leyla navaro - benİ duyuyor musun

8/9/2019 Leyla Navaro - BENİ DUYUYOR MUSUN

http://slidepdf.com/reader/full/leyla-navaro-beni-duyuyor-musun 1/103

Leyla Navaro

BENÝ DUYUYOR MUSUN?

:::::::::::::::::::

ÝÇÝNDEKÝLER

Sunuþ

Bu Kitabý Okurken

Ve Yazarken

ANNE-BABALIK SANATI

Çünkü Anneyim

Anneler de Ýnsandýr

Bu Þiirlerle Büyüdük

Benim Annem Öyleydi

Ben Annem Gibi Olmayacaðým

Biz Çaðdaþ Anneyiz

Alýntý Annelik Rolü

Günümüzün Deðiþen Deðerleri

Toplumda Deðiþen Kadýn ve Annenin Yeri

Annelik / Babalýk Sanatý Öðrenilebilir

ÇOCUÐUNU KABUL EDEBÝLMEK

Beni Kabul Ediyor musun?

Kendini Çocuðun Yerine Koyarak Deðerlendirme

Çocuk Aile Büyüðünden Farklý Duyup, Farklý Anlayýp, Farklý Düþünebilir

Çocuðun Geliþme Süreci Ýçinde, Yaþýnýn Ýcabý Bazý DavranýþlardaBulunabileceðini Bilmek

Çocuðunuzu Kabul Ediyor musunuz?

OLUMSUZ DAVRANIÞLARA ENGEL OLMAK

Hep Kabul mu Edeceðim?

Ödül

Ceza

Olumsuz Davranýþlara Cezasýz Nasýl Engel Olabiliriz

-Ýnsan Ýliþkilerinde Ýnancým



NASIL BÝR DÝSÝPLÝN?

Disiplin Nedir?

Disiplin Yalnýz Çocuklar Ýçin Deðildir

Yasak ve Öðüt Yerine Örnek

Disiplin ve Yaþamýn Tadý

Evin

Disiplin Kurallarý Nerede Yazar?

Önce Hayýr, Sanunda Býkýp Evet

Her Disiplin Bana Uyar mý?

Dýþ Kontrollü DisiplinFiziksel Disiplin Yöntemleri (Dayak)

Dayak Neden Eðitime Yaramaz

Ýç Kontrollü Disiplin

Özdenetim Nasýl Elde Edilir

Yaptýrýmdan Özdenetime

-Eðer Hayatýmý Bir Daha Yaþasaydým

ÇOCUKLAR NEDEN SÖZ DÝNLEMEZ

Yaplar ve Yapmalarla Yaþamak

Takdir ve Övgüde Dikkat Edilecek Noktalar

-Ýyi Niyetle

ÇOCUÐU DÝNLEMEK

Duymak mý? Dinlemek mi?

Çocuðu Dinlerken Genellikle Gösterilen Tepkiler

Veya Gerçek Dinlemeye Engeller

Siz Birini Dinlerken Ne Gibi Tepkiler Kullanýyorsunuz?

Ýyi Bir Dinleyici Olmanýn Koþullarý

Katýlýmlý Dinleme

Çocuðu Dinlemenin Yararlarý

-Rahatý Kaçan Aðaç

ANNE/BABANIN KIZGINLIÐINI DUYURMASI



Sana Öyle Kýzýyorum ki!

Kýzgýnlýk Nedir?

Sen Zaten Hep Böylesin

Ben Diliyle Konuþmak

Sen Dili Yerine Ben Diliyle Konuþmak

-Annelerin Genç Kaldýðý Yer

KARÞILIKLI GÜVEN

Çocuðun Güvenini Arttýrmak

EK 1, 3-6 Yaþlardaki Çeþitli Geliþme Aþamalarý

EK 2- Evde Yapýlabilecek Yaratýcý Oyun Faatiyetleri:::::::::::::::::::

SUNUÞ

Sayýn Okur,

Elinizdeki kitap, Leyla Navaro'nun özgün bir eseridir. Alýþýlmýþ ÇocukGeliþimi kitaplarýndan farklý, taze bir bakýþ açýsýndan anneye ve çocuðabakan, okurla konuþan, dertleþen, yaþayan bir kitap. Bu bir el kitabýdýr;yani, zaman zaman okunan, tekrar okunan, arada bir baþ vurulan bir destekkaynaðý. Bu el kitabý, Navaro'nun kendi tecrübeleri, akademik çalýþmalarý

ve yönettiði grup faaliyetleri sonucu oluþturduðu geniþ bilgi ve sezgilerininürünüdür. Bu deðerli ve yararlý ürünü siz okurlara sunmaktan mutlulukduyarým.

Sunuþ yazýsýný benim yazmamýn nedeni, bu kitaba temel teþkil eden çalýþmalarýnBoðaziçiÜniversitesinde benim yönettiðim Çok Yönlü Okul Öncesi Eðitimi, Çocuk Geliþimi ve Anne EðitimiProjesinden kaynaklanmasýdýr. Bu projenin anne eðitim araþtýrma ekibinde çalýþanLeylaNavaro, projedeki çalýþmalarýyla elinizdeki kitabýn nüvesini oluþturdu. Ancak bukitap Navaro'nundiðer bilgi ve tecrübelerinin de katkýsýyla proje çalýþmalarýnýn ötesine gitmiþtir.

Burada Çok Yönlü Okul Öncesi Eðitimi, Çocuk Geliþimi ve Anne EðitimiProjesini kýsaca tanýtmak gerekir. Bu proje, okul öncesi yaþtaki çocuðunbedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal geliþimine katkýyý amaçlamýþtý.Özellikle evde eðitim ile anneler desteklenmiþ ve onlarýn da kendiçocuklarýný desteklemeleri saðlanmýþtý. Proje çalýþmalarý 1982-1986yýllarý boyunca Ýstanbul'un beþ yöresinde anneler ve çocuklarlagerçekleþtirildi. Her yörede annelerin çocuklarýný daha iyi yetiþtirmelerinisaðlamak için annelerle grup çalýþmalarý yapýldý. Eðitim programýnýnsonunda bu çalýþmalarýn çok etkili olduðunu gördük.

Proje çalýþmalarýndan memnun kalan anneler, bu eðitim programýnýtelevizyona uyarlamamýzý önerdiler. Daha çok sayýda annenin, onlarýnçocuklarýnýn ve ailelerinin bu eðitimden yararlanmasýný saðlamak için 1986



yýlý sonbaharýnda televizyona bir program hazýrladýk. Bu olumlu tecrübelerinýþýðýnda çeþitli merkezlerde anne eðitimi programlarý halensürdürülmektedir. Amacýmýz, daha çok anneye destek saðlamaktýr.

Leyla Navaro'nun bu kitabý da bu amaca yöneliktir. Navaro, projemizçerçevesinde sürdürülen grup çalýþmalarýnda grup yöneticilerinin kullandýðýbilgi ve yönergeleri hazýrlamýþ ve gruplardan birini yönetmiþti. Proje

ekibinin katkýlarý ile grup tecrübelerinden de yararlanarak bu materyallerigeliþtirdi ve giderek elinizdeki bu özgün eseri oluþturdu. Kendisini bubaþarýsýndan ötürü kutlarým.

Bu kitabýn, onu okuyan, bir el kitabý olarak ona sýk sýk baþvurananneler için çok yararlý olacaðýndan eminim. Babalar da bu kitaptan aynýderecede yararlanabilirler. Esasen ana-baba arasýndaki anlayýþ birliði vetutarlýlýk, çocuðun yetiþtiði ortamýn saðlýklý olmasý için çok önemlidir.Bununla birlikte küçük yaþtaki çocuðun yetiþmesinde genellikle anneler dahaön planda olduðu için kitap daha ziyade anneye yöneliktir.

En deðerli varlýklarýmýz olan çocuklarýmýzýn yetiþtirilmesi bilgi, sezgi,

sevgi, akýlcý ve tutarlý davranýþ gerektiren zor bir sanattýr. Bu sanatýyeterince gerçekleþtirebilmek için hepimizin öðreneceði birþeyler vardýr.Babadan görme usullerin geçersizliði ortadayken, bunlarýn yerini alacak bilimsel verilere dayanan, aydýnlatýcý, yol gösterici yayýnlar azdýr. Leyla Navaro'nunkitabý bu eksikliði giderebilecek önemli bir yapýttýr. Gönül arzu eder ki heranne baba bu kitabý okusun.

Prof Dr.Çiðdem Kaðýtçýbaþý Ýstanbul, 1987

:::::::::::::::::

BU KÝTABI OKURKEN...

Sevgili Okur,

Bu kitap geleneksel eðitici kitaplardan biraz farklý bir tarzla kalemealýnmýþtýr. Bunun ilk nedeni, salt eðitici bir yaklaþýmýn zamanlasýkýcý olabileceði, kendini okutmayabileceði varsayýmýdýr. Ancak temelnedeni, eðitimin tek yönlü pasif bir aktarma olmadýðýna inandýðýmýzdandýr.Kanýmýzca eðitim, ancak düþünülerek, anlaþýlarak, tartýþýlarak, kendisistemimize, deðerlerimize, yapýmýza uygun olup olmadýðýný anlayarak,uygulayarak, kýsacasý yaþayarak benimsenebilir. Okunan metinler teoridekalýr, önemli olan teoriyi yaþamaktýr. Bu nedenle, kitaptaki fikir ve önerilerin yanýnda, siz okura yönelik ve sizin kiþisel katkýlarýnýzý bekleyenbilinçlenme, hatýrlama, düþünme alýþtýrmalarý, uygulamalar, görsel uyarýve öneriler bulunmaktadýr. Yani okurumuz pasif deðil, aktiftir. Kitabý okurkendurup düþünebilmeli, kendi yaþamýna uygun olup olmadýðýný tartmalý,kitaba eklemeli, kitapta kendini bulabilmelidir. Bu nedenle, kitaptaki fikir veönerilerin arkasýndan gelen alýþtýrmalarý yapmanýzý, bunlara zamanayýrmanýzý öneririz. Böylelikle, kitap sizin el kitabýnýz olacak, sizin de kiþiselfikir ve katkýlarýnýzla daha da zenginleþecek ve öznelleþecektir. Bunun diðerbir yararý da, kitabý bitirdikten bir süre sonra geriye bakýp sayfalarýçevirdiðinizde kitapta kendi düþünce ve fikirlerinizi bulmak, kendinizle ilgilibölümleri okumak ve zamanla kendinizde olabilecek deðiþiklikleri görmeninzenginleþtirici katkýsýdýr.

Eðitim ve çocuklarla ilgili kitaplarý toplumumuzda genellikle anneler dahaçok okuduðundan, kitapta annelerle ilgili bölümlere, örneklere, Çünkü



anneyim... gibi hitaplara sýkça rastlanmaktadýr. Hatta kitabý yazarken, enbaþýndan gerçekçi bir taraf tutup, kitabý sadece, çocuklarla ve çocuklarýneðitimiyle en çok vakit geçirenlere, yani kadýnlara, annelere yazmayýdüþünmüþtük. Ancak böyle bir tutumun, konuya ilgi duyan babalarý haliyle safdýþý edeceðini, çocuk eðitiminin sadece anneye ait olduðu fikrinisavunacaðýný düþünerek, bu tür kesin bir taraf tutmaktan vazgeçtik. Kitap,çocuðuyla ilgilenen tüm anne ve babalara aittir.

Kitabý dizgiye vermeden önce eleþtirel gözle okuyan arkadaþlardanSayýn Nurhan Esin'in bir önerisi üzerine, kitaba þöyle deðiþik bir boyutgetirdik: kitabýn içine, okur için kahve molalarý koyduk. Þöyle ki, okur birazokuyup düþünmek, nefes almak istediði zaman, veya Nurhan hanýmýnterimiyle yüklendiði zaman, oturup þöyle bir kahve içip kendine biraz zamanayýrabilsin. Kendine zaman ayýrmaya müsaade etsin. Bu, özellikle günde 24saat annelik yapan, kendine zaman ayýrmayan, ayýrmaya müsaade etmeyen,ayýrdýðý zaman suçluluk duyan okurlarýmýz içindir. Molalaranne-babalýðýný daha iyi yapmak isteyen okurlara, salt anne-babalýk dýþýnda,biraz da kahve içme ve keyifli bir zaman geçirme hakkýný tanýmaktadýr.Çünkü inancýmýz mükemmel anne-babanýn mükemmel çocuk yetiþtirdiði deðil,

mutlu anne-babanýn mutlu çocuk yetiþtirdiðidir.Beraberce keyifli bir okuma süresi geçirme dileðiyle...

::::::::::::::::::

... VE YAZARKEN

Kitabý yazarken önerileri, fikirleri, paylaþmalarý ve kiþisel katkýlarý ile banayardýmcý olan, destekleyen kiþilerden söz etmeden geçemeyeceðim.

Ýlk olarak, bu kitabýn kaleme alýnmasý fikrini öne süren, manen ve kiþisel

katkýsýyla destekleyen Sn. Çiðdem Kaðýtçýbaþý'na, dinamik yaklaþýmý,motivasyonu ve yarattýðý nezih ve uygar çalýþma ortamý için teþekkürederim. Araþtýrma süresinde, kiþisel fikir ve katkýlarýyla çalýþmamýza deðerkazandýran Sn. Meral Çulha ve Sn. Diane Sunara teþekkürü borç bilirim.

Yazýlý metinleri dikkatle okuyup bana öneri, eleþtiri ve fikirleri ile katkýdabulunan Sn. Nükhet Atalay, Dr. Lydia Albukrek, Nurhan Esin, Gina Telvi, FevziyePeker, Filiz Ayan ve Neslihan Güzelses'e deðerli katkýlarýndan dolayýtakdirlerimi ifade etmek isterim.

Grup çalýþmalarýmýz süresince, kiþisel paylaþmalarý, düþünceleri ve içtenkatýlýmlarý ile kitaba örnek ve gerçek yaþantý açýsýndan boyut ve zenginlikkazandýran tüm grup üyelerine teþekkürü borç bilirim (Yanlýþ anlaþmalaraengel olmak nedeniyle örneklerdeki bütün isimler deðiþtirilmiþtir).Getirdiði çizgilerle ilkelere görsel zenginlik ve anlam kazandýran deðerli çizer Ayla Soyöz'den söz etmeden geçemeyeceðim. Kapak düzeninde coþkuluyaratýcýlýðýyla kitaba zenginlik ve boyut kazandýran deðerli fotoðrafsanatçýsý Ersin Alok'a ve bu kitabýn basýlmasýnda her türlü yardým ve hevesiesirgemeyen deðerli YA-PA yönecisi Turhan Özüduru'ya teþekkürü borç bilirim.

Görülen somut desteklerin yanýnda, görünmeyen ama mevcut ve vazgeçilmezdeðeri olan manevi destekler vardýr. Ýþte bunlardan biri de, çalýþmalarýmboyunca sabýr, anlayýþ ve takdirini esirgemeyen eþim Daniel ve özelliklesonsuz sevgi ve takdirimi ifade etmek istediðim, çocuk eðitimi ilkelerimi

sýralarken yaþantýlarý ve güzelim davranýþlarý ile bana yol gösteren, önerive ilkeleri yalancý çýkarmayan, baþarýlý olunabileceðinin somut kanýtý olançocuklarým Yael, Ýlana ve Erez'e, uzun çalýþmam süresince gösterdikleri



sorumluluk, anlayýþ, yakýnlýk ve desteklerinden dolayý içten teþekkür ederim.

LEYLA NAVARO

:::::::::::::::::::

Tanrým, bana

Deðiþtiremiyeceðim þeyleri kabul etmek için SÜKUNET

Deðiþtirebileceklerimi deðiþtirmek için CESARET

Ýkisini birbirinden ayýrdedebilmek için de AKIL ver (1)

(1) Reinhold Niebuhr'a atfedilmektedir.

:::::::::::::::::

ANNE-BABALIK SANATI

ÇÜNKÜ ANNEYÝM...

Çünkü anneyim... Anne olmayý bana kimse öðretmedi. Bildiklerimikendi annemden, ailemden, arkadaþlarýmdan, biraz da gazete, mecmua,TV ve bazý kitaplardan okuyorum... Ýyi bir anne olmak istiyorum...Ýstiyorum ki çocuklarým akýllý, terbiyeli, baþarýlý, mutlu, herkesin sevipbeðendiði çocuklar olsun... Onlar da büyüdüklerinde beni sevgi, övgüyleansýnlar. Onlara ne iyi baktýðýmý, nasýl büyüttüðümü, ne çokfedakarlýklara katlandýðýmý anlatsýnlar... Onlarý hayata hazýrlayayým,birçok þey öðreteyim, her zaman sevgi dolu, sabýrlý, anlayýþlý bir anneolayým...

Ama bu bazen öyle zor ki... Bütün iyi niyetlerime raðmen her þeyistediðim gibi olmuyor... Bir bakýyorum ki istemeden çocuðumakýzmýþým.. onu azarlýyorum, deliler gibi baðýrýyorum. Hatta aradasýrada el kaldýrýp dövdüðüm bile oluyor... Sonradan yaptýðýma öylepiþman oluyorum ki çokta üzülüyorum... Bu küçük, savunmasýz yaratýðanasýl vurdum? Nasýl el kaldýrdým? Hani onu o kadar seviyordum? Benne biçim anneyim? Kendimi yiyorum... ama elimde deðil... bazen öylesabýrsýz, öyle sinirliyim ki... Yapmam gereken bir sürü iþ var, hepsini deyetiþtirmek istiyorum... O an en küçük bir yaramazlýðý, bir sözdinlememeyi dahi kaldýramýyorum... öyle özeniyorum ki þu sabýrlýannelere, hiç kýzmayan, sinirlenmeyen, hoþgörülü, her zaman güler yüzlüolan annelere... ama ben yapamýyorum... neden???

ÇÜNKÜ BEN DE ÝNSANIM...

::::::::::::::::::

ANNELER DE ÝNSANDIR...

Evet, anneler de insandýr... Anne simgesi hepimizin gözünde sabýrlý,hoþgörülü, verici, fedakar, kendini hiç düþünmeyen, güleryüzlü, sadecebaþkalarýný ve çocuðunu düþünen, çocuk bakýmý, eðitimi, psikolojisihakkýnda her þeyi bilen veya bilmesi gereken, bilmesi beklenen, hiçkýzmayan, sinirlenmeyen, kocaman yürekli süper kadýnlar halindecanlanýr. Anne her zaman evde, her zaman hazýr, çocuðunu bekler, hiç

kendi iþleri ile meþgul olmaz, çocuðununkilere hep öncelik tanýr, bundandolayý da sinirlenmez, kýzmaz, üzülmez, her þeyi sabýrla dinler, çocuðanasýl bakýlacaðýný, nasýl besleyeceðini, nasýl konuþacaðýný bilir,



çünkü anne evde doktordur, anne hemþiredir, pedagogdur, psikologdur,ayný zamanda öðretmendir, dadýdýr, çok ta iyi bir ahçýdýr,hizimetçidir ve arkadaþtýr, dert ortaðýdýr, ama ayný zamandadisiplini saðlayan otoritedir de v.s.... v.s.... v.s.... Ve anne, bütün bunlarýkýzmadan, sinirlenmeden, sabýrla, daima güler yüzle yapar...

Söyler misiniz??? Böyle bir anneyi tanýyan var mý???

Evet, anneler ve anne simgesi üzerinde ne çok beklenti var, deðil mi???Bütün beklentilerini veya birazýný yapamayan anne zaman zaman kendini belkide suçlu, baþarýsýz, huzursuz hissedebilir...

Çocuðumun derslerine yardým etmek istiyorum. Her akþam okuldandönünce yanýna oturup onu çalýþtýrýyorum. Ama çok yavaþ ders yapýyor,oyalanýyor, çabuk anlamadýðý zaman çok sabýrsýzlanýyorum. Hele derslerbitmeyince sinirleniyor, kýzýyorum... Fena halde azarlýyorum onu. Sonra dabundan dolayý suçluluk duyuyorum. Ne yapacaðýmý þaþýrdým...

Çalýþan bir anneyim. Oðlum eve gelince yardýmcý kadýn onu

karþýlýyor, kahvaltýsýný veriyor. Bense akþam 7'de eve dönmüþ oluyorum...Bakýyorum her þey yolunda, çocukta iyi. Ama ben rahat deðilim... Çocuðumlafazla beraber olamadýðýmý, okuldan dönünce onu karþýlamadýðýmýdüþünerek huzursuz olmaktayým. Sürekli evde oturan, çocuðuyla beraber olanannelere çok gýpta ediyorum...

Emre hiç yemek yemiyor. Her þeyi denedim imkansýz. Bakýyorum dabütün çocuklar iyi kötü yemek yiyorlar, benimki ise sadece baðýrýp çaðýrarak...Umutsuzluða kapýldým... Ýyi bir anne deðilim herhalde...

Aslý kolej sýnavlarýnda baþarýlý olamadý.. Arkadaþlarýmýn çoðuçocuklarýný iyi okullara yerleþtirdiler... Biz de Aslý'yý bir özel okulayazdýrdýk... Pek baþarýlý deðil... Bakýyorum da diðer çocuklara, hepsi bir

yerde baþarýlý oldular... Herhalde kabahat bende... Çocuk yetiþtirmesinibilmiyorum...

Bütün bunlar ideal anne simgesine kendini kýstýrmýþ, mükemmel anneolmasý, her þeye yetiþmesi, her sorunu kendi halletmesi gerektiðine kendinikoþullandýrmýþ kadýnlarýn yaþadýðý huzursuzluðu, sýkýntýlarýyansýtmýyor mu???

Siz de hiç böyle düþünce veya duygulara kapýldýnýz mý?

Annelik beklentilerinizin çoðunu gerçekleþtirebildiniz mi?

Hangileri gerçekçiydi acaba (yani yapýnýza veya yaþantýnýza uygundu?)

Gelin þimdi beraberce kendimizi inceleyelim.

Tarih:

Anne (baba) olarak kendimden ne kadar memnunum? Neleri iyi yapýyorum? (Örneðin:çocuðumla oynamaya vakit ayýrýyorum; söylediklerini iyi dinliyorum; saygýlý olmalarýnakendim örnek oluyorum; iyi bir iletiþimim var, gibi)

1) ...

2) ...



3) ...

4) ...

5) ...

Anne (baba) olarak kendimde beðenmediðim, deðiþtirmek istediðim neler var? Ben

ce neleri iyi yapmýyorum? Veyadaha iyi yapabilirim? (Örneðin: çok çabuk sinirlenip baðýrýyorum; tutarlý deðilim, bazençok sert bazen de aþýrý kabulleniciyim; kýzdýðým zaman dövüyorum, gibi.)

1) ...

2) ...

3) ...

4) ...

5) ...

BU ÞÝÝRLERLE BÜYÜDÜK

CANIMDAN ÇOK SEVERÝMANNECÝÐÝM BENÝ SENNE EMEKLE BÜYÜTTÜNKÜÇÜKKEN ELÝMÝTUTARAK SEN YÜRÜTTÜN

AÐLATMAZDIN BENÝ HÝÇHEMEN KOÞAR GELÝRDÝNBÝRAZ GÜLEYÝM DÝYEOYUNCAKLAR VERÝRDÝN

HASTA OLDUÐUM ZAMANBANA NÝNNÝLER SÖYLERBEÞÝÐÝMÝ SALLARDINBAÞUCUMDA AÐLARDIN

MELAHAT UÐURKAN

:::::::::::::::::::

BENÝM ANNEM ÖYLEYDÝ

Benim annem öyleydi. dedi Tülay Haným... Tam bir anneydi. Öyle özveriliydiki... Hiç kýzdýðýný, veya sesini yükselttiðini hatýrlamýyorum... Daima yanýmýzda



olur, bütün sorunlarýmýza bir çözüm getirirdi... Bense öyle sabýrsýzým ki... Enufak bir terslik olsa bas bas baðýrýyorum... Kendime hakim olamýyorum...Tülay'ýn kendi anneliði konusunda tedirgin olduðu belliydi... Kendini süreklisuçluyordu... Annesi Ýpek Haným güldü: O þapkaný giymediðin günü hatýrlýyormusun? dedi... Ne kadar sinirlenmiþ ve sonunda seni evde býrakmýþtým. Haniteyzenlere yatýya davetliydik, sen teyzenlere gitmeye bayýlýrdýn... Ben de ceza

olsun diye seni evde býrakmýþtým... Ne çok aðladýydýn... Bugün bile halaüzülürüm, nasýl da acýmadým diye... Ama, Tülay hatýrlamadý... Aslýnda insanbelleðinin bazen kötüleri unutup iyi þeyleri hatýrlamak gibi ne güzel bir korunmasistemi vardýr deðil mi? Demek ki, hiç baðýrmayan, kýzmayan, ideal annegibi bilinen Ýpek Haným da zamanýnda kýzmýþ, sabýrsýzlanmýþ, hattacezalandýrmýþtý... Ama diðer olumlu yönleri çoðunlukta olduðundan,anlaþýlan bunlar Tülay'ýn belleðinden silinmiþti... Aslýnda Ýpek Hanýmhiç sinirlenmeyen insanüstü bir varlýk deðildi, anlaþýlan Tülay'a kýyasladaha yavaþ sinirleniyor, daha sabýrlý davranýyordu. Tülay ise annesiÝpek Haným gibi sabýrlý ve hoþgörülü bir yapýya sahip deðildi. Dahaaceleci ve daha asabiydi... Ayrýca Ýpek Haným sadece bir ev kadýnýyken,

Tülay bankada çalýþýyordu. Hem iþ, hem de evin sorumluluklarýnedeniyle daha gergin, daha tezcanlýydý...

Tülay'ýn annesi gibi olabilmesine ne yapýsý, ne de yaþantýsý müsaitti...

Bazen, olmak istediðimiz bir yapýya sahip olamadýðýmýzdan dolayý nedenve niçinlerle kendimizi suçlar, üzülürüz. Ama insanlar yapý ve kiþilikolarak birbirlerinden çok farklýdýr, kimi daha sabýrlý, daha kabullenici,kimi ise daha tez canlý, daha peþin hükümlüdür. Tüm dünya annelerinin aynýyapýda olmalarý beklenemez. Önemli olan, kiþinin kendi yapýsý dahilinde nasýldavranacaðýný bilmesidir. Daha ileriki bölümlerde bu nasýllara gireceðiz.

::::::::::::::::::::

BEN ANNEM (BABAM) GÝBÝ OLMAYACAÐIM.

Buna karþýlýk, kimimizin de çocukluk ve gençlik yýllarý evde anne vebabamýzla o kadar zor ve olumsuz deneyimlerle yüklüdür ki Ben onlar gibiolmayacaðým, çocuklarýmý farklý büyüteceðim diyerek anne (veyababamýzýn) tüm davranýþlarýný olumsuz olarak niteleyip reddederiz.

Annemle babam okul baþarýma o derece aþýrý önem veriyorlardý ki,bütün okul yýllarým ders çalýþýp çalýþmama tartýþmalarýyla geçti... Haftasonu çýkýþlarým, yaz tatillerim hep ders çalýþmalarýma göre ayarlanýrdý.Düþük not getirdiðim anda evde bir surat, bir öfke... O derece bezdim ki bençocuklarýmýn derslerine hiç karýþmayacaðým, dedim... Ne yaparlarsayapsýnlar...

Gülþen Haným'ýn ilk oðlu Ersin bu tür serbest bir yaklaþýmla okuldagerçekten baþarýlý oldu. Hiçbir sorun çýkmadý. Ancak, ikinci oðlu Uður'labüyük sorunlar oluþtu. Gülþen Haným Uður'un okulundan sürekli ikaz ve þikayetalýyordu. Hatta, ortaokulda Uður'un okulunu deðiþtirmek zorunda kaldý. Uðurakýllý, hatta zeki bir çocuktu ama okula uyum saðlayamýyor, dersçalýþmýyordu. Ayrýca evde de büyük sorun haline gelmiþ, evin bütünbireylerini, özellikle Ersin'i çok rahatsýz eder duruma girmiþti.

Aslýnda bu durumda da yapýlan bir öncekinden farklý deðil. Yaþanan birdeneyim ve davranýþ tarzý aynen örnek alýnacaðýna, tam aksi bir yaklaþým

ve davranýþ tarzý seçilip uygulanýyor. Ýlk çocukta, çocuðun yapýsý nedeniylebaþarýlý oluyorsa da, Ýkinci çocukta baþarýsýzlýða uðruyor. Bu da annenin kendiyapýsý ve kiþiliði ve ayný zamanda çocuðun yapýsý ve kiþiliði



düþünülmeden giriþilen bir alýntý anne rolüdür. Gülþen Haným olmakistediði anne rolünü oynamaya çalýþmýþ, Uður'a karþý gerçek tepki veduygularýný gösterememiþtir.

Yani, Uður dersini düzenli çalýþmadýðý, okulda veya evde sorunyarattýðý zaman içinde kabaran tedirginlik, kýzgýnlýk hatta kýrgýnlýkduygularýný ifade etmeyerek çocuðunun derslerine karýþmayan, hoþgörülü

anne rolünü üstlenmiþtir. Ancak, önemli olan kýzgýnlýk, tedirginlik veyakýrgýnlýðý ifade etmemek deðil, yapýcý olarak ifade etmektir. Buna daileriki bölümlerde deðineceðiz.

:::::::::::::::::::

BÝZ ÇAÐDAÞ ANNE/BABAYIZ

Günümüzde anne-babalýk üzerine yazýlmýþ birçok yayýn deneme vekitap vardýr. Ancak bazý anne-baba adaylarý bu gibi öneri ve tavsiyelere o kadar harfiyen uymaya çalýþýrlar ki; gerek içgüdüsel tepkilerini, gerek mantýk ve

saðduyularýný, gerekse kiþisel duygu ve davranýþ tarzlarýný rafa kaldýrýp,kendilerince olunmasý gereken ideal anne-baba rolünü oynarlar. Bu rolde nekendi kiþisel boyut ve sýnýrlarý, ne de çocuðun kiþilik ve yapýsý sözkonusudur. Söz konusu olan neyin yapýlmasý gerektiðidir. Tabii, bir süresonra anne (veya babanýn) kiþiliði veya yapýsý bu gibi bir oyuna tepki gösterir(sabrý taþar, öfkelenir, baðýrýr...) çocuk ise çeliþkili mesajlar aldýðýndan nezaman kýzýlýp ne zaman kýzýlmayacaðýný bilemez, evde sorunlar sürüpgider.

Çocuklar özgür olmalý. Ben çocuðumun evde özgür ve yaratýcýolmasýný istiyorum... Öyle misafir odasý filan olmayacak. Ev yaþanmak içindir,çocuk her tarafta oynayabilmeli, koltuklarýn kirlenmesi önemli deðil... Ýsterseduvarlarý da boyayabilir. Yemek yerken yerleri kirletmesi benim için önemli

deðil... diyordu Reyhan Haným. Ancak bir süre sonra, bütün eve daðýlmýþoyuncaklarý toplamak, yerleri sürekli süpürüp silmekten býkýnca kendini Esra'yaavaz avaz baðýrýrken buldu. Reyhan Haným Esra'ya hiç söz geçiremediðini,Esra'nýn her istediðini tutturarak istediðini, bir türlü baþa çýkamadýðýný vesonunda cezaya koyarak yola getirebildiðini anlattý.

::::::::::::::::::

ALINTI ANNELÝK ROLÜ

Reynan Haným, 3 yaþýnda bir çocuðun sýnýrlarý bilemeyeceðinisaðduyu ve mantýkla öngörebilir, sürekli Esra'nýn döktüklerini toplamaktansonunda sabrýnýn taþmakta olduðunu hissedip ifade edebilir; kimsenin,kendinin dahi, oturduðu yeri ve çevresini baþkalarýnýn rahatýný bozacakþekilde kullanmaya hakký olmadýðýný düþünebilir ve sonunda, tüm öteki uçolan cezaya vardýracak aþýrý hoþgörülü anne rolüne girmeyebilirdi. ReyhanHaným, modern annelik uðruna saðduyusunu, içgüdülerini, kendi doðal tepkive duygularýný rafa kaldýrmýþ ve olmak istediði Alýntý Anne rolünegirmiþti.

Aile içinde çocuklarla oluþan sorunlarýn birçoðu, annenin (veya babanýn)tepkilerini düþünmeden, baþkalarý öyle yaptýðý için, saðduyusuna veiçinden gelen duygulara kulak vermeden göstermesi veya duygularýný yanlýþifade etmesinden kaynaklanýr.

Bu çalýþma ile varmak istediðimiz amaç, annenin veya babanýn kendideðer ve duygularýna bilinçlenmesi, bunlarý yýkýcý deðil de yapýcý birþekilde ifade edebilmesi, yürürlüðe koyabilmesi, dolayýsý ile de oluþan sorunlar



ayapýcý ve pratik yaklaþýmlar elde ederek yaklaþmasýdýr.

Aslýnda anne-babalýk rol gerektirmez, özellikle bilgi ve sorumluluk gerektirir.Genç anne-baba, doðal olarak, çocuðuna vereceði eðitim ve yaklaþým konusundadeneyimsiz ve güvensizdir. Ailesinden gördüðü geleneksel bazý

yaklaþýmlarýn olumsuz yönlerini düþünerek kendi uygulamamaya çalýþmakta,ancak tam tersininde bazen geçerli olmadýðýný görmektedir. Kýsacasý, anneuyguladýðý yöntemler konusunda çeliþkidedir. Çünkü bütün diðer sanat vemeslekler öðrenildiði halde, yaþamýn aþaðý yukarý 20 yýlýný kapsayacakanne-babalýk mesleðini hiçbir okul öðretmemektedir. Dünün genç Ayþe'si ilegenç Ali'si aniden Anne Ayþe ve Baba Ali olmuþlardýr. Sanki anidenyaþlanmýþ, aniden sorumluluklarý artmýþ ve ayný zamanda bir gündendiðerine onlardan beklentiler de farklýlaþmýþtýr: her þeyi bilen, bilmesigereken, doðru hareket etmesi, yanlýþ yapmamasý gereken Anne ve Baba. Ayþe ve Alibir günden diðerine Anne ve Baba rollerini oynamaya baþlarlar. Ancak rollerinikimse öðretmemiþtir. En geçerli güvence, yine de kendi anne-babalarýný

veya bir yakýnlarýný örnek almak, veya okuduklarý yazý veya kitaplardanesinlenmektir. Ancak bunlar da yeterli olmaz.

Sabýr, hoþgörü, sevgi umutlarý ve ayný zamanda endiþeyle doluanne-baba adayý, gerçek anne-babalýða baþlayýnca sabrýnýn o kadar dasýnýrsýz olmadýðýný, hoþgörüsünü zamanla yitirdiðini ve gittikçe istemediðidavranýþ ve tepkileri göstermeye baþladýðýný yaþar; çocuðunu çokseveceðini zannederken bazen de hiç sevmediðini hisseder ve bütün bunlardandolayý suçluluk ve huzursuzluk içinde bocalar. Bu huzursuzluk çocuða karþýdavranýþlarýna yansýr ve olay bir kýsýr döngü içinde yuvarlanýr gider.

Bu bocalama ve çeliþkilerin temel nedenlerini 3 ana baþlýk altýnda kýsacatoplayabiliriz:

1) Eðitim konusunda günümüzün hýzla deðiþen deðerleri;

2) Toplumda deðiþen kadýn ve anne imajý;

3) Anne-Babalýk sanatýný öðreten kurumlarýn eksikliði;

:::::::::::::::::::

GÜNÜMÜZÜN DEÐÝÞEN DEÐERLERÝ

Günümüzde, psikoloji, pedagoji, sosyal bilimler ve eðitim dallarýndaki sürekligeliþmeler, bu alanlarda yapýlmakta olan araþtýrma ve bulgular, günlükhayatýmýzda pratik uygulamalara dönüþmekte, özellikle çocuk eðitimi vegeliþmesine sürekli yeni boyutlar ve yöntemler getirmektedir. Örneðin, oyununbir oyalama, zaman kaybý veya yaramazlýk sayýldýðý günler çoktan geçmiþ,günümüz psikolojisi oyunun çocuk geliþmesindeki vazgeçilmez öneminiartýk kanýtlamýþtýr.

Bütün bu yeni geliþmeler, çeþitli iletiþim araçlarý (gazete, dergi, TV,kitap, radyo) aracýlýðý ile ev içine ulaþmakta ve genç anne-babalarailelerinden aldýklarý geleneksel eðitim yöntemleri ile yenileri arasýndahaklý bir bocalama, kararsýzlýk ve deneme-yanýlma süreci yaþamaktadýrlar.

::::::::::::::::::::

TOPLUMDA DEGÝÞEN KADIN VE ANNENÝN YERÝ



Eðitim alanýndaki bu hýzlý deðiþimlere paralel olarak, toplumda kadýnýn rolü degittikçe farklýlaþmaktadýr. Geçen neslin dört baþý mamur ev kadýný ve annesi artýkgüncelliðini yitirmekte, günümüz kadýný ev kadýnlýðý ve annelikten baþka alanlara dayönelmekte, ilgi duymakta veya duymasý beklenmektedir. Bu deðiþimin baþlýca etke

nleri,ekonomik nedenlerle çalýþan kadýnlar yüzdesinin artmasý, eðitimin yaygýnlaþmasýve gençkýzlarýn gittikçe yüksek öðrenime veya mesleðe yönelerek artýk sadece ev kadýnýve anneolmakla yetinmemeleridir. Araþtýrmalara göre eðitim, kadýnlarýn toplum içindekirol ve statülerini önemliölçüde deðiþtirebilecek bir araç olarak görülmektedir (1). Ýki nesil kadýnlarýnýanne ve kýz olarak elealan araþtýrma sonuçlarý;(2). kýzlarýn, öztanýmlarýnda kendilerini annelerindendaha baðýmsýz,soðukkanlý, hýrslý, gerçekçi ve geniþ ilgileri olan insanlar olarak gördüklerini

; annelerin ise kendilerinidaha yumuþak, boyun eðici, fedakar, þefkatli, sadýk, duygusal, aileye yönelik vetitiz olaraktanýttýklarýný göstermektedir. Toplumumuzda kadýnýn rolünün deðiþmesinde diðer bir dolaylý etkende, TV ve videonun evlere kadar girmesi ile, gerek yerli gerekse yabancý film vedizilerde sergilenençaðdaþ ve Batýlý kadýn imajýnýn yavaþ yavaþ yer etmesi, benimsenmesi ve kadýnlartarafýndan rolörneði olarak alýnmasýdýr.

Eðitim ve kadýnýn rolündeki bu aþamalar, geleneksel Türk annesirolünde de deðiþikliklere yol açmaktadýr. Yeni eðitim yöntemlerinin önerdiði

dost-arkadaþ anne kavramý, geleneksel Türk annesi rolüne de yeni boyutlargetirmiþ, bir nesil önce geçerli olan saygýlý ve mesafeli anne-çocuk iliþkilerinefarklý bir yaklaþým tarzý getirmiþtir: geleneksel Türk eðitiminde anneye karþýgelemeyen hatta ona siz diye hitabeden dikey (büyükten küçüðe, üstten alta)ve mesafeli iliþkiler, günümüzde gittikçe yataylaþmakta (ayný seviye, yaþ farký, yokmuþ gibi) ve yeni kuþak anne-babalarý, çocuklarýna daha yakýn vearkadaþça davranabilmek için söz konusu mesafeyi gittikçe azaltmayaçalýþmaktadýrlar. Ancak bu henüz oturmamýþ ve geçiþ dönemindeki sistemingetirdiði bocalamalar kaçýnýlmaz sorunlarý da beraberinde getirmektedir:Anne-babanýn otorite ile arkadaþ figürleri arasýndaki çeliþkili vetutarsýz davranýþlarý, sýnýr koyamama, söz geçirememe, vb.

(1) Kýrsal-Kentsel Kesimde Eðitimin Kadýnlara Etkisi-Ferhunde Özbay-TürkToplumunda Kadýn, N.Abadarý-Unat, 1978

(2) Kadýnlarda Psiko-sosyal Deðiþim Kuþaklar Arasý Bir karþýlaþtýrma-DenizKandiyoti-Türk Toplumunda Kadýn. N.Abadan-Unat, 1978

Sonuç olarak, annelerin kuþaðý deðerler ve toplumsal geçiþaçýsýndan özgün bir aþama sürecindedir. (3) Bunun sonuçlarý da,doðal olarak, günümüz annesini etkilemekte ve annelik ve çocukyetiþtirme yöntemlerine çeliþkiler getirmektedir.

(3) Kadýnlarda Psiko-sosyal Deðiþim Kuþaklar Arasý Bir Karþýlaþtýrma-DenizKandiyoti-Türk Toplumunda Kadýn. N. Abadan-Unat, 1978.



::::::::::::::::::

ANNE-BABALIK SANATI ÖÐRENÝLEBÝLÝR

Günümüzün deðiþen deðer ve yöntemlerine ayak uydurabilmenin ve çocuðauygulanacak eðitimi saðlam bir temele oturtmanýn en etkin yolu, anne-babalýk veçocuk eðitimi konularýnda kiþinin kendini aydýnlatmasý, eðitmesidir.

Aslýnda anne/babalýk, yeteneklerimiz olsun olmasýn, hepimizin hayatýngidiþatý içinde, uygulamakta olduðumuz bir meslektir. Hatta bazý meslekleryaþam süresince deðiþtirilebildiði halde, anne babalýk mesleði yaþamýnaþaðý-yukarý 20 yýlý, günün 24 saati ve hemen hemen tatilsiz icra edilen birmeslektir. Diðer mesleklerde yetenekler göze alýnsa da, anne-babalýktayeteneklerin olup olmadýðý söz konusu deðildir. Diðer meslekler denemeyanýlmayý kaldýrabilir, ancak anne-babalýk mesleðinde deneme yanýlmalarýnsonucu ne yazýk ki çok ciddidir. Bütün bunlar göz önünde tutulduðunda,anne-babalýk mesleðini ciddiye alan, öðreten bir okul, kurum veya hiç deðilseokullarda ders olmamasý þaþýlacak bir durumdur. Aslýnda, anne-babalýk,meslekten de öte, bir sanattýr.

Ancak anne-babalýk sanatý öðrenilebilir. Günümüzde, insan bilimleri,psikoloji, pedagolojinin ilerlemesi ile çocuk yetiþtirilmesi ve eðitimine daha bilinçlibir bakýþ açýsý gelmiþtir. Çaðdaþ anne-baba çocuklarýnýn yetiþmesindeoynadýklarý sorumlu rolün artýk bilincindedirler. Halen ülkemizde, çocuk eðitimi ve psikolojisi konularýnda birçok yayýn, kitap ve dergi bulunmakta, ayrýca TV,radyo gibi kitle iletiþim araçlarý ile bu konularda yaygýn eðitimyapýlmaktadýr.

Bunun yanýnda, muhtelif grup çalýþmalarý okullarda kurulan Rehberlik veDanýþmanlýk Servisleri ve eðitsel konferanslar da bu konuda ailelerin

aydýnlatýlmasý ve eðitilmesine önayak olmaktadýr. Grup üyelerimizden birhanýmýn belirttiði gibi: Çoçuðumuzu eðitmek ve yetiþtirmek, aslýndakendimizi eðitmek ve yetiþtirmektir.

Bu kitapla varmaya çalýþtýðýmýz amaç, þimdiye kadar sadeceuzmanlarca bilinen etkili iletiþim yöntemlerini anne-babalara da ulaþtýrabilmek, aile-çocuk arasýndaki sorunlarýn önemli bir kýsmýný teþkil eden iletiþimbozukluklarýný ortadan kaldýrmaya çalýþmaktýr. Ayrýca, çocuðun olumsuz,yaramazlýk veya söz dinlememe olarak nitelenen davranýþlarýna deðiþik birbakýþ açýsý ve yaklaþým tarzý getirerek sorunlarý farklý bir þekilde çözmeyeçalýþacaðýz.

::::::::::::::::::

ÇOCUÐUNU KABUL EDEBÝLMEK

BENÝ KABUL EDÝYOR MUSUN?

Metin bahçede koþarken yere kapaklandý. Kalktýðýnda elleri ve kolusýyrýlmýþ, dizi ise kanýyordu. Aðlayarak eve koþtu:

-Annnnneeeeeee.

-N'oldu? Sus aðlama bakiim, erkekler aðlamaz.

-Annnnneeeeeee çok acýyor...



-Þimdi geçer, hem sen erkeksin, ayýp ayýp, erkekler aðlar mý?

-lýýýýýýýhhh çok acýyor.

-Sulugöz n'olacak? Ne varmýþ bunun için aðlayacak?

Metin aðlamaya devam eder, anne ise Metin susmadýðý ve böyle küçük bir

olayý büyüttüðü için ona kýzar. Metin annesinin acýsýný anlamadýðýnaiçerler, anlamasýný saðlamak ve daha çok ilgi çekmek için daha fazla baðýrýr,anne sinirlenir. Sonuç olarak küçük bir olay anneyle Metin'in birbirlerinekýzmalarýna, içerlemelerine neden olur.

Genellikle anne-babalar çocuklarýn duygularýný kabul etmezler.

Örneðin:

-Ne varmýþ buna aðlayacak? Ýnsan kedi için üzülür mü?

-Sulugöz! top kayboldu diye aðlanýr mý?

-Hiç insan kardeþini kýskanýr mý? Ne ayýp.

-Aslýnda sen öyle düþünmüyorsun...

-Ne varmýþ korkacak? Senin gibi koca çocuk karanlýktan korkar mý?

Üzüntü, korku, kýskançlýk gibi olumsuz duygular biz büyüklerin de hoþunagitmediðinden, genellikle yaptýðýmýz, bu duygularý inkar etmektir Ne varmýþbunda üzülecek?. Hiç insan kardeþini kýskanýr mý?. Özellikle çocuklarda bugibi duygularý algýladýðýmýz zaman, kabul etmekten ve isimlendirmektenkorkarýz. Çünkü kabul eder veya isimlendirirsek, bunlarýn kalýcý olacaðýný,çocuðun mutsuz, korkak veya kýskanç olabileceðini düþünürüz. Dolayýsýyla

reddeder veya inkar ederiz. Halbuki, bu duygularý hissetmek, örneðin korkmak,mutlaka korkak olmak deðildir. Biz de yetiþkin olarak bazen karanlýktan,bilinmeyenden korkabilir, tedirgin olabiliriz, Bunun gibi üzülmekte mutlaka mutsuzolmak demek deðildir. Üzüntü yaþamýn bir parçasý ve her kiþinin doðal duyguhakkýdýr. O anda kedisi, topu veya arkadaþý için üzülen çocuk, gerçektenüzülüyordur, ancak anlaþýldýðýný, duygusunun kabul edildiðini hissederse rahatlar,daha kolay teselli bulur. Yaþamda daha büyük ve ciddi üzüntüler var diyeçocuðunkini küçümsemek, inkar etmek haksýzlýktýr, ayrýca çocuðunanlayamayacaðý bir boyuttur. Çocuðun üzüntüleri, duygularý kendiboyuna göre gerçek ve geçerlidir. Duyulmadýðýný, anlaþýlmadýðýnýgören çocuk, bunu duyurmak için daha aþýrýya kaçar, daha çokaðlayarak veya hýrçýnlýk ederek kendini duyurmaya çalýþýr.

Duygular gibi, biz büyükler çocuðun algýlarýna da fazla güvenmez,tepkilerimizi kendi algýlarýmýza göre ayarlarýz.

Komþu ziyaretinde:

-Anne burasý çok sýcak.

-Kýzým, hava soðuk, hýrkaný çýkarma sakýn. Üþürsün.

-Ama anne çok ýsýndým.

-Üþütür hastalanýrsýn diyorum. Hýrkaný çýkarma demedim mi?



-(Çocuk aðlayarak) Ama anne burasý çok sýcak..

Sonuç: Anne çocuða Ben sana dediðimi yap demedim mi? diyerekiyice azarlar. Çocuk ziyaret boyu anneyi Hýrkayý çýkarayým mý? diyeveya baþka bir nedenle rahatsýz eder, anne de komþuya çocuðunun nekadar laf dinlemez, mýzmýz olduðunu þikayet eder.

Çocuk ders çalýþýyor:

-Anne bu problemi anlamadým.

-Dikkatli okursan anlarsýn.

-Ama anne, okudum, çok zor...

-Tembel n'olacak? Aslýnda biliyorum dersini yapmak istemiyorsun...

-Ama anne...

-Ali'ye bak, hiç annesine soruyor mu? Geliyor okuldan, hemenderslerini bitiriyor, sýnýfýn da en iyi talebesi...

Yemek sofrasýnda:

-Anne doydum, fasulyeyi yiyemiyeceðim...

-Ama hiçbir þey yemedin ki... (Çocuk salata ile 2 köfte yemiþtir.)

-Ama anne, karným çok tok, kahvaltýyý geç ettim.

-Anlamam, bu kadar az yemekle doymuþ olmazsýn, fasulyeleri deyiyeceksin...

-Ama anne...

Bütün bu olaylarda neler olduðunun farkýnda mýyýz? Bütün ufaktefek konuþmalarýn tartýþmaya dönüþmesinden baþka annenin çocuðaverdiði mesaj þu:

.... Sen kendi algýlarýna, duygularýna, düþüncelerine inanma, onlaryanlýþtýr, benimkileri kabul et. Isýnmýþsan aslýnda hava soðuktur,ýsýnmýþ olmazsýn, çünkü ben üþüyorum; karanlýktan korkacak ne var,ben korkmam ki; düþmüþsen o kadar aðlama, çünkü ben düþünceaðlamam; kedi için aðlanýr mý? Üzülecek ne var? Kedi iþte; bu kadaryemekle doymuþ olmazsýn, çünkü ben doymam...

Þimdi rolleri tersine çevirelim ve sizin için önemli bir kiþiyle (eþiniz, anneniz,arkadaþýnýz) ziyarete gittiðinizi düþünün, gittiðiniz yer çok sýcak, siz de kalýnca birgömlek ve üstüne hýrka giymiþsiniz. Hasta filan da deðilsiniz. Hýrkayýçýkarmak istiyorsunuz, yanýnýzdaki kiþiye: Burasý çok sýcak,hýrkamý çýkarayým diyorsunuz, o da Hayýr, hava soðuk, hýrkanýçýkarma diyor. Siz ise Ama çok ýsýndým, dayanamýyorum diyedireniyorsunuz. O da Hayýr, hýrkaný çýkarmayacaksýn diyor, ve sizneden hýrkayý çýkaramadýðýnýzý bir türlü anlamayýp, o sýcak odadahavanýn soðuk olduðuna inanmaya çalýþýp, hasta olacaðýnýzdan

endiþelenip, yanýnýzdaki kiþinin sizin ne kadar söz dinlemediðinizdenyakýnmasýný çekmek zorundasýnýz. Ne hissedersiniz??



Veya, yemekte doymuþsunuzdur, veya o gün iþtahýnýz yoktur.Yanýnýzdaki kiþi hiçbir þey yemediðinizi öne sürerek size zorla istemediðinizyemekleri yedirmek için baský kullanýyor. (Hatta yemezseniz, tabaðýnýzdakinibitirmeden sofradan kalkmanýza engel oluyor veya eliyle aðzýnýzý açmayazorlayarak yemeði kaþýk kaþýk içine dolduruyor.) Ne hissedersiniz?

Veya düþtünüz, diziniz kanadý, çok acýyor, aðlamaklýsýnýz, ama

yanýnýzdaki kiþi Hadi caným, o kadar da aðrýmamýþtýr diye duygu vealgýlarýnýzý inkar ediyor, veya Hadi sen de sulugöz diye sizinle alay ediyor.Ne hissedersiniz? Duygularýnýzý aþaðýya sýralayýn, lütfen:

..........

Genel olarak duyulan hisler þunlardýr: kýzgýnlýk, öfke, içerleme, isyan,nefret, kendini küçük görme, güvensizlik, vb...

Ýþte çocuklar da bizler gibi, hatta daha yoðun olarak ayný duygularýyaþarlar. Çünkü olay sýrasýnda duyduklarýný anlatmaya çalýþýyorsa daanne-babaya duymamakta, ya da kabul etmemektedir. Anne-baba çocuðun

duygularýný inkar edip, kendi duygu ve düþüncelerini çocuða kabul ettirmeyeçalýþmaktadýr.

Sonuç: tartýþma, birbirinden uzaklaþma, çocuktan anneye-babayakýzgýnlýk, içerleme, öfke, anne-babadan çocuða kýzgýnlýk, içerleme, öfke, buduygularýn ileriki iletiþimlere yansýmasý.

Bu gibi tartýþma ve kýrgýnlýða meydan vermemek için dikkat edilmesigereken üç önemli etken vardýr:

1) Kendini çocuðun yerine koyarak durumu deðerlendirmek. (EMPATÝ)

2) Çocuðun anneden ayrý ve farklý duyup düþünebileceðini kabul

edebilmek.

3) Çocuðun geliþim süreci içinde (yaþýnýn icabý) bazý davranýþ veduygularda bulunabileceðini bilmek ve bunlarý geçici olarakkabul etmek.

::::::::::::::::::

KENDÝNÝ ÇOCUÐUN YERÝNE KOYARAK DURUMU DEÐERLENDÝRMEK

Bu tabii ki kolay bir iþlem deðildir. Buna diðerinin ayakkabýlarýnýgiyerek olaya bakmak ta diyebiliriz. Yani kendimizi çocuðun durumundadüþünmek, onun duygularýný yaþamaya, olaya ve çevreye onun gözleriyle,yani onun algýlarýyla bakmaya çalýþmak. Bunu kavrayabilmek için, þu küçükalýþtýrmayý yapmaya çalýþalým:

Bir arkadaþýnýz, komþunuz, eþiniz veya anneniz ayakta dururken, sizyanýnda dizleriniz üstünde durun, yani baþýnýz ayakta duran kiþinin belineveya göðsüne gelecek þekilde çömelin. O kiþiye bulunduðunuz seviyedenbakýn, o kiþi de size sertçe, kaþlarýný çatarak, kollarýný kavuþturarakyukarýdan baksýn. Bu durumda o kiþiye bir duygunuzu açýklamaya çalýþýn,örneðin: bu duruþtan dizlerinizin aðrýdýðýný söyleyin, o kiþi de size Hadicaným, sen de her þeyi abartýrsýn zaten desin. Ne hissedersiniz?Duygularýnýzý aþaðýya yazýn, lütfen:

...........

(küçük, çaresiz, itilmiþ, anlaþýlmamýþ, veya kýrgýnlýk, içerleme, öfke,



gibi...) Ýçinizden ne söylemek gelir?

(Sen yerime geç de gör.)

Ýþte tam bu durumu anlatmak istiyoruz: Bir kiþinin duygularýný veyadurumunu gerçekten anlayabilmek için onun yerine geçmek, kendini onun yerinekoymak gerekir.

Bu alýþtýrma kendini çocuðun yerine koyabilmenin fiziksel bir þekliydi.Pek tabii ki her olay karþýsýnda ayný þekilde diz çökerek boy farkýnýyaþayacak deðiliz. Ancak çocuklarýn büyüklerle hep yukarýya bakarakkonuþtuðunu hiç düþündünüz mü? Siz de hep yukarýya bakarak biriylekonuþsaydýnýz ne hissedersiniz? Bu konuda bilinçienmiþ kiþilerin çocuklakonuþtuklarý zaman eðildiklerini, kendilerini çocuðun seviyesine indirerek veyaçocuðu kucaðýna alýp onu kendi seviyesine çýkararak konuþtuklarýnýgörürüz. Bu da boy farkýný ortadan kaldýrmak, göz göze konuþmak ve çevreyeçocuðun bakýþ açýsý ile bakmaya çalýþmanýn bir yoludur. Dolayýsýyla,çocukla ilgili bir sorun veya durumu çocukla birlikte deðerlendirirken, olayaçocuðun bakýþ açýsýný anlamaya çalýþarak yaklaþmak, yani kendimizi

çocuðun yerine koyarak onun duygularýný, düþüncelerini algýlamayayönelmek, sorunlarý halletmek açýsýndan çok faydalý ve yardýmcýdýr.

Gelin þimdi kendimizi çocuðumuzun (çocuklarýmýzýn) yerinekoyabileceðimiz bir durumu yaþayalým.

Kendinizi çocuðunuzun veya çocuklarýnýzdan birinin yerine koymayave onun gözleriyle anneye veya babaya yani kendinize bakmaya çalýþýn. 1-2dakikalýk bir süre gerçekten çocuðunuz olduðunuzu düþünün. Onunyaþantýsýný, evdeki durumunu, konumunu, sizinle olan iliþkilerini onungözleri ile algýlamaya çalýþýn...

Þimdi, çocuðunuzun aðzýndan anneye veya babaya (yani kendinize) bir

mektup yazýn. Bunu yaparken çok dürüst ve içten olmaya çalýþýn. Acabaçocuðunuz size neler söylemek isterdi?

Anneye Mektup;

...

Bu alýþtýrmayý yapmakta amacýmýz, anneyi ve babayý bir kere de çocuðuntarafýna geçirip durumu onun gözleriyle deðerlendirmesine yardýmcý olmaktý. Bunu içtenlikle yaptýnýzsa, mektupta hoþlanacaðýnýz þeyler olabileceði gibi, belki de hoþlanmayacaðýnýz, sizde suçluluk, piþmanlýk duygularý uyandýran durumlar,istekler bulunabilecektir.

Ancak, çocuðunuzun aðzýyla yazmýþ olduðunuz bütün istekler, arzularaslýnda belki de çocuk için o kadar da gerçek ve güncel deðildir. (Örneðin;Çocuðuna komþusu gibi güzel giysiler alamadýðý için üzülen, kendini suçlayananne-baba, çocuðunun aslýnda bunlara o kadar fazla deðer vermediðini de bilmiyordur,yani çocuðun onlarsýz da mutlu olabileceðini düþünemiyordur.) Bunlar kendininkuruntusudur. Bunun gerçek ve güncel olup olmadýðýný ancak çocuðunuzla konuþarak anlayabilirsiniz, ona sorarak veya ona gerçekten bir mektup yazdýrarak... Bazenbizim

veremediðimizi sanarak kendimizi suçladýðýmýz þeyler çocuk için o kadar önemli deðildir.Ayrýca da, biz veremediðimizi sanýyorsak ta, çocuk aslýnda onu, baþka þekilde ve



yadolaylý olarak alýyordur. (sevgi, yakýnlýk, þefkat, gibi...) (Örneðin: Çocuðununsürekliyanýnda olarak þefkatini gösteremediðine üzülen anne, belki de sevgi ve þefkatini gözleri vedavranýþlarýyla zaten gösteriyordur ve çocukta bundan memnundur...) Önemli olannicelik deðil, niteliktir.

Bazý durumlarda, bizim vermek isteyip de veremediðimiz, çocuðun daalmak isteyip de gerçekten alamadýðý þeyler vardýr. Örneðin: çalýþan birannenin çocuðuna daha fazla zaman ayýrmak istemesi, çocuðun da aslýndabuna ihtiyaç duymasý, gibi... Ancak, bazý istek ve arzularý karþýlamak hayattagerçekten imkansýzdýr. Çalýþan bir anne çalýþmak zorunda olduðundan,evde oturan bir anne kadar çocuðuna fazla zaman ayýramaz. Burada önemliolan, istek ve arzu yerine getirilemese de, annenin onun farkýnda olup çocuðuyla bunu paylaþmasý (benimle daha çok birlikte olmak istediðini anlýyorum) veyerine getirilemeyeni belki telafi edebilecek baþka bir çare, veya durumuberaberce saptamalarý (örneðin: akþam eve gelince, çocukla beraber yarým

saat kitap okumak, konuþmak gibi -tekrar nicelikli zaman deðil denitelikli zaman...-) kýsacasý çocukla diyalog kurmasýdýr. Bütün bunlararaðmen de bazý istek ve arzular yerine getirilemez. Bu da hayatýnkoþullarýdýr. Bu nedenle kendini sürekli suçlamak ne anneye fayda getirir, nede çocuða...

Demek ki, önemli olan diyalogdur. Bu diyaloðu saðlamak ve evdekisorunlarý azaltabilmek için hareket noktasý da olaylara, ve duruma zamanzaman karþý tarafýn gözüyle, algýlarýyla bakmak, kendini karþý tarafýnyerine koymaktýr.

:::::::::::::::::

ÇOCUK AÝLE BÜYÜÐÜNDEN FARKLI DUYUP, FARKLI ALGILAYIP, FARKLIDÜÞÜNEBÝLÝR

Bunu kabul edebilmek gerçekten zorlayýcýdýr. Ancak çocuklarýnolaylara, biz büyükler gibi koþullanmýþ, eðitilmiþ gözlerle olmayýp, yepyenive çocuksu bir bakýþla baktýklarýný, duygularýnýn daha katýksýz, dahayoðun olduðunu düþünmek biraz yardýmcý olur mu? Veya, çocuðunfarklý bir yapý veya bünyeye sahip olabileceðini kabul edebilmek?Þöyle ki, anne çabuk üþüyen, soðuða dayanýksýz bir bünyede ise;çocuðun da ayný bünyeye sahip olduðu kaçýnýlmaz bir koþul deðildir.Bu nedenle, anne üþüdüðü için çocuðunu da aþýrý giydirmesi hem çocuðunyapýsýna aykýrý kötü bir alýþkanlýða neden olur, çocuk en küçük bir havadeðiþikliðinde hemen üþütüt, hem de evde sürekli tartýþma konusu olur.

Bunu ben de çocuk ve genç kýz olarak çok yoðun yaþamýþtým.Annem çabuk üþüyen, çabuk hastalanan bir bünyeye sahip olduðundan,hava soðuduðu gibi beni kalýn paltolarla dolaþtýrýr, bense kolumu dahikýpýrdatmakta zorluk çektiðim bütün bu kalýn örtülerden nefret eder,asabileþirdim. Bu durum aramýzda sürekli tartýþma ve kavga konusuyduve pek tabii ki annem kazanýrdý. Evlenip ayrý eve geçtiðim zaman, ilkiþim paltolarý tamamen dolabýmdan çýkarýp kýþý kazak ve kýsaceketlerle geçirmeye baþlamak oldu. Ancak annemi her ziyaretimde bukonuda tekrar tartýþmalar oluyordu. Beni her gördüðünde "Üþüyeceksin,paltosuz nasýl dolaþýyorsun" der her orada bulunana bu nedenle beniþikayet ederdi. (Yaþým 25) Zamanla anneme gerçekten üþümediðimi,

zaten hastalanmadýðýmý bünyemin soðuða daha dayanýklý olduðunukabul ettirebildim. Tartýþmalarýmýz hemen hemen yok oldu.



Demek oluyor ki, çocuklar da anne-babanýn bünyelerini, yapýlarýný,algýlarýný, duygularýný ve düþüncelerini paylaþmayabilir. Zaten öyleolsaydý, dünya öylesine tekdüze ve duraðan olurdu ki...

Sizin de anneniz, babanýzdan farklý bünye, algý, duygu tutum vedüþünceleriniz var mý?

1- Bünye-yapý, 2- Duygu, 3- Tutum, 4- Düþünce

Annemden farklý; ...

Babamdan farklý; ... Sonuçlar eðer farklý çýkmýþsa, anne veya babamýzla kendi

aramýzda kabul edebildiðimiz bir farklýlýðý, çocuðumuzla kendi aramýzdada kabul edemez miyiz? Çocuðumuz bizden farklý olamaz mý?

Sonuçlar eðer ayný çýkmýþsa, biz anne veya babamýza benzemiþolabiliriz. Ancak, bize benzemediði için bir çocuðu kabul etmemek veya

eleþtirmek haksýzlýk deðil midir? Birini sevmem için bana benzemesiþart mý?

ÇOCUÐUN GELÝÞME SÜRECÝ ÝÇÝNDE YAÞININ ÝCABI BAZI DAVRANIÞ,TEPKÝ VE DUYGULARDA BULUNABÝLECEÐÝNÝ BÝLMEK

Biz, yetiþkin anne babalarýn genellikle yaptýðý, çocuðu çocukolarak deðil de, hep ileriki büyük olarak görmek ve her yaptýðýnýgeleceðin çerçevesi içinde deðerlendirerek duruma tepki göstermektir.

Emre (3 yaþ) oyuncaklarýný kesin arkadaþlarýyla paylaþmak istemiyordu. Annesinintüm ikazlarýna raðmen, misafirliðe gelen çocuða oyuncaklarýný vermeyi reddetti.

Anne misafire karþý çok mahçup duruma düþmüþtü. Ayrýca Emre'nin çokbencil ve cimri bir çocuk olduðunu düþünerek çok üzüldü. Ne yapacaðýný þaþýrmýþtý.Emre'yi bir güzel azarladý ve elinden aldýðý birkaç oyuncaðý Emre'nin tümaðlamalarýna raðmen misafir çocuða verdi.

Þimdi bu tür bir olayýn bizim baþýmýza geldiðini düþünelim: Sabahgazetelerimizi almýþ tam okuyacakken kapý çalýnýyor ve kapý komþumuzziyarete geliyor. Benim gazetelerim henüz gelmedi. Seninkileri alýpokuyabilir miyim, birazdan getiririm. diyor. Acaba neler hissedersiniz? Gazetelerihemen vermek ister misiniz? Hemen vermek istemediðiniz için kendinizibencillik veya cimrilikle mi suçlarsýnýz?

Þimdi, burada ne yaptýk? Önce kendimizi çocuðun yerine koyarakduygularýný anlamaya çalýþtýk. Yani, ben olsaydým, ne yapardým Tamoynamaya hazýrlanmýþken, biri elimden oyuncaðýmý alsaydý, kýzmazmýydým? Kýzardým. Demek bu bencillik deðil doðal bir duygu... diyedüþünebiliriz.

Ýkinci yapabileceðimiz þey, çocuðun bazý davranýþlarýnýn yaþý icabýdoðal olabileceðini bilmektir. Yukarki örnekte, Emre'nin oyuncaklarýnýpaylaþmak istememesini ele alýrsak, çocuklarýn paylaþmasýný henüzbilmedikleri, hiç istemedikleri hatta ikili oynamayý dahi bilmedikleri bir yaþdevresi olduðunu bilmek belki de anne-babayý daha sabýrlý ve hoþgörülü

yapacaktýr. Bu devrelerde çocuklarý, bilmedikleri, yapamayacaklarý birdavranýþa zorlamak, yeni doðmuþ bir bebeði yürümeye zorlamak gibi bireðitim anlayýþýna benzer. Halbuki, bu davranýþýn çocuðun geliþim



sürecinde doðal ve geçici olduðunu bilirsek, çocuðun davranýþýný kabul eder,onu beklentilerimiz yönünde deðiþtirmeye o sýrada çalýþmaz, biraz doða vezamana þans tanýr, böylelikle evde sorunlarý azaltýr, çocuðun da özbenliðinikorumuþ oluruz. (Çocuklarýn geliþme sürecinde gösterebilecekleri doðaldavranýþlar Ek 1'de belirtilmiþtir.)

Demek oluyor ki,

ÇOCUK YETÝÞKÝN DEÐÝLDÝR yetiþkin gibi düþünemez, davranamaz ama zamanýgelince öðrenir. Burada zamaný gelince terimi son derece önemlidir.Çocuðun geliþmesi sürecinde belirli davranýþlarý yapabileceði, bazýlarýnýda yapamayacaðýný bilmek belki de yanlýþ tepkilere ve aceleci eðitimeengel olabilir.

::::::::::::::::

ÇOCUÐUNUZU KABUL EDÝYOR MUSUNUZ?

Bazý çocuklarýn davranýþlarýný kendimize benzedikleri için daha fazla

kabul ederiz. Bazý anne-baba ise kendine benzemeyen çocuklarýndavranýþlarýný daha kolay kabul ederler. Ýki veya daha fazla çocukluanne-babalar çocuðun birinde kabul ettikleri bir davranýþý diðerinde kabuletmediklerini gözleyebilirler. Bunun nedenleri farklýdýr. Bazen, çocuðun ilkçocuk veya ikinci, Üçüncü çocuk oluþuna baðlý olabilir. Ýlk çocuklar genellikledaha katý kurallar, daha büyük beklentilerle büyütülür, ikinci çocuktaanne-baba çocuk bakýmý ve eðitimi konusunda artýk daha deneyimli ve dahagüvenli, dolayýsýyla daha az endiþeli ve daha rahattýr. Çocuðun bazý davranýþlarýnadaha az tepki gösterir. Kabul edip etmeme, çocuðun cinsiyetine de baðlý olabilir.Anne-baba genellikle çocuklarýnýn oðlansa afacan, kýzsa uslu olmasýný ister, tersi

olunca da tepki gösterirler. Ayrýca, çocuðu kabul edip etmeme ailenin deðerleriyle debaðýmlýdýr. Bazý anne-baba uslu, aðýrbaþlý çocuklarý daha çok sever, deðer verir,bazýsý ise yaramaz, gürültücü, afacan çocuklarý yeðler. Demek oluyor ki, anne-babanýnçocuklarýna tepkileri genellikle, çocuðun gerçek kiþiliði ve yapýsýna göre deðildeanne-babanýn beklentilerine uyup uymadýðýna göre ortaya çýkabilir.

Ancak, çocuk eðitiminde etkili olabilmek ve çocukla saðlýklý iliþkilerkurabilmek için ilk adým, çocuðu çocukluðuyla yani yaþýnýn getirdiði doðalsýnýrlamalar ve yetersizliklerle kabul etmek, ona ileride olmasýný düþlediðimizyetiþkinin veya kendimizin küçük bir kopyasý olmadýðýndan dolayýkýzmamakla baþlar. Beklentilerimizin oluþmasýný sabýr ve güvenlebeklersek çocuða da bu aþamalarý yapmasý için daha saðlýklý bir ortamyaratmýþ oluruz. Zira çocuk, çocuktur. Neden onu þimdiden yetiþkinlerdünyasýna ayak uydurmaya çalýþýyor, ondan yaþýndan büyük davranýþlarbekliyor Ve beklentilerimize uymadýðý için de kýzýp eleþtiriyoruz? Kaçýmýzçocukluðunu tam anlamýyla çocuk gibi yaþadý? Kaçýmýza daha çocukkenhep büyük gibi davranmasý önerilmedi? Kaçýmýzýn içindeki çocuk halakýpýrdýyor? Býrakalým Tanrý'nýn lütfu olan bu çocukluk devresini doyasýyayaþasýnlar, zaten yaþamlarýnýn üç bölü dördünü yetiþkin olarak yaþamayacaklarmý? Bakýn yüzyýlýmýzýn tanýnmýþ þairi Khalil Gibran bu konuda ne diyor:

Sizin diye bildiðiniz evlatlar gerçekte sizlerin deðildirler.

Onlar kendini özleyen Hayat'ýn oðullarý ve kýzlarýdýr.



Sizler aracýlýðýyla dünyaya gelmiþlerdir ama sizden deðildirler.

Sizlerin yanýndadýrlar ama sizlerin malý deðildirler.

Onlara sevginizi verebilirsiniz ama düþüncelerinizi asla.

Çünkü onlarýn kendi düþünceleri vardýr.

Onlarýn vücutlarýný çatabilirsiniz ama canlarýný asla.

Çünkü onlarýn canlarý geleceðin sarayýnda oturur ve sizler düþlerinizdebile orayý ziyaret edemezsiniz.

Kendinizi onlara benzetmeye çalýþabilirsiniz ama onlarý kendinizebenzetmeye kalkýþmayýn hiç.

Çünkü Hayat ne geriye gider ne de geçmiþle ilgilenir.

Khalil GibranErmiþten

ALIÞTIRMA:

Bu hatta içinde en az 2 kere kendinizi çocuðunuzun yerine koyarakevinize, çocuðun odasýna ev içi kurallara, ev içi yaþantýnýza, anneye, babaya(yani kendinize) çocuðun gözleriyle bakmaya çalýþýn, acaba evinizde çocuðunhayatý nasýl? Siz kendi çocuðunuz olsaydýnýz ne düþünürdünüz.Düþüncelerinizi içtenlikle aþaðýya yazýn.:

Birinci resimde duvara asýlmýþ asýk suratlý anne resmi var. Çocuk bunu yerinde

n söküyor.

Ýkinci resimde anne çocuðuna olumlu cevap vererek; Aslýnda o çerçeveden hiç hoþlanmamýþtým.

Çocukta; Ben de! diyor.

Anne-Baba rol çerçevesinden çýkýp insan-insana iletiþim kurabiliriz!..

:::::::::::::::::::

OLUMSUZ DAVRANIÞLARA ENGEL OLMAK

HEP KABUL MU EDECEÐÝM?

Þimdiye kadar hep kendimizi ve çocuðumuzu kabul etmekten söz ettik.Sevginin temel taþýnýn kabul duygusu olduðunu her ne kadar anlamýþsakda, bu kendimizi veya çocuðumuzu sadece kabul edeceðiz, hiçeðitmeyeceðiz anlamýna gelmez, pek tabii.. Çocuðumuzun beðenmediðimizdavranýþlarýný deðiþtirmesine yardýmcý olmak, yol göstermek, ona yenidavranýþlar öðretmek en doðal ve beklenir görevimizdir.

Ancak, bu bölümdeki konumuz nelerin öðretilip, nelerin öðretilmemesiüzerindeki deðer tartýþmasý deðildir. Her ailenin kendi inanç ve deðerleri,önem verdiði davranýþ þekilleri ve eðitim görüþü vardýr. Bunlarý da

çocuklarýna geçirmesi çok doðaldýr. Konumuz bu deðer ve davranýþlarýngeçerli olup olmadýðý, doðru-yanlýþ deðerler tartýþmasý deðildir. Konu, budeðerlerin, davranýþ tarzlarýnýn nasýl öðretildiðidir. Yani, ne öðretileceði



deðil, nasýl öðretileceði. Anne ve babanýn, çocuðun beðenilmeyen, hoþgörülmeyen davranýþlarýna nasýl tepki gösterdikleri, onu nasýl deðiþtirmeyeyöneldikleri, veya ona istenilen, beðenilen davranýþlarý nasýl öðrettikleridir.

Daha önce de bahsettiðimiz gibi, çoðunluðumuz anne-babalýðý kendievlerinde gördükleri tarzdan öðrenir. Genellikle gösterilen tepkiler, olumsuzdavranýþa olumsuz yaklaþýmlardýr:

-Neden kardeþine vuruyorsun bakiiim???

-Seni kaka çocuk seni.

-Bir daha dokunursan ellerine cýz yaparým.

-Allah canýný alsýn.

-Bir daha böyle yaparsan seni sevmem. Git benim çocuðum deðilsin.

-Madem ders yapmýyorsun, bu akþam TV yok.

-Þimdi bir tane vurayým da gör (vurur).

-Ben sana öyle yapma demedim mi? Kaç kere söyleyeceðim.

Genellikle anne-baba bu durumu þöyle izah eder:

Ben öyle yapmamaya kararlýydým, ama laf dinlemiyor... Baþkanasýl durdurabilirim ki?

Yapma oðlum diyorum, yine yapýyor... Ancak ceza verdiðim zamanyapmýyor. Böylece kýsa sürede etkili oluyorum.

Güzellikle anlatmak istiyorum, dinlemiyor. Baþka nasýl disiplinsaðlayabilirim ki?

Doðru, cezayla, tehditle, dayakla, kýzýp baðýrarak olumsuzdavranýþa kýsa sürede ve o an engel olunabilir. Çocuk korkar, siner, istenmeyendavranýþý o an yapmaz, biz de kýsa sürede amacýmýza eriþmiþ oluruz, ama o anlýk...

Ne yapsam fayda etmedi.. Cezaya koydum, dövdüm, baðýrdým, tehditettim, yine yapýyor, yine yapýyor, yine yapýyor...

Bir türlü derse oturtamýyorum. TV seyretmesine engel oldum, öðretmeninesöyledim, harçlýðýný kestim, hiçbir þey fayda etmedi..

Bahçeye inersen ellerini kýrarým, dedim. Ben varken inmiyor, ama evdeolmadýðým gün hemen bahçeye...

Birçok kiþi disiplini ceza ile eþ anlamda kullanýr. Disiplin ve otorite çocuküzerine sanki yalnýz bir büyük (bu durumda anne-baba, aile büyüðü, abla, abi)tarafýndan zorlanmasý gereken bir kuvvettir. Disiplin sanki çocuða büyüðünistediðini yaptýrtmaktýr.

Ben otur demeden derse oturmuyor. Onu derse oturtmak için sürekli ikazetmek gerek. Baþýnda durmazsam yapmýyor.

Bir gün kendi kendine eþyalarýný topladýðýný görmedim. En nihayetharçlýðýný kesiyorum..



Bu tür yaklaþýmda çocuðun kural ve davranýþlara uymasý diðer birbüyük (aile ferdi) tarafýndan çeþitli uyarmalar, ödül ve cezalarla kontrol edilir.Böylelikle uygulamada disiplini uygulayan aile ferdi evde sürekli kontrol eden birkiþi (polis) rolüne girer.

Gözün üstünde olmalý. Hele kýz çocuðunu gözden kaçýrýrsan sonrakulaðýný çekersin. Ne yaptýðýný, nereye gittiðini bilmem lazým.

Ben evde olmayýnca saat Onikilerde yatýyor...

Anne-baba sürekli tetikte, sürekli kontrol durumunda, aleste beklemektedir.

Eve gelir gelmez elini yüzünü yýkayýp derse oturmasýný istiyorum. Benolmazsam yapmýyor. Ondan mecburen iþimi býrakýp Emre'nin eve geldiði saatteevde olmaya çalýþýyorum.

Peþinden koþmazsam banyo yapmak istemiyor. Bu nedenle sürekli

kavgalarýmýz var.Bu tür disiplinde, çocuðu kontrol için genellikle ödül ve ceza sistemine

baþvurulur.

Kýrýk not getirirsen hafta sonu evden çýkmak yok.

:::::::::::::::::

ÖDÜL

Ödül, bir davranýþýn yapýlmasý için verilen haz, keyif verici birmaddi olanak (para, nediye, yiyecek, çiklet, çikolata gibi) veya bir haktýr

(gezmeye götürmek, TV, video seyretmek, arkadaþýyla oynamasý, bahçeyeinmek, gibi).

Çocuðun istenen, beklenen davranýþý yapmasý için genellikle önceden sözverilir. Çocuk davranýþý yapar ve ödülünü hak eder.

Ancak, ödül zamanla çocukta baðýmlýlýk yaratýr. Çocuk ödülü almak içinistenilen davranýþta bulunur, gerçekten davranýþý yapmasý gerektiðineinandýðý için deðil.

Bugün dersimi çalýþýrsam bana istediðim oyuncaðý alacaksýn deðilmi? Sürekli ödül almaya alýþýk çocuk maddiyatçý olur, her yaptýðýdavranýþa bir karþýlýk bekler:

Bugün ýspanak yersem tatlý var mý?

Bugün Aslý ile kavga etmezsem bana ne alacaksýn?

Zamanla ödül çekiciliðini ve etkisini kaybettiðinden, anne-baba onu deðiþtirmek,daha etkili bir ödül bulmak zorundadýrlar.

Eskiden dersini yapýnca bir gofret alýrdým. Þimdi artýk gofret farketmiyor.

Ödül, küçük çocuklarda iyi davranýþ alýþkanlýklarý geliþtirmek için ve

ölçülü olarak kullanýlmalýdýr. Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta,ödülle beraber anne-babanýn davranýþý açýk bir dille takdir etmesi nekadar beðendiðini belirtmesi, anne-babanýn sevincini dile getirmesi ve



dolayýsýyla beklenen ve yapýlan olumlu davranýþý teþvik etmesidir.Bugün ben söylemeden derse oturup çalýþtýðýna çok sevindim. O çokbeðendiðin kalem kutusunu alacaðým. Bundan sonra hep ben söylemedenderse oturacaðýna güveniyorum.

Çocuk eðitiminde takdir ve teþvik ödülden daha önemlidir. Zirazamanla ödülün etkisi kaybolur, ancak çocuk annesinin takdirini duymak için o

davranýþý tekrarlar. Dolayýsýyla ödül baþlangýçta ve ölçülü olarakkullanýlmalý, davranýþýn devamýnda artýk yerini takdir, olumlu duygularve teþviðe býrakmalýdýr.

Siz de çocukluðunuzda (veya son zamanlarda) size söylenmiþ birtakdir sözünü hatýrlýyor musunuz?

Hangi davranýþýnýzdý?

...

Kim takdir etti?

...

Neler hissettiniz?

...

Sizi takdir eden kiþiye karþý neler duydunuz?

...

Takdir edilen davranýþý tekrar etmek istediniz mi?

...

Genellikle yanýtlar, takdirin ne güçlü bir davranýþ tekrarlatýcý etkenolduðunu, gösterir.

Bugün ne güzelsin diye karþýlanan kaçýmýz, o gün giydiklerini bir dahagiymek istemez. Veya saçýný o gün taradýðý gibi taramaz? Akþam sofradaYemek çok güzel olmuþ sözleri kaçýmýzýn yorgunluðunu almaz? Dahagüzel yemekler yapmaya teþvik etmez? Bu iþi çok iyi baþarmýþsýn, seninlegururlanýyorum sözleri hangimizi yüreklendirmez; daha iyi çalýþmayasevketmez? Bir takdir dolu bakýþ, bir gülümseme bile bazen bütün bir günümutlu kýlmaya yeterlidir, deðil mi?

Evet, aslýnda takdir, anne-babanýn çocuðuna verebileceði en büyüködüldür. Takdir ve teþvik konusunu ileriki bölümlerde daha geniþ kapsamlýolarak tartýþacaðýz, ancak takdirin bu bölümdeki yeri mutlaka ödülünyanýndadýr. Takdirsiz bir ödül, bazen çocuk için anlamsýz olur, çocuk hangiolumlu davranýþý için ödüllendirildiðini bilemez ve dolayýsýyla ödül de eðitseletkisini kaybeder. Bu nedenle, ödülü verirken hangi davranýþý için çocuðun buödülü hak ettiðini açýk bir dille belirtmek ve davranýþýný takdir etmek çokönemlidir.

:::::::::::::::::

CEZA

Ceza, bir davranýþýn tekrar edilmemesi için uygulanan üzüntü, acý vericibir yöntem (dayak, cezaya koyma, odaya kapatma, mahrum etme) veya çocuktan



alýnan bir haktýr (harçlýðýný kesme, arkadaþlarýyla görüþmesine engelolma gibi).

Ceza, çocuk istenmeyen davranýþta bulunduðu zaman uygulanýr veyauygulanacaðý tehdidinde bulunulur.

Karnende kýrýk not olursa eve gelme.

Bir daha öðretmenden þikayet duyarsam harçlýðýný keseceðim.

Ceza, çocukta korku yaratýr. Çocuk davranýþý yapmak istemediðinden(yapmamasý gerektiðini anladýðýndan) deðil de cezadan korktuðu içinyapmaz.

Bir daha ellersen, bu sefer kötü döveceðim.

Ancak, ceza da ödül gibi zamanla etkisini kaybeder. Çocuk cezaya alýþýr,hafta sonu çýkmamak bir süre sonra onu etkilemez ve istenmeyen davranýþýdevam eder.

Geçen yýl ders çalýþmayýnca TV seyretmesine engel oluyordum. Buyýl TV ilgisi bitti. Kompütere merak saldý. Ona da engel olamam ya. Bu seferkompüter için ders çalýþmýyor.

Çocuk cezadan kaçabilmek için yalan söyler:

Kötü not alýnca arkadaþlarýyla hafta sonu buluþmasýna engel oluyoruz.Bu sefer kursa gideceðine arkadaþlarýyla buluþtuðunu öðrendik. Neyapacaðýmýzý þaþýrdýk...

Ödül gibi, ceza ile yönetilen disiplinde de, anne-baba cezayý süreklideðiþtirmek, yenilemek zorundadýr.

Harçlýðýný kesiyorum. Bu sefer gidip anneannesinden para istiyormuþ...Ne ceza vereceðimi þaþýrdým?

Eskiden bir güzel döverdim. Þimdi büyüdü. Bu yaþta oðlana nasýl vurayým?

Peki, ceza vermezsek ne yapabiliriz? Çocuðu istediðimiz davranýþa nasýlyönlendirebiliriz, diyeceksiniz. Gelin, önce yine kendimize dönük bir hatýrlamaalýþtýrmasý yapalým:

Çocukluðunuzda yapmýþ olduðunuz bir davranýþtan dolayý cezalandýrýldýðýnýzbir olayý hatýrlýyor musun?.

Kim, nasýl cezalandýrdý?

...

Neler hissettiniz?

...

Sizi cezalandýran kiþiye karþý neler duydunuz?

...

Cezalandýrýlan davranýþý tekrar etmek istediniz mi, veya ne yaptýnýz?

Annelerle bu konuda yaptýðýmýz söyleþilerden alýnan bazý yanýtlar



þöyle olmuþtur:

O kadar kýzmýþtým ki, hatýrlýyorum, tekrar yapacaðým, muhakkak yapacaðým,veya onlarý çok kýzdýracak baþka bir þey yapmam lazým diye planlarkuruyordum.

Kardeþimle oynamadýðým için annem beni çok kötü cezalandýrdý, iki gün

bahçeye inmeme engel oldu. O kadar içerlemiþtim ki, gidip annemin en sevdiðikolyesini sakladým. Uzun süre aradý. Kaybettiðini sanýyordu...

Haklýlar diye düþünüyordum o zamanlar. Ben kötü bir kýzým,cezalandýrýlmayý hakettim. Hiçbir þeye hakkým yok, ölsem daha iyi.

Ceza ile yönetilen disiplin þekillerinde genellikle çocuk tarafýndanhissedilen, yaþanan duygular kýzgýnlýk, nefret, intikam, karþý koyma,suçluluk, güvensizlik, kendine acýma gibi olumsuz duygulardýr.

Tanýnmýþ çocuk psikiatrý Dr. H. Ginott'a göre, ceza ile yürütülen eðitimzamanla iþlevini kaybeder, zira çocuk yaptýðýna piþman olacaðýna ve

suçunu telafi etmesini öðreneceðine, intikam hayallerine yönelir. Çocuðundüþündüðü odak konu artýk iþlenen suç veya olumsuz davranýþýn neticeleri deðil,cezanýn getirdiði duygulardýr. Dolayýsý ile, ceza vererek çocuðun kendiolumsuz davranýþýyla yüzleþmesine, davranýþýnýn neticelerini düþünmesine engelolmaktayýz. Sevgi ve ilgi ile yürütülen bir anne-çocuk iliþkisinde cezanýn yeriyoktur, ancak çocuk olumsuz davranýþýnýn sonuçlarýný yaþar. Örneðin, birçok ikazaraðmen duvara çizmeye, boya sürmeye devam eden çocuða boyalarý silmesigösterilir ve istenir. Silmezse boyalarý bir süre elinden alýnabilir. Veya ikazlararaðmen dersini yapmayan çocuðun kötü not alýp olumsuz sonuç veduygularýný yaþamasýna bir kere müsaade edilir. Ancak, buraya varmadanevvel, yapýlacak farklý yaklaþýmlar vardýr. Bu yaklaþýmlarý toplu olarak sizlere

sunmadan evvel, sizlerin bu konuda yaratýcý fikir ve düþüncelerinize yer vermekistiyoruz:

1) Çocuðunuz bütün ikazlarýnýza raðmen oyuncaklarýný sürekli oturmaodasýna getirerek oynuyor, sonra da orada unutuyor. Siz de odayý süreklitoptamak zorunda kalýyorsunuz. Bu olay pek tabii günde 5-6 kere tekrarlanýncaiyice kýzmaya baþladýnýz. Aklýnýza ilk gelen þey oyuncaklarý ortadankaldýrmak. Ama ondan önce neler yapabilirsiniz?

...

2) Kýzýnýz ise sormadan dolabýnýzdan kazaklarýný alýp giyiyor, sonrada ya aradýðýnýz zaman bulamýyorsunuz, veya bulduðunuzda lekeli,kirlenmiþ oluyor. Bu durum pek tabii sizi çok kýzdýrýyor. Kaç kere ikaz ettiðinizhalde yine tekrarladý. Cezadan evvel ne yapardýnýz?

...

Aslýnda insan biraz düþünür ve bir hal çaresi bulmaya gerçekten zamanayýrýrsa öyle beklenilmedik, yaratýcý ve güzel yöntemler çýkýyor ki...Annelerden þöyle deðiþik fikirler aldýk.

Oturma odasý daha büyük ve aydýnlýk olduðu için çocuðun orada

oynamak istediðini anladým. Ona bir köþede bir kilim hazýrladým.Oyuncaklarýný kilimin üzerine koyuyoruz, orada oynuyor. Misafirim geleceðizaman da kilimi olduðu gibi toparlayýp odasýna götürüyorum. O þekilde



anlaþtýk.

Öðlen uykusuna kadar oturma odasýnda oynamasýna müsaade ediyorum.Uykuya yatmadan önce büyük bir sepete oyuncaklarý topluyoruz. Odasýnagötürüyoruz. Öðleden sonra zaten çýktýðýmýz için sorun olmuyor.

Yemek masasýnýn üzerine uzun bir örtü serdim, altýnda evcilik

oynuyor, ben de oyuncaklarý görmüyorum.

Kýzýmýn dolabýna çok görülür bir þekilde renkli kalemlerle lütfenkazaklarýmý temiz kullan ve bitirince yerine koy diye bir kaðýt astým.Çok hoþuna gitti. O zamandan beri dikkat ediyor.

Baþa çýkamayýnca, ben de onun kazaklarýný kullanmayabaþladým. Böylece benim de giysi çeþidim arttý. Yalnýz temiz kullanmakkonusunda karþýlýklý anlaþmaya vardýk.

Bütün bu yanýtlarda iyi niyet ve önceden tedbir var, deðil mi? Keþke bütünsorunlarýmýza önceden tedbir alarak ve planlayarak engel olabilseydik... Ancak

bütün iyi niyetimize raðmen, soruna engel olabilecek ne vaktimiz, ne de enerjimizkalmadýðý zamanlar için ceza yerine kullanýlabilecek birkaç yöntem sunuyoruzsizlere... Bunlarý, çocuk davranýþý yapmadan evvel, sorun olan davranýþsýrasýnda ve sorun olan davranýþtan sonra olmak üzere üç bölümdeinceleyeceðiz.

:::::::::::::::::

OLUMSUZ DAVRANIÞLARA CEZASIZ NASIL ENGEL OLABÝLÝRÝZ?

A- ÇOCUK DAVRANIÞI YAPMADAN EVVEL:

1) Önleyici açýklama: Evde konuþurken, anne-babanýn beklentilerinidavranýþtan önce açýklamasý:

-Salonun her zaman temiz olmasýný istiyorum. Ondan oyuncaklarýnýoraya getirdiðin zaman çok daðýnýk oluyor, misafir geldiðinde de mahçupoluyorum. Nasýl yapsak dersin?

-Sokaða çýktýðýmýzda bir þeyin alýnmasý için aðladýðýn zaman çoksinirleniyorum. O zaman seninle çýkmak artýk keyif olmuyor. Sokakta bendenbirþey isteme, anlaþtýk mý?

-Kazaklarýmýn temiz olmasý benim için çok önemli. Bir de aradýðýmzaman dolabýmda bulmalýyým. Bu konuya dikkat edersen arada bir alabilirsin.

-Gece sütünü içtikten sonra beni bir daha çaðýrma, olur mu? (2 yaþ için)

2) Çevreyi deðiþtirme: Çocuða kýzmamak için önceden tedbir alma:

-Annenin daðýnýklýðý görüp de sinirlenmemesi için oturma odasýnda biroyun köþesi hazýrlamasý (bir evvelki oyuncak örneði için).

-Annenin kýzýnýn dolabýna yazýlý ikaz asmasý veya kazaklarýberaberce kullanmalarý (bir önceki kazak sorununda)

-Çocuk akþamlarý zor yemek yiyorsa (o saatte yorgun olabilir) yemek yemiyor

diye kýzacaðýnýza, yemek saatini daha öne alabilir, veya çocuða daha önceyemek verebilirsiniz.



OLAY SIRASINDA KIZACAÐINIZA, Sana sokakta birþey isteme demedim mi?

Sorun sýrasýnda verilmek istenen eðitim genelikle etkili olmaz.

ÖNCEDEN ÖNLEM ALIN. Sokaða çýktýðýmýzda sürekli birþeyler istemen beni çoksinirlendiriyor sokaða çýkmak keyifli olmuyor...

Sorun yokken veya sorun çýkmadan önce önlem alýp beklentilerinaçýklanmasý soruna engel olur.

BÖYLE YAPACAÐINIZA, Çabuk tabaðýndakini bitir.

Akþam geç saatte sofrada düzgün yemek yemek küçük çocuklar içinçok zordur.

ÇEVREYÝ DEÐÝÞTÝRÝN, Yemeði önce yememiz iyi oldu. Ýstersen sonra sofradabizimle oturabilirsin.

Bazý sorunlara çevreyi deðiþtirerek çözüm bulabiliriz.

-Küçük kardeþ büyüðü ders saatlerinde rahatsýz ediyorsa, büyüðünders yaptýðý saatte küçüðe özel bir oyalayýcý bulmak (komþuya küçüklegitmek, alýþveriþi küçükle birlikte o saate býrakmak, o saatte verilmeküzere küçüðe özel boya, kaðýt, yuvarlak uçlu makas vermek, küçüðümutfakta anneye yardýma çaðýrýp eðlenmesi için bir iki kapta mercimek,kuru fasulye vermek, gibi).

-Çocuðun özellikle yiyemediði bir yemek (örneðin ýspanak) varsa, birmüddet o yemek için zorlamamak, veya deðiþik bir þekilde sunmak(ýspanak böreði, ýspanak dolmasý gibi).

3) Örnek olma: Anne-baba çocuðundan beklediði davranýþlara önce kendiörnek olmalýdýr.

-Ben sana küfür etme demedim mi, geri zekalý, diyen anne herhalde pekinandýrýcý olmaz.

-Niye kardeþine vuruyorsun? Gel bakalým buraya, uzat elini... deyip vuranbaba da inandýrýcý olmaz.

-Dolayýsýyla anne-baba çocuklarýndan bekledikleri davranýþlara önceliklekendileri örnek olmalýdýrlar. Çocuklar öðrendiklerinin çok büyük bir kýsmýnýtaklit ederek öðrenirler. Örneðin, anne-baba düzenli olmaya önem veriyorsa,kendi evinde düzenli olmalý, dakikliðe önem veriyorsa, kendi dakik olmalý,sözünü tutmaya önem veriyorsa, kendi sözünü daima tutmalýdýr.

4) Çocuðun iyi alýþkanlýklar geliþtirmesine yardýmcý olmak: Çocuklarkendilerinden beklenen davranýþlarýn neler olduðunu ve nasýl yapýlacaðýnýbüyük çoðunlukla bilemezler. Odaný topla dediðimiz çocuk, küçük yaþtanasýl toplayacaðýný bilmez.

-Odan çok daðýlmýþ, gel beraber toplayalým, bak kitaplarý þu rafakaldýralým, arabalarýný da þu tarafa yerleþtirelim, þu köþe de kutuluoyunlarýn yeri olsun, diyerek bir iki kere beraber yapmasýna yardýmcý olmakçocuða neyi nasýl yapacaðýný gösterir ve çocukta bir alýþkanlýk

baþlangýcý olur.

-Ders alýþkanlýðý: Çocuk okuldan gelince, Gel, elimizi, yüzümüzü



yýkayalým, sana kahvaltýný hazýrladým, sonra derse oturursun diyerek yolgösteren anne; çocuk ders yaparken gerekiyorsa kýsa bir müddet için(burada kýsa bir müddet çok önemlidir, yoksa çocukta sürekli anneyanýndayken ders yapma alýþkanlýðý geliþir) dersi nasýl yapacaðýnýgöstermek.

-Üstbaþ alýþkanlýðý: Gel gömleðini pantalonunun içine sokalým,

burnunu da silelim, ne güzel çocuk oldun þimdi...

-Temizlik alýþkanlýðý: Yemeðe oturmadan eller yýkanmalý.. Gel beraberelimizi yýkayalým. Ellerimiz ne güzel oldu deðil mi?

Ve bütün bunlarda en önemli unsur, TAKDÝR, TAKDÝR, TAKDÝR.Beðendiðiniz her güzel, olumlu davranýþý takdir etmek, onun tekraredilmesi için vazgeçilmez bir etkendir. Bugün ben hatýrlatmadan eliniyüzünü yýkayýp derse oturdun. Öyle memnun oldum ki. Artýk büyük çocukolduðunu anladým. Bu sefer kazaðýmý çok temiz kullanmýþsýn, hem deyerine koydun. Çok hoþuma gitti. Odaný çok güzel toplamýþsýn,neredeyse tanýyamayacaktým.

Bu yöntemler çocuða kýzmamak, cezalandýrmamak için öncedenalýnabilecek tedbirler, önlemlerdir.

Bana bu þekilde konuþma demedim mi ukala herif! kendini ne zannediyorsun?

Ama siz de bana öyle konuþuyorsunuz?..

Eðitimin inandýrýcý olmasý için önce kendimiz uygulamalýyýz.

Sana kaç kere kardeþine vurma dedim.

Ama sen de bana vuruyorsun.

Çocuklar öðrendiklerinin büyük bir kýsmýný taklitle öðrenirler

B- SORUN OLAN DAVRANIÞ SIRASINDA:

5) Olumsuz davranýþýn nedenini düþünmek: Çocuk olumsuz davranýyorsayaramazlýktan baþka nedenleri de olabilir.

-Yemek yemiyorsa, nedenini düþünmek; belki çok yorgun, uykusuz veya birhastalýk baþlangýcý olabilir, çocuðun iþtahý kesilmiþtir. Veya bir derdi var;anneye kýzgýn, mahsus yapýyor. O anda davranýþý zorla yaptýracaðýnýza(zorla yemek yedirmek) nedenlerini düþünüp çocukla konuþmak Bugün pekiþtahýn yok sanki. Bir derdin mi var? Bana mý kýzdýn?

-Sürekli kardeþinin odasýnda oynuyor, onun eþyalarýný alýyorsa nedenikýskançlýk olabilir. Çocuða bu durumda ceza vermek veya kýzmak olayý dahasorun haline getirir. Böyle bir durumda, çocuða özel ilgi ve þefkat göstermek,sorunu mümkünse konuþmak, Belki de kardeþini daha çok sevdiðimizannediyorsun, onu kýskanýyorsun þeklinde duygularýný kabul etmek,çocuðu rahatlatabilir.

-Gece sürekli anne-babanýn yataðýna gelen çocuðun sorununun nedeni korkudanbaþka nedenlere dayanabilir; çocuk anneyi fazla görmüyorsa yakýnlýk, beraberliksaðlamak istiyordur; odasýnda yalnýz yatmaktan hoþlanmýyorsa yanýna sevdiði bir

oyuncaðýný vermek, annenin beraber yatmaktan rahatsýz olduðunu, uyuyamadýðýnýaçýk bir dille anlatmak, ancak gündüz saatlerinde çocuðun özlediði beraberliðisaðlamak (beraber kitap okumak, bir yere gezmeye gitmek, konuþmak) genellikle



yardýmcý olur.

Aslýnda çocuklar laf olsun diye olumsuz davranmazlar. Ýyice bakýldýðý zaman bununarkasýnda giderilmemiþ bir ihtiyaç vardýr. Onun nedenini düþünerek çocuða yardýmcý olmak, hemsorunu daha etkili bir þekilde halletmeye, hem de anne-çocuk iliþkisini zedeleme

den güzel bir düzeydekorumaya yardýmcý olur. Bu gibi durumlarda, çocuða kýzmak, baðýrmak, cezalandýrmak sorunuhalledeceðine, onu daha büyük ve önemli hale getirir. Örneðin anneye içerlediðiiçin yemek yemeyençocuða kýzýp baðýrmak, anneye daha çok içerlemesine neden olur. Kardeþinin eþyalarýný alançocuða kýzmak, cezalandýrmak, onun daha fazla itilmesine, kardeþini kýskanmasýnaneden olur.Ayný þekilde, anneyle yakýnlýk saðlamak için odaya gelen çocuða engel olmak içinkapýyýkilitlemek, darýlmak çocuðun gereksinimini daha büyük, daha önemli kýlar.

Ancak, burada dikkat edilmesi gereken çok önemli bir nokta, anne-babanýn nedenleri düþünürkençocuða danýþmasý, onunla fikir birliðine varmasýdýr. Çünkü, daha evvel de söylediðimiz gibi,çocuklar bizden farklý yapý ve düþüncede olabilirler ve anne/babanýn neden sandýðý nedenlerçocuk için geçerli ve gerçek olmayabilir. Örnek: Gece yataða gitmek istemeyen çocuðun karanlýktankorktuðunu zanneden anne/baba aslýnda çocuðun ilgi beklediðini gözden kaçýrabilir.

6) Alternatif sunmak: Olumsuz davranýþýn yerine yapabileceði olumlu

bir davranýþý göstermek, yani sadece yapma dememek ama onun yerine neyiyapmasýný beklediðinizi açýklamak veya seçim yapmasýna yol göstermek:

-Giysi dolaplarýný karýþtýrýyorsa, oynayabileceði, giyerek eðleneceðibirkaç eski eþya vermek;

-Süpermarkette her þeye elliyorsa, satýn almak istediðiniz eþyalarý,yiyecekleri ona gösterip, onun sepete koymasýna müsaade etmek;

-Aðabeyinin, ablasýnýn defter ve kalemlerine elliyorsa, ona da bir defter,kalem vermek;

-Ne yapacaðýný bilememekten, veya can sýkýntýsýndan sürekli aile bireyini rahatsýzediyorsa, yapma diyeceðine, yapabileceði birkaç seçenek göstermek, örneðin;bir oyun hamuru(1) yapýp oynamasý için vermek, o saatler için saklanýlan özeloyunlardan birini vermek, aile bireyine yardýmcý olmasýna müsaade etmek (5 yaþýndanitibaren çocuklar masa kurmak, halýyý ufak gýrgýr süpürgesiyle süpürmek, çiçeklerisulamak, karþýdan karþýya geçmek sorunu yoksa ve bakkal yakýnsa, alýþveriþetmek gibi küçük görevleri zevkle yerine getirirler)

(1)Bak: Ev Malzemeleri ile Yapýlan Oyunlar. Ek:2

-Oyuncaklarýný salona getiriyorsa, salonda anneyle beraberken oynayabileceðibir köþe göstermek.



7) Anne-Babanýn duygularýný belirtmesi: Olumsuz davranýþtandolayý annenin duyduðu olumsuz duygularý ve olumsuz etkiyi belirtmesi (bu,kýzmak, beddua etmek, baðýrmak, küfür etmek anlamýna gelmez).Duygularýný ifade etmek kiþiyi rahatlatýr, sakinleþtirir ve ayný zamandakýzgýnlýðýný biriktirmesine engel olur. Ayrýca, çocuk olumsuzdavranýþýnýn karþý taraf üzerinde býraktýðý olumsuz etkiyi anlamýþ olur.

-Oyuncaklarýný salonun ortasýnda býraktýðýn zaman sürekli toplamamgerekiyor ve yoruluyorum (etki) ve hele ben topladýktan sonra tekrar getirirsen,bu sefer de kýzýyorum artýk (duygu). Buna bir çare bulmalýyýz.

-Kazaklarýmý giymek istediðim zaman yerinde bulamayýnca çoksinirleniyorum (duygu), üstelik senin dolabýnda bulup da kitli olduklarýnýgörünce felaket kýzýyorum (duygu) ve istediðim kazaðý da o güngiyemiyorum (etki). Bayaðý içerliyorum bu olaya...

-Ben evde yokken dersini yapmadýðýn zaman çok içerliyorum (duygu), buhem benim sokaða çýkmama engel oluyor, hem de sana güvenim azalýyor(etkiler). (Bu konuda daha fazla bilgi bölüm 6'da sunulmuþtur.)

Bunlar sorun olan davranýþ sýrasýnda yapýlan yardýmcý yaklaþýmlardýr.

SUÇLAYACAÐINIZA, Ne pis çocuksun! Çabuk git elini yüzünü yýka öyle gel!

Çocuða yalnýzca Yap diyerek iyi alýþkanlýklar yerleþmez.

YOL GÖSTERÝN, Yemekten önce ellerin temiz olmasý lazým.

Ýyi alýþkanlýklarýn yerleþmesi için çocuða yol gösterip yardýmcý olmakgerekir.

KIZACACINIZA, Beni rahat býrak! Ýþim var görmüyor musun?

Yalnýzca yapma demek soruna engel olmaz, hatta büyütür.

ALTERNATÝF VERÝN, Ben yemeði hazýrlarken sen de bunlarla yemek yap, olur mu?

Yapma yerine, çocuða yapabileceði bir alternatif sunmak soruna engelolabilir.

Karþý tarafý suçlayarak sarfedilen sözler dinlenmez, savunuculuk vekýrgýnlýk yaratýr.

BÖYLE SÖYLEYECEÐÝNÝZE, Ulan! Kes þunun sesini demedim mi?

BÖYLE SÖYLEYÝN. Sesi bu kadar açtýðýn zaman gazetemi okuyamýyorum vesinirleniyorum.

Karþý tarafý kýrmadan, suçlamadan açýklanan kiþisel duygular daha çokduyulur daha etkilidir.

C- SORUN OLAN DAVRANIÞTAN SONRA:

8) Etkileri göstererek piþmanlýk duyurma: Çocuk olumsuz davranýþýnýnsonucunda ortaya çýkan zararýn ne olduðunu görmeye baþlamalýdýr. Bu þekildeçocuk, çevresi ve diðer kiþiler hakkýnda yavaþ yavaþ bilinçlenir, sebep-sonuç (yani

bu davranýþ böyle bir sonuç doðurur, gibi) iliþkisini kurar ve davranýþýnýnbaþkalarýnda yaratabileceði etkileri ve tepkileri öðrenir. Baþkasýnýn üzüntüsüne,



rahatsýzlýðýna ve acýsýna sebep olduðu düþüncesi, çocuðu yaptýðý davranýþtanötürü kendini suçlu hissetmeye ve piþmanlýk duymaya yöneltir. Böylelikle çocukiç-denetim (vicdan) geliþtirmeye baþlar.

Bütün ikazlarýma raðmen yine kazaklarýmý giyip kirletmiþsin. Bugün tamsokaða çýkacakken mavi kazaðýmý giymek istedim, baktým ki sende ve kirli. Osýrada acele giyinmekte güçlük çektim ve sonunda gideceðim yere de geç kaldým.

Bu durumda hem çok sinirleniyorum, gittiðim yere de asabi gidiyorum, hem desana kýzýyorum ve güvenim azalýyor.

Anlaþmamýza raðmen oyuncaklarýný yine salonun ortasýna getirmiþsin.Bunlarý bu saatte toplamak beni çok yoruyor ve belim aðrýyor. Ayrýca da misafirneredeyse gelecek diye telaþlanýyorum ve sinirleniyorum. Anlaþmamýzýbozduðun için de sana güvenemiyorum artýk...

9) Çocuðun olumsuz davranýþýnýn sonuçlarýný yaþamasýnamüsaade etme: Bütün yaklaþým ve ikazlara raðmen, çocuk olumsuzdavranýþta ýsrar ederse, davranýþýnýn sonuçlarýný artýk yaþamalýdýr.Ancak bu, suçla ayný anlamda ve eþit aðýrlýkta olmalýdýr. Örneðin,

bütün ikazlara raðmen salonda top oynamaya devam eden çocuðun elindentopu bir süre için alýnýr. Veya, annesinin kazaklarýný sürekli giyip kirleten gençkýza artýk kazaklarý giymesi yasaklanýr, veya kazaðý kendi yýkamasý, veyatemizleyiciye kendi götürüp, kendi almasý ve temizleyici bedelini haftalýðýndankarþýlamasý gibi zararý telafi edici bir yöntem uygulanýr. Þöyle ki, uygulananyöntem, suçu, olumsuz davranýþý hatýrlatmalýdýr. Çocuk, olumsuzdavranýþýnýn olumsuz sonucunu yaþarken davranýþý üzerindedüþünebilmelidir. Örneðin, ikazlara raðmen duvarý boyayan çocuðun duvarýsilmesi, böylelikle annesine gereksiz yere iþ çýkartmamasý istenir. Çocukduvarý silerken hem olumsuz davranýþý üzerine düþünebilir, hem dedavranýþýný düzeltmek için ona bir imkan tanýnarak suçunu telafi etmesi,kendini aftettirmesi ve ileride suçluluk duygularý duymamasý saðlanýr.

::::::::::::::::

ALIÞTIRMA

Bu hafta evinizde olumsuz davranýþlara ceza vermek yerinekullanabileceðiniz bir iki tedbir veya yöntem düþünün.

Çocuðunuzun sizi en çok sinirlendiren olumsuz iki davranýþýný aþaðýyasýralayýn. Bu davranýþlara, ceza ve baðýrmaktan baþka hangi yöntemleengel olabileceðinizi düþünün.

Olumsuz davranýþ nedir?

1) ...

2) ...

Hangi yöntemleri kullanabilirsiniz?

...

Çocuðunuzun tepkisi nasýl oldu?

...

::::::::::::::::



HATIRLATMA ..

OLUMSUZ DAVRANIÞLARA CEZASIZ NASIL ENGEL OLABÝLÝRÝZ?

A) Çocuk davranýþý yapmadan evvel:

1) Önleyici açýklamada bulunmak, beklentilerin açýk dille önceden

çocuða söylenmesi;

2) Çevreyi deðiþtirmek, çevreyi çocuða uygun hale getirmek

3) Örnek olmak, beklenen davranýþlara anne-babanýn örnek olmasý;

4) Çocuðun iyi alýþkanlýklar geliþtirmesine yardýmcý olmak, yol göstermekve yaptýðý zaman takdir etmek.

B) Sorun olan davranýþ sýrasýnda:

5) Olumsuz davranýþýn nedenini düþünmek;

6) Yapýcý bir çözüm yolu, alternatif göstermek;.

7) Aile bireyinin duygularýný ve olumsuz davranýþýn kendi üzerindekietkilerini açýklamasý

C) Sorun olan davranýþtan sonra:

8) Olumsuz davranýþýn etkilerini göstererek piþmanlýk duyurmak;

9) Çocuðun olumsuz davranýþýnýn sonuçlarýný yaþamasýna müsaade etmek.

::::::::::::::::

ÝNSAN ÝLÝÞKÝLERÝNDE ÝNANCIM

Seninle aramda benim için önemli olan ve sürdürmek istediðim bir iliþki var.Bununla beraber, her ikimiz de kendine özgü gereksinimlere sahip ve bugereksinimleri karþýlama hakký olan farklý kiþileriz..

Gereksinimlerini karþýlarken bir sorunla karþýlaþtýðýnda, sorununu kabuledici bir tutumla dinleyeceðim ve böylelikle senin, benim çözümlerime güvenmekyerine kendi çözümlerini geliþtirmene yardýmcý olacaðým. Ayrýca, kendiinançlarýný seçme ve kendi deðerlerini geliþtirme hakkýna saygý gösteripbunlarýn benimkilerden farklý olabileceðini kabul edeceðim.

Diðer taraftan, senin bir davranýþýn benim kendi gereksinimlerimikarþýlamak için yapmam gerekenlere ters düþerse, açýkça ve dürüstçedavranýþýnýn beni nasýl etkilediðini söyleyip, senin de benim gereksinim veduygularýma yeterince saygý duyacaðýna ve bence kabul edilmez olandavranýþýný deðiþtirmeye çalýþacaðýna inanýyorum. Benim de birdavranýþým senin için kabul edilmez olduðunda senin de açýkça ve dürüstçebunu söyleyeceðini ve bana bu davranýþýmý deðiþtirmeye çalýþmam içinfýrsat vereceðini umuyorum.

Her ikimizin de diðerinin gereksinimini karþýlamak için deðiþemeyeceðinifarkettiðimiz durumlarda, bir çatýþma içinde olduðumuzu kabul edip, buçatýþmalarý çözmeye çalýþalým. Bunu yaparken de diðer kiþinin kaybetmesi

pahasýna kazanmak için güç ya da otorite kullanmamaya karar verelim. Seningereksinimlerine saygý duyuyorum ama kendi gereksinimlerime de saygýduymam gerekir. Dolayýsýyla her zaman her ikimiz için de kabul edilebilir bir



çözüm bulmaya çalýþalým. Böylece senin gereksinimlerin de karþýlanýrbenimkiler de; kimse kaybetmez, herkes kazanýr.

Bu yolda hem sen gereksinimlerini karþýlayýp kiþi olarak geliþmeye devamedersin hem de ben. Böylece saðlýklý bir iliþki içinde her ikimiz de olabileceðimizkiþiler olma çabamýzý sürdürürüz. Ýliþkimiz karþýlýklý saygý, sevgi ve barýþ

havasý içinde devam eder.

Dr. Thomas Gordon

:::::::::::::::::

NASIL BÝR DÝSÝPLÝN?

DÝSÝPLÝN NEDÝR?

Evde katý bir disiplinin olmasý þart. Yoksa insanýn tepesine çýkarlar...Kesinlikle söz geçiremiyorum. Bir türlü disiplin kuramadým.. Ne kadar

uðraþsam, akþam yatmalarý kabus gibi... Disiplin yoksa hiçbir þey yürümez...Hiç derse oturmuyor... Bu gibi tartýþma, konuþma ve yakýnmalarý ne kadar sýkduymuþ ve yaþamýþýzdýr... Sahi, þu onca sözü edilen disiplin nedir?

Disiplinin sözlük anlamý: (bak: Türk Dil Kurumu, 7'nci baský, 1983) Bireyleriniçinde yaþadýklarý topluluðun genel düþünce ve davranýþlarýna uymalarýnýsaðlamak amacýyla alýnan önlemlerin tümü olarak geçer. Bu açýklamayý evortamýna uygulayalým. Bireyler aile bireyleri, içinde yaþadýklarý topluluk ise aileve evin kendisidir. Alýnan önlemlere gelince disiplin, o evin ve ailenin deðer,düþünce ve davranýþlarýna uygun, yapýlmasý ve yapýlmamasý gerekendavranýþlarý içeren bir önlem sistemi, yani bir davranýþ düzenidir. Örneðin;eve giriþ çýkýþ saatlerinin bir düzene oturtulmasý, akþam yatma saatlerinin

düzeni, TV seyretme, yemek saatlerinin düzeni gibi ailenin günlük yaþamýnýdüzenleyici bir sistem; veya, ders çalýþma düzeni, her gün diþ fýrçalamadisiplini, herkesin kendi eþyasýný toplamasý, yemek yeme þekli veya disiplinigibi her bireyden, beklenen davranýþlarý içeren bir düzen.

Demek ki, disiplin aslýnda düzendir. Düzenli bir yaþam sistemidir. Disiplinlibir insan dediðimizde, yaþamýný bilinçli bir þekilde ele almýþ, ne yaptýðýnýbilen, günlük yaþamýný bilinçli ve düzenli bir þekilde gerçekleþtiren birkimseden bahsederiz. Disiplinli yaþam da, rasgele olmayan, bilinçli,düþünülmüþ, saðlýklý ve düzenli yaþam demektir. Bu anlam çerçevesinde,evde ve ailede disiplin, aile bireylerinin günlük yaþamlarýný bilinçli ve saðlýklýbir þekilde gercekleþtirmelerini saðlayan bir düzen veya yaþam tarzýdýr.

Her evin düzeni (disiplini) ve düzen (disiplin) anlayýþý kendine aittir. Kimievin disiplin kurallarý daha katý, kimininki ise daha esnektir. Ancak önemli olan,hangi kurallarýn, ne tür bir disiplinin uygulandýðý deðil, bu kurallarýn nasýluygulamaya konulduðudur. Her zamanki gibi ne'yin yapýldýðý deðil, nasýlyapýldýðý!

::::::::::::::::::

DÝSÝPLÝN YALNIZ ÇOCUKLAR ÝÇÝN DEÐÝLDÝR

Ýþin garibi, evlerinde disiplin saðlanamamasýndan yakýnan birçokyetiþkin, disiplini sadece cocuklara uygulanmasý gereken bir yaptýrým olarakgörürler. Sanki disiplin sadece çocuklar içindir. Çocuklarýn davranýþlarýný



kontrol eden bir mekanizmadýr. Sanki yetiþkinlerin disipline ihtiyacý yoktur,çünkü onlar büyüktür...

Avni Bey oðullarýnýn sigara içmelerini kesinlikle yasaklamýþtý. Bukonuyu sýk sýk akþam yemeklerinde gündeme getirir, oðullarýnýn sigaraiçtiðini duyarsa çok fena kýzacaðýný belirtirdi. Kendi, gençliðinden beri, günde

2 paket sigara içmekteydi. Fatih'in (17 yaþ) çalýþma masasýnda sigara izmaritigördüðü gün yer yerinden oynadý. Fatih; Ama baba siz de içiyorsunuz...demeye kalkýþtýðýnda, Avni Bey; Ben büyüðüm, içerim diye kükredi.

Disiplin kural ve yasaklarýnýn inandýrýcý olmasý için uygulayýcýnýn daonlara uymasý gerekir. Aslýnda gerçek disiplin kiþinin kendiyle baþlar. AvniBey sigaranýn zararlarýna gerçekten inanýyorsa, sigarayý kendi de býrakýr,hiç deðilse oðluna sigarayý býrakmaya çalýþtýðýný, buna güç sarfettiðini,ancak þu sýralarda pek baþarýlý olmadýðýný, fakat hiç deðilse oðlunun bunaalýþmasýndan çok endiþe ettiðini açýklayabilirdi. Böylelikle hem sigarakonusunda daha inandýrýcý olur, hem de oðlunun korkusu yerine saygýsýnýkazanýrdý.

Evde disiplinin yürümemesinin en önemli nedenlerinden biri, yetiþkinlerindediðimi yap, yaptýðýmý yapma felsefesiyle yaptýrýmlara giriþmeleridir.Yetiþkinler içki, sigara içerler, çocuklarýnýn yanýnda kýyasýya kavga eder, kötü sözler sarfederler, çocuklarýna veya birbirlerine el kaldýrýrlar, verdikleri sözütutmazlar, ama eðer çocuklar bunlardan birini yapmaya kalkarsa, çok kötükýzarlar... Eðer baba sürekli çocuklarýný veya anneyi döverse, kardeþini dövdüdiye dayak yiyen çocuk ne düþünür acaba? Kardeþini dövmemesi, veya kendinikontrol etmesi istendiðinde ne kadar inanabilir? Eðer yalan söylenmez, yalansöylemek çok kötüdür denilen bir çocuk, kapý çaldýðýnda evde olmadýðýmýsöyle durumuyla karþýlaþýrsa yalan konusunda ne düþünür acaba?

::::::::::::::::

BÝRAZ DÜÞÜNELÝM:

Acaba siz de çocuklarýnýzdan beklediðiniz disiplinli davranýþlarý nekadar kendiniz de yapýyorsunuz?

(Örnek: Çocuðun dersi vaktinde yapmasý, ertelememesi istenirken, kendiiþini devamlý ertelemek; çocuðun eve vaktinde gelmesi istenirken, kendisürekli geç kalmak, gibi.)

...

Bunlardan hangilerini tekrar gözden geçirebilir veya deðiþtirebilirsiniz?

::::::::::::::::::

YASAK VE ÖÐÜT YERÝNE ÖRNEK

Aslýnda hepimiz biliyoruz ki gerçek öðrenilenlerin çoðu, sözle öðütle deðil,yaþanýlarak öðrenilir. Biz de çocukken büyüklerimizin öðütlerine ne kadardikkat ederdik? Çocuklarsa çoðu davranýþlarý örnek alarak edinirler. Bugününiþini yarýna býrakma, Dersini vaktinde yap, Hergün diþini fýrçalamalýsýngibi öðüt veya yaptýrýmlar yerine, çocuða yaþayarak örnek olunan beklenilir

davranýþlar çok daha etkili ve kalýcýdýr.

Konur 3 yaþýna geldiðinde sabahlarý diþ fýrçalama iþini eþim üstüne



aldý. Her sabah kalktýklarýnda, beraberce yüzlerini yýkayýp berabercediþlerini fýrçalýyorlardý. Sonra eþim traþ olurken Konur onu seyrediyordu.Konur için bu bir tören þeklini almýþtý. Sabahlarý elinde fýrçasý odaya geliyorve Hadi baba, gel diþimizi fýrçalayalým diyordu. Doðrusu Konur diþ fýrçalamadisiplinine çok kolay girdi.

Eðitimde ve birçok öðretilmek istenilen davranýþta olduðu gibi, disiplinde

de en etkili yöntem örnek olarak öðretmektir. Çocuk günlük yaþamýnda düzenli,disiplinli, beklenilen davranýþlarý gösteren bir aile büyüðü ile yetiþirse, yaþamþeklinin böyle olduðuna inanýr, iyi alýþkanlýklar geliþtirir. Buna karþýlýk,düzensiz, disiplinsiz, tutarsýz davranýþlarda bulunan bir aile çevresindebüyüyen çocuksa, yaþam tarzýnýn bu þekilde olduðuna inanarak, istenilendavranýþlarý göstermekte zorluk çeker. Sabahlarý Vedat'ýn okula gitmesi büyük sorun oluyor, bir türlü yataktan

kalkmak istemiyor. Halbuki artýk 8 yaþýna bastý, vaktinde kalkmasý gerektiðiniöðrenmeli.

-Peki, yalnýz baþýna giyinip hazýrlanabiliyor mu?-Hayýr, sürekli iteklenmeye ihtiyacý var. Hadi oðlum, hadi oðlum demeden

giyinmiyor. Kahvaltýsýný ben veriyorum.

-Saat kaçta evden çýkmasý gerek?

-7:30'da okul servisine yetiþmesi gerek, ama nerede... Devamlý geçkalýyoruz, sonunda ya ben ya babasý götürmek zorunda kalýyoruz.

-Peki siz kaçta kalkýyorsunuz?

Þadan haným güldü:

-Vallahi, aslýnda ben de çok zor kalkýyorum. Saat 7'yi yirmi geçe zor belayataktan çýkabiliyorum. Hele kýþýn daha da zor... Odasýna gidiyorum ki halayatakta... düþünebiliyor musunuz?

:::::::::::::::::

DÝSÝPLÝN VE YAÞAMIN TADI

Geçenlerde televizyonda Neþeli Günler (NEÞELÝ GÜNLER-THE SOUND OFMUSIC-JULIE ANDREWS. CHRISTOPHER PLUMMER.) filmini izlerken, disiplin veyaþamýn tadý fikri kafamý çeldi. 7 çocuk babasý Albay, evinde disiplinsaðlamak amacýyla sýký bir düzen tutturmuþtu. Albay düdüðünü çalarçalmaz, çocuklar yanýna geliyordu. Çocuklarýn günlük yaþamlarý ise çok sýkýve þaþmaz kurallar içinde planlanmýþtý. Albay hiçbir özür veya özel durumtanýmamaktaydý. Pek tabii, çocuklar bunun acýsýný mürebbiyelerden çýkarýyor,ama ayný zamanda yaþamlarýnda da ders ve itaattan baþka hiçbir þey yapamýyorlardý.Yeni gelen mürebbiye çocuklara emir eri gibi deðil, insanca muamele, oyun hakký, þarký söyleme ve yaþamdan zevk alma hakkýný da ekleyerek eve yeni birdisiplin anlayýþý getirdi. Evet, dersler yine yapýlýyor, çocuklar düzenli biryaþam sürüyorlar, terbiyeli davranýyorlar ama ayný zamanda yaþamlarýndanzevk alýyor, þarký söylüyorlardý... Ev düzenliydi, ama havasý deðiþmiþ,yaþamasý keyifli bir ev olmuþtu.

Filmdeki bu iki disiplin ve farklý yaklaþým tarzý çok anlamlý geldi bana.Gerçek disiplinin aslýnda görünmez olduðunu düþündüm. Belirgin



olmadan uygulanan, ama mevcut ve yaþamýn tadýný kaçýrmayandisiplin... Albay'ýn çok belirgin, çok ortalýkta otoritesine, hayatýn tadýnýkaçýran disiplinine karþýlýk, Maria'nýn (mürebbiye) belirgin olmayan amamevcut, iþleyen, sevgi ve yaþam dolu disiplini...

Aslýnda, toplumumuzda da disiplin, genellikle, kayýtsýz þartsýz biryaptýrým olarak algýlanýr. Otoriteni kullanmazsan tepene binerler. Çocuklar

sýký bir disiplin içinde büyütülmelidir. Yoksa bir yere varamazsýn, Eðerdisiplinden bir gün fire verirsen, tepene çýkarlar.

Ancak, ev bir okul veya karargah deðildir. Çocuklar da mutlaka sindirilmesigereken asiler... Ev aslýnda, küçük büyük herkesin mutlu ve saðlýklý birþekilde yaþamýný sürdürebileceði bir ortamdýr. Salt disiplin adýna eviyaþanmaz hale getirmek ve yaþamýn tadýný kaçýrmak çok acýdýr.Saðlanmak istenen düzen, bir güç kavgasýna, o evde kimin sözünün geçtiðininispatýna dönüþürse, sonuçlar disiplin deðil, korkuyla uygulanan yaptýrýmlarolur..

Sevda Haným, okuldan gelir gelmez çocuklarýn banyoya girip

yýkanmalarýna özellikle önem vermekteydi. Ben eve gelir gelmez hemen birduþ alýrým. O kadar iyi gelir ki. Çocuklarýmýn da ayný disipline girmelerineözellikle özen gösteriyorum. Acaba çocuklar saat 16:30'da okuldangeldiklerinde banyoya girmekte þiddetle direniyorlar ve bu nedenle evde bitmeztükenmez kavgalar ve tartýþmalar sürüp gidiyordu. Pek tabii, bu tartýþmalarýngetirdiði kýrgýnlýklar diðer konulara da yansýdý. Ders çalýþma saatleri,yemek saatleri, yatma saatleri sürekli tartýþma, sürtüþme ve pazarlýk halinedönüþtü.

Acaba çocuklarýn her gün okuldan gelir gelmez banyoya girmeleri þart mý?Sevda Haným'a eve gelir gelmez iyi gelen duþ herkese mutlaka iyi gelir mi?Banyo çocuklara daha uygun bir saate, örneðin akþam yemeðinden önce, veyayatmadan önceye alýnamaz mý? Sevda haným, çocuklarý o saatte banyoya

sokarak kazanacaðý temizlik uðruna ne fiyat ödediðinin farkýnda mý? Evinhuzuru, evde yaþamýn tadý, çocuklarýyla olumlu iletiþimi, çoçuklarýnbanyodan ve yýkanmaktan nefret etmeleri, evde bitmez tükenmeztartýþmalar, kendinin yýpranmasý, çocuklarýn her þeyde inatlaþmalarý,vb... Olay temizlikten çok bir güç kavgasýna dönüþmedi mi? Banyo disiplininintek yolu bu mudur?

Gerçek disiplin sevgi ve anlayýþ ister. Disiplin uðruna o evdeyaþamýn tadý kaçýyorsa, evde disiplin deðil yaptýrým uygulanýyor demektir.

::::::::::::::::

EVÝN DÝSÝPLÝN KURALLARI NEREDE YAZAR?

Kýzým yeni okuluna baþladýðýnda, elimize makinede yazýlmýþ bir kaðýtverdiler. Burada okula giriþ çýkýþ saatleri, öðle paydoslarý, kýyafet düzeni,nelerin giyilip, nelerin giyilemeyeceði, hangi davranýþlarýn bekleniliphangilerinin ikaz veya ihtara gireceði gibi okulun disiplinine ait açýklamalarvardý. Okulun bunlarý yazmakta amacý, yeni bir ortama giren öðrencinin yanlýþbir þey yapýp ikaz veya azar iþitmesine engel olmak, yani okulda sorunlarýazaltmaktý. Gerçekten yararlý oldu. Böylelikle, yasak olduðunudüþünemediðimiz (örneðin: lacivert veya beyaz dýþýnda çorap giymek, takýtakmak gibi) bazý davranýþlarýn yapýlmamasý gerektiðini öðrenerekkýzýmýn boþ yere ikaz edilmesine engel olduk.

Ancak evdeki kurallar hiçbir yerde yazýlý deðildir. Yazýlý olmadýðý gibi,hangi kurallarýn uygulandýðý da açýk bir þekilde belli deðildir. Çocuk evinkurallarýný deneye yanýla öðrenir: Oturma odasýnda kýrýlacak eþyalarý



ellediðinde anne kýzar, ellerine vurur; sobaya dokunduðunda cýzz denir;odasýnda oyuna dalmýþken aniden hemen yemeðe gelmesi istenir; akþamyemekten sonra TV'yi seyrederken aniden "Haydi, çok geç oldu, yatma vaktigeldi" diye çýkýþýlýr... Çocuk direnirse azar iþitir ve olaylar büyür.

Evdeki kural ve beklentiler önceden açýklanmadýðý gibi, aile bireylerinin,özellikle çocuklarýn bunlara uymasý, bilmesi beklenilir. Uymazsa da kýzýlýr,

azarlanýr ve cezalandýrýlýr.

Okula yeni baþlayan Emre, ilk günler eve döndüðünde hemen derseoturacaðýna kýzkardeþiyle oyuna dalýyordu. Annesi Emre'ye; Dersini yaptýnmý? Neden dersini bitirmeden oynuyorsun? diye çýkýþtý.. Emre aðlamaya baþladý,direndi... Emine Haným'a; Daha çocuk okula yeni baþladý. Eve gelir gelmez dersyapmasý gerektiðini belki de bilmiyor dendiðinde, Emine Haným gayet emin birtavýrla, Bilmez olur mu? Bilmesi lazým. Okuldan gelince ilk iþi ders yapmak.Bunu bilmeyecek ne var dedi. Peki bunu Emre'ye hiç anlattýnýz mý? Bundaanlatacak ne var? Bilinen bir þey... Okul dönüþü her öðrenci derse oturur...

Acaba Emre'ye ders çalýþma disiplinini kim öðretti? Emre'nin çevresinde

baþka okul çocuðu yoksa; yani böyle bir davranýþýn yapýldýðýnýgörmemiþse, ona da kimse bunu öðretmemiþse, gerçekten eve gelir gelmezderse oturmasý gerektiðini bilebilir mi? Birkaç gün önce oyun çocuðu iken, anidenokul çocuðu olan 6 yaþýndaki bir çocuðun yapýlmasý gereken davranýþlaravakýf olmasý beklenebilir mi? Biz büyükler, bazý davranýþ ve beklentileri o kadardoðal karþýlarýz ki, açýklamaya bile neden görmeyiz. Ancak yapýlmazsa dakýzarýz.

Emine Haným, okul açýlmadan önce Emre'ye; Bak yakýnda okul açýlýyor.Sen artýk okullu bir çocuk oluyorsun. Sabahlarý erken kalkmamýz ve hemenhazýrlanmamýz gerekecek. Okuldan döndüðünde de sana kahvaltýný

hazýrlayacaðým. Yer yemez hemen ev ödevine oturman lazým. Ödevinibitirdikten sonra istediðin kadar oynarsýn diyebilirdi. Emre okula baþlayýncakendisinden beklentileri daha açýk olarak bilir, ne yapýp yapmamasý gerektiðiniönceden düþünebilir, böylelikle azar iþitmekten kurtulurdu.

Bu gibi açýk olmayan beklenti ve kurallarýn aniden uygulanýþýný ve bunedenle oluþan sorunlarý sürekli duyarýz: Akþam saat kaçta yatýlmasýgerektiði açýklanmadan; "Haydi çabuk yataða kumandasý" ve direniþler;arkadaþlarýyla sokaða çýkan çocuðun saat kaçta evde olmasý gerektiðinisöylemeden geç kalýrsa çýkýþmalar. "Ama saat 6'da döneceðini bilmengerekir"; evde misafir olduðunda, çocuk oturma odasýna gelmiþse; "Misafiremerhaba dedin mi? Ne kadar ayýp... Çabuk teyzenin elini öp bakiiim" gibiutandýrmalar...

Baþarýlý disiplin uygulanmaz, öðretilir. Çocuðun günlük yaþamýylailgili beklentilerin neler olabileceðini ona açýklamak, ondan nelerin beklenildiðinisöylemek, ona öðretmek, çocuðu boþuna azardan korumaktýr. Söylemedenbeklemek ve olmadý diye kýzmak ise kiþiye gerçek bir haksýzlýktýr.Beklentilerimizi, ev kurallarýný, yapýlmasý ve yapýlmamasý gerekenleriönceden biraz zaman ayýrarak, çocuða açýk bir dille anlatýp, ona doðrudavranma þansý tanýrsak, sorunlarýmýzý büyük ölçüde azaltmýþ oluruz.

Biraz düþünelim: Acaba evinizde yapýlmasý ve yapýlmamasý gerekendavranýþlar açýk olarak dile getiriliyor mu? (Örnek: Akþam, vaktinde yatmak

lazým gibi açýk olmayan öðüt yerine; (vaktinde ne demek?) -akþam TV'dekiUykudan Önce programýndan sonra da yatmaya gideriz, tamam mý? gibi.



...

Eve geç kalma (geç sizce kaçtýr'?) yerine Saat 7'den geç kalma, olurmu? gibi.

::::::::::::::::

ÖNCE HAYIR SONUNDA BIKIP EVET (DÝSÝPLÝNDE TUTARLILIK)

Evde disiplinin yürümemesi ve çocuklarýn söz dinlememesinin en önemlinedenlerinden biri de disiplin uygulamasýndaki devamsýzlýk ve tutarsýzlýktýr.Tutarsýzlýðý 3 deðiþik þekilde tanýmlayabiliriz: Devamsýzlýk, keyfideðiþtirmeler ve hayýrlarýn gerçek hayýr olmamasý.

Orhan'ýn (6 yaþ) her akþam saat 8:30'da yatmasý kararlaþtýrýlmýþtý. 2akþam her þey çok düzgün gitti, Orhan saat 8:30'da yataða girdi. Çarþambaakþamý, Orhan'ýn babasý geç geldiðinden, yemek saat 8.30'da bitti, Orhan'ýnyatmasý 9:20'yi buldu. Perþembe akþamý Orhan saat 8.30'da yatmamaktadirendi. Fevziye Haným da o gece çok yorgundu. Peki, TV'deki diziyi izleyelim,

öyle yatarsýn dedi. Cuma akþamý Orhan, ertesi gün okul yok diyerek 8:30'dayatmak istemedi. Ertesi hafta artýk Orhan'ý saat 8:30'da yatýrmak tekrar birtartýþma ve kavga haline dönüþmüþtü.

Devamsýzlýk gösteren kurallarýn kalýcý olmasý çok zordur.

Disiplinde baþarýsýzlýðýn diðer bir nedeni de, kurallarýn keyfi olarakdeðiþtirilmesidir.

Her cumartesi öðleden sonra arkadaþlarýyla buluþmasýna izin verilenAyþe'ye (15 yaþ), o hafta cumartesi günü babasý izin vermedi. Nedeninisorduðunda, Osman Bey; Bugün keyfim yok. Bir hafta da çýkmayý verdedi. Ayþe direndi, aðladý, ancak Osman Bey daha da katýlaþarak; Böyle

devam edersen hiçbir zaman çýkamazsýn dedi.

Bu þekilde keyfi olarak deðiþtirilen kurallar, çocukta direnç, kýrgýnlýk,karþý koyma, asilik gibi tepkiler yarattýðý gibi, evdeki diðer konulara da sirayeteder. Tartýþmalar bitmez, tükenmez.

Zeynep'in (4 yaþ) hergün saat 2 ile 4 arasý yatmasý beklenmektedir. Ancak,Esin Haným bazý günler saat 3'te ziyarete gitmek istediðinden, Zeynep'i deberaberinde götürmekte, o günler Zeynep öðle uykusuna yatmamaktadýr. Sokaðaçýkýlmadýðý günler ise, mutlaka yatmasý beklenmektedir. Ancak bazen, birkomþu veya çocuklu bir misafir geldiðinde, annesi Zeynep'e; Bugün öðleuykusuna yatmasan da olur demektedir. Pek tabii, sonuçta Zeynep yatmasýgerektiði günler de yatmamakta direndi, bahaneler buldu, aðladý ve öðle uykukonusu evde sorun haline geldi.

Bu örnekte de görüldüðü gibi, keyfi deðiþtirilen kurallar devamlýlýkgösteremez ve sürekli tartýþma konusu olur.

Tutarsýzlýðýn diðer bir þekli de hayýrlarýn gerçek hayýrolmamasýdýr. Yani, yasaklanan bir þeyin herhangi bir nedenle (çocuk çokaðladýðý için, o gün evde çok misafir olduðundan, anne-baba o gün uðraþmakistemediðinden, vb.) sonradan verilmesidir. Yani hayýrlarýn sonradan Hadipeki, ama bu seferlik, Al, al da sus artýk, Aman, peki, peki...'yedönüþmesidir.

Ýpek Haným Aslý'ya, sokaða çýktýklarýnda devamlý bir þeyistememesini defalarca tembih etmiþti. Benden hiçbir þey isteme, çünkü



almayacaðým demesine raðmen, Aslý her gördüðü þeyi istemeye devamediyordu. Yol boyunca onu bunu istemesine sürekli karþý koyan ÝpekHaným, artýk dönüþ yolunda Hadi peki, þu kalemi alalým dedi. Ancak bütün yolboyunca hayýr deyip direnmesine raðmen en sonunda kabul edip bir þeyalmanýn, aslýnda Aslý'ya ne öðrettiðinin farkýnda deðildi Ýpek Haným.Aslý, Devamlý ister ve annemi býktýrýrsam ona istediðimi aldýrýrýmýyaþayarak öðrenmekteydi.

Aslýnda hayýrlarýmýzýn gerçek hayýr olduðuna çocuðu inandýrmakve bu tür yýpratýcý oyunlara girmemek için, o anda duygularýmýzakapýlarak (Ben ne biçim anneyim, aslýnda küçük bir þey alsam ne olur?veya Çocuðu da çok aðlattým, acýyorum gibi) tutum deðiþtirmememiz gerekçocuk, gerek kendimiz için daha saðlýklýdýr. Çocuk nasýl olsa eldeedemeyeceði bir þey için boþ yere enerji tüketip yýpratýcý bir davranýþaalýþmaz, anne veya baba bu yýpratýcý oyunu oynamayarak sýnýrlarýnýaçýkça belli ederler.

::::::::::::::::::

HER DÝSÝPLÝN BANA UYAR-MI?Genellikle evdeki kural ve yasaklar, nasýl bir disiplin uygulanacaðý,

anne-babanýn özellikle fazla düþünmeden bu böyle yapýlýr diyerekuyguladýklarý yaklaþýmlardýr. Bu yaklaþýmlar ya kendi ailelerindengördükleri, ya eþ, dost, arkadaþa danýþarak öðrendikleri, ya ayný yaþtaçocuðu olan diðer ailelerin yaptýklarýna özenerek uyguladýklarý, veya daokuyup beðendikleri yaklaþýmlardýr. Ancak, önemli olan, bu yaklaþýmlarýnne kadar kendi evlerine, kendi kiþiliklerine ve özellikle uygulamakistedikleri çocuðun kiþilik ve yapýsýna uygun olduðunu bilerek yol yapmaktýr.

Örneðin, yeni bebeði doðan bir genç anne, kitapta okuduðu için çocuðunuher 4 saatte bir beslemeye karar verir. Bu çocuðun beslenme disiplinidir. 4 saat

dolmadýkça çocuk aðlasa da yemek vermez. Ancak 4 saat dolduðunda, çocukuyusa da, uyandýrýr ve besler. Bu disiplin, çocuðu tanýmadan, onunbünyesini bilmeden uygulanan katý, otoriter, düþünülmüþ bir rejimuygulamasýdýr. Buna karþýlýk bebek her aðladýðýnda aðzýna memeyidayayan ve 24 saat bebeðin emrinde hayatýný geçiren anne ise hiçdisiplin, uygulamamakta, laissez-faire yöntemine girmektedir. Bunun üçüncüalternatifi, çocuðun bünyesini, yapýsýný, acýkma ve uyku saatlerini tanýyýpona göre bir beslenme düzeni kurmak ve böylelikle hem çocuðun, hem anneninrahat edebileceði bir düzene oturtmaktýr.

Kurallar ve uygulanacak olan disiplin, bu böyle yapýlýr veya baþkalarýböyle yapýyor diye alýntý olarak deðil de, çocuðun ve ailenin yapýsýna,bünyesine göre düþünülerek uygulanýrsa, daha kalýcý ve verimli sonuçlaralmak mümkündür.

Þimdiye kadar disiplinin ne olup olmadýðýný tartýþtýk, disiplinkavramýndaki deðiþik anlamlarý ve yanlýþ tutumlarýn getirebileceðisonuçlarý inceledik. Þimdi ise, disiplinin uygulama tarzýný ele alarak nelerinyapýlabileceðini gözden geçirelim. Yani nasýllara bakalým.

Uygulama tarzýna göre, disiplini 2 bölümde iþleyebiliriz:

1) Dýþ kontrollü disiplin;

2) Ýç kontrollü disiplin (Özdenetim)

::::::::::::::::::



DIÞ KONTROLLÜ DÝSÝPLÝN

Dýþ kontrollü disiplin yöntemleri sözel ve fiziksel olmak üzere 2'yeayrýlýr:

SÖZEL OLUMSUZ DÝSÝPLÝN YÖNTEMLERÝ:

Çocuðun davranýþlarýný kontrol etmek ve istediðini yaptýrabilmek içinkýzma, baðýrma, azarlama, tehdit, beddua, sözle hor görme, sevgiyi esirgemegibi yöntemlerdir. Bunlara kýsaca deðinelim:

Kýzýp, baðýrma: Çocuk olumsuz bir davranýþta bulunduðu an, ailebireyi kýzarak, baðýrarak yapmamasýný ikaz eder "Ben sana ayakkabýlarlaeve girme demedim miiii? Ne laf anlamaz çocuksun?" veya baðýrarak "Niçindersini çalýþmýyorsun? Söyle bakiim, niçin çalýþmýyorsun?" Bu türyaklaþýmlar aslýnda aile bireyinin kýzgýnlýðýný boþaltmasýnýsaðlar; sýk sýk azarlanan çocuklar bir süre sonra alýþkanlýk geliþtiripbaðýrmalara artýk aldýrmazlar ve baðýrdýðý için aile bireyini suçlar,

ondan uzaklaþýrlar.Tehdit etme: Olumsuz davranýþý yapmamasý veya beklenen

davranýþý yapmasý için, çocuk, gerçekten hoþlanmayacaðý, korktuðubir þeyle tehdit edilir:

Bir daha ellersen ellerini kýrarým.

Geberteceðim seni. gibi tehditler çocuk küçükken korkutucudur.Korku konusunda çok hassas olan çocuk bunlarý gerçek sanabilir veinanýr. Ancak büyüdükçe sürekli kullanýlan tehditlerin etkisi geçer.Çocuk artýk aldýrmaz. Bunun yanýnda, daha gerçekçi tehditler "Bir dahakýrýk not getirirsen, hafta sonu sinemaya paydos" "Akþama babana

söyliyeyim de gör." yerine getirildiði zaman, çocuk korkunun etkisiyledavranýþýný deðiþtirmeye yönelebilir. Ancak bu tür bir disiplin þekliningetirdiði olumsuz etkiler çok önemlidir. Bunlara bu bölümün sonundatopluca deðineceðiz.

Sözle hor görme: Çocuðu aþaðýlayýcý, küçük düþürücü, güveninisarsýcý, kýrýcý sözler sarfederek istediðini yaptýrma: Geri zekalý n'olacak.Karneye bak. Utan, utan... Komþumuz Ali her sene iftihara geçiyor, bizse seningibi salaklarla uðraþýyoruz. Aþaðýlanmak herkes gibi çocuk için de çok onurkýrýcýdýr. Çocuðun kendine güvenini sarsar, zamanla çocuk gerçekten gerizekalý, beceriksiz olduðuna inanýr bile.

Beddua etme: Allah belaný versin. Bana çektirdiklerinin cezasýný birbir göresin... Gözün çýksýn emi, bu da kýzýp baðýrma gibi bireyininkýzgýnlýðýnýn boþalmasýndan baþka bir iþe yaramaz. Çocuk zamanlabunlara karþý muafiyet geliþtirir ve davranýþýný deðiþtirmesine pek etkiliolmaz.

Sevgiyi esirgeme: Çocuk beklenilen davranýþý göstermediði zamanSeni artýk sevmiyorum, Git, benim çocuðum deðilsin, git komþunun çocuðuol, bizim evde böyle çocuða yer yok... gibi sözler çocuðu çok sarsar, zira çocuk anne-babanýn sevgisine çok muhtaçtýr. Çocuk söylenenlerin gerçekolduðuna inanýr ve kendini aile dýþýna itilmiþ hisseder. Bunun gibi;çocuða olumsuz davranýþýndan dolayý küsmek, aldýrmaz görünmek,

hiç konuþmamak ta çocuða aslýnda davranýþýný deðiþtirmesi için birþans tanýmaz, ancak onu dolaylý olarak yaptýðý davranýþtan dolayýcezalandýrýr. (Güler Okman Fiþek-Çocuðunuz ve Siz.)



BÝRAZ DÜÞÜNELÝM:

Acaba siz bu yöntemlerden en çok hangilerini kullanýyorsunuz?

...

Çocuðunuzun davranýþýný deðiþtirmesinde etkili oluyor mu?

...

Siz çocukken bunlarýn hangileri size karþý kullanýlýrdý?

...

Neler hissettiðinizi anýmsýyor musunuz?

...

Davranýþlarýnýzý isteyerek ve inanarak deðiþtirdiðiniz oldu mu? Nasýl biryaklaþýmdý?

...

::::::::::::::::::

FÝZÝKSEL DÝSÝPLÝN YÖNTEMLERÝ (DAYAK) Çocuðu dövmek (kaba etine, yüzüne, ellerine vurmak, çimdiklemek) bodruma kapam

ak,cezaya býrakmak gibi kaba kuvvetle verilen cezalar veya yaptýrýmlar fiziksel disiplin (ceza)

türüne girer. Bu tür disiplin kültürümüzde çok geçerlidir, hatta dayak cennettençýkmadýrdiye bilinen atasözü hala tekrar edilir. Dayak çok çabuk etkisini gösterip çocuðu korkuttuðuiçin, en kýsa yoldan istenilen amaca ulaþtýðýndan (yani beklenen davranýþýnyapýlmasýna (derse oturmak, yemek yedirmek) veya istenmeyen olumsuz davranýþýnyapýlmasýna engel olduðundan (Elleme, ellerine vururum, Kardeþine bir daha vurursanbenden sopayý yersin) aile bireyi tarafýndan sýkça kullanýlýr.

Tarafsýz (objektif) olarak bakýldýðýnda, dayak çok haksýz bir yaptýrým þeklidir.Kendinizi düþünün, yapmak istemediðiniz bir þeyi sizden fiziksel olarak zaten daha büyük,daha güçlü biri size vurarak yaptýrýyor. Veya yapmamanýz gereken bir þeyi yaptýnýz diyesizi bir güzel dövüyor. Neler hissedersiniz?

...

Dayak yedikten sonra düþündüðünüz þey davranýþýnýz mý yoksa dayakyemenin depreþtirdiði duygular mý?

...

Dayak atan kiþiye karþý duygularýnýz nedir?

...



:::::::::::::::: DAYAK NEDEN EÐÝTÝME YARAMAZ?

Dayak eðitime yaramaz, çünkü:

-Dayak yiyen çocuk yaptýðýnýn karþýlýðýný en kýsa yoldan ödemiþtir.Yaptýðý olumsuz davranýþ üzerinde düþünmek, hatasýný anlamak, onutamir yollarýný aramak, veya sonuçlarýný düzeltmek fýrsatý verilmemiþtir ona.Olay, olumsuz davranýþ dayakla noktalanýr.

-Dayak yiyen çocukta anne-babaya kýzgýnlýk, düþmanlýk, nefret hisleriuyanýr. Dolayýsýyla, çocuk kendi yaptýðýnýn kötü bir þey olduðunudüþünüp kendini suçlayacaðýna, karþý tarafý suçlar. Konu yer deðiþtirmiþtir.Çocuðun düþündüðü odak konu kendi olumsuz davranýþý, hatasý, suçudeðil, yediði dayak ve bundan dolayý yaþadýðý duygulardýr.

-Dayak yiyen çocukta saldýrganlýk duygularý geliþir. O da anne-babasýný

örnek alýp, sorunlarýný en kýsa yoldan saldýrganlýkla, zorbalýkla halletmeyeyönelir, kardeþini, komþu çocuðu, kediyi döver. Ayrýca, aile bireyine karþýkoyamadýðý için, saldýrganlýðýný dolaylý olarak gösterir, aile bireyinikýzdýracak, sinirlendirecek baþka davranýþlarda bulunur.

-Aslýnda dayak yiyen çocuk kendini güçsüz, aciz hisseder, karþýlýkveremediði için kendinden utanýr. Kendine güveni sarsýlýr. (Çok sýk dayakyiyen çocuklarda, bir büyük fazla yaklaþtýðý zaman eliyle yüzünü korumarefleksi geliþmiþtir.)

Dolayýsýyla, dayak çocuða davranýþý, etkileri ve sonuçlarý üzerindedüþünmek, yani vicdan ve ahlak geliþtirmek yerine saldýrgan olmayý, iþinikaba kuvvetle halletmeyi, öc almayý öðretir. (Dayak ve dayaðýn etkileri

bölümü Prof Dr. Çigdem Kaðýtçýbaþý'na aittir. Bak. Çocuðunuz ve Siz.)

Dayak atmanýn veya fiziksel ceza vermenin anne-baba üzerindeki etkileriise:

-Dayak atan anne-baba o anki hýrslarýný, öfkelerini çocuktan alýr, en kýsayoldan kýzgýnlýk duygularýný güçsüz biri üzerine boþaltarak rahatlarlar.Ancak, bu þekil de hýrsýný gideren anne-baba çoðunlukla yaptýðýndanpiþman olur, utanýr, suçluluk duygularýna kapýlýr. Bu suçluluðunu gidermekiçin de bu kez aþýrý sevgi gösterilerine veya aþýrý hoþgörü tutumlarýnagirer. Çocuksa durumun dengesizliðini, tutarsýzlýðýný yaþar. Bu tür sürekliiki uç davranýþlar çocuðu ruhsal yönden çok olumsuz etkiler.

-Buna karþýlýk, sürekli dayak ve fiziksel ceza (bodruma kapama, cezayakoyma, karanlýk oda) ile eðitim veren anne-baba zamanla acýmasýz veiþkenceci bir ruh geliþtirir. Bunun da gerek anne-baba, gerekse çocuk üzerindeki ruhsal etkileri çok ürkütücüdür.

Demek ki, çocuk eðitimi ve disiplininde dayaðýn yeri yoktur.

Dolayýsýyla, olumsuz fiziksel ve sözel disiplin ve yaptýrým þekilleriaslýnda anne-babanýn hýrsýný geçirmeye, kýzgýnlýðýný dindirmeye veistenilen davranýþa en kýsa yoldan, fazla uðraþmadan eriþmelerine yarar. Amayeni davranýþ her zaman kalýcý olmaz.

Halbuki, eðitim çocuðun sadece istenilen davranýþlarda bulunup,istenmeyenleri göstermemesine yönelik bir davranýþ düzenleyici sistem



deðildir. Eðitim, çocuðun hem davranýþsal, hem ruhsal, hem sosyal,hem de ahlaki yönden geliþmesine yardýmcý olmasý gereken, bunaolanak saðlayan bir sistemdir.

Dýþtan gelen bir kuvvetle (bu durumda anne/baba zorlamasý)saðlanan disiplin ve sözel ve fiziksel ceza sistemi ile yürütülen terbiyetarzýnda bu geliþtirici öðeler çok sýnýrlýdýr, zira bu tür disiplin çocukta

dolaylý davranýþsal tepkiler geliþtirir. Bunlarý kýsaca üç baþlýk altýndatoplayabiliriz.

Karþý koyma: Çocuk ya aktif olarak karþý koyar, saldýrýr, direnir,karþýlýk verir, veya pasif direniþe geçer, söylenenin aksini yapar, ikazlarýbilhassa duymamazlýktan gelir, inadýna istenmeyen davranýþý yapar veyaanne-babayý kýzdýracak baþka bir davranýþta bulunur. Sanki mahsusyapýyor, diye yakýnýr anne. Beni kýzdýrmak için inadýna yapýyor.Doðrudur, ama buna engel olmanýn baþka yollarý vardýr, zira kaba kuvvet vezorlama sadece direnç yaratýr. Kaçýþ: Kaçýþ fiziksel veya ruhsal olarak görülebilir. Fiziksel

kaçýþta, çocuk fiziki olarak ortalýkta görünmez, odasýna kapanýr veiletiþimi keser veya evden kaçar veya kaybolur. Gazetelerde bu türkaçýþlarý sýk sýk okuruz. Özellikle okul çaðýndaki, karne alma zamanýeve gelmeyen, kaçan çocuklar evdeki zorlayýcý baskýdan veya tepkilerdenkorkan, bunu yaþamak istemeyen çocuklardýr.

Ruhsal kaçýþta, çocuk evde bulunsa da anne-babasýyla iletiþimi keser,beraber olduklarýnda, örneðin yemekte konuþmaz, cevap vermez, hayal vefantezi dünyasýna kaçar veya yalan söyleyebilir. Önlem alýnmazsa zamanlakabuðuna çekilen, hayal fantezi dünyasýna sýðýnan ve gerileyen bir kiþilikgeliþtirebilir. Ruhsal kaçýþ, ileride sigara, alkol, uyuþturucu alýþkanlýklarýna,aþýrý hallerde de ruh hastalýklarýna yol açabilir.

Aþýrý itaat: Kültürümüzde itaatkar çocuklar çok sevilir, tutulur. Ayþe çokiyi çocuktur. Hiç sözümden dýþarý çýkmaz. Ali sözümü hep dinler hiç beniüzmez. Dizimin dibinden ayrýlmaz. Anneler bu tür sözleri övgüyle sarfeder,dinleyenler de itaatkar çocuða takdirle bakarlar. Ancak, sürekli itaat etmeyealýþtýrýlmýþ, zorlanmýþ çocuklar zamanla kendi deðerlerini yadsýyan, kendiinançlarýndan vazgeçip herþeyi sorgusuz kabullenen, aþýrý uyumlu kiþiliklergeliþtirirler. Bu pek tabii büyüklerin dünyasý için çok ideal gözükür, zira aile bireyini uðraþtýrmaz. Ancak, çocuðun kiþiliði ve geliþimi açýsýndan,geleceði için böyle bir davranýþ alýþkanlýðýnýn sakýncalarý çoktur. Bu türçocuklar, kendilerine sürekli ne yapacaklarý, ne yapmalarý gerektiðini söyleyenanne-babayý bulamayýnca, onlarýn yerine bulduklarý ilk otoriter kiþinin etkisialtýna girerler. Kötü arkadaþ edinip onlara uyan, kötü alýþkanlýklara hayýrdiyemiyen, arkadaþlarýna aþýrý uyum gösteren çocuklar bu tür sürekli itaatetmeye alýþtýrýlmýþ çocuklardýr. Bunun dýþýnda, aþýrý uyuma veaþýrý itaate alýþtýrýlmýþ çocuklar ileride kiþiliksiz, yaðcý, gözlerimikaparým vazifemi yaparým türünde sorumsuz kiþilikler geliþtirebilirler.

Sonuç olarak, aþýrý bir dýþ kontrolle bütün davranýþlarý baþkalarýtarafýndan kontrol edilip düzenlenen çocuklar, hiçbir iç kontrol (özdenetim)geliþtirme olanaðý bulamadýklarýndan, ev dýþý yaþamlarýnda, yanianne-baba kontrolü yokluðunda kendilerini kontrol etmekten acizdirler. Buçocuklarýn, ileriki yaþamlarýnda ya sorumsuz, kontrolsüz, aþýrý davranýþlardabulunan kiþilikler, veya baþka birinin kontrolü altýna kolaylýkla girebilen

pasif, tepki göstermesini bilmeyen, her þeyi kabullenici kiþilikler geliþtirmesimuhtemeldir.



Daha önce de belirttiðimiz gibi, çocuk yetiþtirmenin ve eðitiminin amacý,çocuðun istenmeyen davranýþlarýný sindirip islah etmek deðildir. Çocuklarhalledilmesi gereken sorunlar gibi görülmemelidir. Çocuk eðitimi, çocuða çevresineuyumlu, sorumlu, ve saygýlý davranýþ yollarýný (disiplinini) gösterip, bu aradaçocuðun kiþiliði ve yeteneklerini en iyi þekilde geliþtirmesine olanak saðlamaktýr.

Bunu da iç kontrollü disiplin (özdenetim) yöntemleriyle elde edebiliz.

:::::::::::::::::

ÝÇ KONTROLLÜ DÝSÝPLÝN (ÖZDENETÝM) NEDÝR?

Ýç kontrollü disiplin, yani özdenetim, kiþinin bazý kurallarý benimsemesi vedýþ uyarýlara gerek kalmadan bu kurallara kendi kendine uymasý veyauygulamasýdýr. Çok disiplinli bir kiþi dediðimizde, bu kiþinin kendi kendineyapýlmasý gereken bazý davranýþlarý veya görevleri yaptýðýný övgü ileanlatmýþ oluruz. Aslýnda çocuklarla da varmak istediðimiz amaç budur.Kurallarý benimsemeleri, ne yapýp yapýlmamasý gerektiðini bilip kendi

kendilerine yapmalarý, sürekli uyarý ve ikaza gerek kalmadan görevlerini yerinegetirmeleri (örneðin: diþ fýrçalama, banyo yapma, dersini zamanýnda yapma,gece belirli bir saatte yatma, eþyasýný toplama, gibi...). Bu þekilde, hemanne-baba sürekli ikaz ve kontrol rolünden kurtulur, hem de bu nedenleoluþabilecek sürtüþme ve sorunlar da önlenmiþ olur.

Aslýnda, herkes gibi çocuklarýn da kurallara ihtiyacý vardýr. Bunu bir trafiksistemi ile örnekleyebiliriz. Trafiðin nasýl iþlediðinden haberi olmayan bir sürücüarabasýna binip yola çýktýðýnda, yolun saðýndan gideceðine solundan gidebilir, aþýrý hýzyapýp olmayacak sokaklara girebilir ve sonuçta trafiði altüst eder, kaza yapar ve pek

tabii cezalandýrýlýr. Buna engel olmak için, trafiðe çýkmadan önce, bütün sürücülertrafik kurallarýný öðrenir, neyin yapýlýp neyin yapýlmadýðýný benimser, hatta bu kural ve davranýþlarý deneyerek öðrenme devresinden geçerler. Bunun için de birsüre, yanlarýnda bir deneyimli þoför oturup onlara yol gösterir. Bu örneði ev içineaktarýrsak, ev içinde hareket etmeye baþlayan çocuk, ne yapacaðý ve nasýl hareketedeceði, yani evin kurallarý hakkýnda eðitim (açýklama) görmemiþse, haliyleyanlýþlar yapacak ve bu nedenle ikaz edilecek veya cezalandýrýlacaktýr (kýzma,baðýrma, vb.) Çocuk deneme ve yanýlmalarla neyi yapýp yapmamasý gerektiðiniöðrenecek ama her zaman nedenini öðrenemeyecektir. Buna karþýlýk, özdenetimeðitiminde ilk temel yaklaþým, çocuða ne yapýp yapmamasý gerektiðini açýklamak,ona yol göstermek, yani trafikte olduðu gibi onu, eðitimden geçirmektir. Dr. AtalayYörükoðlu, bunu bir ustanýn çýraðýna sanatýný öðretmesine benzetir: (Yörükoðlu,A.; Çocuk Ruh Saðlýðý-Türkiye Ýþ Bankasý Kültür Yayýnlarý, 1980.) Usta çýraðýnýiþin kolayýndan baþlayarak eðitir. Öðretimini ondaki geliþme hýzýna göreayarlar. Yavaþ yavaþ sorumluluk verir. Baþarýsýný destekler, yanlýþýnýdüzeltir: Nerede güvenceðini, nerede baþýnda durup denetleyeceðini bilir.Ona yanýlma payý býrakýr; toyluk yanýlgýlarýný baðýþlar, beðenildiðini görençýrakda iþine dört elle sarýlýr. Ustasýna benzemek ve ona yetiþmek için tümyeteneðini ve çabasýný ortaya kor, der.

Bu yaklaþýmdan da görüldüðü gibi, ilk temel ilke, kural ve beklentileriaçýklamak, ikinci temel ilke ise desteklemektir. Yani sürekli çocuðun olumsuzdavranýþlarýna olumsuz tepki göstermek yerine, olumlu davranýþlarýný da



takdir edip pekiþtirmek, hiç deðilse bu yoldaki çabalarýný övmek vedesteklemektir. Sadece ve sürekli olumsuz tepkilerle büyüyen çocuklar, bir süresonra isyan eder, cevap verir, söz dinlemez olur ve daha da önemlisi yaþamheveslerini yitirir, kendilerine güvenmez ve küskün olurlar. Bunun karþýlýðýnda, olumlu davranýþ ve çabalarý takdir gören çocuklar, daha hevesli ve güvenlihareket eder ve daha kolay söz dinlerler.

Peki, otoritemizi hiç kullanmýyacak mýyýz? der anne veya baba. Sankianiden ellerinden bir silah alýnmýþtýr... Tabii ki kullanacaðýz. Ancak otorite,alýþýlagelmiþ anlamda, korkutarak saygý elde eden çatýk kaþlý bir güçdeðildir. Gerçek otorite, bir konu hakkýnda bilgi sahibi olan bir kimsedir.Örneðin: Bu kiþi hukuk alanýnda bir otoritedir, deriz. Yani, bu konuda bilgili,deneyimli, güvenilir bir kiþidir, demeye getiririz. Ona danýþýr sözünü dinleriz. Bir konuda otorite olmak için yüksek tahsil yapmak þart deðildir. Bir bahçývan da,bahçe, ekim, çiçekçilik konusunda otoritedir, yani söz sahibidir. Ona baþvururdanýþýr, fikrini sorar, sözünü dinleriz. Ýþte ev içinde de varmak istediðimiz

gerçek otorite budur. Çocuðun sözüne ve fikrine güvendiði, baþvurduðu vesözünü dinlediði kiþi. Korku nedeniyle deðil de bilgi, güven ve saygý nedeniyle.

Dolayýsýyla, evde disiplin saðlamak için salt otorite ve güç kullanmaya gerekyoktur. Bu konuda bilgili olmak, bilinçli hareket etmek, tutarlý davranmakancak ayný zamanda da sabýrlý ve hoþgörülü olarak çocuðun karþýsýna geçeceðine,onun safýnda olup onu desteklemek yeterlidir. Bu tür bir yaklaþýmla özdenetimdaha saðlýklý ve kalýcý bir þekilde elde edilir.

::::::::::::::::

ÖZDENETÝM NASIL ELDE EDÝLÝR?

1) Ev içindeki kural ve beklentiler katý ve deðiþmez deðildir. Kurallarçocuðun yaþýna, kiþilik ve yapýsýna ve özel durumlara göre düþünülerekuygulanýr.

Yaþ: Örneðin, 3 yaþýnda bir çocuðun yemeðini hiç üstünü kirletmeden veçok düzgün yemesi beklenemez. Bu nedenle çocuða kýzmak, onu azarlamakveya cezalandýrmak faydasýz, hatta zararlýdýr. Buna karþýlýk, 7 yaþlarýndabir çocuðun temiz ve düzgün yemesi daha gerçekçi bir beklentidir. Bunun gibi, 5yaþýna kadar olan çocuklarýn öðleden sonra uykusuna yatmalarý beklenebilirancak o yaþtan sonra böyle bir kuralý katý bir þekilde uygulamak sorunyaratabilir. Daha büyük yaþlardaki çocuklarla, öðleden sonra dinlenme saati,çocukla birlikte farklý bir þekilde planlanabilir: Odasýnda kitap okumasý,resim yapmasý, oyun oynamasý, vb... Demek ki, evde kurallar sorun yaratýyorsa,kendimize þöyle bir soru yöneltebiliriz: Acaba bu kural veya beklentimçocuðumun yaþýna uygun mu? Çocuðum bunu yapabilmek için çok mu küçük?(Veya yaþý artýk büyüdü mü?)

Bu konuda daha gerçekçi beklentiler için kitabýn arka bölümünde küçükçocuklarýn yaþlarýna göre genel davranýþlarýný belirleyen tabloyabakabilirsiniz. (EK: 1)

Þermin Haným oðluyla (17 yaþ) arasýnda sürekli sürtüþme olmasýndanþikayetçiydi: Ne önerse, Fuat karþýlýk veriyor, bir türlü anlaþamýyorlardý.Özellikle Fuat'ýn sürekli üþütüp hastalanmasý sorun olmaktaydý. ÞerminHaným Fuat'ýn okula gidip gelirken yün þapka giymesinde ýsrar ediyor; Fuat

ise þiddetle direniyor, evden çýkar çýkmaz þapkasýný baþýndan çýkarýpcebine sokuyordu. Þermin Haným, ise bu duruma müthiþ içerliyor ve Fuat'ýazarlýyor, bu konu da evde sürekli çatýþma haline dönüþüyordu.



Þimdi, bu durumda 17 yaþýnda bir çocuðun sokakta yün þapka giymekistememesi doðal karþýlanamaz mý? Küçük çocuklarýn þapka giymeleri çokdoðal da, 17 yaþýnda bir genç çocuðun þapkayla dolaþmak istememesi geçerlideðil mi? Bazen çocuklarýmýzýn artýk çocuk olmadýklarýný, büyüdüklerinigözden kaçýrmýyor muyuz? Veya bazen beklentilerimizin yaþlarýndan çok öte,yetiþkinden beklenen davranýþlar olduðunun farkýnda mýyýz?

Çocuklarýmýzýn hemen yetiþkin olmalarýný beklemiyor muyuz? Üþütüphastalanmamaya tek çare yün þapka giymek mi? Çocuklarýmýzýn devamlýbizim kontrolümüz altýnda olduklarýný varsayýp bazen büyüdüklerini (veya çokküçük olduklarýný) unutmuyor muyuz?

Kiþilik, yapý: Ayný þekilde, bazý kural ve beklentiler çocuðun yapýsý(veya kiþiliði) nedeniyle sorun haline gelebilir. Örneðin: Bazý çocuklar dahaheyecanlý bir yapýya sahiptir ve sabah okula giderken kahvaltý edemezler. Kuraladýna çocuða zorla süt, yumurta gibi besinleri yedirmek hem çocuðunyapýsýna göre aðýr bir mideyle okula gitmesine, hem de anneyle süreklisürtüþmesine neden olur.

Çocuðun yapýsý ve kiþiliði göz önüne alýnmadan giriþilen beklenti vekurallarýn getirdiði sorunlarý özellikle ilkokul 5'inci sýnýf sýnavlarýna katýlanailelerde izlemekteyiz... Kimi çocuk daha azimli, daha hýrslý ve bu türyarýþmalara katýlmaya daha elveriþli ve yatkýndýr. Buna karþýlýk, bazýçocuklar akademik yönden hýrslý olmayýp, bu tür yarýþmalara katýlmaya yapýolarak uygun deðildir. Çocuðunun kiþilik ve yapýsýný göz önündebulundurmadan, beklenti ve herkes yapýyor uðruna bu tür çalýþma kurallarýnýevde uygulamak, gerek çocuk gerek aile için büyük sorunlara yol açmakta,çocuksa haketmediði bir baþarýsýzlýðý yaþamaktadýr. Bu durumda, kendimizeþöyle bir soru yöneltebiliriz: acaba bu koyduðum kural veyabeklentim çocuðumun kiþiliðine, yapýsýna uygun mu?

Özel durum: Kural ve beklentilerin uygulanmasýnda özel durumlarý gözönünde bulundurmak çok yararlýdýr. Örneðin: Kural adýna, hiçbir özürtanýmaksýzýn, çocuða her yemeði yedirme disiplinine girmek, yemek olayýnýbir güç kavgasýna ve sorun haline dönüþtürür. Ýnsanlarýn gýda ihtiyaçlarý ogünkü fizyolojik durumlarýna göre deðiþebilir. Çocuk hastalýk geliþtiriyorsa,veya o gün bir þeye üzülmüþse, iþtahý kapalýdýr. Bazý çocuklar belirlibesinleri (süt, yumurta, ýspanak gibi) yiyemezler. Bunlarý zorla yedirmek, herþeyi yemesini öðrenmeli veya çocuk süt içmelidir kuralý adýna zorlamak,daha çok nefret etmelerine ve aile bireyi ile de aralarýnýn bozulmasýna nedenolur. Verilmek istenen besin ise farklý hazýrlama ve sunma þekilleri ileyedirilebilir. (Örneðin: Süt ihtiyacý için: muhallebi, sütlaç, yoðurt, ayran,peynir gibi; ýspanak ihtiyacý için: börek, yoðurtlu ýspanak, vb...)

Tülin Haným her sabah Can'a kahvaltý hazýrlamaktan çokhoþlanýrdý. Yýllardan beri Can sabahlarý güzel kahvaltý etmeden okulagitmezdi. Ancak son günlerde, Can (17 yaþ) kahvaltý etmeden okulagitmeye baþladý. Bu durum Tülin Haným'ý çok tedirgin etmekteydi. Birkaçkere konuþup tartýþtýlar, ancak Can kahvaltý etmemekte ýsrar ediyordu.Anneciðim, çok güzel kahvaltý hazýrlýyorsunuz, ama sabahlarý iþtahýmolmuyor diyordu. Tülin Haným iyice üzülmeye baþlamýþ, olay sorunhaline dönüþmüþtü. Bir gün Can'la konuþmaya karar verdi. Arkadaþçayapýlan bir konuþmadan sonra, Can'ýn sabahlarý derse girmeden,hoþlandýðý bir kýz arkadaþýyla okul kantininde buluþmaya çok önemverdiðini anladý. Can'ýn yaþý ve özel durumu nedeniyle eskisi gibi kahvaltýetmesinde ýsrar etmek, Can'la Tülin Haným'ýn gereksiz yere aralarýnýn

açýlmasýna neden olabilirdi. Tülin Haným, Can'ýn saðlýklý beslenmesineçok önem veriyorsa, Can'a sabahlarý okula götürmek üzere bir sandviçhazýrlayabilir veya arada bir kantinden bir tost yemesine müsaade edebilirdi.



Nitekim öyle oldu, ve Can bir süre evde kahvaltý etmedi, ama aile içindekisorun ve anlaþmazlýk da halledilmiþ oldu.

Bu gibi durumlarda, kendimize þu soruyu yöneltebiliriz: þimdiye kadar bukural ve beklentime uyan çocuðum, acaba neden bu günlerde uymak istemiyor?Özel bir durumu mu var?

Demek ki, çocuða özdenetim kazandýrabilmek için, ev içi kural vebeklentileri yaptýrým gibi görmeden çocuðun yaþý, yapýsý ve özeldurumlarýný göz önüne alarak uygulamamýz daha yapýcý olur.

2) Çocuða kurallarýn nedeni izah edilir. Küçük çocuklar uyumayý çoksever ve isterler. 3 yaþýna kadar olan çocuklar bu böyle yapýlýr veya buyapýlmaz diyerek fazla açýklama yapmadan bazý davranýþlarý yaptýrmakdaha kolaydýr. Ancak, 3-4 yaþýndan itibaren, çocuklar herþeyin nedeniniöðrenmek isterler. Özdenetim saðlamak için, çocuklara kurallarýn nedeniniizah etmek çok yararlýdýr. Böylelikle çocuk kural uygulayýcýnýnkarþýsýnda olmayýp, onun safýna geçerek kuralý daha kolaylýkla

benimseyebilir.Erez bütün çocuklar gibi Koka-kola içmeye bayýlýr. Sözden anlayacak yaþa

geldiðinde bir gün Erez'e Koka-kolanýn mide ve karaciðere çok zararlýolduðunu anlattým. Sadece Pazar günleri veya bir arkadaþ davetindeiçebileceðini söyledim. Diðer günlerde Koka-kola içilmeyeceðine karar verdik.Erez sýk sýk komþumuz Nadiye Haným'ýn oðluyla buluþur ve beraberceoynarlar. Nadiye Haným'larda Koka-kola çok sýk sarfedilen bir içkidir. NadiyeHaným birgün Erez'e Koka-kola ikram ettiðini, ancak Erez'in o gün pazarolmadýðý gerekçesiyle Koka-kola içmediðini anlattý. Erez ise birkaç gün sonraolayý þöyle yorumladý: Anne, biliyor musun? Feritler hafta arasý da Koka-kolaiçiyorlar. Ama ben içmedim: Hem Ferit'in karaciðeri hasta olacak, benimki deðil.

3) Beklenen davranýþlar açýklanýr: Þöyle yap; Böyle yapma yerinehangi davranýþýn ne zaman beklendiði çocuða açýk bir dille anlatýlýr,öðretilir.

AZARLAYACAÐINIZA, Bunlarýn yeri burasý mý? Sana kaç kere söyledim?

Baðýrarak söylenen eleþtiri ve yönlendirmeler etkili deðildir. Zamanladuyulmaz hale gelirler.

AÇIKLAYIN, Ali, çanta ile paltonu kapýnýn önüne býrakma kalabalýk oluyor.Hemen içeri götür tamam mý?

Beklentinin açýklanmasý suçlamadan daha etkilidir. Ancak beklentiler bazentekrar ister.

Öðretilmeden uygulanan disiplin yaptýrýmdýr, özdenetime dönüþebilmesiiçin açýklanmasý, öðretilmesi gerekir. Açýklama verildiðinde, çocuklar neyapýlýp yapýlmamasý gerektiðini daha iyi anlarlar. Burak, hadi yataða yerineBurak, TV'de haberler biter bitmez yatma vakti oluyor, tamam mý? demek,Burak'ýn ne zaman yatmasý gerektiðini daha açýk anlatýr. Yatarken önce pijamanýgiyip diþlerinifýrçalarsýn. Ben de sana iyi geceler demeye geleceðim, gibi bir davranýþaçýklamasý da Burak'tan yatma zamaný ne gibi davranýþlar beklediðimizianlatýr. Çocuðu yanlýþ bir davranýþta bulunurken yakalamak yerine (Nedenhala yatmadýn? Neden diþlerini fýrçalamadýn?), çocuða iyi davranma

þansýný tanýmak daha etkili ve kalýcýdýr. Ayrýca, açýklama alan çocukkendini adam yerine konulmuþ sayar ve aile büyüðü ile daha kolay iþbirliðinegirer.



Her akþam üstü Alper'in odasý darmadaðýn bir haldeydi. Emine Haným buduruma müthiþ içerliyor ve Alper'i bayaðý azarlýyordu. Bir daha bu haldegörürsem, bütün oyuncaklarýný çöpe atacaðým. Gerçekten de bir gün bütünoyuncaklarý en üst rafa kaldýrdý. Sonuç: Aðlamalar tartýþmalar, Alper'in sürekli huzursuzluðu. Aslýnda o odayý her akþam toplamak müthiþ bir külfetti. Grup

çalýþmasýnda, Emine Hanýma, Alper'e oyuncaklarýný toplamasýný öðretmesiönerildi. Bir kere bütün oyunlarý birden açmayacak, biri bittiðinde toplayýp diðeriniaçacaktý. Ayrýca, Emine Haným odayý toplarken Alper'de beraber toplayacak veyerine yerleþtirecekti. Odayý toplama oyun haline dönüþtürülebilirdi. Akþamyemeðinden önce Alper'in odasý mutlaka yerleþmiþ olacaktý. Emine Haným,ertesi gün Alper'e oyuncaklarýný geri vereceðini, ancak oynadýktan sonrakitoplama koþullarýný açýkladý. 3-4 gün beraberce topladýlar. Emine Haným'ýAlper'le toplamak aslýnda çok zorluyordu. Kendi baþýna toplasa daha çabukbitirecekti. Ama, Alper'in öðrenmesi ve alýþmasý için baþta biraz zamankaybetmesi gerekliydi. Aslýnda baþta kaybedilen biraz zaman, sonradantartýþmalardan kazanýlacak olan zamana bedeldi. Bir süre sonra, Alper

oyuncaklarýný daha iyi toplamaya baþladý. Oda eskisi kadar karýþýk vedaðýnýk deðildi.

4) Çocuða kurallarýn uygulanmasýnda aktif rol ve sorumluluk verilir.

Emir'in sabah kalkmalarý bir sorun haline gelmiþti. Emir bir türlü yataktançýkmýyor, annesi birkaç kere çaðýrmadan kalkmýyordu. Sonunda beraberce (Anneve Emir) bu soruna bir çare düþünüldü ve Emir yanýna bir çalar saat istedi.Çalar saat çaldýðýnda, Emir kalkacak ve anne Hadi Emir demektenkurtulacaktý. Gerçekten de çalar saat sistemi ile Emir daha kolay kalkmayabaþladý. Anne de dýþ uyarýcý (yaptýrýmcý) rolünden kurtuldu.

Pýnar Haným çocuklarýnýn hergün çið sebze yemelerine çok önem

vermekteydi. Ancak çocuklar þiddetle karþý koyuyorlar ve tabaklarýna konanhavuç salatasý veya domatesleri kesinlikle yemiyorlardý. Çocuklarýnasorumluluk vermeyi Pýnar Haným þöyle gerçekleþtirdi: Bakýn çocuklar, benhergün çið sebze, havuç salatasý veya domates yemenize çok önemveriyorum. Ancak artýk bunlarý tabaðýnýza ben koymayacaðým. Masanýnortasýnda olacak ve siz istediðiniz kadarýný tabaðýnýza koyacaksýnýz.Anlaþtýk mý? Gerçekten de çocuklar bu þekilde bir teklife daha az direndiler.Baþta kaþýðýn ucu ile alýnan salata bir hafta sonra birer kaþýða doðruyükselmiþti.

5) Çocuðun beklenir davranýþlarý (veya ona yakýn olanlar) veçabasý takdir edilerek pekiþtirilir.

Bu gece hatýrlatmadan yataða gittiðine çok sevindim. Artýk yatmazamanýný kendin ayarlayabiliyorsun.

Aferin, odaný çok güzel toplamýþýn. Doðrusu çok memnunum.

Bugün sokakta benden hiçbir þey istemediðine çok sevindim. Böylece boþyere üzülmemiþ ve kavga etmemiþ olduk. Tartýþmadan sokaða çýkmak çokkeyifli oluyor.

Sabahlarý hadi Emir demeden kendinden kalkýp hazýrlanman beni çokrahatlatýyor, devamlý peþinden koþmuyorum, daha az sinirleniyorum.

Artýk ben söylemeden salata yemeniz çok hoþuma gidiyor. Hem de heryemekte kavga etmiyoruz.



Ebru'dan çok memnunum. Eve gelir gelmez derse oturur ve dersinibitirmeden de oyun oynamaz. Gerçekten bu konuda baþka evlerde olduðu gibi,benim hiçbir sorunum yok. KIZACAÐINIZA, Çabuk oyuncaklarýný topla, herþeyi yerine koy!

Daðýnýk bir odayý toplamak kendi gözümüzde nasýl büyürse, çocuðun

gözünde de büyür. Emirlere de direnir.

ÖÐRETÝN, Gel odaný beraber toplayalým. Sen küpleri kutuya koy ben dekalemleri toplayayým.

Disiplin ve alýþkanlýklarý uygulatacaðýmýza öðretirsek daha etkilioluruz.

YATIRIM UYGULAYACAÐINIZA, Tabaktakileri bitirmeden sofradan kalkmak yok!

ÇOCUÐU ÝÞE KATIN, Ispanaktan yiyebileceðin kadarýný kendin tabaðýna koy,

ama hepsi bitecek tamam mý?Çocuðu aktif olarak uygulamaya katmak daha iyi sonuç verir.

ÇOCUÐA SORUMLULUK VERÝN, Pijamalarýný kendi giysin.

OLUMLU DAVRANIÞI PEKÝÞTÝRÝN, Aslý, bu akþam pijamaný hiç yardýmsýz giydin!gerçekten büyüdün artýk.

Sorun bittikten sonra arada bir olumlu tepki göstermek alýþkanlýðýnkalýcý olmasýný pekiþtirir.

ÝKAZ YERÝNE NOT ASIN, Not: Ali paltonu kapýnýn önüne býrakma.

OLUMLU DAVRANIÞI TAKDÝR EDÝN, Çanta ve paltonu artýk hep içeri götürüyorsun,çok hoþuma gidiyor.

Bazen devamlý tekrar ederek dýrdýr yerine, deðiþik hatýrlatma veikaz yöntemleri daha etkili olabilir

::::::::::::::::

YAPTIRIMDAN ÖZDENETÝME...

Sürekli dýþ kontrollü bir disiplinle ve yaptýrýmla yürütülen evlerde anne veyababanýn aniden tavýr deðiþtirerek iç kontrollü disiplin (özdenetim) tarzýnageçmeleri çocuklarda bir bocalama yaratabilir. Devamlý baðýrýlmaya, ikazedilmeye alýþmýþ bir, çocuk, aniden baðýrmayan veya aþýrý tepkigöstermeyen bir anne veya baba ile karþýlaþýnca þaþýrabilir. Grupçalýþmalarýndan sonra, bu þekilde tavýr deðiþtiren bir anneye çocuðu þöylebir soru sormuþtu: Peki anne, neden artýk baðýrmýyorsun? Diðer bir anne iseçocuðu ile kendi arasýnda þu hoþ olayý aktarmýþtý. Tartýþmalý bir iliþkidenve sürekli ikazlardan sýyrýlýp farklý bir yaklaþýmla çocuðuna hitabeden anne,Buraðýn artýk kendi söylemeden bazý görevlerini yerine getirmesi ve yapmamasýgereken þeyleri kendiliðinden yapmamasý üzerine, bir gün oðluna: Biliyormusun Burak, sen çok paþa bir çocuk oldun. dedi. Burak ise annesine þöyle biryanýtta bulundu: Aslýnda sen çok paþa bir anne oldun. Anne-babanýn tavýrdeðiþtirmesi karþýsýnda þaþýran çocuklar bazen bu durumdan istifade etmek

isteyebilirler. Bu durumda, önemli olan, aile büyüðünün tavrýnda sebat edip,hemen eski alýþkanlýklarýna (kýzma, baðýrma, vb.) dönmemeye özel çabagöstermesidir. Yeni tavýr ve yaklaþýmýnda sebat edip devamlýlýk gösteren



anne-baba bir süre sonra çocuklarýnýn bu duruma uyum gösterdiklerinigöreceklerdir.

Yeni edinilen davranýþlarý bir saatin pandülüne benzetebiliriz. Saatbaþlarý, saat çaldýðýnda pandül bir saða, bir sola doðru kuvvetle gider gelir,birkaç gidiþ geliþten sonra pandül ortada dengesini bulur. Yeni edinilendavranýþlar da böyledir. Önceleri baðýrýp kýzan, sürekli azarlayan aile büyüðü

(pandül saðda) yeni edindiði tavýr çerçevesinde susar, sabreder, anlayýþgösterir (pandüf solda) çocuksa bu duruma þaþýrýp uyum gösteremediði içinaile büyüðünün sýnýrlarýný zorlar ve onu sanki eski tepkilerine döndürmeyeçalýþýr, ne kadar ileri gidebileceðini bilmek ister. Bu durumda aile büyüðü artýkdayanamaz ve eski davranýþýna dönerek (pandül saðda) kýzmaya baþlar,hatta çocuðu dövebilir. Ben bu kadar sabrettiðim halde hala devam ediyorsun.Ancak burada önemli olan, aile büyüðünün bu kadar ileri gitmemesi, yani pandülüçok da saða kaydýrmamasýdýr. Pandül gibi, eski ve yeni davranýþlar da gidegele dengesini bulacak, yeni tavýr ve davranýþlara hem aile büyüðü hem deçocuk uyum saðlayacaktýr. Burada önemli iki unsur: Aile büyüðünün Olmuyorher þeyi denedim olmuyor deyip eski alýþkanlýklarýna dönmemesi, sebat

etmesi ve yeni tavýr ve davranýþýnýn hemen çocukta olumlu deðiþiklikyaratacaðýný düþünüp, olmuyor diye umutsuzluða kapýlmamasýdýr. Her yenidavranýþ, eðitim ve alýþkanlýðýn yerleþmesi için biraz zamana ihtiyacývardýr.

HATIRLATMA ...

Disiplinde özdenetim saðlamak için:

1) Kurallarý çocuðun yaþýna, kiþiliðine, ve özel durumlara göre ayarlayýn.

2) Çocuða kurallarýn nedenini izah edin.

3) Kendisinden beklenen davranýþý açýk bir dille ayrýntýlý olarakçocuða anlatýn.

4) Çocuða kurallarýn uygulanmasýnda aktif rol ve sorumluluk verin.

5) Çocuk beklenen davranýþý gösterdiði zaman hemen takdir edipmemnun olduðunuzu belirtin.

::::::::::::::::

EÐER HAYATIMI BÝR DAHA YAÞASAYDIM

Eðer hayatýmý bir daha yaþasaydým, sefere daha çok yanlýþ yapmayacesaret ederdim. Rahatlar, kollarýmý gererdim. Bu kez yaptýðýmdan daha çoksaçmalardým. Daha az þeyi ciddiye alýrdým. Daha fazla þans tanýr, daha sýkyola çýkardým. Daha fazla daða týrmanýr, daha çok nehri yüzerdim. Dondurmayýdaha fazla, kuru fasulyeyi daha az yerdim. Herhalde daha çok güzel, ama daha azhayali sorunum olurdu.

Bilir misiniz? Ben saati saatine, günü gününe mantýklý ve saðlýklý yaþayaninsanlardaným. Oh evet, güzel anlarým oldu, ama tekrar baþlasaydým, onlardandaha çok olmasýna çalýþýrdým. Aslýnda, baþka hiçbir þey olmamasýnýdenerdim. Sadece anlar, birbirinin ardýndan, yaþadýðým her günün ötesindeonca yýl yaþamak yerine.

Ben hiçbir yere termometresiz, hýrkasýz, yaðmurluksuz ve paraþütsüzgitmeyen insanlardaným. Hayatýma tekrar baþlasaydým, çok daha az yükleyolculuk ederdim.



Eðer hayatýmý bir daha yaþasaydým, ilkbahara daha erken yalýnayak girer,sonbaharýn gecine kadar da öyle kalýrdým. Daha çok dansa gider, daha sýk halayçekerdim. Daha çok papatya toplardým.

Nadine Stair, 85 yaþýnda (Louisville, Kentucky)

::::::::::::::::

ÇOCUKLAR NEDEN SÖZ DÝNLEMEZ

YAPLAR VE YAPMALARLA YAÞAMAK

Hiç sözümü dirilemiyor... yapma diyorum yine yapýyor. Kýzým ellemediyorum, sanki inadýna gidip elliyor... ne yapacaðýmý þaþýrdým... sonundabaðýr baðýr baðýrýyorum, ama ne fayda?... o yine bildiðini okuyor... Bu gibiyakýnmalarý ne çok iþitmiþ, belki de ne çok yapmýþýzdýr... Gerçektençocuklar neden söz dinlemezler acaba?

Konuya girmeden önce, kendimize dönük bir fantezi alýþtýrmasýyapalým: Farzedelim ki bir iþinizi halletmek üzere, birkaç günlüðüne, baþka birþehre gitmek zorunda kaldýnýz. O þehirde oturan (halanýzda veya teyzenizde)kalmak zorundasýnýz. Halanýzýn evine vardýðýnýzda, size yerleþmenizeyardým ediyor. Bu arada Odana girip çýkarken gürültü etme, eniþtendinleniyor diyor. Banyoya girip ellerinizi yýkarken: Suyu fazla harcama, dikkatlikullan diye tembihte bulunuyor. Salona geçip oturmak istiyorsunuz: O koltuðaoturma, o misafir koltuðu, kirlenmesin diyor... akþam yemeðinde, nefret ettiðinizkereviz yemeðini; Sýhhate çok iyi gelir diyerek size zorla yediriyor. Sokaðaçýkmak istiyorsunuz, Hava çok soðuk, üþüteceksin, þapkaný giymedençýkma sakýn diye tembihleyerek, þapka giymeden çýkmamanýza dikkat

ediyor.

Evet sorarým size, bir daha o kente gittiðinizde yine halanýzda kalmak istermisiniz? Veya, kalmak zorundaysanýz, ne hissedersiniz? Halanýzýn sözünükibarca dinler gibi görünür, kafa sallar, sokaða çýkar çýkmaz þapkanýzýçýkarýr, bir Of! mu çekersiniz? Yoksa, halanýzý dinler görünür, amaduymamazlýktan gelir ve o etrafta yokken, inadýna misafir koltuðuna mýoturursunuz? Yoksa, Hala, bana karýþmayýn, istediðimi yer, istediðimigiyerim mi dersiniz? Gerçekten ne yaparsýnýz? Hem neden halanýzýn sözünüdinlemek istemiyorsunuz? Söyledikleri aslýnda çok makul þeyler...

Evet, onu yapma... bunu yapma... þöyle yap... böyle yap... Sürekli buuyarýlarý duyan kiþi ne hisseder acaba? Ne yapmasý gerektiði süreklisöylenen, yapmaya çalýþýrken yanýldýðý veya yapmayý unuttuðu zamanhemen kýzýlan, baðýrýlan kiþi sana yapma demedim miii?, hele sürekliyaþadýðý yerde, yani kendi evinde ise ne hisseder acaba? Býkkýnlýk mý?Yoksa yaþam hevesini kaybetmek mi? Öfke mi?.. Bu hele bir çocuksa,çocukluðun getirdiði doðal merakýný yitirme mi? Ýsyan mý? Bu olumsuztepkilere karþý zamanla bir baðýþýklýk, bir savunma geliþtirmez mi?Yani, bunlarý artýk duymaz, dinlemez olur, yaþamýný sürdürmeye çalýþmaz mý?

Genellikle, eðitimi hep yapýlmamasý gereken davranýþlarý düzeltmeElleme, yapma, veya yapýlmasý istenen davranýþ yapýlmadýðý zaman,hatýrlatma, uyarma ders çalýþ, yemeðini ye... olarak algýlarýz. Ailelerinçocuklarýna yaklaþým tarzýný inceleyen bir araþtýrmada (Baldwin, 1945), bir

aileyi uzun bir süre gözlemci olarak izleyen araþtýrmacý, anne çocuk arasýndakiiletiþimi þöyle anlatýr; 11 aylýkken, annesi çocuðu kucaðýna alýr veya masanýnüzerinde giydirirdi. Kendi kendine yardým etmesine olanak verilmiyordu, zira bu



çokzaman kaybýna neden olacaktý. Çocuk 17 aylýkken, bir gün elimdeki kitabýgördü (gözlemci) ve almak için uzandý, arada pek açýk olmayan birþeylersöylemeye çalýþýyordu. Kitabýma eliyle vurdu. Annesi: Yapma dedi. Çocukbileðimi tuttu, annesi yine Elleme rahat dur dedi. Çocuk büyüdükçe ve istenilendavranýþlarý gösterip uyum saðladýkça, anne-çocuk arasýndaki iletiþim dahadurgunlaþtý.. Anne, bir disiplin olayý çýkmadýkça, çocuðun yaptýklarýna pek

dikkat etmemekteydi. Ýletiþim ancak çocuk yanlýþ bir þey yaptýðý veyakýzdýrdýðý zaman oluþmaktaydý. Okul döneminde ise, annenin tek ilgisi okulbaþarýsý veya baþarýsýzlýðý ve okulda itaat etmesi veya sorun çýkarmasý ilealakalýydý. (Maccoby, E.E. Social Development, Harcourt Brace Jovanovich,Ýnc. 1980.)

Diyeceksiniz ki, Þunu yapma... böyle yap demeden çocuða iyiyi, kötüyü,doðruyu yanlýþý nasýl öðreteceðiz?

Psikolojide Kademeli yaklaþmalar terimi ile açýklanan bir yaklaþým tarzývardýr. Kademeli yaklaþmalarda, yapýlmasý istenilen, beklenen davranýþbelirlenir. Örneðin çocuðun yalnýz baþýna kaþýkla yemek yemesi. Çocuða

istenen davranýþta bulunabileceði ortam hazýrlanýr, (örneðin yemek yerkenyerleri ve masayý kirletebileceði bir yer-mutfak) çocuðun aðzýna götürebileceðiboyda bir kaþýk) ve izlenir, (veya davranýþ örnek olarak gösterilir ve açýklanýr.Ýstenilen, beklenilen davranýþ veya ona çok yakýn ama henüz mükemmel olmayabilendavranýþ yapýldýðý anda pekiþtirilir, yani takdir edilir, þöyle ki: Çocuðun yalnýzbaþýna kaþýkla yemek yemesini istiyoruz. (beklenen, istenen davranýþ), çocuðun önüne yemektabaðýný koyar, ne yapmasý gerektiðini açýkça gösterebiliriz: Ya biz birkaþýk alýp yemeði aðzýmýza götürür, veya çocuðun elini tutarak tabaktanyemek alýp aðzýna götürmesine 1-2 kere yardýmcý oluruz. Bunlarý yaparken desözle açýklarýz: Bak þimdi kaþýkla tabaktan biraz yemek aldým kaþýðý

aðzýna götürdüm gibi.. Ondan sonra, çocuðu serbest býrakýp, ne yapacaðýnýizleriz. Pek tabii, baþlangýçta tabaktan kaþýkla yemek alýp aðzýna götürmeyidüzgün ve temiz bir þekilde beceremeyecektir. Yemeði almasýný bilemez, yemekkaþýktan dökülebilir, çocuk aðzýna götürürken üstüne dökülebilir. Bunlara tepkigöstermeyiz. (Bunlara karþý önceden tedbir alýp çocuða plastik bir önlükgiydirmek, yemeði kolay temizlenebilen bir yerde mutfakta vermek çok önemlidir).Önemli olan çocuðun yapamadýðý, beceremediði zamanlarda hemen olumsuz-eleþtiri,olumsuz tepki göstermeyip, yaklaþýk bile olsa yapabildiði her davranýþý veçabayý desteklemektir. Evet çok güzel ... Bravo... Bu kez çok iyi becerdingibi.. Böylelikle, çocuðun çabasý, yaklaþýk davranýþlarý ve ilerideistenilen davranýþlarý takdir sözleri ile pekiþtirilir. Bu þekilde çocuktakdir duymak için daha iyi ve daha güzel yapmaya çalýþýr, çabalar ve birsüre sonra gerçekten becerir.

Þimdi, burada aslýnda ne yaptýk? Çocuðun yapmamasý gereken davranýþlarýna(kaþýðý aðzý yerine burnuna getirmek, tabaktan yemek alýrkentabaðýn dýþýna dökmek, gibi) tepki göstermedik, yani olumsuz tepkilerikaldýrdýk. Pek tabii, burada söz konusu davranýþlar, göz ardý edilebilecekdavranýþlardýr Örneðin, çocuk püresinin içine kaþýðý ile vurup etrafasýçratýyorsa tasvip etmediðimizi kýzmadan gösterir, beklenen davranýþýtekrar örnekleriz. Demek ki, esas yaptýðýmýz, dikkatimizi sadeceçocuðun yapmamasý gereken davranýþlarý üzerine yöneltmek yerineözellikle olumlu, beklenir ve istenir davranýþlarýna yöneltmektir.Ýstenmeyen davranýþlara hemen tepki göstermek yerine, istenir, beklenirdavranýþlarýna hemen tepki göstermektir.

Çocuklarý tatilde buz pateni kaymaya götürdüðümde, soðukta beklemektensýkýlýp, Acaba ben de denesem nasýl olur? diye içimden geçirmiþtim.



Öylesine özgürce kaymak müthiþ cazip geliyorsa da, doðrusu benim yaþýmdapaten kaymasýný becerebileceðimi hiç ummuyordum. Temkinli davranarak,pistteki hocaya öðrenip öðrenemeyeceðimi sordum. Hoca gayet güvenli birþekilde Tabii, neden olmasýn dedi. O zaman, iþe ders alarak baþlamayý dahatemkinli buldum. Hoca, önce küçük adýmlar atarak buz üstünde yürümesinigösterdi. Sonra benim yürümemi istedi. Her attýðým adýmda Evet... çok güzel,aferin diyerek beni yüreklendiriyordu. Az sonra tutunmadan yürümeye

baþlamýþtým. Hoca bu kez hafif hafif kaymayý gösterdi. Benim de yapmamýistedi. Çok korktuðum halde, beni yüreklendirdiðinden denemek istedim. Hocayanýmda duruyor, her düþme esnasýnda beni tutuyordu. Derken hafiftenkaymaya baþladým. Hoca Beþ adýmda bir sendeliyordunuz, þimdi 8 adýmaçýktýnýz diyordu. Doðrusu çabalarýmýn arasýnda hiç de farkýnda deðildim.Biraz sonra Þimdi 15 adýmda düþmeden kaymaya baþladýnýz dedi. Anidenfarkýna vardým. Hoca hiç olumsuz ikazda bulunmuyor, sürekli olumluçabalarýmý ve adýmlarýmý övüyordu. Dikkatimi hocanýn yaklaþým tarzýnaverdim. Hoca her adýmýma Evet... evet... evet... çok güzel... aferin demekteydi. Çok þaþýrmýþtým. Ýnanýr mýsýnýz? 45 dakika sonra pistte kendi baþýmayavaþ yavaþ kaymaya baþlamýþtým...

Þimdi, burada hocanýn neler yaptýðýný incelersek:

1) Bana güvendi ve güvenini belirtti: Tabii ki kayarsýnýz. Nedenolmasýn? (Bu güven baþarýlý olabilmenin çok önemli bir öðesidir) Hoca öylediyeceðine, Sizin yaþýnýzda biraz zor olabilir, düþebilirsiniz gibi uyarýlardabulunsaydý, herhalde cesaret edemiyecektim.

2) Yapmam gereken davranýþý (adýmlarý) örnekledi ve açýkladý.

3) Yaptýðým her olumlu hareketi (doðru adýmý) hemen takdir edipdestekledi. (Evet... evet... çok güzel... aferin...)

4) Hiçbir olumsuz tepkide bulunmadý Aman, dikkat edin, düþeceksiniz.Olmuyor... Biraz daha dikkatli olun. gibi cesaret kýrýcý tepkilerde bulunmadý.

5) Kademeli yaklaþmalarla olumlu davranýþlarýmý açýkça belirterekdestekledi. Beþ adýmda bir sendeliyordunuz, þimdi 8 adýma çýktýnýz.

Bunun çocukla uygulamasý þu þekilde olabilir: 4 yaþýndakiçocuðumuzun akþam yatarken soyunup pijamasýný tek baþýna giymesiniistiyoruz.

Aslý artýk büyük bir çocuk oldun, akþamlarý tek baþýna soyunuppijamaný giyebileceðine inanýyorum. Bu akþamdan baþlayarak deneyelim mi?

Çocuk Beceremem, ben yalnýz soyunamam gibi tepkilerde bulunursa;Ben senin yanýnda olup sana yardýmcý olacaðým diye güven veririz..Çocuk soyunmaya baþlar Evet, çok güzel, kollarýný çýkardýn,(davranýþ açýklamasý) þimdi baþýný çýkarmak istiyorsun, baþ bazeninsaný zorluyor deðil mi? (empati) Evet, þimdi de pantalonunu çýkardýn...aferin.. þimdi pijamayý giyerken ön tarafýný giymeye dikkat et... tamam.. güzel...evet tek baþýna giyinebiliyorsun... aferin sana.

Yaþý için yeni olan bir davranýþý deneyip baþarabilen çocukkendinden gurur duyar ve bu duyguyu kendisine hissettirme olanaðýnýyarattýðý için de annesine, babasýna yakýnlýk hisseder. Baþlangýçta açýk

bir dille belirttiðimiz davranýþ ve sözel takdiri, daha ileriki aþamalarda davranýþdaha güzel ve uygun oldukça, gözlerimizle takdire çevirebilir veya gülümseyerek



farkettiðimizi belirtebiliriz. Ancak baþlangýçta ve özellikle küçük çocuklarla,takdirve teþvik sözlerimize davranýþýn açýklamasýný (hangi davranýþýn takdirgördüðü) getirmemiz çok faydalýdýr.

Biz insanlar ve tüm canlýlar hazza yönelik vadýklarýz. Haz duydukça, tekrarduymak için o davranýþý tekrarlarýz. Bir hayvana, kuþa, kediye yemek versek,

tekrar bize geleceðinden emin olabiliriz. Onu okþasak, bizi her gördüðünde gelip kendini okþatmak için bize yaklaþacaðýndan, peþimizden geleceðinden(dolayýsýyla davranýþýný deðiþtireceðinden) de emin olabiliriz. Çocuklaratatlý sözlerle hitabeden, onlarla konuþan, onlarý güldüren büyükler evegeldiðinde, çocuklarýn oyunlarýný býrakýp onlara doðru hemen gittiklerinibiliriz. Buna karþýlýk sert, haþin, aksi büyüklerden kaçtýklarýný, onlarayaklaþmadýklarýný da... Ýþte, kademeli yaklaþmalar teorisi bu haz ilkesiüzerine kurulmuþtur.

Þimdi diyeceksiniz ki, hiç olumsuz davranýþlarý düzeltmeyecek miyim?Ýkaz etmeyecek miyim? Tabii ki edeceðiz, ama sadece olumsuz davranýþlara

yönelik tepkiler, sürekli ikazlar, neticede annenin dýrdýr olmasýna, çocuðun bir süre sonra duyarsýzlýk geliþtirip uyarýlarý duymamasýna, veya býkkýnlýk,kýzgýnlýk tepkilerinden dolayý söz dinlememesine neden olur. Kademeliyaklaþmalar, ve olumlu tepkilerle davranýþlarý pekiþtirilen çocuklar, olumsuzdavranýþlarýna ikaz ve uyarýlarý da daha iyi duymaya yöneliktirler.

BÝLÝNÇLENME ALIÞTIRMASI:

1) a- Bu hafta içinde kendinizi izleyin. Çocuðunuza ne kadar sýklýktaYapma, elleme gibi ikazlar, veya Þöyle yap, böyle yap gibi yönlendirmelerdebulunuyorsunuz?

b- Bunlarýn hangilerini kaldýrabilir veya azaltabilirsiniz? (Hangileriniçocuðunuz siz ikaz etmeden zaten yapabilir?)

...

2) Bu hafta içinde dikkatinizi çocuðunuzun sadece olumlu davranýþlarýnayöneltin. Çocuðunuzun yaptýðý, söylediði hangi davranýþlarý, hangi tutumubeðeniyorsunuz? Aþaðýya sýralayýn:

a- ...

b- ...

c- ...

d- ...

3) Bunlarý beðendiðinizi hiç çocuðunuza belli ettiniz veya söylediniz mi?

4) Bu hafta çocuðunuzun hoþunuza giden, beðendiðiniz ikidavranýþýný açýkça takdir edin: Davranýþý açýkça belirtin ve olumluduygularýnýzý açýklayýn (örneðin: Bu akþam yemekte bana zorlukçýkarmadan yediðine çok sevindim Bir þey sorduðum zaman yalansöylemeden cevap vermen çok hoþuma gidiyor, sana güvenim artýyorDerslerini kendi baþýna yapman çok hoþuma gidiyor. gibi.)

...



5) Takdirlerden sonra çocuðu izleyin: Davranýþý tekrarlýyor mu?Ýliþkinizde deðiþiklik var mý?

...

Demek ki, aslýnda yapmak istediðimiz, çocuklarýn olumlu yönlerine vedavranýþlarýna daha çok tepki göstermektir. Bütün bu durumu þu þekilde

simgeleyebiliriz: yarýsýna kadar dolu bir bardaða bakarak Neden bu bardakdolu deðil? Keþke dolu olsaydý! diye hayýflanmak yerine, dikkatimizi bardaðýndolu kýsmýna yöneltip, Ýyi ki bardaðýn yarýsý dolu, daha da boþ olabilirdidiye düþünerek çocuðun olumsuz eksik yönlerine bakacaðýmýza zatenmevcut olan olumlu yönlerini görmeye baþlamak, ve olumlu yönlerinitakdir edip, memnuniyetimizi ifade etmek.

Zaten hiçbir çocuk, hiçbir kimse de, dopdolu bir bardak, yani sadeceolumlu ve mükemmel deðildir. Önemli olan, onun güzel yanlarýnýn da farkýnavarýp öyle olduðu için memnun olabilmek ve bunu farkettiðimizi çocuða ifadeetmektir. Bu þekilde anne-babasýndan takdir gören çocuk daha iyi yapmaya,anne-babayý memnun etmeye ve onlarýn gözünde yaratmýþ olduðu güzel

algýyý kaybetmemek için çaba sarfetmeye ve söz dinlemeye baþlar. Olduðugibi kabul edildiðini hissetmek çocuk ve kiþi için en büyük hediyedir.

Birkaç yaþanmýþ örnek:

Birsen Haným sürekli Ayþe'yi (5 yaþ) þikayet ediyordu. Neyi yapmadiyorsam onu yapýyor. Kýzým öyle yapma diyorum, sanki dememiþim gibi...Birkaç kez söylüyorum, sonunda tekrar edince dayanamayýp bir güzeldövüyorum... Ama o da fayda etmiyor... Ne yapacaðýmý þaþýrdým.

Birsen Haným'a yapmalarý, ikazlarý kesip Ayþe'nin özellikle olumludavranýþlarý üzerine dikkatini yoðunlaþtýrmasý ve onlarý sözel vedavranýþsal olarak takdir etmesi önerildi. Yani Ayþe annesinin hoþuna giden

en ufak bir davranýþta dahi bulunduðunda (örneðin: Annesi yemeðeçaðýrdýðýnda 5 kere çaðýrmadan gelmeyen Ayþe, ikinci çaðýrýþta gelince)annesi Aferin, bu sefer beni çok çaðýrtmadan gelmen çok hoþuma gitti, bende yorulmadým gibi memnuniyetini ifade edecekti. Veya davranýþsal olarakAyþe'nin olumlu davranýþlarýndan sonra ona gülümseyecek, bakýþlarý iletakdir ettiðini belirtecek, baþýný okþayacak, çok memnun olunca onukucaklýyacaktý. Uygulamadan 15 gün sonra, anne Ayþe'nin daha fazla sözdinler olduðunu, annenin hoþuna giden davranýþlarý yapmaya baþladýðýnýbelirtti.

Acaba Ayþe'mi deðiþti? Yoksa annesi mi? Veya ikisi de mi?

Emine Hn. Onur'u (4 yaþ) kesinlikle yemek yemeyen ve bu nedenle evdesürekli sorun yaratan bir çocuk gibi tanýtmýþtý. Yemek saatleri bitmez tükenmezkabuslar haline dönüþüyor, anne sürekli Onur'a yemek yedirmeye uðraþýyor,Onur ise kesinlikle aðzýný kapatýyor, veya aðzýndaki lokmayý çiðnemedenöylece tutuyordu. Yemek saatleri anne ile çocuk arasýnda bir güç kavgasýhaline geliniþti.

Ýlk olarak Emine Haným'a artýk Onur'u kendinin yedirmemesi ve Onur'untek baþýna yemesine müsaade etmesi (beklenen davranýþa olanak saðlamak,çocuða güvenildiðini belirtmek) hatta tabaðýna kendi istediði kadar yemeðikendi koymasý (önceden sözsüz olan þu kadar yemeði yiyeceksin olumsuzmesajýný kaldýrmak) ve çocuðun yediði kadarýna bir müddet göz yumup hiçikaz etmemesi (Hadi oðlum ye. gibi olumsuz tepkileri askýya almak) önerildi.

Olumsuz tepkilerin, Bu çocuk hiçbir þey yemiyor gibi söylenmeleriniptalinden baþka, onlarýn yerine Unur'un kendi baþýna yemek yemeçabalarýný takdir etme (olumlu tepki) yediði kadarýna memnuniyet ifadesi



(olumlu tepki) konuldu. 10 gün sonra Emine Haným'larýn evinde yemek sorunuortadan kalkmýþtý.

Aile içi iletiþim grup çalýþmalarýna katýlan Cana Hanýmoðlu Can'ýn (yaþ 31)kendini hiç aramadýðýný, ziyarete gelmediðini, telefon dahi etmediðini anlatýrken çokiçerliyordu. Bu duygusunu defalarca oðluna ve gelinine açýklamýþtý Zaten ben siz

iaramasam, siz hiç aramayacaksýnýz. Can'cýðým, bari bir telefon et sor, ölümüyümdirimiyim? Bir arasan, anne nasýlsýn desen, 1 dakika bile sürmeyecek (olumsuzdavranýþlara olumsuz tepkiler). Bütün bu ikazlara raðmen durumun Cana Haným'ý epeycetedirgin ettiði belliydi. Buna karþýlýk Can bir gece saat 10'da telefon edip: Anne evdemisiniz? Gelmek istiyoruz dediðinde, Cana Haným Oðlum bu saatte yorgun olursunuz, hiçgelmeyin, size acýyorum, ikiniz de iþten dönmüþsünüz, beni görmek için bunca yol

yapacaksýnýz dedi. (Olumlu, beklenen davranýþa olumsuz tepki) Pek tabii, Can veeþi ogece gelmediler.

Cana Haným'a bütün olumsuz uyarý, ikaz ve hatýrlatmalarý kesmesi ve sadecebeklenen davranýþ olduðunda (Can'ýn aramasý veya gelmesi) olumlu tepki göstermesiönerildi. O hafta içinde, Can telefon ettiðinde Cana Haným þöyle dedi: Can sesiniduymak beni öyle mutlu etti ki anlatamam.. (Olumlu davranýþa olumlu tepki). 3 hafta aynýþekilde bir uygulamadan sonra, Cana Haným, Can'ýn günün ortasýnda, iþinden ayrýlýp,

aniden evin kapýsýný çaldýðýný Anne, seninle biraz oturmaya geldim dediðinimüjdeliyordu.

BÖYLE DAVRANACAÐINIZA, Yine ters giyiyorsun! Biraz dikkat etsene...

Tenkitler insanýn hevesini kýrar. Hep olumsuz davranýþlara tepkigöstereceðimize...

BÖYLE DAVRANIN, Aferin bugün kollarýný daha çabuk giyebildin! Bir daha seferbaþýný geçirirken ön tarafýn önde olmasýna dikkat et, olur mu?

Olumlu davranýþlarý vurgulamak daha etkilidir. Takdir heveslendirir.

OLUMLU DAVRANIÞI TAKDÝR EDÝN!.. Odaný ne güzel toplamýþsýn.

Doðrusu çok hoþuma gitti.

Yalnýzca olumsuz davranýþlara tepki göstermek alýþkanlýðýndan kurtulup,olumlu davranýþlara da dikkat ve tepki göstermeyi öðrenebiliriz.

Bugün tabaðýnda hiç býrakmamýþsýn çok memnunum.

::::::::::::::::

TAKDÝR VE ÖVGÜDE DÝKKAT EDÝLECEK NOKTALAR

Çocuðun olumlu davranýþlarýný beðendiðimizi göstermek için övgü, takdirsözleri kullandýðýmýz zaman dikkat edilmesi gereken çok önemli bir nokta vardýr:



Övgü ve takdir, çocuðun kiþiliðine deðil de çabasýna, becerilerine, yanidavranýþýna veya neticelerine iliþkin olmalýdýr. Örneðin: Emre (7 yaþ) oynadýktan sonra odasýný topladý.

Anne: Aferin Emre, sen çok tertipli bir çocuksun yerine

Anne: Odan o kadar daðýnýktý ki, bu kadar kýsa zamanda toparladýðýnainanamýyorum.

Emre: Kitaplarýmý rafa dizdim, arabalarý da þu köþeye sýraladým.

Anne: Evet, kitaplarýn özellikle masanýn üzerine yýðýlmýþ duruyordu.

Emre: (kendinden memnun): Þimdi istediðim kitabý hemen buluyorum.

Anne: Odan bayaðý büyüdü ve çalýþma masanda yer açýldý.

Emre: Hem oyuncaklar da yerden kalkýnca, artýk Ediz'le halýnýn üstünde 9taþ oynayabiliriz.

Anne: Odana girmek bayaðý bir zevk oldu.

Burada, anne çocuðun kiþiliðine iliþkin hiç bir övgü sözü sarfetmeden,çabasýný ve neticelerini gördüðünü, farkettiðini ve takdir ettiðini belirtti. Bununyerine, anne Sen çok tertipli bir çocuksun gibi Emre'nin kiþiliðini niteleyen birövgüde bulunsaydý, Emre, þimdiye kadar odasýný bu þekilde toplamamýþolduðundan bu övgüyü haketmediðini düþünecek, annesinin övgüsünün ne derecesamimi olduðundan þüphe edebilecek, hatta annesinin kendisine bazý iþleri

yaptýrmak için bir dolaylý yol mu seçtiði hakkýnda þüpheye düþebilecekti. Aynýþekilde. Sen çok uslu bir çocuksun gibi nitelik ve sýfatlar, çocuðu uslualgýsýyla çerçevelendiðinden, çocuðun hareket özgürlüðünü kýsýtlar, onaatfedilen sýfat veya niteliðin asýlsýz çýkabileceði korkusuyla çocuk ya sürekliuslurolünü oynamaya, veya içinden yapmak istediði yaramazlýðý gizli yapmaya yönelir, bu da çocukta huzursuzluk ve kaygý duygularý yaratýr. Bunun dýþýnda, buniteliði yersiz kullanan anne veya babasýnýn çok akýllý olmadýklarýný dadüþünebilir.

Tanýnmýþ Çocuk Psikoloðu Dr. Ginott övgü için: Övgü penisilin gibidir,geliþigüzel kullanýlmamalýdýr. Aðýr ilaçlarýn kullanýlmasýnda gözetilmesigereken bazý kurallar ve alýnmasý gereken önlemler vardýr. Bunlar duygusalilaçlarýn kullanýlmasýnda da gözetilir der (Ginott. H.G. Siz ve Çocuðunuz,Redhouse Yayýnevi, 1977.). Dolayýsýyla, övgünün kullanma kurallarý, takdirsözlerinin çocuðun kiþiliðinden çok gayret, çaba, davranýþ ve baþarýlarýnave neticelerine yönelik olmasý dikkat edilmesi gereken ince bir nüanstýr.

Atalarýmýz Tatlý dil yýlaný bile deliðinden çýkarýr demiþler. Gerçektende tatlý dilin, yani olumlu yaklaþýmýn baþaramýyacaðý durum hemen hemenyok gibidir. Bunu mimar olarak çalýþan Gülay Haným çok açýk ve güzel birþekilde dile getirmiþti:

Mimar olarak belediye ile iþlerim çok sýktýr. Belediye ile çalýþmanýn ne demek

olduðunu bilirsiniz: Ýþleriniz bir türlü bitmez, sürüncemede kalýr, kýzar baðýrýrsýnýz,buna raðmen iþiniz yine de bir yerde takýlýr kalýr. Benim iþlerim de bir türlü



sonuçlanmamakta ve devamlý gel gitlere takýlmaktaydý. Geçenlerde, insan iliþkilerindeöðrendiðim olumlu yaklaþýmý belediyede kullanmaya karar verdim. Aniden kenditarzýmýn Ben mimarým, yani sizden bazý iþler bekliyorum, sizler de bu iþleriyapmak zorundasýnýz gibi emir veren ve yönetici bir tarz olduðunun farkýnavardým. Belediyede çalýþan kiþileri de birer insan, kendi sorunlarý vedüþünceleri arasýnda çalýþan kiþiler olarak görmeye baþlayýnca, onlara

yaklaþýmýmý deðiþtirmeye karar verdim. Olumlu tarzda yaklaþmayabaþladým. Rica ettim, en küçük çabalarýný veya iþlemlerini takdir edip teþekkürettim, hatýrlarýný sordum. Ýnanýr mýsýnýz? Aylardýr yürümeyen, aksayaniþlerim aniden çabucak yürümeye baþladý...

Günümüzde, iþ çevreleri ve politika da dahil, insan iliþkilerinin önemikavranmýþ, kiþisel yaklaþýmlarýn etkisi ve baþarýsý küçümsenmeyecekboyutlarda önem kazanmýþtýr. Halen insan iliþkilerinde olumlu ve etkiliyaklaþým tarzlarý üniversitelerde iþ idaresi ve ekonomi bölümlerinde, siyasalbilimlerde bilimsel olarak eðitim programýna alýnmýþtýr. Bunun yanýsýra, iþçevreleri ve bankalarda insan iliþkilerini düzenleyici ve eðitici seminerler sürekli

tertiplenmektedir. Bütün bu eðitim ve seminerlerin ana temasý, yöneticikadrosunda bulunan kiþilerin yönettikleri kiþilere daha insancýl, daha hoþgörülü davranmalarýný, eski sistemde amir-memur iliþkisinin getirdiði zorlayýcý,küçümseyici ve emir verici yaklaþýmdan arýnmalarýný, dolayýsýylaçalýþanlarýn verimliliðini ve iþ potansiyelini arttýrýcý yaklaþýmlaröðrenmelerini saðlamaktýr. Bunu bir iþyerinde çalýþanlar gayet iyi bilirler. Bazýkiþilerin veya yöneticilerin iþlerini daha istekle yerine getirir, bazýlarýnýn iseiþlerini ayaðýmýzý süre süre yaparýz. Bu fark tamamen iþ isteyen kiþininyaklaþýmýna baðlýdýr.

Ýþ ve politika çevrelerinde iþlerin daha iyi ve verimli gitmesi ve yöneticikadronun çalýþanlarý iþlerinden memnun, dolayýsýyla þirkete yararlý veverimli hale getirebilmesi için çaba göstermelerini anlayabiliyor ve takdir ediyorsak,bu tür iliþkilerin aile içinde de var olmamasý için bir neden var mý? Evde deaslýnda bir yönetici kadro (anne-baba) ve kendilerinden bazý davranýþlar veiþler beklenen bir çocuk kadrosu mevcuttur. Ýþ ve sosyal çevrelerimizdegösterdiðimiz kendimizi kontrol, iyi niyet, güler yüz ve saygýlý davranýþýevimizin içinde de göstermememiz için bir neden var mý? Doðru, insan evindedinlenmek, kontrollerini gevþetmek rahat etmek ister. Ancak bu, çocuklar nasýlolsa benim hükmüm, emrim altýnda bana baðýmlý veya benanneyim-babayým, istediðimi yaparým anlayýþý ile hiç çaba sarfetmeden,kontrolsüz, bilinçsiz ve çocuðun kiþiliðine saygýsýz bir þekilde hareket ederek,sadece kýzýp baðýrmalar, emirler, yönlendirmeler, yap yapmalarladavranmak anlamýna gelirse çok sakýncalý neticeler doðurur. Zira her çocuðunkendine has kiþiliði, potansiyeli, yetenekleri ve doðal meraklarý vardýr. Bunlarýkendi anlayýþýmýz ve çerçevemiz içinde yap yapmalarla kýsýtlamakçocuðun doðal merakýný ve coþkusunu, yaþama hevesini yitirir. Çocuðunkendini ifade etme özgürlüðünü ve yaratýcýlýðýný kýsýtlar, baðýmlýolmasýna neden olur, kendine güvenini yitirir. Anne veya babanýn, sadeceolumsuz davranýþlara tepki göstererek ikaz, uyarý, kýzýp baðýrma, süreklihatýrlatma, yap ve yapmalarla yaklaþýmlarý, neticede onlarý dýrdýr ve sözüdinlenmez kiþiler haline dönüþtürür. Bunun karþýlýðýnda olumlu tepkiler,takdir sözleri destek ve teþviklerle kademeli yaklaþmalar, çocuðun istek ve

hevesini arttýracaðý gibi, çocuðu anne-babayla iþbirliði yapmaya, onlarýnkarþýsýna geçeceðine, onlarýn tarafýna geçmeye ve söz dinlemeye sevkeder.



HATIRLATMA

ÞÖYLE YAP BÖYLE YAPMA DÝYECEÐÝNÝZE:

1) Dikkatinizi çocuðun olumlu davranýþlarýna yöneltin, olumsuzdavranýþlarýný bir süre, mümkün olduðu kadar görmezlikten gelin.

2) Beðendiðiniz olumlu davranýþ veya ona yakýn bir davranýþ gördüðünüzveya duyduðunuz anda takdir, teþvik edin, Evet, çok güzel, aferin...... Yapman çok hoþuma gidiyor:

3) Olumsuz davranýþa yapma demek yerine, onun yerine hangi davranýþýbeklediðinizi açýk bir dille anlatýn. (Örneðin: Eve kirli ayakkabýlarlagirdiðin zaman her taraf kirleniyor. Eve geldiðinde önce ayakkabýlarýnýçýkar, terliklerini giy, öyle girersin.)

4) Olumsuz davranýþý yapýlmadýðý veya onun yerine istediðiniz,beklediðiniz davranýþ gösterdiði anda takdir edip memnuniyetinizi ifadeedin (Bugün ben hatýrlatmadan ben söylemeden ayakkabýlarýný çýkarýp, eve

terliklerle girdiðine çok memnun oldum.)::::::::::::::::

ÝYÝ NÝYETLE...

Ýyi niyetli ve yardýmsever bir arkadaþýmla bir gün doðada gezinirken,kozasýndan çýkmaya çabalayan bir kelebek gördük. Kelebek kozanýn lifleriarasýndan sýyrýlmaya çalýþmaktaydý. Yardýmsever arkadaþým hemenkelebeðin imdadýna koþtu. Dikkatlice kozanýn liflerini sýyýrdr, kozayý araladýve kelebeðin fazla çabalamadan kozadan çýkmasýný saðladý. Ancak kelebekkozadan kolaylýkla çýktýysa da, biraz çýrpýndý ve uçamadý. Yardýmseverarkadaþýmýn gözardý ettiði gerçek þuydu: kanatlar ancak kozadan çýkma

çabalarýyla güçlenir ve uçuþa hazýrlanýr. Kelebek kendini kurtarma çabalarýylaaslýnda kaslarýný geliþtirmekte, kendini ayakta tutacak, güçlü kýlacak, uçmayahazýrlayacak hareketleri çabalarýyla öðrenmekteydi. Yardýmsever arkadaþýmiþini kolaylaþtýrarak kelebeðin güçlenmesine engel olmuþtu. Kelebek hiçbirzaman özgürlüðü tanýmadý, hiçbir zaman gerçekten yaþayamadý.

Psikiatr Ruth Sanford'un bir yazýsýndan alýnan bu kýsa öyküyü bilmemaçýklamaya gerek var mý?? En iyi niyet, yardýmseverlik ve aþýrýkoruyuculukla gösterdiðimiz sevgi çocuklarýmýzýn geliþmesine ne dereceyardýmcý oluyor? Gerçek sevgi çocuðun herþeyini kolaylaþtýrmak mý, yoksaçabalarýna saygý göstererek geliþmesine hayata hazýrlanmasýna ve sürekli bizegüveneceðine, kendine güvenmesine olanak saðlamak mý?

::::::::::::::::

ÇOCUÐU DÝNLEMEK

DUYMAK MI? DÝNLEMEK MÝ?

Beni dinlemiyorsunuz zaten... dedi Metin.

Dinliyorum tabii, dedi Avni Bey, baþýný gazetelerden kaldýrarak, Baksöylediklerini tek tek tekrar edeyim: Dedin ki, bu yýl dersler çok aðýr, hocalardadurmadan ders yüklüyor, dedin... gördün mü, bak nasýl dinliyormuþum...

Oðlum, þikayet bir iþe yaramaz, biz de o yollardan geçtik, okul hayatý böyle,sýký çalýþýp adam olacaksýn. Ben senin yaþýndayken...



Tamam, baba, kalsýn... dedi Metin.

Acaba Avni Bey gerçekten oðlunu dinledi mi? Yoksa sadece sözlerini miduydu? Bu konuda açýklamalara girmeden önce, konuyu farklý bir biçimdeözümleyen bir þiiri okuyalým. Doðan Cüceloðlu, Ýnsan Ýnsana (AltýnKitaplar 1979) adlý kitabýnda þiirine þöyle baþlar:

SÖYLEMEDÝKLERÝMÝ ÝÞÝTÝN LÜTFEN...

Bana aldanmayýn

Yüzüm bir maskedir,

Sizi aldatmasýn

Binlerce maskem var.

Çýkarmaya korktuðum.

Ve,Hiçbiri ben deðilim...

Olmadýðýmý göstermek

Ýkinci doðam oldu.

Kendinden emin biri dersiniz

Sanki güllük gülistanlýk

Benim için her þey...

Adým güven belirtir

Ve,

Oyunumun adý

aðýrbaþlýlýktýr.

Ýçimde ve dýþýmda denizler sakin,

Her þeyin kumandaný ben...

Kimseye gereksinme duymayan

Ben...

Fakat, inanmayýn bana,

Lütfen...

Her þey dýþta düzgün ve cilalý,

Hiç yýpranmayan, her zaman saklayan

O maske...

Altta ne güven, ne de rahatlýk...



Altta,

Karýþýklýk, korku ve yalnýzlýk içinde bocalayan

Gerçek ben...

Ama saklarým bu gerçeði savunuculukla...

Kimsenin bilmesini istemem...

Zayýf taraflarýmý düþündükçe,

Titrer ve sararýrým...

Ve baþkalarý görürse iç dünyamý...

Gerçek beni ve yalnýzlýðýmý.

Ýþte,Maskelerimi onun için takarým...

Onun için,

Arkalarýna saklanacak

Maskeler yaratýrým...

Onlar,

Gösteriþle kullanabileceðim

Parlatýlmýþ yüzlerim.

Beni korur

Bakan gözlerden...

Beni, olduðum gibi kabul edecek

Sevecek

Bakýþlar bulamazsam,

Solacak kuruyacak gerçek ben...

Ve,

Ben bunu biliyorum.

Beni kendi maskelerimden kurtaracak,

Kurduðum hapishaneden kaçýracak,

Diktiðim engellerden aþýracak,

Beni seven

Beni anlayan



Bakýþlar olacak.

Bana,

Sen deðerlisin diyecek,

Maskesizken daha bir insansýn

Daha bir bendensin

Daha yakýn, daha bir dostsun

Diyecek bir bakýþa

Beni gören bir bakýþa

Muhtacým...

Evet, acaba bu gören bakýþa, söylemediklerimizi de iþitebilen kulaðahangimiz muhtaç deðiliz???

Kendimizi düþünelim... Yakýn çevremizi, arkadaþlarýmýzý... Birderdimiz, sorunumuz olduðu zaman ilk aklýmýza gelen kiþi kimdir? Kimidüþünüp ona derdimizi anlatmayý hayal ederiz? Neden o kiþi de baþkasýdeðil? Bu kiþi dinlerken genellikle ne yapar??.

Bir de derdimiz olduðunda, kesinlikle anlatmak istemediðimiz kiþiler vardýr.O zaten anlamaz diye düþünürüz. Neden anlamaz? Anlamadýðýný nasýlanlýyoruz? Ne yapar ki??.

Derdimizi açabileceðimiz kiþinin yaptýklarý:

...

Derdimizi kesinlikle anlatamayacaðýmýz kiþinin yaptýklarý.

Genellikle, biri derdini anlattýðý zaman gösterilen tepkiler: Neden öyleyaptýn? gibi sorular, Keþke þöyle yapsaydýn... gibi öðütler, Böyle yapmakdoðru deðil, çünkü senin gibi biri... yapmalý gibi mantýksal yaklaþýmlar,Aman boþver, dert edinme, unutur gidersin gibi teselli yollarýdýr. Buyaklaþýmlarý 5 ana baþlýk altýnda toplayabiliriz:

ÇOCUÐU DÝNLERKEN GENELLÝKLE GÖSTERÝLEN TEPKÝLER VEYA GERÇEKDÝNLEMEYE ENGELLER

1) Öðüt vermek, çözüm getirmek, yönlendirmek:

Þöyle yap, böyle yapma..., Bu þekilde hareket etmemelisin, Bunaüzüleceðine oturup biraz dersini çalýþsan daha iyi edersin... gibi yanýtlar.

Þule Hn.: Çok yorgunum, bu hafta çocuklarýn ikisi de hastaydý, gece sýk sýkkalkmak zorunda kaldým...

Annesi: Kendini çok yoruyorsun, ayrýca akþamlarý da çok sokaðaçýkýyorsunuz, dinlenmek istiyorsan biraz sokaða çýkýþlarýný azalt.

Þule Hn.: Ama anne bu hafta zaten hiçbir yere gidemedik ki... çocuklar hastaydý.



Annesi: Olsun, genelde çok çýktýðýnýz için hem sen yorgun oluyorsun,çocuklara da iyi bakamýyorsun...

Þule Hn.: ...

(Siz Þule Hn.'ýn yerinde olsaydýnýz ne cevap verirdiniz? Nelerhissederdiniz?)

Acaba annesi Þule Hn.'ý duydu mu?

Genellikle öðüt vermek, ahlak dersi gibi öneriler sorunu getiren kiþidezorunluluk veya suçluluk duygularý uyandýrýr, iletiþimin kesilmesine veya yöndeðiþtirmesine (bu durumda Þule Hn.'la annesi arasýnda akþam çýkýþlarýüzerinde bir tartýþmaya dönüþerek konu Þule Hn.'ýn yorgunluðundanuzaklaþýr) neden olabilir, konuþan kiþide direnç, isyan yaratabilir, konuþankiþiyi savunuculuða iter.

Metin: Emre ile oynamak istemiyorum, hep beni kýzdýrýyor.

Anne: Hadi bakayým, güzel güzel oynayýn, arkadaþlar birbirinikýzdýrmaz.

Metin: Ama anne, ne alsam elimden çekiyor...

Anne: Sen de ona boyalarýný ver, sen arabalarla oyna

Metin: Ama anne, o benim elimdekini istiyor boyuna...

Anne: O zaman arabalarýnýzý paylaþýn. Arkadaþlarla oyuncaklarýnýzýpaylaþmanýz gerekir, Metin'ciðim paylaþmasýný bilmezsen sonra kimseseninle arkadaþ olmak istemez... Yalnýz kalýrsýn...

Metin daha çok tepinir ve aðlar...

Metin'in duygularý nelerdir?

...

Anne Metin'i gerçekten duyuyor mu?

2) Yargýlamak, eteþtirmek, ad takmak:

Sen zaten hep kolaya kaçarsýn..., Bebek gibi davranýyorsun, Geri zekalý neolacak... gibi...

Þule Hn.: Çok yorgunum, bu hafta çocuklarýn ikisi de hastaydý, gece sýk sýk kalkmakzorunda kaldým...

Annesi: Ne varmýþ bunu þikayet edecek? Ben de sizler için az mýuykusuz kaldým?

Þule Hn.: Ama anne, bu sefer ikisi birden hastaydý...

Annesi: Zamane anneleri hiçbir fedakârlýða katlanmak istemiyor artýk...

Þule Hn.: ......

(Siz Þule Hn.'ýn yerinde olsaydýnýz, ne cevap verirdiniz? Neler hissederdiniz?)



Annesi Þule Hn.'ý duydu mu?

Genellikle yargýlama ve eleþtirme tepkileri ile karþýlaþan kiþiler kendilerinianlaþýlmamýþ, itilmiþ, haksýzlaða uðramýþ, daha çaresiz hissederler, bununkarþýlýðýnda, iletiþimi keser, veya karþýlýk verebilirler. Bu þekilde tepkileresürekli maruz kalan çocuklar ise yargý ve eleþtiriler ve özellikle sýk kullanýla

nisimlendirilmeleri geri zekalý, sulugöz, aptal, laf dinlemez... gerçek olarak algýlarve bu da çocuðun kendini algýlayýþý (öz-imgesi) üzerinde son derece olumsuzetkiler býrakýr, çocuðun kendine güveni sarsýldýðý gibi, baþarýsýna daengel olabilir.

Metin: Emre ile oynamak istemiyorum, hep beni kýzdýrýyor

Anne: Sen de þikayetten baþka bir þey bilmezsin...

Metin (aðlayarak): Ama anne, ne alsam elimden çekiyor.

Anne: Ne varmýþ aðlayacak, sulugöz sen de... bir arkadaþla bileoynamasýný bilmiyorsun...

Metin: aðlamaya devam eder, daha çok tepinir...

Metin'in duygularý nelerdir'?

...

Annesi Metin'i duyuyor mu?

3) Soru sormak, araþtýrmak, incelemek

Neden?.. Sen ona ne yaptýn?.. O sana ne dedi? Hanginiz önce söyledi?..

Þule Hn.: Çok yorgunum, bu hafta çocuklarýn ikisi de hastaydý, gece sýk sýkkalkmak zorunda kaldým...

Annesi: Neden hastalandýlar? Sýký giydirmiyor musun?

Þule Hn.: Tabii ki giydiriyorum anne, ikisinin de kalýn paltosu, þapkasývar.

Annesi: O zaman okuldan kapmýþlardýr. Ýlaçlarýný düzenli veriyormusun? Doktor ne dedi?

Þule Hn.: Doktorun dediðini aynen yapýyorum, ama gece uyumuyorlar...

Annesi: Gece üstleri açýlýyordur... Battaniye ile örttün mü?

Þule Hn.: Örttüm tabii, zaten sýk sýk kalkýp üstlerini kontrol ediyorum,ondan uykusuz ve yorgunum ya...

Annesi: Akþam aðýr yemek yediniz belki de... Kahve de içtin mi?

Þule Hn.: ......

(Siz Þule Hn.'ýn yerinde olsaydýnýz ne cevap verirdiniz? Neler hissederdiniz?)

Genellikle soru, inceleme nedenini arama gibi yaklaþýmlarýn içinde önyargý, el



eþtiri veyazorunlu çözüm bulunur, ayrýca konu sorulara cevap vermeye takýlarak yön deðiþtirip esassorundan uzaklaþabilir. Sualler genellikle sual soranýn nereye varmak istediðini açýklamadýðýndan, konuþan kiþi endiþeye kapýlabilir veya savunmaya geçer. Sorulara

cevap vermek çabasýyla, esas sorun da gözden kaçabilir.

Metin: Emre ile oynamak istemiyorum, hep beni kýzdýrýyor...

Anne: Neden? Ne yaptý ki sana?

Metin: Elimde ne varsa çekiyor...

Anne: Elinde ne vardý?

Metin: Boyalarla oynuyordum, elimden aldý; sonra ben de arabalarla oynamayabaþladým, bu sefer onlarý almak istedi...

Anne: Neden verdin?

Metin (sabýrsýz): Ama anne, ben vermek istemedim, o çekiyor.

Anne: Neden doðru dürüst oynamasýný beceremiyorsun?

Metin: ...


...

4) Teþhis, taný koymak, tahlil etmek:

Aslýnda sen öyle demek istemiyorsun..., Ben senin aslýnda neden öyleyaptýðýný biliyorum, Aslýnda senin derdin baþka...

Þule Hn.: Çok yorgunum, bu hafta çocuklarýn ikisi de hastaydý, gece sýksýk kalkmak zorunda kaldým...

Annesi: Size birkaç gün gelip ev iþine yardýmcý olmamý istiyorsun anlaþýlan.

Þule Hn.: Hayýr, anne, öyle demek istemedim... Çocuklar hasta ve gece uyumadýlar diyordum...

Annesi: Ýstersen sana evde bir þeyler piþirip getireyim.

Þule Hn.: Anne hiç zahmet etmeyin, öyle bir istekte bulunmadým, inanýn... Þöyle lafýngeliþi yorgunum demek istemiþtim...

Annesi: Sen zaten beni üzmek için muhakkak bir þey bulursun

Þule Hn.: ......

(Siz Þule Hn'ýn yerinde olsaydýnýz ne cevap verirdiniz? Nelerhissederdiniz?)

Bu tür yaklaþýmlarda, dinleyen kiþi sanki konuþanýn niyetini, söylemekistediklerini çok iyi biliyormuþ, onun kafasýnýn içindekileri okuyormuþ gibi bir



tavýr takýnýr, yani Ben seni senden iyi bilirim gibi bir bilmiþlik havasýndacevap vererek konuþaný savunmaya ittiði gibi, sinirlenmesine,sabýrsýzlanmasýna ve karþýlýk vermesine neden olabilir. Konuþan kiþikendini kýstýrýlmýþ, yanlýþ anlaþýlmýþ ve yanlýþ yorumlanmýþhissettiðinden iletiþimi büyük olasýlýkla keser. Zamanýmýzda bu türyaklaþýmlar, özellikle biraz psikoloji konularýna ilgi duyup o konularda biraz

okumuþ kiþiler, genç anne babalar tarafýndan sýk ve ne yazýk ki yanlýþkullanýlmakta ve çocuðun davranýþ ve sözleri bu yarým yamalak bilgilerýþýðýnda tahlil edilip yorumlanmakta ve böylelikle çocuða yanlýþ etiketler,yorumlar getirilmektedir.

Metin: Emre ile oynamak istemiyorum, hep beni kýzdýrýyor...

Anne: Eve senden baþka bir çocuk geldiði zaman kýzýyorsun.

Metin: Hayýr, Emre hep oyuncaklarýmý elimden çekiyor...

Anne: Emre senin oyuncaklarýna dokunmasýn istiyorsun...

Metin: Hayýr, dokunsun ama o benim elimdeki oyuncaðý almak istiyor...

Anne: Sen de Emre'den daha güçlü olduðunu gösterip ona vermek istemiyorsun...Ama Emre senden küçük...

Metin: Ama anne... (aðlayarak)


...

5) Teskin, teselli etmek, konuyu deðiþtirmek:

Aldýrma, boþver..., Düzelir caným, bunu dert edinme..., Geçeraldýrma..., Üzülme..., Baþka þeyden konuþalým...

Þule Hn.: Çok yorgunum, bu hafta çocuklarýn ikisi de hastaydý, gece sýksýk kalkmak zorunda kaldým...

Annesi: Olur öyle þeyler, çocuk bu...

Þule Hn.: Ýyi uyumayýnca çok hýrçýn ve asabi oluyorum, çok da baþýmaðrýyor...

Annesi: Bir kahve iç, düzelirsin...

Þule Hn.: Bu akþam da yazýlacak bir sürü yazým var...

Annesi: Aldýrma caným, akþama kadar düzelir... Geçen gün Hasibehanýmýn da bir baþaðrýsý tutmuþ...

Þule Hn.: ......

(Siz Þule Hn.'ýn yerinde olsaydýnýz ne yapardýnýz? Neler hissederdiniz?) Aslýnda teskin ve teselli etmek çok güzel ve genellikle yararlýdýr, ancak önem

li olan

teselliyi, kiþiyi duyduðunuzu belirttikten sonra verebilmektir. Söyledikleri duyulmadan,genel bir teselli, teskin havasýna sokulmak istenen kiþi, kendini anlaþýlmamýþ,



dinlenilmemiþ, veya sorunu önemsiz, saçma sapan gibi algýlandýðýný hisseder,bu nedenle ya sorunu ile daha yalnýz, önemsenmemiþ veya dinlenilmemiþ olmaktan dolayýkýzgýn hissedebilir. Genellikle, dinlenilmeden verilen teselli mesajlarý, konuþan kiþininsorununu küçümser bir hava yaratýr.

Metin: Emre ile oynamak istemiyorum, hep beni kýzdýrýyor.

Anne: Aldýrma caným, o senden küçük zaten...

Metin: Ama her þeyimi elimden çekiyor...

Anne: E, sen de baþka þeyle oyna...

Metin: Ama, anne o zaman da onu elimden almak istiyor...

Anne: Boþver caným, arkadaþ arasý olur öyle þeyler...

Metin (sabýrsýz): Ama anne, ben kavga etmeden oynamak istiyorum...Anne: Aman sen de her þeyi ciddiye alýrsýn zaten... Gelin size kurabiye vereyi

m...

Metin: Ben kurabiye istemiyorum...


::::::::::::::::

SÝZ BÝRÝNÝ DÝNLERKEN NE GÝBÝ TEPKÝLER KULLANIYORSUNUZ?

Aþaðýda çocuðunuzun, bir arkadaþýnýz veya eþinizin sizesöyleyebileceði bazý sorunlarý veya durumlarý yaþadýðýnýzý düþünelim.Bunlara doðal yanýtýnýz nasýl olurdu? (Yanýtlarýnýzý hiç düþünüpderlemeden, ilk aklýnýza gelen tepkiyi yazmak þeklinde vermeyeçalýþýrsanýz, kendi tarzýnýz ve yaklaþýmýnýz hakkýnda daha kolay bilgisahibi olabilirsiniz.)

-Yeni bebeði çöpe atacaðým. Keþke hiç eve getirmeseydin...

Yanýtýnýz: ...

Hangi sýnýflamaya giriyor?

-Bugün hiç okula gitmek istemiyorum...

Yanýtýnýz: ...


-Sen zaten hep Aslý'nýn tarafýný tutarsýn...

Yanýtýnýz: ...


-Bu hafta iþlerim çok kötü gitti, ne yapacaðýmý bilmiyorum...

Yanýtýnýz: ...




-Selda ile aramýz iyiden iyiye açýldý...

Yanýtýnýz: ...


Yanýtlarýnýzda bazý dinleme engelleri tekrarlandý mý? Öyle bir tekrarvarsa, demek ki genellikle o engeli veya engelleri daha sýk kullanmaktasýnýz.Ancak, kendinizi daha fazla tanýmak ve dinlerken en çok hangi engellerikullandýðýnýzý veya engel kullanýp kullanmadýðýnýzý anlamak için buhafta içinde kendinizi izleyin.

BÝLÝNÇLEME ALIÞTIRMASI:

Bir kiþi size bir þey söylemek istediðinde, veya onu dinlerken neyapýyorsunuz? Bir þeyler söylüyor musunuz? Dinleme engeli kullanýyor

musunuz? En çok hangilerini kullanýyorsunuz? Acaba nasýl bir dinleyicisiniz?::::::::::::::::

ÝYÝ BÝR DÝNLEYÝCÝ OLMANIN KOÞULLARI

Köyde tek baþýna oturan Bektaþi'yi kimse dinlemek istemez, sözlerini alayaalýrlarmýþ: Aman Bektaþi sen de... Bu dünyayý sen mi kurtaracaksýn?.. Bu dünya böylegelmiþ böyle gider Boþver yorma kafaný bunlarla... Bizim Bektaþi mahzun, insanlardankaçar olmuþ. Gün gelmiþ geçmiþ, bakmýþlar Bektaþi'nin mahzunluðu yokolmuþ. Bektaþi'nin yüzü gülüyor, gözleri daha parlak... Sormuþlar: Ne oldu sana

Bektaþi? Dudaðýnda hafif bir gülümseme Beni dinleyen biri var demiþ Bektaþi... Meraketmiþler salmýþlar köylüyü peþine, Bektaþi gitmiþ, onlar peþinden... derken Bektaþidaðýn tepesine varmýþ, geçmiþ aksakallý keçisinin karþýsýna oturmuþ, baþlamýþkeçiye anlatmaya, keçi ise Bektaþi'nin yüzüne bakar dururmuþ, arada bir de Bektaþikeçinin sakalýna baðladýðý ipi aþaðý doðru çekermiþ, keçi de baþýný sallar olurmuþ...Bektaþi mutlu!

Bu kýsa öykü bize, bir insanýn diðerinin sadece gözüne bakarak sessizcedinlemesinin bile güçlü etkisini anlatmýyor mu?

Bedensel dinleme ve bedensel dikkat: Gerçek dinlemenin ilk koþullarýndanbiri de kiþiyi bedenen dinler duruma geçmektir. Yani:

Konuþan kiþinin gözlerine bakmak. Özellikle bir çocukla konuþulduðunda, yaçocuðun hizasýna gelecek þekilde çömelmek, oturmak, veya çocuðu kendi boyumuzagöre yükseltmek, dinlerken de konuþan kiþinin yüzüne bakmak gerekir Yüzebakarak dinlenmenin, gerek dinleyen gerekse konuþan taraf üzerinde etkileribüyüktür Dinleyen kiþi, konuþan kiþinin yüzüne bakarak yüz ifadesinde desöylenenlerin ötesinde mesajlar alabilir Örneðin: Konuþan kiþinin yüzününkýzarmasý, gözlerini kaçýrmasý, gözlerinin buðulanmasý, baþýný önüne eðmesi,dudaklarýnýn titremesi gibi ifadeler, söylenen sözlerin içeriðine zenginlik,

boyut kattýðý gibi sözlerin içeriði ile söylenmek istenen, mesaj arasýnda birçeliþki olup olmadýðýný da açýklýða kavuþturur. Þöyle ki: Ali bana vurdu, çokkýzdým derken gözlerinin içi gülen çocuðun aslýnda ne kadar kýzdýðý hakkýnda



tereddütlerimiz oluþabilir. Veya Hayýr, ben yapmadým derken gözlerini kaçýran,veya yüzü kýzaran kiþinin sözlerini içerikte kalmayýp daha iyi dinlemeyeçalýþabiliriz; veya, Bana ne, hiç aldýrmýyorum derken gözleri buðulanan çocuðungerçekte o olaya ne kadar aldýrmadýðý hakkýnda þüpheye düþebiliriz.

Konuþan, sorununu paylaþan kiþi ise, kendisine bedenen yakýn duran, yüz yüzekonuþabildiði dinleyicisine daha bir yakýnlýk, güven ve konuþma isteði duyar. Bi

rderdimiz olunca, onu aydýnlatmaya, veya içimizi dökmeye çalýþýrken, veya herhangibir þeyi anlatýrken, Tamam seri anlat, ben dinliyorum diyerek gazetesine bakan,TV'yiyan gözle izleyen, alelacele yemeðini karýþtýrmaya devam edip mutfakta koþuþturan,veya týrnaklarýný törpüleyen, veya dinlese bile odanýn karþý köþesinde iyicearkasýna yaslanmýþ, kollarý kavuþmuþ olarak dinleyen bir kiþiye ne kadar anlatmayadevam isteði duyarýz acaba???

Sessizlik: Dikkatli ve bedenen dinlemenin yanýnda sessizlikde çok güçlü biretkendir. Özellikle anne-babalar, çocuklarý bir sorunla geldiðinde hemen lafakarýþýp sorunu giderme, çözüm getirme yolunu seçerler. Emine Haným: Aliderslerini anlamakta zorluk çekiyormuþ... Ben de ona dedim ki: Bak oðlum, dersçalýþýrken baþka þeyler düþünüyorsun, kendini derse ver, sonra müzikdinlemeyi býrak ve... Ancak, aslýnda önemli olan dinleyen kiþinin dediklerideðil, konuþan kiþinin dedikleridir. Konuþanýn da konuþabilmek, sorununuanlatabilmek için konuþma alanýna ihtiyacý vardýr. Bu alan da ancakdinleyicinin yaratabileceði sessizlikte bulunabilir.

Dolayýsýyla, bedensel yakýnlýk ve bedensel dikkatin yanýnda sessizlik,konuþan kiþiye konuþtuklarý hakkýnda düþünme, daha fazla açýklama vedolayýsýyla olaya daha dikkatli bakma imkaný kazandýrýr. Böylelikle,

konuþan kiþi sorununu bir baþkasýna anlatýrken, kendi de daha iyi düþünmefýrsatýný kazanýr. Bunu kendimizde de þu þekilde anlayabiliriz: (Öðrenci iken)bir konuyu ders olarak çalýþtýðýmýzda anlarýz, ama bir baþkasýna anlatmayaçalýþtýðýmýzda daha iyi anlarýz. Sorunlarla da öyledir. Ýyi bir dinleyiciyeanlatýlan sorunlar genellikle çözüme kendi kendilerine daha kolaylýkla ulaþýrlar,veya hiç deðilse konuþan kiþiyi bir miktar rahatlatýrlar, bu rahatlatma da sorunadaha serin kafa ile bakabilmeyi, dolayýsýyla bir yol bulmayý saðlayabilir.Demek oluyor ki, sessizlik konuþmaya yardým edici güçlü bir etken. Ancak,sade sessizlikten öte, dinleyicinin konuþulanlarý takip ettiðini belirten bazýuyarýlar da gereklidir. Sessizce dinleyerek hiçbir tepki göstermeyen bir dinleyiciningerçekte takip edip etmediði hakkýnda þüpheye düþebiliriz. Ancak, sessizliðinyanýnda, baþ iþaretleri, Hmmm, Evet, anlýyorum gibi kýsa sözcükler,dinleyicinin sözlerimizi takip ettiðini daha açýk bir þekilde belirler.

Bütün bu tutumlar, yani bedensel yakýnlýk ve bedensel dikkat, konuþanýnyüzüne bakarak dinlemek, sessizlik ve dinlediðimizi belirten takip iþaretleri,konuþan kiþinin veya çocuðun bir sorunu olduðunda çok yardýmcýdýrlar.Ancak bazý sorunlar çok yoðun duygularla birlikte yaþanýr. Sorun sahibi,sorunundan dolayý kýzgýnlýk, öfke, üzüntü dýþlanma, endiþe, kaygý, merakgibi güçlü duygular içinde bulunabilir. Özellikle çocuklar, duygularýný sözle ifadeetmekte güçlük çeker ve bunlarý dolaylý bir þekilde dile getirmeye çalýþýrlar.

Zira, her ne kadar duygusal bir toplumsak da; duygularý açýkça dile getirmekayýp addedilir. Özellikle, kýzgýnlýk, kýskançlýk, kaygý gibi güçlü duygulardirekt olarak ifade edilmediði gibi, bunlarý duymuþ olmak bile ayýp veya



güçsüzlük olarak algýlanabilir. Sana çok kýzýyorum diyeceðimize, Sen zatenhep beni üzmek istersin deyiveririz.

Bu gibi durumlarda, çocuða veya sorun sahibine yardýmcý olabilmek için,söylenenleri iyice anlamaya çalýþýp söylediklerini:

1) Kýsaca tekrar edebiliriz, veya kendi kelimelerimizle özümleyebiliriz:

Örneðin: Emre, çok kötü çocuk. Topunu aldý vermiyor...(Ne ayýp, kardeþ kardeþ oynayamýyor musunuz?) yerine

Sözleri özümleme; duyduðunu tekrar etme:

Demek Emre topunu aldý, vermiyor..

Evet, hep beni kýzdýrýyor... diye devam eder...

Diðer bir örnek; Esra:

Fizik dersini hiç anlamýyorum...(Biraz daha dikkât edersen anlarsýn yerine, veya Okulda bir arkadaþýna

sor anlatsýn yerine) Sözleri özümleme, duyduðunu tekrar etme:

Fizik dersi sana zor geliyor.

Evet, hoca da bana taktý galiba... diye devam eder.

Neden tekrar? Duyduklarýný tekrar etme, daha doðrusu, dinleyeninkendi kelimeleri ile özümlemesinin yararlarý þunlardýr:

-Söylenenlerin aynen duyulduðunu, yani baþka anlam verilmediðini,

yanlýþ anlaþýlmadýðýný kanýtlar;

-Soruna hemen çözüm getirmez, dolayýsýyla konuþan kiþinin sorununudaha etraflýca düþünmesine ve çözümü kendi bulmasýna yardýmcý olur;çocuklarda bu tür yaklaþým onlarýn daha sorumlu ve baðýmsýz olmalarýnayardýmcý olur.

-Sorunun yüzeyde kalmayýp, eðer varsa, daha derin boyutunainebilmesine müsaade eder, olanak saðlar. Fizik dersi örneðinde asýl sorununhocayla olduðunun ortaya çýkmasý gibi.

-Konuþan kiþi tam olarak ve yorumsuz duyulduðunu hissettiðinde güvenkazanarak konuþmaya devam eder.

-Dinleyen kiþi, ufak bir tekrar ve özümlemeyle, konu üzerinde düþünmeyevakit kazanýr ve hemen çözüm getirme sorumluluðundan arýnýr.

2) Konuþan kiþinin duygularýný dile getirebiliriz.

Bir evvelki örneði ele alýrsak: Emre çok kötü çocuk, topumu aldývermiyor..

Metin ne hissediyor?: Kýzgýnlýk, öfke

Yanýtýmýz: Bu seni çok kýzdýrýyor, olabilir.

Veya,



Fizik dersini hiç anlamýyorum,

Fizik dersi sana zor geliyor... (baþka kelimelerle tekrar)

Evet, hoca da bana taktý galiba...

Hocanýn seni sevmediðini zannediyorsun... (baþka kelimelerle tekrar)

Evet, ne zaman parmak kaldýrsam, beni kaldýrmýyor, parmak kaldýrmadýmmý, hemen bana soruyor...

Esra ne hissediyor?: Baþarýsýzlýk, çabasýnýn takdir edilmemesindendolayý tedirginlik, üzüntü.

Yanýtýmýz: Çaba gösterdiðinde (parmak kaldýrdýðýnda) takdiretmesini isterdin bu seni üzüyor... (tekrar artý duygular)

Neden duygular? Duygularýn dile getirilmesi konuþan kiþiyi rahatlatýr,anlaþýldýðýný hisseder, sorunun yükü hafifler, ayrýca da duygularýnýn

yoðunluðu davranýþlarýna aksetmez. Örneðin: kýzgýnlýkla kardeþinevurmak, tepinmek, baðýrmak gibi. Ayrýca, duygularýn isimlendirilmesi çocuðada kendi duygularýný ayýrdetmeyi, isimlendirmeyi öðretir. Bu þekilde biriletiþim içinde büyüyen çocuklar, kendilerini daha açýk ve dolaysýz ifade ederek sorunlarýný daha kolay çözümleyebilirler.

Dolayýsýyla, çocuðumuz veya bir kiþi bize bir sorununu anlatmakistediðinde, yapabileceðimiz en yardýmcý yaklaþým, söylediklerini iyicedinlemeye çalýþýp (bedensel dinleme ve dikkat), söylenenleri kýsacaözümleme ve varsa, duygularýný ifade edebilmesine yardýmcý olmaktýr. BunaKatýlýmlý Dinleme diyoruz.

::::::::::::::::

KATILIMLI DÝNLEME

Katýlýmlý dinleme, dinleyen kiþinin duyduklarýný tekrar etmesi,özümlemesi veya yansýtmasýdýr Böylelikle dinleyici konuþanýn gerçektesöylediklerini aynen anladýðýný, yani yanlýþ anlamadýðýný kanýtlamýþolur.

Bu tekrarýn, veya özümlemenin içine, dinleyicinin çocukta (veya sorunsahibinde) algýladýðý duygular da eklenirse, konuþan kiþi daha çabuk vekolay rahatlamýþ olur. Bunu yapabilmek için de konuþan kiþiyle (çocukla)empati kurmak, yani kendini onun yerine koymak þarttýr: Ben onun yerindeolsam ne yapardým? Ne hissederdim?... gibi...

Örneðin:

Çocuk: Öðretmen bana baðýrdý, bütün sýnýfda gülmeye baþladý.

Duygu (Ben olsam ne hissederim?): Utanma.

Katýlýmlý dinleme yanýtý: Bu da seni utandýrdý...(veya mahçup oldu)

Çocuk: Evet özellikle Kenan'ýn da onlarla gülmesine çok kýzdým.

Katýlýmlý dinleme: En iyi arkadaþýndan bunu beklemezdin.

Çocuk: Evet, hiç deðilse o benim tarafýmý tutabilirdi.



Katýlýmlý dinleme: Kenan'ýn senin safýnda olmasýný tercih ederdin.

Çocuk: Evet, o da onlarla gülünce ben ortada sap gibi kaldým.

Katýlýmlý dinleme: Kendini yalnýz hiasettin veya kendini desteksizhissettin.

Çocuk: Evet ... Ama önemli deðil, Kenan benim iyi arkadaþým,aslýnda durum da çok komikti... diye devam eder.

Bu örnekten de görüldüðü gibi, söyledikleri yorumlanmadan, çözümgetirilmeden (Sen de bir daha böyle davranma veya Sen de bir daha Kenan'lakonuþma gibi kiþisel tepkiler) sadece yansýtýlarak ve duygularý ifade edilereksürdürülen konuþmada, sorun sahibi çocuk anlaþýldýðý ve duygularý dile getirildiðiiçin rahatlamýþ sorunu o kadar da ciddi boyutlarda görmemeye baþlamýþtýr.Duygular açýkça ifade imkaný bulduklarýnda genellikle önemlerindenkaybederler. Bunun dýþýnda, konuþan kiþinin sözlerinin yorumsuz tekrarý,

kiþiyle kendini, yani sorununu karþý karþýya býrakacaðýndan, sorun gerçekyüzüyle gözükür. Bunu aynaya bakan bir kiþiye benzetebiliriz. Giyindikten sonraaynaya bakarak nasýl göründüðümüzü görmek isteriz. Ýyi bir ayna,görüntümüzü aynen yansýtarak bize saçýmýz iyi taranmýþsa belirtir, eteðimizsarkýyorsa farkýna varýrýz, elbisemizde bir leke varsa görürüz. Ancak iyiolmayan, çarpýtan bir ayna lunaparklarda rastladýðýmýz çarpýtýcý aynalarýnuzun boylularý kýsa, zayýflarý þiþman gösterdiði gibi bizi gerçekteolduðumuz gibi göstermediði gibi, görüntümüz hakkýnda yanlýþ fikirler deverebilir. Yorumlar da çarpýtýcý aynalar gibidir. Olaylarý, gerçekleri olduðugibi yansýtacaðýna, onlarý çarpýtýrlar. Ýyi bir dinleyici yorum getirmeyen, yani çarpýtmayan bir ayna gibidir. Konuþanýn sözlerini tekrar etmekle, onasöylediklerini yansýtýp, kendinin de duymasýný ve görmesini saðlar. Yani,

kiþinin söylediklerini bir nevi kendisine dinletir. Buna Katýlýmlý Dinlemediyoruz.

Katýlýmlý dinlemeye bir örnek:

Damla: Bugün okula etek giymek istiyorum.

Anne: Ýyi ama üþüyeceksin... Havanýn ne kadar soðuk olduðunu görmüyor musun?

Damla: Olsun, üþümem... Pantolon giymek istemiyorum, okula etekle gideceðim...

Anne: (Ýçinden, Yine baþladýk, çýldýracaðým... uzun çorap dagiymeyeceðini biliyorum, hastalýktan da yeni kalktýn..) Bak, daha yeni yeniiyileþtin, etek giyersen...

Damla: (inatçý bir sesle) Ben pantalon giymem...

Anne: (Ýçinden Þu çocuða bir güzel dayak atasým geliyor, böyle inatlaþtýmý dayanamýyorum... bir daha deneyeyim...) Bak etek giymene bir þartlamüsaade ederim, o da yünlü uzun çoraplarýný da giyersen...

Damla: (Aðlamaklý bir sesle) Ama anne, o çoraplar batýyor...

Anne: (Haþin bir tavýrla, ses tonunu yükselterek) Neden batsýn, bütünçocuklar giyiyor...

Damla: Hayýr, Ayþe giymiyor, Ayþe okula her gün etek ve kýsa çorapla geliyor.



Anne: (Katýlýmlý dinlemeyi öðrenmiþtir. Ýçinden tamam, þimdisabýrlý ol, katýlýmlý dinleme kullan) Hmmm... sen de okula Ayþe gibi eteklegitmek istiyorsun...

Damla: Evet, Ayþe her gün okula etekle geliyor, bir sürü de arkadaþývar...

Anne: Ayþe'nin çok arkadaþý var...

Damla: (Annenin dönüþünden biraz þaþýrmýþtýr). Evet, herkes Ayþe ileoynamak istiyor, teneffüste hep onun yanýna gidiyorlar.

Anne: Hmmm.. bütün çocuklar Ayþe ile oynamak istiyorlar...

Damla: Evet, benimle oynasýnlar istiyorum, ama onlar yine de Ayþe ilegidiyorlar...

Anne: Sen de Ayþe gibi çok arkadaþýn olmasýný isterdin.

Damla: Evet, sonra Elif de hep Ayþe ile oynamak istiyorAnne: Elif'in yalnýz seninle oynamasýný istiyorsun.

Damla: Evet, aslýnda Elif Ayþe'yi sevmiyor...

Anne: Sevmediði halde yine de onunla oynuyor, bu da senin canýnýsýkýyor.

Damla: Hm... hm... ille de Ayþe'ye benzemek zorunda mýyým?

Anne: Ayþe'ye benzemeden de iyi olduðunu düþünüyorsun...

Damla: Evet hem ben de Burcu ile oynuyorum. Aslýnda etek giymesem deolur.. Ben yine pantalon giyeyim...

Þimdi bu gibi durumda normal olarak neler olabilirdi?

1) Anne katýlýmlý dinleme kullanmadan, tartýþmayý en baþýndaki uzunçorap-pantolon seviyesinde tutabilir, bu konuda çocukla bir güç kavgasýnagirer, ya annenin dediði olur ve Damla sonraki davranýþlarýnda iyiceinatlaþýr, veya Damla'nýn dediði olur ve anne Damla'ya içerlerdi.

2) Bu durumda da, anne esas sorun olan Ayþe gibi popüler olmak konusunuhaliyle hiç algýlayamýyacaktý

3) Ayþe'nin popülerliði konusunda, anne kendi yorum ve tepkilerini getirebilir.Sen de Ayþe ile oyna veya Elif'le konuþ veya Sen de kendine baþka arkadaþbul gibi öneriler getirerek çocuðun sorunu kendi kendine çözmesine engelolabilirdi.

4) Anne, dinlediklerini yansýtarak, yani katýlýmlý dinleme kullanarakçocuðun sorununu kendi kendine görmesine yardýmcý oldu. Sonuçta Damla'nýnille de Ayþe'ye benzemek zorunda olmadan da iyi ve deðerli olabileceðini kendikendine anlamasýna neden oldu. Bu deðeri anne öðüt olarak vermek istese(Ayþe ne yaparsa yapsýn, o benim kýzým deðil; baþkalarýna benzemek iyideðildir, sen kendin ne doðru buluyorsan onu yapacaksýn gibi) büyük

olasýlýkla ayný etkinlikte olamýyacaktý, zira:

a) Kiþiler ve çocuklar kendi çözüm ve önerilerini baþkalarýnýn



nasihatlerinden daha kolaylýkla uygulayabilirler.

b) Bir kiþi sorunu ile yüklü olduðu zaman hiçbir nasihatý dinleyemez.

5) Çocuk dinlenmediðini ve anlaþýlmadýðýný hissetseydi etekkonusunda ýsrar edip inatlaþacaktý. Bu durumda, duygularýnýn anlaþýlýp dilegetirilmesi, çocuðu rahatlattýðý gibi, sorunun önemini de azalttý.

Þimdi, bir çoðumuz, Ben bu þekilde dinleyemem, en ufak sorun bu kadaruzarsa halimiz ne olur? diye düþünebilir ve umutsuzluða kapýlabilir. Ancak,sorunu alýþageldiðimiz tarzda, yani ilk aþamada çözüme getirmek (yani zorla pantalonveya uzun çorap giydirmek) belki o günlük sorunu kýsa yoldan halledecek, annede sorunu çözümlediðini zannedecektir. Ancak bu þekilde çözümlenen birsorun ertesi gün ve daha ertesi gün tekrar edeceði gibi, çocuðun da içerleme vekýzgýnlýk duygularýna neden olacaðýndan, çocuk sürekli direnecek, veayrýca bu direnç ve kýzgýnlýðýný diðer ufak tartýþmalara da aktaracak,sonuçta anne Çocuðum hiç söz dinlemiyor, ne dersem karþý çýkýyor diyehayýflanacaktýr. Genellikle güç kavgasý þeklinde hallolan sorunlar daha fazla

güç kavgasýna neden olurlar ve evde sürekli gerginlik ve tartýþma havasýdevam eder. Bütün bu tartýþmalarla, direnmelerle uðraþmak daha fazla zamankaybýna neden olmuyor mu? Bütün bunlara enerji harcamak yerine, o an beþveya on dakikalýk bir dinleme daha tasarruflu gözükmüyor mu?

Gerçek dinleyici olmak kontrol ve sabýr gerektiren bir yaklaþýmdýr. Zira,çocuklar veya kiþiler bir sorunla bize baþvurduklarý veya bahsettikleri zaman,en kolay yaptýðýmýz þey, hemen bir çözüm bularak sorunu giderme yollarýnýaramaktýr. Çok basit bir örnekle, bu þöyle anlatýlabilir.

-Çok üþüyorum...

Çözüm: -Hýrkaný giy.

veya katýlýmlý dinleme ile:


-Hava bayaðý soðuk...

-Evet, biraz yanýna gelebilir miyim?

-Tabii... Biraz yakýn olmak istiyorsun ha?..

-Evet, bugünlerde kendimi çok yalnýz hissediyorum...

ve devam eder.

Tabii, burada ilk tepkimiz, sürekli her söylenenin arkasýnda bir anlam veyamaksat mý arayacaðýz? Ancak konuþma þu þekilde neticelenebilir:


-Üþüyorsun demek... veya Hava bayaðý soðuk

-Evet, iyisi mi bir hýrka giyeyim... veya Sýcak bir þey içebilir miyim? gibi...

Demek ki, söylenenlerin arkasýnda saklý bir anlam yoksa, zaten yoktur.Ancak, çözüm de mutlaka dinleyenin düþündüðü çözüm (hýrkaný giy) deðildir.Üþümeye karþý farklý çözümler mevcuttur, bütün sorunlara olduðu gibi... Hemen



çözüm getirmeyen dinleyicinin bu tavrý, konuþanýn düþüncesini kesmediðigibi, en uygun çözüm üzerinde de kendisinin (yani sorun sahibinin)düþünmesini saðlar. Bu da her iki taraf için çok yararlýdýr.

1) Konuþan kiþi, özellikle çocuk, kendi çözümünü kendi bulmayý,dolayýsýyla sorunlarý karþýsýnda baðýmsýz olabilmeyi, onlarý dahaetraflýca düþünmeyi ve dolayýsýyla sorunlarýna daha yaratýcý bir þekilde

yaklaþmayý öðrenir.

2) Dinleyen kiþi, özellikle anne veya baba ise, her soruna kendinin bir çözümgetirmesinin zorunlu olmadýðýný yaþayarak daha rahat eder, üzerinden bir yükümlülükkalkar, her þeyi kontrol etmesi gerekmez ve özellikle her soruna koþturup bir çözümgetirmek durumunda olan anne-babanýn çocuklarýnda zamanla görülen direnci bu þekildeyaþamaz.

Bu nedenle en çok dikkat edilmesi gereken nokta, sorunla

karþýlaþýldýðýnda, hemen çözüm sunmamaya kendimizi alýþtýrmaktýr.Bu pek tabii, o kadar kolay bir iþlem deðildir, zira, bu gibi bir ortamdayetiþmiþsek (evde büyüklerimizin ne yapmamýz gerektiðini sürekli söylemesigibi) veya sürekli çözüm önerme alýþkanlýðýný geliþtirmiþsek, bize birsorunla gelindiðinde aklýmýza ilk gelen þey hemen bir çözüm önermekolacaktýr.

Bu durumu açýk bir dille anlatan bir þiire kulak verelim:

DÝNLE

Sana, beni dinlemeni söylediðimde

bana öðüt vermeye baþladýn

söylediðimi de yapmadýn


bana niye demeye baþladýn

duygularýmý ayaklar altýna alýp çiðnedin


kendini buna zorunlu duyumsadýn,

sorunlarýmý çözmeyi ister gibi davrandýn

sonunda beni de baþarýsýzlýða uðrattýn.

Dualar belki de bazý kiþilere yardýmcý olur



çünkü

Tanrý öðüt vermez, suskundur.

Ve durumlarý düzeltmeye çalýþmaz

O yalnýzca dinler ve iþinizi

kendinizin çözümleyeceðinize inanýr.

Öyleyse lütfen dinleyin ve beni iþitin.

Eðer konuþmak istiyorsanýz

birkaç dakika sýranýzý bekleyin

O zaman ben de sizi dinleyeceðime

söz vereyim. (Buscaglia. Leo-Birbirimizi Sevebilmek-Ýnkilap Kitabevi. 1985)

BÝLÝNÇLENME ALlÞTIRMASI:

1) Bu hafta içinde kendinizi izleyin. Çocuðunuza ne kadar sýk çözümgetiriyor veya öneriyorsunuz?

...

ÇÖZÜM GETÝRECEÐÝNÝZE,

-Emre ile Ali beni oyuna almadýlar.

-Sende bir daha onlarla oynama, kendine yeni arkadaþ bul..

-Ama ben Emre ile oynamak istiyorum.

Dinlerken yorum yapmak veya çözüm getirmek konuþaný durdurur, konuyusaptýrabilir.

YALNIZCA DÝNLEDÝÐÝNÝZÝ BELÝRTÝN,

-Emre ile Ali beni oyuna almadýlar.

-Hýmm... Demek seni oyuna almadýlar..

Yalnýzca dinleyerek çocuðu rahatlatýr, sorununa kendisinin çözüm bulmasýnayardýmcý olabiliriz.

Bu hafta içinde çocuðunuz bir sorunla geldiðinde hiç çözüm getirmemeyi deneyinaklýnýza gelen bütün çözümleri yutun ve çocuða Sen ne düþünüyorsun?veya Sence bunu nasýl halledebilirsin? gibi sorular sorarak çözüm düþünmesinisaðlayýn. (Pek tabii ki, çocuðun her çözümünü kabul etmek zorunda deðilsiniz, veyaçocuk hiçbir çözüm düþünemiyorsa, siz önerebilirsiniz, ancak ilk çözümü ondan

beklemenin yararlarý çoktur: Çocuk önemsendiðini hisseder ve sonradan sizinçözümünüzü de daha kolay kabul eder.)



::::::::::::::::

ÇOCUÐU DÝNLEMENÝN YARARLARI

Çocuðu dinlemenin yararlarý çoktur: Çocuk konuþurken dinlenildiði zaman:

1) Çocuðun konuþma yeteneði artar, kendini daha iyi ifade etmesini

öðrenir, kelime bilgisi zenginleþir.

2) Çocuðun bir derdi varsa, bunu davranýþla göstermek yerine(saldýrganlýk, hýrçýnlýk, aðlamak, içine kapanmak gibi) sözle ifade ederekrahatlar, bu da hýrçýnlaþmasýna, içine kapanýp üzülmesine, daha ileridederslerini veya sosyal hayatýný etkilemesine engel olabilir.

3) Anlaþýldýðýný hisseden çocuk kendini daha huzurlu ve rahat hisseder, bu daçocuðun kiþisel ve sosyal geliþmesine yardýmcý olur. Çocuðun kendine güveni artar.

4) Çocuk ile anne veya baba arasýnda bir yakýnlýk doðar, çocuk onlara danýþýr

ve diyalog kurar.5) Söyledikleri dinlenen çocuk da anne-babasýnýn sözünü dinlemeye

baþlar.

ALIÞTIRMA:

Aþaðýda, bazý çocuklarýn ifade edebileceði ufak sorunlar sýralanmýþtýr. Bunlaraverebileceðiniz bir katýlýmlý dinleme yanýtý tertipleyip, boþluða yazýn:

Örnek: Çocuk: Þu Ali'ye bir yumruk atasým geliyor.

Duygu: kýzgýnlýk

Verilebilecek yanýt: Ali'ye çok kýzýyorsun galiba.

1) Çocuk: Ayþeler baþka bir semte taþýnýyorlarmýþ... Ayþe benim en iyiarkadaþým...

Duygu: ...

Katýlýmlý dinleme yanýtýnýz: ...

2) Çocuk: Ýki damla yaðmur yaðdý, hemen gezmeye gitmeyelim diyorsun.

Duygu: ...


3) Çocuk: (gece yatakta) Anneciðim, garip bir çýtýrtý duydun mu?

Duygu: ...


4) Çocuk: Kimse benimle oynamak istemiyor, evine git dediler...

Duygu: ...




5) Çocuk: Bugün de sokaða çýkman mý gerek?

Duygu: ...


Cevap anahtarý:

1) Üzüntü, ayrýlmak istememek, terkedilmiþlik, yalnýz kalmak istemek.

Katýlýmlý dinleme yanýtý: Ayþe'den ayrýlacaðýna üzülüyorsun deðil mi?

2) Duygu: Hayal kýrýklýðý, üzüntü

Katýlýmlý dinleme yanýtý: Gezmeye gitmek için heveslenmiþtin,gitmemek seni üzdü.

3) Duygu: Korku, kaygý

Katýlýmlý dinleme yanýtý: Biraz korktun galiba...

4) Duygu: Gocunmuþ, incinmiþ

Katýlýmlý dinleme yanýtý: Böyle demeleri seni incitti deðil mi?

5) Duygu: Terkedilmiþlik, beraber olmak isteði

Katýlýmlý dinleme yanýtý: Sokaða çýkmamdan hoþlanmýyorsun.

NOT: Alýþtýrmaya yanýtlarýnýz yukarýda önerilenlere týpkýbenzemeyebilir, ancak önemli olan yakýn olmasý veya çocuðun söylemek

istediðini yorumsuz yansýtabilmesidir.

ALIÞTIRMA:

Bu hafta içinde çocuðunuzun ufak sorun olarak dile getirmek istedikleriniiyi bir dinleyici olarak dinlemeye çalýþýn. Sonuçlarý not edin.

HATIRLATMA ...

ÝYÝ BÝR DÝNLEYÝCÝ OLMAK ÝÇÝN...

1) Dinlerken bedensel olarak dinleme durumuna girin ve dikkatle dinleyin.

2) Hmmm, Evet gibi sözcüklerle konuþulaný takip ettiðinizi belirtin.

3) Söylenenleri duyduðunuzu belirten bir tekrar, özümleme yapýn.

4) Konuþanýn duygularýný isimlendirin.

5) Soruna hemen çözüm getirmeyin. Ne yapmayý düþünüyorsun? diyerek çocuktanilk çözümü bekleyin.

::::::::::::::::

RAHATI KAÇAN AÐAÇ

Tanýdýðým bir aðaç var



Etlik baðlarýna yakýn

Saadetin adýný bile duymamýþ

Tanrýnýn iþine bakýn

Geceyi gündüzü biliyor

Dört mevsimi, rüzgarý, karý

Ay ýþýðýna bayýlýyor

Ama kötülemiyor karanlýðý

Ona bir kitap vereceðim

Rahatýný kaçýrmak için

Bir öðrenegörsün aþký

Aðacý o zaman seyredin.

Melih Cevdet Anday (Rahatý Kaçan Aðaç'tan)

::::::::::::::::

ANNE-BABANIN KIZGINLIÐINI DUYURMASI

SANA ÖYLE KIZIYORUM KÝ!

Þimdiye kadar çocuðumuzun davranýþlarýna olumlu gözlerle bakmayý,olumlu yönlerini keþfetmeyi ve bunlarý arttýrmak için takdiri bilinçli bir þekildekullanarak olumsuz tepkilerimizi ertelemeyi öðrendik. Ancak iyi niyetimiz ne kadarbüyük, sabrýmýz da ne kadar geniþ olursa olsun, yine de çocuðumuzun bazýdavranýþlarýna kýzmadan edemeyiz. Hele, bazý davranýþlar bizi özellikle öfkelendirir,bam telimiz'e basarsa???

Kýzgýnlýk ve öfke gerçekten zaptedilmesi zor duygulardýr. En sýkkullanýlan ve kýzgýnlýðý en kolay giderme yolu, bu içimizde kabaran duyguyudýþarý vurmak, baðýrmak, kýzmak ve belki de davranýþlarla da ifade edipsaldýrgan hareketlerde bulunmaktýr (dayak, tartaklama, saçýný çekme, cezayakoyma, kapýyý hýzla çarpma, elindekini þiddetle yere atma, deliler gibibaðýrma, gibi). Ancak, bu gibi hareketler karþýmýzdaki kiþiyi, özellikle deçocuðu çok korkuttuðu gibi, onun da kýzmasýna ve neticede iliþkininbozulmasýna neden olabilir.

Bunun karþýlýðýnda kýzgýnlýðý yutmak, belli etmemek, sabýrlý olmayaçalýþmak, kendini sürekli tutmak da pek fayda etmez, zira öfke ve



kýzgýnlýk birikmiþ enerji gibidir, en olmadýk yerde ve en olmadýk þekildeortaya çýkýverir, patlak verir. Kýzgýnlýk ve öfkenin zamanýnda ifade edilmeyipbiriktirilmesi sonucu, en ufak bir olumsuz hareket kýzgýnlýðýn bir yanardað gibi patlamasýna, dýþarýya akmasýna, boþalmasýna neden olur. Sonuç gerekçocuk için çok þaþýrtýcý, kaygýlandýrýcý (Bunun için bu kadar kýzýlýr mý?Annem-babam böyle kýzdýðý zaman çok ürkütücü oluyor... nereye saklanacaðýmý,

ne yapacaðýmý bilemiyorum, çok korkuyorum...), gerekse anneveya baba için, özellikle de aþýrýya kaçýlmýþsa, piþmanlýk ve suçlulukduygularý uyandýran bir durumdur. (Bu suçluluk duygularýnýn olumsuzetkilerini Dayak Bölümü'nde görmüþtük). Bunun dýþýnda, kýzgýnlýðýnifade edilmeyip sürekli biriktirilmesi, içe atýlmasý, migren, hazýmsýzlýk,gastrit, ülser gibi psikosomatik rahatsýzlýklara, keyifsizlik, hiçbir þeyden tat alamama, depresyona neden olur.

KIZGINLIK NEDÝR?

Dr. Gordon kýzgýnlýðý bir buzdaðýna (iceberg) benzetir. Buzdaðlarý

gemilerin yollarý üstünde çarpýp parçalandýklarý buz kütleleridir.Buzdaðlarýnýn denizin üstünde gözle görülen buz adasýna karþýlýk, suyunaltýnda daha büyük bir bölümleri mevcuttur Dr. Gordon, suyun altýnda kalanbölüme Temel Duygular suyun üstünde buzlaþmýþ, kaskatý olarak üst tarafýgörülen bölüme de Kýzgýnlýk adýný verir.

Denizin Altý: Temel duygular, merak, sýkýntý, kýskançlýk, yalnýzlýk, üzüntü,anlaþýlmamak, itilmiþlik.

Denizin Üstü: Kýzgýnlýk öfke.

Dr. Gordon'a göre, kýzgýnlýk, birçok temel duygunun (merak, yalnýzlýk,itilmiþlik, üzüntü, kaygý, haksýzlýk, gibi...) sertleþmiþ, buzlamýþ yani þekil

deðiþtirmiþ (kýzgýnlýða dönüþmüþ) ifadesidir. Gerçekten de, çocuðumuzu çokmerak ettiðimizde, uzun süreli kaygýlý bir bekleyiþten sonra çocuk kapýyýçaldýðýnda ilk tepkimiz: Neredeydin? Neden haber vermeden gittin?.. Sen nedüþüncesiz çocuksun? Bir daha sokaða çýkmak yok gibi bir öfke gösterisindebulunuruz. Bunun karþýsýnda gerçek temel duyguyu dile getirebilseydik: Seniöylesine merak ettim, öyle korktum ki... diyebilirdik...

Dr. Ginott öfkeyi, tekrarlamasý yönünden basit bir nezleye benzetir. Ondanhoþlanmayabiliriz ama kaçamayýz da. Onu yakýndan tanýrýz fakat ortayaçýkmasýný engelleyemeyiz der. Gerçekten de, öfkelendiðimiz, çok sinirlenipkýzdýðýmýz zaman, kendi kendimizi dahi tanýmaz hale gelir, aslýndasöylemek istemediðimiz þeyleri söyler yapmak istemediðimiz þeyleri yaparýz.Büyüklerimiz boþuna Öfkeyle kalkan zararla oturur dememiþler. Bu gibiaþýrýlýklarý da nedense çocuklarýmýzla daha sýk göstermeye yatkýnýz.Sanki onlarýn bize baðýmlý olmalarý, küçük ve güçsüz olmalarý, ayný þekildeyanýt verememeleri bize bu hakký mý tanýyor? Kýzgýnlýðýmýzý kendimizeeþit veya üstün birine yöneltirken dikkatli ve kontrollü olmaya çalýþabiliyoruzda,neden (üstelik kendi özümüz olan) öfkemize karþý savunmasýz küçük bir çocuðakarþý kendimizi kontrol edemiyoruz? Veya etmiyoruz? Küçük bir çocuðabaðýrabiliyor (el kaldýrabiliyor) da neden büyüyünce örneðin 17-18 yaþýnda biroðlana ayný þekilde yapamýyoruz? Bizi terkedebilir veya karþýlýk verebilir diyemi? Mantýkla bakýldýðýnda bir haksýzlýk yaþanmýyor mu?

Kýzgýnlýk ve öfke yaþam sürecinde, ikili ve çoklu iliþkilerde doðal ve

gerekli bir duygudur. Ancak önemli olan, öfke ve kýzgýnlýðý ifade etmemekdeðil, onu yapýcý bir þekilde ifade edebilmektir.Yani yýkýcý, yaralayýcýkýzgýnlýktan, yapýcý kýzgýnlýða geçebilmek, öfke ve kýzgýnlýðý bilinçli



bir þekilde kanalize ederek etkin bir dille ifade edebilmektir.Kýzgýnlýðýn yapýcý bir dille ifade edilme yöntemlerine girmeden önce,kendimize yönelik bir bilinçlenme alýþtýrmasý yapalým.

Bilinçlenme alýþtýrmasý:

...

1) Beni en çok kýzdýran þeyler:

...

2) Kýzdýðým zaman ne yaparým?

...

3) Çocuðumda en çok nelere kýzýyorum?

...

4) Çocuðuma kýzdýðým zaman ne yapýyorum?

...

5) Çocuðunuza son zamanlarda kýzdýðýnýz iki olayý hatýrlamayaçalýþýn, Kýzgýnlýðýnýzýn nedeni çocuðun bir olumsuz davranýþýmýydý? Yoksa, çocuðunuz dýþýnda baþka bir olaya kýzdýðýnýzdandolayý bahane mi arýyordunuz?

...

Kendi tarzýmýz hakkýnda bilinçlenmek ve yaptýðýmýz veya

yapabileceðimiz davranýþlarý önceden bilmek çok yararlýdýr. Bunlarý bilenkiþi kendini daha kolaylýkla kontrol edebilir, davranýþ ve sözlerini daha dikkatlisarfedebilir.

Temelde kýzgýnlýk 2 nedenden doðabilir:

1) Kiþinin olumsuz ruh hali (yani, o günkü veya o sýradaki yaþantýsýile ilgili olumsuz birikimler, istenmeyen olay veya sonuçlar)

2) Karþý tarafýn olumsuz bir davranýþý.

Yani, kýsacasý, kýzgýnlýðýmýn nedeni ya benden (özel yaþantýmdan)ileri gelir veya karþý tarafýn olumsuz bir davranýþ veya sözünün bendeyarattýðý olumsuz duygulardan. Ýlk bölümde bahsettiðimiz gibi, kiþinin ruhhalleri çok deðiþkendir. Kimi zaman iþlerimiz çok iyi gitmiþtir. Önemlibir derdimiz, yoktur, sevdiðimiz bir þeyi yapmýþ veya sevdiðimiz bir kiþiyigörmüþüzdür, o zaman sabýr ve hoþgörü sýnýrlarýmýz hemen hemen sonsuz gibidir.Bu durumlarda, çocuðumuzun ufak yaramazlýklarýný hoþgörü ile karþýlar,güler geçeriz. Kimi zaman ise, iþlerimiz ters gitmiþtir, eþimize sinirlenmiþveya gücenmiþizdir, sýhhat sorunlarýmýzdan dolayý kaygýlýyýzdýr veya maddisorunlarýmýz vardýr, veya o gün herhangi bir nedenle huzursuz veya tedirginizdir.Bu gibi durumlarda, en ufak bir olumsuz harekret, gürültü veya söze hemen tepkigösterir, kýzar baðýrýrýz. Örneðin, ben özellikle, acelem olduðunda, bir yere

yetiþmem gerektiðinde, geç kaldýðýmda, yani üzerimde bir zaman baskýsý olduðunda,çok asabi olduðumu, en küçük þeye dahi sinirlendiðimi bilirim. Bu durumun



farkýna vararak karþý tarafý korumak, kýrmamak veya evin havasýnýbozmamak için bir ön mesaj verebilir ve; Þu anda çok acelem var ve çoksinirliyim. Sakýn bana iliþmeyin derim. Bu gibi bir ruh halinin bilincinde olup, kendini ve ailesini korumak için yaratýcý bir yöntem uygulamaya baþvuran birannenin ilginç öyküsünü dinleyelim (Faber A, Mazlisk, E.-How To Talk So Kids Will

Listen and Listen So Kids Will Talk-Avon Publishers-1980):

Ani bir hevesle iþteki arkadaþlarý toplantý için eve davet etmiþtim. 20kiþi kadar geleceðinden o kadar asabiydim ki iþten erken ayrýldým. Evegeldiðimde, ev altüst durumdaydý: gazeteler, kitaplar, yataklar yapýlmamýþ,banyo altüst. Çocuklar da neredeyse okuldan dönecekti. Her þeyi düzeltmem içinancak 2 saatim vardý. Ýzah etmeye dahi vaktim olmadýðýndan bir not yazmayakarar verdim. Ancak büyük bir karton bulabildim, aceleyle üstüne: ÝNSANBOMBASI KIZDIRILIRSA PATLAR. MÝSAFÝR GELÝYOR, ACELE YARDIMAÝHTÝYAÇ VAR diye yazdým ve bir sicimle boynuma astým, ardýndan deli gibiiþe giriþtim. Çocuklar eve geldiklerinde notu okudular ve hemen bana yardýmagiriþtiler. Hiçbir þey söylemeden yataklarý yapýp etrafý düzeltmeme yardým

ettiler. Tam banyoyu düzeltirken kapý çaldý. Bir ara panikledim, ancakkapýdaki, fazladan iskemle istediðim komþumdu. Ýçeri buyurduðumda girmekistemedi. Sürekli göðsüme bakmaktaydý. Üstüme baktým ve aniden notun halagöðsümde olduðunun farkýna vardým. Ýzah etmeye çalýþýrken, adamcaðýz:Ziyan yok, hanýmefendi, sakinleyin, sakinleyin, ben size iskemleleri içerialýrým dedi...

Kýzgýnlýðýmýzý yýkýcý bir þekilde dile getirerek istenmedik olaylaraneden olmak yerine, bilinçlenerek önceden tedbir almak gerek karþý tarafý(çocuðu), gerek kendimizi, gerekse iliþkimizi korur.

Kiþisel nedenler dýþýnda, aþýrý gürültü, kalabalýk, acele, baský, iþlerin kötügitmesi, sinirli bir kiþinin yanýnda olma gibi çevresel faktörler ve yorgunluk,

açlýk, baþaðrýsý, kadýnlarýn ay hali, sýhhat sorunlarý gibi bedensel faktörler de hoþgörüsýnýrlarýmýzý zorlar ve bu gibi huzursuzluklarýn kýzgýnlýða dönüþmesine neden olabilir.Dolayýsýyla, eðer aþýrý hýrçýn olduðumuzu, çocuða fazla kýzdýðýmýzý fark ediyorsak:Neden bu kadar sinirliyim? Gerçekten çocuða mý kýzýyorum? Yoksa kýzmak içinbahane mi arýyorum? diye kendine bir düþünme payý ayýrýp bilinçlenmek çokyararlýdýr. Bu þekilde, çocuðu bahane edip kýzgýnlýk duygularýmýzý boþaltma, dolayýsýylarahatlama (karþýlýðýnda da çocuðu kýrma, ona yüklenme, iliþkiyi bozma) yerine,bilinçli bir þekilde çocuðu ve çocukla iliþkimizi korur, kýzgýnlýk ve öfke duygularýmýzýgidermek için baþka bir çareye baþvurabiliriz. Kimi insan kýzgýnlýðýný sokaða çýkýpyürüyerek, kimi odasýna kapanarak kendi kendine, kimi bir arkadaþýyla konuþarak,telefon ederek, veya örgü örmek, kitaplýk düzeltmek, yemek yapmak (veya yemek)gibi uðraþýlarla giderir. Ben çok kýzgýn olduðum zaman düþünce ve duygularýmý sürekliyazarak gidermeye çalýþýrým. Tanýdýðým bir haným, kýzdýðý zaman mutfaðýndaki bütüntencereleri dolaplardan indirir ve telle parlatýrdý. Bu þekilde öfke duygularýnýhareketle boþaltma ve rahatlama yolunu seçmiþti.

Acaba siz kýzgýnlýk ve öfke duygularýnýzý karþý tarafa zarar

vermeden nasýl giderebilirsiniz?

...



Ancak bazý durumlarda, pek tabii, sokaða çýkmak, bir arkadaþ bulupkonuþarak rahatlamak, veya örgü örerek kýzgýnlýðýný gidermeyeortam ve vakit yoktur. Bu gibi durumlarda, gerçekten kýzgýnlýðýmýzkendimizden kaynaklanýyorsa, en yapýcý yöntem, tedbir alýp karþýtarafa haber vermektir: Ben bugün çok sinirliyim, lütten bana iliþmeyin.Çok yorgunum, en ufak gürültü beni sinirlendirecek, lütfen odanýzda

oynayýn. Bugün... nedenle biraz asabým bozuk, beni kýzdýrmamayayardýmcý olur musun?. Bu þekilde bir taleple karþýlaþan çocuk anne (veyababayý) anlar, duygusuna veya durumuna saygý duyar ve ona yardým etmek içindikkat etme yolunu seçer. Bu gibi bir yaklaþým, çocuða kýzgýnlýk ve öfkeduygularýnýn doðal olabileceðini anlattýðý gibi, bu duygularýn yýkýcýolmadan da giderilebileceði mesajýný vererek çocuða iyi bir örnek oluþturur.

::::::::::::::::

SEN ZATEN HEP BÖYLESÝN

Þimdiye kadar, kýzgýnlýk kendimizden kaynaklandýðý zaman

çocuðu kýrmamak ve iliþkimizi bozmamak için neler yapabileceðimizikonuþtuk. Þimdi ise, kýzgýnlýðýmýz gerçekten çocuðun bir davranýþýveya sözünden kaynaklanýyorsa, neler yapabileceðimizi gözden geçirelim.Gerçekten de çocuklarýn bazý davranýþ veya sözleri bizde gözardýedilemeyecek derecede hoþnutsuzluk, kýzgýnlýk duygularý yaratabilir:Kaç kere tenbih ettiðimiz halde taþýn üstünde yalýn ayak dolaþmasý, burnunukarýþtýrmasý, yeni koltuðun üzerine boya sürmesi, ters cevap vermesi, gibi...Bu gibi durumlarda, genellikle kýzgýnlýðýmýzý aniden ifade eder: Nedendikkat etmiyorsun?.. Sana bin kere tenbih ettim, ne laf dinlemez çocuksun... Gerizekalý... Býktým senden, gibi sözler sarfederiz. Burada dikkat edersek, süreklisen diye hitap etmekteyiz Neden doðru dürüst yemek yemiyorsun?.. Sençok yaramaz bir çocuksun. ... Salak sen de...

Sen diyerek sarfedilen bu sözler aslýnda karþý tarafýn, yani çocuðunkiþiliðine bir saldýrýdýr. Bu tür ifadeler çocuðu gocundurur, üzer, güveninisarsar, ayrýca da sinirlendirir, kýzdýrýr ve direnmesine neden olur. Kendimizi elealalým: Akþam sofrayý kurarken elimizden bir tabak düþürsek, eþimiz: Ne sakar þeysin.Bir sofrayý bile doðru dürüst kuramýyorsun. Her þeyi kýrýp döküyorsun, dese, veya bir hesapyaparken yanlýþlýk yapsak: Ne geri zekalýsýn. Bir hesap bile yapmaktan acizsin... dese,veya annemiz, Ne biçim annesin sen? Çocuklarýna bakmasýný bilmiyorsun... dese, nelerhissederiz acaba?

Davranýþýmýzý ne kadar deðiþtirmek isteriz?

...

Bu sözleri söyleyen kiþiye karþý neler duyarýz?

...

Sen dili ile olumsuz duygularýný dile getirmek, eleþtirmek,hoþnutsuzluðunu belirtmek, karþý tarafta çok olumsuz duygular ve sonuçlar

doðurur. Çocuk kendini itilmiþ, sevilmemiþ, reddedilmiþ hisseder, özgüvenisarsýlýr. Özellikle geri zekalý... salak gibi sýfat ve lakaplar çocuklarýnbenliðini çok zedeleyicidir. Bir süre sonra çocuk bunlarýn gerçek olduðuna



inanabilir. Kiþiliðine gelen zararlarýn dýþýnda, sen dili ile ifade edilenhoþnutsuzluk ve eleþtiri sözleri, çocuðun direnmesine, karþý gelmesine,kýzmasýna ve dolayýsýyla söz dinlememesine neden olur.

BÝLiNÇLENME ALIÞTIRMASI

1) Bu hafta içinde kendi konuþma tarzýmýzý inceleyelim.

Kýzgýnlýðýmýzý, hoþnutsuzluðumuzu ifade ederken sen dili kullanýyor muyuz?

...

2) En sýk kullandýðýmýz sen mesajlarý nelerdir? (Zaten sen adamolmazsýn. Hiç laf dinlemiyorsun. gibi.)

...

3) En çok kullandýðýnýz sýfatlar, nitelemeler var mý? (Geri zekalý,salak, tembel, gibi...)

...4) Bunlardan arýnmayý göze alabilir misiniz?

Beðenmediðimiz ve göz ardý edemediðimiz davranýþlara tepki gösterirkensendili ile konuþmanýn sakýncalarý çoktur. Ancak, sen-dili yerinesöyleyebileceðimiz baþka bir tarz ne olabilir acaba?

Bu yeni tarza Ben-dili diyebiliriz.

::::::::::::::::

BEN DÝLÝYLE KONUÞMAK

Ben-dili ile konuþmak kiþinin sadece kendinden konuþmasý veya kendini övmesi,öne sürmesi demek deðildir. Ben dili, kiþinin o anda, karþýlaþtýðý durumveya davranýþ karþýsýnda, kiþisel tepkisini duygu ve düþüncelerleaçýklayan bir ifade tarzýdýr, yani duygu ve düþüncelerimizi içtenlikle ifade edensözcüklerdir. Örneðin: Sevdiðimiz bir arkadaþýmýzý ziyarete gittiðimizde: Oooo,buyrun gir içeri lütfen gibi alýþýlagelmiþ bir tarzla karþýlanmak yerine; Geldiðinene kadar sevindim bilsen diyen bir Ben mesajý bize herhalde daha sýcak birduygu verir... Ayný þekilde, annenizi uzun süre ziyarete gitmemiþseniz, onun:Þimdiki nesil artýk böyle, büyüklerini düþünmezler. Beni ziyarete gelmiyeli nekadar oldu biliyor musun? gibi suçlayýcý bir Sen mesajý yerine; Uzun zamandýrseni göremedim, özlemiþim, geldiðine çok sevindim veya Keþke daha sýkgelebilsen, çok mutlu oluyorum geldiðin zaman gibi gerçek duygularýný anlatanbir Ben mesajý, sizi o durumda hemen savunmaya geçmekten ve tartýþmaktankorumaz mý? Hatta ziyaretleri daha istekli, sýk yapmaya sevketmez mi?

Demek oluyor ki, Ben-mesajlarý bizimle gerçek düþünce veduygularýmýz, özümüzle ilgili iletimlerdir. Baþkalarý hakkýndadeðerlendirme ve yorumlarýmýzý deðil, bizim duygu ve yaþantýlarýmýzýaçýklarlar. Ne saygýsýz çocuksun. Anneye bu þekilde konuþulur mu?Terbiyesiz. gibi bir sen-mesajý yerine, Bu þekilde cevap verdiðin zaman sonderece kýrýlýyorum, üstelik bana saygý duymadýðýný düþünüyorum diyen birBen mesajý duygularýmýzý (kýrýlýyorum) düþüncelerimizi (bana saygý

duymadýðýný düþünüyorum) açýkladýðý gibi, sen-mesajýnýn içerdiðisaldýrýyý da kaldýrdýðýndan, tartýþmanýn daha vahim boyutlar almasýnaengel olur.



Ben-dili ile konuþmak duygu ve düþünceleri anýnda ilettiði için kullanankiþiyi, rahatlatýr (Neden böyle yaptýn? yerine: Bu davranýþýna çok içerledim);kýzgýnlýk ve öfke gibi birikimleri önler (Arsýz, anneye böyle konuþulur mu?yerine; Bana bu þekilde konuþman beni kýrýyor) annenin de beklentilerihaklarý ve duygularý olduðunu açýklar. Duygularýn açýklanmasý ve ifadeedilmesi çok önemlidir. Zira, inançlar, düþünceler, zevkler ve deðerler kiþiden

kiþiye deðiþse de duygular bütün insanlarda aynýdýr. Korkarsak hepimiz aynýþekilde korkar, üzülürsek aþaðý yukarý ayný þeyleri duyar, sevinirsek de aþaðýyukarý ayný þekilde seviniriz. Duygularýn kiþiden kiþiye farký ancak daha çok,daha az gibi derecelerle ayýrt edilebilir. Ancak, çocuklar duygularla daha yoðun olarak yaþadýklarýndan duygularýn ifadesi onlarýn, durumu daha iyianlayabilmelerine, kendilerini anne veya babanýn yerine koymalarýna vedolayýsýyla annede (veya babada) olan etkiyi farkederek, davranýþlarýný onlariçin deðiþtirmek istemelerine yol açar. Çocuðun bir davranýþý bize kabuledilmez gibi göründüðünde, gerçek düþünce ve duygularýmýzý çocuðusuçlamadan ortaya koymak (yani sen-dili yerine ben-dili kullanmak) çocuðunsavunucu tutuma geçmeksizin durumdaki rolünü ve sorumluluðunu görmesine

yardýmcý olur. Dolayýsýyla, çocuk olumsuz davranýþýný bize yardýmcý olmakiçin deðiþtirmeyi göze alabilir.

Çocuklar, henüz biz büyükler gibi mantýksal olarak düþünmedikleri için, bazýuyarýlarýmýzý anlamayabilir: Kardeþler kavga etmemelidir Neden? Buna karþýlýkaçýklayýcý bir ben mesajýný daha iyi anlayabilirler: Kardeþinlekavga ettiðiniz zaman baþým çok aðrýyor vb, ayrýca da üzülüyorum,çocuk annesine bu olumsuz duyguyu yaþatmamak için davranýþýnýnsorumluluðunu alýp deðiþtirmeyi göze alabilir.

::::::::::::::::

SEN DÝLÝ YERÝNE BEN DÝLÝYLE KONUÞMAK

Çocuðun olumsuz davranýþlarý karþýsýnda alýþýlagelmiþtepkilerimiz þöyledir: Örnek: Anne iþten eve yorgun gelmiþ, divanauzanmýþ dinleniyor. Çocuksa mutfaktan tencere kapaklarýný almýþbirbirine vurarak evi dolaþýyor:

Anne: Aliii, kes þu gürültüyü...

Çocuk: Dan, dan, dan...

Anne: Aliii, sana gürültü etme diyorum...

Çocuk: Dan, dan, dan..

Anne: Bu çocuk bir gün beni öldürecek, Aliii, sana sus diyorum, þimdikalkarsam görürsün gününü...

Çoçuk: (Devam eder)...

Anne: Þimdi o kapaklarý alýp da kafana çalayým... Geri zekalý... Sanayapma demedim mi?..

Çocuk: (Devam eder) veya aðlar... Ama anne, ben oynamak istiyorum.

Anne bunun yerine ne yapabilirdi?

1) Olumsuz davranýþa yargý koyacaðýna davranýþý tanýmlayabilirdi.Yaramaz, geri zekalý yerine; Kapaklarý birbirine vurduðun zaman...



2) Olumsuz davranýþýn kendisi üzerindeki etkisini açýklayabilirdi. Bu çocukbeni öldürecek yerine; Baþým aðrýyor:

Kapaklarý birbirine vurduðun zaman baþým aðrýyor (etki)

3) Durumun kendisinde yarattýðý, duygularý açýklayabilirdi.

Þimdi kalkarsam görürsün gününü yerine; Sinirleniyorum (duygu).Annenin bütün bir Ben mesajý þöyle olabilirdi:

Ýþten yeni geldim, çok yorgunum, kapaklarý birbirine vurduðun zaman müthiþbaþým aðrýyor, çok da sinirleniyorum.

Baþka örnekler:

1) Mehmet (7 yaþ) yemek yerken yemeði üstüne döktü. Annesinin henüzgiydirmiþ olduðu kazaðý lekeledi. Genellikle Mehmet çok dikkatsiz yemek yiyorve hem üstünü hem de masa örtüsünü sürekli lekeliyor.

Ne pis çocuksun sen. Doðru dürüst yemek yemesini bilmiyorsun yerine,

Anne: Yemeðini yerken üstüne döktüðün zaman (davranýþ tanýmý)tekrar yýkamam gerek (etki) ve boþ yere yoruluyorum (etki) ve vakitharcadýðýma da sinirleniyorum (duygu).

Acaba Mehmet hangi tepkiye daha olumlu karþýlýk verir? birinciye mi?ikinciye mi?

2) Çocuk sokakta oynadýktan sonra koþarak eve girdi Annee, nerdesin?Çabuk dýþarý çýk. Sana pis ayaklarla eve girme demedim mi? Ne laf dinlemezçocuksun yerine;

Anne: Evi yeni silmiþtim, çamurlu ayakkabýlarla girdiðin zaman(davranýþ) tekrar silmem gerekiyor (etki) bayaðý sinirleniyorum hem deyoruluyorum (duygu). Bu þekilde bir açýklama ile karþýlaþan çocuk, (senmesajýnýn uyandýrdýðý savunuculuðu da olmadýðýndan) annenin neden kýzdýðýnýveya sinirlendiðini, neden çamurlu ayakkabýlarla girmemesi gerektiðini dahaiyi anlar, anneye küseceðine (Tamam, tamam, anladýk.) davranýþýnýdeðiþtirmeye, daha dikkatli olmaya yönelir.

3) Anne salonda misafiri ile konuþurken, Ebru (5 yaþ) sürekli gelip bir þeyleristiyor ve anneyi rahatsýz ediyor.

Ebru, ben sana odanda oyna demedim mi? Niçin laf dinlemiyorsun? yerine;

Anne: Teyzenle önemli bir þey konuþuyorum. Sürekli bir þey istersen(davranýþ) ne söylediðimi unutuyorum (etki). Sözlerimi kesmeden biraz konuþmamaimkan verirsen konuþmak için; çok sevineceðim derse, çocuk annenin onu nedensalonda istemediðini daha belirgin olarak (teyze ile konuþmak için; Ebru'yuistemediðinden, sevmediðinden deðil) anlar, anneyle daha kolay iþbirliðinegirer. Böylelikle baþkalarýna saygýyý da öðrenmiþ olur.

Bu tür yaklaþýmlar çocuklarda sorumluluk ve iþbirliði duygularýnýarttýrdýðý gibi, hem söz dinlemelerine hem de anne veya babayý memnunetmek için davranýþlarýný düþünerek deðiþtirmelerine yol açar. Ýþten çokyorgun olarak döndüðüm bir akþam üstü, salonda oturmuþ kahve içerken, ayný

odada arkadaþýyla TV seyretmekte olan Erez (6 yaþ) arkadaþýna: Gel odamdaoynayalým, sonra seyrederiz dediðini duymuþ, hayretle onlarý seyrederkenErez'in yolda Annemin TV'den baþý aðýrýr dediðini duyarak iyice



þaþýrmýþtým. Tabii, sonra Erez'e anlayýþýndan dolayý teþekkür etmektenkendimi alamadým ama Ben mesajlarýnýn uzun süreli geçerliliðine de dahaçok inandým. Ben mesajlarý istek, gereksinim ve duygularýmýzý bilinçli vesaygýlý bir þekilde karþý tarafa anlattýðýndan, böylelikle de çocuðun bizianlamasýna olanak saðladýðýndan saygýlý bir iletiþim temeli kurar. Uzun birsüre ben mesajlarý ile uyarýlan çocuklarýn bir müddet sonra kendilerini benmesajlarý ile dile getirdikleri gözlenmiþtir.

Kýzgýnlýk ve öfke gibi olumsuz duygularýmýzý yapýcý bir dille ifadeetmek öðrenilebilir bir yöntemdir. Kýzgýnlýðýn veya olumsuz duygularýnyapýcý ifadesi için önce ne hissedildiði hakkýnda bilinçlenmek, bu duyguyuifade etmek ve buna olumsuz davranýþýn kiþi üzerinde yarattýðý etkiyieklemek gerekir. Sokaða beraber çýktýðýmýzda her gördüðünü istediðin zaman(davranýþýn tanýmý) çok sinirleniyorum (duygu) zira hem para harcamamgerekiyor, (etik) hem de herþeye hayýr olmaz demek gerekiyor (etki).Beraber çýkmanýn keyfi kaçýyor (etki):

Bu durumun normal tarzda ifadesi aþaðý yukarý þöyle olabilirdi: Neyaramaz çocuksun. Bir daha seninle sokaða çýkmayacaðým. (bir daha

sefer seni evde býrakacaðým!)Çocuk hangi ifadeyi daha iyi anlar acaba?

KIZIP SUÇLAYACAÐINIZA,

-çan çun tak;

-Kes þu gürültüyü, geri zekalý! Çabuk odana git, gözüm görmesin!

KENDÝNÝZÝ ÝFADE EDÝN, Ali, iþten yeni geldim, çok yorgunum. Kapaklarýbirbirine vurduðun zaman müthiþ baþým aðrýyor.

Çocuklar, kýzgýnlýk veya öfkemizin gerçek nedenini anladýklarýnda bizeyardým etmek için davranýþlarýný deðiþtirebilirler.

KIZACAÐINIZA, Çabuk defolun buradan, ne çekilmez þeylersiniz!

ÖNCEDEN TEDBÝR ALIP NEDENLERÝ AÇIKLAYIN, Bu akþam misafirim var, çoktelaþlýyým. O zaman da sinirli oluyorum. Lütfen beni rahatsýz etmeyin olur mu?.

Önceden önlem alýnýp, durum ve duygular açýklandýðý zamananlaþýlma olasýlýðý çok daha yüksektir.

ÇOCUÐU SUÇLAYACAÐINIZA, Nerede kaldýn? saatin kaç olduðunun farkýnda mýsýn?

DUYGULARINIZI ÝFADE EDÝN. Nerede kaldýn? Çok merak ettim.

ÇOCUÐU CEZALANDIRACAÐINIZA, Bir daha arkadaþlarla buluþmak yok!

KABUL EDEBÝLECEÐÝNÝZ BÝR YOL GÖSTERÝN. Bir daha sefer geç kalýrsan telefon et.

Çocuk yaptýðý olumsuz davranýþlarýn farkýndadýr. Suçlanýrsa daha çoksavunuculuða geçer. Olay kavgaya dönüþür. Buna karþýlýk annenin(babanýn) gerçek duygularý ve alternatifler, çocuðu onlarla iþbirliðiyapamaya sevkeder.

ALIÞTIRMA

Aþaðýda bazý olumsuz davranýþ örnekleri verilmiþtir. Bu gibidurumlarda ifade edebileceðimiz Ben mesajlarý ne olabilir?



1) Çocuk okuldan gelir gelmez çantasýný kapýnýn önündebýrakýyor ve oyuna gidiyor. Çantayý kaldýrmak her gün anneyedüþüyor.

Ben dili ile mesajýnýz ne olabilir?

...

(Örnek: Çantaný kapýnýn önünde býraktýðýn zaman her gün benimtoplamam gerekiyor hem yoruluyorum hem de sinirleniyorum veyaAyaðým takýlýp düþeceðimden korkuyorum.)

2) Çocuðunuz okuldan gelince derse oturmuyor, sürekli anneninhatýrlatmasý, ikaz etmesi gerekiyor.

Ben dili ile mesajýnýz ne olabilir?

...

(Örnek: Dersini yapman için sürekli ikaz etmek gerekiyor, bu da benihem yoruyor hem de sinirlendiriyor veya Dersini yapacaðýnaoynadýðýn zaman, dersin yemekten sonraya kalýyor ve benim sanayardým etmem gerekiyor, yemekten sonra dinleneceðime (TV'yebakacaðýma) ders yapmak beni kýzdýrýyor (sinirlendiriyor).

HATIRLATMA

Kýzgýnlýk ve öfke duyduðunuz sinirlendiðiniz zaman:

1) Kýzgýnlýk kendinizden (özel yaþantýnýzdan, kendi sorununuzdan)kaynaklanýyorsa, önceden tedbir alýp durumu açýklayýn.

(Bugün çok sinirliyim, beni rahatsýz etmeyin)

(Bugün çok yorgunum, gürültüye tahammüt edemiyeceðim)

2) Duygu ve düþüncelerinizi sen dili yerine ben dili ileaçýklayýn.

Kavga etmeyin. Uslu durun yerine;

Kavga ettiðiniz zaman hem baþým aðrýyor, hem de üzülüyorum.

3) Suçlayacaðýnýza, davranýþý tanýmlayýn:

Geri zekalý, Tembel yerine;

Yemeðini (dersini) vaktinde bitirmediðin zaman...

4) Karþý tarafa yükleneceðinize, davranýþýn veya durumunkendi üzerinizdeki etkisini açýklayýn:

Sýnýfta kalacaksýn, Hasta olacaksýn, Büyümeyeceksinyerine,.... yaptýðýn zaman çok vakit kaybediyorum, çok ta yoruluyorum:

5) Tehdit edeceðinize, duygularýnýzý açýklayýn:

Bu evden gideceðim, Býktým artýk, Seni geberteceðim yerine;



Çok sinirleniyorum, Çok içerliyorum, Kýzýyorum, Kýrýlýyorum gibi.

::::::::::::::::

ANNELERÝN GENÇ KALDIÐI YER

Bütün aðlamalarýn dinmesi gerek bir þiiri yazmak için

Çünkü duygularýn dinlendiði yerde baþlar þiir

Sevginin üþüdüðü yerde yazý, çocukluðun bittiði

Ve hep genç kaldýðý yerde annelerin:

Soluk pencereleriyle o eski evimizin

Þimdi asýrlar öncesinden hiç dinmeyen

Aralýk kalmýþ kapýsýnda, biriken karlarýn

Donmuþ sýcaklýðý bu, yürüyen usulca yüreðime.

Anne iþte ben o çocuðum, yüklerin tepesinden

Senin þarkýnda ürperen o ince bedenim

Dýþarda karlarýn büyük heykellerle dövüþtüðü

Billur penceresinde çizilen, silik düþüncelerin.

Sana bakardým odanýn hangi köþesinden

Bir resim takýlmýþ gözlerime, belki gerçek

Sen en mutlu anlarýn resmini çizerdin

Dudaklarýnda ürperen sessizliði o eski çinilerin.

Þimdi görünmez pencerelerini ovuyorum tozlu anýlarýmýn

Dýþardayým, kar yaðýyor, anne üþüyorum

Ýçeri al beni, kollarýnla sar, ýsýt bedenimi

O eski odada, yüklerin tepesinden düþüyor düþüyorum.



Bütün aðlamalarýn dinmesi gerek bir þiir yazmak için

Çünkü duygularýn dinlendiði yerde baþlar þiir

Sevginin üþüdüðü yerde yazý, çocukluðun bittiði

Ve hep genç kaldýðý yerde annelerin.

Tuðrul Tanyol, Aðustos Dehlizleri'nden

::::::::::::::::

KARÞILIKLI GÜVENÇOCUÐUN GÜVENÝNÝ ARTTIRMAK

Çocuðun sosyal geliþmesi sürecinde geliþtirdiði kiþilik, en yakýn çevresi,yani anne-baba, kardeþler ve ev içinde yaþayan diðer aile üyeleriyle yakýndaniliþkilidir. Bu çevrenin çocuða gösterdiði olumlu ve olumsuz tepkiler, çocuðunkiþiliðinin geliþmesinde önemli rol oynar. Þöyle ki, söylediklerine aldýrýþedilmeyen, fikrini belirtmeyen veya belirttiði zaman sürekli eleþtirilen veya süreklidüzeltilen çocuk haliyle suskun, içine kapanýk ve güvensiz, veya huysuz vesaldýrgan olabilir. Buna karþýlýk, söyledikleri çok önemli olmasa da dinlenen,önemsenen, fikrini belirtmesine müsaade edilen, fikri çok geçerli olmasa da

duyulan, sürekli eleþtiriye uðramayan çocuk ise daha güvenli, daha sosyal vedaha saðlýklý bir kiþilik geliþtirir.

Çocuðun güvenini arttýrmakta önemli olan 5 etken vardýr:

1) Çocuðun kendini ifade etmesine müsaade etmek, çocuðu dinlemek, fikriönemli olmasa da dikkate almak, yani çocuðu duymak.

2) Çocuktan yaþý ve kapasitesi dýþýnda davranýþlar beklememek.(Örneðin misafirlikte 2 saat hiç kýmýldamadan uslu uslu oturmasý veya 3yaþýnda bir çocuðun üstünü hiç kirletmeden yemek yemesi gibi...)

3) Çocuðun bazý küçük sorumluluklar yüklenmek isteyeceðini bilip bunlarýbaþarmasýna müsaade ve olanak saðlamak.

4) Çocuðun çabasýný övmek ve yüreklendirmek.

5) Çocuðun baþarýsýzlýklarýný kiþiliðiyle baðdaþtýrmamak,baþarýsýzlýklarý birer öðrenme öðesi olarak görebilmesine yardýmcý olmak.

Anne ve baba, çocuðun yaþamýnda kendine davranýþ modeli olarakseçtiði ilk örneklerdir. Çocuk her yaptýðýnda anne ve babasýný taklit eder.Þöyle ki, anne-baba saygýsýz davranýyorsa, çocuk da iliþkilerinde saygýsýzolur, anne-baba sürekli eleþtirici ise, çocuk da bir þey beðenmeyen, huysuz,eleþtirici bir kiþi olmaya yönelir. Ancak, davranýþlarý hoþgörü yaþý

çerçevesinde anlayýþla kabul edilen çocuklar, kendilerini ve kiþiliklerinidaha rahat ifade edebildiklerinden, daha huzurlu ve güvenli bir kiþilikgeliþtirirler.



Çocuðun güvenini arttýrmak ve kiþiliðini geliþtirmek için, ev içindeyapýlabilecek basit yaklaþýmlarý içeren bir araþtýrma özellikle þuilkeler üzerinde kurulmuþtur: (A Guide to Assýst Parents in the Development of positive self-concepts in young childrens.Egelund, Ruth; Vance, Jean, D. -Child Development and family, relationships. Brigham Young

University -1980.)

1) Anne-babalar çocuklarýn ilk ve en önemli öðretmenleridir. (Worley,1967). Anne-babalar, çocuklarda geliþen davranýþlarýn temelörnekleridir. Dolayýsýyla, çocuk bir görevin nasýl yapýldýðýný açýkçagörürse, veya bir kiþi ona gösterirse, iyi öðrenir.

2) Kiþi bir öztanýmla dünyaya gelmez. Öztaným önemli kiþilerleoluþan iletiþimler ve deneyimlerle oluþur.

3) Çocuk deðer ve baþarý hisleri duyabilmelidir. Çocuk öðrenmediðidavranýþlarda baþarý gösteremez. Ancak, baþarýsýzlýklarýna raðmen

kendini olumlu bir kiþi olarak algýlayabilmeli, yani sevildiðini kabuledildiðini bilmeli ve baþarýsýzlýklarýný kiþiliði ile baðlantýlý olmadanbirer öðrenme öðesi olarak görebilmelidir.

Anne-baba yönlendirmelerle çocuklarda becerilerin geliþmesineyardýmcý olanaklar yaratabilirler. Çocuk deðer ve önemini,anne-babasýnýn kendisine gösterdiði sözlü ve sözsüz sevgi ifadelerindenanlar.

5) Yüreklendirme, çocuðun kendini deðerli algýlayabilmesi için çokönemlidir. Yüreklendirme, çocuðun olumlu taraflarýna dikkatiniyöneltmekle baþlar: Çocuðun davranýþlarýnýn olumlu yönlerini dile getirir,çocuða güveni belirtir. Yüreklendirme, mükemmellik ve baþarý isteyeceðine,

çaba ve ilerlemeleri takdir eder. Yüreklendirme, çocuðu kendi olduðu için veolduðu gibi kabul etme ve deðer vermedir (þöyle olsaydýn daha çok kabulederdim, demek deðildir.)

Ýleride yapmaya çalýþacaðýmýz alýþtýrmalar bu temel ilkeler üzerindekurulmuþtur. Þöyle ki:

-Anne-baba, olumlu bir öztaným dili kullanarak çocuklarýna örnek olmayýve istenilen davranýþlarý açýkça göstermeyi öðreneceklerdir.

-Anne-baba, çocuðu yönlendirecek ve yardýmcý olarak çocuðun bazýgörevleri baþarmasýna olanak saðlayacaklardýr.

-Anne/baba, çocuðun yaptýklarýný olumlu ifadelerle yüreklendireceklerdir. Bu gibi biryaklaþýmýn sonucunda, çocuk kendisine verilen görevi baþarý ile yerine getirecekvekendi hakkýnda olumlu öztaným ifadeleri kullanabilecektir, þöyle ki: Ben bunu yapabilirim.Ben bu konuda becerikliyim, Ben alýþveriþ yapmasýný bilirim gibi... Bu gibi öztanýmlar,çocuðun güveninin geliþmesinde ve daha ileriki safhalarda karþýlaþabileceði güçlükleriyenebilmekte çok yardýmcýdýr.

Bu konuda unutulmamasý gereken, çocuklarýn ancak tekrarlarla öðrenebildikleridir.Çocuklarýn öðrenebilmeleri ve baþarýlý olabilmeleri için tekrar þarttýr.



ALIÞTIRMALAR

1) Masa kurmakta baþarýlý olmak:

a) Örneklemek: Yapýlmasý gerekeni gösterin, açýklayýn ve olumlubir öztaným ifadesi kullanýn:

(Þimdi masayý kuracaðým. Önce masanýn üzerine bir örtükoyuyorum. Örtünün masayý iyice örtmesine dikkat ediyorum. Sonra herkiþi için bir tabak koyuyorum. Tabaðýn sað tarafýna bir býçakkoyuyorum, sol tarafýna da bir çatal koyuyorum. Bardaðý da tabaðýnönüne koyuyorum. Herkese ayný þeyi yapýyorum. Ýþte oldu, ben masakurabilirim.)

b) Yönlendirmek: Çocuðu masa kurarken doðru yapmasý içinyönlendirin ve baþarýlý olmasýna yardýmcý olun:

(Önce örtüyü masanýn üzerine koy, her tarafý örtmesine dikkat et.

Þimdi her kiþi için bir tabak koy, güzel. Þimdi her tabaðýn sað tarafýnabir býçak koy, aferin, çok güzel þimdi sol taraflara da birer çatal koy, oldu.Þimdi bardaklarý tabaklarýn önüne yerleþtir.)

c) Yüreklendirmek: Çocuðu yüreklendiren olumlu ifadeler kullanýn.

(Ýþte oldu. Masa kurabiliyorsun. Böyle becerikli bir yardýmcýmolduðuna çok memnunum. Çatallarla býçaklarý doðru yerlerekoydun. Bana yardým ettiðin için çok mutluyum.)

2) Çamaþýrý renkli ve beyaz olarak ayýrmak:

a) Örneklemek: Yapýlmasý gerekeni gösterin, açýklayýn ve olumlu

bir öztaným ifadesi kullanýn:

(Anne (veya baba) çamaþýrý istediði gibi gruplara ayýrýr. Çocuða dabir sepet çamaþýrý ayýrt etmek için kenara koyar. Kendi gruplaraayýrýrken çocuða ne yaptýðýný açýklar: Þimdi çamaþýrlarý renklerinegöre ayýracaðým. Bu kýrmýzý gömleði þu tarafa, þu beyaz çamaþýrýda bu tarafa koyacaðým. Çoraplarý þu küçük kaba koyuyorum... gibi.Sonra da olumlu bir öztaným ifadesi kullanýlýr: Çamaþýrlarý renkliler vebeyazlar olmak üzere doðru ayýrdým gibi)

b) Yönlendirmek: Çocuðu çamaþýr ayýrýrken doðru ayýrmasý içinyönlendirin ve baþarýlý olmasýna yardýmcý olun:

(Çocuða bir sepet çamaþýr verin (yapabileceði kadar) doðru ayýrýmyapmasý için yönlendirin, sual sorun: Bu gömlek ne renk? Beyazlargrubuna girer mi? Havlularla birlikte koyabilir miyiz? gibi.)

c) Yüreklendirmek: Çocuðu yüreklendiren olumlu ifadeler kullanýn:

(Çocuk çamaþýrlarý ayýrdýkça yüreklendirin: Öðrenmek zorolmadý. Gerçekten iyi ayýrt etmesini biliyorsun. Bana yardýmcý oldun,daha az yoruldum. Yanlýþlarý soru sorarak düzeltin: Sence bu çamaþýrrenkliler grubuna mý girer? Neden farklý bir ayýrým gerektiðiniaçýklayýn. Takdir edin.

3) Oyuncaklarýný toplamak

a) Örneklemek: Yapýlmasý gerekeni örnekleyin ve olumlu bir öztaným



ifadesi kullanýn:

(Anne (veya baba) çocukla birlikte oyuncaklarý toplayacaklar. Öncehangi oyuncaklarý nereye koyduðunuzu sözel olarak açýklayýn: Þimdiarabalarý büyük ayakkabý kutusuna koyacaðým. Kalemleri de kalemkutusuna yerleþtireceðim. Her þeyi yerinde bulmak hoþuma gidiyor. Benoyuncaklarý güzel ayýrýp yerleþtirmesini biliyorum.)

b) Yönlendirmek: Çocuða ne yapmasý gerektiðini açýklayýn: (Þimdisenin sýran. Küpleri küp kutusuna yerleþtir. Tamam. Güzel oldu. Þimdi dekitaplarýný kitaplýða koy. Oldu.)


(Oyuncaklarýný gerçekten güzel topluyorsun. Bu þekilde oyuncaklarýtoplamaya yardým etmen çok iyi oldu. Hiç yorulmadým. Her þeyi yerindegörmek ne güzel oluyor. gibi).

4) Anne-baba ve çocuk birbirlerine sevgi ifadelerinde bulunacak.

a) Örneklemek: Yapýlmasý gerekeni açýklayýn ve olumlu bir öztanýmifadesi kullanýn:

(Gel seninle Seni seviyorum, çünkü... oyununu oynayalým. Benbaþlýyorum. Seni seviyorum çünkü gülümserken gözlerinin içi parlýyor veyaSeni seviyorum, çünkü düþündüðün zaman burnunu kýrýþtýrýyorsun.)

b) Yönlendirmek: Çocuða ne yapmasý gerekeni açýklayýn ve baþarýlýolmasýna yardýmcý olun:

(Þimdi senin sýran. Beni niçin sevdiðini söyleyeceksin. Sonra da bensana, baþka bir nedenle seni sevdiðimi söyleyeceðim. Çocuk: Seni

seviyorum, çünkü benimle oynuyorsun. Anne(baba): Seni seviyorum, çünkü...)


(Beni sevdiðini söyleyince çok mutlu oluyorum. Beni .......... nedenlesevdiðini söylemen çok hoþuma gitti.)

Ayný yöntemlerle yapýlabilecek alýþtýrma ve güven arttýrýcý oyunlar þöyle olabilir:Havuç ayýklama ve kesme, saksýlarý sulama, çoraplarý katlama, çekmeceleri düzeltme,çiçek ekme ve büyütme, yemekte kendi kendine servis yapma, resimlere bakarakhikaye anlatma, annenin (babanýn) telefonlarýný çevirme, portakal suyuhazýrlama, yatak yapma, bakkaldan alýþveriþ yapma, v.b.

Bu gibi basit iþlere katkýda bulunan çocuðun el becerileri geliþtiði gibi,kendine güveni de artar. Bunlarýn yanýnda baþarmanýn ve aile büyüðütarafýndan yüreklendirilip beðenilmenin verdiði haz da çocuðun kiþiliðiningeliþmesine ve sorumluluk almasýna yardýmcý olur.

ÖRNEKLEYÝN, Þimdi býçaðý tabaðýn sað tarafýna koyuyorum,

AÇIK DÝLLE ANLATIN. Çatallýda sol tarafa...

Ýstenilen davranýþlarý açýk dille anlatýp örneklemek çocuðun

öðrenmesine yardýmcý olur.

ÇOCUÐU YÖNLENDÝRÝN, Þimdi senin sýran. Tabaðý ortaya, tamam býçaðý sað



tarafa, güzel...

ÇOCUÐU YÜREKLENDÝRÝN. Masa kurmasýný biliyorsun! Bana yardýmcý oldun!

Çocuðun baþarmasýný saðlamak, onun heves ve güvenini arttýrýr.

HATIRLATMA

Çocuðun güvenini arttýrmak için:

1) Yapýlmasý gerekeni açýklayýn, örnekleyin ve olumlu biröztaným ifadesi kullanýn.

(Yataðý düzeltin, düzeltirken yaptýklarýnýzý açýklayýn. Þimdiçarþafý geriyorum, üstüne yorganý örtüyorum... Yatak yapmasýnýbiliyorum.)

2) Çocuða ne yapmasý gerektiðini açýklayarak baþarmasýný saðlayýn.

(... evet, þimdi yatak örtüsünü biraz bu yana çek, güzel, þimdi yastýklarýda yerlerine koy, aferin...).

3) Çocuðu yüreklendiren olumlu ifadeler kullanýn.

(Yataðý çok güzel düzelttin. Bana yardým ettiðin için çok mutluyum.).

EK 1

3-6 YAÞLARDAKÝ ÇEÞÝTLÝ GELÝÞME AÞAMALARI (Çocuðunuz ve Siz -Güler Okman Fiþek)

Her çocuðun kalýtsal ve çevresel verileri farklýdýr. Ancak, birçocuðun büyümesini yakýndan izlemek ve sorunlarýný zaman

geçirmeden saptamak için büyüme ile ilgili ölçütlere gerek vardýr. Çocuðungeliþmesinde görülen genel standardlardan sapma ya da farklýlýklar, çocukaçýsýndan mutlak daha iyi ya da daha kötü olarak nitelendirilmelidir. Çocuðunçeþitli alanlardaki geliþmesi kendi bünyesi içinde bile birbirinden ayrýzamanlarda hýzlanýp, yavaþlayabilir. Hangi yaþta olursa olsun, her çocuðunkendine özgü bir büyüme ve geliþme biçimi, geliþme temposu vardýr. Herçocuktaki ortalama geliþme ve davranýþ aþamalarý þunlardýr:

3 yaþýnda:

-Büyük kaslarý geliþmiþtir; koþar, týrmanýr, hýzla hareket edebilir.Koþmayý yürümeye tercih eder. Üçbuçuk yaþýnda sýk sýk tökezlenip düþer.

-Biraz savruk da olsa, kendi kendini besleyebilir; giyinir, düðmelerini açabilir,fermuarýný çeker; kolay giyilebilir cinsten ayakkabýlarý kendi kendine giyebilir ancak baðlayamaz, tokasýný takamaz.

-Çamur, kum ve kille oynar, þekiller yoðurur. Çember ve artý iþaretleriniçizebilir.

-Nesnelerin isimlerini bilir; basit cümleler kurar; çeþitli tekerlemeleri vetekrarlý þarkýlarý ezberler ve söyler. Sözden anlar, derdini anlatabilir.

-Çok meraklýdýr. Çok soru sorar. Ne? Nerede? Ne zaman? en sýk sorduðusorulardandýr. Her þeyi öðrenmek ister.



-Herhangi bir faaliyette kendini ancak 10-15 dakika meþgul edebilir, dikkat süresikýsadýr. Hoþuna giden faaliyetlerde daha uzun süre kalabilir.

-Ýki ayaðýný yerden keserek zýplayabilir, merdiven çýkar, týrmanýr, topuhavaya atar; kýsa mesafeye þut atabilir, toprak ve kumu kazar, kaydýraktankayar. Müziðin temposuna ve ritmine uyarak hoplar, zýplar danseder.

-Yaptýðý el iþlerinin, karalamalarýnýn bir yere asýlmasýnda, onlara önemverilmesinden hoþlanýr.

-Ufak tefek iþlerde büyüklere yardýmcý olabilir ancak tek baþýna, Ekmekalmak gibi sorumluluklar yüklenemez; dikkati çabuk daðýlýr; oyuna dalar.

-Tek baþýna oynamaktan, bir ya da iki arkadaþla oynamaya geçiþ yapabilir.

-Paylaþma alýþkanlýðýný geliþtirir, arkadaþlarýyla anlaþmaya baþlar.

-Kendi baþýna oynarken oyun arkadaþlarý düþleyip onlarla konuþur

böylece sýkýntýlarýndan kurtulur.-Yaþýtlarýný veya yetiþkinleri sürekli taklit eder, onlarýn

davranýþlarýný ve sözlerini tekrarlar; insanlarý sever ve onlarlailgilenir.

-Doða ve dünya ilgisini çeker. Hayvanlarla ilgili masal ve hikayelerdenhoþlanýr. Sevdiði masallarý ve olaylarý tekrar tekrar anlattýrýr.

4 yaþýnda:

-Fazla yardým görmeden elbiselerini kendi kendine giyebilir, elini yüzünüyýkayabilir, yemeðini dökmeden kendisi yiyebilir, suyunu kendisi koyabilir;

tuvalete kendi baþýna gider, ancak annesine veya baþka büyüðe haber verir,orada biri olsun ister.

-Çok hareketli oynar; bir yerden diðerine hýzla gider, gelir; yaptýðý her iþtehýz ve hareket vardýr; hareketsiz duramaz.

-Üç tekerlekli bisiklete kolayca binebilir. Top atar, atýlan topu kucaðýnda tutar;tahta bloklar, kutularla yapýlar kurar, bunlarý oyununda kullanýr.

-Resimlerini özenle çizmeye çalýþýr, ancak yetiþkinler bu resimlerin neolduðunu kolayca anlayamaz ve bir þeye benzetemezler. Küçük makasla düzbir hat üzerinde kaðýt kesmeye çalýþýr, kalem tutabilir, kaðýt katlar,bakarak veya hayal ederek harfleri yazmaya çabalar.

-Çok konuþur, dili hiç durmaz; olaylarý abartarak anlatýr, hayal ettiði olaylarýgerçekmiþ gibi anlatýr. Hayalinde yarattýðý kiþilerle konuþabilir. Anlamsýzkelime dizelerinden kendi kendine tekerlemeler uydurur, söyler.

-Yetiþkinlerden duyduðu gördüðü iyi, kötü, her þeyi taklit eder. Dili bozuktur,küfür edip, kötü sözler söyleyebilir. Baþkalarýna isim takar, arkalarýndan baðýrýr.

-Neden? Niçin? Nasýl gibi ayrýntýlý açýklama isteyen sorular sorar.

-Renkleri ayýrt eder, adlarýyla tanýr.



-Dikkat süresi biraz daha uzar; bir yerde 15-20 dakikadan fazla kalýrsa sýkýlýr.Sevdiði, ilgilendiði etkinliklerde daha uzun süre harcayabilir.

-Yaþýtlarýyla veya yetiþkinlerle sözlü olarak kolayca anlaþýr. Hem bedeniyle,hem, sözle saldýrganlýk yapabilir. Oyuncaklarýný hor kullanýr.

-Toplum içinde bazen olumlu bazen olumsuz davranýr. Arkadaþlarýnakabadayýlýk taslar, gözdaðý verip sürekli böbürlenir. Oyun kurallarýnauymayý baþarýr, bazý kýsýtlamalarýn nedenini anlamaya baþlar ve uyumsaðlar; yaþýtlarýyla grup oyunlarýna katýlýr.

-Masal dinlemeyi, kitaba bakmayý, kitabýn sayfalarýný çevirmeyisever.

5 yaþýnda:

-Bedenini becerikli, kontrollü biçimde yönetip kullanabilir. Oynadýðý

yerde uzun süre kalýr. Bir oyun baþlattýðýnda, ayný oyunu birkaç gün sürdürür;oturmaktan hoþlanmaz; eðilip doðrularak, durmadan hareket ederek,çömelerek oynamayý yeðler.

-Çizgilerle belirlediði bir þeklin içini boyar, kare ve üçgen çizebilir. Tahtakap ve bloklarla kat kat yapýlar kurar; kesme ve yapýþtýrma iþlerinden hoþlanýr.

-Hep konuþmak ister. Yetiþkinler gibi uzun cümleler kurmaya çalýþýr,bilgisini arttýrmak için sorular sorar, örneðin, Bu þey nasýl çalýþýr? Buniçin böyledir? Þu nasýl kullanýlýr? gibi. Sözlü olarak ayrýntýlý bilgi verir.Dilbilgisi kurallarýna uygun konuþur, olaylarý ve masallarý, konularýnsýrasýný bozmadan anlatýr; her þeyin neden ve niçiniyle ilgilenir.

-Evcilik oyunlarýnda gerçek yaþamý yansýtan konularý iþler, anne olur, yemekpiþirir, ev süpürür vb.

-Bir resme bakarak çizmeye, ayný þeyleri kendi kaðýdýna aktarmaya çalýþýr.

-Söylemek istediðini, dile getirmeden önce düþünür sonra söyler. Hayallegerçeði birbirinden ayýrabilir. Gerçek olaylarla daha çok ilgilenir.

-Bu yaþýn en belirgin özelliklerinden biri toplumun isteklerine uygundavranmaktýr. Günlük yaþamý canlý biçimde oyununa aktarýr. Yöneltilmekten,eðitilip, öðretilmekten hoþlanýr. Her þey için izin ister. Þunu yapabilir miyim? Arkadaþlarýma bir þey sorabilir miyim? gibi sorular sorar.

-Grup oyunlarýný diðerlerine yeð tutar. Ýki-üç çocukla güzel oynar. Küçüklerikorur. Oyunlarý þaka ve sürprizlerle doludur. Açýk hava oyunlarýnda, ev içioyunlarýndan daha baþarýlýdýr. Dýþarýda daha mutlu olur.

-Yetiþkinlerden veya kendinden küçüklerden çok, yaþýtlarýyla birlikte olmaktanhoþlanýr. Çok yorulduðunda saldýrgan davranýr, aðlamaklý olur, kolayca aðlayabilir.

-Müziðe uyarak oynar, yürür, ip atlamaya çalýþýr. Ýki tekerlekli bisiklete binmeyeheves eder, üç tekerlekli bisiklete tercih eder.

-Dikkatlidir. Kendi kendini eleþtirir fakat kendine güveni de vardýr.Söylenenlere inanýr ve harfiyen uyar. Belleði çok güçlüdür.



6 yaþýnda:

-Bedenen hayli hareketlidir, zaman zaman dengesini kaybeder, bir yerlere takýlýpdüþer. Yuvarlanmaktan, güreþ etmekten, emeklemekten, yere uzanarak oynamaktan,yere uzanýp okumaktan hoþlanýr.

-Yerde top zýplatabilir, istediði yere top atýp atýlan topu tutabilir. Toprakve kumla oynamayý, çukur kazmayý sever.

-Tahta parçalarý, kutular veya bloklarla iþlevsel yapýlar kurar, baþkaoyuncaklarý bu yapýlarýn içinde yürütür, onlarý garaj, ev, bahçe v.b. olarakkullanabilir

-Küçük kaslarý oldukça geliþmiþ olduðundan, diðer yaþlara oranla eliþlerinde daha beceriklidir. Kesip yapýþtýrýr, boya yapar, resim yapar, tüm araçvegereçleri iyi kullanýr. Erkek çocuklar topla, kýzlar iple oynamayý sever.

-Harfleri yazmaya çalýþýr, bazýlarýný ters yazar; bazý çocuklar ad vesoyadlarýna ek olarak birkaç kelime daha yazabilirler.

-Baþkalarýna kötü sözler söylemek, onlarý terslemek, onlarla tartýþmakisim takmak, arkalarýndan baðýrmak gibi olumsuz huylar edinebilir. Buyaþlarda özellikle erkek çocuklarda, dil tutukluðu veya kekemelik görülebilir.

-Bedensel geliþme yavaþlamýþtýr. Göz bozukluklarý görülebilir, yakýngörmekte güçlük çeken çocuklar çoðunluktadýr. Süt diþleri deðiþmeyebaþlar.

-Bencil ve kavgacý olabilir. Bir þeye kýzdýðý zaman onun sorumlusu olarak

annesini görür ve hýncýný ondan almaya çalýþýr. Ýstekleri hiç bitmez.Ýstekleri, çoðunlukla ille de o anda olmasýný istediði þeylerdir. Her þeyinistediði anda ve istediði biçimde gerçekleþtirilmesini bekler. Fýrtýnalý veduygusal bir yaþtýr:

-Her þeyin hepsini ister, paylaþmaktan kaçýnýr. Seçme yapamaz.Suçlanmak, eleþtirilmek istemez, kendine verilen cezalara tepki gösterir.

- Oyunlarda ve ilgi alanlarýnda, kýz ve erkek çocuklar arasýnda farklýlýk izlenir. Her ikiside sürekli, yeni þeyleri denemek ister; yeni oyunlar yaratýr ve uygular; birçokhayalirollere girer. Grup oyunlarýndan çok hoþlanýr.

-Bazý sorumluluklar yüklenir, söylenenleri dikkatle dinler, dikkat süresi uzar. Kendisiylegerçek nitelikte eðitim uygulamalarý yapýlacak bir çaða gelmiþtir. Bu yaþta bazý çocuklar okula baþlayabilir ve baþarýlý olabilirler (özellikle kýz çocuklar).

::::::::::::::::

EK 2

EVDE YAPILABÝLECEK YARATICI OYUN FAALÝYETLERÝ (Ne Ekersen Onu Biçersin

-Zafer Sükan- Redhouse Yayýnlarý)

YEMEK YAPIYORUZ



Anne muttakta yemek yaparken, çocuða küçük kaplara biraz pirinç,mercimek, bulgur, kuru fasulye gibi malzemeler koyar, bir kaþýklabunlarý karýþtýrmasýný, birinden diðerine aktarmasýný, kendinceyemek yapmasýný söyler.

BALONLAR DÜNYASI

Plastik bir bardaða biraz su konur, içine 2 damla sývý deterjan, veya birazsabun tozu eklenir. Bir kamýþ, boþ bir iplik makarasý veya ucu daire þeklindekývrýlmýþ bir telle çocuðun sabunlu suyla balonlar yapmasý saðlanýr. Kamýþlayapýldýðýnda bardaðýn altýna bir tabak koymakta yarar vardýr.

BEN KÝMÝM?

Çocuða istediði bir hayvaný taklit etmesi söylenir: 4 ayak üstündeyürümesi, o hayvanýn sesini taklit etmesi, gibi. Anne veya diðer çocuklar hangihayvaný yaptýðýný bulacaktýr.

KÜÇÜK EVOrta boy bir masanýn üzerine, kenarlarý yere kadar sarkacak biçimde çarþaf

ya da battaniye örtülür. Çocuk istediði evcilik oyuncaklarýný, el fenerini, bebeðinialarak masanýn altýna girer, içinde istediði gibi evcilik, bakkalcýlýk oynar.

BAKMADAN BUL

Evde bulunan ufak tefek günlük eþyalardan bir çift:

çatal

kaþýk

mandal

kalem

toka

makara

anahtar

gazoz kapaðý

tarak

düðme (büyük)

limon

patates

soðan

mendil

pamuk



Çift olan eþyalar birer birer iki ayrý kese kaðýdýna bölünür. Anne yada iki çocuktan birisi, teker teker kese kaðýdýndan bir eþya çeker,karþýsýndaki oyuncudan kendi torbasýnýn içine elini daldýrýp, bakmadan, elyardýmýyla, o eþyanýn eþini bulmasýný ister. Çocuklarýn yaþý büyükse,zaman tutulur, torbasýndaki eþyalarý en kýsa sürede bulan kazanýr; veya, birkiþi beþ eþya bulduktan sonra, sýra diðerlerine geçer.

ÞEN BAKKAL

Alçak bir iki sehpa veya iki sandalye arasýna uzatýlmýþ bir tahta kalas, 2-3kese kaðýdý, ufak plastik kutu veya bardaklar, çay tabaklarý, fasulye, mercimek; kaðýtlý þeker, bisküvi, meyve gibi satýlýk yiyecekler. Para yerine geçecek iridüðmeler, veya kartondan kesilmiþ bozuk paralar.

Malzeme tezgahýnýn üstüne dizilir, bakkal dükkanýn önüne büyükharflerle Ayþe'nin. Bakkal Dükkaný gibi bir tabela hazýrlanýr, karton paralarýnüstüne sayýlar yazýlýr ve bakkalcýlýk oynanýr.

HAVUÇ BAHÇESÝHavuçlarýn yaprak veren kalýn tarafýndan 3-4 santim boyunda parçalar

kesilir. Bu parçalar, dibinde biraz su olan plastik veya eski bir tabaðýn içine, yapraklarý üste gelecek þekilde oturtulur. Birkaç gün içinde, havucun üstyapraklarý filizlenmeye baþlayýp yeþerecektir. Tabaðýn içindeki su süreklitakviye edilmelidir.

BÝR BAHÇE YAPALIM

Bir avuç kurufasulye veya mercimek, biraz pamuk.

Bir çukur tabaða, pamuk yayýlýr, üzerine kuru fasulye veya mercimek,veya yarýsýna fasulye, yarýsýna mercimek dizilir, üstleri tekrar pamuklaörtülür ve suyla ýslatýlýr. Bir müddet sonra fasulye ve mercimekler köksalacak ve saplarý uzayacaktýr. Ýstenirse bir süre sonra toprak doluyoðurt kaplarýna aktarýlabilir.

MOZAÝK Karton, kýrmýzý, yeþil mercimek, arpa þehriye, tel þehriye, pirinç,kuru fasulye, v.b. yapýþkan.

Kartonun üzerine çiçek, balýk, ev veya diðer bir resim çizilir, resmin içineyapýþkan sürülür ve çocuk önünde tabaða ayrý ayrý konmuþ mercimek, þehriyegibi malzemeyi istediði gibi yapýþkan sürülmüþ yerlere yapýþtýrarak resmi tamamlar.

BEN POLÝSÝM

Kartondan bir yýldýz kesilir, üstü çukulata veya sigara paketindençýkan yaldýzlý kaðýtla kaplanýr, kartonun arkasýndan çengelli iðneseloteyple geçirilir ve çocuk polis, bekçi veya trafik görevlisi olmakistediðinde göðsüne takýlýr.

MANTAR GEMÝLER

3 þiþe mantarý kibrit çöpü, yapýþkan, kaðýt.

Üç þiþe mantarý yapýþkan (tercihen UHU) ile enleri boyunca birbirlerineyapýþtýrýlýr. Ortadakinin ortasýna bir ufakdelik açýlarak bir kibrit çöpüveya kürdan diklemesine yapýþtýrýlýr. Üçgen þeklinde kesilmiþ bir kaðýt



parçasý ile yelken yapýp kürdan veya kibrite geçirilir. Ufak bir leðen birazsu ile doldurutup yelkenli yüzdürülür.

YAPRAK TABLOSU

Deðiþik ve çeþitli yapraklar, karton, yapýþkan.

Yapraklar eski gazete veya kitap sahifeleri arasýna yerleþtirilerek birkaç günkurutulur.Sonra karton üzerine istenilen þekiller verilerek yapýþtýrýlýr.

MAKARNADAN KOLYELER

Ortasý delik kalýn makarnalar sulu boya ile boyanarak kurutulur.Çocuða verilen bir sicime istediði gibi geçirmesi söylenir. Sonuçta kolye,pencereye asýlacak süsler, bilezikler v.b. elde edilir.

PATATES, YAPRAK BASKISI

Patates ortasýndan düzgün bir þekilde kesilir, her iki kesik tarafabýçakla þekil çizilerek, þekil yüksekte kalacak biçimde etrafý yontulur.Kesilen þekil suluboya ile boyanarak beyaz bir kaðýda bastýrýlarak istenenþekilde resimler yapýlabilir. Ayný yöntem kuru yapraklarý boyayýp kaðýdabastýrarak da elde edilebilir.

KOMÝK MAKARALAR

Boþ makara, karton, kalem, boya, yapýþkan.

Makaranýn iki baþýna yapýþtýrýlmak üzere karton üzerine hayvanþekilleri çizilir. Hayvanýn ön kýsmý makaranýn bir ucuna arka kýsmý da diðerucuna yapýþtýrýlýr. Yün artýklarý veya iplikle kuyruk, býyýk, yele gibi ekler

bu hayvancýklarý daha sevimli ve eðlenceli yapacaktýr.

KUKLA TÝYATROSU

Eski çorap veya eldivenlerin üzerine göz yerine düðme, saç veya yeleyerine yün, aðýz burun yerine küçük kumaþ parçalarý dikilerek, çocuklarýn içineellerini sokarak oynayabilecekleri kuklalar yapýlýr.

OYUN HAMURU

2 bardak tuz, 2-3 bardak su ile karýþtýrýlýr ve kaynama noktasýna gelinceyekadar ateþte ýsýtýlýr. Ayrý bir kapta 1 bardak mýsýr niþastasý 1 bardak soðuksoda karýþtýrýlýr ve bu karýþým hýzlý hýzlý çarparak sýcak karýþýmaeklenir. Hamuru esnekleþtirmek için gerektiði kadar su damlatýlarak iyiceyoðurulur. Elde edilen hamurla çocuklar diledikleri þey ve þekilleri yaparlar.Yapýlan þekiller iki gün içinde oda ýsýsýnda sertleþir, sonra istenirseboyanabilir. Bu seramikten kalýcý süsler, boncuklar yapýlabilir. Daha kolay biryöntem: 1 bardak un, 1 bardak tuz, 1 çorba kaþýðý sývý yað, yeterince sukarýþtýrýlýr ve 2-3 dakika yorulur. Tekrar kullanýlabilmesi için bir naylon torbadasaklanabilir.

Son.

Kaynaklar

1- Abadan-Unat N. Toplumsal Deðiþme ve Türk Kadýný. TürkToplumunda Kadýn, Araþtýrma, Eðitim, Ekin Yayýnlarý Ticaret A.Þ.



1982, s: 1-32

2- Buscaglia, L. Birbirimizi Sevebilmek. (Çev. Ebcioðlu N.) ÝnkilapKitabevi, 1982.

3- Cüceloðlu, D. Ýnsan Ýnsana. Altýn Kitaplar 1979.

4- Faber A: Mazlish Elaine. How To Talk so Kids Will Listen and Listen SoKids Will Talk. Avon Books, 1982.

5- Faber A: Mazlish, E. Liberated Parents Liberated Children. Avon Books,1975.

6- Geçtan, E. Ýnsan Olmak, Adam Yayýncýlýk, 1984.

7- Fiþek G.O.: Sükan Z. Çocuðunu ve Siz. Türkiye'de Okulöncesi ÇocukGeliþimi ve Eðitim Projesi, M.E.B. 1983.

8- Gordon, T. Parent Effectiveness Training. Peter M. Wyden Ýnc. New

York, 1970.10- Gordon, T. P.E.T. in Action, Wyden Books, 1976.

11- Lewis, M.: Rosenblum, L.A. The Development of Affect, PlenumPress, New York, 1978.

12- Kaðýtçýbaþý, Ç. Çocuðun Deðeri. Boðaziçi Üniversitesi, Ýdari BilimlerFakültesi 1981.

13- Kaðýtçýbaþý Ç. Sex Roles, Family and Community in Turkey.Ýndiana University Turkish Studies 3, 1982.

14- Kandiyoti, D. Kadýnlarda Psiko-Sosyal Deðiþim Kuþaklar ArasýndaBir Karþýlaþtýrma. Türk Toplumunda Kadýn, Araþtýrma, Eðitim, EkinYayýnlarý Ticaret A.Þ., 1982 s: 311-339.

15- Kýray, M. Küçük Kasaba Kadýnlarý. Türk Toplumunda Kadýn,Araþtýrma, Eðitim, Ekin Yayýnlarý Ticaret A.Þ., 1982, s: 341-356.

16- Le Compie, G. Türkiye'de Aile-Ýçi Çocuk Geliþimi ve Eðitimi Sistemi,Türkiye'de Okulöncesi Çocuk Geliþimi ve Eðitimi Boðaziçi ÜniversitesiÝdari Bilimler Araþtýrma ve Uygulama Enstitüsü M.E.B. 1982.

17- Maccoby, E.E. Social Development, Harcourt Brace Javonovich Ýnc. 1980.

18- Okman, G; Maktav, S. Çocuk Geliþiminin Temel Ýlkeleri. Türkiye'deOkulöncesi Çocuk Geliþimi ve Eðitim Projesi, Boðaziçi Üniversitesi Ýdari BilimlerAraþtýrma ve Uygulama Enstitüsü M.E.B. Yayýnlarý 1982.

19- Özbay, F. Türkiye'de Kýrsal-Kentsel Kesimde Eðitimin KadýnlarÜzerine Etkisi. Türk Toplumunda Kadýn, Araþtýrma, Eðitim,Ekin Yayýnlarý A.Þ., 1982, s: 171-197.

20- Satir, V. Peoplemaking. Science and Behavior Books, 1972.

21- Scott Peck, M. The Road Less Traveled. A Touchstone Book, 1978.

22- Sükan, Z. Okulöncesi Etkinlikleri. Türkiye'de Okulöncesi ÇocukGeliþimi ve Eðitimi Projesi, M.E.B. 1983.



23- Sükan, Z. ve diðerleri. Okulöncesi Eðitimi El Kitabý, ÝstanbulRedhouse Yayýnevi, 1978.

24- Yörükoðlu, A. Çocuk Ruh Saðlýðý. Türkiye Ýþ Bankasý KültürYayýnlarý 1986.

25- Yörükoðlu, A. Gençlik Çaðý. Türkiye Ýþ Bankasý Kültür Yayýnlarý, 1986.

leyla navaro - benİ duyuyor musun

Documents