lỖi vĂn hÓa trong sỬ dỤng ngÔn ngỮ trÊn bÁo mẠng...
TRANSCRIPT
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
*************
TRẦN THỊ THANH VÂN
LỖI VĂN HÓA TRONG SỬ DỤNG NGÔN NGỮ
TRÊN BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ VIỆT NAM
(KHẢO SÁT: VNEXPRESS.NET; DANTRI.COM; NGOISAO.NET
TỪ NĂM 2010 ĐẾN THÁNG 6/2011)
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC BÁO CHÍ
HÀ NỘI – 2014
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
*************
TRẦN THỊ THANH VÂN
LỖI VĂN HÓA TRONG SỬ DỤNG NGÔN NGỮ
TRÊN BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ VIỆT NAM
(KHẢO SÁT: VNEXPRESS.NET; DANTRI.COM; NGOISAO.NET
TỪ NĂM 2010 ĐẾN THÁNG 6/2011)
Chuyên ngành: Báo chí học
Mã số: 60.32.01.
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC BÁO CHÍ
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS ĐỖTHỊ QUYÊN
HÀ NỘI – 2014
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn này
đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được chỉ rõ
nguồn gốc.
Hà Nội, ngày tháng năm 2014
Tác giả luận văn
Trần Thị Thanh Vân
LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, tôi xin cảm ơn tập thể giáo viên khoa Báo chí và Truyền
thông, trường Đại học KHXH&NV đã hết lòng giúp đỡ tôi về mặt kiến thức
cũng như tinh thần trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và thực hiện luận
văn này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới TS. Đỗ Quyên, người đã tận
tình hướng dẫn, đóng góp những ý kiến quý báu để tôi thực hiện luận văn.
Tôi xin gửi lời cảm ơn tới hội đồng chấm luận văn thạc sĩ, các thầy cô
đã cho tôi những ý kiến đóng góp xác đáng, khoa học và cần thiết cho quá
trình hoàn thiện luận văn của tôi.
Cuối cùng, tôi xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của gia đình, bạn bè
và đồng nghiệp trong suốt quá trình thực hiện luận văn thạc sĩ này!
Hà Nội, ngày 30 tháng 12 năm 2014
Tác giả luận văn
Trần Thị Thanh Vân
1
MỤC LỤC
MỤC LỤC ........................................................................................................ 1
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 3
Chƣơng 1: KHÁI NIỆM BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ VÀ LỖI VĂN HÓA
............................................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1. Nhận thức chung về báo mạng điện tử . Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Các loại hình báo chí ...................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Khái niệm báo mạng điện tử .......... Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Đặc điểm của báo mạng điện tử ..... Error! Bookmark not defined.
1.1.4. Xu hướng phát triển của báo mạng điện tử Việt Nam trong thời kì
hội nhập .................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Nhận thức chung về văn hóa và lỗi văn hóaError! Bookmark not
defined.
1.2.1. Khái niệm về văn hóa ..................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Lỗi văn hóa ..................................... Error! Bookmark not defined.
1.3. Lỗi văn hóa trong đặc thù ngôn ngữ báo mạng điện tử ............ Error!
Bookmark not defined.
1.3.1. Đặc thù ngôn ngữ của báo mạng điện tửError! Bookmark not
defined.
1.3.2. Lỗi văn hóa trong những đặc thù ngôn ngữ của báo mạng điện tử
.................................................................. Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chƣơng 1 .......................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG LỖI VĂN HÓA TRONG SỬ DỤNG NGÔN
NGỮ TRÊN VNEXPRESS.NET; DANTRI.COM; NGOISAO.NET Error!
Bookmark not defined.
2.1.Vài nét về hai tờ báo mạng điện tử: Vnexpress.net; Dantri.com và
website Ngoisao.net ........................................ Error! Bookmark not defined.
2
2.1.1. Báo mạng điện tử Vnexpress.net ... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Báo mạng điện tử Dantri.com ........ Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Website Ngoisao.net....................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Khảo sát các lỗi văn hóa trong sử dụng ngôn ngữ thƣờng gặp trên
VnExpress.net; Dantri.com; Ngoisao.net từ năm 2010 đến tháng 6 năm
2011.................................................................. Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Lỗi văn hóa trong sử dụng ngôn ngữ dưới dạng chữ viết ....... Error!
Bookmark not defined.
2.2.2. Lỗi trong sử dụng ngôn ngữ dưới dạng ảnhError! Bookmark not
defined.
Tiểu kết chƣơng 2 .......................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 3: KIẾN NGHỊ GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC LỖI VĂN HÓA
TRONG NGÔN NGỮ BÁO MẠNG ĐIỆN TỬError! Bookmark not
defined.
3.1. Kinh nghiệm xử lý các lỗi văn hóa trên báo mạng điện tử ....... Error!
Bookmark not defined.
3.2. Kiến nghị các giải pháp tránh mắc lỗi văn hóa trong sử dụng ngôn
ngữ báo mạng điện tử .................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Kiến nghị với các tòa soạn báo ...... Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Kiến nghị với người làm báo ......... Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Kiến nghị với độc giả ..................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chƣơng 3 .......................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ........................................................ Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 7
3
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Năm 1992, phiên bản điện tử của tờ Chicago “ra mắt” ở Mỹ đánh dấu
sự ra đời của loại hình báo chí hoàn toàn mới trên thế giới: loại hình báo
mạng điện tử hay còn gọi là báo trực tuyến, báo internet.
Đây cũng là loại hình báo chí du nhập vào nước ta trong khoảng thời
gian ngắn nhất. Nếu như báo in ở nước ta xuất hiện sau các nước trên thế giới
hàng trăm năm, với phát thanh, truyền hình là hàng chục năm thì với báo điện
tử, khoảng thời gian này chỉ mất 5 năm. Tháng 12/1997, tạp chí Quê hương
công bố trang báo mạng điện tử của mình, đánh dấu mốc cho sự hình thành và
phát triển loại hình báo chí này tại Việt Nam. Làng báo Việt Nam có thêm
một thành viên mới: Báo mạng điện tử.
So với nhiều loại hình báo chí trước đó, báo mạng điện tử có rất nhiều
lợi thế vượt trội. Nó phá vỡ tính định kì của báo chí, tính chất thời sự của
thông tin được đẩy nhanh lên từng phút, từng giây. Để đăng tải thông tin,
người ta không cần một hệ thống nhà in hay máy phát sóng mà chỉ cần có
máy tính được nối mạng internet.
Báo mạng với dung lượng gần như vô tận phá vỡ sự gò bó về mặt diện
tích của báo in hay thời lượng phát sóng của truyền hình, phát thanh. Số
lượng tin bài đăng tải không hạn chế. Điều này làm cho thông tin vừa đảm
bảo tính thời sự, vừa phong phú hơn… Cùng với sự phát triển chóng mặt của
các công nghệ kết nối, giúp đẩy nhanh tốc độ truy tải, số lượng các tờ báo
điện tử cũng nở rộ khắp nơi trên thế giới, truyền tải thông tin dưới mọi hình
thức mà các loại báo truyền thống cung cấp. Có thể coi báo điện tử hiện nay
là sự hội tụ của cả báo giấy (text), báo tiếng (audio) và báo hình (video).
4
Nội dung thông tin phong phú, số lượng tin bài nhiều nên vấn đề sử
dụng tốt các thành tố ngôn ngữ để chuyển tải thông tin một cách có hiệu quả
rất quan trọng đối với báo mạng điện tử. Ngôn ngữ báo mạng điện tử hiểu
theo nghĩa rộng bao gồm chữ viết, âm thanh, hình ảnh động, hình ảnh tĩnh…
Chính sự phong phú trong việc sử dụng ngôn ngữ báo mạng điện tử đã
khiến cho loại hình truyền thông này trở nên hấp dẫn và được ưa chuộng.
Song, chính sự phong phú trong ngôn ngữ, kết hợp với một đặc tính nổi bật
của báo mạng điện tử là thông tin được đăng tải nhanh chóng đã khiến loại
hình báo chí này mắc không ít lỗi văn hóa trong sử dụng ngôn ngữ.
Việc nhận diện lỗi văn hóa trong ngôn ngữ báo mạng, từ đó rút kinh
nghiệm, tìm giải pháp khắc phục và đưa ra mô hình chuẩn mực cho việc sử
dụng ngôn ngữ báo mạng là vấn đề cần được quan tâm nghiên cứu để góp
phần trả lại sự trong sáng cho ngôn ngữ của một loại hình báo chí đang rất
được giới trẻ ưa chuộng: báo mạng điện tử.
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Là một loại hình báo chí mới trên thế giới nói chung và Việt Nam nói
riêng, những công trình nghiên cứu về báo mạng điện tử chưa nhiều. Công
trình nghiên cứu về ngôn ngữ báo mạng điện tử càng ít hơn.
Với cuốn “Writing for the web” (Viết bài cho web) in năm 1999, tác
giả Kilian Crawford gần như là người đầu tiên (theo các tài liệu liên quan mà
chúng tôi thu thập được) đề cập khá chi tiết việc sử dụng ngôn ngữ trong các
bài viết được đăng tải trên mạng. Tác giả chỉ dẫn việc dùng từ, đặt câu đến
trình bày đoạn văn như dùng dạng câu chủ động thay cho bị động, đặt câu hỏi
đơn giản, đoạn văn không quá 70 chữ, dài nhất là 4 dòng, các đoạn cách
nhau một dòng…Tuy nhiên, nội dung của cuốn sách chỉ đề cập tới cách sử
dụng ngôn ngữ trên báo mạng điện tử tồn tại dưới dạng viết.
5
Tiếp đó, năm 2002, một tác giả khác là Mike Ward cho ra mắt cuốn
“Journalism Online” (Báo chí trực tuyến). Cuốn sách chỉ ra những điểm nổi
bật mà các nhà báo cần quan tâm khi sử dụng các loại hình ngôn ngữ trên báo
mạng điện tử bao gồm chữ viết, ảnh tĩnh, ảnh động, âm thanh…
Có thể nói, các tác giả đã nghiên cứu khá chi tiết về cách viết cho báo
mạng điện tử. Tuy nhiên, đây là những nghiên cứu mang tính tổng thể về việc
viết như thế nào, sử dụng âm thanh, hình ảnh ra sao để phù hợp với việc
thông tin trên báo mạng điện tử như một cuốn cẩm nang nghề nghiệp chứ
không chỉ ra kỹ năng tránh các lỗi trong sử dụng ngôn ngữ trên báo mạng
điện tử ở góc nhìn văn hóa.
Ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu về ngôn ngữ báo điện tử tương
đối ít. Hiện có một số cuốn sách chuyên sâu về ngôn ngữ báo chí là “Ngôn
ngữ báo chí” của tác giả Nguyễn Trí Niên (năm 2006), “ Một số vấn đề về sử
dụng ngôn ngữ trên báo chí” (năm 2003) và “ Những kĩ năng về sử dụng ngôn
ngữ trong truyền thông đại chúng” (năm 2008) của PGS. TS Hoàng Anh,
giảng viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền, “ Ngôn ngữ báo chi” của PGS.
TS Vũ Quang Hào, giảng viên Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
(ĐH KHXH&NV), Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐH QGHN) in vào năm 2004
(tái bản năm 2007, 2010). Tuy nhiên, các cuốn sách này đều không bàn về
ngôn ngữ báo mạng điện tử và chỉ nói tới ngôn ngữ báo chí nói chung.
Bên cạnh đó, có thể kể đến một số luận văn, khóa luận tốt nghiệp của
học viên, sinh viên chuyên ngành báo chí. Tác giả Nguyễn Thu An trong
“Ngôn ngữ báo chí Internet” (Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành báo chí, ĐH
KHXH&NV, ĐH QGHN) có nghiên cứu về ngôn ngữ báo mạng điện tử nhưng
theo hướng chỉ ra các đặc điểm chung về ngôn ngữ của loại hình báo chí này và
cũng không đề cập tới lỗi trong sử dụng ngôn ngữ ở góc nhìn văn hóa.
6
Nhiều luận văn, khóa luận khác có bàn về báo điện tử nhưng chỉ xoay
quanh các vấn đề: Quảng cáo (Nguyễn Thị Thanh Hoa, “Hiện trạng và xu
hướng quảng cáo trên báo trực tuyến”, khóa luận tốt nghiệp K45, ĐH
KHXH&NV, ĐH QGHN), về tính tương tác của báo trực tuyến (Vũ Thị Huệ,
“Sự tương tác giữa báo chí trực tuyến và công chúng”, khóa luận tốt nghiệp
K45, ĐH KHXH&NV, ĐH QGHN), về vấn đề sử dụng tít (Khương Thị Ngọc
Thương, “Thực trạng sử dụng tít trên báo điện tử Việt Nam hiện nay”, khóa
luận tốt nghiệp K49, ĐH KHXH&NV, ĐH QGHN)…
Một số luận văn, khóa luận có nghiên cứu chuyên sâu về từng thể loại
như tin (Phạm Thị Mai, “Ngôn ngữ thể loại tin trên báo mạng điện tử Việt
Nam hiện nay”, Luận văn thạc sĩ chuyên ngành báo chí học năm 2010, ĐH
KHXH&NV, ĐH QGHN), phóng sự (Lê Minh Thanh, “Phóng sự báo chí trực
tuyến”, khóa luận tốt nghiệp K47, ĐH KHXH&NV, ĐH QGHN) hay giao lưu
trực tuyến (Tô Mai Trang, “Giao lưu trực tuyến”, khóa luận tốt nghiệp K47,
ĐH KHXH&NV, ĐH QGHN).
Một số luận văn, khóa luận nghiên cứu về vấn đề văn hóa báo chí như
Lê Thị Hoàng Yến, “Ứng xử văn hóa của phóng viên thể thao Việt Nam trong
tác nghiệp ở nước ngoài”, luận văn thạc sĩ chuyên ngành báo chí, ĐH
KHXH&NV, ĐH QGHN, hay Trần Trung Hòa, “Văn hóa truyền thống và
báo mạng điện tử”, luận văn thạc sĩ chuyên ngành báo chí, ĐH KHXH&NV,
ĐH QGHN.
Chưa có công trình nghiên cứu nào đi sâu vào vấn đề lỗi trong sử dụng
ngôn ngữ trên báo mạng điện tử ở góc nhìn văn hóa.
3. Phƣơng pháp nghiên cứu
Phương pháp tổng hợp, khảo sát các tư liệu tác phẩm để chỉ ra các lỗi
văn hóa trong ngôn ngữ báo mạng điện tử.
7
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hoàng Anh (2003), Một số vấn đề về sử dụng ngôn từ trên báo chí, Nxb
Lao động, Hà Nội.
2. Hoàng Anh (2008), Những kỹ năng về sử dụng ngôn ngữ trong truyền
thông đại chúng, Nxb ĐH QGHN, Hà Nội.
3. Phan Anh , Báo điện tử: vừa chạy vừa xếp hàng, tạp chí Người làm báo, số
11/2007.
4. Đức Dũng (2004), Viết báo như thế nào?, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội.
5. Nguyễn Thị Trường Giang (2005), Tài liệu môn học Nhập môn báo mạng
điện tử.
6. Nguyễn Thu Giang, Công chúng Hà Nội bới việc đọc báo in và báo điện
tử, Luận văn thạc sĩ, Khoa Báo chí và Truyền thông, ĐH
KHXH&NV, ĐH QGHN.
7. Nguyễn Thị Trường Giang, Xu hướng phát triển của báo mạng điện tử Việt
Nam, http://songtre.vn ngày 4/8/2010.
8. Hà Thu Hương (2002), Đặc điểm công chúng độc giả báo internet Việt
Nam, Luận văn thạc sĩ, Học viện Báo chí và Tuyên truyền.
9. Vũ Quang Hào (2004), Ngôn ngữ báo chí, Nxb ĐH QGHN, Hà Nội.
10. Trần Dzĩ Hạ (2005), Thuật làm báo, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội.
11. Nguyễn Hưng, Báo mạng là “sở hữu tập thể”, Tạp chí Tia sáng, số
11/2007.
12. Nguyễn Sỹ Hoàng (2001), Báo chí phát hành trên mạng, suy nghĩ về một
cái tên, Tạp chí Người làm báo, số 3/2001.
13. Nguyễn Sỹ Hoàng (2001), Báo chí phát hành trên mạng, suy nghĩ về một
cái tên, Tạp chí Người làm báo, số 3/2001.
8
14. Nguyễn Hưng, Báo mạng là “sở hữu tập thể”, Tạp chí Tia sáng, số
11/2007.
15. Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường ĐH KHXH&NV, ĐH QGHN
(2005), Thể loại báo chí, Nxb Đại học Quốc gia TP. HCM.
16. Hoàng Lê Minh và nhóm cộng sự (2005), Nghề phóng viên, Nxb Lao
động, Hà Nội.
17. Lê Quốc Minh, Giật tít cho báo điện tử, http://www.vietnamjournalism.com,
ngày 29/10/2004.
18. Lê Quốc Minh, Đặt tít ngắn, http://www.vietnamjournalism.com, ngày
14/1/2005.
19. Lê Quốc Minh, BBC đặt tít dài để nổi hơn trên Google, http://www.vietnam
journalism.com, ngày 27/11/2009.
20. Lê Nghiêm (2007), Báo điện tử - thời cơ và thách thức, Tạp chí Người
làm báo, số tháng 11/2007.
21. Lê Nghiêm (2007), Cạnh tranh thông tin giữa các báo điện tử, Tạp chí
Người làm báo, số tháng 3/2007.
22. Nguyễn Tri Niên (2006), Ngôn ngữ báo chí, Nxb Thanh Niên, Hà Nội.
23. Trần Thị Thu Nga (2007), Đầu đề tác phẩm báo chí trên báo in Việt Nam,
Luận án Tiến sĩ, Khoa Báo chí, Học viện Báo chí và Tuyên truyền.
24. Trần Thị Thu Nga (2001), Đầu đề tác phẩm báo chí, Luận văn thạc sĩ,
Khoa Báo chí, Học viện Báo chí và Tuyên truyền.
25. Hoàng Phê (2009), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, Đà Nẵng.
26. Trần Quang (2005), Kỹ thuật viết tin, Nxb ĐH QGHN, Hà Nội.
27. Trần Quang (2004, tái bản năm 2005), Các thể loại báo chí chính luận,
Nxb ĐH QGHN, Hà Nội.
9
28. Dương Xuân Sơn, Đinh Văn Hường, Trần Quang (tái bản năm 2007), Cơ
sở lý luận báo chí truyền thông, Nxb ĐH QGHN, Hà Nội.
29. Tạ Ngọc Tấn, Nguyễn Tiến Hải (1995), Tác phẩm báo chí tập 1, Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
30. Phan Văn Tú (2006), Báo chí trực tuyến ở Việt Nam: một số vấn đề lý
luận và thực tiễn, Luận văn thạc sĩ báo chí học, ĐH KHXH&NV,
ĐH QGHN.
31. Nguyễn Quý Thanh (2008), Xã hội học về dư luận xã hội, Nxb DDH
QGHN, Hà Nội.
32. Trần Ngọc Thêm (2003), Cơ sở Văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà
Nội.
33. Hữu Thọ (2000), Công việc của người viết báo, Nxb ĐH QGHN, Hà Nội.
34. Nguyễn Thị Thoa (2007), Tổ chức và quản lý báo mạng điện tử ở Việt
Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học, Học viện Báo chí và tuyên
truyền.
35. Nguyễn Thoa, Khi các trang mạng tiếp tay cho “thảm họa”,
http://www.thethaovanhoa.vn, ngày 30/5/2012.
36. Hoàng Mạc Thủy (2007), Báo chí điện tử và những giải pháp phát triển,
Tạp chí Người làm báo, số tháng 11/2007.
37. Lê Chí Trung (2007), Báo mạng, làm gì với báo mạng, Tạp chí Người làm
báo, số tháng 11/2007.
38. Các thủ thuật làm báo điện tử (2006), Nxb Thông Tấn, Hà Nội.
39. Kỹ năng phỏng vấn (2006), Nxb Thông tấn, Hà Nội.
40. Dọc đường tác nghiệp (2006), Nxb Thông tấn, Hà Nội.
10
41. Kỹ năng viết bài (2006), Nxb Thông tấn, Hà Nội.
42. Nguyễn Uyển, Văn hóa truyền thông báo chí thời hội nhập,
http://www.suckhoedoisong.vn, ngày 1/3/2012.
43. Trần Quốc Vượng (tái bản 2004), Cơ sở Văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo
Dục, Hà Nội.
44. Lô – íc Éc – vu – ê, Viết cho độc giả, Lê Hồng Quang dịch (1999), Hội
nhà báo Việt Nam xuất bản, Hà Nội.
45. Lonard Ray Teel, Ron Taylor, người dịch Trần Quang Gư, Kiều Anh
(2003), Bước vào nghề báo, Nxb Trẻ.
46. Line Ross, Ngọc Kha – Hạnh Ngân dịch (2004), Nghệ thuật thông tin,
Nxb Thông tấn, Hà Nội.
47. Jacques Locquin, bản Việt văn (2003), Từ thông tin đến quảng cáo, Nxb
Thông tấn, Hà Nội.
48. Jean, Luc Martin, Lagardette, người dịch Lê Tiến (2004), Hướng dẫn
cách viết báo, Nxb Thông tấn 2004.
49. Philippe Gaillard, người dịch Nguyễn Văn Đóa (2004), Nghề làm báo,
Nxb Thông tấn, Hà Nội.
50. Edward Bernett Tylor, Huyền Giang dịch, Văn hóa nguyên thủy, tạp chí
Văn hóa nghệ thuật Hà Nội, số 12/2001.
51. Fabienne Gerault, Lê Quốc Minh dịch, Sa pô – Chiếc mũ không che
khuấtbài báo, http://www.vietnamjournalism.com, ngày 15/3/2006.
52. http://www.vnexpress.net
53. http://www.dantri.com
54. http://www.ngoisao.net