Hans DirksenWim van de GeestFrens SchuringPeter Takens Frank Verhoeven

WORKSHOP KRINGLOOPLANDBOUW

Programma

Ochtend: - Voorstelrondje Wie ben ik en wie bent u en waar liggen uw toekomstige uitdagingen?

- De kringloop (film), milieubeleid (schoon & zuinig)

- Meer melken van eigen bodem!- Koeien voeren draait om 1) structuur en 2)

energie - Invulling “blije aarde”Lunch ± 12:15 uur Middag: - Rondje gastbedrijf doorlichten kringloop en

rantsoen- Afsluiting, papierwerk, aanbevelingen en

goede voornemens! Einde ± 14:30 uur

1972 Geboren te Udenhout melkveebedrijf 35 koeien 18 ha ten westen van Tilburg

1984 MAVO Berkel Enschot1988 Middelbare Agrarische School Boxtel1991 Hogere Agrarische School Den Bosch1995 Wageningen Universiteit – Dierwetenschappen

1997 Onderzoeker Wageningen Universiteit1999 Projectleider WUR onderzoeksproject Noordelijke Friese Wouden

2004 Expertmissie Nicaragua (ICCO)

2005 Start eigen bedrijf: Boerenverstand Consultancyprojecten op het gebied van duurzame landbouw, streekproducten, reductie broeikasgassen, integratie natuurbeheer, etc.

2007 Start bedrijf Boerenbox BV (pakketjes met streekproducten)

2008 Samenwerking ETC Adviesgroep en Dirksen Management Support www.boerenverstand.org , www.duurzaamboerblijven.nl en www.boerenbox.nl

Frank Verhoeven

Kort even een typering van uw bedrijf, waar liggen uw uitdagingen en wat u denkt hier te kunnen leren?

Wie bent u?

Administratie

Presentielijst en actieplannen invullen graag aanvullen en samen met evaluatieformulier terug

Inventarisatie: wie wil verder met verdieping eigen bedrijfscijfers economie en kringloop? Er is budget voor cijferanalyse van alle CONO melkveehouders!

Interesse? uitnodiging volgt voor volgende bijeenkomst met de eigen kringloopcijfers. Verzoek direct te tekenen voor machtiging BLGG en CRV.

Klara 34

Mest:123,6 kg N/jaar

(Kracht)voer:soja, raap, tarwe, etc. 1 hectare +1 hectare elders

Klara 34

Kunstmest:225 kg N/ha

11.500 kg melk/jaar 3,80 % vet 3,40 % eiwit22 ureum

MethaanKg CH4

lachgasKg N2

De optimale koe, het optimale bemestingsniveau, optimale grasland, etc.

Maar….Klara 34 graast hier:

Conflicten met natuur-en landschapsbeheer

of hier…

Conflicten met waterkwaliteit

of ze is vervangen …

Aankleding van het landschap

HET DRAAIT NIET OM KLARA MAAR OM HET BEDRIJF!

FILM

OP EIGEN KRACHTWINST VOOR BOER EN MILIEU MET DE KRINGLOOP

Meijer - WitteveenOmvang: 56 ha (40.5 ha gras/15.5 ha mais)

Arbeid: 1.5 vak Veestapel: 120 melkkoeien

80 stuks jongveeProductie per ha: 20.520 kg meetmelk Productie per koe: 9.380 kg meetmelkUreum 19Krachtvoerkosten Euro per kg mm 5,41Kritieke melkprijs 24,49Omzet en aanwas 3,70Vervangingspercentage 21Gezondheidskosten curatief 0,45

Wat is er aan de hand?

Schaal vergroting: we moeten eenvoudig en goedkoop grote koppels koeien melken

Maatschappelijke/ruimtelijke druk (dure grond)

Minder mest/stikstof per hectare (onderbouwing derogatie)

Mestwetgeving zet randvoorwaarden voor toekomst

Fosfaat wordt beperkende factor (2013?)

Spreiding biedt kansen!

4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 110000.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

Voerkosten (€ / 100 kg melk) vs melkproductie/koe

6 ct verschilX 500.000 liter= INKOMEN!

basis = de kringloop!

Aanvoer(kracht)voer

AfvoerMelk en

vlees

REST = mest

Eigen voer(berekend)

MINAS

BEX

(kunst)mest aankoop

Optimaliseer bedrijf ipv koe: voor maximaal economische rendement

Minder (kracht) voer aankopen

Meer liters uit minder input

Meer mest plaatsen op eigen bedrijf

Betere kwaliteit voer winnen(zelf krachtvoer telen?)

Hoe extensiever, hoe belangrijker om te melken van eigen land!

Mest beter benutten!

Robuuste koeien met minder (dierenarts)kosten die ouder worden

Betere bodemkwaliteit, hogere opbrengsten, verhogen NLV

Betere benutting eigen ruwvoer(meer melk uit grasminder broei)

Beetje kunstmest voor de eerste snedes

Van generiek naar bedrijfsspecifiek (derogatie, natura 2000, kaderrichtlijn water, klimaat, etc onderbouwing milieuprestaties)

N P C aanvoer(kracht)voerExterne hectares

N P C AfvoerMelk + vlees

N berekend BEA (bedrijfsspecifieke

AmmoniakEmissie)

N P C Eigen voer(berekenduit de BEX)

N OVERSCHOT – N uit NH3= N BODEMOVERSCHOT = BEN = voorspelling Nitraat!

N berekend BEX (bedrijfsspecifieke

excretie)

P OVERSCHOT = P BODEMOVERSCHOT

N P C aanvoer (kunst)mest

CO2 uitstoot (methaan)

CO2 uitstoot (lachgas)

CO2 vastlegging (organische stof)

NETTO OPNAME GRAS/MAIS

BRUTO PRODUCTIE GRAS/MAIS

INKUIL- EN OPSLAGVERLIEZEN

BEWEIDINGSVERLIEZEN

Wie weet hoeveel de koeien van eigen land vreten?

Van generiek naar bedrijfsspecifiek (= BEX)

aankoop voer

eigen ruwvoer

mest

melk en vlees

verliezen

VEM behoefte van het vee voor melk en onderhoud- VEM aankoop (krachtvoer en bijproducten)

= VEM van eigen land (in ruwvoer)

Kuilanalyses bepalen gehaltes VEM, N en P in eigen ruwvoer

Management instrument: Benut meer van eigen land!

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

11000

12000

Uitdaging?

Netto kVEM benutting/ha

Bron: 60 melkveehouders in Achtkarspelen (Fr)

In welke situatie zit u?

grasland & voedergewassen

100% grasland

intensief

extensief

Bedrijven met grasland genoeg, veelal ook een groot aandeel beheersland hebben

Bedrijven met land genoeg, maar een groot deel van het eigen krachtvoer zelf verbouwen.

Bedrijven met alleen grasland, maar veel koeien per hectare.

Bedrijven die intensief zijn met veel akkerbouwmatig grondgebruik.

grasland & voedergewassen

100% grasland

intensief

extensief

Bedrijven met grasland genoeg, veelal ook een groot aandeel beheersland hebben

Bedrijven met land genoeg, maar een groot deel van het eigen krachtvoer zelf verbouwen.

Bedrijven met alleen grasland, maar veel koeien per hectare.

Bedrijven die intensief zijn met veel akkerbouwmatig grondgebruik.

productie per koe geen issue, liever paar koeien meer mits de stalruimte dit toelaat. Andere (dubbeldoel) rassen worden interessant

hogere productie per koe kan hier interessant zijn, verschillende (kleinere) partijen gras(kuil) maken, “strippgrazing”

productie per koe geen issue (?)deel krachtvoer zelf telen. Eventueel verkoop hoofdgewas en bijproduct voor de melkveehouderij

Hogere productie per koe kan hier interessant zijn, veel voer telen voor laagst mogelijke prijs. Bouwplan met 3 tot 5 jaren grasklaver, 1 jaar snijmaïs en 1 jaar graan.

Optimaal rantsoen afhankelijk van bedrijfssituatie

grasland & voedergewassen

100% grasland

intensief

extensief

Bedrijven met grasland genoeg, veelal ook een groot aandeel beheersland hebben

Bedrijven met land genoeg, maar een groot deel van het eigen krachtvoer zelf verbouwen.

Bedrijven met alleen grasland, maar veel koeien per hectare.

Bedrijven die intensief zijn met veel akkerbouwmatig grondgebruik.

Discussie

Wie heeft er een duidelijke bedrijfsstrategie?

Hoe benut ik meer van eigen land?

Minder krachtvoer voeren ….en van ruwvoer tekort naar ruwvoeroverschot? Onze uitdaging?

• BSK syndroom voorkomen• De aandacht naar voederwinning en conservering• Beperkt voeren ipv onbeperkt voeren (structuur!)• Fokken op koeien die melk geven uit eigen voer• Meer weidegang? Pure graze?• Precies het goede bijvoeren (gemalen tarwe om

de structuur in de brand te zetten)

Koeien voeren!

Rantsoen op 2 niveau’s KORTE TERMIJN = melkafrekening

LANGE TERMIJN = kringloop!

STRUCTUUR ENERGIE EIWIT Rijk Arm Arm

DE KOE ALS SPIL IN DE KRINGLOOPLANDBOUW

MINDERHOUDHOEVE ONDERZOEK

Voedermiddel Aandeel in %

Stro 5 – 10

Mais silage/GPS 30 – 35

Gras/grassilage/Grasbrok

30 – 40

Bietenpulp 5

Bierbostel 5

Mengvoer 15 - 20

Resultaat Minderhoudhoeve Landelijk Minderhoudhoeve

VEM/kg DS 975 875DS OPNAME kg 20 – 23 20 - 23RE% 18 15OEB g > 300 0KG melk 8300 8700% vet 4,30 4,30% eiwit 3,40 3,37 Ureum mg/dl 20 - 30 < 20 N-eff. Koe 25% 35%Kg N/ton DM 4,9 3,4% N organisch 50% 65%C/N verhouding 7 11

Maximale herkauwactiviteit

Suiker ZetmeelKrachtvoer

Suiker ZetmeelKrachtvoer

Ruwvezel Hooi, Stro Ruwvezel Hooi, Stro

18 % RE

14 % RE

Regulier

Minderhoudhoeve

Laag eiwit

Hoog eiwit

Speeksel

Speeksel

Herkauwen stimuleert speekselproductie

Productie speeksel 150 – 200 liter/dag Bufferen van de pens o.i.v.:

- Natrium bicarbonaat – speeksel bevat 0.7-0.9 %- Natrium bicarbonaat – 1050 – 1800 gram Na(CO3)2

Speeksel bevat enzymen – voorvertering Via speeksel komt ureum weer terug in de pens

(stikstof kringloop) Minimale herkauwactiviteit 60 slagen per voerbolus

noodzakelijk voor goede absorptie voedingsstoffen

Speeksel bevat schuimremmers

Functie van herkauwen

Situatie ruwvoer: Aanvulling: Graskuil vochtig, hoog RE, laag suiker Eiwit traag, FOS snelGraskuil droog, hoog RE, normaal suiker Eiwit sneller, FOS tragerGraskuil vochtig, laag RE, laag suiker Eiwit trager, FOS snelGraskuil droog, laag RE, hoog suiker Eiwit snel, FOS traagMaiskuil vochtig, normaal zetmeel Eiwit trager, FOS tragerMaiskuil droog, zetmeel hoog Eiwit sneller, FOS sneller

Bron: Malenstein

Gewenste aanvulling voor synchronisatie energie en eiwit

Optimaal rantsoen beredeneren

Snellekoolhydraten

Laag eiwit

Hoog eiwit

Dikke mest

Donkere mest

Lichte mest

Dunne mestTrage

Koolhydratengraskuil

Mais

Suiker Stro

Soya

Bierbostel

Bieten pulp

Aardappelproducten

Lucerne

Hooi

Vogeltjeshooi

Citrus pulp

Koolzaad

Tarwe

Vers gras

Geplet graan

Mais gluten

Krachtvoer

GPS

VOEDERMIDDELEN

Structuur

GrasGrassilageHooiGraszaadhooiStructuurgras

LucerneKlaverStroGPSMais

Eiwit

SoyaLijnzaadLupinenAardappeleiwitHerfstgras

KoolzaadBierbostelMaisglutenUreum Vismeel

Energie

GraanMais productenBietenpulpCitrus pulp Perspulp

Vet/”smeermiddel”

AardappelenAAzetmeelVoederbietenMelasseSuikerTapioca

Overige

WaterVitaminesMineralen

BufferGistEnzymenProbiotica

GEHEIM GOEDKOOP V(B)OEREN ZIT IN HET EIGEN VOER!?

Zorg dat er suiker in kan komen

0

50

100

150

200

250

300

4-mei 9-mei 14-mei 19-mei 24-mei 29-mei 3-jun

maaidatum

g/k

g d

s

Suiker

Minder eiwit, meer structuur

0

50

100

150

200

250

300

4-mei 9-mei 14-mei 19-mei 24-mei 29-mei 3-jun

maaidatum

g/k

g d

s

Ruw Eiwit

Ruwe Celstof

INSTRA-LING

TEMP. VOCHT VEM DVE OEBPENSENERGIE

PENSEIWIT

DSOPNAME

ZONNIG

koud

droog 1010 100 30 ++++ - 100

nat 1050 100 50 +++ + 110

warm

droog 900 90 10 ++ -- 85

nat 950 90 40 0 0 90

BEWOLKT

koud

droog 1000 100 70 + + 100

nat 1040 100 90 0 +++ 110

warm

droog 930 90 60 -- 0 85

nat 950 90 80 --- ++ 90

Discussie

Hooi winnen altijd goed? Ook voor bijvoeren in de zomer?

VAN RANTSOEN NAAR MEST EN TERUG

Zichtbaar lage rantsoenefficiëntie

Bron: 56 melkveehouderijbedrijven in Noord-Oost Friesland

min gem max

DS (g/kg mest) 63 94 134

N-tot (g/kg ds) 35 47 60

N-NH4 (g/kg ds) 12 21 33

N-org (g/kg ds) 21 25 31

N-NH4/N-tot (%) 33 45 57

C/N ratio 5.7 8.1 11.7

Spreiding in drijfmest samenstelling

Excretie en RE in het rantsoen

80

90

100

110

120

130

140

130 140 150 160 170 180 190

Berekend RE rantsoen (g kg ds)

N e

xcre

tie

per

GV

E (

kg/ja

ar)

bedrijfsspecifiek

forfaitair

Mestkwaliteit

Goede mest stinkt niet!

DE BODEM

Koester uw bodem als uw vrouw(tenminste als u ze over 10 jaar nog naast u in bed wilt hebben liggen!)

Geen insporing/bodemverdichting Zo MIN mogelijk scheuren Indien scheuren dan consequent en: vanggewassen

inzetten, wisselbouw en organische mest (compost?) Bollen? Korte termijn winst, lange termijn verlies?

Ploegen? korte termijn winst, lange termijn verlies?

Organische Stof gehalteOrganische N gehalte

Mais in continuteelt

Gescheurd Grasland

Oud Grasland

8,9 %0,37 %

4,8 %0,23 %

80 ton/ha meer OS = 1,5 ton/ha meer N-org =100 ton meer CO2 binding!1 ton CO2 = ± 12 Euro waard?

Zelfde grondsoort, ontwatering e.d.Maar verschillend management

1 ton CO2 is de hoeveelheid CO2 die vrijkomtbij 4000 kilometers rijden (benzine bij 10km/l)of bij het opwekken van de elektriciteit van 45huishoudens een week lang of 12.500 kg melk

LET OP: CO2 vastlegging – uitstoot (CO2, CH4, N2) = NETTO CO2 winst/ha?

Hoeksma – Drogeham (Fr)

nitraat-gemiddeld 2009

100

26

0,9 0,50

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

meetnet provincie Bedreven BedrijvenDrenthe

NO

3 (m

g/l

)

grasland (zand)

grasland (veen)

nitraatnorm

Nitraatuitspoeling

DE ECONOMIE

Arbeid (eenvoud: veel koeien kunnen managen)

Diergezondheid/-welzijn (geen gesodemieter)

Goedkoop voeren en zo onafhankelijk mogelijk? Mestplaatsing binnen nieuwe mestbeleid

(derogatie ja/nee)

Geen schaalvergroting om het schaalvergroten ZEKER NIET BIJ HOGE VOERKOSTEN/KG MELK

Lage kostenstrategie van groot belang

Grote spreiding in kostprijs

0 500000 1000000 15000000.00

5.00

10.00

15.00

20.00

25.00

30.00

35.00

kostprijs/100 kg melk vs totaal kg melk geleverd

Zelfde quotum:10ct winst = INKOMEN!

Hoge melkproductie tegen elke prijs?

4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 110000.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

Voerkosten (€ / 100 kg melk) vs melkproductie/koe

Duurzaamheidsrapport

happy planet happy cow

happy people

1 ct per kg melk extra?of gewoon 5 ct kg lagere voerkosten?

Wat krijg je er voor terug? (DMS)

Wat krijg je er voor terug? (DMS)

Administratie

Presentielijst en actieplannen invullen (zijn vooraf via CONO verstuurd graag aanvullen en samen met evaluatieformulier terug aan workshopleider

Inventarisatie: wie wil verder meer verdieping met eigen bedrijfscijfers? (er is budget voor de cijferanalyse van zo’n 60 melkveehouders)

Interesse? uitnodiging volgt voor volgende bijeenkomst over de eigen kringloopcijfers. Verzoek direct te tekenen voor machtiging BLGG en CRV.

Biologisch ondernemen?

Er is nog steeds vraag naar biologische melk!

Bedrijven < 12.500 kg melk/ha zouden (theoretisch) het complete rantsoen zelf kunnen verbouwen!

Topsport = maximale van eigen land en uit eigen koeien halen, ZONDER hulpmiddelen

Stap naar bio uit financieel oogpunt?

Waarom wel? Waarom niet?

Bij twijfel? even naar de CONO bellen!

www.duurzaamboerblijven.nl

SAMENVATTING

Gebruik BEX om je bedrijf en voeding te optimaliseren Mestwet zet bedrijfsmanagement op scherp! Cijfers

(MINAS, BEX, BEA) geven waardevolle managementinfo! Optimaal rantsoen is afhankelijk van de bedrijfssituatie Eiwitgehalte rantsoen kan terug naar 14 tot 15% RE Optimaal rantsoen EERST beredeneren DAN uitrekenen Mestkwaliteit is te sturen! Andere mest = minder

ammoniak = meer bodemleven = meer NLV Meer structuur = Meer herkauwen = veel MEER speeksel

= minder sores = goedkoop b(v)oeren Sturen op doelen (blije aarde) ipv middelen geeft blije

boeren!

VRAGEN ?

Als je de ‘koe als topsporter’ ziet dan kan ik je nu al verklappen dat topsport geld kost en slechts voor weinigen in dit land geld oplevert. Het betekend ook continue op de tenen lopen! Dat is leuk met 30 koeien op de grupstal, maar met 100 koeien is er weinig tijd meer om je met elke individuele koe uitgebreid bezig te gaan houden. Keep it Smart and Simple!