda ağır yaptırımlara tabi olması) nedeniyle alacaklılar tarafından rağbet goumlrmuumlştuumlr Tuumlrk ekonomisinin doumlvizden hatta Tuumlrk Lirasından ccedilok ileri tarihli ccedileke dayandığı bir gerccedilektir59 Ekonomik hayatın merkezinde yer alan ileri tarihli ccedilekin hukuk sistemimiz iccedilinde birkaccedil maddede zımnen duumlzenlenmiş olması buna karşın ekonomik hayattan tamamen ccedilekilmiş bulunan policcedilenin Tuumlrk Ticaret Kanununun oumlnemli bir boumlluumlmuumlnuuml -tabir yerindeyse- işgal ediyor olması buumlyuumlk bir ccedilelişkidir Dolayısıyla bu duumlşuumlnce ccedilerccedilevesinde ileri tarihli ccedilekin ekonomik hayattaki yerine ve oumlnemine uygun olarak sistem iccedilinde ayrıca duumlzenlenmesi ekonomi ve hukuk arasındaki uyumun sağlanması accedilısından gereklidir

B - İleri Tarihli Ccedilekin Sistemden Ccedilıkarılması Goumlruumlşuuml İleri tarihli ccedilekin hukukicirc ekonomik ve toplumsal sakıncaları esas

alınarak ileri tarihli ccedilekin sistemden ccedilıkarılması da tercih edilebilir İleri tarihli ccedilekin hukukicirc ekonomik ve toplumsal sakıncaları şunlardır

59 İleri tarihli ccedilekin uygulamadaki yaygınlığına ilişkin olarak bkz GOumlKCcedilE lthttpwwwaksamcomtrarsivaksam2001 1003vazarlaryazarlar30htmlgt (12052003) ERCcedilEL lthttpwww digimedvacomdefaultaspyz=21 gt (12052003) ALTUĞ ltwwwmedyatextcommerterhtmlosmanaltughtmlgt (07052003)

(IUtlttpKı lt ı l M jl ı bull ı ı | M laquoI laquo M l ı H l


1 Tuumlrk Ticaret Kanununun kıymetli evrak hukukuna ilişkin sistemi kredi aracı olarak bono ve policcedile oumldeme aracı olarak da ccedilek uumlzerine kurulmuştur Bu sistem iccedilinde ileri tarihli ccedilek ccedilekin kredi aracı olarak da kullanabilmesine olanak tanınması duumlşuumlncesiyle istisna kapsamı iccedilinde zımnen duumlzenlenmiştir Ancak sistem iccedilinde dar bir alanda saklı tutulan ileri tarihli ccedilek uygulamada geniş bir alanda kullanılmaya başlamıştır Bunun sonucu olarak ileri tarihli ccedilek hem ccedilek sistemini alt-uumlst etmiş hem de kredi aracı olan bono ve policcedilenin işlevsiz kalmasına yol accedilmıştır Sonuccedil olarak ileri tarihli ccedilek bir yandan oumldeme aracı dairesinde normal ccedileklere nazaran baskın bir goumlruumlnuumlme kavuşarak normal ccedilekleri diğer yandan da kredi aracı dairesini işgal ederek bono ve policcedileyi piyasanın dışına itmiştir60

2 İleri tarihli ccedilek Damga Vergisi Kanununun tanıdığı bir istisnanın koumltuumlye kullanılmasını tahammuumll edilmez bir noktaya getirmiştir61 İleri tarihli ccedilek tutarlarının Merkez Bankasının yarattığı paradan daha buumlyuumlk bir rakama ulaştığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde62 devletin ileri tarihli ccedilek duumlzenlenmesi nedeniyle uğradığı vergi kaybının miktarı anlaşılabilir

3 İleri tarihli ccedilek karşılıksız ccedilek succedillarının artmasının en oumlnemli nedenidir63 Karşılıksız ccedilek succedillarının artışı ticaricirc ahlakın bozulduğunun ve sisteme olan guumlvenin kaybolduğunun bariz bir goumlstergesidir Karşılıksız ccedilek succedillan ayrıca adalet mekanizmasını tıkanmasına da yol accedilmıştır

4 İleri tarihli ccedilek hem tefeciliğin hem de ccedilek-senet tahsilatccedilılığının (mafyanın) uumllke ekonomisinde soumlz sahibi olmasına yol accedilmaktadır Şoumlyle ki ileri tarihli ccedilek koumltuumlniyetli hamil tarafından keşideci aleyhine şantaj ve tehdit unsuru olarak kullanılabilmektedir Bankada ccedilekin uumlzerinde yazılı keşide tarihinden oumlnce provizyonu olmayan ve hamil tarafından her an ccedilekin ibraz edileceği tehdidine maruz kalan keşideci hapis cezası (ve mafya) korkusu nedeniyle bir an oumlnce borcunu oumldeme yoluna gitmekte ve sonuccedilta tefecilerin ağına duumlşmektedir Oumlte yanda ise tek amacı alacağını tahsil etmek olan hamil de kesin ccediloumlzuumlm olarak goumlrduumlğuuml ccedilek-senet mafyasına ccedilekin tahsil edilmesi iccedilin başvurmaktadır İleri tarihli ccedilek keşideci ile tefeci ve hamil ile mafya arasındaki ilişkiler ağının ortasında sisteme guumlvensizliği simgeleyen bir abide olarak yuumlkselmektedir64

60 Bkz TEKİNALP Oumlneri s 925 TEKİNALP İleri Tarihli s 46-47 61 Bkz TEKİNALP Oumlneri 925 62Bkz GOumlKCElthttpw w w aksam com trarsi vaksam2001 1003vazarlarvazarlar30 html (12052003) 63 Bu youmlnde bkz YASAMAN s 227 TEKİNALP Oumlneri s 925 CcedilEKER ltwwwturkhukuksitesicomfaqcekkanuntasarisishtmlgt (06052003) M Bazı durumlarda keşideci gibi hamil de tefecilere gidebilmektedir Nakit ihtiyacı iccedilinde olan ve ccedileki bankaya ibraz etmesi durumunda alacağını tahsil edemeyeceğinin farkında olan hamil tefecilere başvurarak ccedileki kırdırmaktadır Boumlylece hem hamil alacağını eksik tahsil etmekte hem de yasal olmayan yolların meşrulaşmasına yol accedilılmaktadır Konuyla ilgili bir


5 İleri tarihli ccedilekin koumltuumlniyetli hamil tarafından keşideci aleyhine şantaj ve tehdit unsuru olarak kullanılabilmesi ticaricirc ahlakı da bozmaktadır Ticaricirc ahlakın bozulması ekonomik gelişmenin oumlnuumlndeki engellerden biridir

C - Goumlruumlşlerin Değerlendirilmesi İleri tarihli ccedilekin yarar ve sakıncaları karşılaştırıldığında ileri tarihli

ccedileklerin sakıncalarının ağır bastığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oumlzellikle karşılıksız ccedilek succedillarının artmasında ileri tarihli ccedileklerin oumlnemli rol oynadığı gerccedileği ileri tarihli ccedileklerin sistemden ccedilıkarılması goumlruumlşuumlnuumln kabuluumlnuuml zorunlu kılmaktadır Ancak sorun mevcut iki tercihnoktasından ileri tarihli ccedilekin sistemden ccedilıkarılmasının benimsenmesi ile son bulacak kadar basit değildir Asıl sorun bu goumlruumlşuumln hayata geccedilirilmesi aşamasında benimsenecek youmlntemi belirlerken kendini goumlstermektedir Bu noktada oumlğretide başlıca iki youmlntemin ileri suumlruumllduumlğuuml goumlruumllmektedir

Birinci youmlntem ileri tarihli ccedilekin geccedilersiz sayılması ve karşılıksız ccedilıkması durumunda hiccedilbir yaptırım uygulanmamasıdır DOMANİCcedil hazırladığı Ccedilek Kanunu tasarısına Vadeli ccedilekler geccedilersizdir ve cezalı damga vergisine tabidir fıkrasını eklemiştir65 İleri tarihli ccedileklere youmlnelik en sert itirazı yapan DOMANİCcedil sadece keşide tarihinden oumlnce ibraz edilen ve karşılıksız ccedilıkan ileri tarihli ccedileklerin değil keşide tarihinden sonra ibraz edilen ve karşılıksız ccedilıkan ileri tarihli ccedileklerin de hiccedilbir yaptırıma tabi olmaması gerektiğini ileri suumlrmuumlştuumlr66 Bu goumlruumlş 1931 tarihli Cenevre Anlaşmasına67 aykırı olduğu gerekccedilesiyle oumlğretide eleştirilmiştir68

İkinci youmlntem ise ileri tarihli ccedilekin uumlzerinde yazılı keşide tarihinden oumlnce ibraz edilmesi ve karşılıksız ccedilıkması durumunda keşideciye herhangi bir yaptırım uygulamamaktan ve keşide tarihini beklemekten ibarettir69 Bu youmlntem ileri tarihli ccedilek kullanımını yaygınlaştıran keşidecinin ağır yaptırımlara tabi olması nedenini ortadan kaldırarak ileri tarihli ccedilekin fiilen

gazete iccedilin bkz FBahccedilenin Ccedilekleri Tefecilerin Elinde Vatan Gazetesi 11 Haziran 2003 s 22 65 Ayrıntılı olarak bkz DOMANİCcedil Hayri 3167 Sayılı Ccedilek Kanununun Değiştirilmesi Hakkında Kanun Tasarısı ve Gerekccedileleri ManBD 1990 Y 9 S 35 s 5-12 TEKİNALPin ikinci ccediloumlzuumlm olarak ileri suumlrduumlğuuml ccedilekin ileri tarihli ccedilek olduğunun isbat edilmesi şartıyla keşide tarihinden itibaren suumlresi iccedilinde ibraz edilmiş olsa bile Ccedilek Kanununun karşılıksız ccedileke ilişkin huumlkuumlmlerinin uygulanmaması youmlntemi ileri tarihli ccedileki geccedilersiz saymamakla birlikte ileri tarihli ccedilek duumlzenlemeyi etkisiz ve anlamsız kılacağı iccedilin sonuccedil itibariyle soumlzuumlnuuml ettiğimiz birinci youmlntemin değişik bir goumlruumlnuumlmuumlnden ibarettir Bkz TEKİNALPOumlneris932 66 Bkz DOMANİCcedil Tasan s 7-89 10 67 1931 tarihli Cenevre Anlaşması hakkında ayrıntılı olarak bkz TANDOĞAN s 10-14 68 Bkz TEKİNALP Oumlneri s 931 w Bkz Prof Dr Yaşar Karayalccedilının İleri Tarihli Ccedileklerle İlgili Goumlruumlşuuml Batider Haziran 1982 C XI S 3 s 126 TEKİNALP Oumlneri s 932

Iraquo I | l UtNlı H4 I


piyasadan ccedilekilmesini amaccedillamaktadır Bu youmlntemin hayata geccedilirilmesi ile ileri tarihli ccedilek kullanımının fiilen azalacağı boumlylece hem karşılıksız ccedilek keşide etme succedilunun kaynağında oumlnleneceği hem de kıymetli evrak sisteminin yeniden dengeye geleceği varsayılmaktadır İleri tarihli ccedilekin piyasadan fiilen ccedilekilmesi ile ccedilekin oumldeme aracı işlevine bononun da kredi aracı işlevine doumlneceği duumlşuumlnuumllmektedir Gerek 57 Huumlkuumlmet doumlneminde hazırlanan Ccedilek Kanunu Tasarısının 4 maddesinin II fıkrası gerekse 58 Huumlkuumlmet tarafından hazırlanan Ccedilek Kanunu Tasarısının 16 maddesi bu youmlntemin benimsendiği hukukicirc duumlzenlemelerdir Ancak soumlz konusu huumlkuumlmler kanunlaşmamıştır70 Bunun nedenini youmlntemin uumllkemizin ekonomik durumuna uygun nitelikte olmayışında aramak gerekir Gerccedilekten de ileri tarihli ccedilekin kullanımını cazibe merkezi olmaktan ccedilıkaran duumlzenlemeleri yaptığımızda oumlrneğin ileri tarihli ccedilekin keşide tarihinden oumlnce ibraz edilmesi ve karşılıksız ccedilıkması durumunda keşideciye herhangi bir yaptırım uygulamadığımızda ileri tarihli ccedilekle doumlnen piyasada ccedilarklar duracaktır Bu youmlnde değişikliğin yapılmasının guumlndemde olduğu guumlnlerde piyasa durmuştur71

İleri tarihli ccedilek sorununu salt hukukicirc bir sorun olarak goumlrmek doğru değildir İleri tarihli ccedilek piyasanın ihtiyaccedillarının doğurduğu bir sorundur ve ccediloumlzuumlm iccedilin gidilecek yer sorunun kaynağı olan piyasa olmalıdır Kanaatimce yapılacak yasal değişiklikler piyasanın bulduğu ccediloumlzuumlmleri kolaylaştırıcı ve pekiştirici nitelikte oldukları takdirde sorunun ccediloumlzuumllmesine katkıda bulunabilir

İleri tarihli ccedilek sorununa ilişkin oumlnereceğimiz ccediloumlzuumlmlerin hukuk sistemine uygun olmasının yanı sıra Tuumlrk ekonomisinin ihtiyaccedillarına cevap verecek nitelikte olması da gerekir Tuumlrk ekonomisini işleyen bir ccedilarka benzetirsek ileri tarihli ccedilek bu ccedilarkın yadsınamaz goumlrmezden gelinemez ccedilok oumlnemli bir dişlisidir Bu dişlinin kırılması ccedilarkı durdurabilir Bu dişli olmadıkccedila ccedilark doumlnmemekte ancak bu dişli oldukccedila da ccedilark pas tutmaktadır Ccediloumlzuumlm bu dişliyi ccedilarkın iccedilinden ccedilekip ccedilıkarmak olmadığı gibi dişliyi cilalamak da olmamalıdır Ccediloumlzuumlm bu dişliyi sistemden ccedilıkarırken onun işlevlerine sahip yeni dişlileri sisteme dahil etmek olmalıdır

Bu noktada ileri tarihli ccedilekin işlevini uumlstlenebilecek hukukicirc-malicirc araccedillara oumlrnek olarak barter sistemi goumlsterilebilir Barter mal ve hizmetin trampa edilmesi diğer bir deyişle bir firmanın satın aldığı mal ve hizmetin bedelini kendi uumlrettiği mal ve hizmetle oumldemesi olarak tanımlanabilir72 Bu sistemde barter organizasyonu bir havuz teşkil etmekte ve uumlyeler bu havuza

Bkzyuk I V - C - 3 71 Bkz URAS lt w w w milliyet com tr20020227vazaruras htmlgt (07052003) ERCcedilEL lthttpwwwdigimedvacomdefaultaspvz=21gt (12052003) 72 Barterın tanımı iccedilin ayrıca bkz ERKAN Mehmet Yeni Bir Finansman Aracı BARTER Vergi Duumlnyası 20001 Y 19 S 221 s 92-93


borccedillanarak mal veya hizmet almakta borccedillarını da kendi mal ve hizmetlerini sunarak oumldemektedirler Goumlruumllduumlğuuml gibi firmalar birbirlerinden doğrudan alım yapmakta ancak sisteme borccedillanmaktadırlar Boumlylece mal ve hizmet satıcısının alacağı garanti altına alınmakta arz eden taraf mal sattığı firmanın malını almak zorunda kalmadan ihtiyacı olan malı sistem iccedilinden almak olanağına kavuşmaktadır73

Barter sisteminde barter organizatoumlruuml ile barter uumlyeleri arasında yapılan uumlyelik soumlzleşmesi karma soumlzleşme niteliğindedir Uumlyelik soumlzleşmesi vekaleti iccedilermesi dolayısıyla vekalet soumlzleşmesini barter sisteminden olan alacağın barter organizatoumlruuml şirket tarafından garanti edilmesi dolayısıyla kefalet soumlzleşmesini barter sistemi uumlyelerinin alacaklarını belli bir suumlrenin sonunda sistemden mal veya hizmet olarak alamadıkları durumda alacaklarını sisteme devrini oumlngoumlren alacağın temlikini barter uumlyelerinin alacak ve borccedillarının karşılıklı olarak birbirinden mahsubuna imkan vermesi dolayısı ile de cari hesap soumlzleşmesini iccedilermektedir74

Oumldeme guumlccedilluumlğuuml ccedileken veya nakit akışında sorunlar yaşayan firmalar iccedilin barter ideal bir oumldeme aracıdır Suumlrekli alınan veya kullanılan uumlruumln veya hizmetlerin barter ile karşılanması durumunda soumlz konusu uumlruumln veya hizmetlerin nakit ccedilıkışına yol accedilmaması firmayı nakit sıkışıklığından kurtarmaktadır75 Barter bu nedenlerle ileri tarihli ccedilekin yerini dolduracak ve işlevini uumlstlenecek bir niteliğe sahiptir Barter sisteminin yaygınlaşması oumlzellikle KOBİlerin finansman sorununu ccediloumlzeceği gibi ileri tarihli ccedilek kullanımının yol accediltığı sorunları da ortadan kaldıracaktır Ccedilek Kanununda değişiklik yapmaktansa barter sistemini cazip hale getiren hukukicirc duumlzenlemelerin (oumlrneğin vergi kolaylıkları) yapılması kanaatimce ileri tarihli ccedilek sorununun ccediloumlzuumlmuumlnde daha etkili olacaktır

Kısaca belirtmek gerekirse barter sistemi gibi yeni oumldeme araccedillarının piyasada kullanılmasıyla ileri tarihli ccedilek uygulaması ve ileri tarihli ccedilek uygulamasının yol accediltığı sorunlar kendiliğinden sona erecektir

VI SONUCcedil Uumllkemizde ileri tarihli ccedilekin yaygın olarak kullanımına bağlı olarak

vadeli ekonomi uygulanmaktadır Vadeli ekonominin asıl nedeni sermaye azlığıdır Sermayeyi artırmadıkccedila vadeyi kısaltamaz vadeyi kısaltmadıkccedila da faizleri duumlşuumlremezsiniz Vadeli ekonomi enflasyonun artmasında fiyatların ve faizlerin yuumlkselmesinde ve dolayısıyla iccedil ve dış borccedilların ccediloğalmasında birinci derecede etkilidir Peşin para ekonomisinin hakim olduğu Avrupa Birliğine girmeyi amaccedilladığımıza goumlre vadeli ekonominin

73 Barter sisteminin işleyişi hakkında ayrıntılı olarak bkz ERKAN s 95-100 74 Barter sisteminin hukukicirc yapısı hakkında ayrıntılı olarak bkz ERKAN s100-101 75 Barter ayrıca atıl kapasitenin uumlruumlne doumlnuumlştuumlruumllmesinde uumlruumlnlerin pazarlanmasında ve stok fazlasının eritilmesinde duumlşuumlk maliyetli bir sistemdir Barter sisteminin sağladığı yararlar ve ekonomik katkıları iccedilin ayrıntılı olarak bkz ERKAN s 101-103


araccedillarının -dolayısıyla ileri tarihli ccedilekin- yeniden goumlzden geccedilirilmesi bir zorunluluk hacirclini almıştır76 Sonuccedil olarak ccedilekin oumldeme aracı bononun kredi aracı olarak aslicirc işlevlerine doumlnebilmesi ve ekonominin vadeli ekonomiden kurtulabilmesi iccedilin ileri tarihli ccedilek uygulamasının piyasadan ccedilekilmesi onun işlevini uumlstlenebilecek hukukicirc-malicirc araccedilların piyasaya girmesi gerekir Uumllkemizin ekonomik gerccedileklerine ve hukuk sistemine uygun hukukicirc-malicirc araccedilların bulunması hukukccediluların ve iktisatccedilıların ortak oumldevi olmalıdır

76 Bkz ALTUĞ ltwwwmedyatextcommerterhtmlosmanaltughtmlgt (07052003) ALTUĞ Vadeli Ccedilek s 26-28 Avrupa Birliği uumllkelerinde ileri tarihli ccedilekin nadiren uygulanıyor olması ccedilok anlamlıdır Bkz TEKİNALP İleri Tarihli s 45


KAYNAKCcedilA ALTUĞ Osman Vadeli Ccedilek ve Senetlerin Sigorta Kapsamına

Alınması ve KDV Oumldemesindeki Ekonomik Ccedilelişkiler İstanbul Sanayi Odası Dergisi Mayıs 1993 Y 28 S 326 s 26-28 (Anılış ALTUĞ Vadeli Ccedilek)

ALTUĞ Osman Vadeli Ekonomi Policcedileli Fatura Protestolu Senet İndeksi Vadeli Ccedilek ltwwwmedyatextcommerterhtmlosmanaltughtmlgt (07052003)

ARKAN Sabih 3167 Sayılı Ccedilekle Oumldemelerin Duumlzenlenmesi ve Ccedilek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunda Yapılan Değişiklikler Batider 2003 C XXII S 1 s 5-22

BARTU Nihat Muahhar Tarihli Ccedilekler ve Ccedilek Karşılıkları İstBD Eyluumll 1950 C XXIV S 9 s 524-531

CcedilEKER Mustafa Ccedilek ve Yeni Kanun Tasarısı Haziran 2002 ltwwwturkhukuksitesicomfaqcekkanuntasarisishtmlgt (06052003)

DİRİKKAN Hanife Ccedilekle Oumldemelerin Duumlzenlenmesi ve Ccedilek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun ile İcra ve İflas Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Tasarısı Eleştirisi Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Y 2002 C 4 S 1 s 1-37

DOMANİCcedil Hayri CcedilAMOĞLU Ersin İccediltihadı Notlu Tuumlrk Ticaret Kanunu Ticaricirc Mevzuat 3 Baskı İstanbul 1977

DOMANİCcedil Hayri Karşılıksız Ccedilek Yargıtay Kararlan ve Duumlnya Mevzuatından Oumlrnekler-Eleştiri ve Temenniler İstanbul 1983 (Anılış DOMANİCcedil Karşılıksız Ccedilek)

DOMANİCcedil Hayri 3167 Sayılı Ccedilek Kanununun Değiştirilmesi Hakkında Kanun Tasarısı ve Gerekccedileleri ManBD 1990 Y 9 S 35 s 5-12 (Anılış DOMANİCcedil Tasarı)

ERCcedilEL Gazi Yeni Ccedilek Kanunu ve Para Politikası ltwww digimedyacomgt 22 Ocak 2003 lthttpwwwdigimedyacom defaultaspvz=21gt (12052003)

ERİŞ Goumlnen Yeni Ccedilek Yasası Işığında Uygulamalı Ccedilek Hukuku 4 Baskı Ankara 2003

ERKAN Mehmet Yeni Bir Finansman Aracı BARTER Vergi Duumlnyası 20001 Y 19 S 221 s 92-103

GOumlKCcedilE Deniz Guumlven Sorunu Var Mı Akşam Gazetesi 3 Ekim 2001 lthttpwww aksam com trarsivaksam2001 1003yazarlaryazarlar30 html gt (12052003)

GOumlLE Celal Ccedilek Hukuku Ankara 1989

Birden ccedilok eserinden yararlanılan yazarlara yapılan atıflarda kullanılan kısaltmalar parantez iccedilinde goumlsterilmiştir


KALPSUumlZ Turgut (EREM Faruk CcedilELEBİCAN Guumlrgacircn) Hukukicirc Youmlnden Ccedilek İktisadicirc ve Hukukicirc Youmlnden Ccedilek 2 Baskı Ankara 1974 (Anılış KALPSUumlZ Ccedilek)

KALPSUumlZ Turgut Ccedilek Hukukuna İlişkin Bazı Meseleler Hakkında Yargıtay Kararlarının Tahlili Batider 1981 C XI S 2 s 33-62 (Anılış KALPSUumlZ Ccedilek Hukuku)

KARAYALCcedilIN Yaşar Ticaret Hukuku III Ticari Senetler (Kambiyo Senetleri) 4 Baskı Ankara 1970 (Anılış KARAYALCcedilIN Senetler)

KARAYALCcedilIN Yaşar 3167 Sayılı Kanunun Hazırlanması ve Uygulaması Hakkında Accedilıklamalar Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 35-40 139-140 (Anılış KARAYALCcedilIN Accedilıklamalar)

KINACIOĞLU Naci Kıymetli Evrak Hukuku 2 Baskı Ankara 1984

OumlZTAN Fırat Kıymetli Evrak Hukuku 2 Bası Ankara 1997 OumlZTUumlRK Oumlzguumlr Ccedilekte Duumlzeltme Hakkı Batider 2001 C XXI S

1 s 215-240 POROY Reha TEKİNALP Uumlnal Kıymetli Evrak Hukuku

Esasları 12 Baskı İstanbul 1995 REİSOGLU Seza Tuumlrk Hukukunda ve Bankacılık Uygulamasında

Ccedilek Ankara 1988 (Anılış REİSOGLU Ccedilek) REİSOGLU Seza Son Yasal Değişiklikler Accedilısından Ccedilek

Bankacılar Dergisi 2003 S 44 s 56-65 (Anılış REİSOGLU Değişiklikler) SANCAR Tuumlrkacircn Ekonomik Succedil Gerccedilekliği Karşısında Ekonomik

Succedila Ekonomik Ceza Soumlylemi Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 3-24

SOMER Mehmet (KABOĞLU İbrahim Ouml CENTEL Nur) Ccedilekle Oumldemelerin Duumlzenlenmesi ve Ccedilek Hamillerinin Korunması Hakkında Değişiklik Yapılmasına İlişkin Adalet Bakanlığı Kanun Taslağı Hakkında Goumlruumlşler 3167 Sayılı Ccedilekle Oumldemelerin Duumlzenlenmesi ve Ccedilek Hamillerinin Korunması Hakkındaki Kanunda Yapılan Değişikliklerin Anayasa Ceza ve Ticaret Hukuku Huumlkuumlmleri Ccedilerccedilevesinde Değerlendirilmesi İstanbul 2002 s 45-59

ŞİMŞEK Edip Hukukta ve Cezada Ticaricirc Senetler Ankara 1982 TANDOGAN Haluk Sonraki Tarihli Ccedilekler ve Ticaret Kanunu ile

3167 Sayılı Kanun Accedilısından Ortaya Ccedilıkardıkları Sorunlar Tuumlrkiye Bankalar Birliği Yayınları 2 Baskı Ankara 1986

TEKİNALP Uumlnal İleri Keşide Tarihli (Vadeli) Ccedileklere İlişkin Bir Oumlneri MHB Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Oumlzel Hukuk Buumllteni


1999-2000 Prof Dr Aysel Ccedilelikele Armağan Y 19-20 S 1-2 s 923-932 (Anılış TEKİNALP Oumlneri)

TEKİNALP Uumlnal Adalet Bakanlığı Taslağında İleri Tarihli Ccedilekler Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002 s 41-48 (Anıhş TEKİNALP İleri Tarihli)

URAS Guumlngoumlr Piyasa Yağsız Kaldı Milliyet Gazetesi 27 Şubat 2002 ltwwwmillivetcomtr20020227vazarurashtmlgt (07052003)

YASAMAN Hamdi Ccedilek 40 Yılında Tuumlrk Ticaret Kanunu İstanbul Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı ile Deniz Hukuku Anabilim Dalı Oumlğretim Uumlyeleri ile Araştırma Goumlrevlilerinin Değerlendirmeleri İstanbul 1997 s 224-230

YUumlCEL Mustafa Toumlren Ccedilek Succedilları Kriminolojisi Ccedilek Hukukunun Guumlncel Sorunları Sempozyum 4 Ocak 2002 İstanbul 2002 s 39-53

bull AİHS ve Anayasa m38 f8 Accedilısından Oumldenmeyen Para Borccedillarında Yaptırımlar Sempozyumu 1 Aralık 2001 Ankara 2002

bull Ccedilek Hukukunun Guumlncel Sorunları Sempozyum 4 Ocak 2002 İstanbul 2002

bull Ccedilekler Hakkındaki 3167 Sayılı Kanunla İlgili Adalet Bakanlığı Taslağı ve Karşı Goumlruumlşler Sempozyumu 12 Ocak 2002 Ankara 2002

bull Ccedilek Davaları Dondu Akşam Gazetesi 21 Kasım 2001 lthttp w w w aksam com trarsivaksam20011121 guncelguncel 1 htmlgt (16052003)

bull Ccedilekle Alışveriş Bıccedilak Gibi Kesildi Zaman Gazetesi 3 Aralık 200 1 lthttp21215421402001 1203haberlerhaberlerde vam htmgt (12052003)

bull Yeni Ccedilek Tasarısı Alışverişleri Vurdu Zaman Gazetesi 11 Aralık 2001 lthttp w w w zaman com tr20011211 ekonomih7 htmgt (12052003)

bull Merkez Bankası Yeni Ccedilek Kanunu Konusunda Uyardı Zaman Gazetesi 9 Mayıs 2002 ltwwwzamancomtr20020509ekonomih3htmgt (07052003)

bull lthttpwwwtbmmgovtrsirasavidonem22yil01ss58mhtmgt (16052003)

bull FBahccedilenin Ccedilekleri Tefecilerin Elinde Vatan Gazetesi 11 Haziran 2003 s 22


Gerccedilekte duumlzenlendiği guumlnden daha ileri tarih taşıyan ccedilekleri ifade etmek uumlzere ileri tarihli ccedilek terimi yanında sonraki tarihli ccedilek2 muahhar tarihli ccedilek3 postdate ccedilek4 nominal tarihli ccedilek5 oumlnceki tarihli ccedilek6 ve vadeli ccedilek7 terimleri de kullanılmaktadır İleri tarihli ccedileke youmlnelik oumlğretide farklı terimler kullanılması muhtevadan kaynaklanmamaktadır Muhteva aynıdır ancak bakış accedilısına goumlre farklı adlandırmalar soumlz konusudur Bu ccedilalışmada ileri tarihli ccedilek teriminin kullanılması tercih edilmiştir

B - Hukuki Dayanağı Tuumlrk hukukunda ileri tarihli ccedileklerle ilgili huumlkuumlmler Tuumlrk Ticaret

Kanununun 692 maddesinin 5 bendi 707 maddesinin II fıkrası ile 3167 sayılı Ccedilek Kanununun 4 ve 16 maddeleridir

Ccedileklerde keşide guumlnuumlnuumln goumlsterilmesi zorunlu bir unsurdur (TTK m6925) Keşide guumlnuumlnuumln bulunmadığı bir senet kanunun aradığı diğer buumltuumln unsurlara sahip olsa dahi ccedilek niteliği kazanamaz (TTK m 6931) Kanun koyucu ccedileklerde keşide guumlnuuml olarak goumlsterilen tarihin senedin gerccedilek keşide guumlnuuml olmasını aramamıştır Kanun koyucunun bu tutumu ileri tarihli ccedilek duumlzenlenmesine olanak tanımaktadır

Tuumlrk hukukunda ileri tarihli ccedilek duumlzenlenmesini zımnen kabul eden asıl madde Tuumlrk Ticaret Kanununun 707 maddesinin II fıkrasıdır Bu fıkrada keşide guumlnuuml olarak goumlsterilen guumlnden oumlnce oumldenmek iccedilin ibraz olunan bir ccedilekin ibraz guumlnuuml oumldeneceği duumlzenlenmiştir Kanun koyucu bu fıkra ile bir ccedilekin uumlzerinde yazılı keşide tarihinden oumlnce muhatap bankaya ibrazı halinde karşılığı varsa oumldeneceğini accedilıkccedila duumlzenleyerek zımnen keşide guumlnuuml olarak goumlsterilen tarihten oumlnce ileri tarihli olarak tedavuumlle ccedilıkarılabileceğini ve bu tip bir senedin diğer yasal unsurlara sahip olması kaydıyla ccedilek sayılması gerektiğini ifade etmiştir8

2 Oumlrnek olarak bkz TANDOĞAN Haluk Sonraki Tarihli Ccedilekler ve Ticaret Kanunu ile 3167 Sayılı Kanun Accedilısından Ortaya Ccedilıkardıkları Sorunlar Tuumlrkiye Bankalar Birliği Yayınları 2 Baskı Ankara 1986 s 5 OumlZTAN Fırat Kıymetli Evrak Hukuku 2 Bası Ankara 1997 s 1054 3 Oumlrnek olarak bkz BARTU Nihat Muahhar Tarihli Ccedilekler ve Ccedilek Karşılıkları İstBD Eyluumll 1950 C XXIV S 9 s 524-531 4 Oumlrnek olarak bkz POROY Reha TEKİNALP Uumlnal Kıymetli Evrak Hukuku Esasları 12 Baskı İstanbul 1995 s 246 5 Oumlrnek olarak bkz DOMANİCcedil Hayri Karşılıksız Ccedilek Yargıtay Kararları ve Duumlnya Mevzuatından Oumlrnekler-Eleştiri ve Temenniler İstanbul 1983 s 18 19 37 6 Oumlrnek olarak bkz KALPSUumlZ Turgut (EREM Faruk CcedilELEBİCAN Guumlrgacircn) Hukukicirc Youmlnden Ccedilek İktisadicirc ve Hukukicirc Youmlnden Ccedilek 2 Baskı Ankara 1974 s 64 KINACIOĞLUNaci Kıymetli Evrak Hukuku 2 Baskı Ankara 1984 s 323 7 Vadeli ccedilek terimi piyasada yaygın olarak kullanılmaktadır Bununla birlikte GOLE vadeli ccedilek terimini ccedilekin kredi aracı olarak kullanıldığını goumlstermesi bakımından tutarlı goumlrmekle birlikte kanunun ruhuna ve sistemine aykırı bulmaktadır Bkz GOLE s 74 8 Bkz KALPSUumlZ (EREM CcedilELEBİCAN) Ccedilek s 105 GOumlLE s 72























































































































































































İlerİ tarİhlİ Çeke İlİŞkİn sorunlaracikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1056/1633.pdfİlerİ...

Documents