lÍi c∂m ¨n -...

C¨ quan xu†t b∂n : Qu¸ QuËc t’ v“ B∂o v÷ Thi™n nhi™n - WWF Ch≠¨ng tr◊nh ßńgD≠¨ng, Hµ NÈi, Vi÷t Nam

Quy Æfinh sao chäp: C„ th” sao chäp, tr›ch d…n cuËn s∏ch nµy nhªm phÙc vÙ hoπt ÆÈng gi∏o dÙc ho∆c v◊ c∏c mÙc Æ›ch phi th≠¨ng mπi kh∏c mµ khńg c«n xin phäp WWF - Ch≠¨ng tr◊nh ßńg D≠¨ng, tuy nhi™n c«n ghi r‚ nguÂn tµi li÷u khi sao chäp hay tr›ch d…n.

Tr›ch d…n: Matarasso, M. Nguy‘n Vi÷t DÚng vµ ßÁ Thfi Thanh Huy“n. 2003. Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n th˘c hi÷n hoπt ÆÈng gi∏o dÙc mí tr≠Íng vÌi h‰c sinh. Hµ NÈi. WWF Ch≠¨ng tr◊nh ßńg D≠¨ng.

Xu†t b∂n l«n Æ«u: 2003

Thi’t k’: Erika Gildersleeve

ßfia chÿ li™n h÷: WWF Ch≠¨ng tr◊nh ßńg D≠¨ng53 Tr«n PhÛ, Hµ NÈi, Vi÷t Namßi÷n thoπi: +84 4 7338387Fax: +84 4 7338388Email: [email protected] Website: http://www.wwfindochina.org

Nhµ xu†t b∂n Lao ÆÈngGi†y phäp xu†t b∂n sË: 201-1565/XB c†p ngµy 31/12/2002SË l≠Óng xu†t b∂n: 250 cuËn, khÊ: 21,5 x 28cmIn tπi Cńg ty In Cńg Æoµn VN, th∏ng 3/2003

LÍI C∂M ¨N

CÔng vÌi nhñg †n ph»m kh∏c trong bÈ tµi li÷u gi∏o dÙc mí tr≠Íng do WWF Ch≠¨ng tr◊nhßńg D≠¨ng bi™n soπn, cuËn s∏ch nµy dµnh t∆ng chfi Nguy‘n M¸ Hπnh, mÈt ng≠Íi bπn y™uqu˝ cÒa chÛng tí. Lflng nhi÷t huy’t, s˘ tÀn t©m v◊ s˘ nghi÷p gi∏o dÙc mí tr≠Íng vµ t◊nhy™u th≠¨ng con ng≠Íi cÒa chfi Æ∑ truy“n c∂m h¯ng cho chÛng tí trong tıng trang s∏ch.

CuËn s∏ch nµy Æ≠Óc bi™n soπn vµ xu†t b∂n thńg qua s˘ tµi trÓ cÒa D˘ ∏n b∂o tÂn V≠ÍnquËc gia C∏t Ti™n, cÔng vÌi s˘ Òng hÈ nhi÷t t◊nh cÒa ńg Gert Polet, CË v†n tr≠Îng D˘ ∏nvµ ńg Tr«n V®n MÔi, Gi∏m ÆËc V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n. ChÛng tí xin ch©n thµnh c∂m ¨nc∏c c∏n bÈ gi∏o dÙc b∂o tÂn V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n vµ gi∏o vi™n cÒa 12 tr≠Íng h‰c vÔngÆ÷m Æ∑ tham gia sˆ dÙng thˆ nghi÷m tµi li÷u nµy. ß∆c bi÷t, c∂m ¨n bµ Jane Story Æ∑ giÛphi÷u Æ›nh b∂n ti’ng Anh, bµ Erika Gildersleeve Æ∑ thi’t k’ ph«n tr◊nh bµy cho cuËn s∏ch.CuËi cÔng, chÛng tí xin gî lÍi c∂m ¨n Æ’n t†t c∂ c∏c bπn ÆÂng nghi÷p tπi WWF-Ch≠¨ngtr◊nh ßńg D≠¨ng Æ∑ Òng hÈ vµ hÓp t∏c chÛng tí trong cńg t∏c gi∏o dÙc mí tr≠Íng.

Ò

Muc luc

OPGGiiÌÌii tthhii÷÷uu .................................................................... 22

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 11:: S˘ h◊nh thµnh Tr∏i ß†t vµ c∏c sinh vÀt Æ«u ti™n................................................... 77

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 22.. C∏c khu sinh h‰c tr™n Tr∏i ß†t .................. 1111

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 33.. Kh∏i ni÷m ßa dπng sinh h‰c ...................... 1199

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 44.. CuÈc phi™u l≠u cÒa n≠Ìc ......................... 2277

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 55.. N®ng l≠Óng tı Æ©u? ................................. 3311

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 66.. Kh› hÀu vµ c©y xanh ................................. 3355

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 77.. S˘ th›ch nghi cÒa th˘c vÀt ......................... 3399

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 88.. Ngu˛ trang .............................................. 4433

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 99.. ßÈng vÀt ®n thfit vµ con mÂi ..................... 4455

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1100.. ßi t◊m nï sËng ...................................... 4499

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1111.. Quan h÷ giã c∏c loµi sinh vÀt ................. 5511

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1122.. Mπng l≠Ìi s˘ sËng .................................. 5533

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1133.. Hoπt ÆÈng cÒa h÷ sinh th∏i ..................... 6611

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1144.. Ki”m so∏t x„i mfln ................................. 6699

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1155.. Vflng ÆÍi ............................................... 7711

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1166.. ßo chi“u cao c©y ................................... 7777

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1177.. Tí lµ ai ? .............................................. 7799

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1188.. D©n sË vµ Tr∏i ß†t ................................. 8811

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1199.. M˙ t´m vµ c∏c h÷ sinh th∏i ..................... 8877

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2200.. V®n ho∏ vµ mí tr≠Íng ........................... 9933

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2211.. Bπn ngh‹ g◊ v“ loµi g†u? .......................... 9999

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2222.. Khai th∏c tµi nguy™n thi™n nhi™n ............. 110033

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2233.. MËi Æe doπ ÆËi vÌi c∏c loµi sinh vÀt ........ 110099

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2244.. Bπn quan t©m tÌi r∏c Æ’n Æ©u? ............... 111133

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2255.. U ph©n xanh ......................................... 111177

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2266.. T≠ v†n x©y nhµ ...................................... 112211

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2277.. Ra quy’t Æfinh d˘ ∏n lµm Æ≠Íng ............... 112255

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2288.. B∏o t≠Íng Xanh ..................................... 112299

HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2299.. Kh∏m ph∏ thi™n nhi™n ............................ 113311

S˘ nngghhii÷÷pp bb∂∂oo ttÂÂnn tthhii™™nn nnhhii™™nn ll©©uu ddµµii cchhÿÿ cc„„th” Æi Æ’n thµnh cńg khi m‰i c∏ nh©n Æ“uc„ tr∏ch nhi÷m b∂o v÷ c∏c nguÂn tµi nguy™n

Æa dπng sinh h‰c. ß” khuy’n kh›ch con ng≠Íi thayÆÊi hµnh vi vµ tham gia vµo hoπt ÆÈng b∂o tÂn, mÁic∏ nh©n c«n c„ ba Æi“u. Th¯ nh†t, h‰ c«n ph∂i th†yr‚ vµ hi”u r‚ nhñg v†n Æ“ mµ con ng≠Íi vµ mítr≠Íng Æang ph∂i ÆËi m∆t. Th¯ hai, h‰ c«n bi’t chæch‰ sœ Æ≠Óc lÓi g◊ n’u ph∂i thay ÆÊi vµ ph∂i g∏nh chfiunhñg hÀu qu∂ g◊ n’u h‰ khńg thay ÆÊi. Vµ cuËicÔng, h‰ c«n c„ nhñg gi∂i ph∏p thay th’ cho lËi

sËng ∂nh h≠Îng ti™u c˘c Æ’n mí tr≠Íng nh≠ hi÷nnay mµ lÓi ›ch cÒa h‰ v…n Æ≠Óc Æ∂m b∂o. Nhñgnguy™n tæc nµy th˘c s˘ ÆÛng Ææn cho c∂ ng≠Ïi lÌnl…n trŒ em.

Tı bao l©u nay, chÛng ta v…n th≠Íng quan ni÷m “TrŒ emch›nh lµ T≠¨ng lai”. ThÀt ch› l˝ khi nhæc lπi Æi“u nµy vµ

chÛng tí thÀt s˘ r†t t©m Ææc vÌi nhÀn xät Æ„. DÔsÌm hay muÈn th◊ trŒ em cÚng sœ lµ ng≠Íi Æ¯ng rag∏nh v∏c tr∏ch nhi÷m b∂o v÷ mí tr≠Íng. CÔng vÌith’ h÷ cha anh, t≠¨ng lai cÒa s˘ nghi÷p nµy tu˙

thuÈc vµo c∏c th’ h÷ con em vµ ch∏u chæt cÒa chÛngta trong nÁ l˘c nhªm Æ∏p ¯ng c∏c nhu c«u cÒa cuÈc sËng hµngngµy, ÆÂng thÍi b∂o v÷ Æ≠Óc mí tr≠Íng cÒa Tr∏i ß†t nµy.

Thńg th≠Íng, trŒ em h‰c tÀp vµ l‹nh hÈi thńg qua nhñg Æi“uc∏c em nh◊n vµ nghe th†y. Tı khi sinh ra cho Æ’n Æ’n tuÊitr≠Îng thµnh, vi÷c h‰c cÒa trŒ em bæt Æ«u bªng Æfinh h◊nh ˝t≠Îng, ti’p Æ„ h‰c c∏ch ph©n t›ch b∂n ch†t s˘ vi÷c vµ sau Æ„Æ≠a ra c∏c quy’t Æfinh. Nhñg ki’n th¯c mµ trŒ em h‰c Æ≠Óch´m nay sœ tπo d˘ng n“n t∂ng cho quan Æi”m vµ gi∏ trfi mµ c∏cem sœ theo ÆuÊi trong t≠¨ng lai. V◊ th’, Æi“u c†p thi’t lµ chÛngta ph∂i ti’p tÙc dπy cho trŒ em v“ mí tr≠Íng, mang Æ’n choc∏c em nhñg c¨ hÈi kh∏m ph∏ th˘c t’ thi™n nhi™n vµ tπo d˘ngcho c∏c em mËi quan t©m Æ’n mí tr≠Íng. ChÛng ta cÚng ph∂itrang bfi cho trŒ em nhñg k¸ n®ng c«n thi’t Æ” c∏c em trÎ n™nnhñg cńg d©n c„ tr∏ch nhi÷m vµ bi’t sËng hµi hoµ vÌi thi™nnhi™n.

Gioi thieu

- Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc Mí tr≠Íng vÌi H‰c sinh -

CuËn s∏ch nµy Æ≠Óc bi™n soπn theo hai mÙc Æ›ch Æ∑ Æ≠Óc Æ∆t ra. MÙc Æ›ch th¯ nh†t lµnhªm t®ng c≠Íng n®ng l˘c cho gi∏o vi™n trong vi÷c x©y d˘ng c∏c ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc mítr≠Íng (GDMT) ngoπi kho∏ theo h≠Ìng hµnh ÆÈng cho c∏c tr≠Íng trung h‰c c¨ sÎ. MÙcÆ›ch th¯ hai lµ nhªm bÂi d≠Ïng cho trŒ em Æ” khi tr≠Îng thµnh c∏c em c„ th” theo ÆuÊic∏ch sËng hoµ hÓp, Æem lπi t∏c ÆÈng c„ lÓi cho th’ giÌi t˘ nhi™n. Trong tµi li÷u nµy c„ 29hoπt ÆÈng Æ∑ Æ≠Óc thi’t k’, t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi sË tu«n h‰c hµng n®m cÒa nhµ tr≠Íng, theok’ hoπch mÁi tu«n th˘c hi÷n mÈt hoπt ÆÈng. Tµi li÷u h≠Ìng d…n nµy sœ cung c†p cho gi∏ovi™n c∏c cńg cÙ toµn di÷n Æ” th˘c hi÷n c∏c hoπt ÆÈng h‰c tÀp v“ mí tr≠Íng mÈt c∏chth›ch thÛ ÆËi vÌi h‰c sinh.

Phflng GDMT cÒa WWF-Ch≠¨ng tr◊nh ßńg D≠¨ng Æ∑ Æ≠a ra c∏c mÙc ti™u gi∂ng dπy d˘atr™n mÈt phπm vi ti’p cÀn Æa ngµnh cÒa nhi“u l‹nh v˘c mµ chÛng tí cho rªng ng≠Íi h‰cc«n c„ c∏c ki’n th¯c Æ„, Æ” c„ th” tham gia vµo cńg t∏c b∂o ÆÂng thi™n nhi™n. C∏c hoπtÆÈng trong tµi li÷u nµy Æ≠Óc thi’t k’ d˘a tr™n ›t nh†t mÈt mÙc ti™u ki’n th¯c, ÆÂng thÍi mÁimÙc ti™u ki’n th¯c cÚng Æ≠Óc Æ“ cÀp ›t nh†t mÈt l«n. CuËn gi∏o tr◊nh Æ«y ÆÒ nµy sœ ÆemÆ’n cho h‰c sinh s˘ hi”u bi’t toµn di÷n v“ s˘ vÀn hµnh cÒa Tr∏i ß†t, v“ t∏c ÆÈng cÒa conng≠Íi l™n Tr∏i ß†t vµ nhñg hµnh ÆÈng con ng≠Íi c„ th” lµm Æ” b∂o v÷ hµnh tinh sËngnµy. C∏c mÙc ti™u gi∏o dÙc trong tµi li÷u nµy gÂm c„:

KKhhuu vv˘cc vvµµ vvfifi ttrr›› GiÛp ng≠Íi h‰c c„ Æ≠Óc Æfinh h≠Ìng c¨ b∂n v“ mí tr≠Íng Æfiaph≠¨ng vµ quËc gia. ßÂng thÍi, giÛp h‰ nhÀn th¯c Æ≠Óc rªng Tr∏i ß†t - ngí nhµ cÒaloµi ng≠Íi, hi÷n Æang trÎ n™n ngµy cµng nh· h¨n v“ thÍi gian, kho∂ng c∏ch vµ c∏cnguÂn tµi nguy™n.

KKhh›› qquuyy””nn vvµµ vvÚÚ ttrrÙÙ GiÛp ng≠Íi h‰c m´ t∂ vµ Æo Æ≠Óc c∏c y’u tË kh› hÀu Æ¨n gi∂ntrong mí tr≠Íng Æfia ph≠¨ng, qua Æ„ giÛp h‰ Æ∏nh gi∏ cao vai trfl cÒa c∏c y’u tË nµytrong qu∏ tr◊nh s∂n xu†t l≠¨ng th˘c. GiÛp ng≠Íi h‰c hi”u Æ≠Óc vai trfl cÒa kh› quy”nÆËi vÌi ÆÍi sËng cÒa c∏c loµi ÆÈng, th˘c vÀt, ÆÂng thÍi c„ kh∂ n®ng x∏c Æfinh Æ≠Óc c∏ckhu sinh h‰c ch›nh tπi Æfia ph≠¨ng h‰ vµ tr™n th’ giÌi.

CC∏∏cc ddππnngg ÆÆ††tt,, tthhÊÊ nnhh≠≠ÏÏnngg vvµµ kkhhoo∏∏nngg vvÀÀtt GiÛp ng≠Íi h‰c bi’t rªng Æ†t luń vÀn ÆÈngvµ hi”u Æ≠Óc: (a) Æ†t Æ≠Óc h◊nh thµnh nh≠ th’ nµo, (b) Æ†t ch¯a c∏c sinh vÀt vµ giÛpc©y ph∏t tri”n, (c) Æ†t bfi x„i mfln vµ bπc mµu. H‰ cÚng c«n hi”u Æ≠Óc mËi quan h÷giã Æ†t vµ c∏c sinh vÀt. ßÂng thÍi cho h‰c vi™n th†y rªng nguÂn tµi nguy™n kho∏ngvÀt tr™n Tr∏i ß†t lµ h˜u hπn.

TThh˘cc vvÀÀtt vvµµ ÆÆÈÈnngg vvÀÀtt GiÛp ng≠Íi h‰c bi’t vµ c„ kh∂ n®ng x∏c Æfinh v´ sË c∏c loµiÆÈng, th˘c vÀt trong mí tr≠Íng sËng cÒa m◊nh. GiÛp h‰ c∂m nhÀn Æ≠Óc ˝ ngh‹a cÒamπng l≠Ìi s˘ sËng vµ chuÁi th¯c ®n; hi”u Æ≠Óc s˘ t≠¨ng t∏c khńg ngıng giã Æ†t, kh›quy”n, th˘c vÀt (t∏c nh©n s∂n xu†t), ÆÈng vÀt vµ con ng≠Íi (t∏c nh©n ti™u thÙ). ßÂngthÍi, h‰ cÚng c«n nhÀn th¯c Æ≠Óc c∏c loµi sinh vÀt nguy c†p Î m¯c ÆÈ Æfia ph≠¨ng vµtoµn c«u, c∏c mËi Æe doπ ÆËi vÌi chÛng vµ c∏c bi÷n ph∏p b∂o tÂn.

NN®®nngg ll≠≠ÓÓnngg GiÛp ng≠Íi h‰c nhÀn bi’t s˘ tÂn tπi cÒa n®ng l≠Óng d≠Ìi c∏c dπng kh∏cnhau vµ kh∂ n®ng ki”m so∏t n®ng l≠Óng cÒa con ng≠Íi. GiÛp h‰ hi”u Æ≠Óc c∏c chutr◊nh n®ng l≠Óng vµ n®ng l≠Óng bæt nguÂn tı m∆t trÍi. GiÛp ng≠Íi h‰c c„ hi”u bi’t v“nguÂn gËc h◊nh thµnh nhi™n li÷u ho∏ thπch vµ t∏c ÆÈng con ng≠Íi g©y ra do sˆ dÙngloπi nhi™n li÷u nµy.

- GiÌi thi÷u -

4

NN≠≠ÌÌcc GiÛp ng≠Íi h‰c hi”u rªng n≠Ìc lµ y’u tË khńg th” thi’u ÆËi vÌi s˘ sËng vµ tµinguy™n n≠Ìc c„ vai trfl quan tr‰ng ÆËi vÌi con ng≠Íi. GiÛp h‰ hi”u v“ chu tr◊nh n≠Ìc,nhÀn th¯c Æ≠Óc v†n Æ“ ´ nhi‘m n≠Ìc cÚng nh≠ s˘ c„ hπn cÒa tµi nguy™n n≠Ìc.

CCoonn nngg≠≠ÍÍii GiÛp ng≠Íi h‰c hi”u bi’t v“ v®n ho∏ vµ ˝ ngh‹a cÒa n„ trong ÆÍi sËng conng≠Íi, bi’t r‚ Æ≠Óc con ng≠Íi Æ∑ sËng nh≠ th’ nµo vµ sˆ dÙng c∏c mí tr≠Íng kh∏cnhau ra sao. Ng≠Íi h‰c sœ Æ≠Óc th†y vi÷c sˆ dÙng tµi nguy™n b“n vñg trong c∏c n“nv®n ho∏ kh∏c nhau. GiÛp h‰ n©ng cao nhÀn th¯c v“ s˘ gia t®ng d©n sË vµ t∏c ÆÈng cÒan„ ÆËi vÌi nguÂn tµi nguy™n tr™n Tr∏i ß†t. Ng≠Íi h‰c cÚng c«n hi”u Æ≠Óc ph≠¨ng th¯ccon ng≠Íi sˆ dÙng vµ t∏c ÆÈng Æ’n mí tr≠Íng trong ÆÍi sËng hµng ngµy.

TTÊÊ cchh¯cc xx∑∑ hhÈÈii GiÛp ng≠Íi h‰c t◊m hi”u tr∏ch nhi÷m vµ Æπo Æ¯c cÒa c∏ nh©n vµ nh„mng≠Íi ÆËi vÌi mí tr≠Íng. H‰ c«n ph∂i hi”u t∏c ÆÈng cÒa ch›nh s∏ch, qu∏ tr◊nh hoπchÆfinh ch›nh s∏ch vµ bi’t c∏ch tham gia vµo vi÷c x©y d˘ng vµ th˘c hi÷n ch›nh s∏ch. Cungc†p thńg tin cho ng≠Íi h‰c v“ nhñg tÊ ch¯c Æfia ph≠¨ng ho∆c quËc t’ hoπt ÆÈngtrong l‹nh v˘c mí tr≠Íng, ÆÂng thÍi giÛp h‰ nhÀn ra vai trfl quan tr‰ng cÒa s˘ hÓp t∏ctr‰ng vi÷c gi∂i quy’t c∏c v†n Æ“ mí tr≠Íng toµn c«u. GiÛp ng≠Íi h‰c hi”u Æ≠Óc t«mquan tr‰ng cÒa luÀt ph∏p vµ nhñg quy Æfinh ph∏p luÀt v“ b∂o v÷ thi™n nhi™n c†p Æfiaph≠¨ng, khu v˘c vµ quËc gia.

KKiinnhh tt’’ GiÛp ng≠Íi h‰c hi”u Æ≠Óc rªng trong m‰i x∑ hÈi, c∏c nhu c«u v“ ®n, m∆c vµ ÎÆ“u c„ mËi li™n h÷ ch∆t chœ vÌi c∏c nguÂn tµi nguy™n sΩn c„, vµ con ng≠Íi c«n ph∂ithay ÆÊi hµnh vi Æ” gi∂m bÌt c∏c t∏c ÆÈng l™n mí tr≠Íng. H‰ c«n ph∂i nhÀn th¯cÆ≠Óc c¨ c†u tµi nguy™n trong c∏c l‹nh v˘c nńg nghi÷p, l©m nghi÷p, ng≠ nghi÷p, khaith∏c m·, s∂n xu†t hµng ho∏, dfich vÙ vµ giao thńg - vÀn t∂i...

TThh»»mm mm¸,, ÆÆππoo ÆÆ¯cc vvµµ vv®®nn hh‰‰cc Ng≠Íi h‰c c«n bi’t c∏ch sˆ dÙng c∏c loπi h◊nh ngh÷thuÀt tr˘c quan vµ ©m nhπc Æ” m´ t∂ vµ di‘n gi∂i v“ mí tr≠Íng. GiÛp h‰ t›ch lu¸ vËntı c¨ b∂n v“ mí tr≠Íng.

MMíi ttrr≠≠ÍÍnngg nnhh©©nn ttππoo GiÛp ng≠Íi h‰c nhÀn th¯c Æ≠Óc t∏c ÆÈng cÒa vi÷c vi÷c x©y d˘ngnhµ câ vµ c∏c cńg tr◊nh x∑ hÈi Æ’n mí tr≠Íng t˘ nhi™n.

(Chÿnh l˝ tı tµi li÷u cÒa NAEE, 1976)

Phflng GDMT cÒa WWF Ch≠¨ng tr◊nh ßńg D≠¨ng Æ∑ hÓp t∏c vÌi V≠Ín quËc gia C∏t Ti™nÆ” bi™n soπn vµ ph∏t hµnh tµi li÷u nµy. CuËn s∏ch nµy lµ mÈt ph«n trong bÈ †n ph»mGDMT cÔng Æ≠Óc ban hµnh. Ba cuËn kh∏c trong bÈ s∏ch nµy lµ: Gi∏o dÙc Mí tr≠Íng:H≠Ìng d…n tÀp hu†n cho tÀp hu†n vi™n; C»m nang Nńg l©m k’t hÓp: MÈt cńg cÙ gi∏odÙc mí tr≠Íng tπi cÈng ÆÂng; vµ Gi∏m s∏t & ß∏nh gi∏ ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc mítr≠Íng tπi cÈng ÆÂng. ChÛng tí hi v‰ng c∏ch ti’p cÀn chÒ Æπo trong c∏c tµi li÷unµy sœ cung c†p cho c∏c c¨ quan ch›nh phÒ, phi ch›nh phÒ vµ c∏c nhµ tµi trÓmÈt ph≠¨ng ph∏p s∏ng tπo ÆËi vÌi cńg t∏c b∂o tÂn, vµ mong muËn n„ sœÆ≠Óc xem xät trong qu∏ tr◊nh x©y d˘ng c∏c k’ hoπch vµ ch›nh s∏ch mítr≠Íng.


5

S˘ h◊nh thµnh Tr∏i ß†t

Gii∂∂ tthhuuyy’’tt cchhoo rrªªnngg cc∏∏cchh ÆÆ©©yy 1122 tt˚n®m, trong vÚ trÙ Æ∑ x∂y ra mÈt "VÙnÊ lÌn" vµ tπo ra v´ sË c∏c m∂nh vÏ

vÚ trÙ. ß„ lµ nhñg m∂nh, khËi Æ≠Óc tπo thµnhtı c∏c hπt vÀt ch†t Î th” kh› nh· nh≠ Æ«u kim.Sau vÙ nÊ nµy, vÚ trÙ bæt Æ«u nÎ ra vµ h◊nhthµnh c∏c hÁn hÓp cÒa Æ∏, b®ng, bÙi vµ kh›.Kho∂ng 4,5 t˚ n®m tr≠Ìc Æ©y, do c∏c m∂nh vÏvÚ trÙ va vµo nhau n™n Æ∏, b®ng vµ bÙi Æ∑ k’thÓp vÌi nhau thµnh mÈt khËi vÀt ch†t lÌn. KhËivÀt ch†t nµy ch›nh lµ dπng Æ«u ti™n cÒa Tr∏iß†t. LÛc nµy, Tr∏i ß†t cfln r†t n„ng (kho∂ng5000oC). Khi b“ m∆t Tr∏i ß†t nguÈi d«n, s˘ch™nh l÷ch nhi÷t ÆÈ giã b“ m∆t vµ trong lflngTr∏i ß†t khi’n nhi÷t trong lflng Tr∏i ß†t tho∏t rangoµi vµ tπo ra hoπt ÆÈng cÒa nÛi lâ. NÛi lâphun trµo kÃm theo kh› vµ hï n≠Ìc Æ∑ tπo ran≠Ìc vµ khńg kh› (Ni t¨ vµ ´ x›t c∏c bon, ch≠ac„ oxy).

Kho∂ng 3,5 t˚ n®m tr≠Ìc Æ©y, b“ m∆t Tr∏i ß†t trÎ n™nlπnh h¨n. C∏c Æπi d≠¨ng Æ≠Óc h◊nh thµnh vµ nhñg s˘sËng nh· bä Æ«u ti™n bæt Æ«u xu†t hi÷n. ß„ lµ nhñg c¨th” sËng mÈt t’ bµo giËng nh≠ c∏c vi khu»n l™n mendÔng trong s∂n xu†t b∏nh m◊ ngµy nay. Nhñg c¨ th”Æ¨n bµo nµy khńg c„ nh©n, sËng k˛ kh› trong c∏c Æπid≠¨ng d≠Ìi c∏c Æi“u ki÷n khæc nghi÷t nh≠ n„ng, b„ngtËi vµ chfiu t∏c ÆÈng lÌn cÒa tia c˘c t›m tı m∆t trÍi. D«nd«n, c∏c vi khu»n nµy cÔng vÌi t∂o lÙc c„ kh∂ n®ng

h o π t Æ È n g 1

Su hinh thanh Trai Datva cac sinh vat dau tien


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh c„ hi”u bi’tc¨ b∂n v“ qu∏ tr◊nh h◊nh

thµnh Tr∏i ß†t vµ c∏c sinhvÀt Æ«u ti™n.

MMÙÙcc ttii™™uu kkii’’nn tthh¯cc::

Khu v˘c vµ vfi tr›

KK¸ nn®®nngg::

Thu thÀp vµ ph©n t›ch thńgtin, Æ‰c hi”u, nghi™n c¯u vµ

lµm vi÷c nh„m.

TThhÍÍii ggiiaann::

MÈt tu«n chu»n bfi vµ 55 phÛttr™n lÌp.

GGii∏∏oo ccÙÙ::

C∏c b∂n ph´ t´ træc nghi÷m

CChhuu»»nn bbfifi::

C∏c b∂n ph´ t´ træc nghi÷m

<Thong tin co so

chuy”n kh› c∏c bon n›c, n≠Ìc vµ ∏nh s∏ng m∆t trÍi thµnh kh› ´ xy thńg qua qu∏ tr◊nhquang hÓp. Kho∂ng 545 tri÷u n®m tr≠Ìc Æ©y, nhñg c≠ d©n cÒa Æπi d≠¨ng nµy Æ∑ ti’n ho∏tı dπng nguy™n thu˚ nh†t sang dπng c¨ th” Æa bµo. S˘ xu†t hi÷n cÒa kh› oxy trong kh›quy”n Æ∑ tπo mí tr≠Íng sËng cho c∏c loµi sinh vÀt tr™n Tr∏i ß†t. Kho∂ng 460-440 tri÷un®m tr≠Ìc Æ©y, c∏c loµi th˘c vÀt vµ ÆÈng vÀt khńg x≠¨ng sËng Æ∑ bæt Æ«u di c≠ l™n cπn.Sau Æ„, c∏ch Æ©y kho∂ng 320 tri÷u n®m, c∏c loµi th˘c vÀt ph∏t tri”n mπnh mœ khæp nï vµtπo thµnh nhñg khu rıng Æ«u ti™n tr™n Tr∏i ß†t nµy. CÔng vÌi s˘ ph∏t tri”n cÒa c∏c khurıng nµy, hµm l≠Óng ´xy trong khńg kh› Æ∑ t®ng cao nhanh ch„ng, thÀm ch› cao h¨n hµml≠Óng ´xy trong khńg kh› ngµy nay. Hµm l≠Óng ´xy trong khńg kh› cao d…n Æ’n s˘ xu†thi÷n cÒa nhi“u loµi ÆÈng vÀt kh∏c nhau nh≠ ÆÈng vÀt l≠Ïng c≠ vµ bfl s∏t - nhñg sinh vÀtc„ x≠¨ng sËng, ÆŒ tr¯ng Æ«u ti™n. ThÍi k˙ nµy cÚng ghi nhÀn s˘ xu†t hi÷n vµ ph∏t tri”n cÒakhÒng long - loµi bfl s∏t khÊng lÂ. Kho∂ng 65 tri÷u n®m tr≠Ìc, khÒng long Æ∑ bfi tuy÷tchÒng. Sau Æ„, c∏ch Æ©y 45 tri÷u n®m, c∏c loµi th˘c vÀt c„ hoa, ræn, chim, vµ ÆÈng vÀt c„vÛ Æ∑ thËng trfi Tr∏i ß†t nµy. Theo c∏c nhµ nh©n chÒng h‰c, con ng≠Íi Æ«u ti™n Æ∑ xu†thi÷n tr™n Tr∏i ß†t c∏ch Æ©y kho∂ng 2,5 tri÷u n®m tπi Æńg Phi vµ con ng≠Íi hi÷n Æπi mÌichÿ xu†t hi÷n c∏ch Æ©y 100,000 n®m.

(Palmer, 2000)

Thuy’t trí dπt lÙc ßfia

N®m 1915, Alfred Wegener - mÈt nhµ khoa h‰c ng≠Íi ß¯c, Æ∑ Æ≠a ra l˝ thuy’t v“ Æfia l˝Tr∏i ß†t. Theo thuy’t nµy, ngµy x≠a, Tr∏i ß†t lµ mÈt khËi thËng nh†t c„ t™n lµ lÙc ÆfiaPangaea. Sau Æ„, lÙc Æfia nµy chfiu t∏c ÆÈng cÒa c∏c l˘c kh∏c nhau, bfi vÏ thµnh nhi“u m∂nhvµ cuËi cÔng h◊nh thµnh 7 lÙc Æfia nh≠ ngµy nay. Nhi“u n®m sau s˘ xu†t hi÷n l˝ thuy’t cÒaWegener, c∏c nhµ khoa h‰c Æ∑ Æ≠a ra nhi“u bªng ch¯ng cńg nhÀn vµ bÊ sung cho thuy’tnµy.

Nhi“u nhµ khoa h‰c tr™n th’ giÌi cho rªng Tr∏i ß†t Æ≠Óc tπo thµnh tı mÈt khËi ch†t l·ngn„ng ch∂y b™n trong vµ mÈt lÌp v· b™n ngoµi. LÌp v· b™n ngoµi khńg ph∂i lµ mÈt khËithËng nh†t mµ Æ≠Óc tπo thµnh tı nhi“u m∂nh kh∏c nhau (Æ‹a Æfia t«ng). C∏c m∂nh c†uthµnh tı Æ∏ c¯ng nµy trí dπt tr™n b“ m∆t cÒa khËi ch†t l·ng n„ng ch∂ytrong lflng Tr∏i ß†t vµ Æ≠Óc g‰i lµ lÌp v· giã cÒa Tr∏i ß†t. B™n tr™n lÌpv· giã nµy lµ c∏c khËi lÙc Æfia. KhËi ch†t l·ng n„ng ch∂y trong lflng Tr∏iß†t khńg ngıng vÀn ÆÈng khi’n c∏c m∂nh c†u thµnh v· giã cÒa Tr∏iß†t bfi Æ¯t g∑y vµ trí dπt, käo theo Æ„ lµ s˘ di chuy”n cÒa c∏c khËi lÙcÆfia b™n tr™n. C∏c m∂nh c†u thµnh lÌp v· giã cÒa Tr∏i ß†t dichuy”n theo 3 ki”u kh∏c nhau; chÛng c„ th” t∏ch gi∑n, Æ©mnhau ho∆c tr≠Ót tr™n nhau. Do c„ s˘ vÀn ÆÈng nµy, c†u tπoÆfia l˝ cÒa b“ b∆t Tr∏i ß†t luń luń thay ÆÊi vµ c∏c lÙc Æfiav…n th≠Íng xuy™n di chuy”n mÈt c∏ch chÀm chπp. ßi“unµy gi∂i th›ch cho s˘ giËng nhau cÒa c∏c ho∏ thπch ÆÈng,th˘c vÀt t◊m th†y Î Ch©u Phi vµ Nam M¸ v◊ 2 lÙc Æfia nµy Æ∑tıng lµ mÈt vµ trí v“ 2 ph›a kh∏c nhau.

(US Geological Survey. Enchanted Learning)

- Hoπt ÆÈng 1: S˘ h◊nh thµnh tr∏i Æ†t vµ c∏c sinh vÀt Æ«u ti™n -

8

Chu»n bfi:

Photocopy b∂n Æi“u tra Bπn bi’t g◊ v“ s˘ h◊nh thµnh vµ ph∏t tri”n cÒa tr∏i Æ†t

Bπn bi’t g◊ v“ s˘ h◊nh thµnh vµ ph∏t tri”n cÒa Tr∏i ß†t?


9

Hanh dong

1. C∏c nhµ khoa h‰c tr™n th’ giÌi chorªng, Tr∏i ß†t Æ∑ Æ≠Óc h◊nh thµnh c∏chÆ©y:

a) 2.5 t˚ n®mb) 4.5 t˚ n®mc)12 t˚ n®m

2. Theo c∏c nhµ khoa h‰c, a) Vfi tr› cÒa c∏c lÙc Æfia ngµy nay giËng h÷t

nh≠ khi Tr∏i ß†t Æ≠Óc h◊nh thµnh.b) Vfi tr› cÒa c∏c lÙc Æfia ngµy nay lµ k’t

qu∂ cÒa s˘ tr´i dπt li™n tÙc cÒa c∏clÙc Æfia trong mÈt thÍi gian dµi.

c) T†t c∂ c∏c lÙc Æfia lµ mÈt khËi thËngnh†t nh≠ng nhi“u vÔng bfi bi”n c∂ vµÆπi d≠¨ng bao phÒ, tπo ra s˘ ng®nc∏ch c∏c lÙc Æfia.

3. Trong c∏c hµnh tinh d≠Ìi Æ©y, hµnhtinh nµo c„ s˘ sËng?

a) Sao Ho∂b) M∆t Tr®ngc) Tr∏i ß†td) M∆t TrÍie) Sao ThÊf) Sao MÈc

4. C∏c nhµ khoa h‰c cho rªng, s˘ sËngtr™n Tr∏i ß†t Æ∑ xu†t hi÷n c∏ch Æ©y:

a) 1 t˚ n®mb) 2,5 t˚ n®m c) 3,5 t˚ n®m

5. Theo c∏c nhµ khoa h‰c, c∏c y’u tË c«nthi’t cho s˘ xu†t hi÷n cÒa c∏c sinh vÀtÆ«u ti™n tr™n Tr∏i ß†t lµ:

a) Kh› Cacbonnic (CO2)

b) Kh› ´xy (O2)c) N≠Ìc d) ß∏ vµ bÙie) PhËt phof) Anh s∏ng m∆t trÍi

6. Theo bπn, sinh vÀt Æ«u ti™n tr™n Tr∏iß†t lµ:

a) Sinh vÀt Æ¨n bµo (c¨ th” lµ mÈtt’ bµo)b) Sinh vÀt Æa bµo (c¨ th” c„ tı 2 t’bµo trÎ l™n)

7. Tr∏i ß†t Æ≠Óc tπo thµnh bÎi:a) Sinh quy”n, Kh› quy”n vµ Thu˚quy”nb) Thu˚ quy”n, Sinh quy”n vµ Thπchquy”nc) Sinh quy”n, Kh› quy”n vµ Thπchquy”nd) Thπch quy”n, Thu˚ quy”n, Kh›quy”n vµ Sinh quy”n

8. Theo bπn, giÌi nµo xu†t hi÷n Æ«u ti™ntr™n Tr∏i ß†t?

a) Th˘c vÀtb) ßÈng vÀtc) ßÈng vÀt vµ th˘c vÀt xu†t hi÷ncÔng lÛc

9. Theo bπn, n≠Ìc bao phÒ bao nhi™uph«n tr®m di÷n t›ch b“ m∆t Tr∏i ß†t?

a) 45 - 50%b) 55 - 60%c) 70 - 75%d) 80 - 85%

TI’N HµNH1. Chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m, mÁi nh„m kho∂ng 3 ho∆c 4 em. Ph∏t cho mÁi nh„m

mÈt b∂n træc nghi÷m Bπn bi’t g◊ v“ s˘ h◊nh thµnh vµ ph∏t tri”n cÒa Tr∏i ß†t? Y™u c«uc∏c nh„m nghi™n c¯u vµ t◊m c©u tr∂ lÍi trong vflng 1 tu«n.

2. MÈt tu«n sau, gi∏o vi™n cho c∏c nh„m tr◊nh bµy k’t qu∂ træc nghi÷m cÒa nh„m. H≠Ìngd…n h‰c sinh th∂o luÀn nhñg nÈi dung li™n quan Æ’n bµi træc nghi÷m, v› dÙ, c∏c s˘ ki÷nkhi’n Tr∏i ß†t c„ h◊nh dπng nh≠ ngµy nay (VÙ nÊ lÌn, s˘ xu†t hi÷n cÒa c∏c loµi th˘c vÀt,ÆÈng vÀt Æ«u ti™n, s˘ xu†t hi÷n cÒa con ng≠Íi, thÍi k˙ B®ng hµ vµ s˘ tuy÷t chÒng cÒakhÒng long). Nhæc lπi cho h‰c sinh nhñg kh∏i ni÷m c¨ b∂n v“ s˘ h◊nh thµnh Tr∏i ß†t vµs˘ trí dπt lÙc Æfia.

Æ∏p ∏n træc nghi÷m

- Hoπt ÆÈng 1: S˘ h◊nh thµnh tr∏i Æ†t vµ c∏c sinh vÀt Æ«u ti™n -

10

10. Con ng≠Íi xu†t hi÷n c∏ch Æ©y: a) 500,000 n®mb) 2,5 tri÷u n®mc) 5 tri÷u n®m

11. Trong c∏c c©u sau, c©u nµo lµ ÆÛng?a) C∏c sinh vÀt c„ th” sËng Î ÆÈ cao

6-7 km so vÌi m∆t n≠Ìc bi”n.b) C∏c sinh vÀt c„ th” sËng Î ÆÈ s©u

10 km trong lflng Æπi d≠¨ngc) C∏c sinh vÀt c„ th” sËng Î ÆÈ s©u

kho∂ng 10 m trong lflng Æ†t

12. KhÒng long Æ∑ bfi tuy÷t chÒng c∏chÆ©y:a) 5 tri÷u n®mb) 15 tri÷u n®mc) 65 tri÷u n®m

C©u 1: b C©u 2: b C©u 3: c C©u 4: c

C©u 5: c C©u6: a C©u 7: d C©u 8: a

C©u 9: c C©u 10: b C©u 11: t†t c∂ C©u 12: c

f


Cac khu sinh hoc trentrai dat


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u v“ s˘ ph©nchia c∏c khu sinh h‰c cÚng

nh≠ vfi tr› cÒa c∏c khu sinh h‰ckh∏c nhau tr™n Tr∏i ß†t.


Khu v˘c vµ vfi tr›

KK¸ nn®®nngg::

Vœ b∂n ÆÂ, tÊ ch¯c, lµm vi÷cnh„m.


90 phÛt.


B∂n ÆÂ th’ giÌi khÊ lÌn, s∏chßfia l˝ lÌp 6, bÛt ch◊ ho∆c bÛt

dπ.

CChhuu»»nn bbfifi

Ph´ t´ ph«n Thńg tin c¨ sÎÆ” ph∏t cho c∏c nh„m.

n

∏

Khu sinh h‰c

T r∏i ß†t lµ mÈt hµnh tinh sËng gÂm c„ Sinhquy”n, Kh› quy”n (kh›), Thu˚ quy”n (n≠Ìc)vµ Thπch quy”n (Æ†t vµ Æ∏). Tr∏i ß†t c„ c∏c

khu sinh h‰c kh∏c nhau hay cfln g‰i lµ c∏c Æπiqu«n x∑. MÁi khu sinh h‰c c„ c∏c loµi ÆÈng, th˘cvÀt vµ Æi“u ki÷n mí tr≠Íng t≠¨ng ÆËi ÆÂng nh†t.C∏c khu sinh h‰c nµy Æ≠Óc Æ∆c tr≠ng bÎi Æi“u ki÷nnhi÷t ÆÈ, ÆÈ cao, l≠Óng m≠a, nguÂn n≠Ìc vµ l≠Óngn≠Ìc c„ trong vÔng. D≠Ìi Æ©y lµ mÈt sË khu sinhh‰c ch›nh tr™n Tr∏i ß†t.

ßßÂÂnngg rr™™uu ((ttuunnddrraa))

ßÂng r™u lµ vÔng ÆÂng bªng khńg c©y cËi, ph©n bË Îkho∂ng 70 ÆÈ v‹ Bæc vµ Nam tπi c∏c khu v˘c nh≠ B®ng ß∂o,Bæc ¢u, Xib™ri vµ bæc CanaÆa. Khu sinh h‰c nµy Æ≠Óc Æ∆ctr≠ng bÎi s˘ gi∏ lπnh khæc nghi÷t, s≠¨ng mÔ, l≠Óng m≠ath†p vµ mÔa sinh tr≠Îng ngæn. C∏c loµi th˘c vÀt phÊ bi’ntrong khu sinh h‰c nµy lµ r™u, Æfia y vµ c·. C∏c loµi ÆÈng vÀtth≠Íng g∆p lµ h≠ü, g†u Bæc c˘c, ch„ s„i, c∏o, th· vµ chimc∏nh cÙt.

RRıınngg ll∏∏ kkiimm

Nªm gi∏p vÔng ÆÂng r™u v“ ph›a nam, khu sinh h‰c nµyph©n bË Î c∏c v‹ ÆÈ kho∂ng 60 Æ’n 50 ÆÈ v‹ Bæc, tπi c∏c khuv˘c nh≠ Bæc M¸, Nam ¢u vµ Ch©u A. Rıng l∏ kim cfln ph©nbË tπi c∏c Æai cao cÒa vÔng kh› hÀu ń ÆÌi vµ nhi÷t ÆÌi.Th∂m th˘c vÀt Æ∆c tr≠ng lµ rıng l∏ kim th≠Íng xanh, baogÂm c∏c loµi nh≠ thńg, v©n sam vµ linh sam. ß†t Æai trongkhu v˘c th≠Íng xuy™n bfi b®ng, tuy’t bao phÒ vµ c„ ÆÈ chualÌn khi’n cho r†t ›t c· ho∆c c©y bÙi c„ th” sinh sËng. TuyvÀy, n†m vµ Æfia y v…n c„ kh∂ n®ng ph∏t tri”n mπnh mœ. C∏cloµi ÆÈng vÀt th≠Íng g∆p trong khu v˘c lµ th·, ch„ s„i, g†uvµ linh mi™u. VÔng rıng l∏ kim rÈng nh†t lµ Xib™ri vÌi di÷nt›ch kho∂ng 85 tri÷u km2.

Thong tin co so

∏†

†∏

∏

RRıınngg ńn ÆÆÌÌii

GiÌi hπn trong phπm vi kho∂ng 30-45 ÆÈ v‹ Bæc tπi vÔng Bæc M¸ vµ kho∂ng 60 ÆÈ v‹ Bæc tπiCh©u ¢u vµ Ch©u A. Khu sinh h‰c nµy ph©n bË tπi vÔng t©y vµ trung ¢u, Æńg Bæc M¸,Æńg Trung QuËc, NhÀt B∂n vµ Hµn QuËc. Th∂m th˘c vÀt Æi”n h◊nh lµ rıng rÙng l∏ vÌi c∏cloµi c©y nh≠ si, s’n Æ·, thńg træng, phong, thńg Æ· vµ c∏c loµi th˘c vÀt th≠Íng xanh nh≠tuy’t tÔng, thńg vµ thu˚ tÔng. D≠Ìi t∏n lµ c∏c loµi c©y bÙi vµth˘c vÀt c„ hoa. H÷ ÆÈng vÀt giµu c„ v“ sË l≠Óng vÌi c∏cloµi nh≠ th·, s„c, h≠ü, s„i, c∏o, linh mi™u, g†uvµ chim.

RRıınngg cc©©yy ggÁÁ rr∂∂ii rr∏∏cc vvµµ cc©©yy bbÙÙii ßßfifiaa TTrruunnggHH∂∂ii

Khu sinh h‰c nµy giÌi hπn trong kho∂ng30-40 ÆÈ v‹ Bæc vµ Nam b∏n c«u; ph©n bËtπi ßfia Trung H∂i, Æńg nam Hoa K˙, trung Chi l™, nam Australia vµ mÚi Nam Phi.Th∂m th˘c vÀt bao gÂm c∏c loπi c©y bÙi th†p th≠Íng xanh, c„ kh∂ n®ng chfiu hπn tËt nhÍ l∏dµy vµ bÈ r‘ ®n s©u xuËng lflng Æ†t. Hπt c©y c„ kh∂ n®ng chfiu lâ cao giÛp th˘c vÀt th›chnghi vÌi hi÷n t≠Óng ch∏y rıng th≠Íng x∂y ra trong khu v˘c.

RRıınngg mm≠≠aa nnhhii÷÷tt ÆÆÌÌii

Khu sinh h‰c nµy giÌi hπn trong phπm vi 23.5 ÆÈ v‹ Bæc vµ Nam b∏n c«u. Rıng m≠a nhi÷tÆÌi ph©n bË Î c∏c l≠u v˘c sńg Amazon vµ sńg Oricono; d‰c theo bÍ Th∏i B◊nh D≠¨ng tπiNam M¸; Trung M¸; käo dµi tı T©y Phi Æ’n c∏c n≠Ìc ph›a ßńg nh≠ Cńg G´, mÈt ph«nRu-an-Æa vµ U-gan-Æa; phÊ bi’n Î c∏c n≠Ìc ßńg Nam A tı Æńg An ßÈ Æ’n Vi÷t Nam,Philippine, Indonesia, Borneo, Papua New Guinea vµ mÈt ph«n Australia. ß©y lµ nhñg khurıng giµu loµi vÌi l≠Óng m≠a hµng n®m kho∂ng 1500 Æ’n 4500 mm vµ nhi÷t ÆÈ trung b◊nhlµ 250C. Th∂m th˘c vÀt th≠Íng c„ nhi“u t«ng, t∏n khi’n ∏nh s∏ng khńg th” xuy™n tÌi c∏ct«ng rıng th†p. Th˘c vÀt Æ∆c tr≠ng trong rıng lµ c∏c loµi c©y th≠Íng xanh; t«ng v≠Ót t∏n c„th” gÂm mÈt sË loµi rÙng l∏ theo mÔa. Trong rıng cfln c„ r†t nhi“u loµi d©y leo th©n gÁ,th˘c vÀt k˝ sinh (th˘c vÀt sËng tr™n cµnh c©y kh∏c), c∏c c©y bÙi nh· vµ c·, hoa. ß†t rıngth≠Íng nghÃo dinh d≠Ïng vÌi ÆÈ chua cao vµ t«ng Æ†t m·ng. H÷ ÆÈng vÀt rıng r†t Æa dπng,phong phÛ vÌi nhi“u loµi cń trÔng, ÆÈng vÀt lÌn ®n c·, thÛ m„ng guËc, linh tr≠Îng vµchim.

RRıınngg nnggÀÀpp mm∆∆nn

Khu sinh h‰c nµy ph©n bË trong kho∂ng tı 32 ÆÈ v‹ Bæc Æ’n 38 ÆÈ v‹ Nam, d‰c theo vÔng venbÍ bi”n cÒa c∏c vÔng nhi÷t ÆÌi thuÈc Ch©u Phi, An ßÈ, ßńg Nam A vµ Ch©u M¸. Rıng ngÀpm∆n th≠Íng ph∏t tri”n tπi vÔng chuy”n ti’p giã Æ†t li“n vµ bi”n; Æ∆c tr≠ng bÎi c∏c loµi th˘cvÀt c„ r‘ thÎ vµ c„ kh∂ n®ng l‰c muËi - y’u tË quan tr‰ng giÛp chÛng tÂn tπi trong mí tr≠Íngn≠Ìc m∆n. Th˘c vÀt rıng ngÀp m∆n th≠Íng sËng trong c∏c vÔng Æ†t l«y nh≠ng chÛng cÚng c„th” ph∏t tri”n tr™n c∏c loπi Æ†t c∏t, than bÔn vµ Æ∏ san h´. L∏ vµ cµnh c©y rÙng ch›nh lµ nguÂncung c†p ch†t dinh d≠Ïng cho c∏c loµi t∂o, c∏ vµ c∏c loµi ÆÈng vÀt bi”n kh∏c sinh sËng trongrıng. Rıng ngÀp m∆n lµ nï c¯ trÛ tπm thÍi cÒa r†t nhi“u loµi chim di c≠; ÆÂng thÍi cÚng lµ nïsinh s∂n cÒa nhi“u loµi c∏, t´m vµ ÆÈng vÀt th©n m“m. MÈt sË loµi ÆÈng vÀt kh∏c nh≠ lÓn bi”n,khÿ ®n cua, mÃo c∏, k˙ Æµ, rÔa bi”n cÚng c„ th” sinh sËng trong rıng ngÀp m∆n.

- Hoπt ÆÈng hai: C∏c vÔng sinh h‰c tr™n Tr∏i Æ†t -

12

∏

∏

†

∏

∏

ßßÂÂnngg cc·· ssaavvaann vvµµ ttrr∂∂nngg cc©©yy bbÙÙii ńn ÆÆÌÌii

Khu sinh h‰c nµy ph©n bË chÒ y’u trong khu v˘c tı 28- 60 ÆÈ v‹ Bæc, tπi vÔng trung BæcM¸, ßńg ¢u, Trung A, Nga; 28-56 ÆÈ v‹ Nam tπi Nam M¸ vµ 27-33 ÆÈ v‹ Nam tπi Æńgnam Australia. Th∂m th˘c vÀt phÊ bi’n trong vÔng lµ c·, mÈt sË loµi th©n th∂o c„ hoa, r†t ›tth˘c vÀt th©n gÁ ho∆c c©y bÙi. Khu sinh h‰c nµy th≠Íng c„ kh› hÀu khæc nghi÷t bÎi mÔa hÃn„ng vµ mÔa Æńg lπnh. ß†t Æai r†t mµu mÏ do qu∏ tr◊nh ph©n hu˚ r‘ c· ch’t di‘n ramπnh mœ. Ch∏y rıng c„ t∏c ÆÈng lÌn Æ’n vÔng sinh th∏i nµy. ßÈng vÀt th≠Íng g∆p trongvÔng lµ ng˘a hoang, ch„ s„i, th· rıng tai to, h≠ü, chuÈt, ch„ s„i ÆÂng c·, c∏o, lˆng, ræn vµchim ≠ng.

ßßÂÂnngg cc·· ssaavvaann vvµµ ttrr∂∂nngg cc©©yy bbÙÙii nnhhii÷÷tt ÆÆÌÌii

Khu sinh h‰c nµy giÌi hπn trong phπm vi tı 25 ÆÈ v‹ Nam Æ’n 28 ÆÈ v‹ Bæc tπi c∏c khu v˘cnh≠ Ch©u Phi, Nam M¸ (Colombia, Venezuela, Brazil, Paraguay, Uruguay, vµ Argentina) vµbæc Australia. Loπi savan nµy th≠Íng ph©n bË tπi c∏c vÔng kh› hÀu n„ng vÌi mÔa m≠a c„l≠Óng m≠a hµng n®m kho∂ng 1000-1500 mm, vµ mÔa kh´ hπn käo dµi kÃm theo ch∏yrıng. Th˘c vÀt chÒ y’u lµ c·, c∏c loµi th©n th∂o vµ mÈt sË c©y to nh≠ bao b∏p vµ bπch Æµn.ßÈng vÀt th≠Íng g∆p tπi c∏c th∂o nguy™n Ch©u Phi lµ ng˘a vªn, voi, s¨n d≠¨ng, linh d≠¨ng,tr©u, s≠ tˆ, linh c»u, b∏o vµ ch„ hoang sa mπc

Sa mπc chi’m 1/5 di÷n t›ch Æ†t li“n tr™n Tr∏i ß†t. MÈt sË sa mπc lÌn tr™n th’ giÌi lµSonoran, Chihuahuan, Mojave vµ Great Basin Î t©y nam Hoa K˙, sa mπc Sahara Î Bæc Phi,sa mπc Kalahari vµ Namib Î Nam Phi, sa mπc Atacama Î Peru vµ Chi L™, sa mπc Gobi ÎTrung A. Ngoµi ra cfln c„ mÈt sË sa mπc lÌn kh∏c Î Mexico, Trung A, b∏n Æ∂o A rÀp, Trungßńg, Australia, An ßÈ vµ Pakistan. C∏c sa mπc th≠Íng c„ l≠Óng m≠a th†p (d≠Ìi250mm/n®m) vµ bi™n ÆÈ nhi÷t trong ngµy lÌn. ß†t c„ thµnh ph«n c¨ giÌi th´, t«ng Æ†tm·ng vµ kh∂ n®ng gi˜ n≠Ìc käm. Th∂m th˘c vÀt nghÃo nµn vÌi c∏c loµi c©y c„ kh∂ n®ngchfiu n„ng tËt. Th˘c vÀt th≠Íng c„ th©n dµy, Æ≠Óc bao phÒ bÎi mÈt lÌp s∏p, l∏ bi’n thµnhgai Æ” hπn ch’ tho∏t hï n≠Ìc. ßÈng vÀt th≠Íng g∆p trong khu v˘c lµ bfl s∏t vµ c∏c loµiÆÈng vÀt ®n Æ™m. ß©y cÚng lµ nï sinh sËng cÒa lπc Æµ, chim, nh÷n vµ nhi“u loµi cń trÔngkh∏c.

SSńngg ssuuËËii

C∏c sńg lÌn tr™n th’ giÌi lµ sńg Mississippi Î Hoa K˙, sńg Amazon ÎNam M¸, sńg Nile Î Ch©u Phi, sńg Volga Î Ch©u ¢u vµ sńg D≠¨ng TˆÎ Ch©u A. Sńg vµ suËi lµ dπng thu˚ v˘c n≠Ìc ng‰t ch∂y mÈt chi“u, tıth≠Óng nguÂn tÌi c∏c thu˚ v˘c lÌn h¨n nh≠ Æπi d≠¨ng. NguÂn n≠Ìcch∂y vµo sńg suËi th≠Íng lµ b®ng, tuy’t tan vµ c∏c khe n≠Ìc ng‰t. ß∆ct›nh cÒa sńg suËi th≠Íng thay ÆÊi tı th≠Óng nguÂn tÌi hπ l≠u. Tπith≠Óng nguÂn, n≠Ìc lπnh h¨n vµ c„ hµm l≠Óng oxy cao h¨n Î hπ l≠u.Trong khi Æ„, tπi c∏c câ sńg, n≠Ìc trÎ n™n †m h¨n vµ hµm l≠Óngoxy gi∂m. Ch›nh Æi“u nµy Æ∑ tπo ra s˘ Æa dπng sinh h‰c kh∏c nhautπi c∏c vÔng kh∏c nhau trong cÔng mÈt l≠u v˘c sńg.


13

†

AAoo vvµµ hhÂÂ

Ao, hÂ lµ c∏c thu˚ v˘c n≠Ìc t‹nh, Æ≠Óc h◊nh thµnh tπi c∏c vÔng trÚng vµ th≠Íng lµ k’t qu∂cÒa hoπt ÆÈng b®ng tuy’t, s˘ h◊nh thµnh Æ¯t g∑y Æfia ch†t trong qu∏ tr◊nh vÀn ÆÈng cÒa lÌpv· Tr∏i ß†t ho∆c do c∏c Æoπn sńg uËn khÛc t∏ch rÍi kh·i dflng ch∂y ch›nh. MÁi ao, hÂth≠Íng gÂm 2 ÆÌi ch›nh lµ ÆÌi ven bÍ vµ ÆÌi trung t©m. ßÌi ven bÍ lµ vÔng n≠Ìc nńg g«nbÍ, nï c∏c loµi th˘c vÀt n≠Ìc, ÆÈng vÀt l≠Ïng c≠, Ëc vµ gi∏p x∏c sinh sËng. ßÌi trung t©m lµvÔng n≠Ìc xa bÍ, nï sinh sËng cÒa c∏c loµi th˘c vÀt phÔ du; ÆÂng thÍi cÚng lµ nï sinhsËng cÒa nhi“u loµi c∏ n≠Ìc ng‰t. Ngoµi ra, d˘a vµo c≠Íng ÆÈ ∏nh s∏ng chi’u trong n≠Ìc,ao vµ hÂ cÚng c„ th” Æ≠Óc chia thµnh c∏c t«ng n≠Ìc kh∏c nhau theo chi“u thºng Æ¯ng. MÁit«ng n≠Ìc lµ nï c≠ trÛ cÒa c∏c loµi thu˚ sinh vÀt kh∏c nhau.

ßß††tt nnggÀÀpp nn≠≠ÌÌcc

ß†t ngÀp n≠Ìc cÚng lµ thu˚ v˘c n≠Ìc Æ¯ng. ß©y lµ nï c≠ trÛ cÒa v´ sË c∏c loµi sinh vÀtthu˚ sinh vµ lµ h÷ sinh th∏i c„ t›nh Æa dπng sinh h‰c cao. ß†t ngÀp n≠Ìc c„ th” Î dπng Æ†tngÀp n≠Ìc ng‰t ho∆c Æ†t ngÀp n≠Ìc m∆n. Trong vÔng, r†t nhi“u loµi sinh vÀt kh∏c nhausinh sËng nh≠ ÆÈng vÀt l≠Ïng c≠, bfl s∏t, chim, thÛ nh·, c∏c loµi th˘c vÀt nh≠ lau, l∏ch, hu÷n≠Ìc, .. ß†t ngÀp n≠Ìc c„ kh∂ n®ng l‰c ch†t ´ nhi‘m vµ b∂o v÷ Æ†t li“n kh·i s˘ x©m th˘ccÒa bi”n.

HH÷÷ ccâa ssńngg

Câ sńg lµ mí tr≠Íng chuy”n ti’p giã sńg vµ bi”n. ß©y lµ nï c„ s˘ pha trÈn giã n≠Ìcm∆n vµ n≠Ìc ng‰t vÌi khËi l≠Óng tr«m t›ch vµ hµm l≠Óng ch†t dinh d≠Ïng cao do Æ≠Óc vÀnchuy”n tı th≠Óng nguÂn; käo theo Æ„ lµ n®ng su†t sinh h‰c cao. H÷ câ sńg tπi c∏c vÔngnhi÷t ÆÌi ch›nh lµ nï rıng ngÀp m∆n ph∏t tri”n. Khu sinh h‰c nµy lµ nï c≠ trÛ cÒa r†tnhi“u loµi sinh vÀt nh≠ c· bi”n, c· Æ«m l«y, giun, cua vµ chim.

BBii””nn vvµµ ÆÆππii dd≠≠¨nngg

ßπi d≠¨ng bao phÒ 70% tÊng di÷n t›ch b“ m∆t Tr∏i ß†t. C∏c Æπi d≠¨ng lÌn tr™n th’ giÌibao gÂm Th∏i B◊nh D≠¨ng, An ßÈ D≠¨ng, ßπi T©y D≠¨ng vµ Bæc B®ng D≠¨ng. Khu sinhh‰c nµy lµ nï c≠ trÛ cÒa mÈt sË l≠Óng lÌn c∏c loµi sinh vÀt nh≠ san h´, c· bi”n, c∏, ÆÈngvÀt th©n m“m, ÆÈng vÀt nhi“u ch©n, da gai, h∂i mi™n, rÔa bi”n, c∏ heo, c∏ voi, ... C∏c t«ngn≠Ìc kh∏c nhau trong Æπi d≠¨ng c„ m¯c ÆÈ Æa dπng sinh h‰c kh∏c nhau do s˘ kh∏c nhauv“ ÆÈ s©u, nhi÷t ÆÈ, dflng ch∂y, ch’ ÆÈ thu˚ tri“u vµ k’t c†u Æ∏y.

(Ricklefs vµ Miller, 2000; Vu, 2000; ßπi h‰c California)


14

∏

∏

†

†

1. Tr≠Ìc khi th˘c hi÷n hoπt ÆÈng 1 tu«n, chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m tı 4- 6 em. Y™uc«u mÁi nh„m ph∏c th∂o 1 b∂n ÆÂ th’ giÌi tr™n Æ„ c„ c∏c Æ≠Íng v‹ tuy’n (H‰c sinh c„th” tham kh∂o s∏ch ßfia l˝ lÌp 6). H‰c sinh c„ th” vœ b∂n ÆÂ th’ giÌi tr™n gi†y khÊ rÈngho∆c tÀn dÙng gi†y Æ∑ vi’t mÈt m∆t d∏n lπi vÌi nhau thµnh khÊ lÌn. Sau Æ„, c∏c nh„mph∂i Æi“n l™n Æ„ vfi tr› phÔ hÓp cÒa:

a) 7 ch©u lÙc tr™n Tr∏i ß†t (dÔng ch˜ sË la m∑ tı I Æ’n VII)

I. Ch©u A V. Nam M¸

II. Ch©u ¢u VI. Ch©u Uc

III. Ch©u Phi VII. Ch©u Nam C˘c

IV. Bæc M¸

b) 20 con sńg lÌn tr™n th’ giÌi. H‰c sinh vœ sńg vµ Æi“n t™n sńg theo sË th¯ t˘ quy ≠Ìcd≠Ìi Æ©y:

1. Sńg Nin 11. Sńg M™Kńg

2. Sńg Amazon 12. Sńg Ni Gi™

3. Sńg Mississippi 13. Sńg Parana

4. Sńg Ob-Irtysh 14. Sńg Vń Ga

5. Sńg D≠¨ng Tˆ 15. Sńg ßa Nu˝p

6. Sńg Hoµng Hµ 16. Sńg Hªng

7. Sńg Yenisey 17. Sńg Brahmaputra

8. Sńg Cńg G´/Zaire 18. Sńg An

9. Sńg Amur 19. Sńg Tigris

10. Sńg Lena 20. Sńg Euphrates

c) C∏c Æπi d≠¨ng tr™n th’ giÌi (dÔng ch˜ c∏i tı A Æ’n D)

A. Th∏i B◊nh D≠¨ng B. ßπi T©y D≠¨ng

C. An ßÈ D≠¨ng D. Bæc B®ng D≠¨ng

2. MÈt tu«n sau, c∏c nh„m mang b∂n ÆÂ Æ’n lÌp vµ tr◊nh bµy k’t qu∂ lµm vi÷c cÒa nh„mm◊nh. Gi∏o vi™n d˘a vµo b∂n ÆÂ th’ giÌi vµ ph«n Æ∏p ∏n Trfl chï vÌi b∂n ÆÂ th’ giÌi,giÛp h‰c sinh x∏c Æfinh ÆÛng vfi tr› cÒa c∏c ch©u lÙc, Æπi d≠¨ng vµ sńg lÌn tr™n th’ giÌi.


15

Hanh dong

3. Gi∏o vi™n ph∏t cho c∏c nh„m tÍ thńg tin c¨ sÎ vµ giÌi thi÷u cho h‰c sinh 9 k˝ hi÷ukh∏c nhau cho 9 loπi khu sinh h‰c (Gi∏o vi™n c„ th” tham kh∂o Æ∏p ∏n Trfl chï vÌi b∂nÆÂ th’ giÌi). Y™u c«u c∏c nh„m d˘a vµo b∂n thńg tin v“ c∏c khu sinh h‰c trong tÍ rÍiThńg tin c¨ sÎ Æ” x∏c Æfinh c∏c khu sinh h‰c tr™n B∂n ÆÂ th’ giÌi. Khi Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óctıng khu sinh h‰c, y™u c«u h‰c sinh Æi“n k˝ hi÷u cho khu sinh h‰c t≠¨ng ¯ng l™n b∂nÆÂ th’ giÌi cÒa nh„m m◊nh.

4. Khi Æ∑ lµm xong, c∏c nh„m treo b∂n ÆÂ cÒa m◊nh l™n b∂ng. Y™u c«u h‰c sinh quan s∏tb∂n ÆÂ cÒa c∏c nh„m. Gi∏o vi™n h≠Ìng d…n h‰c sinh Æ∏nh gi∏ xem b∂n ÆÂ cÒa nh„mnµo ch›nh x∏c vµ Æãp nh†t.


16

ßπi

d≠¨

ngA

. Th∏

i B◊n

h D

≠¨ng

B. ß

πi T

©y D

≠¨ng

C. †

n ß

È D

≠¨ng

D. B

æc B

®ng

D≠¨

ng

b∂n ÆÂ th’ giÌi


17

Ch©

u lÙ

cI.

Ch©u

∏II.

Ch©

u ¢

uIII

. Ch©

u Ph

iIV

. Bæc

M¸

V. N

am M

¸VI.

Ch©u

Ûc

VII.

Nam

C˘c

S´ng

lÌn

1. N

ile2.

Am

azon

3. M

ississ

ippi

4. O

b-Irty

sh5.

D≠¨

ng T

ˆ6.

Hoµ

ng H

µ7.

Yen

isey

8. C

ongo

/Zair

e9. A

mur

10. L

ena

11. M

ekon

g12

. Nig

er13

. Par

ana

14. V

olga

15. D

anub

e16

. Gan

ges

17. B

rahm

aput

ra18

. S´n

g †

n19

. Tig

ris20

. Eup

hrat

es

b∂n ÆÂ th’ giÌi


18

1. ß

Âng

r™u

2. R

ıng

l∏ k

im3.

Rın

g ´n

ÆÌi

4. ß

Âng

c·, c

©y b

Ùi, s

avan

´n

ÆÌi

5. S

a m

πc6.

Rın

g c©

y gÁ

r∂i

r∏c

, c©y

bÙi

ßfia

Tru

ng H

∂i7.

Rın

g m

≠a n

hi÷t

ÆÌi

8. ß

Âng

c·, c

©y b

Ùi, s

avan

nhi

÷t Æ

Ìi9.

Rın

g ng

Àp m

∆n

ßa dπng sinh h‰c lµ g◊?

ßa dπng sinh h‰c lµ s˘ giµu c„ v“ c∏c dπng sËng tr™nTr∏i ß†t. ßa dπng sinh h‰c bao gÂm Æa dπng gen, Æadπng loµi vµ Æa dπng h÷ sinh th∏i.

ßßaa ddππnngg ssiinnhh hh‰‰cc ttrr™™nn TTrr∏∏ii ßß††tt

Theo E.O.Wilson - mÈt nhµ cń trÔng h‰c, Tr∏i ß†t c„kho∂ng 5-30 tri÷u loµi sinh vÀt. Tuy nhi™n, con ng≠ÍimÌi chÿ bi’t Æ’n kho∂ng 1,4 tri÷u loµi, trong Æ„ c„kho∂ng 751.000 loµi cń trÔng, h¨n 41.000 loµi ÆÈng vÀtc„ x≠¨ng sËng (gÂm kho∂ng 4.000 loµi thÛ, h¨n9.000 loµi chim, h¨n 10.400 loµi bfl s∏t vµ ÆÈngvÀt l≠Ïng c≠ vµ h¨n 18.000 loµi c∏). Con ng≠ÍicÚng Æ∑ bi’t Æ’n kho∂ng 248.000 loµi th˘cvÀt. Cfln lπi lµ c∏c loµi ÆÈng vÀt khńgx≠¨ng sËng, n†m, t∂o vµ vi sinh vÀt. Trongc∏c vÔng sinh th∏i tr™n Tr∏i ß†t, h÷ sinhth∏i rıng m≠a nhi÷t ÆÌi c„ t›nh Æadπng sinh h‰c cao nh†t. Khu sinhh‰c nµy chÿ chi’m 7% di÷n t›chb“ m∆t Tr∏i ß†t, song lπi lµ nï c≠trÛ cÒa h¨n 50% sË loµi sinh vÀt Æ∑ bi’t.

(Wilson and Peter, 1988)

ßßaa ddππnngg ssiinnhh hh‰‰cc ÎÎ VVii÷÷tt NNaamm

Kho∂ng 10.500 loµi th˘c vÀt Î Vi÷t Nam Æ∑ Æ≠Óc m´ t∂.B™n cπnh Æ„, c∏c nhµ khoa h‰c cÚng Æ∑ bi’t Æ’n kho∂ng275 loµi thÛ, 828 loµi chim, h¨n 470 loµi c∏ n≠Ìc ng‰t,g«n 2.000 loµi c∏ n≠Ìc m∆n vµ hµng chÙc ngh◊n loµi cńtrÔng, giun, gi∏p x∏c (V‚ Qu˝, 2000). Vi÷t Nam cÚng lµnï c„ s˘ Æa dπng h÷ sinh th∏i cao vÌi c∏c h÷ sinh th∏i tırıng m≠a nhi÷t ÆÌi th≠Íng xanh hay rÙng l∏ theo mÔaÆ’n c∏c h÷ sinh th∏i rıng cÀn nhi÷t ÆÌi, ń ÆÌi nÛi cao,

H o π t Æ È n g 3

Khai niem da dang sinh hoc


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh lµm quen vÌikh∏i ni÷m Æa dπng sinh h‰c;

ÆÂng thÍi giÛp c∏c em hi”u tπisao h÷ sinh th∏i cµng lÌn th◊ s˘

Æa dπng sinh h‰c cµng cao.


Th˘c vÀt vµ ÆÈng vÀt

KK¸ nn®®nngg::

Thu thÀp, tÊ ch¯c, ph©n t›ch,di‘n gi∂i vµ lµm vi÷c nh„m.


4 giÍ


Th≠Ìc d©y, 4 - 9 c‰c (dµikho∂ng 50 cm), 1 cuÈn d©y(kho∂ng 80-100 m), käo, 10tÛi ni lńg, gi†y khÊ rÈng,

b®ng d›nh, bÛt vi’t b∂ng vµ tÍrÍi ph∏t cho h‰c sinh.

dThong tin co so

∏

rıng ngÀp m∆n, c∏c h÷ sinh th∏i Æ†t ngÀp n≠Ìc ng‰t, h÷ sinh th∏i Æ†t ngÀp n≠Ìc m∆n, ÆÂngc· vµ Æπi d≠¨ng. C„ th” t◊m th†y Î Vi÷t Nam c∏c loµi ÆÈng vÀt qu˝ hi’m nh≠ T™ gi∏c mÈtsıng (Rhinoceros sondaicus annamensis), voi Ch©u A (Elephas maximus), HÊ ßńg D≠¨ng(Panthera tigris corbetti), B∏o (Panthera pardus), Bfl t„t (Bos gaurus), Mang lÌn (Muntiacusmuntjak), Nai (Cervus unicolor), vµ LÓn rıng (Sus scrofa).

ßa dπng sinh h‰c c„ vai trfl quan tr‰ng khńg chÿ v◊ chÛng giÛp tπo ra s˘ hµi hoµ vµ c©nbªng tr™n Tr∏i ß†t mµ cfln v◊ nhñg gi∏ trfi chÛng mang lπi cho con ng≠Íi. C„ th” l†y V≠ÍnQuËc gia C∏t Ti™n lµm v› dÙ. Tπi Æ©y, 150 loµi c©y Æ∑ Æ≠Óc sˆ dÙng lµm gÁ, 120 loµi th˘cvÀt Æ≠Óc sˆ dÙng lµm thuËc, 55 loµi dÔng lµm c©y c∂nh; 18 loµi cung c†p tinh d«u vµ s∏p;33 loµi c©y ®n qu∂ vµ 40 loµi th˘c vÀt phi gÁ c„ ›ch nh≠ m©y, tre

(Becker, 1999).

- Hoπt ÆÈng 3 Kh∏i ni÷m ßa dπng Sinh h‰c -

20

Thi’t lÀp ´ ti™u chu»n lµ mÈt ph≠¨ng ph∏p Æ¨n gi∂n, d‘ lµm nhªm x∏c Æfinh m¯c ÆÈ giµuc„ vµ s˘ thay ÆÊi theo thÍi gian cÒa Æa dπng sinh h‰c trong khu v˘c nghi™n c¯u. C∏c ´ ti™uchu»n nµy cÚng c„ th” Æ≠Óc sˆ dÙng vµo nhi“u mÙc Æ›ch kh∏c nhau nh≠: x∏c Æfinh thµnhph«n vµ c†u trÛc cÒa c∏c qu«n th” ÆÈng, th˘c vÀt trong mÈt khu v˘c Æ∑ Æfinh; theo d‚i s˘thay ÆÊi v“ sË l≠Óng vµ mÀt ÆÈ c∏c loµi ÆÈng, th˘c vÀt cÙ th” nµo Æ„; Æo ÆÈ cao, Æ≠Íngk›nh vµ sinh khËi cÒa mÈt c©y b†t k˙ trong khu v˘c; Æ∏nh gi∏ t∏c ÆÈng cÒa con ng≠Íi Æ’ntµi nguy™n ho∆c sinh c∂nh cÙ th” nµo Æ„. D˜ li÷u thu Æ≠Óc tı vi÷c lÀp ´ ti™u chu»n sœÆ≠Óc tÀp hÓp lπi trong c∏c b∂ng bi”u ho∆c ÆÂ thfi. D˜ li÷u nµy giÛp cho vi÷c ph©n t›ch trÎn™n d‘ dµng h¨n. K’t qu∂ Æi“u tra bªng c∏ch lÀp ´ ti™u chu»n c„ th” hÁ trÓ cho qu∏ tr◊nhhoπch Æfinh ch›nh s∏ch vµ qu∂n l˝ tµi nguy™n thi™n nhi™n tπi Æfia ph≠¨ng nhªm h≠Ìng tÌivi÷c qu∂n l˝ vµ b∂o tÂn tµi nguy™n thi™n nhi™n b“n vñg.

§ ti™u chu»n c„ th” Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” Æi“u tra nhi“u loπi sinh c∂nh kh∏c nhau nh≠ rıngnguy™n sinh, rıng th¯ sinh, tr∂ng c©y bÙi, tr∂ng c·, rıng ngÀp m∆n, sńg, suËi vµ c∏c sinhc∂nh nh©n tπo nh≠ b∑i ch®n th∂ gia sÛc. § ti™u chu»n c„ th” lµ ´ vuńg ho∆c h◊nh chñhÀt, Æ≠Óc Æ∏nh d†u bªng c∏ch Æ„ng c‰c vµ c®ng d©y. K›ch th≠Ìc vµ sË l≠Óng ´ ti™u chu»nphÙ thuÈc vµo mÙc ti™u vµ quy m´ nghi™n c¯u. Tuy vÀy, sË ´ ti™u chu»n c«n ÆÒ nhi“u Æ”c∏c sË li÷u thu Æ≠Óc c„ ÆÈ ch›nh x∏c c«n thi’t cho vi÷c ph©n t›ch vµ so s∏nh.K›ch th≠Ìc cÒa mÈt ´ ti™u chu»n c„ th” lµ 1m2, 2m2, 5m2, 8m2,10m2, 25m2, 100m2 ho∆c lÌn h¨n. C∏c ´ ti™u chu»n do Vi÷nßi“u tra Quy hoπch Rıng thi’t lÀp nhªm theo d‚i m¯c ÆÈ phÙchÂi rıng c„ k›ch th≠Ìc 1000m x 1000m (kho∂ng 100 ha). Qu∏tr◊nh Æi“u tra sˆ dÙng ´ ti™u chu»n th≠Íng Æ≠Óc ti’n hµnhtrong mÈt kho∂ng thÍi gian nh†t Æfinh. Kho∂ng thÍi gian nµy c„th” thay ÆÊi tu˙ theo mÙc Æ›ch Æi“u tra, nghi™n c¯u.

LÀp ´ ti™u chu»n

Æi“u tra Æa dπng sinh h‰c

CHU»N Bfi1. Hoπt ÆÈng nµy Æ≠Óc ti’n hµnh c∂ trong nhµ vµ ngoµi trÍi. Vi÷c thu thÀp m…u nghi™n c¯u

Æ≠Óc ti’n hµnh trong nhñg khu v˘c t˘ nhi™n ho∆c b∏n t˘ nhi™n, nï c„ nhñg loµi c©ym‰c t˘ nhi™n (rıng, b◊a rıng, Æ†t hoang). Hoπt ÆÈng ph©n t›ch m…u Æ≠Óc th˘c hi÷ntrong lÌp h‰c. Tr≠Ìc h’t c«n thi’t lÀp mÈt ´ ti™u chu»n c„ k›ch th≠Ìc 8m x 8m. ß∏nhd†u ´ ti™u chu»n bªng c∏ch Æ„ng c‰c vµ c®ng d©y. Sau Æ„, chia ´ ti™u chu»n nµy thµnh10 ´ nh· (´ Æi“u tra) nh≠ tr™n h◊nh 3.1. BËn ´ Æi“u tra sœ c„ k›ch th≠Ìc 1m x1m; 3 ´Æi“u tra c„ k›ch th≠Ìc 2m x 2m vµ 3 ´ Æi“u tra c„ k›ch th≠Ìc 4m x 4m. N™n ch‰n ´ ti™uchu»n trong vÔng rıng tËt, thuÀn ti÷n cho vi÷c ti’p cÀn vµ Æi lπi cÒa h‰c sinh trong qu∏tr◊nh Æi“u tra, ÆÂng thÍi khńg c„ c∏c loµi th˘c vÀt ÆÈc hπi.

2. N™n ph©n cńg 13 h‰c sinh thu m…u trong mÁi ´ ti™u chu»n k›ch th≠Ìc 8m x 8m. TrongÆ„, 1 h‰c sinh thu m…u trong ba ´ k›ch th≠Ìc 1m2, 3 h‰c sinh thu m…u trong 3 ´ 4m2

(mÁi h‰c sinh 1 ´) vµ 9 h‰c sinh thu m…u trong 3 ´ 16m2 (mÁi ´ 3 h‰c sinh).

2. Ph´ t´ b∂ng NhÀn di÷n c†u trÛc l∏ c©y Æ” ph∏t cho h‰c vi™n vµ chu»n bfi b∂ng K’t qu∂ph©n loπi m…u tr™n gi†y khÊ rÈng. ßÂng thÍi, chu»n bfi mÈt sË tÛi ni lńg Æ” h‰c sinhÆ˘ng m…u l∏ thu thÀp Æ≠Óc.


21

1

3

2

4

10

8

9

6

5

7

H◊nh 3.1 S¨ ÆÂ mÈt ´ ti™u chu»n

Hanh dong

TI’N HµNH

1. ß≠a h‰c sinh Æ’n ´ ti™u chu»n, giÌi thi÷u cho c∏c em mÙc ti™u cÒa hoπt ÆÈng, ph≠¨ngph∏p ti’n hµnh, vfi tr› vµ s¨ ÆÂ ´ ti™u chu»n. Ph©n cńg h‰c sinh chfiu tr∏ch nhi÷m thum…u Î c∏c ´ Æi“u tra.

2. Y™u c«u h‰c sinh thu thÀp m…u l∏ cÒa t†t c∂ c∏c loπi c©y trong ´ m◊nh phÙ tr∏ch vµ b·vµo tÛi ni lńg. L≠u ˝, h‰c sinh chÿ Æ≠Óc l†y m…u l∏ cÒa c∏c loµi c©y mµ khńg Æ≠Óc thuthÀp l∏ cÒa c∏c loµi c·, ho∆c c∏c loµi th©n th∂o kh∏c. ß∏nh d†u sË cÒa ´ Æi“u tra tr™ntÛi ni lńg Æ˘ng m…u t≠¨ng ¯ng. Nhæc h‰c sinh c»n thÀn khi thu m…u nhªm tr∏nh g©yhπi Æ’n c©y cËi trong ´ Æi“u tra vµ cË gæng chÿ thu thÀp 1 l∏ Î mÁi c©y. C∏c nh„m ph∂ithu thÀp Æ«y ÆÒ c∏c m…u c„ trong ´ Æi“u tra. H‰c sinh c„ 30 phÛt Æ” thu thÀp m…u.

3. GiÌi thi÷u vµ ph∏t cho h‰c sinh b∂ng NhÀn di÷n c†u trÛc l∏ c©y. Dπy h‰c sinh c∏ch ph©nbi÷t l∏ c∏c loπi c©y kh∏c nhau d˘a vµo cuËng l∏, g©n l∏, mäp l∏ vµ Æ«u l∏. L†y 2 l∏ c©ycÒa 2 loµi kh∏c nhau vµ y™u c«u h‰c sinh cho bi’t s˘ kh∏c bi÷t giã 2 l∏ nµy. Sau Æ„, l†y2 l∏ c©y cÒa cÔng mÈt loµi vµ h·i h‰c sinh xem c„ s˘ kh∏c bi÷t nµo khńg. Trong khuńkhÊ bµi tÀp nµy, h‰c sinh khńg nh†t thi’t ph∂i bi’t t™n t†t c∂ c∏c loµi th˘c vÀt c„ trong´ Æi“u tra. ßi“u quan tr‰ng lµ c∏c em ph∂i ph©n bi÷t Æ≠Óc s˘ kh∏c nhau cÒa c∏c loµi vµph∂i bi’t rªng Æ„ lµ c∏c loµi kh∏c nhau.


22

H◊nh 3.2. K’t qu∂ ph©n loπi m…u

(WWF, 1999 WINDOW ON THE WILD)

4. B∂ng k’t qu∂ ph©n loπi m…u: sau khi thu xong m…u, y™u c«u t†t c∂ h‰c sinh trÎ v“ lÌph‰c. C∏c nh„m c«n ki”m tra Æ” Æ∂m b∂o mÁi loµi chÿ thu 1 l∏. N’u mÁi loµi c„ nhi“uh¨n 1 l∏, y™u c«u h‰c sinh ch‰n l∏ Æãp nh†t lµm m…u cho loµi c©y Æ„ vµ loπi b· c∏c l∏kh∏c.

5. Y™u c«u h‰c sinh dÔng b®ng d›nh gæn m…u l∏ vµo b∂ng K’t qu∂ ph©n loπi m…u Æ∑ chu»n bfitr™n gi†y khÊ rÈng theo th¯ t˘ tı ´ Æi“u tra 1 Æ’n 10. H‰c sinh ph∂i gæn t†t c∂ c∏c m…u l∏trong ´ Æi“u tra 1 vµo cÈt "loµi" tr™n b∂ng K’t qu∂ ph©n loπi m…u. Nh˜ng loµi trong ´ Æi“utra Æ≠Óc gæn l™n b∂ng l«n Æ«u Æ≠Óc coi lµ loµi mÌi vµ Æ≠Óc Æ∏nh d†u trfln( ) . Nh≠ vÀy,t†t c∂ c∏c loµi trong ´ Æi“u tra 1 Æ≠Óc coi lµ loµi mÌi vµ Æ≠Óc Æ∏nh d†u trfln( ). Ti’p theo,h‰c sinh gæn c∏c m…u l∏ trong ´ Æi“u tra 2 l™n b∂ng K’t qu∂ ph©n loπi m…u. N’u m…u l∏trong ´ Æi“u tra 2 giËng m…u l∏ trong ´ Æi“u tra 1 (cÔng loµi), h‰c sinh kh´ng c«n gæn m…unµy l™n b∂ng vµ chÿ Æ∏nh d†u nh©n ( ) cπnh vµo cÈt dµnh cho ´ Æi“u tra 2 ¯ng vÌi m…u l∏Æ∑ gæn. Ti’p tÙc lµm nh≠ vÀy ÆËi vÌi t†t c∂ c∏c ´ Æi“u tra cfln lπi. Ngh‹a lµ, gæn m…u l∏ xu†thi÷n l«n Æ«u l™n b∂ng vµ Æ∏nh d†u trfln ( ); Æ∏nh d†u chäo ( ) n’u m…u l∏ giËng vÌi c∏cm…u Æ∑ gæn. Theo d‚i vµ hÁ trÓ h‰c sinh ph©n bi÷t c∏c loπi l∏ vµ ghi d˜ li÷u m…u theoÆÛng c∏c ´ Æi“u tra.

6. Sau khi c∏c nh„m Æ∑ ph©n loπi vµ Æi“n xong b∂ng K’t qu∂ ph©n loπi m…u, y™u c«u h‰csinh d˘a vµo b∂ng nµy Æ” Æi“n d˜ li÷u vµo b∂ng tÊng hÓp k’t qu∂ nh≠ tr™n B∂ng 3.1.D≠Ìi Æ©y lµ v› dÙ v“ 1 b∂ng tÊng hÓp k’t qu∂ Æ∑ Æ≠Óc Æi“n d˜ li÷u:


23

1

7

7

1

1

2

5

12

1

2

3

1

13

1

3

4

1

14

1

4

5

1

15

4

8

6

0

15

4

12

7

1

16

4

16

8

1

17

16

32

9

1

18

16

48

10

2

20

16

64TÊng di÷n t›ch ´ Æi“u tra (m2)

Di÷n t›ch ´ Æi“u tra (m2)

TÊng sË loµi mÌi ( )

DD˜ llii÷÷uu

TThh¯ tt˘ ´ ÆÆii““uu ttrraa

Loµi mÌi (l«n Æ«u ti™n th†ytrong ´ Æi“u tra - k˝ hi÷u( )

h◊nh 3.3 B∂ng tÊng hÓp k’t qu∂


24

H≠Ìng d…n h‰c sinh dÔng b∂ng tÊng hÓp k’t qu∂ Æ” vœ ÆÂ thfi th” hi÷n mËi t≠¨ng quangiã sË loµi mÌi vµ di÷n t›ch ´ Æi“u tra. Tr™n ÆÂ thfi nµy, trÙc hoµnh X th” hi÷n tÊng di÷nt›ch ´ Æi“u tra, cfln trÙc tung Y th” hi÷n tÊng sË loµi. D≠Ìi Æ©y lµ ÆÂ thfi th” hi÷n mËi t≠¨ngquan giã di÷n t›ch ´ Æi“u tra vµ sË loµi mÌi theo b∂ng tÊng hÓp k’t qu∂ (B∂ng 3.3).

7. Gi∂i th›ch bi”u ÆÂ vµ th∂o luÀn v“ k’t qu∂ Æi“u tra Æa dπng sinh h‰c trong ´ ti™u chu»n.Y™u c«u h‰c sinh tr∂ lÍi c∏c c©u h·i sau:

a) C„ t†t c∂ bao nhi™u loµi th˘c vÀt sËng trong ´ ti™u chu»n?

b) Khi di÷n t›ch sinh c∂nh t®ng, sË loµi mÌi vµ tÊng sË loµi trong sinh c∂nh c„ t®ng theohay khńg?

c) SË l≠Óng c∏c loµi sœ thay ÆÊi th’ nµo n’u di÷n t›ch ´ ti™u chu»n nh· Æi?

ßÂ thfi tr™n th” hi÷n mËi quan h÷ giã sË l≠Óng loµi vµ di÷n t›ch sinh c∂nh. N’u sinhc∂nh cµng rÈng th◊ sË l≠Óng loµi mÌi vµ tÊng sË l≠Óng loµi cµng cao. Trong sinh c∂nhrÈng, s˘ cπnh tranh v“ th¯c ®n vµ nguÂn n≠Ìc cµng lÌn vµ sË c∏ th”, sË loµi cµng nhi“u.Ng≠Óc lπi, trong sinh c∂nh hãp, sË c∏ th”, sË loµi cµng gi∂m. V› dÙ, c∏c loµi thÛ ®n thfit ÎbÀc sinh th∏i cao nh†t khńg th” sËng Æ≠Óc trong mÈt vÔng sinh c∂nh nh· hãp. ChÛngc«n mÈt sinh c∂nh lÌn vÌi mÀt ÆÈ c∏ th” th†p Æ” sinh sËng.

(Chÿnh sâ tı tµi li÷u Windows on the Wild, WWF - US, 1999)

25

20

15

10

5

0

TÊng

sË loµi

mÌi

TÊng di÷n t›ch (m2)0 20 40 60 80

h◊nh 3.4

NhÀn di÷n c†u trÛc l∏

Instruct the students to use

conclusions about biodiversity with th


25

Trfln dµi Xoan Thon H◊nh tr¯ng Dπngtr¯ng ng≠Óc

Hãp H◊nh kim

Trfln H◊nh tim Tam gi∏c H◊nh thÀn H◊nh Æ«u t™n

Dπng l∏:

g©n l∏

mäp l∏

XŒ thÔy Kh›a tai bÃo

H◊nh r®ng c≠a

GÓn s„ng NhΩn tr¨n XŒr®ng c≠a

käp

XŒr®ng c≠a

Æ¨n

Song song H◊nh ch©n vfit

XŒ l´ng chim

mäp l∏:

g©n l∏:

C„ ba loπi g©n l∏ ch›nh

(WWF US, WINDOWS ON THE WILD, 1999)

N≠≠ÌÌcc rr††tt cc««nn cchhoo ss˘ ssËËnngg.. KKhhoo∂∂nngg 6655--80% tr‰ng l≠Óng c¨ th” cÒa c∏c sinhvÀt Æ≠Óc c†u thµnh tı n≠Ìc (Nh„m

T≠ v†n Mí tr≠Íng Campuchia, 1994). N≠Ìckhńg chÿ quan tr‰ng v◊ chÛng c†u thµnh n™nc¨ th” sËng hay lµ mÈt ch†t dinh d≠Ïng quantr‰ng, mµ n≠Ìc cfln ∂nh h≠Îng lÌn Æ’n ÆÍi sËngsinh vÀt thńg qua thÍi ti’t vµ ch’ ÆÈ kh› hÀu.Bπn Æ∑ bao giÍ th†y nhñg vπt c· xanh non sautrÀn m≠a rµo ch≠a? C©y cËi trong v≠Ín nhµ bπnhay ngoµi c∏nh ÆÂng Æ“u r†t c«n n≠Ìc. N’ukhńg Æ≠Óc t≠Ìi n≠Ìc, chÛng sœ khńg ph∏ttri”n Æ≠Óc, thÀm ch› sœ ch’t. ßÈng vÀt cÚng r†tc«n n≠Ìc Æ” uËng vµ nhñg loµi thÛ ®n c· sœkhńg c„ th¯c ®n n’u c©y c·khńg ph∏t tri”n do thi’u n≠Ìc.N’u thi’u n≠Ìc trong mÈt thÍigian dµi, hay cfln g‰i lµ hπnh∏n, c∏c loµi ÆÈng, th˘c vÀtsœ ch’t, m†t mÔa trµnlan vµ con ng≠Íic„ th” bfi ch’tÆ„i.


Cuoc phieu luu cua nuoc


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u rªng n≠Ìclµ y’u tË khńg th” thi’u ÆËivÌi s˘ sËng; giÛp c∏c em hi”uv◊ sao n≠Ìc c„ th” Æi tı Æπid≠¨ng, ao, hÂ, sńg suËi trÎv“ Æ†t li“n thńg qua vflngtu«n hoµn cÒa n≠Ìc. ßÂngthÍi giÛp h‰c sinh bi’t qu∏

tr◊nh h◊nh thµnh m≠a.


N≠Ìc, th˘c vÀt vµ ÆÈng vÀt.

KK¸ nn®®nngg::

Ph©n t›ch, ∏p dÙng, tr◊nh bµyvµ lµm vi÷c nh„m.


85 phÛt.


Gi†y khÊ rÈng, bÛt nät to, bÛtch◊ mµu, tÛi nilńg, n≠Ìc vµ

chun vflng.

'Thong tin co so

Nh≠ng ng≠Óc lπi, qu∏ nhi“u n≠Ìc cÚng khńg tËt. Trong nhñg ÆÓt lÚ lÙt, n≠Ìc sńg d©ngcao, trµn vµo lµng mπc, thµnh phË khi’n con ng≠Íi, c∏c loµi ÆÈng th˘c vÀt, Æ≠Íng x∏ bfich◊m trong n≠Ìc. Nhµ câ bfi cuËn trí. ß†t Æai vµ c∏c m·m Æ∏ bfi cuËn theo dflng n≠Ìc vµc„ th” g©y th∂m hoπ tr≠Ót Æ†t (WWF Hong Kong, 1996).

Bπn c„ th” h·i rªng n≠Ìc tı Æ©u Æ’n vµ sœ Æi v“ Æ©u? C©u tr∂ lÍi nªm trong vflng tu«n hoµncÒa n≠Ìc. N≠Ìc tı Æ†t, Æπi d≠¨ng, sńg, suËi, ao hÂ, .. chfiu s¯c n„ng cÒa m∆t trÍi vµ bËchï l™n kh› quy”n (bËc hï vÀt l˝). N≠Ìc trong c∏c loµi th˘c vÀt cÚng tho∏t ra ngoµi qua l∏vµ bay l™n cao (tho∏t n≠Ìc sinh l˝). Sau Æ„, hï n≠Ìc g∆p lπnh, ng≠ng tÙ thµnh m©y. M©ytπo thµnh m≠a ho∆c tuy’t rÂi rï xuËng m∆t Æ†t ho∆c Æπi d≠¨ng. N≠Ìc m≠a theo c∏c dflngch∂y b“ m∆t vµo ao, hÂ, sńg vµ ra bi”n. N≠Ìc b“ m∆t h◊nh thµnh do m≠a cÚng c„ th”ng†m xuËng c∏c t«ng n≠Ìc ng«m vµ tı Æ„ ch∂y ra bi”n (H◊nh 4.1). Trong qu∏ tr◊nh nµy,mÈt l≠Óng lÌn n≠Ìc luń Î trong Æ†t (n≠Ìc ng«m) ho∆c bfi Æ„ng b®ng v‹nh vi‘n tπi c∏c vÔngc˘c cÒa Tr∏i ß†t hay tr™n c∏c Æÿnh nÛi cao.

- Hoπt ÆÈng 4: CuÈc phi™u l≠u cÒa n≠Ìc -

28

Sńg hÂ vµ Æπi d≠¨ng

Ng≠ng tÙ

B®ng tuy’t

BËc

hï

M≠a

Tho∏t n≠ÌccÒa

sinhvÀt

N≠Ìc ng«m

N≠Ìc b“ m∆t

vflng tu«n hoµn cÒa n≠Ìc

h◊nh 4.1

(Chÿnh sâ tı tµi li÷u Windows on the Wild, WWF US, 1999)

CHU»N Bfi

Ph´ t´ ph«n Thńg tin c¨ sÎ vµ H◊nh 4.1. Vflng tu«n hoµn cÒa n≠Ìc ra nhñg tÍ rÍi kh∏cnhau Æ” ph∏t cho h‰c sinh. Ch‰n mÈt ngµy næng to Æ” ti’n hµnh hoπt ÆÈng.

TI’N HµNH

1. H·i h‰c sinh xem c∏c em c„ th›ch trÍi m≠a khńg. V◊ sao? (H‰c sinh c„ th” tr∂ lÍi khńgth›ch v◊ trÍi m≠a khi’n ch©n tay lπnh c„ng n’u ph∂i Æi d≠Ìi m≠a; trÍi m≠a lµm cho m‰ivÀt ≠Ìt ∏t vµ h‰c sinh khńg th” ra chï ngoµi s©n tr≠Íng, ..). Ti’p tÙc h·i c∏c em xemn’u trÍi khńg m≠a ho∆c m≠a qu∏ nhi“u th◊ chuy÷n g◊ sœ x∂y ra. D˘a vµo ph«n thńgtin c¨ sÎ Æ” ki”m tra c©u tr∂ lÍi cÒa h‰c sinh. H·i h‰c sinh xem c∏c em c„ bi’t v◊ sao c„m≠a khńg. Gi∂i th›ch rªng c∏c em sœ bi’t Æi“u nµy sau khi lµm th› nghi÷m d≠Ìi Æ©y.

2. Y™u c«u h‰c sinh ÆÊ mÈt cËc n≠Ìc sπch vµo tÛi nilńg Æ∑ chu»n bfi, sau Æ„ buÈc mi÷ngtÛi bªng chun vflng vµ Æem phï ngoµi trÍi næng. Y™u c«u c∏c em quan s∏t s˘ h◊nh thµnhc∏c gi‰t n≠Ìc tr™n mi÷ng vµ thµnh tÛi nilńg. H·i h‰c sinh xem v◊ sao lπi c„ nhñg gi‰tn≠Ìc nh≠ vÀy. (D≠Ìi ∏nh næng m∆t trÍi, n≠Ìc bfi n„ng l™n vµ bay hï. Hï n≠Ìc khńgtho∏t Æ≠Óc ra ngoµi, g∆p mi÷ng tÛi ho∆c thµnh tÛi li“n ng≠ng tÙ lπi thµnh nhñg hπtn≠Ìc nh≠ h‰c sinh Æ∑ th†y).

3. Y™u c«u h‰c sinh mang tÛi n≠Ìc vµo chÁ m∏t vµ quan s∏t xem chuy÷n g◊ sœ x∂y ra vÌic∏c gi‰t n≠Ìc (Nhñg gi‰t n≠Ìc nµy ng≠ng tÙ rÂi k’t lπi vÌi nhau thµnh gi‰t lÌn h¨n vµrï xuËng ph«n n≠Ìc b™n d≠Ìi tÛi) (CEE, 1995). Gi∂i th›ch cho h‰c sinh bi’t rªng trongt˘ nhi™n, cÚng di‘n ra qu∏ tr◊nh bËc hï vµ ng≠ng tÙ n≠Ìc nh≠ vÀy. Gi∂i th›ch r‚ cho c∏cem v“ vflng tu«n hoµn cÒa n≠Ìc rÂi ph∏t tÍ rÍi thńg tin c¨ sÎ cho h‰c sinh. Y™u c«uc∏c em h∑y cÔng ki”m tra xem m◊nh hi”u v“ vflng tu«n hoµn cÒa n≠Ìc Æ’n Æ©u bªngc∏ch lµm bµi tÀp d≠Ìi Æ©y.

4. Chia h‰c sinh thµnh nh„m, mÁi nh„m kho∂ng 4-6 h‰c sinh. Ph∏t gi†y khÊ rÈng, bÛt nätto vµ bÛt ch◊ mµu cho tıng nh„m. Y™u c«u c∏c nh„m h∑y vœ lπi vflng tu«n hoµn cÒan≠Ìc tr™n Æ„ th” hi÷n c∏c y’u tË: m∆t trÍi, m©y, m≠a, sńg suËi, Æπi d≠¨ng, bËc hï,tho∏t hï n≠Ìc sinh l˝, ng≠ng tÙ, n≠Ìc ng«m, b®ng. Sau Æ„, c∂ nh„m th∂o luÀn Æ” ph∏choπ mÈt c©u chuy÷n v“ cuÈc phi™u l≠u cÒa mÈt gi‰tn≠Ìc. MÁi nh„m lµm vi÷c trong vflng 30 phÛt.

5. Y™u c«u Æπi di÷n c∏c nh„m tr◊nh bµy k’t qu∂th∂o luÀn cÒa nh„m m◊nh. Sau Æ„, ph∏tcho h‰c sinh tÍ rÍi v“ Vflng tu«n hoµncÒa n≠Ìc rÂi so s∏nh vÌi k’t qu∂lµm vi÷c nh„m cÒa c∏c em.


29

Hanh dong

M‰‰ii nngguuÂÂnn nn®®nngg ll≠≠ÓÓnngg ttrr™™nn TTrr∏∏ii ßß††ttnµy Æ“u bæt nguÂn tı m∆t trÍi. C©yxanh dÔng n®ng l≠Óng m∆t trÍi vµ

kh› cacbonic trong qu∏ tr◊nh quang hÓp Æ” tπo rac∏c ch†t dinh d≠Ïng t›ch tÙ trong l∏, th©n, r‘. SauÆ„, c∏c loµi ÆÈng vÀt l†y th˘c vÀt lµm th¯c ®n. C∂sinh vÀt s∂n xu†t (c©y xanh) vµ sinh vÀt ti™u thÙÆ“u tr∂ lπi mÈt ph«n c∏c bon trong th¯c ®n vµokh› quy”n thńg qua qu∏ tr◊nh h´ h†p. Khi c∏csinh vÀt nµy ch’t Æi, x∏c cÒa chÛng sœ Æ≠Óc sˆdÙng lµm ch†t ÆËt (gÁ, cÒi) ho∆c Æ≠Óc t›ch tÙ l©un®m d≠Ìi Æi“u ki÷n kh› hÀu vµ Æfia ch†t nh†t ÆfinhÆ” tπo n™n c∏c loπi nhi™n li÷u ho∏ thπch (d«u,than Æ∏,..). Khi c∏c ch†t ÆËt nµy ch∏y, c∏c bond≠Ìi dπng kh› sœ Æ≠Óc gi∂i ph„ng vµo kh› quy”n.Sau Æ„, kh› c∏c bon n›c lπi Æ≠Óc c©y xanh sˆdÙng trong quang hÓp. MÈt ph«n x∏c sinh vÀt saukhi ch’t sœ Æ≠Óc ph©n hu˚ vµ trÎ thµnh th¯c ®ncho c∏c sinh vÀt kh∏c vµ do Æ„ quay trÎ lπi chu

tr◊nh n®ng l≠Óng. (H◊nh 5.1).

(Theo Nh„m T≠ v†nMí tr≠Íng

Campuchia, 1994).

H o π t Æ È n g 5

Nang luong tu dau?


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh bi’t s˘ tÂn tπicÒa n®ng l≠Óng d≠Ìi c∏c dπngkh∏c nhau; giÛp c∏c em hi”u

nguÂn gËc cÒa n®ng l≠Óng vµ s˘bi’n ÆÊi cÒa chÛng trong chu

tr◊nh n®ng l≠Óng; ÆÂng thÍi choh‰c sinh th†y rªng n®ng l≠Óngc„ th” Æ≠Óc tπo ra tı c∏c loπich†t th∂i nh≠ ph©n ÆÈng vÀt.


N®ng l≠Óng.

KK¸ nn®®nngg::

Ph©n t›ch, ∏p dÙng, tr◊nhdi‘n.


2 ngµy (mÁi ngµy 45 phÛt).


Can ho∆c thÔng sæt 10- 15 l›tkhńg thÒng, nÛt can ho∆c

thÔng bªng cao su vÌi 1 lÁ hÎ,Ëng nh˘a m“m vıa kh›t lÁ hÎtr™n næp can (n’u c„ th”, dÔng

Ëng truy“n trong y t’ lµ tËtnh†t), Æ«u xi lanh c„ kim ti™mvıa kh›t Ëng nh˘a m“m; ph©nbfl ≠Ìt, n≠Ìc, ph‘u, chÀu ho∆c

x´, d©y buÈc vµ di™m.

b Thong tin co so

- Hoπt ÆÈng 5: N®ng l≠Óng tı Æ©u -

32

CHU»N Bfi

1. Ph´ t´ ph«n Thńg tin c¨ sÎ vµ Chu tr◊nh n®ng l≠Óng Æ” ph∏t cho h‰c sinh.

2. Ch‰n nï lµm th› nghi÷m. N™n ti’n hµnh trong mÈt phflng th› nghi÷m ho∆c mÈt phflngtrËng, tho∏ng gi„.

3. Thu thÀp kho∂ng 3-5 kg ph©n bfl cfln ≠Ìt.

4. Mang c∏c dÙng cÙ c«n thi’t nh≠ trong ph«n gi∏o cÙ Æ’n nï lµm th› nghi÷m.

TI’N HµNH

1. TÀp trung h‰c sinh tπi nï lµm th› nghi÷m vµ h·i h‰c sinh xem n®ng l≠Óng bæt nguÂn tıÆ©u? Gi∂i th›ch cho c∏c em bi’t rªng m‰i nguÂn n®ng l≠Óng Æ“u bæt nguÂn tı m∆t trÍi.Ti’p tÙc h·i h‰c sinh xem n®ng l≠Óng Æ„ sœ Æi Æ©u? Gi∂i th›ch cho c∏c em v“ Chu tr◊nhn®ng l≠Óng nh≠ tr™n h◊nh 5.1. Ph∏t cho c∏c em b∂n ph´ t´ ph«n Thńg tin c¨ sÎ vµ Chutr◊nh n®ng l≠Óng Æ∑ chu»n bfi. Y™u c«u c∏c em Æ‰c k¸ trong 5 phÛt vµ tr∂ lÍi m‰i c©u h·icÒa h‰c sinh.

h◊nh 5.1 chu tr◊nh n®ng l≠Óng

C©y xanh, ÆÈng vÀt,vi khu»n h†p thÙ

T·a nhi÷t

C©y xanhquang hÓp

HÓp ch†t h˜u c¨

CO2 khńg kh›

ßËt ch∏y ch†t h˜u c¨ nhi™n li÷u

h„a thπch, gÁ

MËi, vi khu»nph©n hÒy

ß†t

N®ng l≠Óngm∆t trÍi

(WWF US, WINDOWS ON THE WILD, 1999)

Hanh dong

2. ß” bæt Æ«u th› nghi÷m, h·i h‰c sinh xem Î nhµ, c∏c em n†u ®n bªng loπi n®ng l≠Óngnµo? ChÛng Æ≠Óc l†y tı Æ©u? ChÛng c„ li™n h÷ th’ nµo vÌi thi™n nhi™n? (H‰c sinh c„ th”n„i lµ c∏c em n†u ®n bªng cÒi, ga, d«u, Æi÷n ... C∏c loπi n®ng l≠Óng nµy c„ nguÂn gËc tıÆÈng, th˘c vÀt vµ do Æ„ c„ quan h÷ mÀt thi’t vÌi n®ng l≠Óng m∆t trÍi, n≠Ìc ho∆c gi„thńg qua qu∏ tr◊nh quang hÓp vµ chuÁi th¯c ®n). Cho h‰c sinh bi’t rªng, c∏c em sœÆ≠Óc lµm mÈt th› nghi÷m v“ s˘ chuy”n ÆÊi n®ng l≠Óng vµ n®ng l≠Óng c„ th” Æ≠Óc tπo ratı ch†t th∂i, k” c∂ ch†t th∂i ÆÈng vÀt.

3. Y™u c«u h‰c sinh ÆÊ ph©n bfl ≠Ìt ra chÀu ho∆c x´. ßÊ vµo Æ„ 3 l›t n≠Ìc vµ dÔng quekhu†y Æ“u. ß∆t can Î vfi tr› phÔ hÓp rÂi ÆÊ hÁn hÓp nµy vµo can thńg qua ph‘u. GænÆoπn Ëng nh˘a m“m Æ∑ chu»n bfi vµo næp can qua lÁ tr™n næp rÂi ÆÀy næp can. Gæn Æ«uxi lanh c„ kim ti™m vµo Æ«u cfln lπi cÒa Ëng nh˘a. DÔng d©y buÈc ch∆t Ëng nh˘a m“mÆ” kh› gas khńg tho∏t ra qua Æ«u kim ti™m. ß” can nªm y™n trong vflng 24 giÍ. Tr≠Ìckhi rÍi kh·i phflng, y™u c«u h‰c sinh mÎ câ sÊ, Æ” phflng tr≠Íng hÓp kh› gas rfl rangoµi vµ khńg tho∏t ra Æ≠Óc.

4. Ngµy h´m sau, tÀp hÓp h‰c sinh tπi nï lµm th› nghi÷m. Y™u c«u mÈt em mÎ sÓi d©ybuÈc Ëng nh˘a m“m. H‰c sinh sœ ngî th†y mÔi kh› gas. Y™u c«u mÈt h‰c sinh kh∏c Æ≠aque di™m Æang ch∏y vµo g«n Æ«u kim ti™m. Kh› gas sœ bÔng ch∏y vÌi mÈt ng‰n lâ nh·(CEE, 1995).

5. N„i vÌi h‰c sinh rªng, kh› gas sinh h‰c nµy c„ th” Æ≠Óc tπo ra tı ph©n bfl ho∆c ph©n c∏cloµi ÆÈng vÀt kh∏c. Tπi nhi“u nï Î Vi÷t Nam, kh› gas sinh h‰c Æ∑ Æ≠Óc ng≠Íi d©n tπo ratı ph©n gia sÛc vµ gia c«m nhªm sˆ dÙng vµo nhi“u mÙc Æ›ch kh∏c nhau. H·i h‰c sinhxem c„ th” dÔng kh› gas nµy vµo nhñg vi÷c g◊? (ßun n†u, thæp s∏ng, s≠Îi †m ho∆c chπym∏y, ...). N„i vÌi h‰c sinh rªng vi÷c tÀn dÙng ch†t th∂i ÆÈng vÀt lµm kh› gas vıa c„ th”tÀn dÙng ch†t th∂i, vıa ti’t ki÷m ti“n mua c∏c loπi ch†t ÆËt kh∏c.


33

a

C©©yy xxaannhh ccÚÚnngg cc„„ nnhhñngg nnhhuu cc««uu cc¨b∂n Æ” tÂn tπi giËng nh≠ con ng≠Íi vµc∏c loµi ÆÈng vÀt kh∏c. Vi÷c Æ∏p ¯ng

c∏c nhu c«u cÒa c©y xanh Æ≠Óc quy’t Æfinh bÎiÆi“u ki÷n kh› hÀu. C©y c«n n≠Ìc, ∏nh s∏ng,khńg kh› vµ ch†t dinh d≠Ïng (WWF HÂngKńg, 1996). N≠Ìc giÛp c©y vÀn chuy”n ch†tdinh d≠Ïng hÛt tı Æ†t Æi nuí sËng c¨ th”, n≠ÌcgiÛp duy tr◊ hoπt ÆÈng cÒa c∏c t’ bµo c©y xanh.C©y c«n ∏nh s∏ng vµ khńg kh›, Æ∆c bi÷t lµ kh›cacbonic Æ” ti’n hµnh quang hÓp tπo ra kh› oxyvµ ch†t h˜u c¨ t›ch tÙ trong l∏, th©n vµ r‘ c©y.C©y c«n ch†t dinh d≠Ïng Æ” thÛc Æ»y qu∏ tr◊nhsinh tr≠Îng vµ ph∏t tri”n cÚng nh≠ con ng≠Íic«n ®n Æ«y ÆÒ ch†t dinh d≠Ïng. Ch›nhv◊ th’, s˘ thay ÆÊi cÒa b†t c¯ y’u tËn≠Ìc, ∏nh s∏ng, khńg kh› hay ch†tdinh d≠Ïng Æ“u c„ t∏c ÆÈng tr˘c ti’pÆ’n c©y xanh.

MÁi vÔng kh∏c nhau c„ Æi“u ki÷nkh› hÀu kh∏c nhau. ßi“u nµyth” hi÷n Î s˘ kh∏c nhau cÒaÆÈ »m, l≠Óng m≠a, ch’ ÆÈn≠Ìc, ∏nh s∏ng, nhi÷t ÆÈ, ch’ÆÈ gi„. Ch›nh Æi“u ki÷n kh›hÀu kh∏c nhau giã c∏c khuv˘c Æ∑ tπo ra c∏c sinh c∂nhkh∏c nhau tr™n toµn th’ giÌi.C„ th” th†y rªng kh› hÀu ch›nhlµ mÈt trong nhñg y’u tË quantr‰ng quy’t Æfinh c¨ c†u vµ n®ngsu†t cÒa c∏c loπi c©y trÂng.


Khi hau va cay xanh


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh bi’t ∂nh h≠ÎngcÒa c∏c y’u tË kh› hÀu ÆËi vÌi

s˘ sinh tr≠Îng vµ ph∏t tri”ncÒa th˘c vÀt; giÛp h‰c sinhth†y Æ≠Óc t∏c ÆÈng cÒa ∏nhs∏ng vµ n≠Ìc Æ’n th˘c vÀt.


Kh› quy”n vµ vÚ trÙ; th˘c vÀtvµ ÆÈng vÀt.

KK¸ nn®®nngg::

Quan s∏t, ph©n t›ch, ∏p dÙng,tr◊nh bµy vµ lµm vi÷c nh„m.


1-2 tu«n.


ChÀu th› nghi÷m lµ b∏t ®nc¨m, Ëng b¨, Ëng tre ho∆chÈp nńg rÈng mi÷ng vÌidung t›ch t≠¨ng t˘ b∏t ®n

c¨m, ÆÀu xanh vµ gi†y than.

zThong tin co so

- Hoπt ÆÈng 6: Kh› hÀu vµ c©y xanh -

36

CHU»N Bfi

1. MÁi nh„m c«n 6 chÀu th› nghi÷m vµ 2 tÍ gi†y than ÆÒ lÌn Æ” che k›n c©y con trong chÀu(c„ th” bí Æen gi†y bªng m˘c Æ” thay gi†y than), sË l≠Óng ÆÀu xanh ÆÒ gieo vµo 6 chÀuth› nghi÷m (mÁi chÀu kho∂ng 20-30 hπt). C„ th” y™u c«u h‰c sinh t˘ chu»n bfi cho nh„mm◊nh.

2. Ph´ t´ b∂ng k’t qu∂ th› nghi÷m theo m…u trong b∂ng 6.1

3. Hoπt ÆÈng nµy gÂm 2 ph«n: ph«n h‰c sinh chu»n bfi Î nhµ vµ ph«n Î lÌp h‰c

TI’N HµNH

Chia h‰c sinh thµnh nh„m, mÁi nh„m kho∂ng 6-8 em. MÁi nh„m lµm mÈt bÈ th› nghi÷mÆ” th†y t∏c ÆÈng cÒa ch’ ÆÈ n≠Ìc vµ ∏nh s∏ng Æ’n ÆÍi sËng c©y xanh. H≠Ìng d…n c∏cnh„m chu»n bfi th› nghi÷m Î nhµ.

II.. PPhh««nn hh‰‰cc ssiinnhh cchhuu»»nn bbfifi ÎÎ nnhhµµ

1. Cho ÆÀu xanh vµo r∏ ho∆c rÊ, nhÛng vµo n≠Ìc vµ dÔng tay s∏t nhã Æ” k›ch th›ch hπt ÆÀun»y m«m. ßÊ cÔng mÈt loπi Æ†t vµo 6 chÀu th› nghi÷m vµ gieo ÆÀu vµo c∏c chÀu. Khic©y con Æ∑ ra 2 l∏ (cao kho∂ng 8-12 cm), c„ th” bæt Æ«u th› nghi÷m.

2. Chia c∏c chÀu th› nghi÷m thµnh hai l´, mÁi l´ 3 chÀu. ß∏nh d†u Ia, Ib, Ic cho l´ th¯nh†t vµ IIa, IIb, IIc cho l´ th¯ hai.

T†t c∂ c∏c chÀu IIa, IIb vµ IIc Æ“u Æ≠Óc t≠Ìi 2 chän n≠Ìc, 2 l«n 1 ngµy. Che tËi c©ybªng c∏ch dÔng gi†y than qu©y thµnh h◊nh trÙ k›n Æ∏y ho∆c h◊nh ph‘u rÂi Ûp l™n chÀuc«n che tËi. C«n Æ∂m b∂o che tËi toµn bÈ c©y trong chÀu. Khi t≠Ìi n≠Ìc, mÎ gi†y thanthÀt nhanh vµ ÆÀy k›n ngay khi t≠Ìi n≠Ìc xong.

L´ I ch®m s„c c©y vÌi ch’ ÆÈ t≠Ìi n≠Ìc kh∏c

nhau vµ c©y Æ≠Óc chi’u s∏ng b◊nh th≠Íng:

Ia: mÈt nâ chän n≠Ìc, t≠Ìi 1 l«n 1 ngµy

Ib: 2 chän n≠Ìc, t≠Ìi 2 l«n 1 ngµy

Ic: 3 chän n≠Ìc, t≠Ìi 3 l«n 1 ngµy

L´ II ch®m s„c c©y vÌi c∏c ch’ ÆÈ chi’u s∏ng

kh∏c nhau vµ ch’ ÆÈ t≠Ìi n≠Ìc giËng nhau:

IIa: che tËi suËt ngµy

IIb: che tËi nâ ngµy

IIc: khńg che tËi

Hanh dong

3. C∏c nh„m c«n theo d‚i s˘ ph∏t tri”n cÒa c©y vµ lµm b∏o c∏o v“ k’t qu∂ th› nghi÷m cÒanh„m m◊nh theo m…u sau:

K’t qu∂ th› nghi÷m

IIII.. PPhh««nn ÎÎ llÌÌpp

4. Y™u c«u h‰c sinh mang bÈ th› nghi÷m vµ k’t qu∂ theo d‚i Æ’n lÌp. C∏c nh„m cˆ Æπidi÷n b∏o c∏o k’t qu∂ th› nghi÷m cÒa nh„m m◊nh, ÆÂng thÍi cho bi’t tπi sao lπi c„ k’tqu∂ nh≠ vÀy.


37

YY’’uu ttËË tthheeoo dd‚‚ii

Chi“u cao c©y tr≠Ìc khibæt Æ«u th› nghi÷m

Chi“u cao c©y sau...ngµy (Æo vµo ngµy lµmb∏o c∏o th› nghi÷m)

ß∆c Æi”m l∏ vµ th©n

Gi∂i th›ch k’t qu∂ th›nghi÷m

IIIIaa::che tËi suËt ngµy

IIIIbb::Che tËi nâ ngµy

IIIIcc::khńg che tËi

YY’’uu ttËË

Chi“u cao c©y tr≠Ìc khibæt Æ«u th› nghi÷m

Chi“u cao c©y sau...ngµy (Æo vµo ngµy lµmb∏o c∏o th› nghi÷m)

ß∆c Æi”m l∏ vµ th©n

Gi∂i th›ch k’t qu∂ th›nghi÷m

IIaa::mÈt nâ chän n≠Ìc, t≠Ìi

1 l«n/ngµy

IIbb:: 2 chän n≠Ìc, t≠Ìi 2

l«n/ngµy

IIcc:: 3 chän n≠Ìc, t≠Ìi 3

l«n/ngµy

L´ TH› NGHI÷M I: CH’ ÆÈ T≠ÌI N≠ÌC KH∏C NHAU

L´ II : CHI’U S∏NG KH∏C NHAU, T≠ÌI 2 CHÄN N≠ÌC, 2 L«N/NGµY

h◊nh 6.1

ßß∏∏pp ∏∏nn ÆÆ”” ggii∏∏oo vvii™™nn tthhaamm kkhh∂∂oo::

ßËi vÌi l´ I, do ch’ ÆÈ chi’u s∏ng b◊nh th≠Íng n™n c©y khńg c„ bi”u hi÷n "cÌm næng",cfli c‰c hay th©n vµ l∏ xanh nhπt. Trong chÀu Ia, c©y cªn cÁi do thi’u n≠Ìc vµ c„ chi“u

cao th†p nh†t; trong chÀu Ib, c©y ph∏t tri”n b◊nh th≠Íng, th©n, l∏ xanh tËt; trong chÀuIc, th©n vµ l∏ c©y Æ“u c„ mµu vµng nhπt do bfi Ûng n≠Ìc.

ßËi vÌi l´ II, c©y Æ≠Óc t≠Ìi ÆÒ n≠Ìc nh≠ng ch’ ÆÈ chi’u s∏ng kh∏c nhau. Trong chÀuIIa, do thi’u ∏nh s∏ng nghi™m tr‰ng n™n th©n c©y v≠¨n dµi, g«y; th©n vµ l∏ c©y Æ“u c„mµu xanh nhÓt nhπt (c©y trong chÀu nµy cao nh†t). Trong chÀu IIb, c©y v…n bfi thi’u s∏ngnh≠ng ›t tr«m tr‰ng h¨n n™n c©y tËt h¨n trong chÀu IIa; tuy nhi™n th©n c©y v…n g«y, l∏vµ th©n c„ mµu xanh r†t nhπt. ChÀu IIc, c©y c„ ÆÒ ∏nh s∏ng vµ n≠Ìc n™n ph∏t tri”n b◊nhth≠Íng, th©n l∏ xanh tËt, c©y m…m, khoŒ, s¯c sËng cao. C©y trong chÀu IIc giËng c©ytrong chÀu Ib.

5. Sau khi c∏c nh„m Æ∑ tr◊nh bµy xong k’t qu∂ th› nghi÷m, h‰c sinh Æ∑ bi’t r‚ l˝ do d…nÆ’n tr◊nh trπng ph∏t tri”n cÒa c∏c chÀu c©y nh„m m◊nh, h·i h‰c sinh xem c«n lµm g◊ Æ”c„ Æ≠Óc nhñg chÀu c©y xanh tËt, khoŒ mπnh? Gi∂i th›ch cho h‰c sinh rªng c©y c«n c„ÆÒ ∏nh s∏ng vµ n≠Ìc. Nhñg y’u tË nµy dÔ thi’u hay thıa Æ“u ∂nh h≠Îng khńg tËt Æ’nth˘c vÀt. ßËi vÌi c∏c loπi c©y trÂng kh∏c cÚng vÀy, n’u Æi“u ki÷n mí tr≠Íng phÔ hÓp,c©y sœ sinh tr≠Îng tËt vµ cho n®ng su†t cao. Ng≠Óc lπi, c©y sœ cho n®ng su†t th†p ho∆cthÀm ch› bfi ch’t. Nh≠ vÀy, ¯ng vÌi mÁi Æi“u ki÷n mí tr≠Íng kh∏c nhau hay mÈt loπi kh›hÀu kh∏c nhau lπi c„ c∏c loπi c©y kh∏c nhau. C„ th” n„i rªng, y’u tË kh› hÀu quy’t Æfinhc¨ c†u vµ n®ng su†t c©y trÂng.

GGhhii cchhÛÛ:: N’u c„ th”, gi˜ lπi c∏c chÀu c©y ÆÀu Æ” dÔng cho hoπt ÆÈng 26.

- Hoπt ÆÈng 6: Kh› hÀu vµ c©y xanh -

38

u

Kh∏i ni÷m v“ s˘ th›ch nghi

Coonn nngg≠≠ÍÍii cc„„ tthh”” tthh››cchh nngghhii vvÌÌii mmíitr≠Íng bªng nhi“u c∏ch kh∏c nhau. KhitrÍi lπnh, chÛng ta c„ th” m∆c th™m ∏o

†m. Khi trÍi qu∏ n„ng, chÛng ta c„ th” ngÂi nghÿtrong b„ng r©m ho∆c uËng n≠Ìc lπnh. Nhµ câb∂o v÷ chÛng ta kh·i c∏c t∏c ÆÈng cÒa thÍi ti’tnh≠ m≠a, lπnh hay n„ng. ChÛng ta cÚng bi’t d˘tr˜ th¯c ®n Æ” dÔng khi ch≠a Æ’n mÔa thuhoπch ho∆c trao ÆÊi, buń b∏n vÌi c∏c vÔngkh∏c l†y c∏c loπi hµng ho∏ c«n thi’t.

C∏c loµi ÆÈng vÀt cÚng c„ nhñg ph≠¨ng th¯c kh∏c nhauÆ” tÂn tπi. MÈt sË loµi th›ch nghi vÌi mí tr≠Íng xungquanh bªng c∏ch lµm tÊ, Æµo hang ho∆c sËng thµnh b«yÆµn; mÈt sË loµi lπi di c≠ Æi nï kh∏c, tr∏nh thÍi ti’t khæcnghi÷t. Tuy nhi™n, h«u h’t c∏c loµi th˘c vÀt Æ“u khńgc„ kh∂ n®ng di chuy”n vµ do vÀy ph∂i nhÍ Æ’n nhñgÆ∆c Æi”m h◊nh th∏i mµ chÛng c„ Æ≠Óc trong qu∏ tr◊nhti’n ho∏ Æ” th›ch nghi vÌi mí tr≠Íng.

Trong hoπt ÆÈng nµy, h‰c sinh sœ quan s∏t vµ ph©n t›chs˘ th›ch nghi cÒa nhñg loµi th˘c vÀt c„ tπi Æfia ph≠¨ngm◊nh. D≠Ìi Æ©y lµ ph«n m´ t∂ c∏c Æ∆c tr≠ng cÒa l∏, hoa,qu∂, r‘ vµ th©n cÒa mÈt sË loµi th˘c vÀt rıng nhi÷t ÆÌi vµrıng kh´ (rıng khÈp). L≠u ˝ rªng nhñg thńg tin nµykhńg mang t›nh ch›nh x∏c vÌi m‰i tr≠Íng hÓp nh≠ngphÔ hÓp vÌi r†t nhi“u loµi.

HH÷÷ ssiinnhh tthh∏∏ii rrıınngg mm≠≠aa nnhhii÷÷tt ÆÆÌÌii

LL∏∏:: b“ m∆t l∏ th≠Íng nhΩn vÌi Æ«u l∏ nh‰n. Hai Æ∆cÆi”m nµy giÛp cho n≠Ìc m≠a tho∏t kh·i b“ m∆t l∏ nhanhh¨n, ng®n ch∆n s˘ ph∏t tri”n cÒa n†m vµ vi khu»n cÚngnh≠ c∂n trÎ cń trÔng ÆŒ tr¯ng l™n b“ m∆t l∏.


Su thich nghi cua thuc vat


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u kh∏i ni÷mth›ch nghi, ÆÂng thÍi t◊m hi”unhñg c∏ch th›ch nghi kh∏cnhau giÛp th˘c vÀt tÂn tπi

trong thi™n nhi™n.


Th˘c vÀt vµ ÆÈng vÀt.

KK¸ nn®®nngg::

Thu thÀp vµ di‘n gi∂i.


90 phÛt (45 phÛt trong lÌp vµ45 phÛt ngoµi th˘c Æfia).


Gi†y træng, bÛt ch◊, tÍ rÍi ph∏tcho h‰c sinh, vµ chÿ mµu.

b

Thong tin co so

HHooaa:: Hoa th≠Íng c„ mµu sæc s∆c sÏ ho∆c c„ mÔi Æ∆c tr≠ng. Theo c∏c nhµ khoa h‰c,mµu sæc vµ mÔi c„ t∏c dÙng h†p d…n c∏c loµi cń trÔng nh≠ ong, ki’n vµ ruÂi giÛpc©y thÙ ph†n.

QQuu∂∂:: R†t nhi“u loπi qu∂ c„ c†u trÛc Æ∆c tr≠ng giÛp hπt n∂y m«m vµ ph∏t tri”n thµnhc©y con. Tr™n t«ng v≠Ót t∏n, nhi“u loµi c©y c„ qu∂ m·ng, nhã giÛp chÛng c„ th”ph∏t t∏n theo gi„. Mµu sæc, mÔi vµ vfi cÒa mÈt sË loµi qu∂ c„ kh∂ n®ng h†p d…nÆÈng vÀt. Chim, dï, chuÈt, khÿ ®n qu∂ vµ giÛp mang hπt Æi xa. MÈt sË loµi c©yc„ qu∂ n∆ng, rÙng xuËng Æ†t khi ch›n, trÎ thµnh th¯c ®n cÒa h≠ü, lÓn rıng vµÆ≠Óc ph∏t t∏n theo ph©n cÒa c∏c loµi nµy. MÈt sË loµi th˘c vÀt kh∏c lπi c„ hπtnÊ, khi qu∂ giµ, lÌp v· c¯ng vÏ ra vµ bæn hπt ra ngoµi theo nhi“u h≠Ìng kh∏cnhau.

TThh©©nn vvµµ rr‘‘:: Th˘c vÀt c„ nhi“u loπi r‘ kh∏c nhau, cho phäp chÛng sËng Î c∏c mítr≠Íng kh∏c nhau. R‘ giÛp c©y Æ¯ng vñg, ÆÂng thÍi giÛp c©y h†p thÙ ch†t dinh d≠Ïngvµ n≠Ìc trong mí tr≠Íng sËng. MÈt sË loµi c©y c„ r‘ thÎ - th≠Íng lµ c∏c loµi sËng trongrıng ngÀp m∆n, giÛp c©y chËng chfiu vÌi mí tr≠Íng Æ†t luń »m th†p vµ hµm l≠Óng muËicao. MÈt sË loµi c„ bÈ r‘ ®n s©u xuËng lflng Æ†t, giÛp c©y h†p thu nguÂn dinh d≠Ïng vµl≠Óng n≠Ìc ›t ·i chÿ c„ d≠Ìi c∏c t«ng Æ†t s©u. Trong khi Æ„, mÈt sË loµi kh∏c lπi c„ bÈ r‘ lanrÈng, giÛp c©y h†p thu nguÂn ch†t dinh d≠Ïng nghÃo nµn tr™n t«ng Æ†t m∆t.

DD©©yy lleeoo:: Do s˘ cπnh tranh ∏nh s∏ng mπnh mœ trong t∏n rıng nhi÷t ÆÌi rÀm rπp, nhi“u loµith˘c vÀt Æ∑ ti’n ho∏ thµnh c∏c loµi d©y leo. Nhñg loµi nµy th≠Íng c„ tua, giÛp chÛng qu†nch∆t vµo th©n c©y kh∏c, leo l™n nhñg t«ng cao h¨n nï c„ ÆÒ ∏nh s∏ng Æ” sinh sËng.

RRıınngg kkhh´

LL∏∏:: L∏ c©y trong c∏c h÷ sinh th∏i rıng kh´ th≠Íng bi’n ÆÊi Æ” th›ch nghi vÌi mí tr≠Íng kh´hπn. MÈt sË loµi th≠Íng c„ l∏ nh· nhªm gi∂m di÷n t›ch b“ m∆t vµ do Æ„ giÛp gi∂m s˘ m†tn≠Ìc. MÈt sË loµi lπi c„ l∏ Æ≠Óc bao phÒ bÎi mÈt lÌp lńg m“m nhªm hπn ch’ s˘ tho∏t hïn≠Ìc. L∏ cÒa mÈt sË loµi th˘c vÀt kh∏c nh≠ x≠¨ng rÂng lπi Æ≠Óc bao phÒ bÎi mÈt lÌp s∏pd«y ho∆c bi’n thµnh gai, giÛp c©y th›ch nghi vÌi Æi“u ki÷n kh´ hπn.

Th˘c vÀt cfln c„ mÈt c∏ch th›ch nghi ÆÈc Æ∏o vÌi mí tr≠Íng xunh quanh lµ rÙng l∏ trongmÔa kh´. C¨ ch’ nµy giÛp chËng s˘ m†t n≠Ìc Î c©y trong mÔa khan hi’m n≠Ìc. H¨n nã,lÌp l∏ rÙng phÒ k›n gËc c©y giÛp hπn ch’ s˘ tho∏t hï n≠Ìc trong Æ†t. Khi mÔa m≠a Æ’n,lÌp l∏ nµy Æ≠Óc ph©n hu˚ vµ cung c†p ch†t h˜u c¨ cho Æ†t, ÆÂng thÍi b∂o v÷ Æ†t kh·i s˘x„i mfln do m≠a.

HHooaa:: Hoa th≠Íng c„ mµu sæc s∆c sÏ vµ h†p d…n cń trÔng. ß©y lµ nguÂn th¯c ®n ch›nh cÒacń trÔng vµ c∏c loµi ÆÈng vÀt kh∏c trong mÔa kh´. C∏c loµi ÆÈng vÀt nµy cÚng ch›nh lµ t∏cnh©n giÛp c©y ph∏t t∏n.

- Hoπt ÆÈng 7: S˘ th›ch nghi cÒa th˘c vÀt -

40

CHU»N Bfi

1. Ch‰n mÈt khu v˘c ngoµi th˘c Æfia Æ” h‰c sinh th˘c hµnh. N™n ch‰n khu v˘c d‘ Æi lπi vµÆ≠Íng mfln khńg qu∏ dµi sao cho h‰c sinh c„ th” Æi bÈ trong kho∂ng 15-20 phÛt.

2. ß∏nh d†u nhñg c©y bπn muËn dÔng Æ” minh hoπ cho nhñg Æ∆c Æi”m th›ch nghi bªngchÿ mµu.

3. Chu»n bfi tÍ rÍi ph∏t cho h‰c sinh.

TI’N HµNH

1. GiÌi thi÷u vÌi h‰c sinh Kh∏i ni÷m v“ s˘ th›ch nghi. H·i h‰c sinh xem con ng≠Íi lµm th’nµo Æ” th›ch nghi vÌi Æi“u ki÷n thÍi ti’t lπnh, n„ng ho∆c khi hπn ch’ v“ n≠Ìc vµ l≠¨ngth˘c.

2. Gi∂i th›ch cho h‰c sinh bi’t rªng con ng≠Íi c„ th” th›ch nghi vÌi mí tr≠Íng bªng hoπtÆÈng cÒa m◊nh ho∆c di chuy”n ra kh·i mí tr≠Íng Æ„. Gi∂i th›ch th™m Æ” h‰c sinh bi’trªng th˘c vÀt th›ch nghi vÌi mí tr≠Íng d˘a vµo c∏c Æ∆c Æi”m h◊nh th∏i h◊nh thµnh trongqu∏ tr◊nh ti’n ho∏. H‰c sinh sœ Æ≠Óc tham gia kh∏m ph∏ xem c∏c loµi th˘c vÀt tπi Æfiaph≠¨ng m◊nh Æ∑ th›ch nghi vÌi Æi“u ki÷n mí tr≠Íng nh≠ th’ nµo.

3. GiÌi thi÷u mÈt sË Æ∆c Æi”m th›ch nghi cÒa th˘c vÀt mµ h‰c sinh c„ th” g∆p khi Æi th˘cÆfia. Y™u c«u h‰c sinh ghi nhÌ vµ t◊m ra nhñg Æ∆c Æi”m th›ch nghi nµy khi Æi th˘c hµnh.Ph∏t cho h‰c sinh tÍ rÍi "Kh∏m ph∏ s˘ th›ch nghi cÒa th˘c vÀt".

4. Tr≠Ìc khi Æi th˘c Æfia, chia h‰c sinh thµnh tıng Æí; ph∏t cho mÁi nh„m 1 tÍ gi†y trængvµ bÛt ch◊. Y™u c«u h‰c sinh quan s∏t c∏c loµi th˘c vÀt g∆p tr™n Æ≠Íng mfln Æ∑ ch‰n.C∏c nh„m ph∂i t◊m ra nhñg loµi th˘c vÀt c„ Æ∆c Æi”m th›ch nghi Æ≠Óc li÷t k™ trong tÍrÍi "Kh∏m ph∏ s˘ th›ch nghi cÒa th˘c vÀt". H‰c sinh ph∂i ph∏c th∂o loµi c©y ho∆c mÈtph«n cÒa c©y (l∏ ho∆c qu∂) th” hi÷n Æ∆c Æi”m th›ch nghi vÌi mí tr≠Íng, ÆÂng thÍi ghilπi nhñg g◊ c∏c em nh◊n th†y. Y™u c«u h‰c sinh ghi lπi c∂ nhñg dπng th›ch nghi mÌi mµc∏c em ph∏t hi÷n ra.

5. Y™u c«u h‰c sinh khńg Æ≠Óc bŒ cµnh, ngæt l∏, h∏i hoa tr™n Æ≠Íng mfln. H‰c sinh chÿÆ≠Óc phäp quan s∏t vµ khńg Æ≠Óc Æi ra ngoµi Æ≠Íng mfln.

6. D…n h‰c sinh Æ’n Æfia Æi”m th˘c hµnh. Y™u c«u c∏c em t◊m ki’m nhñg Æ∆c Æi”m th›chnghi Æ∑ Æ≠Óc li÷t k™ trong tÍ rÍi. Khuy’n kh›ch c∏c nh„m chia sŒ thńg tin vÌi nhau. C∏cnh„m c„ 45 phÛt Æ” quan s∏t vµ t◊m ki’m c∏c Æ∆c Æi”m th›ch nghi cÒa th˘c vÀt tr™nÆ≠Íng mfln.

7. ß≠a h‰c sinh trÎ lπi lÌp h‰c. Y™u c«u c∏c nh„m m´ t∂ lπi nhñg loµi th˘c vÀt cÔng vÌinhñg Æ∆c Æi”m th›ch nghi mµ nh„m m◊nh Æ∑ quan s∏t vµ ghi nhÀn.


41

Hanh dong

8. Y™u c«u h‰c sinh tr∂ lÍi c∏c c©u h·i sau:

a) Chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u t†t c∂ c∏c Æ∆c Æi”m th›ch nghi cÒa th˘c vÀt bi’n m†t?

b) N’u Æ≠Óc phäp tπo ra mÈt c©y sËng tπi vÔng kh› hÀu r†t lπnh vµ th≠Íng xuy™n c„gi„ lÌn, em sœ cho loµi c©y nµy nhñg Æ∆c Æi”m th›ch nghi nµo? V◊ sao? H∑y vœ loµith˘c vÀt nµy theo ˝ em.

Kh∏m ph∏ s˘ th›ch nghi cÒa th˘c vÀt

1. Hai loµi c©y c„ l∏ nhΩn vµ b„ng giÛp ph∂n xπ ∏nh s∏ng m∆t trÍi, ÆÂng thÍi n≠Ìc m≠avµ s≠¨ng c„ th” rï nhanh kh·i b“ m∆t l∏.

2. Hai loµi c©y vÌi th©n c„ nhi“u gai nh‰n ho∆c l∏ bi’n thµnh th©n khi’n c∏c loµi ÆÈngvÀt kh„ c„ th” ®n c©y.

3. MÈt loµi c©y c„ l∏ nh· nhªm gi∂m qu∏ tr◊nh tho∏t hï n≠Ìc trong mÔa kh´.

4. MÈt loµi c©y c„ l∏ lÌn nhªm t®ng tËi Æa qu∏ tr◊nh quang hÓp .

5. MÈt loµi c©y c„ l∏ Æ≠Óc bao phÒ bÎi mÈt lÌp lńg m“m nhªm gi∂m qu∏ tr◊nh tho∏thï n≠Ìc.

6. MÈt loµi c©y c„ tua giÛp c©y leo b∏m l™n c∏c loµi c©y kh∏c.

7. MÈt loµi c©y vÌi l∏ c„ th” "cˆ ÆÈng" giÛp hπn ch’ s˘ tho∏t hï n≠Ìc.

8. MÈt loπi qu∂ c„ c∏nh m·ng nh≠ tÍ gi†y (Loπi qu∂ nµy c„ th” bay vµ ph∏t t∏n hπt nhÍgi„).

9. MÈt loµi th˘c vÀt vÌi hoa s∆c sÏ ho∆c c„ mÔi Æ∆c tr≠ng, giÛp h†p d…n cń trÔng Æ’nthÙ ph†n cho c©y.

10. MÈt loµi c©y c„ hoa rÒ xuËng ph›a d≠Ìi (L∏ c©y giÛp che hoa kh·i n≠Ìc m≠a).

11. MÈt loµi th˘c vÀt c„ kh∂ n®ng d˘ tr˜ n≠Ìc (c∏c c©y h‰ d¯a, x≠¨ngrÂng)

12. ________________________________________________

13. ________________________________________________

- Hoπt ÆÈng 7: S˘ th›ch nghi cÒa th˘c vÀt -

42

Trroonngg tt˘ nnhhii™™nn,, tt††tt cc∂∂ cc∏∏cc llooµµii ssiinnhh vvÀÀtt ÆÆ““uuph∂i Æ†u tranh, cπnh tranh vÌi c∏c loµikh∏c v“ th¯c ®n vµ nï Î. R†t nhi“u loµi

sinh vÀt ph∂i t˘ b∂o v÷ m◊nh kh·i s˘ nguy hi”m.C∏c loµi ÆÈng vÀt tı cń trÔng, bfl s∏t Æ’n c∏cloµi thÛ lÌn ®n c· Æ“u c„ kh∂ n®ng ngu˛ trangbªng c∏ch thay ÆÊi h◊nh dπng, mµu sæc, k›chth≠Ìc vµ ti’ng k™u Æ” tÂn tπi.

Tæc kÃ lµ mÈt loµi bfl s∏t phÊ bi’n sËng trong rıng, ngoµiv≠Ín hay trong nhµ vµ r†t d‘ quan s∏t. Loµi bfl s∏t nµyc„ th” thay ÆÊi mµu sæc c¨ th” mÈt c∏ch nhanh ch„ng.Khi Î tr™n th©n c©y, t∂ng Æ∏ hay hËc Æ†t, da cÒa n„th≠Íng c„ mµu x∏m, n©u hay mµu tËi nh≠ mµu cÒa th©nc©y, t∂ng Æ∏ hay hËc Æ†t; giÛp chÛng hoµ l…n vÌi mítr≠Íng Æ” l»n tr∏nh kŒ thÔ ho∆c bæt mÂi. Khi bfl tr™n t∏nl∏, th©n tæc kÃ th≠Íng chuy”n thµnh mµu xanh hoµ l…nvÌi mµu xanh cÒa l∏ c©y. Khi bfi truy ÆuÊi, th©n tæc kŒnÊi l™n c∏c mµu Æ· xen l…n mµu xanh, n©u, vµng vµ c∏ct†m v∂y sæc nh‰n Î th©n vµ Æ«u xÔ l™n lµm cho kŒ thÔkhi’p sÓ.

B‰ que vµ b≠Ìm l∏ cÚng c„ nhñg c∏ch ngu˛ trang r†tÆi”n h◊nh. B‰ que c„ th©n c†u trÛc ÆËt vÌi mµu n©u,xanh ho∆c x∏m giËng h÷t cµnh c©y kh´. Cfln b≠Ìm l∏ khiÆÀu tr™n cµnh c©y vµ khäp c∏nh trńg khńg kh∏c g◊ mÈtchi’c l∏ tr™n cµnh.

C∏ vµ c∏c sinh vÀt thu˚ sinh kh∏c cÚng c„ kh∂ n®ng thayÆÊi mµu sæc c¨ th” nhanh ch„ng. Nhñg loµi c∏ sËngd≠Ìi Æ∏y bi”n th≠Íng c„ mµu tËi giËng mµu cÒa bÔn; dovÀy c∏c loµi c∏ kh∏c kh„ c„ th” ph∏t hi÷n vµ ®n thfitchÛng.

Hi÷n t≠Óng ngu˛ trang cÚng r†t phÊ bi’n Î c∏c loµi thÛlÌn. B∏o vµ ch„ s„i vÔng b®ng tuy’t th≠Íng c„ bÈ lńgmµu træng Æ” hoµ l…n vÌi mµu tuy’t. Loµi ng˘a vªn vÌic∏c vªn Æen vµ træng Æi”n h◊nh khi’n c∏c loµi thÛ ®n thfit

Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u v“ s˘ ngu˛trang cÚng nh≠ c∏ch thay ÆÊih◊nh dπng b™n ngoµi Æ” tÂn

tπi cÒa sinh vÀt.



KK¸ nn®®nngg::

Quan s∏t, ph©n t›ch vµ di‘ngi∂i.


45 phÛt.


C∏c loπi sÓi chÿ mµu (5 - 7mµu) Æ∑ Æ≠Óc cæt thµnh tıngÆoπn ngæn, gi†y khÊ rÈng vµ

bÛt vi’t gi†y khÊ rÈng.


Nguy trang


DThong tin co so

kh„ ph∏t hi÷n ra chÛng khi chÛng Æang di chuy”n. T≠¨ng t˘ nh≠ vÀy, nhñg vªn vµng vµÆen tr™n m◊nh hÊ giÛp chÛng hoµ l…n vµo mµu lau sÀy khi nªm r◊nh mÂi mµ khńg bfi ph∏thi÷n.

CHU»N Bfi

Cæt chÿ mµu thµnh tıng Æoπn dµi kho∂ng 10 - 15cm, sao cho sË sÓi chÿ mÁi mµu bªngnhau. Ghi lπi sË sÓi chÿ mµu Æ∑ chu»n bfi rÂi r∂i chÛng l™n mÈt s©n rÈng kho∂ng 50-100m2.N™n r∂i ph©n t∏n c∏c sÓi chÿ mµu xanh l™n c·, mµu x∏m, n©u l™n n“n Æ†t hay tr™n r∏c, gÁmÙc.

TI’N HµNH 1. Chia h‰c sinh thµnh 5 nh„m. D…n h‰c sinh Æ’n khu v˘c Æ∑ chu»n bfi vµ cho c∏c em bi’t

rªng trong khu v˘c c„ r†t nhi“u sÓi chÿ mµu; nhi÷m vÙ cÒa c∏c em lµ nh∆t t†t c∂ c∏c sÓichÿ mµu nµy trong vflng 5 phÛt.

2. Sau 5 phÛt nh∆t chÿ mµu, y™u c«u c∏c nh„m Æ’m sË chÿ mµu nh∆t Æ≠Óc. Gi∏o vi™n ghilπi sË sÓi chÿ c∏c mµu c∏c nh„m Æ∑ nh∆t theo b∂ng sau:

GGhhii cchhÛÛ:: SË li÷u trong b∂ng lµ k’t qu∂ th˘c hi÷n hoπt ÆÈng cho gi∏o vi™n c∏c tr≠Íng Trung h‰c c¨ sÎ vÔng Æ÷mVQG C∏t Ti™n, th∏ng 11 n®m 2002.

3. H·i h‰c sinh xem c∏c nh„m Æ∑ nh∆t Æ≠Óc nhi“u nh†t lµ chÿ mµu g◊? ›t nh†t lµ chÿ mµug◊? Tπi sao? (Loπi chÿ mµu s∏ng nh≠ Æ·, hÂng, træng vµ xanh Æen th≠Íng nÊi bÀt, d‘ ph∏thi÷n vµ do vÀy th≠Íng lµ nhi“u nh†t. Cfln c∏c sÓi chÿ c„ mµu cµng giËng vÌi mµu c·ho∆c n“n Æ†t th◊ cµng kh„ bfi ph∏t hi÷n. V› dÙ nh≠ n©u, xanh l∏ c©y vµ vµng. Trong b∂ng8.1, sË sÓi chÿ mµu xanh l∏ c©y lµ ›t nh†t v◊ loπi chÿ nµy hoµ l…n vÌi mµu c©y c· n™n kh„ph∏t hi÷n).

4. H·i h‰c sinh xem trong t˘ nhi™n, c„ d‘ ph∏t hi÷n ra c∏c loµi sinh vÀt kh∏c nhau khńg.Tπi sao? C∏c loµi sinh vÀt ngu˛ trang Æ” lµm g◊? Y™u c«u h‰c sinh cho v› dÙ v“ c∏c loµithÛ, chim ho∆c cń trÔng c„ kh∂ n®ng ngu˛ trang. N’u c„ th”, cho h‰c sinh xem ∂nhmÈt sË loµi ÆÈng vÀt c„ kh∂ n®ng ngu˛ trang nh≠ b‰ que, ng˘a vªn, s≠ tˆ vµ b≠Ìm l∏.Sau Æ„, t„m tæt lπi mÙc ti™u cÒa hoπt ÆÈng nµy tr≠Ìc lÌp (Nhªm giÛp h‰c sinh hi”u v“s˘ ngu˛ trang vµ c∏ch ngu˛ trang Æ” tÂn tπi cÒa c∏c loµi sinh vÀt kh∏c nhau trong thi™nnhi™n).

- Hoπt ÆÈng 8: Ngu˛ trang -

44

XXaannhh ll∏∏ cc©©yy ÆÆÀÀmm XXaannhh ll∏∏ cc©©yy nnhhππtt HHÂÂnngg ßß·· ÆÆÀÀmm ßß·· nnhhππtt XXaannhh ÆÆeenn TT››mm

Nh„m 1 6 6 8 17 7 13 10Nh„m 2 10 1 13 9 16 10 6Nh„m 3 1 0 6 10 15 19 25Nh„m 4 9 3 16 10 9 10 9TÊng sË 26 10 43 48 47 42 50

h◊nh 8.1 B∂ng k’t qu∂ nh∆t chÿ

Hanh dong

DÈÈnngg vvÀÀtt ®®nn tthhfifitt vvµµ ccoonn mmÂÂii cc„„ mmËËiiquan h÷ ÆÈc Æ∏o, khńg h“ thanhb◊nh. ßÈng vÀt ®n thfit l†y con mÂi

lµm th¯c ®n. M∆c dÔ mËi quan h÷ nµy hoµntoµn b†t lÓi cho con mÂi, nh≠ng lπi lµ nh©n tËthi’t y’u cho s˘ tÂn tπi cÒa c∂ 2 b™n. Ch›nh s˘Æ†u tranh th≠Íng xuy™n v“ nguÂn th¯c ®n nµygiÛp duy tr◊ s˘ c©n bªng cÒa qu«n th” ÆÈng vÀt®n thfit vµ con mÂi.

ßÈng vÀt ®n thfit lµ c∏c loµi ÆÈng vÀt lÌn ®n c∏c loµi ÆÈngvÀt kh∏c nh≠ hÊ, b∏o, ch„ s„i, ch„ rıng, .. .Cfln con mÂith≠Íng lµ c∏c loµi ÆÈng vÀt ®n c· nh≠ h≠ü, lÓn rıng, khÿ,chim, .. .ßí khi, con mÂi cÚng c„ th” lµ c∏c loµi thÛ ®n thfitnh· nh≠ c«y h≠¨ng, chÂn, ... C∂ ÆÈng vÀt ®n thfit vµ conmÂi Æ“u c„ nhñg kh∂ n®ng vµ c†u tπo c¨ th” phÔ hÓp vÌich¯c n®ng cÒa chÛng trong thi™n nhi™n. ßÈng vÀt ®n thfit c„kh∂ n®ng Æ∆c bi÷t trong vi÷c theo d‚i vµ r◊nh bæt con mÂi.ChÛng th≠Íng di chuy”n nhanh nhãn, vÌi bÈ vuËt vµ r®ngsæc nh‰n dÔng Æ” bæt vµ xä con mÂi. Trong khi Æ„, con mÂicÚng r†t nhanh nhãn. ChÛng th≠Íng c„ kh∂ n®ng ngu˛trang, »n n†p ho∆c t˘ v÷ nhªm tho∏t kh·i s˘ s®n bæt cÒaÆÈng vÀt ®n thfit.

Trong mÈt sinh c∂nh, sË l≠Óng con mÂi th≠Íng lÌn h¨nÆÈng vÀt ®n thfit. Kh∂ n®ng sinh s∂n cÒa con mÂi cÚng lÌnh¨n ÆÈng vÀt ®n thfit. ßi“u nµy cho phäp duy tr◊ mÈt qu«nth” con mÂi lÌn nhªm Æ∂m b∂o ÆÒ th¯c ®n cho ÆÈng vÀt®n thfit ÆÂng thÍi v…n c„ ÆÒ sË c∏ th” th˘c hi÷n ch¯c n®ngsinh s∂n. N’u sË l≠Óng c∏ th” cÒa qu«n th” con mÂi nh·,ÆÈng vÀt ®n thfit sœ khńg c„ ÆÒ th¯c ®n vµ sœ ph∂i cπnhtranh nhau Æ” tÂn tπi. M∆t kh∏c, n’u h÷ sinh th∏i khńg c„ÆÈng vÀt ®n thfit ho∆c r†t ›t ÆÈng vÀt ®n thfit, con mÂi sœ t˘do sinh s∂n. ß’n mÈt lÛc nµo Æ„, sË l≠Óng c∏ th” con mÂisœ trÎ n™n qu∏ lÌn vµ nguÂn th¯c ®n trÎ n™n khan hi’m. KhiÆ„, nhi“u c∏ th” con mÂi sœ ch’t do thi’u th¯c ®n.


Dong vat an thit va con moi


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u v“ chuÁith¯c ®n vµ s˘ Æ†u tranh sinh

tÂn th≠Íng xuy™n di‘n ratrong c∏c qu«n th” ÆÈng vÀt.



KK¸ nn®®nngg::

Quan s∏t vµ ph©n t›ch.


30 - 45 phÛt.


Gi†y ho∆c b◊a mµu, s®m ho∆clËp h·ng.

NThong tin co so

CHU»N Bfi

Tπo s©n chï bªng c∏ch vœ 2 Æ≠Íng thºng song song dµi 8-10 m, c∏ch nhau kho∂ng 10-15m. MÈt vπch t≠Óng tr≠ng cho "nï trÛ »n" vµ vπch kia t≠Óng tr≠ng cho "nguÂn th¯c ®n".Vœ 7-10 vflng trfln Æ≠Íng k›nh 50 cm ph©n bË Æ“u giã 2 Æ≠Íng thºng nµy (n’u chï tr™ns©n c·, c„ th” Æ∆t 7 chi’c x®m ho∆c lËp xe Æπp h·ng mÈt c∏ch ng…u nhi™n trong khu v˘cchï). C∏c vflng trfln t≠Óng tr≠ng cho "nï trÛ »n tπm thÍi".

Cæt gi†y ho∆c b◊a mµu thµnh tıng m∂nh nh· lµm th¯c ®n cho con mÂi. G†p lπi vµ r∂i ng…unhi™n d‰c theo vπch "nguÂn th¯c ®n".

Ghi t™n mÈt sË loµi ÆÈng vÀt ®n thfit vµ con mÂi l™n thŒ b◊a Æ” h‰c sinh Æeo tr™n ng≠Íi.ßÈng vÀt ®n thfit c„ th” lµ: hÊ, b∏o, ch„ rıng, s„i, beo lâ, con ng≠Íi,...; con mÂi c„ th” lµ:h≠ü, nai, hoΩng, lÓn rıng, th· rıng, saola, s¨n d≠¨ng, gµ rıng, khÿ, s„c, ræn, chuÈt,...

TI’N HµNH:

1. Tr≠Ìc khi bæt Æ«u chï, h·i h‰c sinh xem trong t˘ nhi™n, c∏c loµi ÆÈng vÀt th≠Íng ®n g◊.Y™u c«u c∏c em cho v› dÙ v“ ÆÈng vÀt ®n thfit vµ con mÂi. GiÌi thi÷u cho h‰c sinh luÀtchï.

2. Chia h‰c sinh thµnh 3 nh„m. MÈt nh„m sœ lµ con mÂi (kho∂ng 1/2 sË h‰c sinh), mÈtnh„m lµ ÆÈng vÀt ®n thfit (1/4 sË h‰c sinh), nh„m cfln lπi lµm nhi÷m vÙ gi∏m s∏t (1/4 sËh‰c sinh). Ph∏t thŒ ghi t™n c∏c loµi ÆÈng vÀt ®n thfit vµ con mÂi cho h‰c sinh theo c∏cnh„m t≠¨ng ¯ng Æ” h‰c sinh gæn l™n ng≠Íi. ß” bæt Æ«u chï, "con mÂi" ph∂i Æ¯ng tπivπch "nï trÛ »n"; cfln ÆÈng vÀt ®n thfit c„ th” Æ¯ng tπi vfi tr› b†t k˙ trong s©n chï sao chokhńg Æ¯ng vµo c∏c vflng trfln "nï trÛ »n tπm thÍi". Nhñg em lµm nhi÷m vÙ gi∏m s∏tph∂i Æ¯ng xung quanh s©n chï.

3. Khi bæt Æ«u chï, gi∏o vi™n g‰i to: "HÏi h‰ hµng nhµ h≠ü, nai vµ th·! H∑y dÀy Æi! DÀyÆi t◊m th¯c ®n cho ngµy h´m nay Æi thí!". T†t c∂ "con mÂi" sœ ph∂i di chuy”n tı vπch"nï trÛ »n" Æ’n vπch "nguÂn th¯c ®n" Æ” nh∆t 1 m»u th¯c ®n rÂi chπy ra ngoµi s©n chïv“ vπch "nï trÛ »n".

4. MÁi "ÆÈng vÀt ®n thfit" ph∂i bæt Æ≠Óc ›t nh†t 2 "con mÂi", n’u khńg sœ bfi "ch’t Æ„i" - loπikh·i cuÈc chï. "ßÈng vÀt ®n thfit" bæt "con mÂi" bªng c∏ch chπm vµo ng≠Íi h‰c sinh lµcon mÂi. T†t c∂ nhñg "con mÂi" bfi bæt Æ“u ph∂i ra kh·i s©n chï.

5. Trong khi Æi l†y th¯c ®n, "con mÂi" c„ th” t˘ v÷ bªng c∏ch »n m◊nh - Æ¯ng vµo c∏c vflngtrfln "nï trÛ »n tπm thÍi" (mÁi vflng trfln chÿ c„ th” ch¯a Æ≠Óc 1 "con mÂi"). "Con mÂi"c„ th” Æ¯ng trong vflng trfln "nï trÛ »n tπm thÍi" bao l©u tu˙ th›ch mi‘n lµ ph∂i l†y ÆÒ sËth¯c ®n tr≠Ìc khi hi÷p chï k’t thÛc (C„ th” chï trfl nµy trong 2 ho∆c 3 hi÷p, mÁi hi÷pdµi kho∂ng 10 phÛt).

- Hoπt ÆÈng 9: ßÈng vÀt ®n thfit vµ con mÂi -

46

Hanh dong

6. Nhñg h‰c sinh lµm nhi÷m vÙ gi∏m s∏t ph∂i theo d‚i sË mÂi mµ ÆÈng vÀt ®n thfit vµ conmÂi l†y Æ≠Óc. CuÁi mÁi hi÷p, Æ’m sË l≠Óng ÆÈng vÀt ®n thfit vµ con mÂi cfln "sËng s„t"(nhñg con c„ ›t nh†t lµ 2 mÂi).

7. Khi trfl chï k’t thÛc, h·i h‰c sinh c∏c c©u h·i sau: Con mÂi c„ th” trËn tho∏t bªng c∏chnµo? C∏ch trËn tho∏t hi÷u qu∂ nh†t cÒa con mÂi lµ g◊? C∏ch bæt con mÂi hi÷u qu∂ nh†tcÒa ÆÈng vÀt ®n thfit lµ g◊? H∑y so s∏nh sË l≠Óng con mÂi vµ ÆÈng vÀt ®n thfit cfln lπi. Tπisao lπi c„ k’t qu∂ nh≠ v©y?

(Chÿnh sâ tı tµi li÷u "Green Games" cÒa CEE 1997)

GGhhii cchhÛÛ:: Trong mÁi l«n chï, sË ÆÈng vÀt ®n thfit n™n lµ 5, sË con mÂi c„ th” tı 12-15 vµ kho∂ng 5 em lµmnhi÷m vÙ gi∏m s∏t. N™n thay c∏c em lµm nhi÷m vÙ gi∏m s∏t trong mÁi l«n chï Æ” t†t c∂ h‰c sinh Æ“u Æ≠Ócchï.


47

C∏∏cc ssiinnhh vvÀÀtt kkhh∏∏cc nnhhaauu ssËËnngg ttrroonnggnhñg sinh c∂nh kh∏c nhau. MÁi loµith≠Íng sËng trong mÈt mí tr≠Íng,

trong Æ„ chÛng c„ ÆÒ th¯c ®n, n≠Ìc uËng vµ nïc≠ trÛ Æ” tÂn tπi. MÁi sinh vÀt Æ“u c„ mÈt sinhc∂nh phÔ hÓp nh†t vÌi chÛng v“ Æi“u ki÷n nhi÷tÆÈ, ÆÈ »m, ∏nh s∏ng vµ l≠Óng m≠a.

Sinh c∂nh cÒa sinh vÀt c„ th” r†t lÌn. V› dÙ nh≠ voi, hÊvµ c∏ voi th≠Íng c„ nï sËng rÈng hµng ngµn ha. Trongkhi Æ„, c∏c sinh vÀt kh∏c nh≠ n†m ho∆c Æfia y chÿ c«nmÈt nï sËng rÈng vµi cm2. MÈt sË sinh vÀt c„ th” sËngtrong nhi“u mí tr≠Íng kh∏c nhau,song mÈt sË sinh vÀt kh∏c lπichÿ c„ th” sËng trong mÈtmí tr≠Íng. Sinh vÀt c„th” sËng tr™n cπn, trongn≠Ìc ho∆c trong khńgkh›. C∏c mí tr≠Íngnh©n tπo nh≠ c∏nhÆÂng ho∆c ao c∏cÚng lµ nhñg nïsËng quan tr‰ngÆËi vÌi mÈt sËloµi sinh vÀt.

Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u mËi quanh÷ giã c∏c loµi sinh vÀt vµsinh c∂nh (nï c≠ trÛ) cÒa

chÛng.



KK¸ nn®®nngg::

Quan s∏t vµ ph©n t›ch.


45 phÛt.


BÈ thŒ Mπng l≠Ìi s˘ sËng(xem hoπt ÆÈng 12), gi†y, bÛt

vµ hÈp.

h o π t Æ È n g 1 0

Di tim noi song


KThong tin co so

CHU»N Bfi

Vi’t t™n c∏c sinh c∂nh c„ Î Æfia ph≠¨ng l™n gi†y bªng ch˜ to, r‚ rµng. MÁi tÍ gi†y lµ t™n mÈtsinh c∂nh ho∆c h÷ sinh th∏i kh∏c nhau nh≠: rıng, bi”n, sńg, suËi, ao, hÂ, ÆÂng c·, c∏nhÆÂng, v≠Ín nhµ, n≠¨ng r…y, gÁ mÙc...

TI’N HµNH1. Y™u c«u mÈt sË h‰c sinh Æ¯ng thµnh vflng trfln, c∏c h‰c sinh kh∏c Æ¯ng ngoµi, c∏ch vflng

trfln kho∂ng 5- 10 m. MÁi h‰c sinh Æ¯ng ngoµi gæn tr™n ng˘c mÈt tÍ gi†y ghi t™n sinhc∂nh sao cho m‰i h‰c sinh trong vflng trfln Æ“u nh◊n r‚.

2. ß∆t Ûp tr≠Ìc m∆t mÁi h‰c sinh Î vflng trfln mÈt thŒ con vÀt b†t k˙ trong bÈ thŒ mπngl≠Ìi s˘ sËng. Y™u c«u c∂ lÌp h∏t mÈt bµi h∏t v“ mí tr≠Íng ho∆c thi™n nhi™n. Trong khiÆ„, h‰c sinh Î vflng trfln trong ph∂i di chuy”n theo chi“u kim ÆÂng hÂ. Khi k’t thÛc bµih∏t, mÁi h‰c sinh Î vflng trfln trong sœ ph∂i nh∆t thŒ tr≠Ìc m∆t m◊nh.

3. H‰c sinh c„ 10 gi©y Æ” x∏c Æfinh xem thŒ cÒa m◊nh lµ con g◊ rÂi chπy thÀt nhanh v“ ph›ah‰c sinh mang bi”n sinh c∂nh phÔ hÓp ngoµi vflng trfln. V› dÙ, c∏ ph∂i chπy v“ sinh c∂nhsńg ho∆c hÂ.

4. H·i h‰c sinh xem tπi sao c∏c em lπi ch‰n sinh c∂nh nh≠ vÀy. Ki”m tra xem c„ h‰c sinhnµo ch‰n nh«m sinh c∂nh hay khńg. C∏c h‰c sinh ch‰n nh«m ho∆c khńg kfip chπy v“sinh c∂nh cÒa m◊nh sœ bfi thua cuÈc.

5. H·i h‰c sinh c∏c c©u h·i sau: C„ ph∂i mÁi loµi chÿ c„ mÈt sinh c∂nh hay khńg? Tπi saoc∏c loµi sinh vÀt kh∏c nhau c«n c∏c sinh c∂nh kh∏c nhau? Lµm th’ nµo Æ” mÈt sË loµisinh vÀt cÔng sËng trong mÈt sinh c∂nh?

6. Y™u c«u h‰c sinh Æ” lπi c∏c thŒ trong bÈ thŒ Mπng l≠Ìi s˘ sËng vµo h◊nh trfln rÂi th˘chi÷n trfl chï nµy l«n 2. Trong l«n nµy, b· bÌt mÈt sË sinh c∂nh. L∆p lπi trfl chï nh≠trong b≠Ìc 2 vµ 3. K’t qu∂: mÈt sË h‰c sinh khńg t◊m th†y sinh c∂nh cÒa m◊nh. H·ih‰c sinh xem chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u sinh c∂nh bfi t∏c ÆÈng ho∆c bfi ph∏ hu˚ hoµn toµn.ChÛng ta ph∂i lµm g◊ Æ” m‰i sinhvÀt Æ“u c„ sinh c∂nh cÒa m◊nh?

(Chÿnh sâ tı tµi li÷u "Green Game"cÒa CEE 1997)

- Hoπt ÆÈng 10: ßi t◊m nï sËng -

50

Hanh dong

Hoπt ÆÈng nµy n™n gæn li“n vÌi hoπt ÆÈng Mπng l≠Ìi s˘sËng (Hoπt ÆÈng 12).

CHU»N Bfi

Ph´ t´ tÍ rÍi “C∏c mËi quan h÷ trong t˘ nhi™n” cho tıngnh„m.

TI’N HµNH

1. Chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m, mÁi nh„m 2 ho∆c 3em. Ph∏t cho mÁi nh„m 1 b∂n ph´ t´ C∏c mËi quanh÷ trong t˘ nhi™n. Y™u c«u h‰c sinh Æ„ng gi∂ lµ c∏cnhµ khoa h‰c Æang kh∏m v“ c∏c mËi quan h÷ cÒam‰i sinh vÀt trong t˘ nhi™n.

2. Y™u c«u c∏c nh„m Æ‰c k¸ tÍ rÍi C∏c mËi quan h÷trong t˘ nhi™n vµ th∂o luÀn Æ” Æ≠a ra c©u tr∂ lÍi. C∏cnh„m c„ 45 phÛt Æ” t◊m c©u tr∂ lÍi.

3. Khi Æ∑ t◊m Æ≠Óc c©u tr∂ lÍi, y™u c«u c∏c nh„m tr◊nhbµy tr≠Ìc lÌp.

4. H·i h‰c sinh c∏c c∏c h·i sau:

Thńg qua hoπt ÆÈng nµy, c∏c em bi’t th™m v“ mËiquan h÷ nµo cÒa sinh vÀt trong t˘ nhi™n mµ tr≠ÌcÆ„ c∏c em ch≠a bi’t?

Con ng≠Íi c„ quan h÷ nh≠ th’ nµo vÌi c∏c c∏c sinhvÀt kh∏c trong t˘ nhi™n? Con ng≠Íi c„ th” lµ y’u tËt∏c ÆÈng x†u Æ’n s˘ c©n bªng trong Mπng l≠Ìi s˘sËng hay khńg? Thńg qua nhñg hoπt ÆÈng nµo?

5. Gi∂i th›ch cho h‰c sinh bi’t rªng c∏c mËi quan h÷ cÒasinh vÀt mµ c∏c em vıa kh∏m ph∏ lµ mÈt ph«n v‹nhcû cÒa s˘ sËng tr™n Tr∏i ß†t. C∏c mËi quan h÷ nµygiÛp tπo ra s˘ c©n bªng vµ hµi hoµ tr™n Tr∏i ß†t.

Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u c∏c mËiquan h÷ t≠¨ng hÁ tÂn tπi

trong t˘ nhi™n.



KK¸ nn®®nngg::

Thu thÀp, ph©n t›ch vµ tr◊nhbµy.


75 phÛt.


TÍ rÍi ph∏t cho h‰c sinh.


Quan he giua cac loaisinh vat


¶Hanh dong

TTrr∂∂ llÍÍii mmÁÁii cc©©uu hh··ii dd≠≠ÌÌii ÆÆ©©yy bbªªnngg mmÈÈtt vv›› ddÙÙ ccÙÙ tthh””..

1. K” t™n 1 loµi ÆÈng vÀt nh· mµ c∏c loµi ÆÈng vÀt kh∏c lÌn h¨n ph∂i d˘a vµo n„Æ” tÂn tπi?

2. K” t™n 1 loµi ÆÈng vÀt lÌn mµ c∏c loµi ÆÈng vÀt nh· h¨n ph∂i d˘a vµo chÛngÆ” tÂn tπi?

3. K” t™n 1 loµi c©y ph∂i sËng nhÍ vµo th©n cÒa mÈt loµi c©y kh∏c?

4. K” t™n 1 loµi ÆÈng vÀt ngoπi lai (du nhÀp tı nï kh∏c Æ’n) g©y hπi ÆËi vÌi c∏cloµi b∂n Æfia?

5. K” t™n 1 loµi th˘c vÀt ngoπi lai (du nhÀp tı nï kh∏c Æ’n) g©y hπi ÆËi vÌi c∏cloµi b∂n Æfia?

6. K” t™n 1 loµi ÆÈng vÀt hoang d∑ sËng trong ho∆c xung quanh ngí nhµ cÒabπn?

7. K” t™n 1 loµi ÆÈng vÀt l†y x∏c ch’t cÒa c∏c loµi kh∏c lµm th¯c ®n?

8. K” t™n 1 loµi ÆÈng vÀt sËng trong ho∆c tr™n th©n c©y?

9. K” t™n 1 loµi th˘c vÀt c„ ›ch ÆËi vÌi con ng≠Íi?

10. K” t™n 1 loµi ÆÈng vÀt c„ ›ch cho con ng≠Íi nhÍ hoπt ÆÈng sinh sËng trong mí tr≠Íng cÒa n„?

11. K” t™n 1 loµi ÆÈng vÀt trńg giËng nh≠ mÈt bÈ phÀn cÒa c©y?

12. K” t™n 2 loµi sinh vÀt cÔng Æem lπi lÓi ›ch cho nhau Æ” tÂn tπi vµ ph∏t tri”n?

13. K” t™n 1 loµi sinh vÀt sËng vµ l†y th¯c ®n trong c¨ th” sinh vÀt kh∏c?

14. K” t™n 1 loµi sinh vÀt sËng trong hai mí tr≠Íng kh∏c nhau?

15. K” t™n 1 loµi ÆÈng vÀt ®n hπt ho∆c qu∂ vµ sau Æ„ th∂i hπt ra theo ph©n cÒa n„, giÛp c©y ph∏t t∏n Æi khæp nÌi.

16. K” t™n 1 y’u tË nµo Æ„ bi’n thµnh Æ†t?

17. K” t™n 1 loµi c©y ph∂i d˘a vµo ÆÈng vÀt Î mÈt m¯c ÆÈ nµo Æ„ Æ” tÂn tπi?

18. K” t™n 1 loµi c©y c„ vai trfl quan tr‰ng trong chuÁi th¯c ®n?

19. K” t™n 1 loµi ÆÈng vÀt c„ vai trfl quan tr‰ng trong chuÁi th¯c ®n?

- Hoπt ÆÈng 11: Quan h÷ giã c∏c loµi sinh vÀt -

52

MËi quan h÷ cÒa c∏c loµi sinh vÀt trong t˘ nhi™n

Mí tr≠Íng lµ mÈt h÷ thËng cÒa c∏cmËi quan h÷ ph¯c tπp giã c∏cy’u tË v´ sinh nh≠ Æ†t, n≠Ìc, ∏nh

s∏ng, khńg kh› vµ c∏c y’u tË h˜u sinh nh≠ÆÈng vÀt, th˘c vÀt, vi khu»n vµ con ng≠Íi. M∆ttrÍi vµ m∆t tr®ng cÚng lµ nhñg y’u tË c„ quanh÷ ch∆t chœ vÌi h÷ thËng nµy.

M‰i sinh vÀt tr™n Tr∏i ß†t Æ“u c„ quan h÷ t≠¨ng hÁ vµ gænk’t vÌi nhau thńg qua c∏c mËi quan h÷ sinh tÂn. ChÛngphÙ thuÈc vµo nhau v◊ nguÂn dinh d≠Ïng (th¯c ®n), nï Îvµ s˘ an toµn. M∆t trÍi cung c†p nguÂn n®ng l≠Óng c¨ b∂ncho m‰i s˘ sËng tr™n Tr∏i ß†t nµy. Th˘c vÀt h†p thÙ vµtÊng hÓp n®ng l≠Óng m∆t trÍi, n≠Ìc vµ kh› thµnh c∏c hÓpch†t h˜u c¨ (tinh bÈt vµ Æ≠Íng). Sau Æ„, th˘c vÀt trÎ thµnhth¯c ®n cÒa c∏c loµi ÆÈng vÀt ®n th˘c vÀt nh≠ cń trÔng,chim, khÿ, h≠ï cao cÊ, h≠ü, tr©u rıng vµ c∂ con ng≠Íi.ß’n l≠Ót m◊nh, c∏c loµi ÆÈng vÀt ®n th˘c vÀt lπi trÎ thµnhth¯c ®n cho c∏c loµi thÛ ®n thfit nh≠ hÊ, b∏o vµ ch„ s„i.Trong khi Æ„, c∏c loµi vi sinh vÀt lπi sËng d˘a vµo x∏cÆÈng vÀt ho∆c th˘c vÀt bfi ph©n hu˚. C∏c mËi quan h÷ph¯c tπp trong h÷ thËng nµy Æ≠Óc g‰i lµmπng l≠Ìi s˘ sËng. Mπng l≠Ìi s˘ sËngnµy tÂn tπi trong mÈt trπng th∏ic©n bªng ÆÈng h’t s¯c nhπyc∂m. N’u b†t c¯ mÈt y’u tËnµo trong h÷ thËng bfi t∏cÆÈng ho∆c bfi Æ»y ra kh·imπng l≠Ìi, s˘ c©n bªngtrong h÷ thËng sœ bfi ph∏vÏ. Vi÷c xem xät c∏cmËi quan h÷ nµy mÈtc∏ch th†u Æ∏o sœ giÛpchÛng ta c„ hi”u bi’t Æ«yÆÒ v“ s˘ k˙ di÷u trong mπngl≠Ìi s˘ sËng tr™n Tr∏i ß†t nµy.


Mang luoi su song


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u Æ≠Óc mËili™n h÷ vµ s˘ t∏c ÆÈng qua lπi

giã c∏c thµnh ph«n kh∏cnhau trong nhi™n nhi™n.


Th˘c vÀt vµ ÆÈng vÀt

KK¸ nn®®nngg::

Suy luÀn vµ Æ∏nh gi∏.


50 phÛt.


BÈ thŒ Mπng l≠Ìi s˘ sËng,cuÈn d©y dµi 100-200 m,

b®ng d›nh ho∆c ghim.

∞Thong tin co so

CC∏∏cc yy’’uu ttËË vv´ ssiinnhh ttrroonngg mmππnngg ll≠≠ÌÌii ss˘ ssËËnngg

NN≠≠ÌÌcc

75% di÷n t›ch Tr∏i ß†t Æ≠Óc bao phÒ bÎi n≠Ìc. ßa sË l≠Óng n≠Ìc nµy (97,6%) lµ n≠Ìc m∆ntrong c∏c Æπi d≠¨ng vµ bi”n c∂ tr™n Tr∏i ß†t; vµ 2,08% lµ n≠Ìc d≠Ìi dπng b®ng, tuy’t. Conng≠Íi vµ c∏c sinh vÀt tr™n cπn khńg th” dÔng Æ≠Óc nhñg loπi n≠Ìc nµy. Ph«n cfln lπi(0.03%) lµ l≠Óng n≠Ìc ng‰t mµ con ng≠Íi vµ c∏c sinh vÀt Î cπn c„ th” dÔng Æ≠Óc. N≠Ìcng‰t ph©n bË trong sńg, suËi vµ c∏c tÛi n≠Ìc ng«m.

ßß††tt

ß†t Æ≠Óc h◊nh thµnh trong qu∏ tr◊nh phong ho∏ käo dµi hµng tri÷u n®m. Nhi÷t ÆÈ, m≠a,∏nh s∏ng m∆t trÍi, gi„, ÆÈ »m vµ hoπt ÆÈng cÒa nÛi lâ ch›nh lµ c∏c y’u tË t˘ nhi™n g©y raqu∏ tr◊nh phong ho∏. K’t qu∂ cÒa hoπt ÆÈng nµy tπo ti“n Æ” cho s˘ h◊nh thµnh lÌp ch†th˜u c¨ dµy hay cfln g‰i lµ mÔn. LÌp mÔn nµy c„ vai trfl quan tr‰ng ÆËi vÌi s˘ tÂn tπi cÒar†t nhi“u loµi th˘c vÀt. LÌp h˜u c¨ nµy Æ≠Óc h◊nh thµnh tı ph©n ÆÈng vÀt vµ x∏c ÆÈng,th˘c vÀt Æang ph©n hu˚. T«ng h˜u c¨ giµu dinh d≠Ïng cÒa Æ†t nµy ch›nh lµ nï sinh sËngcÒa c∏c loµi sinh vÀt nh≠ giun, cń trÔng, n†m, t∂o, r™u vµ vi khu»n. ß†t gi˜ n≠Ìc vµ cungc†p cho c©y xanh. ß†t cfln ch¯a r†t nhi“u loπi kho∏ng ch†t quan tr‰ng ÆËi vÌi ÆÈng, th˘cvÀt. C©y xanh h†p thÙ c∏c ch†t kho∏ng nh≠ canxi, phËt pho, m®ng gan, sæt vµ kœm trongÆ†t Æ” ph∏t tri”n. Sau Æ„ c∏c ch†t kho∏ng nµy Æi vµo c¨ th” ÆÈng vÀt khi chÛng ®n th˘c vÀtho∆c li’m kho∏ng. V› dÙ, voi th≠Íng li’m kho∏ng tı mÔn tro cÒa c∏c b∑i ch∏y trong rıng.

KKhh›› qquuyy””nn vvµµ kkhhńngg kkhh››

Cacbonic (CO2) vµ ´xy (O2) lµ c∏c kh› khńg th” thi’u ÆËi vÌi s˘ tÂn tπi cÒa m‰i loµi sinhvÀt. Thńg qua qu∏ tr◊nh quang hÓp, th˘c vÀt dÔng kh› cacbonic Æ” s∂n xu†t ra ch†t h˜u c¨vµ gi∂i ph„ng kh› ´xy vµo kh› quy”n. NhÍ Æ„, con ng≠Íi vµ c∏c loµi ÆÈng vÀt kh∏c c„ kh›´xy Æ” thÎ.

- Hoπt ÆÈng 12: Mπng l≠Ìi s˘ sËng -

54

k Cπnh tranh: di‘n ra khi c„ nhi“u loµicÔng t◊m ki’m mÈt nguÂn th¯c ®n. KhiÆ„, quan h÷ giã c∏c c∏ th” mang t›nhÆ†u tranh. V› dÙ tr©u rıng vµ nai c„ quanh÷ cπnh tranh v◊ cÔng ®n c· trong mÈtkhu v˘c.

k HÁ sinh: lµ mËi quan h÷ giã c∏c loµikh∏c nhau sao cho t†t c∂ c∏c loµi nµyÆ“u c„ lÓi. V› dÙ nh≠ quan h÷ giã chimvµ hoa: chim giÛp hoa thÙ ph†n.

k Quan h÷ k˝ sinh: di‘n ra khi mÈt loµisËng nhÍ vµo loµi kh∏c vµ g©y hπi choloµi Æ„. V› dÙ nh≠ giun sËng k˝ sinhtrong ruÈt lÓn.

k HÈi sinh: di‘n ra khi mÈt loµi Æ≠Óc lÓi tıloµi kh∏c trong khi loµi kia khńg Æ≠ÓclÓi nh≠ng cÚng khńg bfi hπi. V› dÙ nh≠phong lan sËng tr™n th©n c©y, cua nh·sËng trong bÈ r‘ bÃo t©y.

C∏c mËi quan h÷ kh∏c nhau trong thi™n nhi™n

CHU»N Bfi

Ph´ t´ vµ cæt bÈ thŒ Mπng l≠Ìi s˘ sËng rÂi Æem äp plastic Æ” dÔng l©u dµi. Chu»n bfi sÓid©y dµi Æ” h‰c sinh næm vµo khi thi’t lÀp mπng l≠Ìi s˘ sËng.

TI’N HµNH

1. TÀp trung h‰c sinh ngoµi s©n tr≠Íng. GiÌi thi÷u Æ” c∏c em bi’t rªng mÙc ti™u cÒa hoπtÆÈng lµ giÛp c∏c em hi”u r‚ h¨n v“ nhñg mËi quan h÷ ph¯c tπp trong thi™n nhi™n hay"Mπng l≠Ìi s˘ sËng".

2. Y™u c«u h‰c sinh Æ¯ng thµnh vflng trfln. Ph∏t cho mÁi em 1 thŒ trong bÈ thŒ Mπng l≠Ìis˘ sËng vµ y™u c«u c∏c em gæn thŒ nµy l™n ng˘c ∏o bªng b®ng d›nh. MÁi thŒ lµ mÈtthµnh ph«n trong Mπng l≠Ìi s˘ sËng, bao gÂm c∂ m∆t trÍi, Æ†t, n≠Ìc vµ khńg kh›.

3. Bæt Æ«u hoπt ÆÈng bªng c∏ch Æ≠a mÈt Æ«u d©y cho em h‰csinh c„ thŒ M∆t trÍi, ÆÂng thÍi gi∂i th›ch rªng M∆t trÍi lµnguÂn n®ng l≠Óng c¨ b∂n cÒa m‰i sinh vÀt, n’u khńg c„M∆t trÍi, sœ khńg c„ s˘ sËng tr™n Tr∏i ß†t nµy. Ti’p theo,em h‰c sinh c„ thŒ m∆t trÍi sœ chuy”n d©y cho em h‰c sinhc„ thŒ lµ y’u tË c„ quan h÷ mÀt thi’t nh†t vÌi m◊nh ("M∆ttrÍi" n™n chuy”n d©y cho "c©y xanh"). Khi näm d©y cho ng≠Íikh∏c, h‰c sinh ph∂i gi∂i th›ch Æ≠Óc mËi quan h÷ giã m◊nhvµ h‰c sinh m◊nh muËn chuy”n d©y. "M∆t trÍi" n™n gi∂i th›chrªng m◊nh c„ quan h÷ mÀt thi’t vÌi "c©y xanh" v◊ m∆t trÍicung c†p n®ng l≠Óng Æ” c©y xanh quang hÓp.

4. Ti’p tÙc trfl chï bªng c∏ch y™u c«u "c©y xanh" gi˜ ch∆t Æ«u d©y nËi m◊nh vÌi "m∆t trÍi",ÆÂng thÍi Æ≠a d©y cho h‰c sinh c„ thŒ lµ y’u tË c„ quan h÷ mÀt thi’t vÌi m◊nh nh†t vµgi∂i th›ch mËi quan h÷ nµy. V› dÙ, "c©y xanh" c„ th” Æ≠a d©y cho "chim" v◊ chim lµm tÊho∆c ki’m ®n tr™n c©y. C∏c mËi quan h÷ mµ h‰c sinh c„ th” Æ” cÀp bao gÂm quan h÷v“ th¯c ®n, khńg gian sËng, s˘ an toµn. H‰c sinh bi’t cµng nhi“u mËi quan h÷ giã c∏cthµnh tË trong thi™n nhi™n cµng tËt. Ti’p tÙc trfl chï cho Æ’n khi mÁi h‰c sinh Æ“u trÎthµnh mÈt ph«n cÒa mπng l≠Ìi s˘ sËng.

5. Khi t†t c∂ h‰c sinh Æ∑ trÎ thµnh mÈt ph«n cÒa mπng l≠Ìi s˘ sËng, y™u c«u c∏c em käoc®ng sÓi d©y vµ gi˜ cho thÀt chæc. Gi∂i th›ch rªng c∏c em vıa thi’t lÀp Æ≠Óc mÈt mπngl≠Ìi s˘ sËng vÌi c∏c mËi quan h÷ t≠¨ng hÁ giã c∏c thµnh ph«n kh∏c nhau trong h÷ sinhth∏i. H·i h‰c sinh xem c„ thµnh tË nµo trong t˘ nhi™n khńg ph∂i lµ mÈt ph«n cÒa mπngl≠Ìi s˘ sËng hay khńg? Ho∆c c„ thµnh tË nµo ›t quan tr‰ng h¨n c∏c thµnh tË kh∏c haykhńg? Y™u c«u h‰c sinh gi∂i th›ch tπi sao?


55

Hanh dong

6. DÔng tay †n mπnh cho mπng chÔng xuËng Æ” minh hoπ cho c∏c em th†y mÈt h÷ sinhth∏i ph∂i chfiu nhi“u ∏p l˘c kh∏c nhau nh≠ hπn h∏n, b∑o, ´ nhi‘m, nπn s®n bæn hay ph∏rıng. Sau Æ„ gi∏o vi™n th∂ tay ra vµ mπng khńg chÔng nã. Gi∂i th›ch cho c∏c em th†ys˘ li™n k’t ch∆t chœ giã c∏c thµnh ph«n t˘ nhi™n giÛp cho mπng l≠Ìi s˘ sËng chfiu Æ≠Óc∏p l˘c tı b™n ngoµi vµ c„ kh∂ n®ng hÂi phÙc khi ∏p l˘c Æ„ Æ≠Óc loπi b·.

7. H·i h‰c sinh chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u mÈt sË thµnh ph«n trong mπng l≠Ìi s˘ sËng bfi ph∏hoπi hay loπi b·, v› dÙ t†t c∂ c©y cËi bfi ÆËn ch∆t. Y™u c«u h‰c sinh c„ thŒ “C©y xanh”buńg sÓi d©y m◊nh Æang c«m Æ” minh hoπ. T†t c∂ nhñg thµnh ph«n c„ mËi li™n h÷ vÌi“C©y xanh” lÀp t¯c sœ th†y sÓi d©y m◊nh Æang c«m bfi chÔng xuËng. Ti’p tÙc y™u c«u c∏cmËi li™n h÷ vÌi “C©y xanh” b· sÓi d©y m◊nh Æang c«m th◊ Mπng l≠Ìi s˘ sËng sœ v‚ng hºnxuËng. Khi Mπng l≠Ìi Æang Î t◊nh trπng khńg cfln nguy™n vãn nh≠ tr™n, h·i h‰c sinhxem chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u Mπng l≠Ìi s˘ sËng ph∂i chfiu nhñg ∏p l˘c tı b™n ngoµi.Gi∏o vi™n †n vµo mπng l≠Ìi mÈt l«n nã vµ l«n nµy c∏c sÓi d©y chÛng hºn xuËng. K’tluÀn rªng khi Mπng l≠Ìi s˘ sËng bfi ph∏ vÏ, r†t nhi“u mËi quan h÷ trong Mπng l≠Ìi bfi ∂nhh≠Îng vµ mÈt sË loµi c„ th” bfi Æe doπ Æ’n s˘ sËng cfln. N’u khńg ng®n ch∆n kfip thÍic∏c hoπt ÆÈng nh≠ ph∏ rıng, s®n bæn qu∏ m¯c vµ ´ nhi‘m, s˘ c©n bªng mí tr≠Íng sœ bfiph∏ hu˚ vµ cuÈc sËng cÒa con ng≠Íi sœ bfi Æe doπ.

(Chÿnh sâ tı tµi li÷u " Joy of Learning" cÒa CEE 1996)


56


57

BÈ thŒ Mπng l≠Ìi s˘ sËng

qa

*


58

BÈ thŒ Mπng l≠Ìi s˘ sËng (ti’p)

)


59

BÈ thŒ Mπng l≠Ìi s˘ sËng (ti’p)

>

C∏∏cc hh÷÷ ssiinnhh tthh∏∏ii mmaanngg llππii nnhhii““uu llÓÓii ››cchhcho Tr∏i ß†t, ÆÈng vÀt hoang d∑ vµcon ng≠Íi. M∆c dÔ chÛng ta khńg Æ”

˝ nh≠ng Î m‰i nï, m‰i lÛc, khi bπn Æang ®n,ngÒ, lµm vi÷c, Æi lπi hay gi∂i tr›, c∏c h÷ sinh th∏iluń tÀn tu˛ lµm vi÷c Æ” Æ∂m b∂o cho cuÈcsËng cÒa chÛng ta. Rıng giÛp lµm sπch b«u kh›quy”n, Æπi d≠¨ng giÛp Æi“u hoµ kh› hÀu, c∏cvÔng Æ†t ngÀp n≠Ìc giÛp l‰c sπch n≠Ìc, hπn ch’t∏c hπi cÒa b∑o bi”n vµ ki”m so∏t lÚ, .. ChÛng tath≠Íng kh„ c„ th” quan s∏t hay nh◊n th†y tÀnmæt nhñg "hoπt ÆÈng" h˜u ›ch mµ h÷ sinh th∏iÆang lµm cho con ng≠Íi (WWF US, 1999).

Hoπt ÆÈng nµy sœ giÛp h‰c sinh tÀn mæt nh◊n th†y mÈtsË "hoπt ÆÈng" di‘n ra th≠Íng xuy™n trong c∏c h÷ sinhth∏i. C∏c em sœ th†y Æ≠Óc lÓi ›ch to lÌn mµ c∏c h÷ sinhth∏i mang lπi cho con ng≠Íi.


Hoat dong cua he sinh thai


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh bi’t Æ≠Ócnhñg lÓi ›ch kh∏c nhau mµh÷ sinh th∏i mang lπi cho Æ†tÆai, ÆÈng vÀt vµ con ng≠Íi

thńg qua mÈt sË th› nghi÷m.


Kh› quy”n vµ vÚ trÙ; Æ†t, thÊnh≠Ïng vµ kho∏ng vÀt; th˘c

vÀt vµ ÆÈng vÀt; n≠Ìc

KK¸ nn®®nngg::

Tr◊nh di‘n, tÊ ch¯c, di‘n gi∂i,tr◊nh bµy vµ lµm vi÷c nh„m.


2 ngµy, mÁi ngµy 45 phÛt.


Nhñg nguy™n li÷u c«n thi’tsœ Æ≠Óc li÷t k™ trong tıng th›

nghi÷m.

)Thong tin co so

CHU»N Bfi

1. Ph´ t´ tÍi rÍi Hoπt ÆÈng cÒa h÷ sinh th∏i Æ” ph∏t cho h‰c sinh.

2. Ph´ t´ c∏c tÍ rÍi M´ t∂ Th› nghi÷m Æ” ph∏t cho mÁi nh„m.

3. Chu»n bfi sΩn c∏c loπi nguy™n li÷u c«n thi’t cho tıng th› nghi÷m (Æ≠Óc li÷t k™ trong tıngb∂n M´ t∂ th› nghi÷m). Gi∏o vi™n c„ th” ph©n cńg Æ” h‰c sinh chu»n bfi.

4. Ch‰n mÈt phflng h‰c t≠¨ng ÆËi rÈng. Chia phflng thµnh 4 khu v˘c Æ” 4 nh„m h‰c sinhti’n hµnh c∏c th› nghi÷m kh∏c nhau trong ngµy th¯ nh†t.

5. Ch‰n mÈt khu v˘c ngoµi trÍi, cπnh ao hÂ, tËt nh†t lµ d≠Ìi b„ng c©y Æ” ti’n hµnh th∂oluÀn trong ngµy th¯ 2.

TI’N HµNH

NNggµµyy 11:: LLµµmm tthh›› nngghhii÷÷mm

1. Bæt Æ«u hoπt ÆÈng, n„i cho h‰c sinh bi’t rªng c∏c h÷ sinh th∏i xung quanh ta luńhoπt ÆÈng khńg ngıng vµ mang lπi nhñg lÓi ›ch thi’t th˘c cho con ng≠Íi. Tronghoπt ÆÈng nµy, c∏c em sœ Æ≠Óc tÀn mæt nh◊n th†y nhñg "hoπt ÆÈng" h˜u ›ch cho conng≠Íi cÒa h÷ sinh th∏i. Chia h‰c sinh thµnh 4 nh„m vµ ph©n cńg mÁi nh„m lµm mÈtth› nghi÷m tπi mÈt khu v˘c kh∏c nhau. T†t c∂ c∏c thµnh vi™n trong nh„m khńg Æ≠Ócth∂o luÀn vÌi c∏c thµnh vi™n nh„m kh∏c v“ th› nghi÷m cÒa nh„m m◊nh.

2. C∏c nh„m c«n Æ‰c k¸ b∂n M´ t∂ th› nghi÷m cÒa nh„m m◊nh tr≠Ìc khi ti’n hµnh th›nghi÷m. N„i cho h‰c sinh bi’t rªng trong ngµy th¯ 2, mÁi nh„m c«n Æ≠a th› nghi÷mcÒa m◊nh ra tr≠Ìc lÌp vµ tr◊nh bµy t„m tæt th› nghi÷m cÚng nh≠ k’t qu∂ th› nghi÷m.Ch›nh v◊ vÀy mÁi nh„m c«n th∂o luÀn vµ t◊m c©u tr∂ lÍi cho mÙc Chuy÷n g◊ sœ x∂y ra?trong b∂n M´ t∂ th› nghi÷m cÒa m◊nh.

NNggµµyy tthh¯ 22:: TTrr◊◊nnhh bbµµyy kk’’tt qquu∂∂ tthh›› nngghhii÷÷mm vvµµ kk’’tt nnËËii tthhńngg ttiinn..

1. Ph∏t tÍ rÍi "Hoπt ÆÈng cÒa h÷ sinh th∏i" cho mÁi h‰c sinh. Sau Æ„, y™u c«u c∏c nh„ml«n l≠Ót gi∂i th›ch v“ th› nghi÷m cÒa nh„m m◊nh: qu∏ tr◊nh lµm th› nghi÷m, tr◊nh di‘nth› nghi÷m vµ th∂o luÀn v“ k’t qu∂ th› nghi÷m. C∏c nh„m c«n cung c†p thńg tinnhªm tr∂ lÍi cho c∏c c©u h·i trong mÙc Chuy÷n g◊ sœ x∂y ra? trong b∂n M´ t∂ th›nghi÷m cÒa nh„m m◊nh.

2. Sau khi mÁi nh„m b∏o c∏o xong, tıng h‰c sinh ph∂i d˘a vµo tÍ rÍi "Hoπt ÆÈng cÒa h÷sinh th∏i" Æ” t◊m xem th› nghi÷m cÒa nh„m Æ„ ¯ng vÌi hoπt ÆÈng nµo cÒa h÷ sinhth∏i. Khi h‰c sinh Æ∑ l˘a ch‰n xong, Æ” nghfi c∏c em so s∏nh k’t qu∂ cÒa m◊nh vÌiÆ∏p ∏n. (ß∏p ∏n: 1-b; 2-d; 3-a vµ 4-c).

3. H·i h‰c sinh xem, h÷ sinh th∏i Æ∑ giÛp ›ch cho con ng≠Íi nh≠ th’ nµo? (Ki”m so∏t lÚ,lµm sπch vµ l‰c sπch n≠Ìc, s∂n xu†t kh› ´xy, Æi“u ti’t kh› hÀu,...) vµ h‰c sinh sœ lµm g◊Æ” b∂o v÷ c∏c h÷ sinh th∏i?

- Hoπt ÆÈng 13: Hoπt ÆÈng cÒa h÷ sinh th∏i -

62

Hanh dong

THŃG TIN

NNgguuyy™™nn llii÷÷uu::

Chai Æ˘ng n≠Ìc kho∏ng Æ∑ b„c m∏c vµ cæt lµmÆí, bńg ho∆c gi†y v÷ sinh, than hoπt t›nh,than cÒi (c„ th” thay bªng s·i sπch), c∏t, Æ†t,n≠Ìc vµ cËc.

TThh˘cc hhii÷÷nn::

1. LÀt Ûp ph«n tr™n cÒa chai Æ˘ng n≠Ìc kho∏ng.B· vµo Æ„ mÈt lÌp bńg dµy ho∆c gi†y v÷ sinh.Sau Æ„, Æ∆t l™n tr™n lÌp bńg nµy mÈt lÌp thanhoπt t›nh ho∆c s·i rÂi ÆÊ l™n tr™n cÔng mÈt lÌpc∏t. Nän ch∆t vµ Æ∆t nâ tr™n cÒa chai n≠Ìckho∏ng cæm xuËng nâ d≠Ìi.

2. B· Æ†t vµo cËc nh˘a Æ∑ c„ n≠Ìc Æ«y 1/2 cËcrÂi khu†y Æ“u cho Æ’n khi Æ≠Óc mÈt dung dfichn≠Ìc c„ mµu Æ†t. Sau Æ„, ÆÊ tı tı cËc n≠Ìcnµy vµo nâ tr™n cÒa chai n≠Ìc kho∏ng.

CChhuuyy÷÷nn gg◊◊ ssœœ xx∂∂yy rraa??

M´ t∂ Æ∆c Æi”m cÒa n≠Ìc khi Æ∑ Æ≠Óc l‰c (n≠Ìc Î nâ d≠Ìi chai n≠Ìc kho∏ng). Quan s∏tc∏c lÌp vÀt li÷u l‰c vµ cho bi’t Æ†t Æ∑ bfi gi˜ lπi nhi“u nh†t Î lÌp nµo? Nhñg hπt Æ†t c„k›ch th≠Ìc lÌn Æ≠Óc gi˜ lπi Î lÌp nµo? Nhñg hπt nh· Æ≠Óc gi˜ lπi Î lÌp nµo? (C«n l≠u ˝rªng hπt Æ†t lÌn sœ Æ≠Óc gi˜ lπi Î lÌp s·i ho∆c than hoπt t›nh, cfln c∏c hπt Æ†t nh· Æ≠Óc gi˜lπi Î lÌp c∏t). Tπi sao lπi c„ hi÷n t≠Óng Æ„?

H·i h‰c sinh tπi sao n≠Ìc ao ÆÙc nh≠ng n≠Ìc gi’ng lπi trong? C„ n™n dÔng n≠Ìc ao Æ” ®nuËng hay khńg? Lµm th’ nµo Æ” gi˜ ao hÂ trong sπch?

(Chÿnh sâ tı WWF US, 1999. Window on the Wild)


63

M´ T∂ TH› NGHI÷M 1: N≠ÌC B»N - N≠ÌC SπCH

(Khńg cho c∏c nh„m kh∏c xem thńg tin nµy)

ß†t Æ≠Óc c†u thµnh tı c∏c hπt kho∏ng ch†t, khńg kh›, n≠Ìc, vi sinh vÀt vµ c∏c ch†t h˜uc¨ kh∏c (do qu∏ tr◊nh ph©n hu˚ x∏c ch’t ÆÈng, th˘c vÀt). ß†t bao gÂm nhi“u lÌp kh∏cnhau. C«n hµng tr®m n®m mÌi c„ th” h◊nh thµnh n™n mÈt lÌp Æ†t dµy vµi cm. Khi n≠Ìc ńhi‘m ch∂y qua c∏c t«ng Æ†t, ch†t l¨ lˆng bfi gi˜ lπi. Ch›nh v◊ vÀy Æ†t c„ kh∂ n®ng l‰c vµlµm sπch n≠Ìc. ß†t cfln giÛp loπi b· c∏c ho∏ ch†t ÆÈc hπi g©y ´ nhi‘m nh≠ ph©n b„nho∏ h‰c, thuËc trı s©u. Nhi“u kho∏ng ch†t trong Æ†t c„ kh∂ n®ng ph∂n ¯ng vÌi c∏c ch†tho∏ h‰c ÆÈc hπi nµy, tπo thµnh k’t tÒa vµ nªm lπi trong Æ†t thay v◊ th†m vµo n≠Ìc ng«m.Nh≠ vÀy, Æ†t c„ th” ph∏ vÏ ÆÈc t›nh cÒa mÈt sË ch†t ho∏ h‰c, giÛp gi∂m t∏c ÆÈng Æ’nsinh vÀt.

Nâ tr™n chai n≠Ìc kho∏ng

N≠Ìc b»n

C∏t

Than hoπt t›nhs·i sπch

Bńg gi†y v÷ sinh

Nâ d≠Ìi chai nuÌc kho∏ng

N≠Ìc Æ∑ l‰c

THŃG TIN


Th©n c©y c«n t©y cfln nguy™n l∏ Æ∑ cæt b· r‘, d‰c mÔng, khoai n≠Ìc, bÃo t©y, hoa hu÷,th≠Óc d≠Óc, cÛc, ..., 3-5 Ëng nghi÷m, thuËc nhuÈm th˘c ph»m nhi“u mµu kh∏c nhau (c„th” thay bªng m˘c), n≠Ìc, dao tÿa vµ k›nh lÛp.


1. ßÊ n≠Ìc vµo c∏c Ëng nghi÷m Æ∑ chu»n bfi vµ hoµ mÁi Ëngnhi÷m mÈt loπi mµu thuËc nhuÈm th˘c ph»m kh∏c nhau.Mµu cÒa thuËc nhuÈm trong th› nghi÷m nµy Æ≠Óc coi lµ ch†t ńhi‘m ÆÈc hπi trong n≠Ìc t˘ nhi™n (v› dÙ nh≠ thuËc trı s©u,d«u, kim loπi n∆ng nh≠ thu˚ ng©n, ch◊, ...).

2. Cæt b· mÈt Æoπn ngæn Î ph«n d≠Ìi th©n c∏c loπi th˘c vÀt Æ∑chu»n bfi vµ cæm vµo nhñg Ëng nghi÷m Æ∑ pha mµu. ß”nguy™n nh≠ vÀy Æ’n ngµy h´m sau. C∏c loµi th˘c vÀt trong th›nghi÷m t≠Óng tr≠ng cho c∏c loµi th˘c vÀt n≠Ìc ho∆c th˘c vÀttrong vÔng Æ«m l«y nh≠ bÃo t©y, lau, l∏ch, c·; cfln n≠Ìc Æ∑pha mµu t≠Óng tr≠ng cho n≠Ìc ´ nhi‘m trong khu v˘c.

3. Ngµy h´m sau, cæt th©n c∏c loµi th˘c vÀt th› nghi÷m thµnhnhñg Æoπn dµi kho∂ng 2-3 cm Æ” c∂ nh„m cÔng quan s∏t. C„ th” dÔng k›nh lÛp Æ” quan s∏t r‚ h¨n.


M´ t∂ nhñg g◊ bπn nh◊n th†y. Bπn nh◊n th†y n≠Ìc mµu Î nhñg ph«n nµo tr™n th©n c∏c loµic©y th› nghi÷m? ßi“u g◊ Æ∑ x∂y ra vÌi l∏ ho∆c c∏c c∏nh hoa? (Khi cæt th©n c©y th› nghi÷m, bπnsœ nh◊n th†y nhñg vπch mµu. ß„ ch›nh lµ c∏c mao d…n giÛp vÀn chuy”n n≠Ìc vµ ch†t kho∏ngÆ’n c∏c ph«n cÒa c©y. Bπn sœ th†y mäp l∏ vµ mäp c∏c c∏nh hoa c„ mµu cÒa thuËc nhuÈm.N’u dÔng k›nh lÛp quan s∏t, bπn sœ th†y g©n l∏ vµ g©n c∏nh hoa cÚng phÌt mµu thuËc nhuÈm).Chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u ng≠Íi d©n b„n rau bªng c∏c loπi ph©n b„n ho∏ h‰c ho∆c phun thuËctrı s©u cho rau? N’u lµ ng≠Íi lµm v≠Ín, h‰c sinh sœ ¯ng xˆ nh≠ th’ nµo? C„ dÔng ph©n b„nho∏ h‰c vµ thuËc trı s©u khńg?



64

M´ T∂ TH› NGHI÷M 2: N≠ÌC DI CHUY”N TRONG C©Y

(Khńg cho c∏c nh„m kh∏c xem thńg tin nµy)Trong th©n th˘c vÀt c„ nhñg Ëng nh· hay cfln g‰i lµ mπch d…n c„ t∏c dÙng Æ≠a n≠Ìc tı r‘c©y Æi khæp c¨ th”. N’u trong n≠Ìc c„ c∏c ch†t ´ nhi‘m ÆÈc hπi, nhñg ch†t nµy cÚng sœ Æ≠ÓcvÀn chuy”n Æ’n c∏c m´ cÒa c©y vµ sœ Æ≠Óc t›ch tÙ trong Æ„. ßi“u nµy khńg c„ ngh‹a lµ th˘cvÀt lµm cho c∏c ch†t ÆÈc bi’n m†t mµ chÛng chÿ lµm cho c∏c ch†t ÆÈc tho∏t ra mí tr≠Íng mÈtc∏ch tı tı vµ vÌi mÈt li“u l≠Óng nh· h¨n r†t nhi“u so vÌi khi c∏c ch†t ÆÈc nµy ng†m vµo n≠Ìc.Khi c∏c loµi th˘c vÀt nµy ch’t Æi, ch†t ÆÈc sœ lπi Æ≠Óc gi∂i ph„ng ra mí tr≠Íng. MÈt loµi th˘cvÀt Æi”n h◊nh cho kh∂ n®ng l‰c ch†t ´ nhi‘m lµ bÃo t©y. Khi n≠Ìc ao bfi ´ nhi‘m, hµm l≠Óngch†t ÆÈc t›ch tÙ trong th©n vµ r‘ bÃo r†t lÌn. Ng≠Íi ta Æ∑ ¯ng dÙng kh∂ n®ng nµy cÒa bÃo t©yÆ” loπi b· ch†t ´ nhi‘m trong ao bªng c∏ch th∂ bÃo t©y vµ vÌt chÛng Æem ÆËt.


Hoa cÛc

Ëng nghi÷m

N≠Ìc mµu

C«n t©y

THŃG TIN

s


Hai cµnh c©y c„ l∏, to bªng nhau cÒa cÔng mÈt loµi c©y. N™n ch‰n nhñg c©y c„ l∏ to. Haichai thu˚ tinh ho∆c nh˘a trong mi÷ng hãp, to bªng nhau.


1. ßÊ mÈt l≠Óng n≠Ìc bªng nhauvµo hai chai thu˚ tinh. Cæm mÈtcµnh c©y cfln nguy™n l∏ vµo mÈtchai. Ngæt h’t l∏ cÒa cµnh c©ycfln lπi vµ cæm vµo chai th¯ hai.Bfit k›n mi÷ng c∏c chai bªng gi†yho∆c ni lńg. C«n Æ∂m b∂o rªngm˘c n≠Ìc Î hai chai bªng nhau.ß∏nh d†u m˘c n≠Ìc nµy.

2. ß∆t c∂ hai chai n≠Ìc Æ∑ cæmcµnh c©y ra ngoµi næng ho∆c tr™nb÷ câ sÊ. ß” nguy™n hai chaiqua Æ™m rÂi quan s∏t.


M˘c n≠Ìc Î hai chai thay ÆÊi nh≠ th’ nµo? Chai nµo m†t nhi“u n≠Ìc h¨n? Tπi sao? (M˘cn≠Ìc trong chai cæm cµnh c„ l∏ th†p h¨n do hï n≠Ìc bfi tho∏t ra ngoµi qua l∏. ß„ lµ k’tqu∂ cÒa qu∏ tr◊nh tho∏t hï n≠Ìc sinh l˝ Î th˘c vÀt).


65

(Khńg cho c∏c nh„m kh∏c xem thńg tin nµy)Th˘c vÀt hÛt n≠Ìc trong Æ†t nhÍ bÈ r‘ vµ tho∏t hï n≠Ìc ra ngoµi qua l∏ nhÍ qu∏ tr◊nhtho∏t hï n≠Ìc sinh l˝. ß©y lµ qu∏ tr◊nh n≠Ìc bay hï ra ngoµi qua c∏c lÁ nh· tr™n b“ m∆tl∏. Cho dÔ n≠Ìc vµo r‘ c©y lµ n≠Ìc sπch hay n≠Ìc ´ nhi‘m, hï n≠Ìc tho∏t ra ngoµi hoµntoµn sπch. L≠Óng hï n≠Ìc tho∏t ra ngoµi nµy hoµ vÌi n≠Ìc bËc hï tı bi”n, sńg suËi, vµh◊nh thµnh m©y Æ” tπo ra m≠a, mÈt qu∏ tr◊nh khńg th” thi’u trong vflng tu«n hoµn n≠Ìctoµn c«u. Trong c∏c h÷ sinh th∏i, th˘c vÀt Æ„ng vai trfl quan tr‰ng trong vi÷c quy’t Æfinhl≠Óng n≠Ìc gi∂i ph„ng vµo kh› quy”n vµ do Æ„, chÛng ∂nh h≠Îng Æ’n Æi“u ki÷n kh› hÀucÒa khu v˘c.


M´ T∂ TH› NGHI÷M 3: ßI“U TI’T KH› HÀU

M¯c n≠Ìc ngang bªng nhau

THŃG TIN


MÈt cËc thu˚ tinh, 3-5 Ëng nghi÷m thu˚ tinh loπi nh· vµ 3-5 c©y sËng trong n≠Ìc nh≠ rong(ho∆c c∏c loµi th˘c vÀt th∂ vµo b“ c∏c∂nh).


1. ßÊ n≠Ìc vµo Æ«y cËc thu˚ tinh.

2. ß∆t vµo mÁi Ëng nghi÷m 1 c©yrong rÂi ÆÊ n≠Ìc vµo Æ«y Ëngnghi÷m. DÔng ng„n tay c∏i bfitk›n Æ«u Ëng nghi÷m vµ tı tı Æ∆tÆ«u Ëng nghi÷m vµo cËc n≠ÌcrÂi b· tay ra sao cho khńg c„b‰t kh› trong Ëng nghi÷m.

3. Chi’u s∏ng qua Æ™m cho c©ylµm th› nghi÷m. Ngµy h´m sauquan s∏t c©y rong vµ c∏c Ëng nghi÷m.


C„ g◊ kh∏c trong c∏c Ëng nghi÷m? Tπi sao? (Ngµy h´m sau, bπn sœ th†y mÈt bong b„ng nÊitrong mÁi Ëng nghi÷m. Do Æ≠Óc chi’u s∏ng, c©y ti’n hµnh quang hÓp vµ gi∂i ph„ng kh›´xy. V◊ ´xy nhã h¨n n≠Ìc n™n nÊi tr™n m∆t n≠Ìc vµ bfi cËc n≠Ìc gi˜ lπi. Sau mÈt Æ™m, kh›´xy tÀp hÓp lπi vµ tπo thµnh bong b„ng trong c∏c Ëng nghi÷m). Tπi sao nhi“u ng≠Íi cÔngthÎ ra kh› CO2 mµ nÂng ÆÈ kh› CO2 trong khńg kh› v…n khńg t®ng? Chuy÷n g◊ sœ x∂y ran’u khńg c„ c©y xanh?


66

(Khńg cho c∏c nh„m kh∏c xem thńg tin nµy)GiËng nh≠ c∏c loµi ÆÈng vÀt, th˘c vÀt cÚng c«n th¯c ®n Æ” sËng. Tuy nhi™n, c©y xanh kh∏cvÌi ÆÈng vÀt Î chÁ n„ c„ th” t˘ tπo ra th¯c ®n cho m◊nh thńg qua qu∏ tr◊nh quang hÓp.Trong qÛa tr◊nh nµy, th˘c vÀt dÔng kh› c∏c bon n›c (CO2), n≠Ìc vµ n®ng l≠Óng m∆t trÍi Æ”tπo ra th¯c ®n (Æ≠Íng) vµ kh› ´xy. Ch›nh nguÂn ´xy nµy giÛp duy tr◊ s˘ sËng cho c∏c sinhvÀt Î cπn. Qu∏ tr◊nh quang hÓp tπo ra ´ xy cÒa c©y xanh cfln giÛp gi∂m ´ nhi‘m khńgkh›. Nhñg chÀu c©y xanh Æ∆t trong nhµ hay cńg sÎ c„ t∏c dÙng lµm cho b«u khńg kh›th™m trong lµnh.


M´ T∂ TH› NGHI÷M 4:S∂N XU†T ´XY

Ëng nghi÷m

N≠Ìc

B∏t n≠Ìc

C©y th› nghi÷m

Hoπt ÆÈng cÒa h÷ sinh th∏i


67

a. Th˘c vÀt hÛt n≠Ìc trong Æ†t nhÍ bÈ r‘ vµ tho∏t hï n≠Ìc ra ngoµi qua l∏ thńg qu∏qu∏ tr◊nh tho∏t hï n≠Ìc sinh l˝. ß©y lµ qu∏ tr◊nh n≠Ìc bay hï ra ngoµi qua c∏c lÁnh· tr™n b“ m∆t l∏. Cho dÔ n≠Ìc vµo r‘ c©y lµ n≠Ìc sπch hay n≠Ìc ´ nhi‘m, hïn≠Ìc tho∏t ra ngoµi hoµn toµn sπch. L≠Óng hï n≠Ìc tho∏t ra ngoµi nµy hoµ vÌi n≠ÌcbËc hï tı bi”n, sńg suËi, ..vµ h◊nh thµnh m©y Æ” tπo ra m≠a, mÈt qu∏ tr◊nh khńgth” thi’u trong vflng tu«n hoµn n≠Ìc toµn c«u. Trong c∏c h÷ sinh th∏i, th˘c vÀt Æ„ngvai trfl quan tr‰ng trong vi÷c quy’t Æfinh l≠Óng n≠Ìc gi∂i ph„ng vµo kh› quy”n vµ doÆ„, chÛng ∂nh h≠Îng Æ’n Æi“u ki÷n kh› hÀu cÒa khu v˘c.

b. ß†t Æ≠Óc c†u thµnh tı c∏c hπt kho∏ng ch†t, khńg kh›, n≠Ìc, vi sinh vÀt vµ c∏c ch†th˜u c¨ kh∏c (do qu∏ tr◊nh ph©n hu˚ x∏c ch’t ÆÈng, th˘c vÀt). ß†t bao gÂm nhi“ulÌp kh∏c nhau. C«n hµng tr®m n®m mÌi c„ th” h◊nh thµnh n™n mÈt lÌp Æ†t dµy vµicm. Khi n≠Ìc ´ nhi‘m ch∂y qua c∏c t«ng Æ†t, ch†t l¨ lˆng bfi gi˜ lπi. Ch›nh v◊ vÀy Æ†tc„ kh∂ n®ng l‰c vµ lµm sπch n≠Ìc. ß†t cfln giÛp loπi b· c∏c ch†t ho∏ h‰c ÆÈc hπig©y ´ nhi‘m nh≠ ph©n b„n, thuËc trı s©u. Nhi“u kho∏ng ch†t trong Æ†t c„ kh∂ n®ngph∂n ¯ng vÌi c∏c ch†t ho∏ h‰c ÆÈc hπi nµy, tπo thµnh k’t tÒa vµ nªm lπi trong Æ†tthay v◊ th†m vµo n≠Ìc ng«m. Nh≠ vÀy, Æ†t c„ th” ph∏ vÏ ÆÈc t›nh cÒa mÈt sË ch†tho∏ h‰c, giÛp gi∂m t∏c ÆÈng Æ’n c∏c loµi sinh vÀt.

c. GiËng nh≠ c∏c loµi ÆÈng vÀt, th˘c vÀt cÚng c«n th¯c ®n Æ” sËng. Tuy nhi™n, c©y xanhkh∏c vÌi ÆÈng vÀt Î chÁ n„ c„ th” t˘ tπo ra th¯c ®n cho m◊nh thńg qua qu∏ tr◊nhquang hÓp. Trong qÛa tr◊nh nµy, th˘c vÀt dÔng kh› c∏c bon n›c (CO2), n≠Ìc vµ n®ngl≠Óng m∆t trÍi Æ” tπo ra th¯c ®n (Æ≠Íng) vµ kh› ´xy. Ch›nh nguÂn ´xy nµy giÛp duytr◊ s˘ sËng cho c∏c sinh vÀt Î cπn. Qu∏ tr◊nh quang hÓp tπo ra ´ xy cÒa c©y xanh cflngiÛp gi∂m ´ nhi‘m khńg kh›. Nhñg chÀu c©y xanh Æ∆t trong nhµ hay cńg sÎ c„t∏c dÙng lµm cho b«u khńg kh› th™m trong lµnh.

d. Trong th©n th˘c vÀt c„ nhñg Ëng nh· hay cfln g‰i lµ mπch d…n c„ t∏c dÙng Æ≠an≠Ìc tı r‘ c©y Æi khæp c¨ th”. N’u trong n≠Ìc c„ c∏c ch†t ´ nhi‘m ÆÈc hπi, nhñgch†t nµy cÚng sœ Æ≠Óc vÀn chuy”n Æ’n c∏c m´ cÒa c©y vµ sœ Æ≠Óc t›ch tÙ trong Æ„.ßi“u nµy khńg c„ ngh‹a lµ th˘c vÀt lµm cho c∏c ch†t ÆÈc bi’n m†t mµ chÛng chÿlµm cho c∏c ch†t ÆÈc tho∏t ra mí tr≠Íng mÈt c∏ch tı tı vµ vÌi mÈt li“u l≠Óng nh·h¨n r†t nhi“u so vÌi khi c∏c ch†t ÆÈc nµy ng†m vµo n≠Ìc. Khi c∏c loµi th˘c vÀt nµych’t Æi, ch†t ÆÈc sœ lπi Æ≠Óc gi∂i ph„ng ra mí tr≠Íng. MÈt loµi th˘c vÀt Æi”n h◊nhcho kh∂ n®ng l‰c ch†t ´ nhi‘m lµ bÃo t©y. Khi n≠Ìc ao bfi ´ nhi‘m, hµm l≠Óng ch†tÆÈc t›ch tÙ trong th©n vµ r‘ bÃo r†t lÌn. Ng≠Íi ta Æ∑ ¯ng dÙng kh∂ n®ng nµy cÒa bÃot©y Æ” loπi b· ch†t ´ nhi‘m trong ao bªng c∏ch th∂ bÃo t©y vµ vÌt chÛng Æem ÆËt.

C©©yy xxaannhh vvµµ rrıınngg,, ÆÆ∆∆cc bbii÷÷tt ttππii cc∏∏cc vvÔÔnnggs≠Ín ÆÂi, tr™n nÛi hay ven sńg suËi c„vai trfl r†t quan tr‰ng trong vi÷c Æi“u

ti’t n≠Ìc, chËng x„i mfln vµ hπn ch’ lÚ lÙt. R‘c©y khńg nhñg giÛp c©y Æ¯ng vñg mµ cflngi˜ ch∆t Æ†t quanh gËc c©y vµ hÛt n≠Ìc trongÆ†t. T∏n c©y cÚng c„ t∏c dÙng b∂o v÷ Æ†t. Khim≠a lÌn, t∏n l∏ dµy sœ lµm gi∂m tËc ÆÈ va ÆÀpcÒa n≠Ìc m≠a xuËng Æ†t vµ do vÀy hπn ch’ x„imfln. H¨n nã, l∏ kh´ rÙng xuËng tπo thµnhmÈt lÌp th∂m mÙc dµy che phÒ m∆t Æ†t vµ giÛphπn ch’ tËc ÆÈ c∏c dflng ch∂y m∆t. Khi di÷nt›ch che phÒ rıng gi∂m xuËng th†p, hi÷n t≠ÓnglÚ lÙt x∂y ra th≠Íng xuy™n. LÚ quät - mÈt hi÷nt≠Óng thÿnh tho∂ng x∂y ra Î Vi÷t Nam, g©y thi÷thπi n∆ng n“ v“ t›nh mπng con ng≠Íi vµ tµi s∂nch›nh lµ mÈt trong nhñghÀu qu∂ cÒa vi÷c ph∏rıng, lµm gi∂m lÌp phÒth˘c vÀt. Do vÀy,chÛng ta c«n b∂o v÷rıng vµ trÂng th™mc©y xanh tπi nhñg nïrıng bfiph∏ nhªmb∂o v÷ Æ†t,chËng x„imfln vµhπn ch’ lÚ lÙt.


Kiem soat xoi mon


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u t«m quantr‰ng cÒa c©y xanh trong vi÷cb∂o v÷ Æ†t, chËng x„i mfln vµ

hπn ch’ lÚ lÙt.


Th˘c vÀt vµ ÆÈng vÀt; C∏cdπng Æ†t, thÊ nh≠Ïng vµ

kho∏ng vÀt.

KK¸ nn®®nngg::

Quan s∏t, ¯ng dÙng vµ Æ∏nhgi∏.


2 tu«n bao gÂm c∂ thÍi gianchu»n bfi.


2 khay gÁ k›ch th≠Ìc 50cm(dµi) x 30cm (rÈng) x 6cm(cao) (ß∏y khay Æ≠Óc lµm

bªng gÁ ho∆c kim loπi vµ ph∂iÆÒ chæc Æ” ch¯a Æ†t); Æ†t; 2can n≠Ìc; hπt giËng (th„c,

ÆÀu ho∆c lπc); 2 chi’c chÀu; 2chai Æ˘ng n≠Ìc kho∏ng ÆÙc lÁnh· tr™n næp; gi†y nilńg Æ”

l„t Æ∏y khay.

Thong tin co so

CHU»N Bfi

Hai khay gÁ Æ” gieo hπt nh≠ trong b≠Ìc 1 ph«n ti’n hµnh hoπt ÆÈng.

TI’N HµNH

1. C«n 10-12 ngµy Æ” chu»n bfi cho th› nghi÷m nµy. Chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m. MÁinh„m gÂm 6-10 em. Y™u c«u mÁi nh„m l†y 2 khay gÁ vµ l„t ni lńg d≠Ìi Æ∏y 2 khaynµy sao cho n≠Ìc khńg tho∏t ra ngoµi. Cæt mÈt h◊nh ch˜ V s©u 4 cm Î cπnh khay(chi“u rÈng).

2. ßÊ Æ«y Æ†t vµo 2 khay gÁ. Gieo th„c, lπc ho∆c ÆÀu vµo mÈt khay vÌi mÀt ÆÈ dµy, cflnkhay kia Æ” nguy™n. T≠Ìi n≠Ìc cho khay gieo hπt cho Æ’n khi c©y con m‰c cao 8-10cm.

3. Khi c©y con Æ∑ cao 8-10 cm, c∏c nh„m chu»n bfi lµm c∏c b≠Ìc ti’p theo cÒa th› nghi÷m.Cho h‰c sinh bi’t rªng khay khńg c„ c©y con t≠Óng tr≠ng cho nhñg vÔng Æ†t trËng,ÆÂi tr‰c, nï rıng Æ∑ bfi ch∆t hπ; cfln khay c„ c©y con ch›nh lµ nhñg nï rıng cfln t≠ïtËt.

4. Y™u c«u h‰c sinh Æ∆t khay nghi™ng mÈt g„c 10-150 giËng nh≠ ÆÈ dËc cÒa s≠Ín ÆÂi. C«nÆ∆t nghi™ng khay sao cho ph«n khay bfi khoät ch˜ V Î d≠Ìi. ß∆t mÈt chi’c chÀu b™nd≠Ìi mÁi khay Æ” h¯ng n≠Ìc ch∂y. Y™u c«u h‰c sinh dÔng chai n≠Ìc phun vµo mÁi khaymÈt l≠Óng n≠Ìc bªng nhau.

5. Sau 5-10 phÛt phun n≠Ìc, y™u c«u c∏c h‰c sinh quan s∏t vµ nhÀn xät v“ l≠Óng n≠Ìch¯ng Æ≠Óc trong 2 chÀu. (N≠Ìc trong chÀu d≠Ìi khay khńg c„ c©y nhi“u h¨n trongchÀu d≠Ìi khay c„ c©y, ÆÂng thÍi n≠Ìc ch∂y vµo chÀu d≠Ìi khay khńg c„ c©y cÚngnhanh h¨n).

6. Y™u c«u h‰c sinh ÆÊ n≠Ìc trong c∏c chÀu ra ngoµi vµ quan s∏t xem n≠Ìc Î chÀu nµo c„nhi“u Æ†t h¨n. (N≠Ìc trong chÀu h¯ng d≠Ìi khay khńg c„ c©y ch¯a nhi“u Æ†t h¨n).

7. ß∆t c∏c c©u h·i sau Æ” h‰c sinh th∂o luÀn: Tπi sao l≠Óng n≠Ìc trong 2 chÀu lπi kh∏cnhau? C©y c„ kh∂ n®ng chËng x„i mfln Æ†t hay khńg? BÈ phÀn nµo cÒa c©y c„ vai trflchËng x„i mfln? Cho v› dÙ v“ mÈt vÔng nµo Æ„ tπi Æfia ph≠¨ng bfi x„i mfln do m≠a vµhÀu qu∂ cÒa s˘ x„i mfln nµy lµ g◊?

(Chÿnh sâ tı tµi li÷u "Science of Survival" cÒa Adam Cade)

- Hoπt ÆÈng 14: Ki”m so∏t x„i mfln -

70

Hanh dong



Vong doi

C∏∏cc llooµµii ÆÆÈÈnngg vvÀÀtt ttrr™™nn TTrr∏∏ii ßß††tt cc„„ vvflflnnggÆÍi kh∏c nhau. Ch„, mÃo ho∆c lÓn conkhi mÌi ÆŒ trńg giËng ch„, mÃo ho∆c

lÓn tr≠Îng thµnh. Gµ ho∆c c∏c loµi chim kh∏cÆŒ tr¯ng vµ mÈt thÍi gian sau tr¯ng mÌi nÎthµnh gµ ho∆c chim con, trńg r†t kh∏c so vÌichim tr≠Îng thµnh. Trong khi Æ„ Î mÈt sË loµi’ch nh∏i hay cń trÔng, con non hoµn toµnkh∏c vÌi con tr≠Îng thµnh.

Ph«n lÌn c∏c loµi cń trÔng nÎ ra tı tr¯ng vµ tr∂i quamÈt sË giai Æoπn kh∏c nhau Æ” hoµn thµnh vflng ÆÍi cÒam◊nh. Qu∏ tr◊nh nµy Æ≠Óc g‰i lµ s˘ bi’n th∏i. MÈt sË loµinh≠ gi∏n, ch©u ch†u hay chuÂn chuÂn th≠Íng c„ s˘ bi’nth∏i khńg hoµn toµn gÂm 3 giai Æoπn tı tr¯ng nÎ ranhÈng rÂi bi’n thµnh con tr≠Îng thµnh. MÈt sË cń trÔngkh∏c bi’n th∏i hoµn toµn nh≠ b≠Ìm, næc nŒ, ki’n, onghay b‰ hung. Nhñg sinh vÀt nµy ph∂i tr∂i qua 4 giaiÆoπn trong vflng ÆÍi cÒa m◊nh gÂm tr¯ng, †u trÔng,nhÈng vµ con tr≠Îng thµnh (CEE, 1997). Trong nhñgtr≠Íng hÓp nµy, con tr≠Îng thµnh khńg nhñg c„ h◊nhdπng hoµn toµn kh∏c mµ cfln ®n loπi th¯c ®n kh∏c vÌicon non. V› dÙ, b≠Ìm trńg hoµn toµnkh∏c s©u non - giai Æoπn †u trÔngcÒa b≠Ìm vµ th¯c ®n cÒa b≠ÌmcÚng kh∏c s©u non - b≠Ìm th≠Íng®n ph†n hoa, mÀt hoa trong khis©u b≠Ìm lπi th≠Íng ®n l∏ c©y.N’u giµnh thÍi gian quan s∏t, bπnsœ th†y th’ giÌi ÆÈng vÀt thÀt k˙ thÛ.V…n lµ mÈt con vÀt mµ nhi“u khi bπnlπi cho rªng chÛng lµ 2 loµi kh∏c nhau.Li÷u bπn c„ tin rªng c´ b≠Ìm vµngxinh Æãp kia c„ lÛc Æ∑ tıng lµ mÈt cons©u x†u x› m◊nh Æ«y lńg l∏.

Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh bi’t v“ vflngÆÍi cÒa c∏c loµi sinh vÀt, Æ∆cbi÷t lµ vflng ÆÍi cÒa c∏c loµi

b≠Ìm trong khu v˘c cÒam◊nh. Thńg qu∏ Æ„, giÛp c∏c

em th™m y™u thi™n nhi™n.



KK¸ nn®®nngg:

Thu thÀp, quan s∏t, ph©n t›ch,∏p dÙng, tr◊nh bµy vµ lµm vi÷c

nh„m.


3-4 tu«n.


B◊nh nh˘a ho∆c thu˚ tinhtrong, rÈng mi÷ng, hÈp sãhÛt (c„ th” thay bªng chainh˘a Æ˘ng n≠Ìc kho∏ng cÏnh·), v∂i m·ng s∏ng mµu Æ”phÒ tr™n mi÷ng b◊nh sao cho

khńg kh› d‘ dµng Æi qua(n™n dÔng mi’ng v∂i tuyn

ho∆c v∂i x´), chun vflng ho∆cchÿ kh©u, Æ†t ho∆c gi†y th†m

(c„ th” thay bªng gi†y v÷sinh), b◊a c¯ng.

kThong tin co so

CHU»N Bfi

1. B◊nh th› nghi÷m: Râ sπch b◊nh thu˚ tinh ho∆c nh˘a trong, rÈng mi÷ng. N™n dÔng loπib◊nh c„ Æ≠Íng k›nh nh· nh†t lµ 8-10 cm. N’u khńg c„ b◊nh rÈng mi÷ng, c„ th” dÔngchai nh˘a Æ˘ng n≠Ìc kho∏ng loπi lÌn (2l) Æ∑ cæt b· nâ tr™n.

2. B◊nh Æ˘ng th¯c ®n cho s©u: B◊nh nµy ch¯a n≠Ìc giÛp th¯c ®n cÒa s©u luń luń t≠ï.C«n che k›n ph«n n≠Ìc cÒa b◊nh Æ” s©u khńg ng∑ xuËng n≠Ìc vµ ch’t. N’u khńg c„hÈp sã hÛt, c„ th” dÔng chai Æ˘ng n≠Ìc kho∏ng loπi nh· Æ∑ cæt b· ph«n tr™n.

3. Cæt v∂i thµnh c∏c mi’ng h◊nh trfln vÌi Æ≠Íng k›nh lÌn h¨n Æ≠Íng k›nh mi÷ng b◊nhkho∂ng 7-10 cm. N’u dÔng chai n≠Ìc kho∏ng loπi nh· lµm b◊nh Æ˘ng th¯c ®n cho s©u,c«n cæt v∂i thµnh c∏c mi’ng nh· h¨n Æ” phÒ mi÷ng chai.

4. Ti’n hµnh hoπt ÆÈng trong lÌp h‰c vµ ngoµi th˘c Æfia n’u c«n.

TI’N HµNH

1. Bæt Æ«u buÊi h‰c, gi∏o vi™n h·i h‰csinh xem s©u vµ b≠Ìm hay ’ch nh∏ivµ nflng n‰c c„ li™n h÷ g◊ vÌi nhaukhńg. Gi∂i th›ch cho c∏c em bi’trªng s©u vµ b≠Ìm hay ’ch vµ nh∏i lµc∏c giai Æoπn sËng kh∏c nhau trongvflng ÆÍi cÒa mÁi loµi. Ph∏t cho h‰csinh tÍ rÍi thńg tin c¨ sÎ Æ∑ chu»n bfivµ Æ” c∏c em Æ‰c trong 5 phÛt. Tr∂ lÍim‰i c©u h·i cÒa h‰c sinh. Sau Æ„ choh‰c sinh bi’t rªng c∏c em c„ th” quans∏t vflng ÆÍi cÒa b≠Ìm ngay trong lÌph‰c cÒa m◊nh.

2. Chia h‰c sinh thµnh nh„m (mÁi nh„mkho∂ng 5-6 em). MÁi nh„m sœ t˘ lµmth› nghi÷m Æ” quan s∏t vflng ÆÍi cÒab≠Ìm. Ph∏t cho mÁi nh„m 1 bÈ b◊nhÆ∑ chu»n bfi, v∂i phÒ, b®ng d›nh, gi†yth†m vµ b◊a c¯ng.

(MONAST YRSKII , 2002)

Vflng ÆÍi cÒa b≠Ìm

3

14

2a

2b

11..TTrr¯nngg

22aa.. SS©©uu bb≠≠ÌÌmm nnoonn

22bb.. SS©©uu bb≠≠ÌÌmm ttrr≠≠ÎÎnngg tthhµµnnhh

33.. KKäänn

44.. BB≠≠ÌÌmm

h◊nh 15.1

- Hoπt ÆÈng 15: Vflng ÆÍi -

72

Hanh dong

3. H‰c sinh n™n bæt s©u lµm th› nghi÷m tr™n c∏c loπi c©y nh≠: chanh, bªng l®ng, gioi, cam,b≠Îi, Êi, nh∑n v∂i, hÂng xi™m, hoa lay ¨n, hoa hu÷, hoa hÂng, c∏c loπi rau,... MÁi nh„mn™n bæt mÈt loπi s©u b≠Ìm tr™n c∏c c©y kh∏c nhau. C∏c nh„m cÚng c«n l†y mÈt cµnhnh· ho∆c l∏ loπi c©y mµ s©u b≠Ìm sËng Î Æ„ Æ” lµm th¯c ®n cho s©u. H‰c sinh c«n nhÌloπi th¯c ®n cÒa s©u Æ” cho s©u ®n sau nµy. N’u gi∏o vi™n d…n h‰c sinh ra v≠Ín tr≠Íngho∆c khu v˘c c„ c©y cËi Æ” bæt s©u b≠Ìm, c«n theo d‚i vµ nhæc nhÎ Æ” c∏c em khńgbæt qu∏ nhi“u s©u b≠Ìm ho∆c bŒ qu∏ nhi“u cµnh c©y, g©y t∏c ÆÈng khńg tËt ÆËi vÌi h÷sinh th∏i. GiÛp h‰c sinh bi’t c∏c loµi cń trÔng ho∆c s©u nguy hi”m n’u c„ trong vÔngÆ” c∏c em tr∏nh xa khi ra th˘c Æfia.

4. Khi bæt s©u, h‰c sinh n™n dÔng b◊a c¯ng Æ” tr∏nh g©y tÊn th≠¨ng cho s©u. Khuy™n h‰csinh khńg n™n chπm vµo s©u v◊ mÈt sË loµi c„ th” g©y ng¯a. H‰c sinh n™n Æ∆t mi’ngb◊a c¯ng xuËng d≠Ìi ho∆c b™n cπnh con s©u rÂi dÔng mÈt mi’ng b◊a c¯ng kh∏c ho∆c l∏c©y nhã nhµng gπt con s©u vµo t†m b◊a (CEE, 1997).


73

5. H‰c sinh mang s©u vµ th¯c ®n cÒa s©u v“ lÌp. L„t mÈt lÌp gi†y th†m ho∆c gi†y v÷ sinhd≠Ìi Æ∏y b◊nh. C„ th” thay bªng mÈt lÌp Æ†t v◊ mÈt sË loµi s©u th≠Íng lµm kän trongÆ†t. ßÊ n≠Ìc vµo b◊nh Æ˘ng th¯c ®n vµ cæm cµnh th¯c ®n cÒa s©u vµo b◊nh. ß∆t b◊nhth¯c ®n vµo b◊nh th› nghi÷m rÂi Æ∆t s©u l™n cµnh th¯c ®n. PhÒ mi÷ng b◊nh bªng mi’ngv∂i trfln vµ dÔng chun vflng buÈc b™n ngoµi nhªm b∂o v÷ s©u kh·i s˘ t†n cńg cÒa cńtrÔng ho∆c nh÷n (CEE, 1997). SË l≠Óng s©u b· vµo b◊nh tu˙ thuÈc vµo k›ch th≠Ìc s©u vµk›ch th≠Ìc b◊nh. B◊nh lÌn th∂ nhi“u s©u h¨n b◊nh nh·. ß∆t b◊nh vµo mÈt g„c lÌp h‰c.Hµng ngµy, c∏c nh„m c«n quan s∏t vµ ghi lπi k’t qu∂ th› nghi÷m cÒa nh„m m◊nh, v› dÙnh≠: loπi th¯c ®n cÒa s©u, thÍi gian s©u lÌn, thÍi gian Î giai Æoπn nhÈng, Æ∆c Æi”m cÒas©u, kän, nhÈng, b≠Ìm (mµu sæc, k›ch th≠Ìc, h◊nh dπng).

Hµng ngµy h‰c sinh c«n thay phi™n nhau cho s©u cÒa nh„m m◊nh ®n bªng c∏ch thay l∏,cµnh c©y cÚ bªng l∏ c©y mÌi, sπch, cfln ≠Ìt v◊ s©u ®n r†t nhi“u l∏. Khi s©u Æ∑ tr≠Îngthµnh vµ bæt Æ«u bi’n thµnh nhÈng, chÛng ngıng ®n vµ t◊m mÈt chÁ (c„ th” lµ tr™n cµnhc©y, thµnh b◊nh, tr™n l∏ c©y ho∆c d≠Ìi Æ†t) lµm kän bao quanh c¨ th”. Vµi ngµy sau,chÛng lÈt x∏c vµ bi’n thµnh nhÈng. ThÍi gian nµy, h‰c sinh khńg c«n thay l∏ c©y vµ chÿc«n ÆÓi Æ’n khi nhÈng lÌn thµnh b≠Ìm. Khi b≠Ìm mÌi tho∏t ra kh·i kän, c∏nh cÒachÛng th≠Íng ≠Ìt vµ x’p lπi, sau Æ„ chÛng giang rÈng ra vµ chu»n bfi bay. H‰c sinh n™nquan s∏t thÀt k¸ con b≠Ìm mÌi sinh nµy tr≠Ìc khi mÎ næp b◊nh Æ” b≠Ìm vÁ c∏nh vµ bayÆi.

6. Khi Æ∑ hoµn thµnh th› nghi÷m, c∏c nh„m c«n lÀp b∏o c∏o v“ k’t qu∂ cÒa nh„m m◊nh:nï bæt s©u, th¯c ®n vµ Æ∆c Æi”m cÒa s©u, thÍi gian s©u bi’n thµnh nhÈng, Æ∆c Æi”m cÒanhÈng vµ kän, thÍi gian nhÈng bi’n thµnh b≠Ìm, Æ∆c Æi”m cÒa b≠Ìm, s˘ kh∏c nhau giãs©u vµ b≠Ìm, s˘ ki÷n h‰c sinh hÂi hÈp nh†t khi lµm th› nghi÷m (c„ th” lµ khi s©u lµmkän, khi b≠Ìm ra ÆÍi, khi con b≠Ìm vÁ c∏nh l«n Æ«u,...). C∏c nh„m cˆ Æπi di÷n tr◊nhbµy k’t qu∂ nghi™n c¯u cÒa nh„m m◊nh. N’u c„ nh„m nµo khńg hoµn thµnh th›nghi÷m cÒa m◊nh (s©u khńg bi’n th∏i thµnh b≠Ìm), gi∏o vi™n c«n t◊m hi”u xem tπi sao,sau Æ„ gi∂i th›ch cho h‰c sinh v◊ sao th› nghi÷m cÒa nh„m Æ„ khńg thµnh cńg.

Gi∏o vi™n c«n bi’t rªng khi kän Æ∑ h◊nh thµnh, h‰c sinh c„ th” g∆p mÈt trong bËntr≠Íng hÓp sau:

a. NhÈng ph∏t tri”n b◊nh th≠Íng vµ bi’n thµnh mÈt con b≠Ìm.

b. NhÈng ch’t vµ khńg h◊nh thµnh b≠Ìm. ßi“u nµy c„ th” x∂y ra do Æi“u ki÷nnhi÷t ÆÈ, ∏nh s∏ng khńg phÔ hÓp ho∆c nhÈng bfi nh÷n ho∆c cń trÔng t†ncńg.

c. NhÈng cÒa cÔng mÈt loπi s©u b≠Ìm nÎ thµnh nhñg con b≠Ìm c„ mµu sæckh∏c nhau. ß„ lµ con Æ˘c vµ con c∏i cÒa nhi“u loµi b≠Ìm c„ mµu sæc kh∏cnhau.

- Hoπt ÆÈng 15: Vflng ÆÍi -

74

d. Khńg h◊nh thµnh b≠Ìm nh≠ng h‰c sinh quan s∏t th†y mÈt cń trÔng nh· kh∏cÆ≠Óc h◊nh thµnh ho∆c mÈt lÁ nh· tr™n kän. ßi“u nµy ch¯ng t·, con cń trÔngnµy vıa sinh ra. L˝ do lµ cń trÔng mã, th≠Íng lµ k˝ sinh trÔng, Æ∑ ÆŒ tr¯ng vµos©u, khi s©u bi’n thµnh nhÈng vµ lµm kän, tr¯ng cń trÔng nÎ thµnh †u trÔng vµgi’t nhÈng lµm th¯c ®n. Sau Æ„, †u trÔng nµy bi’n thµnh cń trÔng vµ ÆÙc mÈtlÁ nh· tr™n kän s©u rÂi bay ra ngoµi. Do vÀy, h‰c sinh sœ chÿ th†y mÈt lÁ nh·tr™n kän s©u ho∆c mÈt con cń trÔng. Gi∏o vi™n c«n bÊ sung rªng c„ th” ∏pdÙng Æi“u nµy Æ” ti™u di÷t nhñg loµi s©u b≠Ìm khńg mong muËn bªng c∏chcho c∏c loµi cń trÔng thi™n Æfich ÆŒ tr¯ng (loµi c„ lÓi) vµo s©u khńg mongmuËn.

H·i h‰c sinh xem s©u Æ≠Óc sinh ra nh≠ th’ nµo? Gi∂i th›ch cho h‰c vi™n bi’t rªngch›nh nhñg con b≠Ìm mµ c∏c em Æ∑ th∂ sœ ÆŒ tr¯ng; rÂi tr¯ng nµy sœ nÎ thµnhs©u; s©u lÌn sœ bi’n thµnh nhÈng vµ rÂi thµnh b≠Ìm nh≠ h‰csinh Æ∑ bi’t. ß„ ch›nh lµ vflng ÆÍi cÒa b≠Ìm

Khuy’n kh›ch h‰c sinh quan s∏t thi™n nhi™n vµ kh∏mph∏ th™m nhi“u Æi“u mÌi mŒ, k˙ thÛ kh∏cxung quanh c∏c em.


75

C©©yy llµµ mmÈÈtt pphh««nn qquuaann ttrr‰‰nngg ccÒÒaa tthhii™™nnnhi™n vµ c„ gæn b„ ch∆t chœ vÌi cuÈcsËng cÒa con ng≠Íi. C©y khńg chÿ

cung c†p kh› ´xy cho chÛng ta thÎ mµ cfln cungc†p gÁ cho chÛng ta x©y nhµ, nhi™n li÷u Æ” Æunn†u hay s≠Îi †m mÔa Æńg, thuËc, hoa qu∂ vµc∂ s˘ thanh th∂n khi Æi dπo d≠Ìi t∏n c©y rıng.MÈt ph≠¨ng ph∏p Æ¨n gi∂n, thÛ vfi giÛp h‰c sinhth™m y™u c©y xanh lµ tπo c¨ hÈi Æ” c∏c emÆ≠Óc t◊m hi”u v“ nhñg c©y xanh c„ trongch›nh s©n tr≠Íng m◊nh. Khi h‰c tÀp b™n c©yxanh, h‰c sinh sœ c„ nhñg th∏i ÆÈ t›ch c˘c v“c©y xanh; ÆÂng thÍi c∏c em sœ hi”u rªng c©yxanh cÚng lµ mÈt sinh vÀt sËng nh≠ con ng≠Íi.ßo chi“u cao cÒa c©y ch›nh lµ mÈt hoπt ÆÈnggiÛp c∏c em Æ≠Óc g«n gÚi h¨n vÌi c©y cËi.

Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh bi’t c∏ch Æochi“u cao cÒa c©y.



KK¸ nn®®nngg::

Quan s∏t, ¯ng dÙng, Æ∏nh gi∏vµ lµm vi÷c nh„m.


45 phÛt.


CuÈn d©y dµi 50m, th≠Ìcho∆c que dµi 30- 100 m, gi†y

vµ bÛt.


Do chieu cao cay

- DISCOVERING NATURE: AN ACTIVIT Y GUIDE FOR SCHOOL CHILDREN -

Thong tin co so

CHU»N Bfi:

Ch‰n mÈt s©n rÈng ho∆c mÈt khu v˘c b†t k˙, nï c„ nhi“u c©y cao.

TI’N HµNH

1. Chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m, mÁi nh„m 3 ho∆c 4 em. MÁi nh„m sœ c„ 1 em dÔngth≠Ìc Æo, 1 em c®ng d©y, 1 em ghi sË li÷u vµ 1 em hÁ trÓ cho c∏c em kh∏c. C∏c nh„mt˘ ch‰n c©y Æ” Æo chi“u cao.

2. Em c«m th≠Ìc gi˜ th≠Ìc d˘ng Æ¯ng,thºng tay, ngo∂nh m∆t vµo c©y vµ lÔixa cho Æ’n khi nh◊n th†y ng‰n c©yvµ Æ«u th≠Ìc lµm thµnh mÈt Æ≠Íngthºng. Sau Æ„, gi˜ nguy™n vfi tr› cÒath≠Ìc, di chuy”n bµn tay c«m th≠ÌcxuËng ph›a d≠Ìi vµ dıng lπi khi Æ«ung„n tay c∏i nªm tr™n cÔng mÈtÆ≠Íng thºng vÌi gËc c©y. Gi˜ ng„ntay Î nguy™n vfi tr› Æ„ vµ xoay c∏nhtay Æ” chi’c th≠Ìc c«m tr™n tayxoay 900 vµ nªm theo chi“u songsong vÌi m∆t Æ†t.

3. Em c«m d©y buÈc mÈt Æ«u d©y vµo gËc c©y, sau Æ„ käo c®ng sÓi d©y rÂi di chuy”n saocho d©y song song vÌi m∆t Æ†t vµ th≠Ìc. Ti’p tÙc di chuy”n cho Æ’n khi em c«m th≠Ìcth†y ng„n tay c«m sÓi d©y cÒa em c«m d©y nªm tr™n cÔng mÈt Æ≠Íng thºng vÌi Æ«u gÀythºng vÌi ng‰n c©y khi th≠Ìc ch≠a quay.

4. Em c«m d©y Æ∏nh d†u ÆÈ dµi sÓi d©y tı nï m◊nh Æ¯ng Æ’n gËc c©y. Chi“u dµi cÒa sÓid©y ch›nh lµ chi“u cao t≠¨ng ÆËi cÒa c©y c«n Æo, N™n ti’n hµnh Æo 3 l«n Æ” so s∏nh k’tqu∂. C„ th” dÔng c∏ch nµy Æ” do chi“u cao mÈt ngí nhµ ho∆c mÈt ng≠Íi b†t k˙. H∑yy™u c«u h‰c sinh Æo thˆ chi“u cao cÒa mÈt h‰c sinh nµo Æ„ vµ so s∏nh vÌi chi“u caoth˘c cÒa em Æ„.

- Hoπt ÆÈng 16: ßo chi“u cao c©y -

78

90O

Hanh dong

Thh’’ ggiiÌÌii tt˘ nnhhii™™nn vv´ ccÔÔnngg ÆÆaa ddππnngg.. NN’’uuÆ’n th®m mÈt vÔng thi™n nhi™n, chÿ c«nngÂi mÈt chÁ chÛng ta cÚng c„ th” ph©n

bi÷t vµ Æ’m Æ≠Óc r†t nhi“u loµi ÆÈng vÀt.ChÛng ta c„ th” x∏c Æfinh Æ≠Óc c∏c loµi sinh vÀtkh∏c nhau lµ nhÍ vµo c†u trÛc, h◊nh dπng, mµusæc, loπi th¯c ®n vµ nï sinh sËng cÒa chÛng.

C∏c sinh vÀt c„ th” sËng tr™n c©y, trong hang hËc, trongn≠Ìc, trong Æ†t, trong rıng ho∆c tr™n c∏c tr∂ng c·.Nhñg sinh vÀt bay trong khńg trung ph∂i c„ c∏nh.Nhñg sinh vÀt Æi tr™n m∆t Æ†t ph∂i c„ ch©n. ChÛng c„th” c„ 2, 4, 6 ho∆c r†t nhi“u ch©n. Song, chÛng cÚng c„th” khńg c„ ch©n nh≠ loµi ræn. MÈt sË sinh vÀt chÿ ®nc· vµ hoa qu∂, trong khi c∏c loµi kh∏c chÿ ®n thfit vµ cńtrÔng. Nhi“u loµi sinh vÀt ki’m ®n vµo ban ngµy, nh≠ngmÈt sË loµi kh∏c chÿ ki’m th¯c ®n khi Æ™m xuËng. Mµusæc cÒa c∏c sinh vÀt cÚng kh∏c nhau, giÛp chÛng c„ th”»n n†p trong mí tr≠Íng sËngcÒa m◊nh nhªm tr∏nh s˘s®n ÆuÊi cÒa kŒthÔ.

ChÛng ta c„ th” bi’t th™m r†tnhi“u v“ th’ giÌi tuy÷t di÷umµ chÛng ta Æang sËng bªngc∏ch ngæm nh◊n thi™n nhi™n,kh∏m ph∏ nhñg Æ∆c Æi”m vµhµnh vi ÆÈc Æ∏o cÒa m‰i tπovÀt tr™n Tr∏i ß†t nµy.

H o π t Æ È n g 1 7

Toi la ai?


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u s˘ kh∏cnhau cÒa c∏c loµi sinh vÀt,

ÆÂng thÍi giÛp c∏c em c„ kh∂n®ng x∏c Æfinh vµ ph©n bi÷t

mÈt sË loµi sinh vÀt Æfiaph≠¨ng.



KK¸ nn®®nngg::

Ph©n t›ch vµ di‘n gi∂i.


60 phÛt.


BÈ thŒ Mπng l≠Ìi s˘ sËng(xem hoπt ÆÈng 12), ghim

ho∆c b®ng d›nh.

¡

Thong tin co so

CHU»N Bfi

BÈ thŒ Mπng l≠Ìi s˘ sËng.

TI’N HµNH

1. GiÌi thi÷u luÀt chï cho h‰c sinh. N„i vÌi h‰c sinh rªng c∏c em sœph∂i Æo∏n t™n mÈt loµi ÆÈng vÀt tr™n thŒ Mπng l≠Ìi s˘ sËng do mÈtbπn kh∏c ch‰n bªng c∏ch Æ∆t c∏c c©u h·i kh∏c nhau v“ hµnh vi vµ Æ∆cÆi”m h◊nh dπng cÒa loµi ÆÈng vÀt nµy. L†y mÈt thŒ lµm v› dÙ. H≠Ìngd…n h‰c sinh c∏ch Æ∆t c©u h·i v“ h◊nh dπng, mµu sæc, nï c≠ trÛ vµloπi th¯c ®n cÒa con vÀt. V› dÙ nh≠: Tí c„ sËng trong rıng khńg? Tíc„ 4 ch©n c„ ph∂i khńg? Tí ®n c·, l∏ c©y hay ®n thfit? Lńg cÒa tí c„ mµu vµng, Æenhay vªn vµng Æen? Tí c„ c∏nh hay khńg? Tí c„ Æi ki’m ®n vµo ban Æ™m khńg? Tíc„ sËng trong hang khńg? MÁi h‰c sinh Æ≠Óc Æ∆t 5 ho∆c 10 c©u h·i tr≠Ìc khi Æo∏n xemÆ„ lµ con vÀt nµo. Gi∏o vi™n c„ th” gi∂m sË l≠Óng c©u h·i mµ h‰c sinh Æ≠Óc quy“n h·iÆ” trfl chï mang t›nh thˆ th∏ch cao h¨n.

2. Y™u c«u h‰c sinh Æ¯ng thµnh vflng trfln.

3. Y™u c«u mÈt h‰c sinh Æ¯ng vµo giã vflng trfln vµ mÈt h‰c sinh kh∏c nh∆t mÈt thŒ Mπngl≠Ìi s˘ sËng rÂi gæn vµo l≠ng h‰c sinh Æ¯ng giã vflng trfln. C«n Æ∂m b∂o rªng h‰c sinhÆ¯ng giã vflng trfln khńg bi’t con vÀt Æ≠Óc gæn tr™n l≠ng m◊nh lµ con g◊.

4. Y™u c«u em Æ¯ng giã vflng trfln Æi xung quanh vflng trfln Æ” c∏c h‰c sinh nh◊n r‚ Æ„ lµcon vÀt g◊ (t†t c∂ h‰c sinh gi˜ im l∆ng). Sau Æ„, h‰c sinh c„ gæn con vÀt tr™n l≠ng Æ∆t 5ho∆c 10 c©u h·i cho c∏c bπn m◊nh Æ” t◊m ra con vÀt sau l≠ng. C∏c h‰c sinh kh∏c chÿÆ≠Óc tr∂ lÍi "c„" ho∆c "khńg".

5. Sau khi k’t thÛc trfl chï, th∂o luÀn vÌi h‰c sinh v“ mÈt sË c∏ch c¨ b∂n Æ” x∏c Æfinh vµph©n bi÷t ÆÈng vÀt d˘a vµo c†u trÛc c¨ th”, mµu sæc, loπi th¯c ®n vµ nï Î cÒa chÛng.

(Chÿnh sâ tı tµi li÷u "Green Games" cÒa CEE 1997)

- Hoπt ÆÈng 17: Tí lµ ai ? -

80

Hanh dong

SË l≠Óng ng≠Íi sËng trong mÈt khu v˘c(d©n sË) c„ t∏c ÆÈng lÌn Æ’n mítr≠Íng cÒa khu v˘c Æ„. D©n sË t®ng

käo theo s˘ gia t®ng nhu c«u sˆ dÙng l≠¨ngth˘c, n≠Ìc vµ n®ng l≠Óng. v.v.

N®m 2001, d©n sË Tr∏i ß†t lµ 6,1 t˚ ng≠Íi. Theo d˘Æo∏n, sau 25 n®m nã, d©n sË Tr∏i ß†t sœ t®ng g†p Æí.T∏c ÆÈng cÒa d©n sË ÆËi vÌi tµi nguy™n tr™n Tr∏i ß†t Æ“uÆ≠Óc m‰i ng≠Íi thıa nhÀn. S˘ ph©n bË d©n sË tr™n Tr∏iß†t cÚng nh≠ th„i quen sˆ dÙng tµi nguy™n cÒa ng≠Íid©n thuÈc c∏c n“n v®n ho∏ kh∏c nhau cÚng c„ t∏c ÆÈngr†t lÌn Æ’n mí tr≠Íng tr™n Tr∏i ß†t. Song, vi÷c Æfinhl≠Óng nhñg t∏c ÆÈng nµy lπi khńg Æ¨n gi∂n

(WWF US, 1999).


Dan so va trai dat


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh bi’t v“ s˘ ph©nbË d©n sË vµ m¯c ÆÈ giµu c„cÒa c∏c vÔng kh∏c nhau tr™nTr∏i ß†t; ÆÂng thÍi giÛp h‰c

sinh nhÀn th¯c Æ≠Óc t∏c ÆÈngÆ’n tµi nguy™n Æa dπng sinhh‰c cÒa d©n sË, s˘ gia t®ngd©n sË, s˘ ph©n bË vµ sˆ

dÙng tµi nguy™n tr™n Tr∏i ß†t.Qua Æ„, giÛp h‰c sinh nhÀn

th¯c Æ≠Óc rªng kh∂ n®ng nuísËng con ng≠Íi cÒa Tr∏i ß†t

lµ c„ hπn.


Khu v˘c vµ vfi tr›, kinh t’, conng≠Íi, tÊ ch¯c x∑ hÈi.

KK¸ nn®®nngg::

ß„ng vai, ph©n t›ch, di‘n gi∂i,∏p dÙng, lµm vi÷c nh„m.


80 phÛt.


CuÈn d©y dµi kho∂ng 50 m, 5t†m b◊a c¯ng lµm bi”n, bÛtnät to, b®ng d›nh, 80 chi’ckão (c„ th” thay bªng hoa

qu∂), vµ 5 tÛi nilńg.

h◊nh 18.1

d˘ng b∂n ÆÂ bªng d©y

Thong tin co so

∏

CHU»N Bfi

1. Ch‰n nï c„ khńg gian rÈng, trong nhµ ho∆c ngoµi trÍi lµm nï ti’n hµnh hoπt ÆÈng.N’u th˘c hi÷n hoπt ÆÈng trong lÌp h‰c, c«n k™ g‰n bµn gh’ Æ” c„ kho∂ng trËng phÔhÓp.

2. Vi’t t™n c∏c ch©u lÙc tr™n Tr∏i ß†t l™n b◊a c¯ng bªng ch˜ to: Bæc M¸, Ch©u M¸ La Tinh,Ch©u Phi, Ch©u ¢u vµ Ch©u A.

3. Cæt d©y thµnh nhñg Æoπn c„ chi“u dµi nh≠ tr™n B∂ng 18.1 ¯ng vÌi c∏c ch©u lÙc tr™nTr∏i ß†t. BuÈc 2 Æ«u d©y cÒa mÁi Æoπn d©y Æ∑ cæt vÌi nhau thµnh mÈt vflng trfln. ß∆tc∏c vflng d©y nµy xuËng m∆t Æ†t lµm bi™n giÌi c∏c khu v˘c . (N’u c„ th”, h∑y uËn c∏cvflng d©y thµnh h◊nh cÒa ch©u lÙc t≠¨ng ¯ng). (Trong c∏c ch©u lÙc cÒa Tr∏i ß†t, Ch©ußπi D≠¨ng khńg Æ≠Óc th” hi÷n trong hoπt ÆÈng nµy v◊ sË ng≠Íi sËng Î Æ©y r†t ›t n™nkhńg th” m´ t∂ ch›nh x∏c). Gæn c∏c t†m b◊a c¯ng vµo vflng d©y t≠¨ng ¯ng vÌi ch©u lÙcÆ„.

4. Ph´ t´ BÈ thŒ ßπi S¯ theo m…u b™n d≠Ìi vµ cæt rÍi c∏c thŒ Æ” ph∏t cho 5 h‰c sinh lµmÆπi s¯ ch©u lÙc.

5. D˘a vµo b∂ng 18.1, Æ’m sË kão th” hi÷n tÊng s∂n ph»m quËc gia (GNP) b◊nh qu©n tr™nÆ«u ng≠Íi hay m¯c ÆÈ giµu c„ cÒa mÁi ch©u lÙc, b· vµo c∏c tÛi nilńg kh∏c nhau. ß∏nhd†u c∏c tÛi nµy bªng nh∑n ghi t™n c∏c ch©u lÙc tr™n Tr∏i ß†t, tÊng s∂n ph»m quËc giab◊nh qu©n tr™n Æ«u ng≠Íi vµ sË kão.

TI’N HµNH

1. Gi∂i th›ch cho h‰c sinh bi’t mÙc ti™u cÒa hoπt ÆÈng nµy lµ giÛp c∏c em th†y Æ≠Óc t∏cÆÈng cÒa s˘ ph©n bË d©n c≠ vµ vi÷c sˆ dÙng tµi nguy™n Æ’n ch†t l≠Óng cuÈc sËng cÒacon ng≠Íi trong tıng ch©u lÙc kh∏c nhau tr™n Tr∏i ß†t. Ch‰n 5 h‰c sinh t◊nh nguy÷n lµmÆπi s¯ cho c∏c ch©u lÙc (mÁi khu v˘c 1 Æπi s¯). Y™u c«u c∏c "Æπi s¯" Æ¯ng vµo vflng d©yt≠¨ng ¯ng Æ∑ chu»n bfi.

Gi∂i th›ch cho h‰c sinh bi’t rªng c∏c em c«n ph∂i ph©n chia vµo c∏c ch©u lÙc vÌi sËl≠Óng t≠¨ng ¯ng vÌi d©n sË th˘c cÒa ch©u lÙc Æ„. (ß” chia h‰c sinh v“ c∏c ch©u lÙc,gi∏o vi™n c«n t›nh xem 1 h‰c sinh trong lÌp c«n Æπi di÷n cho bao nhi™u ng≠Íi tr™n Tr∏iß†t bªng c∏ch l†y tÊng d©n sË Tr∏i ß†t chia cho sË h‰c sinh trong lÌp. V› dÙ, n’u sË h‰csinh trong lÌp lµ 40 em th◊ mÁi em sœ Æπi di÷n cho kho∂ng 150 tri÷u ng≠Íi. Sau Æ„, gi∏ovi™n sœ bi’t mÁi ch©u lÙc sœ c„ bao nhi™u h‰c sinh bªng c∏ch l†y d©n sË ch©u lÙc Æ„chia cho 150 tri÷u ng≠Íi). Gi∂ sˆ lÌp h‰c c„ 40 h‰c sinh, chia h‰c sinh v“ c∏c ch©u lÙctheo b∂ng 18.1. Y™u c«u c∏c em Æ¯ng vµo ch©u lÙc cÒa m◊nh.

2. Khi h‰c sinh Æ∑ Æ≠Óc ph©n chia v“ c∏c ch©u lÙc, y™u c«u c∏c em quan s∏t vµ cho bi’tch©u lÙc nµo c„ nhi“u d©n nh†t vµ ch©u lÙc nµo c„ mÀt ÆÈ d©n sË cao nh†t.

- Hoπt ÆÈng 18: D©n sË vµ Tr∏i ß†t -

82

Hanh dong

∏

Sau Æ„ y™u c«u c∏c "ßπi s¯ " Æ‰c thŒ ßπi s¯ cÒa m◊nh vµ cho c∂ lÌp bi’t sau bao nhi™un®m nã d©n sË sœ t®ng g†p Æí. H·i h‰c sinh xem chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u sË h‰c sinhtrong mÁi vflng d©y sœ t®ng g†p Æí. Con ng≠Íi sœ sËng Î Æ©u? Khi Æ„, li÷u c„ ÆÒ th¯c ®ncho t†t c∂ m‰i ng≠Íi hay khńg? N®ng l≠Óng sˆ dÙng sœ t®ng l™n hay gi∂m Æi? C∏cnguÂn n®ng l≠Óng nµy l†y tı Æ©u? C∏c h÷ sinh th∏i vµ c∏c h÷ thËng mí tr≠Íng sœ bfi ∂nhh≠Îng nh≠ th’ nµo? (h‰c sinh c„ th” khńg tr∂ lÍi ch›nh x∏c, nh≠ng c∏c c©u h·i tr™n Æ∑Æ∆t v†n Æ” khi’n c∏c em ph∂i suy ngh‹ v“ t∏c ÆÈng cÒa s˘ gia t®ng d©n sË).

3. Gi∏o vi™n gi¨ nhñg tÛi kão Æ∑ chu»n bfi l™n cao vµ gi∂i th›ch rªng chÛng t≠Óng tr≠ng chotÊng s∂n ph»m quËc gia (GNP) - gi∏ trfi cÒa t†t c∂ c∏c loπihµng ho∏ vµ dfich vÙ do ng≠Íi d©n ch©u lÙc Æ„ s∂n xu†ttrong mÈt n®m. SË kão trong c∏c tÛi th” hi÷n l≠Óng ti“nt≠¨ng ¯ng mµ mÁi ng≠Íi d©n nhÀn Æ≠Óc n’u chia Æ“utÊng s∂n l≠Óng quËc gia tr™n Æ«u ng≠Íi. MÁi chi’c kãot≠¨ng ¯ng vÌi 600 ß´ la M¸. Ph∏t nhñg tÛi kão cho c∏c"ßπi s¯" t≠¨ng ¯ng. Y™u c«u c∏c "Æπi s¯" gi¨ cao tÛi kãoÆ” h‰c sinh th†y r‚ s˘ kh∏c bi÷t v“ m¯c ÆÈ giµu c„ cÒac∏c ch©u lÙc tr™n Tr∏i ß†t. Sau Æ„, c∏c ßπi s¯ sœ chiakão cho ng≠Íi d©n trong ch©u lÙc cÒa m◊nh. LÛc nµy,mÈt sË h‰c sinh nhÀn ra rªng m◊nh Æ≠Óc ›t kão h¨n c∏c h‰c sinh kh∏c vµ s˘ ph©n chianh≠ vÀy lµ khńg cńg bªng. MÈt sË em Æ≠Óc ›t kão sœ t˘ ÆÈng chπy sang ch©u lÙc c„nhi“u kão h¨n trong khi mÈt sË h‰c sinh Æ≠Óc nhi“u kão lπi t˘ nguy÷n chia sŒ vÌi c∏cem kh∏c. C„ th” x∂y ra hi÷n t≠Óng h‰c sinh tranh nhau kão. Gi∏o vi™n c«n chu»n bfi chot◊nh huËng nµy. Y™u c«u t†t c∂ c∏c em Æ¯ng y™n tπi chÁ, gi˜ trÀt t˘ vµ quan s∏t xemchuy÷n g◊ Æ∑ x∂y ra. Y™u c«u c∏c em suy ngh‹ xem chuy÷n g◊ t≠¨ng t˘ Æ∑ x∂y ra tr™n th’giÌi, c„ hi÷n t≠Óng con ng≠Íi di c≠ Æ’n vÔng giµu tµi nguy™n hay khńg? C„ nhñg hoπtÆÈng tı thi÷n nh≠ vi÷n trÓ hay khńg? C„ x∂y ra chi’n tranh hay khńg?

4. Th∂o luÀn vÌi h‰c sinh bªng c∏ch Æ∆t c∏c c©u h·i sau:

a. Nhñg ng≠Íi Æ’n tı Ch©u A, Ch©u Phi vµ Ch©u M¸ La-tinh c∂m th†y th’ nµo khichÿ Æ≠Óc vµi chi’c kão trong khi ng≠Íi Bæc M¸ lπi c„ tÌi 45 chi’c? Bπn sœ lµm g◊n’u g∆p tr≠Íng hÓp nµy? Trong th˘c t’, chuy÷n g◊ Æ∑ x∂y ra? (H‰c sinh c„ th” Æ≠ara gi∂i ph∏p di c≠ sang Bæc M¸ ho∆c xin vi÷n trÓ tı c∏c n≠Ìc giµu h¨n. Trong th˘ct’, r†t nhi“u ng≠Íi di c≠ ho∆c muËn di c≠ sang c∏c n≠Ìc giµu h¨n nhªm t◊m ki’mmÈt t≠¨ng lai tËt h¨n. MÈt sË ng≠Íi Æ∑ Æ≠Óc nh≠ ˝, nh≠ng r†t nhi“u ng≠Íi v…nkhńg tho∏t kh·i c∂nh nghÃo. MÈt sË n≠Ìc nghÃo Æ∑ Æ≠Óc nhÀn vi÷n trÓ tı n≠Ìcngoµi v“ l≠¨ng th˘c, thuËc, ...Tuy c∏c kho∂n vi÷n trÓ nµy r†t c„ ›ch nh≠ng th≠Íngkhńg ÆÒ Æ∏p ¯ng nhu c«u th˘c t’ Î c∏c n≠Ìc nghÃo. Vi÷c xin vi÷n trÓ hay di c≠hoµn toµn khńg ph∂i lµ k’ s∏ch l©u dµi).

b. Nhñg h‰c sinh nhÀn Æ≠Óc nhi“u kão h¨n c∏c h‰c sinh kh∏c c∂m th†y th’ nµo?


83

`

(MÈt sË h‰c sinh c∂m th†y khńg tho∂i m∏i khi m◊nh c„ nhi“u h¨n m‰i ng≠Íi vµmuËn chia sŒ vÌi nhñg h‰c sinh c„ ›t h¨n m◊nh. MÈt sË h‰c sinh kh∏c cÚng c∂mth†y khńg tËt n’u c„ ›t tµi nguy™n, nh≠ng h‰ khńg muËn chia sŒ vÌi b†t c¯ ai).

c. Chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u nhñg n≠Ìc nghÃo ph∂i chfiu nhñg th∂m hoπ mí tr≠Íngnh≠ ´ nhi‘m trµn lan ho∆c c∏c th∂m hoπ thi™n nhi™n kh∏c nh≠ nÛi lâ, ÆÈng Æ†t,lÚ lÙt? (R†t nhi“u ng≠Íi c„ th” bfi ch’t vµ mÈt sË ng≠Íi sœ Æ≠Óc nhÀn vi÷n trÓ).

d. D©n sË c„ th” ∂nh h≠Îng Æ’n tµi nguy™n thi™n nhi™n nh≠ th’ nµo? (D©n sË t®ngÆÂng ngh‹a vÌi s˘ gia t®ng nhu c«u v“ l≠¨ng th˘c, n®ng l≠Óng vµ nhi™n li÷u ho∏thπch. Khi Æ„, con ng≠Íi ph∂i khai th∏c tµi nguy™n nhi“u h¨n Æ” phÙc vÙ cuÈcsËng. ßi“u nµy th≠Íng Æi kÃm vÌi s˘ gia t®ng kh∂ n®ng cπn ki÷t tµi nguy™n, ńhi‘m mí tr≠Íng, ph∏ hoπi sinh c∂nh, m†t Æa dπng sinh h‰c)

e. Chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u d©n sË th’ giÌi c¯ ti’p tÙc t®ng? (ß’n mÈt lÛc nµo Æ„,nguÂn tµi nguy™n tr™n Tr∏i ß†t sœ khńg ÆÒ nuí sËng con ng≠Íi. Tuy c∏c nhµkhoa h‰c hi÷n ch≠a thËng nh†t v“ sË ng≠Íi tËi Æa mµ Tr∏i ß†t c„ th” nuí sËng,nh≠ng chæc chæn kh∂ n®ng Æ„ khńg ph∂i lµ v´ hπn. Hay n„i c∏ch kh∏c, kh∂n®ng t∂i cÒa Tr∏i ß†t lµ c„ hπn. Khi con ng≠Íi trÎ n™n qu∏ Æńg ÆÛc, c∏c nguÂntµi nguy™n tr™n Tr∏i ß†t sœ bfi khai th∏c Æ’n cπn ki÷t, c∏c cuÈc chi’n tranh nhªmtranh giµnh tµi nguy™n sœ x∂y ra vµ khńg ai bi’t Æ≠Óc li÷u con ng≠Íi c„ cfln tÂntπi hay khńg).

Ph©n phËi giã c∏c ch©u lÙc

- Hoπt ÆÈng 18: D©n sË vµ Tr∏i ß†t -

84

Di÷n t›ch (Km2)

Chi“u dµi Æ‰and©y(m)

D©n sË n®m2001 (SË h‰csinh)

TÊng s∂n ph»mquËc gia b◊nhqu©n tr™n Æ«ung≠Íi (GNP)(SË kão)

Ch©u ∏

30,533,652

10.2

3,726 tri÷u(25 h‰c sinh)

2,490 ß´ la M¸

(4 chi’c kão)

Ch©u Phi

39,296,194

13.1

818 tri÷u

(5h‰c sinh)

650 ß´ la M¸

(1 chi’c kão)

Ch©u ¢u

22,482,739

7.5

727 tri÷u

(5 h‰c sinh)

13,710 ß´ la M¸

(23 chi’c kão)

Ch©u M La Tinh

20,280,824

6.7

525 tri÷u

(3 h‰c sinh)

3,710 ß´ la M¸

(6 chi’c kão)

Bæc M¸

18,174,586

6.0

316 tri÷u

(2 h‰c sinh)

27,100 ß´ la M¸

(45 chi’c kão)

H◊nh 18.1

GGhhii cchhÛÛ:: Thńg tin v“ d©n sË th’ giÌi Æ≠Óc l†y tı mπng Internet tπi Æfia chÿ www.prb.org. "2001 World Population Data Sheet".Thńg tin v“ GNP Æ≠Óc tr›ch tı tµi li÷u "Window on the Wild" cÒa WWF US, 1999.

BÈ thŒ ßπi S¯


85

ßπi s¯Ch©u phi

ßπi s¯Ch©u ∏

ßπi s¯Ch©u ¢u

ßπi s¯

Bæc M¸

ßπi s¯Ch©u M¸La tinh

(Theo WWF US, 1999)

∏TTíi ÆÆππii ddii÷÷nn cchhoo CChh©©uu AA

1. D©n sË chÛng tí gÂm 3 726 tri÷u ng≠Íi.2. VÌi tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng d©n sË nh≠ hi÷n nay, d©n sË

cÒa chÛng tí sœ t®ng g†p Æí trong vflng 46 n®m.3. Trung b◊nh, mÈt phÙ n˜ ch©u ∏ c„ 2,8 ng≠Íi con.4. TuÊi th‰ trung b◊nh cÒa chÛng tí khi sinh ra lµ 65 tuÊi

TTíi ÆÆππii ddii÷÷nn cchhoo CChh©©uu PPhhii

1. D©n sË chÛng tí gÂm 818 tri÷u ng≠Íi.2. VÌi tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng d©n sË nh≠ hi÷n nay, d©n sË

cÒa chÛng tí sœ t®ng g†p Æí trong vflng 27 n®m.3. Trung b◊nh, mÈt phÙ n˜ ch©u Phi c„ 5,6 ng≠Íi con.4. TuÊi th‰ trung b◊nh cÒa chÛng tí khi sinh ra lµ 52

tuÊi

TTíi ÆÆππii ddii÷÷nn cchhoo CChh©©uu ¢¢uu

1. D©n sË chÛng tí gÂm 727 tri÷u ng≠Íi.2. VÌi tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng d©n sË nh≠ hi÷n nay, d©n sË

cÒa chÛng tí sœ khńg bao giÍ t®ng g†p Æí.3. Trung b◊nh, mÈt phÙ n˜ Ch©u ¢u c„ 1,4 ng≠Íi con.4. TuÊi th‰ trung b◊nh cÒa chÛng tí khi sinh ra lµ 73 tuÊi

TTíi ÆÆππii ddii÷÷nn cchhoo BBææcc MM¸ 1. D©n sË chÛng tí gÂm 316 tri÷u ng≠Íi.2. VÌi tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng d©n sË nh≠ hi÷n nay, d©n sË

cÒa chÛng tí sœ t®ng g†p Æí trong vflng 117 n®m.3. Trung b◊nh, mÈt phÙ n˜ Bæc M¸ c„ 2 ng≠Íi con.4. TuÊi th‰ trung b◊nh cÒa chÛng tí khi sinh ra lµ

76 tuÊi.

TTíi ÆÆππii ddii÷÷nn cchhoo CChh©©uu MM¸ LLaa TTiinnhh1. D©n sË chÛng tí gÂm 525 tri÷u ng≠Íi.2. VÌi tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng d©n sË nh≠ hi÷n nay, d©n sË

cÒa chÛng tí sœ t®ng g†p Æí trong vflng 38 n®m.3. Trung b◊nh, mÈt phÙ n˜ Ch©u M¸ La Tinh c„ 3

ng≠Íi con.4. TuÊi th‰ trung b◊nh cÒa chÛng t i khi sinh ra lµ 69 tuÊi

H««uu hh’’tt mm‰‰ii nngg≠≠ÍÍii ttrroonngg xx∑∑ hhÈÈii hhii÷÷nn ÆÆππii nnggµµyynay Æ“u li™n quan Æ’n n“n kinh t’ thfi tr≠ÍngdÔ lµ v´ t◊nh hay h˜u ˝. Con ng≠Íi c„ quan

h÷ vÌi h÷ thËng kinh t’ trong vai trfl lµ nhµ s∂n xu†t,ng≠Íi cung c†p dfich vÙ ho∆c ng≠Íi ti™u thÙ. M‰i ng≠ÍiÆ“u c„ lÓi nhuÀn nµo Æ„ thńg qua thfi tr≠Íng, ÆÂng thÍihµng ngµy Æ“u t≠¨ng t∏c, tham gia vµo h÷ thËng kinh t’nhªm tho∂ m∑n c∏c nhu c«u nh≠: ®n, m∆c, Î, thuËcchã b÷nh, giao thńg vµ gi∂i tr›. C∏ch th¯c vµ phπm vicon ng≠Íi tham gia vµo thfi tr≠Íng Æ≠Óc quy’t Æfinh bÎil≠Óng ti“n, tµi nguy™n mµ con ng≠Íi sΩn c„ cÚng nh≠ki’n th¯c cÒa con ng≠Íi v“ thfi tr≠Íng vµ c∏c l˘a ch‰ntr™n thfi tr≠Íng. Do thfi tr≠Íng c„ vai trfl quan tr‰ng trongcuÈc sËng hµng ngµy, n™n n„ Æ∑ c„ t∏c ÆÈng mπnh mœÆ’n c∏c quy’t Æfinh cÚng nh≠ hµnh vi cÒa mÁi ng≠Íi.NguÂn tµi nguy™n lµ h˜u hπn trong khi c∏c mong muËncÒa con ng≠Íi lµ v´ hπn. ßi“u nµy d…n Æ’n s˘ khanhi’m tµi nguy™n - nguÂn nguy™n li÷u th´ cÒa qu∏ tr◊nhs∂n xu†t. H¨n nã, qu∏ tr◊nh s∂n xu†t th≠Íng tπo ra ch†tth∂i g©y ´ nhi‘m vµ t∏c ÆÈng ti™u c˘c tÌi c∏c nguÂn tµinguy™n kh∏c nh≠ Æ†t, n≠Ìc. Con ng≠Íi c«n nhÀn th¯cÆ≠Óc t∏c ÆÈng Æ’n mí tr≠Íng vµ Æa dπng sinh h‰c cÒac∏c mËi quan h÷ qua lπi giã ch›nh con ng≠Íi vÌi thfitr≠Íng, ÆÂng thÍi thay ÆÊi ph≠¨ng th¯c s∂n xu†t vµ ti™uthÙ nhªm tπo ra s˘c©n bªng giã conng≠Íi vµ mítr≠Íng t˘ nhi™n -c¨ sÎ Æ∂m b∂o s˘b“n vñg cho conng≠Íi.


My tom va cac he sinh thai


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u vµ c„ kh∂n®ng ph©n t›ch t∏c ÆÈng cÒahµnh vi ti™u dÔng ÆËi vÌi mí

tr≠Íng; ÆÂng thÍi giÛp h‰csinh hi”u mËi quan h÷ giãkinh t’ vµ Æa dπng sinh h‰c.


Kinh t’, tÊ ch¯c x∑ hÈi.

KK¸ nn®®nngg::

Nghe, tÊ ch¯c, ph©n t›ch,di‘n gi∂i nguy™n nh©n vµ k’tqu∂, gi∂i quy’t v†n Æ“, tr◊nh

bµy vµ lµm vi÷c nh„m.


150 phÛt (gi∏o vi™n c„ th” tÊch¯c hoπt ÆÈng nµy thµnh 3

buÊi kh∏c nhau).


Vµi g„i m◊ t´m, gi†y khÊ rÈng,bÛt vi’t b∂ng, käo vµ hÂ d∏n.

Thong tin co so

- Hoπt ÆÈng 19: M˙ t´m vµ c∏c h÷ sinh th∏i -

88

CHU»N Bfi

TÍ rÍi vµ gi†y khÊ rÈng ho∆c gi†y chi’u overhead v“ C∏c y’u tË s∂n xu†t; Th∏p s∂n xu†t;Th∏p s∂n xu†t m◊ t´m.

TI’N HµNH

1. Chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m, mÁi nh„m gÂm 4-5 em. Thńg b∏o cho h‰c sinh bi’t c∏cem sœ Æ≠Óc nghi™n c¯u v“ mËi quan h÷ giã c∏c loπi hµng ho∏, s∂n ph»m mµ con ng≠Íiti™u thÙ cÚng nh≠ qu∏ tr◊nh s∂n xu†t ra chÛng vÌi mí tr≠Íng t˘ nhi™n vµ tµi nguy™n Æadπng sinh h‰c.

2. Y™u c«u c∏c nh„m tr∂ lÍi c©u h·i sau: ChÛng ta c«n nhñg g◊ Æ” s∂n xu†t ra mÈt s∂nph»m? Vi’t c©u h·i tr™n b∂ng ho∆c gi†y khÊ rÈng.

3. Y™u c«u mÁi nh„m vœ mÈt th∏p s∂n xu†t tr™n gi†y khÊ rÈng.

h◊nh 19.1

Hanh dong

Nhµ cung c†p nguy™n li÷u th´

Nhµ s∂n xu†t s∂n ph»m tinh ch’

Nhµ s∂n xu†t s∂n ph»m

Nhµ ph©n phËi

Nhµ b∏n lŒ

Ng≠Íi ti™u dÔng

H÷ sinh th∏i cung c†p tµi nguy™n s∂n xu†t nguy™n li÷u th´

Th∏p s∂n xu†ttÊng qu∏t

(NguÂn: WWF,1999)

4. Ph∏t cho mÁi nh„m 1 g„i m◊ t´m vµ gi∂i th›ch rªng Æ©y lµ s∂n ph»m cuËi cÔng. C∏cnh„m sœ xem xät mËi quan h÷ giã Æa dπng sinh h‰c vµ ti™u dÔng thńg qua vi÷c ph©nt›ch qu∏ tr◊nh s∂n xu†t mÈt g„i m◊ t´m.

5. Y™u c«u c∏c nh„m x∏c Æfinh thµnh ph«n cÒa g„i m◊ t´m vµ lÀp danh s∏ch c∏c loπinguy™n li÷u th´ c«n thi’t dÔng Æ” s∂n xu†t ra g„i m◊ t´m. V› dÙ, Æ≠Íng l†y tı c©y m›a(C„ th” Æ‰c Æ≠Óc thµnh ph«n ch›nh cÒa g„i m◊ tr™n bao b◊ mÁi g„i).

6. Y™u c«u c∏c nh„m li÷t k™ c∏c loπi s∂n ph»m cÒa mÁi bÀc s∂n xu†t tr™n Th∏p s∂n xu†t m◊t´m (tr™n gi†y khÊ rÈng). ßÂng thÍi, c∏c nh„m cÚng ph∂i li÷t k™ c∏c h÷ sinh th∏i cungc†p nguy™n li÷u cho c∏c s∂n ph»m Æ„. V› dÙ, t´m Æ≠Óc nuí trong c∏c khu rıng ngÀpm∆n. MÈt sË s∂n ph»m kh∏c bao gÂm: m›a, lÛa m◊, c∏c loπi rau gia vfi, t´m, muËi, gi†yvµ gi†y ni lńg lµm bao g„i, sˆ dÙng Æi÷n, x®ng, d«u, gas vµ n≠Ìc trong qu∏ tr◊nh s∂nxu†t vµ vÀn chuy”n.

7. Sau khi ghi lπi k’t qu∂ cÒa m◊nh tr™n gi†y khÊ rÈng, c∏c nh„m tr◊nh bµy k’t qu∂ th∂oluÀn tr≠Ìc lÌp.

8. Tr◊nh bµy v› dÙ v“ Th∏p s∂n xu†t nh≠ d≠Ìi Æ©y; nh†n mπnh rªng r†t nhi“u ng≠Íi vµnhi“u h÷ sinh th∏i c„ li™n quan Æ’n qu∏ tr◊nh s∂n xu†t mÈt s∂n ph»m nh· nh≠ vÀy.


89

Nhµ cung c†p nguy™n li÷u th´

Nhµ s∂n xu†t s∂n ph»m tinh ch’

Nhµ s∂n xu†t s∂n ph»m

Nhµ ph©n phËi

Nhµ b∏n lŒ

Ng≠Íi ti™u dÔng

Nhµ cung c†p tµi nguy™n s∂n xu†t nguy™n li÷u th´Rıng

ngÀp m∆nßÂng c· Rıng

nhi÷t ÆÌi nÛi th†p

Rıng nhi÷t ÆÌi nÛi cao

Sńg suËi ßπi d≠¨ng(m· d«u)

H÷ sinh th∏i

kh∏c

h◊nh 19.2

Th∏p s∂n xu†t m◊ t´m

(Chÿnh sâ tı WWF US, 1999)

9. Ph©n t›ch cho h‰c sinh th†y t∏c ÆÈng cÒa vi÷c ti™u thÙ mÈt g„i m◊ t´m Æ’n mí tr≠Íng.GiÛp h‰c sinh hi”u r‚ qu∏ tr◊nh s∂n xu†t mÈt g„i m◊ t´m Æ’n tay ng≠Íi ti™u dÔng. Y™uc«u h‰c sinh li÷t k™ mÈt sË t∏c ÆÈng t›ch c˘c vµ ti™u c˘c Æ’n con ng≠Íi vµ mí tr≠ÍngcÒa vi÷c s∂n xu†t m◊ t´m (Tham kh∂o h◊nh th∏p s∂n xu†t m◊ t´m). Y™u c«u h‰c sinhph©n t›ch mÈt sË t◊nh huËng sau:

MÈt khu rıng lÌn Æ∑ bfi ch∆t hπ Æ” l†y Æ†t nńg nghi÷p trÂng lÛa m◊, lπc vµ m›a. Y™uc«u h‰c sinh li÷t k™ ›t nh†t 3 t∏c ÆÈng t›ch c˘c vµ 3 t∏c ÆÈng ti™u c˘c cÒa hoπt ÆÈngnµy ÆËi vÌi mí tr≠Íng vµ ng≠Íi d©n trong vÔng.

V› dÙ: T∏c ÆÈng ti™u c˘c cÒa nhµ m∏y Æ’n mí tr≠Íng lµ g◊?

(C„ th” Æ” cÀp tÌi s˘ suy gi∂m Æa dπng sinh h‰c, m†t rıng, ´ nhi‘m mí tr≠Íng khńgkh›, n≠Ìc vµ Æ†t).

T∏c ÆÈng t›ch c˘c T∏c ÆÈng ti™u c˘c

_________________ _________________

_________________ _________________

_________________ _________________

10. Y™u c«u c∏c nh„m tr∂ lÍi c∏c c©u h·i sau:

a) Trong tr≠Íng hÓp c∏c nhµ s∂n xu†t ngıng s∂n xu†t m◊ t´m, h∑y n™u mÈt sË t∏cÆÈng t›ch c˘c vµ ti™u c˘c cÒa vi÷c nµy ÆËi vÌi con ng≠Íi, mí tr≠Íng vµ n“n kinht’?

b) H∑y suy ngh‹ v“ c∏c s∂n ph»m bπn vµ gia Æ◊nh bπn mua hµng tu«n. H∑y n™u t∏cÆÈng Æ’n con ng≠Íi vµ mí tr≠Íng cÒa th„i quen mua hµng Æ„? H∑y l™n danhs∏ch nhñg vi÷c bπn c„ th” lµm vµ gi∂i th›ch tπi sao vi÷c thay ÆÊi th„i quen muahµng Æ„ lπi lµm gi∂m t∏c ÆÈng ti™u c˘c Æ’n mí tr≠Íng?

11. K’t thÛc bµi h‰c bªng vi÷c nh†n mπnh rªng vi÷c mua s∂n ph»m vµ sˆ dÙng dfich vÙluń g©y t∏c ÆÈng Æ’n mí tr≠Íng. Hµnh ÆÈng mua b†t c¯ s∂n ph»m nµo cÒa bπn cÚngc„ t∏c ÆÈng Æ’n mí tr≠Íng. M‰i s∂n ph»m Æ“u c„ thµnh ph«n Æ≠Óc lµm tı c∏cnguy™n li÷u trong t˘ nhi™n vµ c„ th” g©y ´ nhi‘m mí tr≠Íng thńg qua qu∏ tr◊nh s∂nxu†t, ti™u thÙ vµ x∂ th∂i. M‰i ng≠Íi tr™n khæp th’ giÌi bao gÂm c∂ nhµ s∂n xu†t vµng≠Íi ti™u dÔng Æ“u Æang t◊m ki’m c∏c gi∂i ph∏p s∂n xu†t nhªm gi∂m thi”u t∏c ÆÈngti™u c˘c Æ’n mí tr≠Íng. MÁi h‰c sinh Æ“u c„ th” tham gia b∂o tÂn thi™n nhi™n bªng

- Hoπt ÆÈng 19: M˙ t´m vµ c∏c h÷ sinh th∏i -

90

c∏ch Æi“u chÿnh th„i quen ti™u dÔng cÒa m◊nh vµ suy ngh‹ v“ t∏c ÆÈng cÒa th„i quenti™u dÔng Æ’n c∏c h÷ sinh th∏i kh∏c nhau, bao gÂm c∂ vi÷c sˆ dÙng c∏c ph≠¨ng ti÷ngiao th´ng vµ tµi nguy™n n≠Ìc.

(Chÿnh sˆa tı tµi li÷u Windows on the Wild, WWF US, 1999)


91

V®®nn hhoo∏∏ llµµ ttÊÊnngg tthh”” ttooµµnn bbÈÈ nnhhñngg ggii∏∏trfi vÀt ch†t vµ tinh th«n do con ng≠Íis∏ng tπo vµ t›ch lu¸ tı kinh nghi÷m

th˘c ti‘n trong c∏c mí tr≠Íng kh∏c nhau. Hi”umÈt c∏ch Æ¨n gi∂n, v®n ho∏ ch›nh lµ th„i quen¯ng xˆ, ngh÷ thuÀt, t›n ng≠Ïng, th” ch’ vµ m‰is∂n ph»m kh∏c h◊nh thµnh tı lao ÆÈng ch©n tayvµ lao ÆÈng tr› „c cÒa con ng≠Íi.

V®n ho∏ Æ≠Óc h◊nh thµnh tı ch›nh cuÈc sËng cÒa conng≠Íi, thńg qua s˘ t≠¨ng t∏c vÌi mí tr≠Íng t˘ nhi™n.Con ng≠Íi ph∂i sËng d˘a vµo thi™n nhi™n, khai th∏cthi™n nhi™n Æ” phÙc vÙ cuÈc sËng cÒa m◊nh; ÆÂng thÍicon ng≠Íi cÚng bi’t b∂o v÷ thi™n nhi™n cho b∂n th©n vµc∏c th’ h÷ t≠¨ng lai. D≠Ìi g„c ÆÈ v®nho∏, con ng≠Íi ph∂n ∏nh toµn bÈc∏ch ¯ng xˆ cÒa m◊nh vÌi mítr≠Íng thńg qua c¨ c†u tÊ ch¯c x∑hÈi, ®n, m∆c, Æi lπi, l‘ hÈi, t›nng≠Ïng, c≠Ìi h·i, ma chay, sinhnhÀt, ph≠¨ng th¯c canh t∏c, x©yd˘ng nhµ câ... MÁi vÔng, mÁiquËc gia c„ c∏c n“n v®n ho∏vµ b∂n sæc v®n ho∏ Æ∆ctr≠ng. C∏c nhµ GDMTc«n am hi”u v“ v®nho∏ v◊ Æ„ lµ mÈt trongnhñg y’u tË t∏c ÆÈngÆ’n hµnh vi cÒa conng≠Íi.



Van hoa va Moi truong

Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u kh∏i ni÷mv®n ho∏, t∏c ÆÈng cÒa n„ tÌi

hµnh vi cÒa con ng≠Íi cÚng nh≠vai trfl cÒa n„ trong vi÷c ph∂n∏nh s©u sæc mËi quan h÷ giã

con ng≠Íi vµ mí tr≠Íng. ßÂngthÍi, giÛp h‰c sinh hi”u vµ

kh∏m ph∏ mÈt sË n“n v®n ho∏kh∏c nhau tr™n th’ giÌi cÚngnh≠ s˘ t≠¨ng t∏c cÒa c∏c n“nv®n ho∏ nµy vÌi mí tr≠Íng,giÛp h‰c vi™n x∏c Æfinh c∏c

ph≠¨ng th¯c mµ con ng≠Íi c„th” th˘c hi÷n nhªm Æi“u chÿnhhµnh vi cÒa m◊nh sao cho th©n

thi÷n h¨n vÌi mí tr≠Íng.


Con ng≠Íi, tÊ ch¯c x∑ hÈi,th»m m¸ vµ Æπo Æ¯c.

KK¸ nn®®nngg::

ß‰c, di‘n gi∂i, ph©n t›ch, suyngh‹ th†u Æ∏o, tr◊nh bµy vµ

lµm vi÷c nh„m.


120 phÛt.


Gi†y khÊ rÈng, bÛt vi’t b∂ng,b◊a mµu vµ 14 b¯c ∂nh v“c∏c n“n v®n ho∏ vµ d©n tÈc

kh∏c nhau.

,Thong tin co so

- Hoπt ÆÈng 20: V®n ho∏ vµ mí tr≠Íng -

94

CHU»N Bfi

BÈ thŒ bao gÂm ∂nh vµ thńg tin v“ c∏c n“n v®n ho∏ kh∏c nhau. Vi’t c©u h·i tr™n gi†y khÊrÈng ho∆c gi†y chi’u overhead.

TI’N HµNH

1. Th∂o luÀn vÌi h‰c sinh c∏c c©u h·i sau Æ” t◊m hi”u suy ngh‹ cÒa c∏c em v“ v®n ho∏. Vi’tc©u tr∂ lÍi cÒa h‰c sinh l™n b◊a mµu rÂi gæn l™n b∂ng.

a) HH··ii:: Theo em, v®n ho∏ lµ g◊?

TTrr∂∂ llÍÍii:: V®n ho∏ lµ tÊng th” th„i quen ¯ng xˆ, ngh÷ thuÀt, t›n ng≠Ïng, th” ch’vµ c∏c s∂n ph»m kh∏c h◊nh thµnh tı lao ÆÈng ch©n tay vµ lao ÆÈng tr›„c cÒa con ng≠Íi.

b) HH··ii:: H∑y cho v› dÙ v“ c∏c bi”u hi÷n v®n ho∏ trong ÆÍi sËng cÒa ch›nh em?

TTrr∂∂ llÍÍii:: V› dÙ v“ v®n ho∏ mµ chÛng ta c„ th” nh◊n th†y trong cuÈc sËng hµngngµy bao gÂm nhµ câ (nguy™n li÷u lµm nhµ, ki’n trÛc, h≠Ìng nhµ),th¯c ®n, giao ti’p (c∏ch bæt tay, chµo h·i, n„i chuy÷n), ®n m∆c (∏odµi Vi÷t Nam, ∏o t¯ th©n truy“n thËng), ph≠¨ng th¯c canh t∏c (lÛan≠Ìc, lÛa n≠¨ng), ni“m tin vµ t›n ng≠Ïng (thÍ cÛng ńg bµ tÊ ti™n,Æπo PhÀt), l‘ hÈi truy“n thËng vµ c∏c s˘ ki÷n kh∏c nhau.

2. Chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m vµ ph∏t cho mÁi nh„m 2 thŒ ∂nh kh∏c nhau. Y™u c«u c∏cem Æ‰c thńg tin tr™n m∆t sau ∂nh vµ th∂o luÀn nh„m v“ b¯c ∂nh Æ„.

3. Tr™n c¨ sÎ ph©n t›ch b¯c ∂nh vµ thńg tin kÃm theo, y™u c«u h‰c sinh tr∂ lÍi c∏c c©u h·id≠Ìi Æ©y:

a) Nhñg hoπt ÆÈng v®n ho∏ trong ∂nh c„ li™n quan Æ’n mí tr≠Íng nh≠ th’nµo?

b) Nhñg hoπt ÆÈng nµy c„ b“n vñg v“ m∆t mí tr≠Íng hay khńg?

c) Nhñg ∏p l˘c ho∆c y’u tË nµo khi’n cho c∏c hoπt ÆÈng nµy khńg b“n vñgv“ m∆t mí tr≠Íng?

d) H∑y suy ngh‹ v“ n“n v®n ho∏ cÒa bπn vµ cho v› dÙ v“ nhñg bi”u hi÷n v®nho∏ c„ t∏c ÆÈng t›ch c˘c ho∆c ti™u c˘c tÌi mí tr≠Íng trong n“n v®n ho∏ cÒam◊nh?

e) C„ th” thay ÆÊi nhñg kh›a cπnh nµo Æ” n“n v®n ho∏ cÒa bπn hoµ hÓp h¨nvÌi mí tr≠Íng?

f) Bπn c„ th” lµm nhñg g◊ Æ” Æπt Æ≠Óc s˘ hoµ hÓp Æ„?

Hanh dong

4. Sau khi th∂o luÀn xong, c∏c nh„m cˆ Æπi di÷n tr◊nh bµy k’t qu∂ ph©n t›ch cÒa nh„mm◊nh. C«n nh†n mπnh Æ’n mËi quan h÷ giã v®n ho∏ vµ mí tr≠Íng vµ mÁi ng≠Íi c«nnhÀn th¯c Æ≠Óc mËi quan h÷ cÒa c∏ nh©n h‰ ÆËi vÌi mí tr≠Íng. ßÂng thÍi, con ng≠Íic«n c„ kh∂ n®ng x∏c Æfinh xem kh›a cπnh v®n ho∏ nµo trong ÆÍi sËng cÒa m◊nh khńgb“n vñg v“ mí tr≠Íng cÚng nh≠ suy ngh‹ t◊m ki’m c∏c gi∂i ph∏p thay th’ cho hµnh viÆ„. Lµ mÈt ph«n cÒa cÈng ÆÂng toµn c«u, mÁi ng≠Íi c«n c„ kh∂ n®ng Æ≠a ra c∏c quy’tÆfinh s∏ng suËt nhªm thay ÆÊi hµnh vi cÒa m◊nh vµ sËng hµi hoµ h¨n vÌi mí tr≠Íng.H∑y xem xät c∏c n“n v®n ho∏ Æ∑ tÂn tπi hµng tr®m n®m tr™n khæp th’ giÌi vµ h‰c h·i tıÆ„ nhñg gi∂i ph∏p thay th’ nhªm h≠Ìng tÌi mÙc ti™u b“n vñg.


95

BÈ thŒ c∏c n“n v®n ho∏ tr™n th’ giÌi

Ng≠Íi Tuareg lµ nhñg ng≠Íi du mÙc vÌi d©n sË kho∂ng 1 tri÷ung≠Íi. H‰ sËng tr™n vÔng sa mπc Sahara käo dµi tr™n khæp c∏cn≠Ìc Ang™ri, Mali, Nig™ria, Mauritana, Libi vµ Burkina Faso. ThÍiti’t n„ng suËt c∂ ngµy; ban ngµy nhi÷t ÆÈ l™n tÌi 600C, cfln banÆ™m, nhi÷t ÆÈ gi∂m xuËng tÌi 220C. H‰ sËng d˘a vµo vi÷c trao ÆÊihµng ho∏ l†y th¯c ®n nh≠ k™, mπch, bÈt m◊, hµnh, chµ lµ vµ gia vfi.Ng≠Íi Tuareg hi’m khi ®n thfit trı nhñg ngµy nghÿ ngï ho∆cnhñg dfip chuy”n chÁ Î. S˘ kh´ cªn tr™n di÷n rÈng Æfli h·i h‰ ph∂idi chuy”n nhanh giã c∏c vÔng c„ n≠Ìc vµ c∏c vÔng ÆÂng c·.Ng≠Íi Tuareg sËng d˘a vµo lπc Æµ. H‰ dÔng lπc Æµ Æ” v≠Ót quanhñg vÔng sa mπc khæc nghi÷t vµ dÔng sã cÒa chÛng lµm th¯c®n. Do vÀy, khńg c„ g◊ ngπc nhi™n khi lπc Æµ Æ≠Óc qu˝ tr‰ng vµy™u m’n nh≠ nhñg thµnh vi™n trong gia Æ◊nh ng≠Íi Tuareg.

Ng≠Íi Kayapo c„ truy“n thËng sËng b∏n du mÙc. H‰ thay ÆÊi lu©nphi™n giã cuÈc sËng trong lµng x∑ vµ cuÈc sËng du c≠ lang thang.Trong thÍi gian du c≠, h‰ tÀn dÙng c∏c m∂nh v≠Ín Æ∑ tıng Æ≠Óccanh t∏c vµ Æang d«n t∏i sinh thµnh rıng. H‰ canh t∏c sao chonhñg loµi th˘c vÀt b∏n t˘ nhi™n chi’m ≠u th’ vµ Æ≠Óc sˆ dÙng ÆamÙc Æ›ch. Ng≠Íi Kayapo cÚng sˆ dÙng c∏c khu v≠Ín nµy Æ” thuhÛt mÈt sË loµi ÆÈng vÀt. Kh„ c„ th” ph∏t hi÷n ra nhñg khu v≠Ínnµy n’u khńg chuy™n nghi÷p. H‰ cÚng trÂng c∏c loπi c©y ®n qu∂vµ rau xanh d‰c nhñg Æ≠Íng mfln, nï h‰ th≠Íng xuy™n Æi lπi.

NG≠ÍI TUAREG

NG≠ÍI KAYAPO


96

BÈ thŒ c∏c n“n v®n ho∏ tr™n th’ giÌi (ti’p)

Ng≠Íi Maasai sËng tπi Kenya vµ Tanzania thuÈc ßńg Phi tr™nnhñg vÔng Æ†t kh´ hπn vµ b∏n kh´ hπn. H‰ lµ nhñg bÈ tÈc b∏ndu mÙc sËng bªng ngh“ ch®n th∂ gia sÛc vµ du c≠ d˘a vµo mÔasinh tr≠Îng cÒa Æµn gia sÛc. C∏c c∏nh ÆÂng ch®n th∂ gia sÛc Æ≠Ócc∏c chi’n binh cÒa bÈ lπc canh gi˜. Gia sÛc Æ≠Óc nuí vıa nhªmrµng buÈc c∏c mËi quan h÷ x∑ hÈi, vıa nhªm mÙc Æ›ch kinh t’.80% th¯c ®n cÒa bÈ tÈc nµy lµ sã vµ ti’t gia sÛc, cfln thfit chÿ Æ≠Óc®n trong nhñg dfip Æ∆c bi÷t. Ch›nh nhñg dfip nµy giÛp h‰ duy tr◊sË l≠Óng gia sÛc Î m¯c khńg g©y t∏c ÆÈng ti™u c˘c Æ’n vÔng Æ†tcÒa m◊nh. Ng≠Íi ta gi’t gia sÛc Æ” l†y da lµm Æ÷m vµ c∏c ÆÂ dÔngkh∏c; ph©n gia sÛc Æ≠Óc dÔng Æ” tr∏t t≠Íng vµ n≠Ìc ti”u cÒa chÛngÆ≠Óc dÔng lµm thuËc. Khi hπn h∏n, ti’t gia sÛc ch›nh lµ ch†t dinhd≠Ïng giÛp h‰ sËng s„t. Ng≠Íi Maasai tin rªng vi÷c cµy bıa Æ†t Æ” trÂng tr‰t lµ mÈt tÈi ∏c ÆËi vÌi thi™n nhi™n.

Nhñg t›n ÆÂ PhÀt gi∏o nµy c„ cuÈc sËng r†t gi∂n dfi. H‰ tı b· vi÷csÎ h˜u vÀt ch†t. SuËt ÆÍi h‰ khńg hÛt thuËc, uËng r≠Óu vµ khńgc„ vÓ, con. T›n ÆÂ kho∏c tr™n m◊nh mÈt chi’c ∏o Æ¨n gi∂n vµ Æidäp x®ng Æan. H‰ sËng ń hoµ vµ khäp m◊nh trong c∏c ngí chÔa.H‰ trÂng c∏c loπi c©y ®n qu∂ vµ rau, ®n mÈt bã mÁi ngµy vµkhńg ®n thfit.

PhÙ n˜ H'mńg d÷t v∂i bªng c∏ch se chÿ tı sÓi gai rÂi nhuÈm chÿd÷t Æ„ bªng chµm. Nhi“u phÙ n˜ Æ∑ tÀn dÙng k¸ n®ng cÒa m◊nhÆ” in hoa (d÷t rÂi bí s∏p l™n nhñg chÁ khńg muËn nhuÈm mµu)vµ th™u c∏c hoπ ti’t trang tr› l™n trang phÙc truy“n thËng cÚng nh≠ch®n Æfiu trŒ nh·. Trang phÙc Æ≠Óc d÷t, may chÿ Æ” m∆c trong c∏cnghi l‘. Ng≠Íi H'mńg tin rªng, Æ” v“ Æ≠Óc vÌi tÊ ti™n trong th’giÌi b™n kia, ng≠Íi ch’t ph∂i Æ≠Óc kh©m ni÷m trong c∏c t†m v∂id÷t tı sÓi gai.

NG≠ÍI MAASAI

T›N ÆÂ PHÀTGI∏O THERAVEDA

CAMPUCHIA

NG≠ÍI H'MŃG

∏

∏


97


Ng≠Íi Maya tin vµo thuy’t vπn vÀt nh†t th”, trong Æ„ conng≠Íi, c∏c sinh vÀt vµ c∏c th˘c th” kh∏c chÿ lµ c∏c bi”u hi÷n cÒamÈt th˘c th” ph¯c tπp. ßi“u nµy ngh‹a lµ t†t c∂ Æ≠Óc k’t nËivÌi nhau, con ng≠Íi lµ mÈt ph«n cÒa th’ giÌi ÆÈng vÀt vµ th’giÌi ÆÈng vÀt lµ mÈt ph«n cÒa th’ giÌi loµi ng≠Íi. N’u chÛng talµm x∏o trÈn th’ giÌi nµy th◊ cÚng c„ ngh‹a lµ chÛng ta lµm hπich›nh m◊nh. M‰i vÀt trong giÌi t˘ nhi™n ph∂i Æ≠Óc tń tr‰ngnhªm duy tr◊ s˘ c©n bªng hoµn h∂o. C©y ng´ Æ≠Óc ng≠Íi Mayacoi nh≠ mÈt vÀt thi™ng li™ng mµ Æ†t mã ban t∆ng cho con ng≠Íi- nhñg Æ¯a con cÒa Tr∏i ß†t. H‰ tin rªng nhñg qu∂ ÆÂi c„c©y ng´ m‰c l™n ch›nh lµ b«u ng˘c cÒa Æ†t mã vµ c©y ngćh›nh lµ dflng sã Æ†t mã giµnh t∆ng nhñg Æ¯a con.. TrangphÙc cÒa ng≠Íi Maya cÚng Æ∆c bi÷t quan tr‰ng, n„ bi”u hi÷ncho s˘ li™n k’t giã con ng≠Íi vÌi thi™n nhi™n. H◊nh sao, hoa,

con vÀt vµ c©y cËi Æ≠Óc d÷t hoµ vµo nhau tr™n mÈt n“n v∂i Æ«y mµu sæc. Hoπ ti’t tr™n trangphÙc cÒa ng≠Íi Maya giÛp chÛng ta nhÀn bi’t Æ≠Óc h‰ Æ’n tı lµng nµo.

Ng≠Íi Dao th≠Íng sËng Î vÔng nÛi cao vµ canh t∏c theoph≠¨ng th¯c ph∏t rıng lµm n≠¨ng r…y. H‰ th≠Íng trÂng lÛavµ ng´ Î mÈt khu v˘c trong kho∂ng 1 Æ’n 2 n®m rÂi dichuy”n Æ’n nï kh∏c khi khu v˘c nµy khńg cfln mµu mÏ.

ThÊ d©n ch©u Uc lµ nhñg c≠ d©n Æ«u ti™n cÒa Ch©u Ûc. R†tnhi“u thÊ d©n nµy hi÷n v…n sËng theo lËi truy“n thËng, ngh‹a lµs®n bæn vµ h∏i l≠Óm. H‰ tin rªng tÊ ti™n cÒa m◊nh Æ≠Óc sinh ra tıÆ†t, c©y, c∏c v◊ sao vµ n≠Ìc. ThÊ d©n Ch©u Uc coi sa mπc vµnhñg qu∂ ÆÂi cªn cÁi trong nhµ m◊nh lµ mÈt ph«n c¨ th” h‰. H‰tin rªng Æ†t khńg thuÈc v“ h‰ nh≠ng h‰ thuÈc v“ Æ†t. C∏i ch’tÆËi vÌi h‰ chÿ Æ¨n gi∂n lµ s˘ quay trÎ lπi nï h‰ sinh ra. H‰ Æ≠Ócquay lπi vµ trÎ thµnh mÈt ph«n cÒa nhñg qu∂ ÆÂi, c∏nh rıng, samπc vµ Æ†t Æai. H‰ cÚng sœ trÎ thµnh mÈt ph«n cÒa muń loµichim, thÛ, cń trÔng Æang sinh sËng tr™n Tr∏i ß†t. H‰ tin rªng n’uÆ≠Óc rÃn luy÷n, h‰ c„ th” nh◊n th†y linh hÂn m◊nh sau khi ch’tthńg qua c∏c h÷ sinh th∏i vµ c∏c th˘c th” t˘ nhi™n. Theo h‰,n≠Ìc lµ nguÂn tµi nguy™n qu˝ gi∏ trong sa mπc vµ thuÈc sÎ h˜u

cÒa m‰i sinh vÀt: con ng≠Íi, ÆÈng vÀt, vµ th˘c vÀt. Tuy nhi™n, con ng≠Íi c„ tr∏ch nhi÷m gi˜ g◊n Æ”nguÂn n≠Ìc luń trong sπch vµ khńg bao giÍ cπn nhªm cung c†p cho muń loµi.

NG≠ÍI MAYA

THÊ D©N CH©U ÛC

NG≠ÍI DAO Æ·


98


Ng≠Íi Dogon sËng tr™n nhñg v∏ch Æ∏ vÔng Bandiagara ph›a namMali. Nhµ cÒa h‰ Æ≠Óc lµm bªng bÔn kh´ vµ Æ∏, m∏i nhµ Æ≠Óc lÓpbªng rπ. Ng≠Íi Dogon v…n gi˜ Æ≠Óc c∏c mËi quan h÷ tń tr‰ng mítr≠Íng. ßÈng vÀt Æ„ng vai trfl quan tr‰ng trong cuÈc sËng vµ c∏cnghi l‘ cÒa h‰. Tń gi∏o cÒa ng≠Íi Dogon ph©n chia t†t c∂ c∏c loµisinh vÀt theo th¯ bÀc. Loµi c∏ s†u b∏n thu«n d≠Ïng Æ≠Óc coi lµnhñg con vÀt linh thi™ng b∂o v÷ x„m lµng. RÔa sa mπc - con vÀtchfiu Æ˘ng Æ≠Óc Æi“u ki÷n khæc nghi÷t nh†t - Æ≠Óc coi lµ con vÀtth«n th∏nh vµ Æ≠Óc nuí trong lµng nh≠ mÈt bi”u t≠Óng linh thi™ng.MÁi lµng c„ mÈt ng≠Íi Æ¯ng Æ«u chfiu tr∏ch nhi÷m thÍ cÛng th«nLebe - mÈt loµi ræn th«n vµ Th«n C©y - do Æ†ng s∏ng tπo Ammasinh ra. ß†ng s∏ng tπo Amma tπo ra m‰i vÀt tr™n Tr∏i ß†t. Th«nn≠Ìc Nommo cÚng Æ≠Óc thÍ cÔng Æ†ng Amma. Ng≠Íi Dogon nÊiti’ng bÎi ngh÷ thuÀt khæc chπm gÁ tinh vi. H◊nh t≠Óng c∏ch Æi÷u

ho∏ v“ con ng≠Íi vµ ÆÈng vÀt Æ≠Óc khæc chπm tr™n c∏c c∏nh câ Æ” b∂o v÷ ngÚ cËc. H‰ cÚng khæcchπm nhi“u loπi m∆t nπ h◊nh thÛ Æ” dÔng trong nhñg l‘ nghi Æ∆c bi÷t. H‰ tin rªng c©y cËi, nguÂncung c†p gÁ cho bÈ tÈc »n ch¯a mÈt vfi th«n Æ∏ng k›nh. Do Æ„, vi÷c khæc chπm l™n gÁ ph∂i Æ≠Óc ti’nhµnh mÈt c∏ch thi™ng li™ng vµ mang t›nh ch†t l‘ nghi.

Nhµ kinh doanh ph≠¨ng T©y th≠Íng m∆c compl™ may tı nhi“u loπiv∂i kh∏c nhau, trong Æ„ nhi“u loπi Æ≠Óc lµm tı nguy™n li÷u nh©ntπo. Hµng ngµy, h‰ th≠Íng sˆ dÙng m∏y t›nh, m∏y fax, Æi÷n thoπi diÆÈng vµ ngÂi hµng giÍ Î v®n phflng. H‰ chÒ y’u ®n uËng trong c∏cnhµ hµng ho∆c ®n ÆÂ ®n Æ„ng hÈp. H‰ Æi lπi th≠Íng xuy™n bªngm∏y bay ho∆c xe hï Æ” g∆p gÏ kh∏ch hµng vµ gi∂i tr› bªng c∏c hoπtÆÈng nh≠ chï gń.

NHµ KINH DOANHPH≠¨NG T©Y

NG≠ÍI DOGON

∏

ßπo Æ¯c mí tr≠Íng lµ g◊?

Dππoo ÆÆ¯cc llµµ mmÈÈtt hh÷÷ tthhËËnngg ggii∏∏ ttrrfifi ttrroonngg Æ„cńg nhÀn s˘ phÙ thuÈc l…n nhau cÒa mÁic∏ nh©n con ng≠Íi. ßi“u nµy ph∂n ∏nh

nhu c«u sËng thµnh nh„m cÒa x∑ hÈi loµi ng≠ÍicÚng nh≠ vi÷c chia sŒ tµi nguy™n vµ Æ†t Æai tr™n Tr∏iß†t. Nhªm thi’t lÀp trÀt t˘ vµ tr∏nh lÈn xÈn, x∑ hÈiloµi ng≠Íi c«n ∏p dÙng c∏c quy tæc mang t›nh quyphπm vµ tu©n theo c∏c chu»n m˘c x∑ hÈi. Vi÷c"sËng vµ lµm vi÷c ÆÛng Ææn" theo c∏c chu»n m˘c vµquy tæc tr™n cho th†y con ng≠Íi c„ ngh‹a vÙ vµ tr∏chnhi÷m trong vi÷c quan t©m Æ’n nhñg ng≠Íi kh∏c Îth’ h÷ hi÷n tπi cÚng nh≠ trong t≠¨ng lai. Vµ ch›nhÆi“u nµy Æ∑ Æ∆t ra mÈt h÷ thËng c∏c chu»n m˘c v“quy“n lÓi vµ ngh‹a vÙ cÒa mÁi c∏ nh©n. H¨n nã,Æπo Æ¯c cfln c„ t∏c dÙng ph∏n xät, Æ∏nh gi∏ hµnhÆÈng cÒa mÁi c∏ nh©n ho∆c tÊ ch¯c, ÆÂng thÍi x∏cÆfinh nhñg m∆t c«n khuy’n kh›ch vµ nhñg m∆t c«nhπn ch’ cÒa tıng c∏ nh©n (m∆t tËt vµ m∆t x†u). Apl˘c tı nhñg ng≠Íi xung quanh vµ luÀt ph∏p c„ vaitrfl quan tr‰ng trong vi÷c thi hµnh h÷ thËng nµy.

(BENSON, 2000)

M∆c dÔ c„ nhi“u chu»n m˘cÆπo Æ¯c chung Æ≠Óccńg nhÀn rÈng r∑i,nh≠ng lπi c„ nhi“uquan Æi”m kh∏c nhauv“ Æπo Æ¯c mítr≠Íng. D≠Ìi Æ©y lµhai quan Æi”m ÆπoÆ¯c kh∏c nhau c„ li™nquan Æ’n mí tr≠Íng.


Ban nghi gi ve loai gau?


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u Æπo Æ¯cmí tr≠Íng lµ g◊ vµ ∂nh h≠Îng

cÒa n„ tÌi hµnh vi cÒa conng≠Íi. ßÂng thÍi, giÛp h‰csinh x∏c Æfinh quan Æi”m v“Æπo Æ¯c cÒa m◊nh cÚng nh≠th˘c hi÷n nhñg hµnh ÆÈng

th©n thi÷n h¨n vÌi mítr≠Íng.


Th»m m¸ vµ Æπo Æ¯c, tÊ ch¯cx∑ hÈi, kinh t’.

KK¸ nn®®nngg::

Di‘n gi∂i, ph©n t›ch, so s∏nhvµ ÆËi chi’u, tr◊nh bµy vµ ∏p

dÙng.


65 phÛt.


Gi†y khÊ rÈng, b◊a mµu.

AThong tin co so

QQuuaann ÆÆii””mm ÆÆππoo ÆÆ¯cc kkhhńngg ccńngg nnhhÀÀnn ccoonn nngg≠≠ÍÍii llµµ ttrruunngg tt©©mm vvµµ ccńngg nnhhÀÀnn ggii∏∏ ttrrfifi nnÈÈii ttππii..

Con ng≠Íi chÿ lµ mÈt ph«n cÒa vÚ trÙ bao la. T†t c∂ m‰i dπng sËng Æ“u c«n Æ≠Óc tń tr‰ngcho dÔ chÛng c„ gi∏ trfi nh≠ th’ nµo ÆËi vÌi con ng≠Íi. S˘ ph∏t tri”n cÒa con ng≠Íi khńgÆ≠Óc x©m hπi Æ’n thi™n nhi™n vµ Æe doπ s˘ sËng cfln cÒa c∏c loµi sinh vÀt kh∏c. Con ng≠Íic«n tń tr‰ng m‰i sinh vÀt sËng, tr∏nh g©y cho chÛng nhñg tÊn th≠¨ng vµ ch’t ch„c khńgc«n thi’t. MÁi ng≠Íi Æ“u ph∂i c„ tr∏ch nhi÷m vÌi nhñg t∏c ÆÈng Æ’n mí tr≠Íng cÒam◊nh.

QQuuaann ÆÆii””mm ÆÆππoo ÆÆ¯cc ll††yy ccoonn nngg≠≠ÍÍii llµµ ttrruunngg tt©©mm vvµµ ccńngg nnhhÀÀnn cc∏∏cc ggii∏∏ ttrrfifi vvÀÀtt cchh††tt..

Thi™n nhi™n tÂn tπi lµ Æ” cho con ng≠Íi sˆ dÙng. Thi™n nhi™n Æ≠Óc tπo ra nhªm phÙc vÙ s˘sËng cfln vµ sinh sí cÒa con ng≠Íi. Vµ v◊ th’, con ng≠Íi c„ quy“n khai th∏c thi™n nhi™n Æ”phÙc vÙ b∂n th©n m◊nh. Khńg c«n ph∂i lo læng v“ t≠¨ng lai v◊ thi™n nhi™n luń cung c†pÆÒ cho chÛng ta.

CHU»N Bfi

Ph´ t´ bÈ thŒ ßπo Æ¯c v“ g†u vµ cæt rÍi c∏c thŒ. Chu»n bfi hÂ d∏n vµ gi†y khÊ rÈng Æ” c∏cnh„m d∏n thŒ l™n Æ„.

TI’N HµNH

1. H∑y bæt Æ«u bªng vi÷c h·i h‰c sinh xem Æπo Æ¯c lµ g◊? ßπo Æ¯c ∂nh h≠Îng nh≠ th’ nµotÌi hµnh vi cÒa con ng≠Íi? Y™u c«u h‰c sinh vi’t c©u tr∂ lÍi l™n c∏c t†m b◊a vµ bπn sœgæn chÛng l™n b∂ng. X’p c∏c c©u tr∂ lÍi t≠¨ng t˘ thµnh mÈt nh„m.

2. Chia h‰c sinh thµnh hai nh„m vµ ph∏t cho mÁi nh„m 5 thŒ v“ Æπo Æ¯c mí tr≠Íng kh∏cnhau, mÈt tÍ gi†y khÊ rÈng vµ hÂ d∏n. Y™u c«u h‰c sinh Æ‰c k¸ c∏c thŒ vµ d∏n l™n gi†ykhÊ rÈng theo th¯ t˘ tı tr∏i sang ph∂i sao cho ngoµi cÔng Î b™n tr∏i lµ c∏c thŒ c„ quanÆi”m quan t©m Æ’n mí tr≠Íng nh†t vµ c∏c thŒ ngoµi cÔng Î b™n ph∂i lµ thŒ c„ quanÆi”m Æπo Æ¯c ›t quan t©m Æ’n mí tr≠Íng nh†t.

3. Y™u c«u h‰c sinh ph©n t›ch c∏c ph∏t bi”u d≠Ìi Æ©y vµ x∏c Æfinh xem quan Æi”m Æπo Æ¯cnµo giËng vÌi quan Æi”m cÒa c∏c em nh†t. ßÂng thÍi, y™u c«u h‰ x∏c Æfinh xem c«nth˘c hi÷n loπi ch≠¨ng tr◊nh GDMT nµo Æ” t∏c ÆÈng vµo quan Æi”m Æπo Æ¯c trong mÁiph∏t bi”u d≠Ìi Æ©y nhªm thay ÆÊi hµnh vi cÒa mÁi c∏ nh©n.

4. Y™u c«u c∏c nh„m tr◊nh bµy k’t qu∂ th∂o luÀn nh„m.

LL≠≠uu ˝:: Theo th¯ t˘ tı 1 Æ’n 5 lµ thŒ c„ quan Æi”m quan t©m Æ’n mí tr≠Íng nh†t Æ’nthŒ c„ quan Æi”m Æπo Æ¯c ›t quan t©m Æ’n mí tr≠Íng nh†t. Khi cho h‰c sinhth∂o luÀn, gi∏o vi™n ph∂i xo∏ c∏c sË th¯ t˘ n„i tr™n.

- Hoπt ÆÈng 21: Bπn ngh‹ g◊ v“ loµi g†u? -

100

Hanh dong


101

1. Bµ tí tin rªng m‰i sinh vÀt Æ“u c„ linh hÂn vµ chÛng Æ≠Óc k’t nËi vÌi nhau trong mÈtmπng toµn c«u rÈng lÌn. Bµ tí tin rªng Tr∏i ß†t lµ mÈt c¨ th” sËng vµ lµ mã Æ†t v‹Æπi. Con ng≠Íi chÿ lµ mÈt ph«n cÒa Tr∏i ß†t nµy. Nh≠ng thÀt buÂn lµ bµ tí ph∂i gi’thπi nhñg sinh vÀt sËng kh∏c Æ” l†y th¯c ®n vµ nï Î, v◊ s˘ sinh tÂn cÒa m◊nh. Khi lµmÆi“u nµy, bµ tí th≠Íng c«u xin s˘ tha th¯ vµ c∂m ¨n c∏c sinh vÀt kh∏c †y. R†t nhi“ul«n bµ tí Æ≠Óc mÍi uËng r≠Óu mÀt g†u, nh≠ng bµ Æ“u tı chËi. Bµ tí cho rªng loµig†u cÚng b◊nh Æºng vÌi con ng≠Íi. Lœ nµo bµ tí lπi uËng mÀt ng≠Íi? Bµ tí thµ ch’tcfln h¨n ph∂i lµm hπi mÈt con g†u v◊ mÙc Æ›ch nh≠ vÀy!

2. Anh trai tí lµm vi÷c cho mÈt tÊ ch¯c b∂o tÂn vµ tin rªng thi™n nhi™n lµ v´ cÔng qu˝gi∏. Anh †y nguy÷n sœ lµm vi÷c suËt ÆÍi v◊ s˘ nghi÷p b∂o tÂn. Theo anh †y, vi÷c ph∏hoπi thi™n nhi™n cÒa con ng≠Íi cÚng ÆÂng ngh‹a vÌi vi÷c ph∏ vÏ s˘ c©n bªng vµ conng≠Íi sœ ph∂i g∏nh chfiu hÀu qu∂. G«n Æ©y, anh tí c„ Æi uËng r≠Óu mÀt g†u vÌi bπnbÃ. Anh tí cho rªng chÿ uËng r≠Óu mÀt g†u vÌi bπn bÃ vµo nhñg dfip Æ∆c bi÷t nh≠vÀy th◊ khńg sao c∂. H¨n nã, anh †y Æ∑ cË gæng r†t nhi“u nhªm b∂o v÷ thi™n nhi™n,n™n Æi“u Æ„ khńg th” lµm m†t c©n bªng tr™n Tr∏i ß†t. Ngoµi ra, g†u cÚng ch≠a ph∂ilµ loµi vÀt bfi Æe doπ tuy÷t chÒng.

3. Mã tí lµ mÈt b∏c s‹ Trung QuËc chuy™n chã b÷nh bªng ph≠¨ng ph∏p truy“n thËng.Mã tí r†t y™u ngh“ cÒa m◊nh. Mã tí Æ∑ h‰c Æ≠Óc c∏ch chã nhi“u loπi b÷nh vµ bµoch’ nhi“u loπi thuËc tı c∏c loµi th˘c vÀt vµ mÈt sË bÈ phÀn cÒa ÆÈng vÀt. Mã tí n„irªng con ng≠Íi thÀt may mæn v◊ Tr∏i ß†t thÀt dÂi dµo tµi nguy™n vµ chÛng ta c„ th”t◊m ra c∏c th¯ thuËc Î trong rıng. ThÀm ch›,. con ng≠Íi c„ th” t◊m ra c∏ch chã c∏cloπi b÷nh nan y nh≠ ung th≠ hay AIDS tı nhñg nguÂn tµi nguy™n nµy. Mã tí th≠Íngk™ Æ¨n thuËc cho c∏c b÷nh nh©n cÒa tí vÌi vfi thuËc lµm tı mÀt g†u. Mã tí y™uthi™n nhi™n, nh≠ng vi÷c c¯u sËng con ng≠Íi lµ r†t c«n thi’t. H¨n nã, Æ” l†y mÀt g†ung≠Íi ta khńg c«n ph∂i gi’t g†u mµ chÿ ph…u thuÀt Æ” hÛt mÀt ra mµ thí.

BÈ thŒ ßπo Æ¯c v“ g†u

- Hoπt ÆÈng 21: Bπn ngh‹ g◊ v“ loµi g†u? -

102

4. BË tí lµ mÈt gi∏o vi™n. Cńg vi÷c cÒa ńg †y lµ gi∏o dÙc trŒ em v“ thi™n nhi™n Æ”chÛng trÎ thµnh nhñg cńg d©n tËt. BË tí n„i rªng con ng≠Íi trong qu∏ kh¯ vµ hi÷ntπi Æ“u ph∂i phÙ thuÈc r†t nhi“u vµo tµi nguy™n thi™n nhi™n tr™n Tr∏i ß†t. Tuy nhi™n,nhñg nguÂn tµi nguy™n nµy lµ h˜u hπn, v◊ vÀy n’u mÈt th’ h÷ sˆ dÙng qu∏ nhi“u tµinguy™n, th’ h÷ sau sœ khńg c„ ÆÒ tµi nguy™n Æ” Æ∏p ¯ng c∏c nhu c«u ph∏t tri”n cÒam◊nh. V◊ vÀy, chÛng ta c«n sˆ dÙng tµi nguy™n thÀt hÓp l˝ sao cho c∏c th’ h÷ sau cÚngc„ th” sˆ dÙng chÛng. Khi Æi chï vÌi bπn bÃ vµo cuËi tu«n, bË tí v…n th≠Íng uËngr≠Óu lµm tı thi™n nhi™n, Æí khi tí uËng r≠Óu tæc kÃ vµ c∂ r≠Óu mÀt g†u.

5. B∏c tí lµm vi÷c tπi mÈt cńg ty gÁ. Cńg ty cÒa b∏c †y th≠Íng ch∆t nhñg c©y gÁ lÌnvµ xu†t kh»u sang NhÀt B∂n. ßi“u nµy thÀt tËt cho Æ†t n≠Ìc tí v◊ chÛng tí bæt Æ«ugiµu l™n do vi÷c xu†t kh»u gÁ nµy. Con ng≠Íi n™n tÀn dÙng m‰i nguÂn tµi nguy™n Æ”lµm cho m◊nh giµu h¨n. Suy cho cÔng th◊ thi™n nhi™n lµ Æ” phÙc vÙ qu∏ tr◊nh cńgnghi÷p ho∏ vµ s˘ ph∏t tri”n cÒa con ng≠Íi. ThÀt l∑ng ph‹ n’u con ng≠Íi khńg tÀndÙng tµi nguy™n thi™n nhi™n. Con ng≠Íi n™n khai th∏c thi™n nhi™n cµng nhi“u cµngtËt nhªm t®ng lÓi nhuÀn cho ch›nh m◊nh. MÁi tu«n b∏c tí Æ“u uËng mÈt cËc r≠ÓumÀt g†u v◊ n„ giÛp b∏c †y sËng l©u h¨n.

BÈ thŒ ßπo Æ¯c v“ g†u (Ti’p)

Tµµii nngguuyy™™nn tthhii™™nn nnhhii™™nn tthh≠≠ÍÍnngg ÆÆ≠≠ÓÓcc cchhiiaathµnh 2 dπng lµ tµi nguy™n c„ kh∂ n®ngt∏i tπo vµ tµi nguy™n khńg c„ kh∂ n®ng

t∏i tπo. Tµi nguy™n c„ kh∂ n®ng t∏i tπo lµ loπi tµinguy™n c„ kh∂ n®ng duy tr◊ ho∆c phÙc hÂi saunhi“u nh†t lµ vµi th’ h÷. Loπi tµi nguy™n nµybao gÂm sinh vÀt nh≠ th˘c vÀt, ÆÈng vÀt vµ c∏cvi sinh vÀt (c„ kh∂ n®ng sinh s∂n vµ ph∏t tri”n);mÈt sË y’u tË v´ sinh nh≠ khńg kh›, n≠Ìc, Æ†tvµ n®ng l≠Óng m∆t trÍi (Æ≠Óc bÊ sung ho∆c duytr◊ thńg qua c∏c chu tr◊nh t˘ nhi™n vµ dflngchuy”n ho∏ n®ng l≠Óng). ThÍi gian t∏i tπo cÒac∏c dπng tµi nguy™n n„i tr™n r†t kh∏c nhau. MÈtsË tµi nguy™n nh≠ Æ†t c«n hµng chÙc n®m mÌic„ th” t∏i tπo lπi. Trong khi mÈt sË kh∏c nh≠n®ng l≠Óng m∆t trÍi lπi Æ≠Óc t∏i tπo hµng ngµy.

Tµi nguy™n khńg c„ kh∂ n®ng t∏i tπo lµ loπi tµi nguy™nkhńg c„ kh∂ n®ng phÙc hÂi ho∆c duy tr◊ trong vµi th’h÷ n’u bfi con ng≠Íi khai th∏c. Loπi tµinguy™n nµy bao gÂm c∏c loπi nhi™nli÷u nh≠ d«u, gas, c∏c loπi nhi™n li÷uho∏ thπch kh∏c vµ c∏c y’u tË ph„ng xπ;c∏c kho∏ng ch†t. C©y xanh Æ≠Óc coi lµ tµinguy™n c„ kh∂ n®ng t∏i tπo, nh≠ng rıngnguy™n sinh lπi Æ≠Óc coi lµ loπi tµi nguy™nkhńg c„ kh∂ n®ng t∏i tπo v◊ thÍi gian Æ” c„mÈt khu rıng nh≠ vÀy th≠Íng r†t l©u, c„ khihµng tr®m n®m. Tuy c∏c loπi nhi™n li÷u ho∏thπch c„ th” t∏i tπo nh≠ng c«n c„ hµng tri÷un®m d≠Ìi Æi“u kh› hÀu vµ vÀt l˝ nh†t Æfinh.Cho dÔ chÛng ta c„ hπn ch’ sˆ dÙng loπi tµinguy™n nµy, Æ’n mÈt lÛc nµo Æ„ chÛngcÚng sœ bfi cπn ki÷t.


Khai thac tai nguyenthien nhien


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh ph©n bi÷t Æ≠Óctµi nguy™n c„ kh∂ n®ng t∏i tπo

vµ tµi nguy™n khńg c„ kh∂n®ng t∏i tπo; ÆÂng thÍi giÛpc∏c em th†y Æ≠Óc hÀu qu∂

cÒa vi÷c khai th∏c tµi nguy™nthi™n nhi™n khńg b“n vñg;

Æfinh h≠Ìng Æ” c∏c em sˆdÙng tµi nguy™n thi™n nhi™n

b“n vñg.


Khu v˘c vµ vfi tr›, tÊ ch¯c x∑hÈi.

KK¸ nn®®nngg::

Ph©n t›ch, suy ngh‹ th†u Æ∏o,di‘n gi∂i vµ tr◊nh bµy.


60 phÛt.


Nhi“u kão (c„ th” thay bªnglπc cÒ, khuy ∏o ho∆c vi™n bi),gi†y khÊ rÈng (ho∆c b∂ng), bÛt

nät to.

Q Thong tin co so

R†t nhi“u nhµ khoa h‰c tr™n th’ giÌi cńg nhÀn rªng chÛng ta Æang sˆ dÙng tµi nguy™nv≠Ót qu∏ kh∂ n®ng t∏i tπo cÒa chÛng. Song, chÛng ta khńg th” ngıng sˆ dÙng tµi nguy™n.V†n Æ” lµ ph∂i bi’t c∏ch sˆ dÙng tµi nguy™n mÈt c∏ch b“n vñg; ngh‹a lµ sˆ dÙng tµinguy™n nhªm Æ∏p ¯ng c∏c nhu c«u cÒa th’ h÷ hi÷n tπi ÆÂng thÍi khńg ∂nh h≠Îng Æ’n kh∂n®ng Æ∏p ¯ng nhu c«u cÒa c∏c th’ h÷ t≠¨ng lai

(WWF US, 1999).

Tuy vÀy, vi÷c x∏c Æfinh c∏ch sˆ dÙng tµi nguy™n b“n vñg khńg ph∂i lµ Æi“u Æ¨n gi∂n. MÁiloπi tµi nguy™n c«n c„ chi’n l≠Óc sˆ dÙng kh∏c nhau. Chi’n l≠Óc qu∂n l˝ b“n vñg rıngnhi÷t ÆÌi vµ ń ÆÌi hoµn toµn kh∏c nhau. Ngoµi ra, chi’n l≠Óc sˆ dÙng tµi nguy™n b“n vñgcfln phÙ thuÈc vµo nguÂn tµi nguy™n Æ„ lµ loπi c„ kh∂ n®ng t∏i tπo hay khńg c„ kh∂ n®ngt∏i tπo. M¯c ÆÈ ti™u thÙ tµi nguy™n luń thay ÆÊi cÒa con ng≠Íi cÚng lµ mÈt y’u tË g©y trÎngπi cho vi÷c x∏c Æfinh xem vi÷c ti™u thÙ tµi nguy™n tπi mÈt thÍi Æi”m nµo Æ„ lµ b“n vñghay khńg b“n vñg.

CHU»N Bfi

1. Ph´ t´ B∂ng 22.1. Theo d‚i khai th∏c tµi nguy™n l™n gi†y khÊ rÈng ho∆c vi’t l™n b∂ng Æ”h‰c sinh ghi lπi k’t qu∂.

2. Ch‰n nï c„ khńg gian rÈng, trong nhµ ho∆c ngoµi trÍi lµm nï ti’n hµnh hoπt ÆÈng.N’u th˘c hi÷n hoπt ÆÈng trong lÌp h‰c, c«n k™ g‰n bµn gh’ Æ” c„ kho∂ng trËng phÔhÓp.

3. Vœ mÈt vflng trfln giã lÌp h‰c vµ Æ∆t kho∂ng 100 chi’c kão vµo Æ„ (c„ th” Æ∆t kão vµomÈt chi’c hÈp nńg sao cho t†t c∂ h‰c sinh Æ“u nh◊n th†y sË kão trong hÈp).

Theo d‚i khai th∏c tµi nguy™n

- Hoπt ÆÈng 22: Khai th∏c tµi nguy™n thi™n nhi™n -

104

TThh’’ hh÷÷

Kfi

CÙ

§ng bµ

BË mã

Con

SË kão cfln lπi

LL««nn 11 LL««nn 22 ßß≠≠ÓÓcc mmÔÔaa MM††tt mmÔÔaa

TTµµii nngguuyy™™nn kkhhńngg cc„„ kkhh∂∂ nn®®nngg tt∏∏ii ttππoo TTµµii nngguuyy™™nn cc„„ kkhh∂∂ nn®®nngg tt∏∏ii ttππoo

H◊nh 22.1

Hanh dong

TI’N HµNH

1. Chia h‰c sinh thµnh 5 nh„m, sË h‰c sinh trong mÁi nh„m bªng nhau. SË h‰c sinh d≠ sœlµm nhi÷m vÙ ghi k’t qu∂ khai th∏c tµi nguy™n. Cho h‰csinh bi’t rªng mÁi nh„m sœ Æ„ng vai mÈt th’ h÷. MÈtnh„m Æ„ng vai kfi, mÈt nh„m Æ„ng vai cÙ, mÈtnh„m Æ„ng vai ńg bµ, mÈt nh„m Æ„ng vai bËmã vµ mÈt nh„m Æ„ng vai con. Y™u c«u c∏cnh„m ngÂi xung quanh vflng trfln, c∏ch vflng trflnkho∂ng 1-3m.

2. N„i cho h‰c sinh bi’t rªng sË kão trong vflng trfln t≠Óngtr≠ng cho tµi nguy™n thi™n nhi™n khńg c„ kh∂ n®ng t∏i tπo (v› sÙ nh≠ qu∆ng thäp, m·vµng, d«u lâ, c©y gÁ trong rıng nguy™n sinh). H·i h‰c sinh xem tµi nguy™n khńg c„kh∂ n®ng t∏i tπo lµ g◊ vµ cho v› dÙ v“ c∏c loπi tµi nguy™n khńg c„ kh∂ n®ng t∏i tπo kh∏cmµ con ng≠Íi sˆ dÙng. (Gi∏o vi™n d˘a vµo thńg tin c¨ sÎ cÒa hoπt ÆÈng nµy Æ” ki”mtra c©u tr∂ lÍi cÒa h‰c sinh). Nh†n mπnh vÌi h‰c sinh rªng t†t c∂ c∏c th’ h÷ Æ“u c«n tµinguy™n khńg t∏i tπo Æ” duy tr◊ cuÈc sËng. MÁi c∏ nh©n trong tıng th’ h÷ sœ c„ c¨ hÈikhai th∏c loπi tµi nguy™n nµy.

3. Khai th∏c tµi nguy™n l«n 1: Khi gi∏o vi™n n„i "Nh„m kfi khai th∏c tµi nguy™n", t†t c∂ h‰csinh trong nh„m kfi sœ Æi Æ’n nï Æ” kão vµ l†y sË kão tu˙ ˝ rÂi v“ nh„m m◊nh. MÁi h‰csinh chÿ Æ≠Óc Æi l†y kão mÈt l«n. C∂ nh„m sœ gom kão lπi vµ Æ’m xem Æ∑ khai th∏c baonhi™u tµi nguy™n. Ghi k’t qu∂ nµy vµo b∂ng theo d‚i khai th∏c tµi nguy™n tπi cÈt t≠¨ng¯ng. Ti’p theo c∏c nh„m cÙ, ńg bµ, bË mã, con l«n l≠Ót Æi "khai th∏c tµi nguy™n" vµghi k’t qu∂ khai th∏c vµo b∂ng theo d‚i. Gi∏o vi™n Æ’m sË kão cfln lπi sau khi c∏cnh„m Æ∑ khai th∏c tµi nguy™n. SË kão nµy ch›nh lµ l≠Óng tµi nguy™n Æ” lπi cho c∏c th’h÷ t≠¨ng lai.

4. ßÓt khai th∏c tµi nguy™n l«n 1 cÚng sœ k’t thÛc n’u nh„m kfi, cÙ, ńg bµ ho∆c bË mãÆ∑ khai th∏c h’t tµi nguy™n. Khi Æ„, cho h‰c sinh th∂o luÀn c©u h·i c trong b≠Ìc 5. N„ivÌi h‰c sinh rªng n’u khai th∏c tµi nguy™n nh≠ vÀy, nhi“u ng≠Íi sœ khńg Æ≠Óc khaith∏c tµi nguy™n vµ chÛng ta khńg cfln mÈt chÛt tµi nguy™n nµo Æ” lπi cho c∏c th’ h÷t≠¨ng lai.

5. Khai th∏c tµi nguy™n l«n 2: Y™u c«u h‰c sinh Æ” t†t c∂ sË kão Æ∑ l†y vµo vflng trfln. Choh‰c sinh bi’t rªng sË kão trong vflng trfln v…n t≠Óng tr≠ng cho tµi nguy™n khńg c„ kh∂n®ng t∏i tπo. ßÂng thÍi thńg b∏o rªng mÁi h‰c sinh chÿ c«n khai th∏c mÈt l≠Óng tµinguy™n bªng 2 chi’c kão lµ ÆÒ sËng. L∆p lπi c∏c b≠Ìc nh≠ trong l«n khai th∏c 1 vµ y™uc«u c∏c nh„m ghi k’t qu∂ khai th∏c vµo b∂ng theo d‚i. ß’m sË kão cfln lπi. ß©y ch›nhlµ l≠Óng tµi nguy™n dµnh cho c∏c th’ h÷ t≠¨ng lai.

H·i xem bao nhi™u h‰c sinh Æ∑ l†y 2 chi’c kão (Æ©y ch›nh lµ sË ng≠Íi Æ∑ c„ ÆÒ tµinguy™n Æ” tÂn tπi); bao nhi™u h‰c sinh khńg l†y Æ≠Óc 2 chi’c kão (Æ©y lµ sË ng≠Íikhńg c„ ÆÒ tµi nguy™n Æ” sËng); vµ bao nhi™u h‰c sinh l†y nhi“u h¨n 2 chi’c kão (Æ©ylµ sË ng≠Íi c„ thıa tµi nguy™n Æ” sËng).


105

5. Th∂o luÀn vÌi h‰c sinh bªng c∏ch Æ∆t c∏c c©u h·i sau:

a. Th’ h÷ sau l†y Æ≠Óc nhi“u hay ›t kão h¨n th’ h÷ tr≠Ìc? (C∏c th’ h÷ sau th≠Íng c„ ›tkão Æ” khai th∏c so vÌi th’ h÷ tr≠Ìc).

b. SË kão cfln lπi cÒa l«n khai th∏c nµo nhi“u h¨n? (N’u Æa sË h‰c sinh chÿ l†y ÆÒ kãoÆ” tÂn tπi, trong l«n khai th∏c 2, t†t c∂ h‰c sinh Æ“u c„ ÆÒ kão Æ” tÂn tπi vµ sË kãocfln lπi nhi“u h¨n. Hay n„i c∏ch kh∏c, n’u m‰i ng≠Íi chÿ khai th∏c tµi nguy™n ÆÒdÔng th◊ l≠Óng tµi nguy™n dµnh cho c∏c th’ h÷ t≠¨ng lai sœ nhi“u h¨n).

c. Tπi sao nhi“u ng≠Íi muËn khai th∏c cµng nhi“u tµi nguy™n cµng tËt? (C„ th” h‰khńg bi’t rªng m◊nh Æang lµm cπn ki÷t d«n tµi nguy™n thi™n nhi™n, ho∆c h‰ khńgbi’t m◊nh c«n bao nhi™u mÌi ÆÒ, ho∆c nhi“u khi v◊ lflng tham h‰ muËn c„ cµngnhi“u cµng tËt).

d. Tπi sao c„ ng≠Íi muËn b∂o tÂn tµi nguy™n thi™n nhi™n? (H‰ muËn con ch∏u m◊nhcÚng Æ≠Óc sˆ dÙng tµi nguy™n; h‰ th†y c«n thi’t ph∂i b∂o tÂn tµi nguy™n thi™n nhi™nv◊ s˘ sËng cfln cÒa cÈng ÆÂng vµ n“n v®n ho∏, v◊ s˘ trong lµnh cÒa mí tr≠Íng vµ v◊lÓi ›ch cÒa c∏c giËng loµi kh∏c).

e. Khi bi’t sË l≠Óng kão ÆÒ Æ” tÂn tπi, c∏c em c„ thay ÆÊi sË kão m◊nh sœ l†y trong l«n2 khńg? (Nhñg h‰c sinh muËn m‰i ng≠Íi Æ“u c„ ÆÒ tµi nguy™n Æ” sËng sœ chÿ l†yÆÒ sË kão c«n cho s˘ sËng cÒa m◊nh).

6. Sau khi th∂o luÀn, y™u c«u h‰c sinh Æ” kão Æ∑ l†y vµo vflng trfln. N„i cho h‰c sinh bi’trªng b©y giÍ, sË kão trong vflng trfln t≠Óng tr≠ng cho tµi nguy™n c„ kh∂ n®ng t∏i tπo. Y™uc«u h‰c sinh cho v› dÙ v“ c∏c loπi tµi nguy™n c„ kh∂ n®ng t∏i tπo mµ con ng≠Íi sˆ dÙng(v› dÙ nh≠ n≠Ìc, mÔa vÙ, n®ng l≠Óng m∆t trÍi - Tham kh∂o th™m trong ph«n thńg tin c¨sÎ).

7. Gi˜ nguy™n c∏c nh„m nh≠ tr≠Ìc vµ n„i rªng sË kão trong vflng ch›nh lµ sË c∏ trong ao.C∏c em sœ khai th∏c tµi nguy™n c„ kh∂ n®ng t∏i tπo trong Æi“u ki÷n Æ≠Óc mÔa. Ngh‹a lµsau mÁi vÙ khai th∏c, sË c∏ cfln lπi trong ao sœ t®ng g†p Æí. Nhæc c∏c em rªng mÁi emchÿ c«n 2 "con c∏" Æ” sËng. Y™u c«u nh„m kfi l™n khai th∏c tµi nguy™n Æ«u ti™n (mÁi h‰csinh Æ≠Óc l†y sË kão b†t k◊) rÂi ghi lπi sË kão Æ∑ khai th∏c vµo b∂ng. Gi∏o vi™n Æ’m sË"c∏" cfln lπi rÂi b· vµo "ao" mÈt sË "c∏" t≠¨ng ¯ng. Sau Æ„ nh„m cÙ khai th∏c "c∏" vµ ghik’t qu∂ vµo b∂ng theo d‚i. SË "c∏" trong "ao" lπi Æ≠Óc t®ng g†p Æí. Ti’p tÙc nh≠ vÀy choÆ’n khi nh„m ńg bµ, bË mã vµ con khai th∏c tµi nguy™n. Gi∏o vi™n b· th™m kão bªngsË kão trong vflng trfln vµ n„i rªng Æ„ lµ l≠Óng tµi nguy™n giµnh cho c∏c th’ h÷ sau. Ghik’t qÒa vµo b∂ng theo d‚i

- Hoπt ÆÈng 22: Khai th∏c tµi nguy™n thi™n nhi™n -

106

8. Y™u c«u h‰c sinh b· lπi kão vµo vflng trfln lµm c∏ trong ao. Gi∂i th›ch rªng h‰c sinh sœkhai th∏c tµi nguy™n c„ kh∂ n®ng t∏i tπo trong Æi“u ki÷n m†t mÔa. Ngh‹a lµ sau mÁi vÙkhai th∏c, sË tµi nguy™n cfln lπi sœ m†t Æi mÈt nâ. C∏c em v…n chÿ c«n 2 con c∏ Æ”sËng. C∏c nh„m l«n l≠Ót khai th∏c tµi nguy™n nh≠ trong b≠Ìc tr™n. Tuy nhi™n sau khimÁi nh„m khai th∏c xong, gi∏o vi™n b· bÌt Æi mÈt nâ sË "c∏" cfln lπi trong ao. Ghi lπik’t qu∂ vµo b∂ng theo d‚i.

9. Th∂o luÀn vÌi h‰c sinh bªng c∏c c©u h·i sau:

a. Chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u chÛng ta sˆ dÙng tµi nguy™n nhanh h¨n kh∂ n®ng t∏i tπo cÒachÛng? (Tµi nguy™n sœ bfi cπn ki÷t). Cho v› dÙ ? (Rıng tr™n khæp th’ giÌi Æang d«nbi’n m†t v◊ c©y rıng bfi ch∆t ÆËn khńg kfip m‰c lπi; c∏c vÔng ÆÂng c· bfi bi’n thµnhhoang mπc do ch®n th∂ gia sÛc qu∏ m¯c khi’n c· khńg kfip phÙc hÂi; hay n≠Ìcng«m tπi nhi“u nï tr™n th’ giÌi Æang d«n cπn ki÷t do vi÷c ti™u thÙ qu∏ m¯c vµ vi÷cqu∂n l˝ tµi nguy™n n≠Ìc khńg hi÷u qu∂).

b. SË "c∏" mµ h‰c sinh khai th∏c trong Æi“u ki÷n Æ≠Óc mÔa vµ m†t mÔa c„ kh∏c nhaukhńg? (MÈt sË h‰c sinh quy’t Æfinh khńg bæt nhi“u c∏ khi m†t mÔa vµ bæt nhi“u c∏khi Æ≠Óc mÔa)

c. ßi“u giËng nhau khi muËn sˆ dÙng b“n vñg tµi nguy™n thi™n nhi™n t∏i tπo vµ khńgt∏i tπo lµ g◊? (c∂ 2 loπi tµi nguy™n Æ“u c«n Æ≠Óc b∂o tÂn; c«nt◊m ra loπi tµi nguy™n thay th’. Trong Æa sË c∏c tr≠Íng hÓp,ng≠Íi ta th≠Íng t◊m ki’m c∏c gi∂i ph∏p thay th’ cho tµinguy™n khńg c„ kh∂ n®ng t∏i tπo bªng c∏c tµi nguy™n c„kh∂ n®ng t∏i tπo. Nh≠ng c«n nhÌ rªng, n’u tµi nguy™n c„kh∂ n®ng t∏i tπo bfi khai th∏c Æ’n mÈt m¯c nµo Æ„,chÛng sœ m†t kh∂ n®ng t∏i tπo).


107

T™ gi∏c Î V≠Ín QuËc gia C∏t Ti™n

D©©yy llµµ llooµµii TT™™ ggii∏∏cc JJaavvaa ((RRhhiinnoocceerroosssondaicus annamiticus) hay cfln g‰i lµ t™gi∏c nh· mÈt sıng. ChÛng cao kho∂ng

130-150 cm vµ n∆ng kho∂ng 1500 kg. Sıng t™ gi∏cth˘c ch†t lµ mÈt tÛm lńg m‰c dµy Æ∆c, hoµn toµnkhńg ph∂i x≠¨ng. Con Æ˘c c„ mÈt chi’c sıng r‚nät, con c∏i th≠Íng khńg c„ sıng ho∆c c„ mÈt unh·. T™ gi∏c lµ loµi thÛ ≠a sËng Æ¨n ÆÈc, tr≠Îngthµnh khi 4 - 6 tuÊi vµ thÍi gian mang thai cÒa t™gi∏c c∏i lµ 16 th∏ng. T™ gi∏c con sËng vÌi t™ gi∏cmã Æ’n khi ÆuÓc 3 - 4 tuÊi. Sinh c∂nh sËng cÒa t™gi∏c Î Vi÷t Nam lµ nhñg khu rıng b∏n th≠Íngxanh vµ th›ch ki’m ®n Î nhñg nï tho∏ng Æ∑ng.ChÛng th›ch ®n chÂi c©y, c·, m«m non vµ nhñgc©y th©n th∂o. ß” bÊ sung dinh d≠Ïng, t™ gi∏c c«n®n nhi“u kho∏ng, v◊ th’ chÛng th≠Íng tÌi mÈt sËb∑i li’m kho∏ng, nhñg khe suËi ho∆c s◊nh l«y giµukho∏ng ch†t. N’u thi’u c∏c nguÂn muËi kho∏ngnµy, t™ gi∏c c„ th” ch’t. Do t™ gi∏c c„ th©n h◊nh ÆÂsÈ n™n chÛng th≠Íng tr∏nh ∏nh s∏ng m∆t trÍi chi’utr˘c ti’p, chÛngth›ch d«m m◊nhtrong c∏c vÔngs◊nh, b∑i l«y...LÌp bÔn kh´tr™n da sœ giÛpchÛng hπn ch’ s¯c n„ngcÒa m∆t trÍi vµ ng®n c∂nc∏c k˝ sinh trÔng sËng b∏m.


Moi de doa voi cac loaisinh vat


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh bi’t Æ≠Ócnhñg mËi nguy hi”m kh∏c

nhau ÆËi vÌi c∏c loµi sinh vÀthoang d∑, trong Æ„ c„ loµi T™gi∏c mÈt sıng Î V≠Ín QuËc

gia C∏t Ti™n.



KK¸ nn®®nngg::

Di‘n gi∂i, ph©n t›ch vµ lµmvi÷c nh„m.


60 phÛt.


10-20 kh®n bfit mæt, 20-25cµnh tre nh·, dµi kho∂ng 1m,

gi†y, bÛt vi’t b∂ng.

LThong tin co so

- Hoπt ÆÈng 23: MËi Æe doπ ÆËi vÌi c∏c loµi sinh vÀt -

110

Hi÷n nay, theo ≠Ìc t›nh, qu«n th” t™ gi∏c Î V≠Ín QuËc gia C∏t Ti™n chÿ cfln 6 - 8 c∏ th”,gi∂m 50% so vÌi n®m 1990 (10 - 16 con) vµ Æang Æ¯ng tr≠Ìc nguy c¨ tuy÷t di÷t. Khńgnhñg bfi gi∂m sÛt v“ sË l≠Óng mµ phπm vi ph©n bË cÒa t™ gi∏c Î Vi÷t Nam Æ∑ vµ Æang bfithu hãp. ß” tÂn tπi ÆuÓc, mÁi con t™ gi∏c ph∂i c„ Æfia bµn hoπt ÆÈng rÈng tı 600 - 1000ha. MËi Æe doπ lÌn nh†t ÆËi vÌi qu«n th” t™ gi∏c Î C∏t Ti™n lµ c„ qu∏ Æńg ng≠Íi d©n sinhsËng trong Æfia phÀn V≠Ín QuËc gia. H‰ ti’p tÙc ph∏ rıng, chi’m Æ†t Æ” canh t∏c vµ khaith∏c gÁ, cÒi trong rıng. MÈt mËi Æe doπ tr˘c ti’p kh∏c ÆËi vÌi t™ gi∏c lµ hoπt ÆÈng s®ntrÈm. Nhi“u ng≠Íi cho rªng sıng t™ gi∏c c„ th” chã Æ≠Óc b÷nh. N’u khńg c„ c∏c bi÷nph∏p kfip thÍi nhªm ng®n ch∆n t◊nh trπng nµy, loµi t™ gi∏c Î C∏t Ti™n c„ th” sœ bfi tuy÷tchÒng.

(NguÂn: Gert Polet & Tr«n V®n MÔi, 1999)

CHU»N Bfi

1. Ch‰n mÈt s©n chï trong lÌp ho∆c ngoµi trÍi. Vœ 2 vπch c∏ch nhau 20-25 m. MÈt vπchlµ “nhµ”, vπch cfln lπi lµ “b’p”.

2. Cæm cµnh c©y tr∂i Æ“u trong s©n chï Î vµo 2 vπch. Ho∆c c„ th” l†y mÈt sË em h‰c sinhlµm chÁ gæn nhñg tÍ gi†y ghi mËi Æe doπ.

TI’N HµNH

1. Tr≠Ìc khi bæt Æ«u chï, h·i h‰c sinh c∏c c©u h·i sau: Nhñg h‰c sinh nµo Æ∑ nh◊n th†yT™ gi∏c mÈt sıng? Trńg n„ nh≠ th’ nµo? C„ nhi“u T™ gi∏c mÈt sıng ngoµi thi™n nhi™nhay khńg? Khi h‰c sinh Æ∑ tr∂ lÍi xong c©u h·i, cho c∏c em xem mÈt sË tranh, ∂nh v“T™ gi∏c mÈt sıng.

2. Cho h‰c sinh bi’t rªng qu«n th” T™ gi∏c mÈt sıng Î Vi÷t Nam - qu«n th” t™ gi∏c duynh†t Î Vi÷t Nam, hi÷n chÿ cfln r†t ›t c∏ th” vµ Æang Æ¯ng tr≠Ìc nguy c¨ tuy÷t chÒng. Y™uc«u c∏c em li÷t k™ nhñg mËi Æe doπ mµ t™ gi∏c g∆p ph∂i rÂi vi’t c∏c mËi Æe doπ Æ„ l™nmÈt tÍ gi†y. (MÈt sË mËi Æe doπ mµ h‰c sinh c„ th” vi’t nh≠: s®n trÈm, buń b∏n sıngt™ gi∏c tr∏i phäp, ch∏y rıng, thi’u th¯c ®n, thi’u ch†t kho∏ng, thi’u n≠Ìc trong mÔakh´, m†t nï c≠ trÛ do con ng≠Íi ph∏ rıng l†y Æ†t trÂng cµ ph™, hπt Æi“u vµ lÛa; m†tnï c≠ trÛ do con ng≠Íi sËng Æfinh c≠ trong V≠Ín QuËc gia).

3. Xem lπi c∏c mËi Æe doπ mµ h‰c sinh Æ∑vi’t tr™n gi†y rÂi ch‰n ra nhñg mËi Æedoπ phÊ bi’n vµ c†p thi’t nh†t. Gænnhñg tÍ gi†y ghi mËi Æe doπ l™n c∏ccµnh c©y Æ∑ cæm mÈt c∏ch ng…u nhi™n.MÁi mËi Æe doπ c„ th” Æ≠Óc gæn l™nnhi“u cµnh c©y. Nhñg cµnh c©y nµych›nh lµ c∏c mËi Æe doπ ÆËi vÌi s˘ sËngcfln cÒa t™ gi∏c.

Hanh dong

4. Chia h‰c sinh thµnh 2 nh„m. T†t c∂ h‰c sinh Æ¯ng sau vπch "nhµ", vπch cfln lπi lµ "b’p".Y™u c«u h‰c sinh h∑y t≠Îng t≠Óng m◊nh lµ t™ gi∏c. T†t c∂ "t™ gi∏c" ph∂i Æi ki’m th¯c ®ntrong mí tr≠Íng sËng cÒa m◊nh bªng c∏ch Æi Æ’n vπch "b’p". Khi gi∏o vi™n n„i "bætÆ«u", t†t c∂ t™ gi∏c Æ∑ bfi bfit mæt ph∂i Æi ho∆c bfl (n’u s©n chï sπch) v“ vπch "b’p". B†tk˙ con "t™ gi∏c" nµo chπm ph∂i c‰c ghi "mËi Æe doπ" sœ bfi loπi kh·i cuÈc chï. Khi nh„mth¯ nh†t Æ∑ Æi xong, Æ’n l≠Ót nh„m th¯ 2 Æi vπch "b’p". Nh„m nµo c„ nhi“u "t™ gi∏c" ÆiÆ’n vπch b’p lµ nh„m thæng cuÈc.

5. Gi∂i th›ch rªng s˘ kh„ kh®n mµ h‰c sinh g∆p ph∂i khi Æi tı vπch "nhµ" Æ’n vπch "b’p"cÚng t≠¨ng t˘ nh≠ nhñg kh„ kh®n hµng ngµy mµ t™ gi∏c g∆p ph∂i. Nhñg mËi Æe doπnµy lµ hoµn toµn khńg mong muËn ÆËi vÌi t™ gi∏c, nh≠ng v…n luń x∂y ra vµ g©y nguyhi”m cho s˘ tÂn tπi cÒa t™ gi∏c.

6. Sau khi k’t thÛc trfl chï l«n th¯ nh†t, y™u c«u h‰c sinh tr∂ lÍi c∏c c©u h·i sau:

a) Khi Æ„ng vai t™ gi∏c, bπn c„ d‘ dµng Æi ki’m ®n khńg? Tπi sao?

b) Ai ho∆c y’u tË nµo Æ∑ tπo ra mËi Æe d‰a Æ„? MËi Æe d‰a nµo nguy hi”m nh†tÆËi vÌi t™ gi∏c?

c) Lµm th’ nµo Æ” "t™ gi∏c" Æi tı vπch nhµ Æ’n vπch b’p d‘ dµng h¨n?

7. Cho h‰c sinh chï l«n th¯ 2 sau khi Æ∑ b· bÌt mÈt sË cµnh c©y (mËi Æe doπ). H·i c∏cem xem trong l«n nµo c∏c em Æi lπi d‘ dµng h¨n.

8. Sau Æ„, cho h‰c sinh th∂o luÀn c∏c c©u h·i sau:

a) C„ th” gi∂m bÌt ho∆c loπi b· c∏c mËi Æe doπ ÆËi vÌi t™ gi∏c hay khńg? Bªngc∏ch nµo?b) Ngoµi t™ gi∏c, c∏c loµi ÆÈng vÀt kh∏c c„ g∆p ph∂i c∏c mËi Æe doπ t≠¨ng t˘ nh≠vÀy khńg? Tπi sao?


111

Trroonngg xx∑∑ hhÈÈii hhii÷÷nn ÆÆππii nnggµµyy nnaayy,, ccoonn nngg≠≠ÍÍiic„ r†t nhi“u l˘a ch‰n cho nhu c«u ti™udÔng cÒa m◊nh. L≠Óng hµng ho∏ cung c†p

ngµy cµng Æa dπng, phong phÛ vÌi mÈt sË l≠ÓnglÌn Æ’n m¯c chÿ 10 n®m tr≠Ìc Æ©y chÛng ta cÚngkhńg th” t≠Îng t≠Óng nÊi. Khi l≠Óng hµng ho∏ti™u thÙ cµng lÌn, l≠Óng r∏c th∂i ra mí tr≠ÍngcÚng theo Æ„ t®ng nhanh. Quy’t Æfinh ti™u dÔngcÒa mÁi c∏ nh©n ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p Æ’n sËl≠Óng vµ loπi r∏c th∂i ra mí tr≠Íng.

R∏c lµ t†t c∂ nhñg th¯ chÛng ta v¯t b· khi khńg c«ndÔng nã. R∏c Æ≠Óc th∂i ra tı c∏c gia Æ◊nh, cńg sÎ haynhµ m∏y. MÈt sË loπi r∏c c„ th” Æ≠Óc t∏i ch’ nh≠ s∏ch b∏ocÚ, gi†y vÙn, ÆÂ nh˘a, v· ÆÂ hÈp, lon Æ˘ng n≠Ìc ng‰t haybia, thu˚ tinh, sæt, thäp, ... (WWF Hong Kong, 1996). C∏cloπi r∏c nµy Æ≠Óc râ sπch, nghi“n n∏t lµm nguy™n li÷u s∂nxu†t c∏c ÆÂ dÔng mÌi. ß„ c„ th” lµ quy”n vÎ bπn Æangc„, Æí däp bπn Æang Æi, l‰ hoa hay ∏o m≠a trong nhµbπn. MÈt sË loπi r∏c c„ th” Æ≠Óc t∏i sˆ dÙng.MÈt v› dÙ r†t d‘ nhÀn th†y lµ chai l‰gia Æ◊nh bπn Æ∑ dÔng. ChÛng sœÆ≠Óc râ sπch, d∏n nh∑n m∏c mÌi vµdÔng lπi. Ngoµi ra, c∏c loπi r∏c h˜uc¨ th∂i ra tı c∏c hÈ gia Æ◊nh hµngngµy c„ th” Æ≠Óc xˆ l˝ vµ dÔngÆ” s∂n xu†t ra c∏c loπi ph©n b„nr†t tËt cho c©y trÂng. Tuy nhi™n,c„ nhi“u loπi r∏c kh∏c mµ bπnkhńg th” t∏i ch’ hay t∏i sˆ dÙng.ß„ lµ ch†t th∂i cÒa b÷nh vi÷n ho∆cc∏c ngµnh cńg nghi÷p nh≠ in †n,d÷t nhuÈm, khai th∏c m·.. C∏chtËt nh†t lµ thi™u ÆËt ho∆c chńl†p chÛng mÈt c∏ch hÓp v÷ sinh.


Ban quan tam toi rac den dau


\Muc tieu:

GiÛp c∏c em x∏c Æfinh Æ≠Ócnhñg t∏c ÆÈng ti™u c˘c cÒa

r∏c; thńg qua Æ„ tπo cho c∏cem s˘ nhπy c∂m v“ r∏c vµtr∏ch nhi÷m ÆËi vÌi hµnh

ÆÈng v¯t r∏c bıa b∑i; ÆÂngthÍi giÛp c∏c em bi’t c∏ch

¯ng xˆ vÌi r∏c.


Th»m m¸, con ng≠Íi, kinh t’,tÊ ch¯c x∑ hÈi.

KK¸ nn®®nngg::

Ph©n t›ch, suy ngh‹ th†u Æ∏o,tr◊nh bµy vµ lµm vi÷c nh„m.


60 phÛt


C∏c loπi r∏c kh∏c nhau (chail‰, v· ÆÂ hÈp, lon bia, lon

n≠Ìc ng‰t, gi†y loπi, b∏o cÚ,tÛi ni lńg, sæt vÙn, v· hoa

qu∂), mÁi loπi mÈt ›t; 6 chi’ctÛi ho∆c hÈp gi†y; gi†y khÊrÈng ho∆c gi†y chi’u over-head (kÃm theo m∏y chi’uoverhead), bÛt vi’t gi†y khÊ

rÈng, bÛt ch◊.

Thong tin co so

- Hoπt Æ Èng 24: bπn quan t ©m t Ìi r∏c Æ’n Æ©u ? -

114

Nh◊n chung, h†u h’t r∏c th∂i chÿ c„ hπi cho mí tr≠Íng n’u chÛng khńg Æ≠Óc xˆ l˝ mÈtc∏ch hÓp l˝. R∏c t∏c ÆÈng x†u Æ’n mí tr≠Íng vµ s¯c khoŒ con ng≠Íi, chi’m dÙng khńggian, g©y m†t m¸ quan vµ tπo mÔi kh„ chfiu. (WWF Hong Kong, 1996).

Tuy nhi™n, n’u m‰i ng≠Íi Æ“u c„ ˝ th¯c tËt, khńg v¯t r∏c bıa b∑i, xˆ l˝ r∏c ÆÛng c∏ch,hÓp v÷ sinh, ... chÛng ta sœ Æ≠Óc sËng trong mÈt mí tr≠Íng trong lµnh vµ khńg ph∂i lolæng v“ r∏c th∂i cÚng nh≠ t∏c ÆÈng cÒa n„ Æ’n s¯c khoŒ con ng≠Íi.

CHU»N Bfi

1. D∏n m∏c t™n 6 loπi r∏c vµo 6 chi’c hÈp Æ∑ chu»n bfi. T™n c∏c loπi r∏c Æ„ lµ: thu˚ tinh;gi†y loπi, v· hÈp, tÛi nilńg, r∏c h˜u c¨, kim loπi.

2. Ph´ t´ b∂n træc nghi÷m Bπn lµm th’ nµo vµ b∂ng T›nh Æi”m træc nghi÷m Æ” ph∏t choh‰c sinh.

3. Ph´ t´ tr™n gi†y chi’u overhead ho∆c vi’t tr™n gi†y khÊ rÈng b∂ng T›nh Æi”m træcnghi÷m vµ ph«n K’t qu∂ træc nghi÷m.

TI’N HµNH

1. Khi h‰c sinh vµo lÌp, ph∏t b∂n træc nghi÷m Bπn lµm th’ nµo? nh≠ m…u trang b™n choh‰c sinh. Y™u c«u c∏c em tr∂ lÍi b∂ng træc nghi÷m bªng c∏ch Æ∏nh d†u vµo ´ t≠¨ng ¯ng.

2. Khi h‰c sinh Æ∑ Æi“n xong b∂n træc nghi÷m, gi∏o vi™n ph∏t b∂ng t›nh Æi”m træc nghi÷mcho h‰c sinh (B∂ng 24.1) vµ y™u c«u c∏c em t›nh Æi”m ph«n træc nghi÷m cÒa m◊nh.

TThh¯ tt˘

11..22..33..44..55..66..77..88..99..

1100..

KKhhńngg bbaaoo ggiiÍÍ

55555511111155111111

hhii’’mm kkhhii

44444422222244222222

KKhhńngg bbii’’tt

33333333333333333333

TThhÿÿnnhh tthhoo∂∂nngg

22222244444422444444

tthh≠≠ÍÍnnggxxuuyy™™nn

11111155555511555555

ßßii””mm ccÒÒaa hh‰‰cc ssiinnhh::

____________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________TTÊÊnngg

(nguÂn: WWF Hong Kong, 1996)

h◊nh 24.1

Hanh dong

T›nh Æi”m træc nghi÷m


115

1.Bπn c„ v¯t gi†y kão ho∆c gi†y vÙnra Æ≠Íng khńg?

2. Bπn c„ v¯t r∏c lung tung v◊ qu∏l≠Íi n™n khńg Æem b· vµo nïquy Æfinh khńg?

3. Khi nh◊n th†y r∏c Î tr≠Íng h‰c,bπn c„ nh∆t vµ b· vµo nï quyÆfinh hay khńg?

4. Bπn c„ quan t©m tÌi nhñg t∏cÆÈng x†u Æ’n ng≠Íi xung quanhdo hµnh ÆÈng v¯t r∏c cÒa m◊nhg©y ra hay khńg?

5. Bπn c„ quan t©m xem ng≠Íi kh∏cngh‹ g◊ v“ bπn khi h‰ nh◊n th†ybπn v¯t r∏c bıa b∑i khńg?

Khńg bao giÍ

Hi’m khi Khńg bi’t Thÿnhtho∂ng

Th≠Íngxuy™n

6. Bπn c„ th†y kh„ chfiu khi nh◊nth†y ng≠Íi kh∏c v¯t r∏c bıa b∑ihay khńg?

7. R∏c v¯t bıa b∑i trong nhµ, lo›wph‰c ho∆c khu du lfich c„ lµm bπnkh„ chfiu khńg?

8. Bπn Æ∑ bao giÍ tham gia d‰n dãpv÷ sinh nï cńg cÈng ch≠a?

9. Bπn c„ bao giÍ suy ngh‹ v“ loπir∏c mµ bπn sœ th∂i ra khi muamÈt loπi hµng ho∏ vµ t∏c hπi cÒaloπi r∏c Æ„ tÌi mí tr≠Íng haykhńg?

10.Bπn c„ sΩn sµng mua loπi hµngc„ r∏c th∂i ›t ∂nh h≠Îng Æ’nmí tr≠Íng vÌi gi∏ cao h¨n mÈtchÛt so vÌi loπi g©y ∂nh h≠ÎngÆ’n mí tr≠Íng?

C©u tr∂ lÍiC©u h·i

T›nh Æi”m træc nghi÷m

CChhoo hh‰‰cc ssiinnhh bbii’’tt kk’’tt qquu∂∂ ttrrææcc nngghhii÷÷mm nnhh≠≠ ssaauu::

5500--4411 ÆÆii””mm:: Bπn lµ ng≠Íi r†t c„ ˝ th¯c v“ vi÷c x∂ r∏c ÆÛng chÁ vµ b∂ov÷ mí tr≠Íng

4400--3311 ÆÆii””mm:: Bπn Æ∑ c„ ˝ th¯c, quan t©m Æ’n r∏c vµ mí tr≠Íng

3300--2255 ÆÆii””mm:: Bπn thi’u ˝ th¯c ÆËi vÌi v†n Æ” x∂ r∏c vµ mí tr≠Íng. Bπnc«n quan t©m h¨n nã Æ’n nhñg v†n Æ” nµy.

DD≠≠ÌÌii 2255 ÆÆii””mm:: Bπn ch≠a c„ ˝ th¯c ÆËi vÌi vi÷c x∂ r∏c vµ mí tr≠Íng.Bπn c«n quan t©m nhi“u h¨n Æ’n v†n Æ” nµy, ÆÂng thÍi thay ÆÊi hµnhÆÈng cÒa m◊nh Æ” Æ≠Óc sËng trong mí tr≠Íng trong sπch h¨n.

3. ß≠a h‰c sinh Æ’n th®m mÈt b∑i r∏c th∂i.

H·i h‰c sinh xem c∏c em c∂m th†y th’ nµo khi nh◊n th†y r†t nhi“u r∏c th∂i trong b∑ir∏c nh≠ vÀy. R∏c th∂i c„ th” g©y ra nhñg hÀu qu∂ g◊ cho s¯c khoŒ con ng≠Íi (C∏c hÀuqu∂ mµ h‰c sinh c„ th” nhæc Æ’n bao gÂm: mÔi hí, g©y b÷nh, d…n dÙ c∏c loµi cńtrÔng nh≠ ruÂi, gi∏n, chuÈt g©y m†t v÷ sinh, m†t m¸ quan, ...)

Ti’p tÙc h·i h‰c sinh xem c∏c em c„ muËn sËng tπi mÈt nï c„ r†t nhi“u r∏c th∂i nh≠trong b∑i r∏c nµy khńg. Vµ li÷u chÛng ta c„ th” lµm g◊ Æ” hπn ch’ t∏c hπi cÒa r∏c th∂iÆ’n mí tr≠Íng. Gi∏o vi™n c„ th” n™u v› dÙ nh≠ mua c∏c s∂n ph»m ›t bao b◊ vµ r∏cth∂i ›t ÆÈc hπi cho mí tr≠Íng.

4. Gi∏o vi™n r∂i c∏c loπi r∏c Æ∑ chu»n bfi ra n“n lÌp h‰c mÈt c∏ch ng…u nhi™n sao cho khih‰c sinh tı b∑i r∏c trÎ v“ , c∏c em sœ th†y chÛng trong lÌp h‰c. H·i h‰c sinh xem c∏cem c∂m th†y th’ nµo khi b≠Ìc ch©n vµo lÌp. (Ngπc nhi™n, t¯c, buÂn, khńg c∂m th†yg◊ c∂, ...). H·i h‰c sinh xem c∏c em c„ n™n d‰n chÁ r∏c nµy hay khńg, tπi sao c„, tπisao khńg? (H‰c sinh c„ th” khńg muËn d‰n r∏c v◊ c∏c em khńg x∂ r∏c. Cho c∏c embi’t rªng Æ„ lµ th∏i ÆÈ b◊nh th≠Íng, nh≠ng chÛng ta c«n x∏c Æfinh xem m◊nh muËnsËng trong mí tr≠Íng sπch sœ hay mí tr≠Íng Æ«y r∏c. Do vÀy cho dÔ khńg x∂ r∏c,c∏c em cÚng n™n d‰n dãp vµ lµm g≠¨ng cho nhñg ng≠Íi kh∏c).

5. Sau khi th∂o luÀn, chia h‰c sinh thµnh 6 nh„m. Ph∏t cho mÁi nh„m mÈt hÈp Æ∑ d∏nnh∑n. C∏c nh„m c„ tı 5-10 phÛt Æ” nh∆t c∏c loπi r∏c nh≠ ghi tr™n nh∑n hÈp vµ b· vµoÆÛng hÈp.

6. Khi c∏c nh„m Æ∑ nh∆t h’t r∏c trong lÌp vµ b· vµo tıng hÈp, y™u c«u c∏c nh„m th∂oluÀn trong 15 phÛt vµ Æ≠a ra c∏ch xˆ l˝ loπi r∏c th∂i cÒa nh„m m◊nh.

7. C∏c nh„m cˆ Æπi di÷n tr◊nh bµy v“ c∏ch xˆ l˝ r∏c cÒa nh„m m◊nh. N’u c„ th”, khuy’nkh›ch c∏c em lµm nh≠ c∏ch m◊nh tr◊nh bµy vÌi c∏c loπi r∏c c„ trong th˘c t’.

- Hoπt Æ Èng 24: bπn quan t ©m t Ìi r∏c Æ’n Æ©u ? -

116

Vii ssiinnhh vvÀÀtt ÆÆ††tt llµµ tt∏∏cc nnhh©©nn qquuyy’’tt ÆÆfifinnhh ss˘ h◊nhthµnh Æ†t. Tr∂i qua qu∏ tr◊nh phong ho∏,d≠Ìi t∏c ÆÈng th≠Íng xuy™n cÒa nhi÷t ÆÈ,

n≠Ìc m≠a, gi„, s„ng bi”n, .., lÌp Æ∏ mã Æ≠Óc ph©nhu˚ thµnh nhñg m∂nh Æ∏ vÙn. Chÿ khi c„ s˘ hoπtÆÈng cÒa vi sinh vÀt Æ†t, lÌp mÔn h˜u c¨ mÌi Æ≠Óch◊nh thµnh vµ tπo n™n di÷n mπo cÒa lÌp Æ†t canh t∏cnh≠ ngµy nay. ß„ lµ k’t qu∂ hoπt ÆÈng cÒa v´ vµn visinh vÀt Æ†t trong vi÷c ph©n hu˚ c∏c ch†t h˜u c¨ khi’nÆ†t th™m mµu mÏ.

C∏c vi sinh vÀt cfln lµ mÈt thµnh ph«n khńg th” thi’u trong b†t c¯chuÁi th¯c ®n nµo. MÁi chuÁi th¯c ®n trong t˘ nhi™n bao gÂm sinhvÀt s∂n xu†t (c©y xanh), sinh vÀt ti™u thÙ (ÆÈng vÀt ®n c·, ÆÈng vÀt®n thfit) vµ sinh vÀt ph©n hu˚ (th≠Íng lµ c∏c vi sinhvÀt). Sinh vÀt ph©n hu˚ l†y ch†t dinh d≠Ïng tıc∏c x∏c ch’t ÆÈng, th˘c vÀt Æ” sinhtr≠Îng, ph∏t tri”n thńg qua qu∏ tr◊nhph©n hu˚ ch†t h˜u c¨. N’u khńg c„nhñg sinh vÀt nµy, Tr∏i ß†t sœ trµnngÀp x∏c ch’t ÆÈng, th˘c vÀt do chÛngkhńg Æ≠Óc ph©n hu˚. Sinh vÀt ph©nhu˚ cfln giÛp bi’n c∏c x∏c ch’t nµythµnh nguÂn ch†t dinh d≠Ïng nuí sËngc∏c loµi ÆÈng, th˘c vÀt kh∏c. C∏c ch†t dinhd≠Ïng tı x∏c ÆÈng th˘c vÀt ch’t sœ Æ≠Óc visinh vÀt dÔng lµm th¯c ®n vµ khi vi sinh vÀt trÎ thµnh th¯c ®n cÒac∏c vi sinh vÀt Æ†t kh∏c, ch†t dinh d≠Ïng sœ Æ≠Óc ti’p tÙc lu©nchuy”n.

(WWF US, 1999).

Ch›nh c∏c vi sinh vÀt nµy giÛp chÛng ta c„ th” tÀn dÙng c∏c loπi ch†tth∂i nh≠ th¯c ®n thıa, l∏ ho∆c th©n c©y, .. lµm ph©n b„n r†t tËt choc©y trÂng bªng c∏ch Ò ph©n. N’u khńg Ò ph©n vµ b„n thºng c∏cloπi r∏c th∂i h˜u c¨, c©y khńg nhñg khńg h†p thÙ Æ≠Óc mµ cfln


U phan xanh


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh bi’t c∏ch tÀndÙng c∏c loπi r∏c th∂i h˜u c¨trong gia Æ◊nh, th¯c ®n thıavµ l∏ c©y Æ” tπo ra loπi ph©nb„n tËt cho c©y cËi ÆÂng thÍi

khńg g©y hπi Æ’n mítr≠Íng. Thńg qua Æ„, h‰c

sinh hi”u Æ≠Óc vai trfl cÒa visinh vÀt cÚng nh≠ s˘ ph©n

hu˚ cÒa c∏c ch†t h˜u c¨ trongt˘ nhi™n.


Th˘c vÀt vµ ÆÈng vÀt; c∏cdπng Æ†t, thÊ nh≠Ïng vµ

kho∏ng vÀt.

KK¸ nn®®nngg::

Thu thÀp, tÊ ch¯c, ph©n t›chvµ ∏p dÙng.


3 Æ’n 4 th∏ng.


C∏c nguy™n li÷u lµm ph©n Ònh≠ bÃo, l∏, cµnh c©y nh· (n’u

c„ l∏ ho∆c cµnh cÒa c∏c c©yph©n xanh h‰ ÆÀu th◊ cµng tËt),

c·, r¨m rπ, th¯c ®n thıa, v·hoa qu∂, v· lπc; cuËc; xŒng vµ

dÙng cÙ t≠Ìi n≠Ìc.

XThong tin co so

Ò

CHU»N Bfi

1. Ch‰n Æfia Æi”m Æµo hË Ò ph©n. N™n ch‰n mÈt vfi tr› Î g„c xa cÒa v≠Ín tr≠Íng. N’ukhńg c„ Æ†t Æµo hË Ò ph©n, c„ th” thay bªng mÈt s‰t gÁ ho∆c tre n¯a.

2. Thu thÀp c∏c loπi ch†t th∂i h˜u c¨ nh≠: bÃo, l∏ c©y, cµnh c©y (n’u c„ th” n™n l†y c∏cc©y ph©n xanh ho∆c c©y h‰ ÆÀu nh≠ cËt kh›, muÂng, keo, Æi“n thanh, lπc, ÆÀu, ...), mÈt›t r¨m rπ, c‰ng rau, l∏ chÃ, v· lπc vµ c∏c ch†t h˜u c¨ nh≠ c·, hoa häo, v· hoa qu∂, th¯c®n thıa, ho∆c thÀm ch› mÈt ›t gi†y b∏o xä nh· (c„ th” y™u c«u mÁi tÊ h‰c sinh chu»n bfimÈt ho∆c mÈt sË nguy™n li÷u n„i tr™n).

3. CuËc, xŒng Æ” Æµo hË Ò ph©n; x´ ho∆c chÀu dÔng Æ” t≠Ìi n≠Ìc cho hË ph©n.

TI’N HµNH

1. Bæt Æ«u buÊi h‰c, gi∏o vi™n h·i h‰c sinh xem tπi sao ÆÈng vÀt ch’t l©u ngµy chÿ cfln tr¨lπi bÈ x≠¨ng, ph«n thfit Æ∑ "bi’n" Æi Æ©u, hay c©y cËi ch’t l©u ngµy v◊ sao lπi mÙc ra vµd«n d«n cÚng bi’n m†t? Gi∂i th›ch cho h‰c sinh rªng c„ hi÷n t≠Óng nh≠ vÀy lµ do c„ c∏csinh vÀt nh· bä hay cfln g‰i lµ vi sinh vÀt. C∏c vi sinh vÀt nµy l†y ch†t h˜u c¨ trong x∏cch’t ÆÈng, th˘c vÀt lµm th¯c ®n. NhÍ qu∏ tr◊nh nµy, x∏c ch’t ÆÈng, th˘c vÀt Æ≠Óc ph©nhu˚ thµnh c∏c ch†t h˜u c¨ vµ mÔn Î dπng d‘ h†p thÙ ÆËi vÌi c©y. Nh≠ vÀy, c∏c loµi visinh vÀt nµy ch›nh lµ t∏c nh©n giÛp Æ†t th™m mµu mÏ bªng vi÷c bÊ sung th≠Íng xuy™nch†t dinh d≠Ïng cho Æ†t thńg qua qu∏ tr◊nh ph©n hu˚ x∏c ÆÈng, th˘c vÀt.

H·i h‰c sinh xem chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u Tr∏i ß†t khńg c„ c∏c vi sinh vÀt giÛp ph©nhu˚ x∏c ch’t ÆÈng th˘c vÀt nh≠ vÀy. N„i cho c∏c em bi’t rªng khi Æ„, Tr∏i ß†t sœ trµnngÀp c∏c loπi x∏c ch’t vµ thÀm ch› con ng≠Íi khńg cfln chÁ Æ” Æ¯ng. Ngoµi ra Æ†t Æaisœ khńg mµu mÏ vµ chÛng ta khńg th” trÂng c∏c loπi c©y l≠¨ng th˘c phÙc vÙ ÆÍi sËnghµng ngµy.

H·i h‰c sinh xem c∏c em c„ bi’t c∏ch nµo Æ” tÀn dÙng kh∂ n®ng ph©n hu˚ ch†t h˜u c¨cÒa vi sinh vÀt vµ r∏c th∂i h˜u c¨ trong gia Æ◊nh m◊nh hay khńg? GiÌi thi÷u cho c∏c embi’t v“ ph≠¨ng ph∏p Ò ph©n vµ cho c∏c em bi’t rªng ch›nh c∏c em cÚng c„ th” lµmÆ≠Óc mÈt hË ph©n cho v≠Ín tr≠Íng m◊nh.

2. D…n h‰c sinh ra vfi tr› Æµo hË Ò ph©n Æ∑ ch‰n. Y™u c«u c∏c em Æµo mÈt hË s©u 1m, rÈng0,5 m vµ dµi kho∂ng 0,6 -1m.

- Hoπt ÆÈng 25: U ph©n xanh -

118

Hanh dong

g©y ´ nhi‘m mí tr≠Íng. V◊ vÀy vi÷c Ò ph©n lµ r†t c«n thi’t khi muËn tÀn dÙng c∏c ch†t th∂i h˜uc¨. C∏c ch†t nµy sœ Æ≠Óc vi sinh vÀt ph©n hu˚ thµnh c∏c ch†t h˜u c¨ vµ mÔn giÛp c©y c„ th” h†pthÙ. Nh≠ vÀy chÛng ta khńg nhñg c„ ph©n b„n cho c©y trÂng mµ cfln tÀn dÙng Æ≠Óc c∏c loπir∏c th∂i h˜u c¨, giÛp mí tr≠Íng th™m trong sπch.

3. Sau Æ„, h≠Ìng d…n c∏c em b· c∏c loπi nguy™n li÷u Æ∑ thu thÀp vµo hË Ò ph©n. Tr≠Ìc h’tc«n tr∂i mÈt lÌp r¨m rπ (c„ th” thay bªng l∏, c· kh´ ho∆c gi†y b∏o xä nh·) xuËng Æ∏yhË. Sau Æ„ b· c∏c loπi nguy™n li÷u Ò ph©n kh∏c vµo hË theo tıng lÌp. ChÛ ˝, khńg n™nb· qu∏ nhi“u mÈt loπi nguy™n li÷u trong mÈt lÌp. C∏c lÌp nguy™n li÷u n™n kh∏c nhau, v›dÙ mÈt lÌp bÃo rÂi Æ’n mÈt lÌp l∏ c©y ho∆c c·. Khi Æ∑ b· h’t nguy™n li÷u vµo hË, phÒlÌp l∏ kh´ l™n tr™n vµ l†p mÈt lÌp Æ†t l™n m∆t hË.

(Theo WWF Malaysia, 1986 vµ CEE, 1997).

4. TÀp trung h‰c sinh tπi lÌp h‰c vµ cho h‰c sinh bi’t rªng c∏c em Æ∑ tπo Æ≠Óc mÈt hËph©n Ò cho v≠Ín tr≠Íng. ß” thÛc Æ»y qu∏ tr◊nh ph©n hu˚ ch†t h˜u c¨ cÒa vi sinh vÀt,h‰c sinh c«n t≠Ìi n≠Ìc cho hË 1 ho∆c 2 l«n mÁi tu«n, trong vflng 3 th∏ng. Ngoµi ra,nhªm Æ∂m b∂o v÷ sinh, hË ph©n c«n Æ≠Óc th≠Íng xuy™n bao phÒ bÎi l∏ kh´ vµ mÈt lÌpÆ†t. Gi∏o vi™n chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m (mÁi nh„m kho∂ng 2-3 em), ph©n cńg c∏cnh„m t≠Ìi n≠Ìc vµ Æ∂m b∂o v÷ sinh cho hË ph©n Æ’n khi ph©n trong hË Æ∑ hoai.

5. Kho∂ng 3 th∏ng sau buÊi h‰c, gi∏o vi™n d…n c∏c em Æ’n hË ph©n, gπt b· lÌp Æ†t m∆t, vµchÿ cho c∏c em th†y c∏c nguy™n li÷u b· vµo hË lÛc Æ«u Æ∑ Æ≠Óc ph©n gi∂i vµ trÎ thµnhloπi ph©n b„n r†t tËt cho c©y trÂng. Sau Æ„, h≠Ìng d…n Æ” c∏c em mang ph©n Æ∑ Ò b„ncho c©y cËi trong v≠Ín tr≠Íng. Khuy’n kh›ch c∏c em t˘ lµm hË ph©n Ò trong khu v≠ÍncÒa gia Æ◊nh m◊nh. Vi÷c nµy vıa giÛp xˆ l˝ c∏c loπi ch†t th∂i h˜u c¨ hµng ngµy vıa tπonguÂn ph©n b„n r†t tËt cho c©y cËi trong v≠Ín.

GGhhii cchhÛÛ:: H‰c sinh c„ th” b„n ph©n cho nhñg chÀu c©y ÆÀu Æ∑ gi˜ lπi khi th˘c hi÷n hoπt ÆÈng 6.


119

∏ ∏

ThhuuÎÎ xxaa xx≠≠aa kkhhii ccoonn nngg≠≠ÍÍii ccflflnn ""®®nn hhaanngg ÎÎhËc", hang ÆÈng ch›nh lµ m∏i nhµ cÒa conng≠Íi, che chæn cho h‰ kh·i m≠a næng, gi∏

rät hay thÛ d˜. D«n d«n, con ng≠Íi Æ∑ bi’t lµm nhµÆ” Î. CÔng vÌi s˘ ph∏t tri”n cÒa x∑ hÈi loµi ng≠Íi,c∏c loπi nhµ câ ngµy cµng trÎ n™n hi÷n Æπi, thuÀnti÷n cho mÙc Æ›ch sˆ dÙng cÒa con ng≠Íi. MÌi Æ«u,Æ„ chÿ lµ nhñg tÛp l“u Æ¨n s¨ Æ≠Óc lµm tı c·,cµnh, th©n vµ l∏ c©y. D«n d«n con ng≠Íi c„ nhµ Æ†t,nhµ gÁ, nhµ ng„i, nhµ t«ng rÂi Æ’n nhñg toµ nhµch‰c trÍi, Æ«y ÆÒ ti÷n nghi nh≠ ngµy nay. MÁi n“nv®n ho∏ kh∏c nhau lπi c„ ki’n trÛc nhµ câ kh∏cnhau. Ng≠Íi du mÙc coi nhñg cÁ xe lµ ngí nhµcÒa m◊nh. Nhi“u bÈ tÈc ng≠Íi kh∏c nhau Î khæpCh©u Phi, Ch©u M¸, Ch©u A hay Ch©u Uc th≠ÍngsËng trong nhñg c®n nhµ ho∆c tÛp l“u lµm tı c·c©y. Trong khi Æ„, c∏c c≠ d©n thµnh thfi lπi th›chsËng trong nhñg ngí nhµ cao t«ng ki™n cË, Æ«y ÆÒti÷n nghi.

DÔ bªng c∏ch nµy hay c∏ch kh∏c, m‰i ng≠Íi Æ“u khai th∏c tµinguy™n Æ” x©y nhµ cÒa m◊nh, khńg k” Æ„ lµ mÈt tÛp l“u c·hay mÈt ngí nhµ ch‰c trÍi. Nh◊n tı kh›a cπnh mí tr≠Íng, c„lœ Æi”m kh∏c nhau lÌn nh†t cÒa vi÷c x©y d˘ng c∏c loπi nhµ lµm¯c ÆÈ khai th∏c tµi nguy™n vµ t∏c ÆÈng Æ’n mí tr≠Íng khilµm nhµ. Quy’t Æfinh x©y nhµ th≠Íng chfiu t∏c ÆÈng lÌn cÒan“n v®n ho∏ vµ nhÀn th¯c cÒa mÁi c∏ nh©n, c„ ∂nh h≠Îng lÌnÆ’n vi÷c khai th∏c tµi nguy™n.

Vi÷c x©y d˘ng b†t c¯ mÈt cńg tr◊nh nµo kh∏c nh≠ Æ≠Íng x∏,c«u cËng, Æ™ Æi“u, kÃ ÆÀp, hÂ ch¯a, nhµ m∏y, x› nghi÷p, cńgsÎ, hÈi chÓ, b∂o tµng, phflng th› nghi÷m, Æ“n chÔa.. Æ“u c„t∏c ÆÈng Æ’n mí tr≠Íng.


Tu van xay nha


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh hi”u rªng vi÷cx©y d˘ng b†t c¯ mÈt cńg

tr◊nh nµo dÔ lÌn hay nh· Æ“ug©y t∏c hπi Æ’n thi™n nhi™n;GiÛp c∏c em h◊nh thµnh th∏iÆÈ tń tr‰ng thi™n nhi™n vµc„ ˝ th¯c vÌi c∏c quy’t Æfinh

cÒa m◊nh trong t≠¨ng lai.


Mí tr≠Íng nh©n tπo, tÊ ch¯cx∑ hÈi, con ng≠Íi, th»m m¸

vµ Æπo Æ¯c.

KK¸ nn®®nngg::

TÊ ch¯c, suy ngh‹ th†u Æ∏o,ph©n t›ch, tr◊nh bµy vµ lµm

vi÷c nh„m.


60 phÛt.


Gi†y khÊ rÈng, bÛt nät to, bÛtch◊ mµu.

LThong tin co so

- Hoπt ÆÈng 26: T≠ v†n x©y nhµ -

122

V†n Æ” lµ con ng≠Íi c«n suy ngh‹ thÀt th†u Æ∏o tr≠Ìc khi quy’t Æfinh x©y d˘ng mÈt cńgtr◊nh mÌi hay thÀm ch› mÈt ngí nhµ cho ch›nh m◊nh. C«n c©n nhæc thÀt k¸ v“ lÓi ›ch haythi÷t hπi mµ chÛng ta c„ th” ph∂i g∏nh chfiu. C«n t›nh Æ’n kh›a cπnh mí tr≠Íng trong m‰itr≠Íng hÓp nhªm duy tr◊ s˘ c©n bªng tr™n Tr∏i ß†t.

CHU»N Bfi

Ph´ t´ BÈ thŒ X©y nhµ. SË thŒ bªng sË h‰c sinh trong lÌp. Cæt rÍi tıng thŒ vµ g†p Æí mÁithŒ Æ” h‰c sinh bËc th®m.

Ph´ t´ B∂ng T≠ v†n X©y nhµ vµ ph∏t cho c∏c nh„m Æ” lµm m…u vi’t tr™n gi†y khÊ rÈng.

TI’N HµNH

1. H·i h‰c sinh xem vi÷c x©y nhµ c„ ∂nh h≠Îng g◊ Æ’n mí tr≠Íng xung quanh ho∆c c∏c h÷sinh th∏i hay khńg. Cho h‰c sinh bi’t rªng c∏c em sœ c„ c©u tr∂ lÍi sau bµi tÀp nµy. Y™uc«u mÁi h‰c sinh l†y 1 thŒ trong BÈ thŒ X©y nhµ Æ∑ chu»n bfi. Y™u c«u c∏c em c„ thŒgiËng nhau tÀp hÓp thµnh mÈt nh„m.

2. Ph∏t gi†y khÊ rÈng, bÛt nät to vµ bÛt ch◊ mµu cho c∏c nh„m. Y™u c«u c∏c nh„m t≠ v†ncho vi÷c x©y ngí nhµ nh≠ trong thŒ cÒa nh„m m◊nh bªng c∏ch t◊m ra c∏c loπi nguy™nli÷u c«n thi’t Æ” x©y nhµ; h÷ sinh th∏i ho∆c vÔng cung c†p c∏c loπi nguy™n li÷u †y; chÿ ra›t nh†t 3 t∏c ÆÈng c„ th” n∂y sinh do vi÷c khai th∏c mÁi loπi nguy™n li÷u lµm nhµ; c„n™n x©y nhµ nh≠ vÀy hay khńg? Tπi sao c„ vµ tπi sao khńg? Vœ ph∏c th∂o ngí nhµ.

T≠ v†n x©y nhµ

NNgguuyy™™nn llii÷÷uu xx©©yy nnhhµµ HH÷÷ ssiinnhh tthh∏∏ii

hhoo∆∆cc kkhhuu vv˘cc ccuunngg cc††ppnngguuyy™™nn llii÷÷uu

TT∏∏cc ÆÆÈÈnngg ÆÆ’’nn hh÷÷ ssiinnhh tthh∏∏iihhoo∆∆cc kkhhuu vv˘cc ddoo kkhhaaii

tthh∏∏cc nngguuyy™™nn llii÷÷uu xx©©yy nnhhµµ

LLÓÓii ››cchh ((≠≠ÌÌcc ll≠≠ÓÓnngg ssËË nngg≠≠ÍÍii ÆÆ≠≠ÓÓcc

llÓÓii kkhhii xx©©yy nnhhµµ))

CC„„ nn™™nn xx©©yy nnhhµµ kkhhńngg?? TTππii ssaaoo cc„„ vvµµ ttππii ssaaoo kkhhńngg??

ßß““ xxuu††tt pphh≠≠¨nngg ∏∏nn ÆÆ”” ttii’’pp ttÙÙcc xx©©yy nnhhµµ ssaaoo cchhookkhhńngg ∂∂nnhh hh≠≠ÎÎnngg ÆÆ’’nn tthhii™™nn nnhhii™™nn??

PPhh∏∏cc tthh∂∂oo nnggíi nnhhµµ

h◊nh 26.1

Hanh dong

3. MÁi nh„m c„ 45 phÛt Æ” th∂o luÀn vµ Æi“n vµo b∂ng t≠ v†n x©y nhµ tr™n gi†y khÊ rÈng.Sau Æ„ Æπi di÷n cÒa tıng nh„m sœ tr◊nh bµy k’t qu∂ t≠ v†n cÒa nh„m m◊nh.

Nhñg loπi nguy™n li÷u th≠Íng Æ≠Óc sˆ dÙng trong x©y d˘ng nhµ câ gÂm gπch, ng„i,ví, c∏t, s·i, xi m®ng, sæt thäp, gÁ,.. Gπch ho∆c ng„i Æ≠Óc nung tı Æ†t vµ vi÷c Æµo bÌiÆ†t c„ th” g©y chia cæt c∂nh quan, tπo nhi“u vÔng Æ†t trÚng, t∏c ÆÈng Æ’n n≠Ìc ng«m;vi÷c nung gπch, ng„i bªng than sœ tπo ra kh› ÆÈc g©y ´ nhi‘m mí tr≠Íng vµ c„ th” g©ych’t c©y cËi xung quanh do nhi÷t ÆÈ cao. ß” c„ ví, con ng≠Íi c«n khai th∏c Æ∏ ví vµÆem nung. C∏c t∏c hπi cÒa vi÷c s∂n xu†t ví lµ chia cæt c∂nh quan, ∂nh h≠Îng Æ’n lÌpphÒ th˘c vÀt tπi nï khai th∏c Æ∏ ví, tπo kh› ÆÈc g©y ´ nhi‘m mí tr≠Íng,.. C∏c t∏c hπit≠¨ng t˘ cÚng c„ th” x∂y ra khi khai th∏c Æ∏ lµm xi m®ng vµ trong qu∏ tr◊nh s∂n xu†t xim®ng. ß” c„ sæt, thäp lµm nhµ, con ng≠Íi ph∂i ti’n hµnh khai th∏c c∏c qu∆ng sæt tronglflng Æ†t vµ ti’p tÙc ch’ xu†t Æ” c„ thäp. Vi÷c khai th∏c qu∆ng sæt n„i ri™ng, khai th∏cm· n„i chung c„ th” d…n Æ’n s˘ chia cæt c∂nh quan, ph∏ hu˚ lÌp phÒ th˘c vÀt, ńhi‘m nguÂn n≠Ìc. Qu∏ tr◊nh tinh luy÷n sæt c„ th” tπo ra c∏c ch†t th∂i, kh› th∂i ÆÈc hπig©y ´ nhi‘m mí tr≠Íng vµ s¯c khoŒ con ng≠Íi. Ngoµi ra, nhi“u loπi nhµ cfln c«n dÔnggÁ. Vi÷c khai th∏c gÁ trong rıng c„ th” lµm thay ÆÊi th∂m th˘c vÀt rıng vµ lµ mÈtnguy™n nh©n d…n Æ’n m†t rıng. Rıng bi’n m†t sœ käo theo hµng loπt hÀu qu∂ mµ conng≠Íi ph∂i g∏nh chfiu nh≠ lÚ lÙt, hπn h∏n, x„i lÎ, m†t mÔa, ´ nhi‘m khńg kh›,...

4. ßËi vÌi c©u h·i c„ n™n x©y nhµ hay khńg, mÈt sË h‰c sinh tr∂ lÍi c„, mÈt sË h‰c sinhtr∂ lÍi khńg. Gi∂i th›ch cho h‰c sinh bi’t rªng m‰i ng≠Íi c«n suy ngh‹ c»n thÀn tr≠Ìckhi quy’t Æfinh x©y nhµ. C«n t›nh Æ’n chi ph›, lÓi ›ch cÚng nh≠ c∏c v†n Æ“ mí tr≠Íngkhi x©y d˘ng. ßËi vÌi c∏c cńg tr◊nh cńg cÈng kh∏c cÚng vÀy, con ng≠Íi c«n t›nh to∏nsao cho vıa c„ lÓi cho m◊nh, vıa khńg ∂nh h≠Îng Æ’n thi™n nhi™n.

BÈ thŒ X©y nhµ


123

1. B∏c tí lÌn l™n trong mÈt gia Æ◊nhnghÃo vµ th≠Íng m¨ ≠Ìc sœ x©y Æ≠ÓcmÈt ngí nhµ thÀt to Æãp. B©y giÍ b∏c†y Æ∑ lµ mÈt th≠¨ng nh©n giµu c„ vµc„ th” th˘c hi÷n ≠Ìc nguy÷n cÒam◊nh. B∏c tí muËn x©y mÈt bbii÷÷tt tthh˘llÌÌnn 55 tt««nngg hhii÷÷nn ÆÆππii tπi mÈt vÔng ngoπi´ thµnh phË cho gia Æ◊nh 4 ng≠Íi cÒab∏c.

2. Gia Æ◊nh tí lµ ng≠Íi d©n tÈc Tµy. Ng≠Íib∂n tí th≠Íng sËng trong nhñg ngínhµ truy“n thËng bªng gÁ. Tr≠Ìc Æ©ychÛng tí th≠Íng ch∆t r†t nhi“u c©y rıngÆ” lµm nhµ. Nh≠ng b©y giÍ chÛng tíbi’t ng≠Íi Kinh c„ mÈt ki”u nhµ r†t ki™ncË, lπi khńg c«n dÔng nhi“u gÁ. BË mãtí muËn h‰c h·i ng≠Íi Kinh Æ” kh·iph∂i ch∆t nhi“u c©y trong rıng. ChÛngtí muËn x©y mÈt nnggíi nnhhµµ nngg„„ii 33 ggiiaannb◊nh th≠Íng cho gia Æ◊nh m◊nh.

3. Gia Æ◊nh tí lµ ng≠Íi Kinh vıa di c≠ Æ’nvÔng kinh t’ mÌi. Tπi Æ„, r†t nhi“ung≠Íi d©n tÈc £ ß™ sËng trong nhñgngí nhµ sµn bªng gÁ truy“n thËng.Nhñg ngí nhµ sµn nµy vıa tho∏ng m∏tmÔa hÃ, lπi †m ∏p v“ mÔa Æńg. BË mãtí cÚng Æang Æfinh lµm mÈt nnggíi nnhhµµssµµnn bbªªnngg ggÁÁ cho gia Æ◊nh.

4. Lµng tí c„ mÈt ngí chÔa lÌn, r†t Æãpvµ nÊi ti’ng. Hµng n®m, v´ vµn kh∏chthÀp ph≠¨ng Æ’n Æ©y tham quan vµ l‘b∏i. Ngí chÔa giÛp m‰i ng≠Íi c∂mth†y thanh th∂n mÁi khi ra v“. Nh≠ngthÀt khńg may, ngí chÔa vıa bfich∏y. Tuy m‰i ng≠Íi Æ∑ ÆÂng lflng c¯uchã nh≠ng nnggíi cchhÔÔaa cc««nn pphh∂∂ii ttuu ssâamÌi l†y lπi Æ≠Óc vŒ Æãp nh≠ x≠a. Vi÷ctu sâ ngí chÔa nµy chæc chæn sœ tËnr†t nhi“u gÁ vµ c∏c loπi vÀt li÷u kh∏c.

Vii÷÷cc rraa qquuyy’’tt ÆÆfifinnhh pphh∏∏tt ttrrii””nn hhaayy bb∂∂ootÂn mÈt khu rıng th≠Íng g∆p nhi“ukh„ kh®n do s˘ xung ÆÈt quy“n lÓi

cÒa nhi“u nh„m ÆËi t≠Óng li™n quan Æ’n rıng.Quy’t Æfinh cÒa mÈt nh„m quy“n lÓi b†t k˙ c„th” ∂nh h≠Îng Æ’n r†t nhi“u nh„m quy”n lÓikh∏c trong khu v˘c, thÀm ch› ∂nh h≠Îng Æ’nm‰i ng≠Íi tr™n khæp th’ giÌi. Khńg mÈt nh„mng≠Íi nµo c„ th” sËng trong mí tr≠Íng t∏chbi÷t cÒa ch›nh m◊nh mµ khńg g©y ∂nh h≠Îngho∆c chfiu ∂nh h≠Îng cÒa th’ giÌi b™n ngoµi v◊chÛng ta cÔng sËng trong ngí nhµ Tr∏i ß†t

(Adam Cade, 1986).

C„ th” th†y rªng, ra quy’t Æfinh ph∏t tri”n cho mÈt khuv˘c b†t k˙ lµ mÈt qu∏ tr◊nh ph¯c tπp vµ nhπy c∂m. Qu∏tr◊nh nµy chÿ c„ th” thµnh cńg vµ Æ≠Óc Æa sË qu«nchÛng Òng hÈ n’u c„ s˘ tham gia cÒa t†t c∂ c∏c nh„mquy“n lÓi trong khu v˘c. T†t c∂ c∏c nh„m quy“n lÓi c«nÆ≠Óc th” hi÷n quan Æi”m cÒa m◊nh v“ hoπt ÆÈng ph∏ttri”n. Tr™n c¨ sÎ Æ„, chÛng ta mÌi c„ th” c„ Æ≠Óc nhñgquy’t Æfinh ph∏t tri”n s∏ng suËt, Æ∂m b∂o lÓi ›ch cÒa c∏cb™n tham gia.

CHU»N Bfi

1. Ph´ t´ BÈ thŒ ß„ng vai, cæt rÍi tıng thŒ vµ g†p lπi Æ”h‰c sinh bËc th®m. SË thŒ bªng sË h‰c sinh trong lÌp.


Ra quyet dinh


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh bi’t v“ c∏cxung ÆÈt c„ th” x∂y ra trongqu∏ tr◊nh ra quy’t Æfinh ph∏ttri”n cho mÈt khu v˘c; giÛp

c∏c em th†y rªng s˘ tham giacÒa c∏c nh„m quy”n lÓi

(nhñg ng≠Íi c„ li™n quan)trong qu∏ tr◊nh ra quy’t Æfinhlµ c«n thi’t; ÆÂng thÍi giÛpc∏c em lµm quen vÌi vi÷c

Æ„ng g„p ˝ ki’n cho qu∏ tr◊nhra quy’t Æfinh.


TÊ ch¯c x∑ hÈi.

KK¸ nn®®nngg::

Ph©n t›ch, suy ngh‹ th†u Æ∏o,tr◊nh bµy, lµm vi÷c nh„m.


80 phÛt.


Gi†y khÊ rÈng, bÛt nät to, b◊ac¯ng.

D

Hanh dong

Thong tin co so

2. K™ bµn gh’ trong lÌp h‰c thµnh 5 nh„m Î 5 cπnh cÒa h◊nh ngÚ gi∏c sao cho h‰c sinhtrong mÁi nh„m c„ th” th∂o luÀn vÌi nhau vµ vÌi c∏c nh„m kh∏c. Tπi mÁi vfi tr› cÒa c∏cnh„m, Æ∆t mÈt bi”n ghi t™n nh„m lµm bªng b◊a c¯ng. C∏c bi”n nµy bao gÂm: CÈngÆÂng Æfia ph≠¨ng, Trung t©m Nghi™n c¯u vµ Ph∏t tri”n Rıng, Cńg ty Du lfich Thi™nß≠Íng, Cńg ty T≠ v†n X©y d˘ng C«u Æ≠Íng vµ C¨ quan ra quy’t Æfinh

TI’N HµNH

1. Bæt Æ«u hoπt ÆÈng, y™u c«u mÁi h‰c sinh ch‰n mÈt thŒ b†t k˙ Æ∑ g†p. Nhñg h‰c sinhc„ thŒ giËng nhau sœ v“ cÔng mÈt nh„m. Sau ph«n bËc th®m nµy, h‰c sinh trong lÌp Æ∑Æ≠Óc chia thµnh 5 nh„m: mÈt nh„m sœ Æ„ng vai cÈng ÆÂng Æfia ph≠¨ng, mÈt nh„mÆ„ng vai Trung t©m Nghi™n c¯u vµ Ph∏t tri”n rıng, mÈt nh„m Æ„ng vai Cńg ty Du lfichThi™n ß≠Íng, mÈt nh„m Æ„ng vai Cńg ty T≠ v†n X©y d˘ng C«u ß≠Íng, nh„m cfln lπisœ Æ„ng vai C¨ quan ra quy’t Æfinh. C∏c nh„m ngi vµo vfi tr› t≠¨ng ¯ng Æ∑ sæp x’p.

2. Y™u c«u h‰c sinh Æ‰c k¸ thŒ cÒa m◊nh. Sau Æ„, mÁi nh„m (trı nh„m C¨ quan ra quy’tÆfinh) chu»n bfi mÈt bµi tr◊nh bµy dµi 3 phÛt Æ” b∂o v÷ ˝ ki’n cÒa nh„m m◊nh v“ vi÷c c„n™n lµm con Æ≠Íng xuy™n rıng hay khńg (tu˙ vµo vai cÒa nh„m Æ„). MÁi nh„m c„ 25phÛt.

3. BËn nh„m sœ l«n l≠Ót cˆ Æπi di÷n cÒa m◊nh tr◊nh bµy k’t qu∂ th∂o luÀn nh„m. Nh„mC¨ quan ra quy’t Æfinh sœ ph∂i læng nghe, Æ∆t c©u h·i vÌi c∏c nh„m quy”n lÓi vµ ghichäp lπi nhñg m∆t lÓi, m∆t hπi cÒa vi÷c lµm Æ≠Íng. Gi∏o vi™n c„ th” hÁ trÓ Æ” nh„mC¨ quan ra quy’t Æfinh Æ∆t c©u h·i ÆËi vÌi c∏c nh„m kh∏c nhªm lµm r‚ v†n Æ” chi ph›vµ lÓi ›ch cÒa vi÷c lµm Æ≠Íng. Sau Æ„, nh„m C¨ quan ra quy’t Æfinh sœ th∂o luÀn trongvflng 15 phÛt, thËng k™ lπi nhñg lÓi ›ch vµ thi÷t hπi do vi÷c lµm Æ≠Íng g©y ra vµ raquy’t Æfinh c„ lµm con Æ≠Íng xuy™n rıng hay khńg. Vi’t k’t qu∂ th∂o luÀn ra gi†y khÊrÈng vµ cˆ mÈt Æπi di÷n tr◊nh bµy tr≠Ìc lÌp v“ k’t qu∂ th∂o luÀn cÒa nh„m.

4. K’t thÛc hoπt ÆÈng Æ„ng vai, gi∏o vi™n th∂o luÀn vÌi h‰c sinh bªng nhñg c©u h·i sau:

a) LÓi ›ch vµ thi÷t hπi do vi÷c lµm Æ≠Íng ÆËi vÌi bËn nh„m quy”n lÓi mµ c∏c em vıaÆ„ng vai c„ giËng nhau khńg? (MÁi nh„m quy”n lÓi c„ nhñg lÓi ›ch vµ thi÷t hπiri™ng trong b†t c¯ quy’t Æfinh ph∏t tri”n nµo. LÓi ›ch cÒa nh„m nµy c„ th” lµ thi÷t hπicÒa nh„m kh∏c vµ ng≠Óc lπi. Trong hoπt ÆÈng Æ„ng vai tr™n, vi÷c lµm Æ≠Íng khi’ncho giao thńg thuÀn ti÷n lµ lÓi ›ch cÒa Cńg ty Du lfich Thi™n ß≠Íng - v◊ h‰ c„ th”Æ≠a kh∏ch Æi th®m c∏c b∂n lµng xa xí, nh≠ng lπi lµ Æi“u b†t lÓi cho cÈng ÆÂng ng≠ÍiDao v◊ h‰ khńg muËn bfi nhñg ng≠Íi xa lπ qu†y nhi‘u. Trong th˘c t’ cÚng vÀy, mÈtquy’t Æfinh ph∏t tri”n luń kÃm theo nhñg xung ÆÈt v“ lÓi ›ch cÒa c∏c nh„m quy”nlÓi. V†n Æ” lµ ph∂i bi’t c∏ch hµi hoµ c∏c xung ÆÈt nµy).

b) Chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u nh„m C¨ quan ra quy’t Æfinh khńg læng nghe c∏c nh„mquy”n lÓi kh∏c tr◊nh bµy vµ ra quy’t Æfinh theo ph∏n Æo∏n cÒa ri™ng m◊nh? (C¨ quanra quy’t Æfinh sœ khńg bi’t ch›nh x∏c v“ nhñg lÓi ›ch vµ thi÷t hπi cÒa vi÷c x©y d˘ngcon Æ≠Íng. Do Æ„, h‰ c„ th” Æ≠a ra nhñg quy’t Æfinh khńg hÓp l˝ vµ khńg Æ≠Ócs˘ Òng hÈ cÒa Æa sË qu«n chÛng)

- Hoπt ÆÈng 27: Ra Quy’t Æfinh D˘ ∏n Lµm Æ≠Íng -

126


127

CÈng ÆÂng Æfia ph≠¨ng

Bπn lµ mÈt thµnh vi™n cÒa cÈng ÆÂng ng≠Íi Dao sËng trong khu v˘c rıng ßπi Ngµn. B∂nDao cÒa bπn nªm c∏ch bi÷t vÌi th’ giÌi xung quanh. Trong khu v˘c cÒa bπn, t›nh d©ntÈc Æ≠Óc th” hi÷n trong trang phÙc, ngń ng˜, nhµ câ, th¯c ®n, phong tÙc, l‘ hÈi. CuÈcsËng trong b∂n chÒ y’u lµ t˘ cung t˘ c†p. Ng≠Íi d©n trong b∂n sËng nhÍ vµo nguÂnl≠¨ng th˘c, th˘c ph»m t˘ trÂng tr‰t ho∆c thu h∏i trong rıng. Ng≠Íi Dao nï bπn Î cfln c„bi÷t tµi trong vi÷c dÔng c©y thuËc chã b÷nh. R†t nhi“u loµi th˘c vÀt trong rıng Æ∑ Æ≠Ócng≠Íi Dao dÔng lµm thuËc chã nhi“u c®n b÷nh hi”m nghÃo.

Kho∂ng 50 n®m tr≠Ìc Æ©y, ng≠Íi Dao trong b∂n cÒa bπn mÌi bæt Æ«u c„ li™n h÷ vÌi th’giÌi b™n ngoµi. Tuy nhi™n ngµy nay, nhñg mËi li™n h÷ Æ„ v…n r†t hπn ch’ vµ cÈng ÆÂngcÒa bπn khńg muËn ti’p Æ„n b†t c¯ kh∏ch tham quan nµo. Bπn khńg muËn lµm conÆ≠Íng xuy™n qua rıng ßπi Ngµn v◊ nh≠ vÀy, Æ≠Íng Æ’n b∂n Dao sœ trÎ n™n thuÀn ti÷nh¨n; v´ sË kh∏ch du lfich sœ tÌi vµ cuÈc sËng cÒa ng≠Íi Dao nï Æ©y sœ th˘c s˘ bfi Æ∂olÈn; ng≠Íi Dao c„ th” khńg gi˜ Æ≠Óc b∂n sæc v®n ho∏ cÒa m◊nh. Bπn khńg muËn Æi“uÆ„ x∂y ra vµ chÿ muËn cÈng ÆÂng m◊nh Æ≠Óc y™n Ên.

TTrruunngg tt©©mm NNgghhii™™nn cc¯uu vvµµ PPhh∏∏tt ttrrii””nn RRıınngg

Bπn lµ mÈt thµnh vi™n cÒa Trung t©m Nghi™n c¯u vµ Ph∏t tri”n Rıng. MÈt trongsË c∏c hoπt ÆÈng cÒa Trung t©m mµ bπn Æang tham gia lµ t◊m ki’m c∏c loµi th˘cvÀt c„ ›ch trong rıng ßπi Ngµn. Bπn ph∂i lµm vi÷c vÌi ng≠Íi Dao, nhñg ng≠ÍiÆ∑ sËng l©u ÆÍi trong rıng ßπi Ngµn vµ t◊m hi”u v“ c∏c loµi th˘c vÀt h‰ sˆ dÙng,sau Æ„ ti’n hµnh thu m…u vµ gî v“ phflng th› nghi÷m Æ” nghi™nc¯u. C∏c loµi th˘c vÀt nµy sœ Æ≠Óc ph©n t›ch vµ ¯ng dÙng lµmthuËc, gia vfi th˘c ph»m, cung c†p tinh d«u, thuËc nhuÈm hay tπogiËng c©y trÂng.

Bπn Æ∑ c„ 2 ph∏t hi÷n quan tr‰ng: mÈt loπi thuËc l†y tı hπt mÈtloµi c©y rıng giÛp Æi“u trfi mÈt sË b÷nh ung th≠ vµ mÈt loπi v· c©y lµmthuËc nhuÈm (ph∏t hi÷n cÒa bπn Æ∑ Æ≠Óc ¯ng dÙng trong cńg ngh÷d÷t nhuÈm). Ng≠Íi Dao Æ∑ dÔng nhñg loµi th˘c vÀt nµy tı xa x≠a Æ”ti™u di÷t cń trÔng g©y hπi vµ nhuÈm qu«n ∏o. Bπn c„ th” ph∏t hi÷nth™m nhi“u Æi“u k˙ thÛ kh∏c cÒa khu rıng nµy. Lµ mÈt nhµ b∂o tÂn,bπn khńg muËn khu rıng nµy bfi tµn ph∏ v◊ rıng c„ gi∏ trfi khoa h‰c r†tlÌn, giÛp con ng≠Íi t◊m th†y nhñg ¯ng dÙng khńg th” ngÍ tÌi. Bπnph∂n ÆËi vi÷c x©y d˘ng mÈt con Æ≠Íng Æi qua rıng ßπi Ngµn.

BÈ thŒ ß„ng vai

- Hoπt ÆÈng 27: Ra Quy’t Æfinh D˘ ∏n Lµm Æ≠Íng -

128

CCńngg ttyy DDuu llfificchh TThhii™™nn ßß≠≠ÍÍnngg

Bπn lµ mÈt thµnh vi™n cÒa Cńg ty Du lfich Thi™n ß≠Íng, mÈt doanhnghi÷p lµm ®n hi÷u qu∂. Cńg ty cÒa bπn nÊi ti’ng v◊ c„ nhñg chuy’n dulfich Æ’n c∏c b∂n lµng xa xí, giÛp kh∏ch du lfich t◊m hi”u v“ nhñg n“n v®nho∏ mµ h‰ chÿ Æ≠Óc th†y qua s∏ch b∏o, phim, ∂nh. Sau mÁi chuy’n du lfichnh≠ vÀy, cńg ty bπn ki’m Æ≠Óc nhñg m„n lÓi nhuÀn khÊng lÂ.

Tr≠Ìc Æ©y, cńg ty cÒa bπn Æ∑ bi’t Æ’n b∂n Dao trong rıng ßπi Ngµn nh≠ mÈt vÔng xaxí, Æ«y h†p d…n ÆËi vÌi du kh∏ch. Nh≠ng do giao thńg kh„ kh®n n™n bπn khńg th”Æ≠a kh∏ch Æ’n th®m b∂n Dao. D˘ ∏n lµm Æ≠Íng xuy™n rıng ßπi Ngµn sœ khi’n vi÷c tÊch¯c du lfich cÈng ÆÂng Æ’n b∂n Dao thuÀn ti÷n h¨n nhi“u vµ kÃm theo Æ„ lµ nhñg lÓinhuÀn h†p d…n. Bπn bi’t ng≠Íi Dao khńg th›ch ng≠Íi ngoµi, nh≠ng bπn bi’t c∏ch thuy’tphÙc h‰. Bπn Æ∑ thµnh cńg vÌi nhi“u cÈng ÆÂng nh≠ vÀy. Bπn nhi÷t li÷t Òng hÈ d˘ ∏nlµm Æ≠Íng xuy™n rıng ßπi Ngµn vµ thÀm ch› cfln sΩn sµng Æ„ng g„p n’u c„ th”.

Cńg ty T≠ v†n X©y d˘ng C«u Æ≠Íng

Cńg ty cÒa bπn r†t uy t›n vµ thµnh cńg trong t≠ v†n x©y d˘ng c«u Æ≠Íng. Cńg ty bπnÆ∑ tham gia t≠ v†n cho nhi“u cńg tr◊nh c«u Æ≠Íng quan tr‰ng trong c∂ n≠Ìc. V◊ uy t›ncÒa m◊nh, cńg ty cÒa bπn Æ∑ Æ≠Óc mÍi t≠ v†n cho Ch›nh phÒ trong vi÷c thi’t k’ vµ x©yd˘ng con Æ≠Íng mÌi nµy. MÙc ti™u cÒa con Æ≠Íng xuy™n rıng ßπi Ngµn lµ:

a) X©y d˘ng mÈt con Æ≠Íng dµi 800 km Æi qua rıng ßπi Ngµn, nËi vÌi c∏c trung t©mcńg nghi÷p quan tr‰ng.

b) B∏n gÁ trong 100 ha rıng cho Cńg ty Xu†t kh»u GÁ.

Bπn r†t muËn con Æ≠Íng nµy Æ≠Óc thi cńg. Khi Æ„, cńg ty cÒa bπn sœ Æ≠Óc qu∂n l˝ti’n ÆÈ thi cńg Æ≠Íng vµ sœ thu Æ≠Óc v´ khËi lÓi nhuÀn. Bπn c«n thuy’t phÙc m‰i ng≠Íibªng l˝ lœ rªng con Æ≠Íng sœ tπo ra s¯c sËng cho khu v˘c do n„ tπo cńg ®n vi÷c lµm chonhi“u ng≠Íi, gi∂i to∂ cho vÔng ÆÂng bªng Æńg ÆÛc, tπo thu nhÀp cho n“n kinh t’ n≠Ìcnhµ bªng vi÷c xu†t kh»u gÁ, Æ≠a v®n minh Æ’n vÌi nhñg b∂n lµng xa xí, ...

CC¨ qquuaann rraa qquuyy’’tt ÆÆfifinnhh

Bπn lµ Æπi di÷n cÒa c¨ quan ra quy’t Æfinh (Ch›nh phÒ) cuËi cÔng v“ vi÷c c„ n™n lµmÆ≠Íng xuy™n rıng ßπi Ngµn hay khńg. Bπn c«n læng nghe ˝ ki’n cÒa c∏c nh„m quy”nlÓi chÒ chËt Æ” qua Æ„ t◊m hi”u xem nhñg lÓi ›ch vµ thi÷t hπi g◊ sœ x∂y ra khi x©y d˘ngcon Æ≠Íng. Bπn chÿ c„ th” ra quy’t Æfinh lµm Æ≠Íng n’u nhñg lÓi ›ch mµ con Æ≠Íngmang lπi lÌn h¨n nhñg thi÷t hπi do lµm Æ≠Íng g©y ra. Bπn c«n c„ mÈt c∏ch nh◊n kh∏chquan, khńg thi™n vfi mÈt nh„m quy”n lÓi nµo. H∑y læng nghe, Æ∆t c©u h·i vÌi c∏c nh„mquy”n lÓi Æ” t◊m hi”u v“ lÓi ›ch vµ thi÷t hπi khi lµm Æ≠Íng; tr™n c¨ sÎ Æ„, Æ≠a ra quy’tÆfinh hÓp l˝ nh†t v“ vi÷c c„ n™n lµm Æ≠Íng hay khńg.

NBÈ thŒ ß„ng vai (ti’p)

R††tt nnhhii““uu ttrr≠≠ÍÍnngg hh‰‰cc ttππii VVii÷÷tt NNaamm pphh∏∏ttÆÈng c∏c cuÈc thi b∏o t≠Íng nh©nnhñg ngµy l‘ lÌn nh≠ Ngµy Nhµ gi∏o

Vi÷t Nam (20/ 11), Ngµy thµnh lÀp ßoµn (26/3), Ngµy Tr∏i ß†t (22/ 4) hay Ngµy Mí tr≠ÍngTh’ giÌi (5/ 6). ß©y lµ dfip giÛp h‰c sinh rÃnluy÷n k¸ n®ng vi’t, t®ng c≠Íng tinh th«n Æoµnk’t, thÛc Æ»y k¸ n®ng nghi™n c¯u, truy“n thńgvµ kh∂ n®ng s∏ng tπo ngh÷ thuÀt, ÆÂng thÍi tπoc¨ hÈi Æ” c∏c em h‰c h·i th™m v“mí tr≠Íng.

Nh≠ t™n g‰i cÒa m◊nh, B∏o t≠ÍngXanh lµ mÈt tÀp hÓp c∏c bµi v®n, bµith¨, tranh vœ do ch›nh c∏c em s∏ngt∏c, ho∆c lµ c∏c bµi b∏o, bµi th¨,∂nh do c∏c em s≠u t«m dÔng Æ”treo tr™n t≠Íng nhªm n©ng caonhÀn th¯c v“ c∏c v†n Æ” mítr≠Íng kh∏c nhau. N™n Æ≠a c∏cthńg tin v“ v†n Æ” mí tr≠ÍngcÒa Æfia ph≠¨ng vµo B∏o t≠ÍngXanh nhªm thu hÛt s˘ quant©m cÒa ng≠Íi xem.


Bao tuong xanh


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh bi’t c∏ch x©yd˘ng mÈt chi’n dfich n©ng cao

nhÀn th¯c v“ mí tr≠Íng.ßÂng thÍi, giÛp n©ng cao nhÀn

th¯c cÒa cÈng ÆÂng Æfiaph≠¨ng v“ v†n Æ” b∂o tÂn

ÆÂng thÍi t®ng t›nh s∏ng tπo vµkh∂ n®ng vi’t, vœ cÒa h‰c sinh.


Th»m m¸ vµ Æπo Æ¯c.

KK¸ nn®®nngg::

Thu thÀp, tÊ ch¯c, di‘n gi∂i,¯ng dÙng, Æ∏nh gi∏, tr◊nh bµy

vµ lµm vi÷c nh„m.


1 ho∆c 2 th∏ng.


B∂ng thńg tin cńg cÈng, c∏cnguy™n li÷u dÔng trong trangtr› hÈi hoπ nh≠ bÛt ch◊ mµu,

s¨n vœ, gi†y, ...

|Thong tin co so

TI’N HµNH

1. Chia lÌp thµnh c∏c nh„m sao cho kho∂ng 10-15 em lµm mÈt tÍ b∏o t≠Íng xanh. Y™uc«u h‰c sinh ch‰n t™n ho∆c thńg Æi÷p cho tÍ b∏o cÒa m◊nh. HÁ trÓ Æ” h‰c sinh suyngh‹ v“ c∏c chÒ Æ” mang t›nh toµn c«u ho∆c c∏c v†n Æ” c†p thi’t cÒa Æfia ph≠¨ng. ßi“unµy r†t quan tr‰ng v◊ thńg Æi÷p cÒa tÍ b∏o sœ Æfinh h≠Ìng cho vi÷c nghi™n c¯u vµ lµm ras∂n ph»m cuËi cÔng.

2. MÈt th∏ng tr≠Ìc khi tr≠ng bµy b∏o t≠Íng, mÁi h‰c sinh c«n ch‰n cho m◊nh mÈt chÒ Æ”li™n quan tÌi thńg Æi÷p cÒa tÍ b∏o. H‰c sinh n™n nghi™n c¯u v“ chÒ Æ” m◊nh ch‰nbªng c∏ch Æ‰c s∏ch, b∏o, tπp ch›, tra kh∂o thńg tin tr™n mπng Internet ho∆c ti’n hµnhph·ng v†n. Khuy’n kh›ch h‰c sinh Æ” c∏c em s∏ng tπo, giÛp c∏c em t˘ tin h¨n trong vi÷ct◊m ki’m thńg tin.

3. Y™u c«u h‰c sinh d˘a vµo k’t qu∂ nghi™n c¯u vµ nhñg Æi“u Æ∑ h‰c Æ” vi’t th¨, truy÷nngæn, vœ tranh ho∆c chÙp ∂nh, ... H‰c sinh c„ th” tham kh∂o ˝ ki’n cha mã, nhñgng≠Íi giµ trong lµng ho∆c c∏n bÈ v≠Ín quËc gia Æ” c„ th™m thńg tin c«n thi’t.

4. H‰c sinh vi’t, vœ ho∆c d∏n tranh, ∂nh tr˘c ti’p l™n b∏o t≠Íng theo mÈt bË cÙc vui nhÈn,h†p d…n, Æãp mæt.

5. Vµo ngµy di‘n ra l‘ k˚ ni÷m, khi b∏o t≠Íng Æ∑ hoµn thµnh, treo b∏o l™n t≠Íng trongphflng tr≠ng bµy ho∆c mÈt nï cńg cÈng nµo Æ„ nh≠ nï h‰p d©n sao cho cµng nhi“ung≠Íi xem cµng tËt. Gi∏o vi™n c„ th” ti’n hµnh Æ∏nh gi∏ vµ trao ph«n th≠Îng cho tÍ b∏ot≠Íng tËt nh†t. Khi ngµy l‘ k˚ ni÷m Æ∑ qua, nhµ tr≠Íng c„ th” t∆ng tÍ b∏o t≠Íng Æoπtgi∂i cho U˚ ban Nh©n d©n X∑ ho∆c ti’p tÙc treo b∏ot≠Íng tπi nhñg nï cÈng cÈng Æ” ng≠Íi lÌn trong x∑c„ c¨ hÈi Æ≠Óc Æ‰c c∏c t∏c ph»m cÒa con em m◊nh.

- Hoπt ÆÈng 28: B∏o t≠Íng Xanh -

130

<

Hanh dong

Saauu kkhhii ÆÆ∑∑ tthhaamm ggiiaa cc∏∏cc hhooππtt ÆÆÈÈnngg ttıı 11--28 trong cuËn s∏ch nµy, h‰c sinh Æ∑kh∏m ph∏ Æ≠Óc r†t nhi“u Æi“u k˙ thÛ

cÒa thi™n nhi™n. Hoπt ÆÈng cuËi cÔng nµy Æ≠Ócthi’t k’ nhªm mÙc Æ›ch cÒng cË lπi cho h‰csinh nhñg ki’n th¯c c∏c em Æ∑ Æ≠Óc h‰c. N™nti’n hµnh hoπt ÆÈng nµy vµo buÊi sinh hoπtcuËi cÔng cÒa lÌp h‰c ho∆c c©u lπc bÈ xanhtrong n®m h‰c. BÈ c©u h·i Æ” h‰c sinh tr∂ lÍitrong hoπt ÆÈng nµy chÿ lµ mÈt v› dÙ. Gi∏o vi™nc„ th” t˘ thi’t k’ bÈ c©u h·i phÔ hÓp vÌikh∂ n®ng cÒa h‰c sinh. N™n chu»nbfi quµ ho∆c ph«n th≠Îngcho nhñg ÆÈithæng cuÈcho∆c nhñgh‰c sinh xu†tsæc nhªmkhuy’n kh›chc∏c em kh∏mph∏ thi™n nhi™n.


Kham pha thien nhien


Muc tieu:

GiÛp h‰c sinh cÒng cË lπinhñg ki’n th¯c Æ∑ h‰c.


Khu v˘c vµ vfi tr›; Kh› quy”nvµ vÚ trÙ; ß†t, thÊ nh≠Ïng vµkho∏ng vÀt; Th˘c vÀt vµ ÆÈngvÀt; N®ng l≠Óng; N≠Ìc; Conng≠Íi; TÊ ch¯c x∑ hÈi; Kinh

t’; Th»m m¸, Æπo Æ¯c vµ v®nh‰c; vµ Mí tr≠Íng nh©n tπo.

KK¸ nn®®nngg::

Suy ngh‹ th†u Æ∏o, ph©n t›ch,lµm vi÷c nh„m.


90 phÛt


Gi†y vi’t vµ bÛt ph∏t cho h‰csinh.

Cº

>

Thong tin co so

CHU»N Bfi

Ph´ t´ vµ cæt BÈ C©u h·i thµnh tıng c©u h·i ri™ng bi÷t. G†p Æí c∏c c©u h·i vµ b· vµo mÈthÈp gi†y Æ” h‰c sinh bËc th®m.

TI’N HµNH

1. Chia h‰c sinh thµnh 4 nh„m, Æ∏nh sË tı 1 - 4. C∏c nh„m c„ th” Æ∆t t™n cho nh„mm◊nh. Gi∂i th›ch cho h‰c sinh bi’t rªng h´m nay c∏c em sœ cÔng nhau thi xem nh„mnµo c„ kh∂ n®ng kh∏m thi™n nhi™n gi·i nh†t. PhÊ bi’n c∏ch chï cho h‰c sinh.

2. Bæt Æ«u ph«n thi, mÁi nh„m cˆ mÈt h‰c sinh l™n ch‰n mÈt c©u h·i b†t k˙ trong hÈpgi†y. MÁi nh„m c„ 5 phÛt th∂o luÀn. Sau Æ„, c∏c nh„m l«n l≠Ót cˆ mÈt Æπi di÷n Æ‰c toc©u h·i vµ n™u c©u tr∂ lÍi tr≠Ìc lÌp. C©u tr∂ lÍi ÆÛng Æ≠Óc t›nh 5 Æi”m. N’u nh„m c„c©u h·i tr∂ lÍi sai ho∆c khńg ÆÒ, c∏c nh„m kh∏c c„ th” xung phong tr∂ lÍi c©u h·i vµÆ≠Óc t›nh Æi”m.

3. Sau Æ„, c∏c nh„m lπi ti’p tÙc bËc th®m c©u h·i vµ tr∂lÍi cho Æ’n khi c∏c c©u h·i trong hÈp gi†y Æ∑ Æ≠ÓcdÔng h’t.

4. Nh„m nµo giµnh Æ≠Óc nhi“u Æi”m nh†t lµ nh„mthæng cuÈc vµ sœ Æ≠Óc t∆ng quµ.

- Hoπt ÆÈng 29: Kh∏m ph∏ thi™n nhi™n -

132

Hanh dong

BÈ c©u h·i


133

1. Th’ giÌi gÂm c„ m†y ch©u lÙc, m†yÆπi d≠¨ng? (2 Æi”m) N™u t™n c∏c ch©ulÙc vµ Æπi d≠¨ng Æ„? (3 Æi”m)

2. H∑y sæp x’p c∏c khu sinh h‰c sau Æ©ytheo th¯ t˘ tı g«n Æ’n xa x›ch Æπonh†t: rıng l∏ kim, rıng ń ÆÌi, ÆÂngr™u, rıng m≠a nhi÷t ÆÌi.(3 Æi”m)?Trong c∏c khu sinh h‰c Æ„, vÔng nµogiµu sË loµi sinh vÀt nh†t? (2 Æi”m)

3. N’u khńg c„ sinh vÀt, Æ†t c„ Æ≠Óch◊nh thµnh hay khńg ? (2 Æi”m) Tπisao? (3 Æi”m)

4. H∑y n™u 2 y’u tË vÀt l˝ quan tr‰ngnh†t ∂nh h≠Îng Æ’n ÆÍi sËng c©y cËi?(2 Æi”m). Chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u 2y’u tË nµy khńg phÔ hÓp vÌi c©ytrÂng (3 Æi”m)?

5. T„m tæt vflng tu«n hoµn cÒa n≠Ìc (5Æi”m)

6. ß†t rıng hay Æ†t khńg c„ c©y cËi d‘bfi x„i mfln h¨n? (3 Æi”m) V◊ sao? (2Æi”m)

7. C„ th” tπo ra n®ng l≠Óng tı ch†t th∂IÆÈng vÀt hay khńg? (2 Æi”m) C„ th”dÔng n®ng l≠Óng nµy vµo nhñg vi÷cg◊? (2 Æi”m). Loπi n®ng l≠Óng nµymang lπi nhñg ›ch lÓi g◊ (1 Æi”m)

8. B≠Ìm vµ s©u c„ quan h÷ vÌi nhau nh≠th’ nµo ? (3 Æi”m) Tπi sao? (2 Æi”m)

9. Tπi sao ÆÈng vÀt ph∂i ngu˛ trang? (2Æi”m) ChÛng ngu˛ trang bªng c∏chnµo? (2 Æi”m) Cho v› dÙ? (1 Æi”m)

10. Trong mÈt khu v˘c, sË l≠Óng conmÂi vµ ÆÈng vÀt ®n thfit c„ th” bi’nÆÈng nh≠ th’ nµo? (3 Æi”m). C„ khi

nµo toµn bÈ con mÂi bfi ÆÈng vÀt ®n thfitbæt h’t hay khńg? (2 Æi”m)

11. Hi÷n nay, c∏c loµi ÆÈng vÀt qu˝ hi’mc„ th” g∆p ph∂i nhñg mËi Æe d‰anµo? (mÁi Æe doπ Æ≠Óc t›nh 1 Æi”m)

12. ßa dπng sinh h‰c lµ g◊? (3 Æi”m)Rıng nhi÷t ÆÌi hay rıng ń ÆÌi c„ s˘Æa dπng sinh h‰c lÌn h¨n? (2 Æi”m)

13. C∏c h÷ sinh th∏i c„ th” mang lπi chocon ng≠Íi nhñg ›ch lÓi g◊? (mÁi ›chlÓi Æ≠Óc t›nh 1 Æi”m)

14. Kh∂ n®ng nuí sËng con ng≠Íi cÒaTr∏i ß†t lµ c„ hπn hay khńg? (2Æi”m) Tπi sao? (3 Æi”m)

15. Chuy÷n g◊ sœ x∂y ra n’u con ng≠Íi sˆdÙng tµi nguy™n nhanh h¨n kh∂ n®ngt∏i tπo cÒa chÛng? (3 Æi”m) Tπi sao? (2Æi”m)

16. Chuy÷n g◊ c„ th” x∂y ra n’u d©n sË th’giÌi c¯ ti’p tÙc gia t®ng nh≠ hi÷n nay?(5 Æi”m)

17. Vi÷c x©y nhµ c„ ∂nh h≠Îng Æ’n mítr≠Íng hay khńg? (2 Æi”m) Tπi sao? (3Æi”m)

18. N’u bπn Æang Æi bÈ trong mÈt cńgvi™n Æ«y hoa. Bπn c„ h∏i mÈt vµi bńgvµ mang v“ nhµ hay khńg? (2 Æi”m)Tπi sao c„ vµ tπi sao khńg? (3 Æi”m)

19. Khi k’t thÛc buÊi cæm trπi vÌi bπn bÃ,bπn n™n lµm g◊? (3 Æi”m) Tπi sao? (2Æi”m)

20. Khi Æi mua hµng, ngoµi ti“n ra, bπn n™nmang theo th¯ g◊? (3 Æi”m) Tπi sao? (2Æi”m)

- Hoπt ÆÈng 29: Kh∏m ph∏ thi™n nhi™n -

134

Tr∂ lÍi

∏

∏

1. Th’ giÌi gÂm 7 ch©u lÙc vµ 4 Æπid≠¨ng.

a) C∏c ch©u lÙc gÂm: Ch©u A, Ch©u ¢u,Bæc M¸, Nam M¸, Ch©u Phi, Ch©uUc vµ Ch©u ßπi D≠¨ng.

b) C∏c Æπi d≠¨ng bao gÂm: ßπi T©yD≠¨ng, Th∏i B◊nh D≠¨ng, †n ßÈD≠¨ng vµ Bæc B®ng D≠¨ng.2.

2. Rıng m≠a nhi÷t ÆÌi, rıng ń ÆÌi, rıngl∏ kim, ÆÂng r™u.

a) Rıng m≠a nhi÷t ÆÌi lµ khu v˘c giµuloµi nh†t.

3. ..KKhhńngg..

V◊ vi sinh vÀt Æ†t lµ t∏c nh©n quy’t Æfinhs˘ h◊nh thµnh Æ†t. Tr∂i qua qu∏ tr◊nhphong ho∏, d≠Ìi t∏c ÆÈng cÒa c∏c y’utË nh≠ n≠Ìc, nhi÷t ÆÈ, gi„, s„ng bi”n,lÌp Æ∏ mã Æ≠Óc ph©n hu˚ thµnh nhñgm∂nh Æ∏ vÙn. Vµ chÿ khi c„ s˘ hoπtÆÈng cÒa vi sinh vÀt Æ†t, lÌp mÔn h˜uc¨ mÌi Æ≠Óc h◊nh thµnh vµ tπo n™ndi÷n mπo cÒa lÌp Æ†t canh t∏c nh≠ ngµynay.

4. C∏c y’u tË Æ„ lµ: ∏nh s∏ng vµ ÆÈ »m.N’u qu∏ thıa n≠Ìc ho∆c qu∏ thi’un≠Ìc, c©y cËi Æ“u käm ph∏t tri”nthÀm ch› c„ th” ch’t. Khi thi’u ∏nhs∏ng, qu∏ tr◊nh quang hÓp cÒa c©ygi∂m, d…n Æ’n c©y sœ bfi thi’u "th¯c®n", cfli c‰c vµ c„ th” ch’t.

5. N≠Ìc trong Æπi d≠¨ng, ao hÂ, sńgsuËi, c©y xanh bËc hï l™n cao, g∆plπnh ng≠ng tÙ thµnh m©y, m©y tπothµnh m≠a rï xuËng m∆t Æ†t. N≠Ìcm≠a ch∂y xuËng sńg hÂ rÂi sau Æ„ch∂y ra bi”n c∂. N≠Ìc m≠a cÚng c„th” th†m xuËng c∏c t«ng n≠Ìc ng«mvµ cÚng theo Æ„ ch∂y vµo Æπi d≠¨ng.

MÈt l≠Óng n≠Ìc Æ„ng b®ng v‹nh cûtπi c∏c c˘c ho∆c tr™n c∏c Æÿnh nÛi cao.ß„ ch›nh cuÈc phi™u l≠u cÒa mÈt hπtn≠Ìc bæt Æ«u tı Æπi d≠¨ng vµ trÎ v“Æπi d≠¨ng.

6. ß†t khńg c„ c©y cËi.

V◊ n’u Æ†t c„ th˘c vÀt che phÒ, khi m≠alÌn, t∏n l∏ dµy sœ giÛp gi∂m tËc ÆÈ va ÆÀpcÒa n≠Ìc m≠a xuËng Æ†t vµ do vÀy giÛpgi∂m x„i mfln. H¨n nã, l∏ kh´ rÙngxuËng tπo thµnh mÈt lÌp th∂m mÙc dµyche phÒ m∆t Æ†t vµ do Æ„ giÛp hπn ch’tËc ÆÈ c∏c dflng ch∂y m∆t giÛp gi∂m x„imfln.

7. C„

DÔng trong Æun n†u, thæp s∏ng, s≠Îi †m,chπy ÆÈng c¨.

GiÛp gi∂m ´ nhi‘m mí tr≠Íng, ti’t ki÷mti“n.

8. B≠Ìm vµ s©u lµ 2 giai Æoπn bi’n th∏ikh∏c nhau cÒa cÔng mÈt loµi sinh vÀt.

V◊ s©u tr≠Îng thµnh sœ bi’n th∏i thµnhnhÈng, rÂi bi’n thµnh b≠Ìm. B≠Ìm ÆŒtr¯ng vµ tr¯ng sœ nÎ ra s©u.

9. Nhªm hoµ l…n vÌi mí tr≠Íng Æ” l»ntr∏nh kŒ thÔ ho∆c bæt mÂi.

Thay ÆÊi h◊nh dπng, k›ch th≠Ìc, mµusæc, ti’ng k™u.

V› dÙ b≠Ìm l∏ giËngchi’c l∏; b‰ quegiËng h◊nh cµnhc©y; tæc kÃ ÆÊimµu da,... l


135

10. N’u sË l≠Óng con mÂi t®ng th◊ sËl≠Óng ÆÈng vÀt ®n thfit sœ t®ng. ß’nmÈt m¯c nµo Æ„, sË l≠Óng con mÂigi∂m khi’n ÆÈng vÀt ®n thfit thi’uth¯c ®n vµ sau mÈt thÍi gian sË l≠ÓngÆÈng vÀt ®n thfit cÚng gi∂m.

Trong t˘ nhi™n, khńg bao giÍ con mÂibfi ÆÈng vÀt ®n thfit bæt h’t, trı khichÛng bfi s®n bÎi con ng≠Íi.

11. S®n bæt trÈm; m†t nï c≠ trÛ do rıngbfi ch∆t ph∏; ´ nhi‘m; kh∏ch du lfich;buń b∏n tr∏i phäp ÆÈng vÀt hoangd∑, ...

12. Lµ s˘ Æa dπng c∏c dπng sËng tr™n Tr∏iß†t. Bao gÂm Æa dπng ki”u gen, Æadπng loµi vµ Æa dπng h÷ sinh th∏i.

Rıng nhi÷t ÆÌi c„ s˘ Æa dπng sinh h‰clÌn h¨n rıng ń ÆÌi.

13. Ki”m so∏t lÚ lÙt; lµm sπch vµ l‰c sπchn≠Ìc; s∂n xu†t ´ xy; Æi“u ti’t kh›hÀu; hπn ch’ x„i mfln.

14. C„ hπn

V◊ c∏c nguÂn tµi nguy™n tr™n Tr∏i ß†tnhªm Æ∏p ¯ng c∏c nhu c«u ®n, m∆c Î,cÒa con ng≠Íi nh≠: th¯c ®n, n®ngl≠Óng, n≠Ìc lµ c„ hπn.

15. Tµi nguy™n sœ bfi cπn ki÷t.

V◊ khi bfi khai th∏c qu∏ m¯c, c∏c loπi tµinguy™n t∏i tπo sœ khńg t∏i tπo kfipl≠Óng tµi nguy™n Æ∑ bfi khai th∏c vµ doÆ„ chÛng m†t kh∂ n®ng t∏i tπo.

16. Con ng≠Íi sœ khńg c„ ÆÒ tµi nguy™nÆ” Æ∏p ¯ng c∏c nhu c«u sËng cÒam◊nh nh≠ ®n, m∆c, Î. Chi’n tranh vµnπn Æ„i c„ th” x∂y ra tri”n mi™n vµcon ng≠Íi c„ th” Æi Æ’n chÁ tuy÷tchÒng.

17. C„

V◊ hoπt ÆÈng x©y nhµ c«n khai th∏cc∏c loπi nguy™n li÷u kh∏c nhau trongc∏c h÷ sinh th∏i, do vÀy ∂nh h≠ÎngÆ’n c∏c h÷ sinh th∏i. H¨n nã ch›nhhoπt ÆÈng x©y nhµ cÚng c„ th” lµnguÂn g©y ´ nhi‘m cho khu v˘c.

18. Khńg

V◊ n’u ai cÚng h∏i mÈt vµi bńg nh≠bπn th◊ sœ khńg cfln hoa trong cńgvi™n. Vµ nh≠ vÀy, bπn Æ∑ lµm m†t ÆivŒ Æãp cÒa cńg vi™n.

19. B· t†t c∂ r∏c vµo thÔng r∏c ho∆cmang v“ nhµ n’u Î Æ„ khńg c„thÔng r∏c.

R∏c sœ lµm h·ng vŒ Æãp cÒa khu v˘ccæm trπi. H¨n nã, r∏c c„ t∏c ÆÈngx†u Æ’n s¯c khoŒ con ng≠Íi vµ g©y hπicho mÈt sË loµi sinh vÀt kh∏c.

20. N™n mang theo lµn ho∆c tÛi Æ˘ng.

V◊ bπn sœ khńg c«n dÔng th™m tÛinilńg Æ” Æ˘ng hµng. Khi Æ„, bπn Æ∑g„p ph«n gi∂m x∂ th∂i tÛi nilńg, mÈtloπi r∏c nguy hπi, kh„ ph©n hu˚ trongt˘ nhi™n.

Becker, Ina. 1999. Cat Tien National Park Information for Visitors. WWFIndochina, Cat Tien National Park Conservation Project.

Burnie, David. 1991. How Nature Works — 100 Ways Parents and Kids canShare the Secrets of Nature. London, Dorling KindersleyLimited.

Cade, Adams. Science for Survival: Plants & Rainforests in theClassroom. WWF- UK Environmental Education Project.Richmond Publishing Co.Ltd.

Cambodia Environmental Advisory Team. 1994.Guide on Environmental Education for CambodianPrimary School Teachers. Phnom Penh. Cambodia.

Center for Environmental Education. 1997. The Green Club — A Guide to Setting Up and RunningClubs for the Environment. Ahmedabad, India

Center for Environmental Education. 1994.Essential Learnings in Environmental Education: A Database for Building Activities and Programme.Ahmedabad, India

Center for Environmental Education. Conserving Biodiversity Information and TrainingPackage. Ahmedabad, India

Center for Environmental Education. 1996. Joy of Learning. Ahmedabad India. Vol.3

Center for Environmental Education. 1997.Green Games. Ahmedabad, India.

Center for Environmental Education. 1997.The Green Club — A Guide to Setting Up and RunningClubs for the Environment. Ahmedabad, India.

Tai lieu tham khao


21

∏∑

Center for Environmental Education. 1997. The Green Action Guide — A manual for Planning and Managing EnvironmentalImprovement Projects. Ahmedabad, India

Clover, E. Darlene, Shirley Follen, and Budd Hall. 1998.The Nature of Transformation — Environmental Adult and Popular Education. TransformativeLearning Center. Canada. University of Toronto Press.

Cornell, B. Joseph. 1979. Sharing Nature with Children. California, USA. Ananda Publication.

Enchanted Learning. The Earth. www.enchantedlearning.com/subjects/astronomy/planets/earth/Continents.html

IUCN (The World Conservation Union), UNEP (United Nations EnvironmentProgramme), and WWF (World Wide Fund for Nature). 1991.Caring for the Earth — A Strategy for Sustainable Living. Gland, Switzerland.

Monastyrskii, Alexander and Alexey Devyatkin. 2002. Common Butterflies of Vietnam. Labor and Social Affairs Publishing House, Hanoi.

NAEE. 1976. Statement of Aims. Walsall Staffordshire, National Association for Environmental Education.

Palmer, Douglas. 2000. The Atlas of the Prehistoric World. London. Marshall Publishing.

Polet, Gert and Tran Van Mui. 1999.Javan Rhinoceros in Viet Nam. Ho Chi Minh City Publishing House.

Ricklefs, Robert E., Gary L. Miller. 1999. Ecology. New York. W.H. Freeman and Company.

Stibbard, Jeff. 1998.Training Games… from the Inside. Australia. Business & Professional Publishing Pty Limited.

United States Geological Survey.Historical Perspective. Internet: http://pubs.usgs.gov/publications/text/historical.html

University of California at Berkeley. The World’s Biomes. Internet: www.ucmp.Berkeley.edu/glossary/gloss5/biome.html

Vo Quy. 2000.Tµi nguy™n ßa dπng Sinh h‰c Vi÷t Nam. B∏o c∏o tr◊nh bµy tπi Kh„a Æµo tπo m´i tr≠Íng chonhµ b∏o. WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng d≠¨ng


138

´ ∏∏∏∏ µ


139

π∑Vu Trung Tang. 2000. C¨ sÎ Sinh Th∏i H‰c. Hµ NÈi, Nhµ xu†t b∂n Gi∏o dÙc.

Wilson, E.O. and Frances M. Peter, 1988. Biodiversity. Washington, DC. National Academy Press.

WWF Hong Kong, 1996. Nature Detective Education Pack: Primary School Environmental Education in a Cross —Curriculum Approach — Teacher’s Guide book. Hong Kong.

WWF US. 1999. Windows on the Wild: Biodiversity Basics: An Educator’s Guide to Exploring the Web ofLife. Tustin, California. Acorn Naturalists.

WWF 1999. Education and Conservation. Reference Volume. WWF International and WWF US.

WWF. 1998. Biodiversity, From Theory to Practice. WWF International

WWF Chuong trinh Dong duong. 1999. C©u lπc bÈ B∂o tÂn - H≠Ìng d…n th˘c hi÷n GDMT cho gi∏o vi™n trung h‰c c¨ sÎ vÔng Æ÷mkhu b∂o tÂn thi™n nhi™n VÚ quang, Hµ T‹nh, Vi÷t Nam.

WWF Malaysia. 1986. Greening of Schools. Malaysia.


140


141

lÍi c∂m ¨n -...

Documents