Azarbaycan ResPublikasr TahsilNazirliYi

―

・Ｊ

Azorbaycan lDё vlЭt lqtisad institutu

R3Jd 5ami1 0ttlu MЭ mmOdOviqtisad elmlari namizadi, dosent

STATISTIICA

Ali iqtisad maktoblarin bakalavr tahsil plllaslnda"Beynalxalq iqtisadi mtnaslbetlar" (01OIOO) va maglstrplllesinda 'Staflstika" (OIOSOO) ixtisaslan tiare tahsll alan

trlab3lar 090n dars vesaltl

ヽ、ミ

BEYNЭLXALQ

Dors v● saltlnin no,rino Azorbaycan

Respub‖ kas:Tehs‖ Nazlr:lylnin 21 aprel

1998Kl‖ tarixli 277 sayl:ernrl l:O ICaz●

verilml"‖

Bakl～ 1999

囲 1淵1t・ Kitabxana

Ｔ

″卜・　１１１′

Elml redaktoru: l.e.n. A.i.Cabbarova

Ray verenlar: I . i.e-d., prof. S.M. Haoyev2. Azarbaycan Respublikasr D6vlat

Statlstlka Komlbsinln sadr moavlni,Respublikanrn amakdar lqflsadgrsr$.A.Mammadov

KltaMa BeynaL:xalq statlstlkantn ?saslan nezarl vaprakflkl tetblq baxrmlndan Serh edlllr.

Dars vasaltl all lqtisad maktabl.rlnln talebalerl,asplrantlan va "Belmalxalq statlstlka" lla yaxlndantanrl olmaq lstayan gaxslar 0g0n nazarda tutulur.

一一

On sOz

∬:恩 :轟l酬 |‰牌「

en AzЫi nM_面nd汗ekЮm Z.Qd″eVe ёz

evvelceden tt minnetdarllこ mi bildirir

゛

J:t Fosit-

o'- I '

MtiASiR BEyNaLxAr-^QSTaristirlxtx rure2uETt"l o a !." -''- veropr-ent, I aziRalaRi vo To$KILI

6 l.l. *Beynolxalq iStaristika elminin an qadim sahalorinden

.,^ir;;;"i;;;;;;; #'i clan "Bevnalxalq staristika" kursu bev-

;?#fi,.liJ..i'i;i m111;:miJ,:L',"1X1,:1ili'#'ili:va 'aztrardl

I sadi nriinuibarlari iiyranan elmdir- onun

predrneti diinyada. *"-"lii I:91:jll,'o!';aoJ1"'if '"ffiffi;fl l##ftfi#*iiffi ',ii jiiY"" *.i r

"ii "'

-i,i J."i,r"tir'-

iiliil ft ,tt?'ofrti,i-al,'"'n't" "t'tlv"rt"'n'n h'cmi' .t'.1!$.-{!p{'-

J-ak . ositaitri va ame{lisimlarinin yaridrlmast' istlladasr' mallyya

ilttitf .ti"i, rn*.udlugu-a 6lkalararasr/inteqrasiyada onlarden. istifa-

;:T;it;i; i"Lii u, i,"^oniLi harakarif havat savivvasi' . sahivvesi'

ir-riii'."atrovat(-iilkalarda iqtisf,'lfi{i-unasibatlar' xarici trcarat vo

s. ciddir. ) t'-'- rH"-,lli*"ro statistika diinyanln miixtalif regionlartnda va iilkala-

,ii"a'"".ltiii'oiJ.ii" f,"t"tiu'in savivvasi' quruluSu va inkigafi

*,"Xl'.l, ::lli:ll"li#",,verinavetirarkanBevnalxalqstaristika

"'kY"i' rr"tli *urt"i'nJ'n (miilahiia' yekunlaSdrrma- quruplagdrr-

;;. ;;;Jt, balans. cadvat ve s'), rivazi statistikantn reqressrya va

ilr;d;il ;.;ii;;';;,, isrifada edii ie prosesinda so-sial-iqtisadi

siistaricilarin hesabllnmast metodikastnr iazrrlayrr' -bu Eiistaricilarin

:[i:;di;ii;;,"' u"vn"t""lq mtiqavisalilivini ta'hi -Edlt' statis-

iiilil-;ili;iti trhnl",i"" kareqoriuili na aid (emtaalarin' faalivvat

.#i";'*. ;.|"l";lin. <iliim sabablarinin va s') beynalxalq tasnifatlar

hazrrlayrr. IDiinvr <ilkalarinin beynalxalq iqtisadi elaqatqd-ggriglendikca va bir

,"-"*ii-ii.^ tiy*i'':, i"tia pr'ostslarin qlobal 6-rqyasda. idara olun'

;;';1";l;i) *'r"randtqca bu proseslarin hallinda B-$I'nin. rolu arttr'

lh;i.,rdr re,:ionlardr \a ayrl'rvrr <ilkalarde ba5 vlran posial-iqtisadil'ffit,i.ffi; f;;iill',''"ii'nai'it'ncsi isa vahid metodika ila toplan'

ffi 1::;i,i.;,b#;ill:,::l::l*l jTHffi ;'Il,iji.,';;lli11,:"'ji.R"la rlrfonnasivanln lop llnmirsl:;':; i"';,;i; t'Jli",t"'r, uijtot",. institutlar va iqtisadr assosiasivalar

i,r]lri"i,,'i.., dtii nazdindo olan bu tagkilrtlarr slalistika sahosinda

rcraitdrktari funk>riara gtira iki qrupa biilnr'-'l-'-;i;ii;tik. miroaoiogiyas' i a

'miigahidalarrn rn proqnmtnt haztr'

lrt"" ;r;k,l;ii;r' Bura;-a-'kegmi$a faalil';at gdsraran statrsrika

Onlardan bo'tilerini ne20rdOn ke9irok:

§1.2.BMT‐nin irelidO deyndiyi kimt ikinci dinya muha‐s●tistika ribosindon sonra Milletler biFliyi legv edildi v。

orqanlari Onun evezine BMT yaradlldl Bu d6vrdon etibarenBeynolxalq statistikanin in‐

Beyne破 alq statヽ tika sahesind● osas fOaliyyet BMT_ye tabe olan

i譜1鰭:霊網留LRI精青ゝ温l淵れ義F:!『l朧&

奎総 L島盤雲群呼糧:覆F憲醐桜芸:趣OCun eSas soned her sessiyanin yekunlarina dair rnen2olordir ve lazlm

geldikdo ona muvaflq qetnarle do ol"′ e edilir

。91yttRI]野Υ√℃鳳∬#llЪ盤臀蕊f'籠琴lll橘¥

・9憮

iittF鳳総よ紺鳳ra mellsu駈 wd面n雨r酬0inki,an,yeni rnusteqillilik olde etmi,ve iqtisadi cehetdon zoif inki,af

織撤 鶉 F脳聾捕竃職mttf辟:Lk棚霊lttlClettЪ∬1鰤糖tt∫露naorlerin xe)li ttaldllnlsI 、o AB, loreindan 6z mittolqlorine

6

iotisadi vardrm etmak istoyi da sabab oldu AB$ vo onun miitiafiqleriii.rrri.Lr"-ii",i.,ikanrn k6mayi ila d0nya olkelarine vo o ciimladen

;'i;;tJ .*iutiit otLut.tin miixtalif itatistika standartlanm qebul

.,Ofi'"t-il U"y."f*"fq orqanlarl strristika ms"lumatlart ila ta'min

"i*rrr 'i"r,i"1,r"r. lakin'o vaxtlal diinyada iki miixralif ictimai

.i.il-iil '.r'r"taru[u bu probletnin hallina mane olurdu' Tasadiifi

a""iiJi fi. bela siatistiki yarandrqdan sonra Beynelxalq statistika

;;;;;,; neca tagkil olunacalr - bareda uzun miiddat miibahise

-liiiat nris va onun miitt"fiqlarl bu orqanlartn esas vezifasini statis-

,i-f. i"i"**iv*," hazrrlanmasi hanrr iigiin macburi olan standarllann

iir""t" "aiit"..inda giiriird0lar. Kegmig sosialist tilkelari (xiisusila

a" kecmis SSRj) isa iilkaler arasrnda tacriiba miibadilaslnrn va

rniioouit"titiuin ta"min edilmasinin zaruriliyini etiraf etmakla BMT

"r"l"i"t*i, itatit,ik informasiya ila ta"min edilmasini BMT iizvii olan

;ik";i;;l; t ixtiya'na verilmosini maqsadauyfun hesab edirdilar'

L;li; ;, qargdurma bir qader sonra aradan gotiiriil{ii. Statistika

[o*i".iu*,lntn tiivsiyyalarinin mocburi olmast prinsipi BMT-. iizvii

;l;;;Gi;;i; tecriibo miibadilasi va ma"lumarlann miiqavisalilivinin

i";rnin "ait*uti

istiqamatinda i9 aparmasr prinsip-i ila avaz- e-dilgi'- iiiuii-s'iuii.titu komissiyasinrn da asas i9 formasr l-2 ilden bir

""r.rian sessivalatdrr. Hamin sessiyalarda Komissiyanrn iizvii olan

iJvlarlordan Llava BOT, BvF, t,ST, Yunesko, BMT-nin arzaq va

["nJiu.ttiii*t t"*ilatr (Orfi) va s. kimi ixtisaslagdrrrlmrg idarelarin'

t oU"t" .u.trtt"rqi stahlsu ila Beynalxalq ticarot Palatasl, Sartast

ffik;h, ittifuqi*,n,n iimumdiinya togkitatr, Beynalxalq statistika

i""tit rtu, e*oifo iilkalararasr Sratistika institutu vo baSqa togkiletlann

iamsilcileri de istirak edirdiler.'-'-itfi'u"uJfrg"irrn ilk illarinda Stalistika Komissiyasrnm nazdinda

"*-r'.ilionla".i i?re xtsusi yarrmkomissiy4 statistika tosnifatlarl

iizre komita ve baqqa alt qruplar yaradrlmr$r'-'it"*iir" romi"liy*,ntri igi

-statistika metodologiyasrnrn hazrrlan-

**-rJo ujr,-uytt tilkalorin tocriibasini lahlil etmak, ma"lumatlann

-ri"""i""iiii"irl va beynelxalq standartlann yax$llatdlrllmasl vo zaif

i"ti#f "i.iiolkaerin

miui ttuiittikol*,no yu'drm etmak istiqametinda

heyata kegirilirdi.'--'sMi-nin Statistika Biirosunun vezifasi Statistika Komissiyasr iigiin

Uiittln -"tanff*, hazrrlamaq, metodoloji ma"ruzo va standartlartn son

tamamlama iglarini heyata kegirmak, statistika masololarlna dalr afr-;;;iGi;titi vo taskilatlann ra"ylarini toplamaq ve onla.n iglamel"

H";;il; statistikanr aparmaq iigin milli statistika ms"lumallartrtt

[j"-rq, if"rn"t va miixtalif nagriari hsy:\ta kegirmakden ibaretdir'-'uy1i'niir markazi aPamtlnln nazdindi'kand tasariifatl va amok

statistik、 indan elave statistikallin baoqa saholori ilo mOogul olan

b61meler in6vcuddur Kond tosorrurati v。 。nlok statistikぉ l ilo is0

BMT― nin xtsust ix■s“l"m"idarolo■ (BMT_nin Beyno!xalq o厖 aq vokend tosornlttn teskllatL Bcy:lolxalq Onlok Tikillti mo,=tl1 01urlar)

Statistika btirosu hetn do BMT‐ 1lin illik statistika kti‖ iyatinl, ayl:q

statistika bll‖etedni,i‖ ik demoqranya mecnluosini,Beynolxalq Ticaret

statistik¨ina aid illik mecmueni, nnilli llcsablar sistenli tlzro ‖lik

mocmtloni ve cari iqtisadi g6storicilori noor etdirir, BMT_nin illik vo

ayllq no,rlorilli ohaliyo satlr, sonaye, kend teserrtifatl ve neqliyyatda

i。91qもvvesi,qi,metier,milli gelir,maliyyo ve modoniyyot statistika_

sina aid rne"l、 lmatlar verirler

illik dcmOqrarlya mecmuosi,ldo ayrl‐ ayri 01ko10rill orttisi, ohalisi_

nin sり l ve slxllこ 1,dOgum vo Olim omsallan vo mini ohali siyahlyanI_

malarina osぉ en ohalinin to【 kibine dair mo"lumatlar verir

ヽ`illi hcsablar sistellnino dair 1lor il buraxllan mecln311ode ayrl‐

ayri

01kolordo mini rnehsul,miHi gelir,maliyyo, kapital qoyult:llar:,。 exsi

istehlak,6donio balansi ve s haqqlnda rno''lumat verilir

s。1と思 IF:d『猥 ::I」i11だ 1,い 践ywザ

賞:ザ≒ |`lalJ:;iol● ri ne,r etdirir Bu seriyalarin her biri statistikanlll mltxlolif

problemlorine hesr olunur Mosolo■ ,ヽ4 seriyttinda statistika metOdolo―

憎轟 温 11闘 獣 Ъrt:絆 路 ti温 1::a嘱認::ぴt騨 器 :Ilohali siyahlyaahllmasinin ke9rilmosi sahesindo ayrl‐ ayr1 61kolorin

tecrubosi ve ba§qa tipli mo''lumatiar verilir

ehali statistik、 l ilo BMT‐ nin statistika komissiyasindan olavo

BMT―nin iqtisadi ve Sosial surasinln Ohali sakinliyi komissiyasI

teriflndon do bylonilir Demoqraflya ve Эhali statistikasl 16'Ъ olorine

rehberlik eden bu komissiya diinyanin muxlolif 61kolorind● ●halinin

sayl ve terkibini,de甲oqra■k,iqtisadi ve sosial amillerin qars■ :ql:ola‐

qosini,muxlolifblkolerdo ohalnin sayi ve terkibine te''sir edon tedhir‐

lori vo onlarin heyata ke9ir‖ mesi neticesindo b"veren doyioikliklori

oyronir

Son d6v■ ordo Bey■olxall statヽ lka saheζndo regiond lqlsdikomissiyalarin yerine yetir● yi l,lerin hecmi ammaqdadr Bu baxlmdan

Avropa lqtisKndi komissiyasinln i,i daha bnemlidir Bu komissiyanezdindo Avropa statistiklerinin daimi foaliyyet gOstoren teskilati

yaradllmlodir 1953‐ct i!don bttlayaraq her il Cenevredo Avropa

statistiklori konfranslnin plenar sessiyalar:ke9rilir Konfransa rehbeFlik

BMT‐ nin Statis」 ka Koinissiyバ : ve Avropa lqtisadi Komissiyttslぉroind;f::i羊

Lヽ雷 罵 豫p‖ ql気山 Koll体Ⅲ州 ‖nレ哺 dm dkela

ヽ

島鑓R｀隠ilr鴛招謂lttPSI£躍IT°響凛:驚器

偽attd常鷺翡電rtaq Saq t。

.n bkad Kom`Jytt da 2、

d埼

露『

i鮒れl Ыkob‖ndo●“愚kaね」″yヨ面n kordnぉぃ1

掘[椰黙繊欄導鮮幡豊1:J感Bu記麒 1響躍 色鳳よW:1ぶ翼淵l翼盤‖

nSldli

Orqanlari da Beynolxalq statistikanin ayrl‐ ayn sahelori uzra bOyllk 1loF

muqayisoliliylllill te"min edilmosinO yOlloldihlli,dir Beynel、 alq Onlok

榊 奮|ぴ爵椰燃]灘

lo

dl=="1,dlr

ilFttri職場」Ⅷ計鳳認 観L慰汎 器

Tedqiqatlar institltl istiqametlolldi● r

棚蝋」錯聾ittil:鵠辮絆a籠

胤ハ‖id網織

醐!淵瀞鮪群艶職榊ξ犠0:1覇器鯨

む刺`租膳:ll躍『器:iぼTttLn雪肝」胤II

l iqtisadi ittiね qlar ve birliklo■

謂鱗躍li書雪1掛r繊鵠椰ぷ bf善鞘 qlttLだ

'ガn。ソ 翻mtt v…r酬田n彎血h鉤

rl.°mumi。お潤i hH,ain oH;li tre mettl din FkSperbr

12

Nezarat iigiin suallar

1 . 'Beynekalq statistika'kursu neyi 6yrenir?2. Kursun metodlan hansilardrrT

' 3. Beynolxalq statistika orqanlan hansilardr?4. Dtinyann inkiSaf etmig blkelerinde statistika neca teskil

olunmugdur?

II FOSiLBEYヽ OLXAI´ Q sTATiSTiKANIN TARiXi

14

善鮮懇濶 撻 1鼈梓幣1脚轟謝‖hkW丼

1魔犠焦T躙諸ξ遣輩:騰よ歯」FLnttdttn::猟舅ξl∫

」滉∬」抵「樅alralぽlttT樹 l:W誕場

ほ盟漱Isi::1‖111曲:l嗜I偲霜」デi鯰潔l:lllま|

::驚∬虚t」:ll‖I鮒TF毬摯‐ま:脚aT町1:l品 よ11ま11燎 1

刈般

attF警‖ ぶ 鳥 ξ鶴 器 ta面 ctt x面a gy面

"8睫bⅢ

胤∫昔:」織恩1:}普:蹴漁鳥:1響躍lttri:1器

翼翼還ill謂11柵:鳳智肥臀l』il選:11認rЪ‖=:点

壇薔器」

alttlttl意鮒

Sili鷹誌ilm緊濡驚r電蹴 懺P

llT:据襦よよ概雲譜駄朧 t∬胤:需:器離 :dl:T da

ohf)」理L∬籠まηh・■ITtti掘

81‐∬:龍r」

懲:籠凝詰思|

k°

霧出q悧

1:忠:a v。 蟷72d ndo Paeめ可qda k■‖a,

熙嘩濡黎‖i憮器紳患評l掛i∬

聯Bundan olave 1876‐ cl ildo ke9irilen Budapest konqresi ohnli siya1llya^

a!inmasinin mi¨ ir proqramlna yaxin olan proqram:, Paris kolltlresi

(1855‐ ci il)016m soboblerinin siyahislnl, Peterburq(18フ 2‐ci il)

Mi檻1螂i辮Ⅷ濡棚:脚胤盤鶴∬漁鳳hi』響

u監艦

Ci∫爛l『概1:

sellaye siy=hlyaahnhalarinin aparilmasinda nezerde mmlan bir sira

mo''lumatlar hal‐hazlrda da qerb O:kolorinde toplanlll, Mos● lon,ayti‐

ayri sahelerin, miiossisolorin, rayonlarin ve 61kolo【 in qar,11lqlI

olaqosihi qtymet:o■ direrken xammal v● InateFiallarin har“ :all daxil

()linぉinin bOッυk ohollllyyoti vat NezoFO alillaq 121:tldlr ki、 so,、 aye

sahai● tinin do(li(l tos:lirati nltilミ ●lriklorili losllifh(l ili 、a kl,ik soilそ tyc

1ヽ

醐1計撫糊却翻l輔瀧灘 il榔戦II犠鮒穏辮躙躙電

1898-ci ildon b∞layaraq ABs‐ da eVVelce her on ildon bir,sonra iso

her bes ildon bir emal edici sOnayenin, 1907‐ ci lldon sonra ise

盤響織場轟11驚‖柵l謂r"nγ お`面r ttu"b∞甲

hk:静t麗'潔」配l論機F:器蟹滑柵kd°°l10に。″

』l式蝋掃懺}孵‖鷺i醐∫鮒Ve y:こ1lan mettuitln hecmi,torpttin」 brelenlnesi tsu■ arl,kend

満掘計魁鴫卜M、 P肥電と認蹴湯1認

‐路宵:

h罵譜I糧ぶi電

:認プ岬f明1網観出111∫螺冊楡:

16

:『」]Istti露∴jⅢt獅凛捜11溜躍器獣li驚欄認keoirndi

「下 :「‐111lII:: ロ,| : 111じ xana t

Komlssiysinin xaici ticarot statも tik¨ nin dair 1931‐oi nd。 9n3nlnl●ilk mll,avirosindo xarici ticarot t9t1l lnanar:!l vahid nonlenklattlr■ 1

(SiyahSう hセrlandL

lvlin。 11。 r Birliyinill Statistika aparatinln yaranlllasi neticosindo

praktiki olarak sosial‐ iqtisadi statistika gOsloricilorin bcynol、 ュlq

nillqaisosi:lo kc9ildi 1929‐cu ildo1l sollra sonaye istchsahnH, flziki

hocnli indcksi 、o 1939‐ cu ildol、 iso lnllli golir ilndeksleri1lin

hcsablannl郷 ina、 1labclo mt!ltozo:l1 01arak valyuto hirslarina. ohali1lin

saylna, cillsi ifado ile mohsul istehsahna dair nぅ o'hinlatlarin no,ri1lo

ba,ianldL Lakin bu dOvrdo oss dltlqot nll文 tolif Olkolor izre statヽ tika

materianarinln sadoco yekunla,dlrilillasina verilir,bcyllol、 alq soviyodo

onlarln milqayisoliliyine iso化 ohonliyyot、 crilirdi

::ふl:Fl鰐滉ぶ出tc認6=」

11輿サ認dW糧l置

"“面kmnhい a■ 翻キw出lllWf∬謂計

b

器1鳴:弔翼■n器∬「調器‖q踵1」絆黒1鑑ギ:よi竜魁彗器犠i∫I辮

l七

ユl轟l樹i'11留iR臓1。罵1著lP讐憲棚

a::lntrttl塘譜需0肝里rgamiaξ ttliぶ出a鳥槻

潔:'鷲翼::1::写慧Lll:|。鮒蹴:ζγ蠅職1。ml鳳::二:i:驚 :

地獄鯖騨鐵撫郎IM、戦beynolxalq losnifatltt ve nonlenklattlralar i,lonib hazlrlanirdi

Altmlolncl i1lordon sonra Bヽ lT‐ nin statistika orqanlarlntn esas

f● aliyyoti dllnyanin bllttn 61kolorindo l19oi Ve statistika i。 lorinin vahid

stmdattlar izre ap釘 lmasina y6neldlmi,dlr Bu baxlmdan milI

蹴 粗 ユlξ電電 L騨 ■)gttPl品

F鳳 淵 nl為rT:憲

R『電獄器詳λ鮮1淵富器li阜鳳Tttan∬篇穐導ド器dkelein iqtisadl veJyyetillln ve tokalntiも nin duzglln q″ metiOn‐

■肝『

1紺『‖ダな血 °なRM°mm“w,Mm“s湖

"

IF。鋼T淵柵■ttI記欝書ll幽淵l

彗曲i誠斑L欄lh熱蹴暇瑞憮た。lu bi‖eten her γ nO,r edndl

富肝よ吼:∫T編1°:馬F燎猟群趣λttIS:竃l吼漏y壼1_in

鮒 IRramdO lqtヽadl S“愚 kりa ttd Ohn mosddOr tsぬ nnkぃ 鳳 l

lnstittltun sessiyalarl iki ildonbir dtlnyanin mllxtolif,ohorlorindo

ke,irilir Ayr:‐ ayri mesololori holl etmok o9in xtsusi b61melor

(SekS■ J→ VO Komks,Jar(mOSObn, 、sレ lk Statお dk“1セ rekomisya,demoqraflya b01mesi ve s)yamd:ldl

BSI metodologiya ile yan∞ l holll do statistika mo"lllinatiarlnln

topl"lm.nsi ve no,■ ‖o mo,浄 l。‖uかna g6rO llzun mtddot OsasBeynolxalq statistika orqanl rolunu oyllaylrdi Bu d6vrdo orada ohali

siyall:yaalininsinln proqramina, xarici ticaret statistikasina, pe,olorin

vo 61tinl sOboblerinin tesnifatlna vo statistikanin basqa mosololerino

lll。騰RI=L詣期i3W堺嵐£器七&.ぶギ掛鳳i=:配:

y°

癬:!温『 1漁曇i瞥型I‖]l温°1∫‖:‖ 11。 noz“ v。

me81椒 i冊用F:譜∫譜哩IItl価 v。

「ょ1‖ s“釧h、 ・

思:Ltt「 l口朧肌¶檄雰1:I翼背ZLI毬

lζ鳶魁y椒

t朧」ny器h31嘲

諸●・甑指dttb艦

度γtta網嘲lmu●yyon vaxtdan bir elmi konfrmsltt ke9irilir Statistika orqaniarl vo

灘i掘:鞠静鞘ll帯量11掲il翼講20

b6lme faaliyyat g6sterir:I . gemutli adnra riyazi statistlka va nszori'statistika camiyyati;

2. Statistika tadqiqatlan iizra beynalxalq assosasiya;

3. Reqional va gaher tasarriifatt iizra beynalxalq assosiyasiya;

4. Rasmi statislika iizra beynalxalq ittifaq'BSi-nun aga[rdakr filiallarr var:

1. Ekonometrika ittifaqr;2, Gotirlari vo rifaqr 6yranan beynelxalq assosiyasiya;

3. Ohali sakinliyini elmi asaslarla iiyranan beynalxalq ittifaq;

4. idaragilikproblemlarini iiyrenan institut;5. Riyazi statistika institutu;6. Standartlagdrrma iiera.beynelxalq assosiyasiya. . -1974-1984-cii illarde BSi-nun nizamnamasina yenidan baxrldl va

diivlat statistika orqanlannda onun temsilgiliyi daha da geniglondirildi'

1985-ci ilda diinyanrn ll0 6lkasindan BSi-nuu 1307 nafar haqiqi va

f"rri tizw, filiallarinda isa 1600 alim va 30 karporativ iizvii var idi'

Taasiiflar olsun ki, indiyadek BMT-nin iizvii olan respublikamztn

BSi-da tamsilgisi yoxdur.BSi-nun asas naqirlari aPaIrdakrlardrr:l. Beynalxalq statistik icmall2. "statistika nazariyyasi va tacriibasi" adh referativ jumal;

3. Beynalxalq statistik informasiya.l98l-c; ilda Vyanada kegirilan 3-cii sessiyada beynalx:rlq ticarat

iizra mallartn vahii rasnifatr, deklarasiya giistaricilari ve rasmi nazaret

me"lumatlartnt ugota alma[r, idxal ve ixrac tigiin iilkalari miiayyen

etmak tiivsiyYa olundu.institutun'xarici ticarat tizra kornitasi taklif edirdi ki, idxal edilan

mallal "sif'. ixrac edilenlari isa "fob" qiymatlari ila qiyrnatlandirmak,

mallarm miqdarmt "bruno" vo "netto" gakida gostamrek, mallar vo

6ik"l", tirt.' q-pla5drrmalan aparmaq iigiin 50 iilka miiayyanlagdir-

metrlr. mattairr airvlatler arasi harakitini iiyramnak iigiin gornilerin

va vaqonlarrn yoljurnallartnt tortib etmak lazlmdlr'' -

st"'ti.ilt" ri*olologiyastnrn takmitlogdirilmasinda BSI-nun rolunu

avrrca qevd etmak lazrmdtr.' 1983-;i ilda Bernda keqirilan 5-ci sessiyada pegelerin tromen-

klaturasr tdvsiyye edildi. 12 biilmadan ibarot olan bu siyahr 6l qruPu

va 199 peqeiin (megfuliyyet) niiviinii ehata edirdi Bu senedda

t6vsiyy6 ;dilirdi ti, mfudiaater zamant konkret. peganin sayesinda

u*oJin nif, iizvlarini di qeyda almaq Jaztmdrr' institutun ttivsiyye-

irrinu r.*"n igsizlari serbest ehali qrupuna aid etmali vo ev iglarine

ktimak edsn aila iizvlerilri ayrrca giistormak.iilkalar iizra igsizlerin

my品驚首TI::I舞 11]ま理想精鵠耐W留電:syyO dd

ki, rcnt■ sohin ve istiqrattlarin buraxl11,i vo udu,larina dair gtilldolik

uoot ap.●111laq,konversiya statistik“ inl(qiyn1011i kaこ lziarin sayl,doyori

vo konvcrsiysinin neticolodn)ve bijalarda qiymo■ i kaこ lzlann horo―

k01nt(SOhm kttiahnnl mebloこ inl u9。 t hlzini,Odenilen kaglzlarin

m°

腎諸軋橘i猪:Fなr篤》1』淵:魔llF鴬l:11:[1等∫驚saireyo dair hc9 bir qerar qebul etmiF Ve tOvsiyyolor vennir Onunfoaliyyoti sessiyalara menlzolor hazlriam.2q,diskusiyalar, te,kil etniok

ve sessiyalarin yckun:arinl i・ institlt B(lleteni''‐ do no,r etdirnlokdon

ibaretdir

Llゞ れut 6z fo詢 ″yotllli snktka 10 m。,ぃl ohn ba,qa beynelxJq

toskilatlarla olaqolondirir

§2.6.Uぐ ot'o sta■s● ka i§ lo‖ nin Azerb.tycan Respub‖ kas1 6z

“′ヽz゛ rbaycan Rcspublikaslnda beynelxalq praktikada qobul edilmi。

sintistika sistcinillo kc9irilnlosi llaqqlnda" 1l avqust 1992‐ ci il tarixli

xtisusi ibrnlan vcrnli,dir

RcsPllblika prezidentinin bu fonnanl heyata ke9irmok 19in

Azorbaycall ltcsl)tlblikasl Nazirior kabi1lcti 8 dckabr 1992‐ ci ildo 653

nOn,roli 、Ost:si qo!ar qobul ctdi Hon,in qerara osason rcspublikada'`idarectnl゛ nill ,okinilloodirilnlosindo, iqtisadi isIュ 1latlarlll dori11lo,diyi

,oraitdo nloqsod).61,Iti sosial siynsetin iloyata ke9irilrnesinde, Azorbay‐canin beynolxalq olaqolorinin gclll,londirilinosillde vo dinya birliyino

M鷲 ミ ::驚:■罵 腹 ξ蹴 鷺よ 盤 ‖ ヽ瑠 躍 澪器 鎖

Ш

1994‐ct ildon sonra AzorbayOan Respublikasinda MHS― nin tetbi‐

織縮∬鮮犠贔鷲界蠣鮮識1罵測溝i

idaFeled,Beynelxュ lq statislka to,knaJan ve bu mosalelerlo mo鍵 μl

olan diger tolk‖ atlar‖ o omokd→ h薔 :geni゛ Ondirdi,‖ kin mthasibat vo

statおtib llesablamalarini bttar iqtisdiyyau loFallnO uyか n olttq

lo,kil et轟oyo''bttladl

S2.T.Bcynalratq statistikntn .Statistika elminin yaranmasr'. forma-

;;;ikiil;;;, r'iisusi xidma- h5ntast va bevnalxalq miqvasda yavrl-

tilirn f"*siyy"ttrr masrnda xiisusi xidmatlari olmul ;ax-sryyatlardan bir neqasinin adrnt gakek:

l. Sen,iy Tullin-yeni eradan .t'uJi5so-"i ilda qadim Romflda statistika

orqurna benzar ii'( ilul'utrr yaratdl, ri"iiriJ e^"n'.1-itt dafa *siatistika" temrinini iglatmigdir'

i. -i.p.i*.tt.n ( l7O0- I 765)-Statistikada cadval iisulunun asastnt

qovmusdur.q e. rtr"ri" iils:- 1833 )- slatitikada qrafik iisulunun banisidir'

.

5 Bvusino - slalistikada miiqayisa melodutlun asaslnl qoymu$our'

;. Xlls'iJr"o (I735-I809)-i<iirlavi hadisalara aid olan qanunauyfun-" ir"i"'r'r'""" t"iniyyatlarda aks olunmastnt agkar etmigdir' ilk dafa

"f"'r"q ""iiu'1, i5ini miigahiaa' yekunla;drrma va tehlil hissalarine

hiilnravi taklif etmisdir.I o"lf"u i 1694-cii ilda ilk tiliim cadvolini tonib etmi5dir'

i. ii.ri x.ir. 1 i zoo- Ieza;-mlltivvarqa belqikah va.ixtisasca.riyaziv'" y.rct tlt.,,iOi" Nozari itatistiLanrn va lasviri slatislika maktabinin

banisi heslb edilir.9. ;;;;;; itrst-lgqt) fransrz rivazivvatqrsr- "Biiviik adedlar' qmrir;-i";inini ilk bafa statistikaya (va liyaziyyala) o daxil

etmigdir.10. Q.ii;;;^t - statistikada "siyasi arifmetika" carayantntn yaradtctstdtr'

Nezarat 0$iin suallar

t. Bevnelxalo statistikarun tepk*ili haat d<ivre tesadiif edir?

i."iit wt", "irmvvi,i va B MT-ni n ix tisaslasdm lmry statistika o'gdn lan

hans ardt?' i iiiial.<alo strtisti*ann inkisafi ru n marhelolerini Siisterin.

4.aivne!.rati Statistika lnstitutu na vatt yanntb?

;.;';;,;;;;;,- i';;;1iii,",d' usot'w styktlka .ieteinin bovaetntq

ti-iihr^;yg* iurulmasntn meqsdi va xiisusiryatleri nden ibzddin

Hl FOSiLMiLLi Ve DONYANIN iQTiSADi RAVOヽ LARlヽ 1ヽ

OYRONILMOSI USULLARI

ζy意習熙ll聡齢‖鷺Il∬h路:‖背鷺網ll:謀1'お魚

§3.1.“ iqtisadi rayon" Bo'レ i xarici olke iqtisad911arinin lkrince

anlayl゛ l “rayon'' katcqoriy¨ : nl● xtolif v0 90x vaxt

‐m´Ю mm mHd』常r剛

::鼎勝a乱

尋l]淵dゝ

鷺i糧篭。

椰欄蹴繊くI:織鱗崚撒1欄idaro9iliyo malik hissosidir

lf;語il驀甫熙喜纂嘗島繊1椰棚4ヽohsuldar qtlvvelorin erttice yerl。 ,dirilmesindo ba,、 eren doyisik‐

likler proseJni 6yronerk,n cOtrai rり Oni∞dHlinnin ehemiyyodb。

"kdir Lakin iqtヽ

di inkisain mt¨ ir,or“ tinde rayonhraras:v。beyne破 Jq daqdo‖n coこran rayonlttdrilm、laz somerdi o‖ uttndan

器 Widqd昴 嘗a∵ nm畑 ∞山m面 b dη昴

ず

籠面 ょ

電騨:機掘I墨墓嘉鷲聾[蛸鮮器嶽湯∬薔1:織]鷺量Iまl抵器よ}1翼ま

"群

1臓灘l"mlo istehsal sahesinin yerlo,mesidir Bu komplekslor 6z mohsullarl

o■ larl heroketo getiro bilon 10biicoこ ral、 SOSial,dcmokrank、 ob∞qa

2●

榔I驚∬鮒 輔曇よか踏

爾11霧』器F鮮r融静購哺騨|

dT訳鴇 裁 酬 殿 概 棚 針t厖鉤 1。 ゎ"面 n dunmasl“ gO●

争認Fttξrll群ぶ咤輛

tよ

『

監淑mkmmF m轟 k

4 響:::1:i:普ξ:itfatfoal″yotlin lnklsaFlnln imuni so宙 yyoJno

gore:

ediv翼[]:i:[ittI:n:じ電:Ч昴1.1勇niP冨:せidar営11

tesnifatlandlrillr:

l Ucqar rayOnlar;

2. Zeif inki,afetmiO kend teserrufatl rayoniari;

3 Dur"n senaye(depreSSlya)rり onlart .4 1,l● nmis d電 ‐medOn rり onlani

5 Ayn dt,m“ dagllq rayo■ lar;

6f都縄鷲撚 [桐i[鮮鷺」器1

25

翻調課FЪ金早SlれIC謝驚ぽl』

「E緊 常s:Fぷ認

埒agidakl kate― qorlyaltta ay:11:lagl:。 klifedir:

1 4ヽohdud ve ya birterofli inki,aF edon rayoninr;buraya her hansl

mllhllm resurslari ola:l rayonl肛,habele,ay l16v2010ri vO b∞ qa rayonlaraid ediliri

2 Az ohali rneskunl"ml。 ,nithtlm FeSurSiara malik olan rayoniar;

gerね。品]鳳雪1港pittIユ;:ヽ意冦[],littnlla g。'1°

rlCldも n ∞agi1 9hn

4 4ヽo。こunuq vo ohali Ⅸinl probleinleri keskinlo,:nis metropoliya

rayonlarl

G6nlndilyti killli, burada ravOnlarin tosnifat1 6z6nemexstls ,oraitl。

(10bii S,Ⅳ et,9ay hOvzosi,mc,o ves)。 laqoli Ψ 鐘J「

Kend loserrtiね 11 20if inkisaf etmio rayonl釘 da iso kend tesernlfatl

istehsallnnl illki,.nfl ve modcmレ rtsiya edi:Inesi osas problem hesab

olunur ve s Lakin,iql`認 i cohotdon zeifink、 af etm、 bltin rり onl″ in

imuni problemi onlarda mu¨ ir sonaye ve s9sial infr■ truktuttnyaradilm、 ldir

Almall iqtisad91sl E Ditrix tosnif籠 1"m.●ya `ゃroblelll rrtyonlar''

anlayl。 1■ l da dttil etmoyi lolob edir(E Ditrich problemgebliete in der

Raumforchang―.`Raumforshung und Raumorolhung'',NIS,1940)Bu

ad altinda o loき v cdil“。si lazlm golon ami1lorin to｀ miri neti● esindOiqtisadiyyati zeine:llio rayoniari ne20rde ttttur Buraya, ilk novbedo

aqrtt problemi olan rayonlara aiddir Bu rayonlarada aqrar strukmrun

qeyri‐ tokmilli ve dtlnya bazarinln qeyri‐ sabitliyi neticosindo iqtisadiy‐

盤 ζttγ[鳳 lf雷 び 輩 :野乱 棚 Il瑞61凛

認 i驚品61kolor ll,薔 n hν irlndiqlari tbvsiyyolordo `ヽlilli lqtisadi rayon' anlayl―

01na bir― biri ile sl、 olaqodo olan ve biri o birini tamamlayan istehsal

saholorinin ycrloodiyl ora2i10rdon ibaret foaliyyet meydanl kimi baxlllr

JnF魁量き緊キlr鷺、驚繋F:れ勇譜驚ittL鰍:r脚犠rayonlann∞ nζldakl lPIolniり 11:‖ aq olar:

l iqtisadi cehatdon inkisar etnlio rayoniar Buraya istehsal:n

hoddindon,ox teinerkセ lo,diyi ve bunllnia olaqodar olaraq heddindon

讀lq urbanレ ぉiya、 o hor neお ro dt,On nnilli gelirin hecmi"iksOk olan

::t鳳鷲慧::守ξ聟:ξr躍謝i器計盤蹴ヒhり

“m'

2 1qtisadi cahetden gerido qalml,rayoniaF Buraya aiddiri

a)Geri qalml,kold teSOrrufat:rayonlarl Bu qrupa kend tesorrufati

saholori zeif inkisaf etlni,,ohalinin sⅨ hgl,her n。 おre dt,On milligelirin so、 1)γesI "ag: 。lan, senayesi ve sosial iniastruktrlan

26

1鮒鮮縦聾彎職嚇i勒螺ittI]‖蠍 樵 肌淵 l紺奮馴 犠a凛

zoinomosino, kadrlarin ixtisas so宙yyOsinin ttall dO,n10sine sobeb

olur,sonayeyo lazlm olall peoolor uzro yuksok ixtisasil mlltexossislorin

celb ed‖mosindo 9otinliyin yaranm¨ l iso omok mohsuldall=1■ ln

soviyyosini asatti Salr Bttun bulJar iso birlikdo rwonun ve yaregiolltln iqtisadi inkionfl tempini lengidir Bu u=ursuzlt:qlar dairesin―

don 91xmaq ti9tln kapital qoyulu,larlnll)nisbi soviyyosini xcyli anlr‐

maqla sosinl infrastrtlkttlran:guclondirnlok,ohalinin heyat seviyyosini

y■lksoltmok ve rayonun iqtisadi inkioafliュ l stlr'01londil‖ :ok olar

iqtisadi rayonun iqtisrldi inki,allni to｀ min cden ami1lordon birisonayenin inki,afldlr Sonaycnin inkioafl kond loserrtlfati ve milli

iqtisadiyyatln b"qa saholorinin inki,aFlnl to min etinoklo m■ li galirin

(bC101iklo do ohalinin heyat seviyyosinin)vo ln。 lgunu3コ nun, xidmet

srersinln ve sosial infrastnlkmralarin inki,aFlnl lo''min cdir Bele halda

nozere almaq lazlmdir ki, gerido qalml,rayonda sonaye mohsulununXIIStlSi 90kisi, hemin rayonun ohalisinin 01kenin blltun ohalisine

nisbotini oks etdiron xtsusi 9okiyo uygun olmahdir

Dinyanin iqtisadi olametler uzro rり onl∞dirilmsl milli rり onI∞ _

dlrma tocibesi ile bilav“ ito olaqedar olmaqla onlaFlllmumile,dirir ve

bir qodor do inki,afetdirir

BMT 9or9ivosindo dllnyanin rayonl∞ dlrilm■ l vo beynelxalq

qn:pla,dllll:alar cottrafl V。 lqtisadi baxlmdan heyata ke9irilir Bll

olalnot uzre dinya 61kolerinin losnif酎 1"dlrilm、1"aこ :dakl kimidir

a)COgrafl。 lamet uzro dllnyanin rayonlarl:Avropa,Afrika ve yaxm

Serq,Silnali Amerika,Latin AllncJk■ 1,Conubi sorqi Ve sOrqi Asiya

(Yaponiyanl dⅨ il etmoklo ve etmomoklo)vo OkCaniya

b)SoSial_iqtisadi olametior iセ ro dinyanin rayonlarl RIIsiya ve

Yuqaslaviyanl daxil etinoklo so:qi Avropa(ke9mヽ SoSialiSt 01kolori),

iqtisadi omЭ kd"1lq vo inkisaf to,kilatina daxil olan 01keler vo ba,qa

61kolor

Bdo q“ pl∞由rr naれISad b01md範 9ox imumi ddll“ na g析O elmi

meqsodlor i911nた olveri,li hesab edilir Ona gOre dO dinya 61kolorinin

xalis iqtisadi olmetlori tセ re qnlplttdlrilmasina chtiy¨ yarmdl 1958‐

1965‐ci illorde dinyant iqtisadi baxlmdan rayonllリ ーdirarken ehalinin

her neforine dt,on istehsalin hocmi vo milli goliin sev"esinO gOre

識‖囃珊赫∬魁:」銑謬鵠詰l轟漁「憮唱お1馴

bolim綱 6:

I sini■ her nefer● 200 don"ve daha 9ox milli gelir di,on 01kolor

Bur.tya biぬn Simali Amerika,Okeaniya ve bir slra

Q●rbi Avropa 01koleri daxil edilirdi

II sinif‐ her neforo 100‐ 199 dollarllq golir dll,on COnllbi Amerika

litittql(o Ctllaledon Argcnlna ve Uniqvay),Avropadan

28

okeaniyanin bir slra 01ko10ri, TurkiyO, Yunanlstan ve

‐ 29

醐厭i縄鸞齢職蠍鮮麟::::lぱ::節 lld°

9J・

…Ⅲb・n mμ na g析→qmpいOmm_ndan

4ヽakroiqtis.ldiyyatln iqtisadi fealiyyet saholori uzre b01tl,dllnlimosi

鮒鸞繊「 1椰T器嘆t鰤1讐嚇

難椰靴i盤職鰈 鸞sahosilldoki tochibolorilli 6yronilnok 9ox vacibdir

Beynolxa!q iqtisadiyyatda 61ko anlayl1lna yainlz dbvlot adlananerazi vahid10ri dcyil vo l、 oin de d6vlot olmayan, lakin sorbOst v。

miistoq‖ iqtisadi siynset yerititloklo 6z inki,aflnin sorbest statistik

t190tunu aparan bo'2i Ora2i vahidleri do dttil edilir Buraya Frans■

:鍔k£

1詢驚醤】よh胤

1懲°靴藷FwT::1::「器観

oinlasalar da beynelxalq iqtisadiyyatda ayrlca d6vlot kimi g6"ぬ 16rlor

Dinya bankin111 1994‐ ct ilde apardig:tosnifatda inki゛ af sevlyyosine

g6ro 209 dOv!oi nsatldak:kimi qruPI"dIImIldlr:

卜ci qrllp:OhJlnh her nofodne 725 donardan az OMMヽ tehsal

edon,hoytt so宙yyoJ"att dan(64d村 おt)dkder(10W‐ incOine cotlntries);

2‐oi qnlp1 0hJhllll hor nefo‖ no 726‐2895 dollar OMM istehsaledon,gollH ora soviyyodon"aこ 1 01an(66d6viet)01kolor(loWer middle‐ income cdountries);

3‐cu qュ lp: 3halinin 1lor neferine 289618995 dollar UMM istehsal

cdoil, goliri orta seviyyedOn yuxari olan (35 d6vlol)

牛ci qm「 8簾鷲孫

`Tl爵

よlζ鵬 ∬ 織

i:よ

。MM ttehsJcdon,gell soviyyosi yllksok olan(44d6viet)61koler

(highincome cdountdes)C。こran cehetdonン●ksok geli seviyyosine nlalik blkolor Ameri_

kada ve Qerbi Avropada,"aこ l seviyyoli blkolorお oA■ikada Sax"a‐

dan cenubda yerlol● n ёlkolordir Ke9id iqtisadiyyatina malik ve inkisafetmokde olal1 61kolor goliri ora so宙yyedon"電 l Ve yⅨ an Olan 61ke‐

ler qnlpuna daxldiJor La● n Amc‖ k¨Inin,Asiyanln vo 01ob serqinin

30

:職鷲肥酬 Ll鶏ЛiiFl群1胤悲乱:鸞も:嚇ぎ

直彎轟嘗棚灘鱗ガlil鞘梢串velttI墳耀輩堂1詰l芳]lif稿盤r‰C:驚

IFこぶyよ冷鮮1

Rusiyanl, Morkazi ve serqi Avropa olkolorini vo kecmi, ““

bl

zonasina"daxil olan Olkeleri ayrica byrenirlor

0`2aret t,こ n suallar

l 力″Saψ ″/ο″・″認'「

7

2 ι々おョどんγの力″″ゎ"′

″″′εoa"力θュ,a/9αηr/ar ιaυ apani■′3 D昴y●″′′ぉお考″

"″″′‐7カ77ル″'″“

レタ

IV FOSILBE■NeLXALQ STATiSTiKADA QOBUL EDiLMis

iQTiSADi TOSNiFATLAsDIRMALAR

§4.1.Beynolxalq iqtisadi Beynelxlll ve ayriCa dOvlet miqyな In‐

To,n ifatla§ dirmalarin da inteqrぉ iya proseslorillill iqtisadi proq―

m町 Ⅲ…

…磁棚 濡 attLl:Ⅷ 留 R謂

sistcmlosdirilmesi,tehlili ve istifadesini teleb edir Belo mo''lumatlarin

hoddindon,ox olm、 l onlarin nilleyyon lneqsedo xidmet edon konkret

OX,ar 01anlot(lqtiSadiyyat saholori, omteolor, fealiyyo(nOvlori, ortti:

鋼 哩 IttfT轟 1退詰 嶺 EllSI猶 咄 陶 1温「 潔 」;:tST篤olan belo staildartlara es¨ on apanlan qrttpla,dlnmalar iSe tosniね t

adianlr Dtlnyanin mtlxtelif 01kЭ lerilldo Oz tolobl,rini odOmok ll,tln

職 写よ:iよ翼 響 為 :霜置 よ臨 筆 露 1駕l網『

=鶏よ器 誌

di tesnitttl∞ dlrlna ayrl‐ り●。lkelo■ o razll→ dIJm● imumi metodoloJi

prinsiplero os¨ on dllnya iqtisadiyyatinin inki,aflnl seciyyo‐ londiron

statistik infonllasiyani sistemlo,dill1lok t9un aparlllr Bu sistemi。 ,_

dillllo beynOIxalq ve d6vlotlorar"l tO,kilatlar toroflnden statistika

mo"lunnatlttlnin miq″ iSOIIylni to"min etmok■ 9in tesnifathr venomenklamralar(Siyah:lar)fOll::slnda h厖 :Jalr

Reynolxalq tesnifatlttdll.lalarin aparilm、 ina ilk cohd Beynolxalq

statistika konqrcsinin 1957‐ ci ilde Vyanada 9ag:rllan sessiyaslnda

edilmiodir Burada istchsalln imumi tesnitttl ilo yan∞ l senaye

istehsallnin tesnifml da tovsiwe edilnli゛ ir 8 qrup vo 34 silifdo■

baret ohn bu teslllねJ"ma 9ox p‖ mi市 (Sade)。 ‖u♪ ■9in prahlkad五

istifお o olunmad: Beynelxalq stttistikada istifade edilon iqtisadi

tosnifttlardan on qodimi fealiyyot sahelerinin tesnifatidir

ittf崎織創臨』『‐語乱attit織1la5:躍摯sinda J Benilon mO,こμliyyetin ttaこト

ddkl tosnifatini toklifedirdi:

I Xanamal istthsah

n TOrpaこ in sethinin istiOdosi:

III Kond losemlね t、

Iv Bュ l:q,11lq v● o、'9uluq;

V K"orilik:VI 4ヽincrallttln hasilati:

'ヽII Xammalln e'hali ve is‖ fadesi;

32

vIII Sonaye:

II薔餞驚1量嘗村l:r電驚温1:::よ賄Юb五 de dⅨ n dmttlal,

xH Silahil qllvV。 10r;

xlll ldareetmo;

Iγ淵謬属■y"りm"山

l BitК i,iliL me,"ilik Ve ballq申 1lq;

2 Dag senayesi,d∞ kaⅨ analar、

3 Fabrik‐zavod sonayesi;

4 Tikinti: .5 Neqliyyat ve rabite;

6 Konlmersiya miossisolori:

7 Mehmanxanalar ve fordi xidmetler;

8 ictimai x‖ ma Ve deqn tesiね tlttlrlね ЫInmeyon bttqa

xidmet n6vl● ri;

9 Deqiq:。 Snifatlasdinla bilinmeyon basqa fealiyyet sahebFi_

33

9 biilma,45 qrup va 94 saheden ibarat olan bu tasnifallagdrnnadasahalar awalki tasnifatlara nisbaten daha ardrcrl verilso da ciddiqiisurlar qalrrdr. Bu tasnifall4drrrnaya osasan rladdi istehsal va qeyri-istehsal sahalarini ayrnnaq galinlik tdradirdi. lr.tasalan: sarniginnaqliyyatr va ahaliya xidmat edan rabitanin maddi istehsal sferasrnada-xil edihnasi iqtisadi nezeriyvaya uylun deyildi.

1947-ci ilda BMT-lin Siatistika Konrissiyasrnrn ilk sessiyasrndae"lan edildi ki. tasarriifat foaliyyati sahaloriniq t"snit'atl ta'cili halledilmalidir- BMT-niu Statistika Biirosu ekspertlerinin hazrrladrgr belatasnifatla+drmranrn layihesi 1948-ci ildo ovvolce BiVIT StatistikaKomissiyasr, sonra isa BMT iqtisadi la Sosial Biirosu terefindan qobuledildi. BMT ilzv olan iilkalare tcivsiyye edildi ki. "Biitiil taserriifatfaaliyyati n6vlarirrin beynalxalq stirndart salaye tssnifalr" adlanan busanaddan iqtisadi iaaliyyat sahalerini tasnifatlagdrrarkon istifadaetsinlar. Bir stra iilkolar bu tasnifatdan istifada edarkon iiz millitasnifatlinnl hazrrladrlar. Homin toslifnta dair cind:rn istifada edaniilkalarin vo beynelxalq togkilatlarrn iradlnrr toplanaraq iirnunrileg-dirildikdan sonra 1958-ci ildo BMT Stitistika Komissiyasrnrn l0-cusessiyasrnda yeniden baxrldr va "lSIC" adr ilo rosdiq edildi. Butasnifatlagdrrmanrn maqsadi milli tasnifatlaqdrrnralarr ovaz ern:ak vemilli stalistik ma"lumatlann beynalxalq miiqayisosini ta"r'nin edan asasyaraturaqdan ibarat idi. 9 b6lme, 85 qrup va 124 vanmqmpdan ibaratolxn bu tasnifatlaidrrma 1960-cr iladek istif:rda olurdu. Burada dasahalari qruplatdlrarkon bir-birindan uzaq sahalar (maselan: ticaret,bank, srgorla, harakat etmayan amlaklara amaliyyatlar) eyni qrupda (6-cr qmp) b irla$dirilmi$i.

D6vlat orqanlan, maktoblar, teatrlar. restoranlar ra berbarxanalarrneyni biihnado billagnrasi nazari b:rrrmdan asaslandrrrlmanr9dr.

1970-ci ilda "Avropa Birlil,inda iqtisadi fa:rliyyetin asas sahatasnifati' (NACE) tasdiq edildi. Lakin o \:Lxt ayn-ayn iltirakgldiivlatlarin talablari arasrnda farqlarin rn<ivcudlulu hamin tasnifatrniimumavropa bazan <ilkalarinda talbiq edilnrasini mahdudla;drrdr.Hamin tasnifat 1986-cr ilda yenidan bir-rrldr va 1990-cr ildaniinrualropa baz err ,tilkalarinda tatbiq edilmasi qerarr alrndr.

N{tiasir talablari nazara almaqla BMT-nin sratistika tizra komis-siyasr 1989-cu ilda slhalarin Beylelxalq standan tesnifatrnr (ISIC)iigtincii redaksiyada tasdiq etdi va B\tT iiz\ii olan rilkalarda yayrlmaqiigiin t<ilsiyya edildi.

Yeri galmiqkan qevd edak ki, Respublika i.Nazirlar Kabinetinin 69seyh I dekabr l99l-ci il tarirli qararr ila tasdiq edilmig "AzarbaycanRespublikrsrndr ber nalxrlq praktikrdr qebul edilmig ugot va siatistikasistemina keqirilmasinin Drirlet proqremrna asasllnlrrq Azarbaycan

i-l

resDublikasl DSK respublik:rmrzdl istifada etmak .0qiin dziiniin

::i.ir*]i'Earyr"i n6',l.rinin ta"nifnti'nr (iFNT) hazrrll9' .. .^'U;i;;i; 'B'.;,;kalq staudart tasnifair (SBST) l98e-cu ilde qabul

"dil,#';;;; - ,eaak'"iy"sr miixtalif ictimai sistemlara malik

iori"il,i"'-if f i tasnif:rtlarrnr nazaro almaqla lartib olunmugdur' Bu

,'J*rirl,a"'.t* rn.iahida vahidi kimi miiessiia va idaralar' elava vahid

ffiii'H fil";;;ir'i*"*i gilrkanina esaslanan kiimekqi va texniki

v$id qiititriilmiisdiir'"-$B;:#"'iffi; t"s""tifnt faalivvatinin biitiin niivlari -

ahala

"fr;;;.il. B'r'turnif"tn I? seksiya'

'158.qrup .ve 252 .sinif

daxil

]iiiJ',ilii'l irar qiivvada olan seSr-aa e"maiedici ve daf-ma'dan

Hil:j;i, ;rir;iari daha tafsilatr ila Sarh edilmig'.1:erakaretmovan

#l".fk ilI;;;'iiui, "ia yeni vurtrn b6lt", kompiiteri

. sacivval an'

ii.* UOf."-i"_ii edilmig,' infoilasiya te"minatrni faaliyyat sahasi

kimi xiisusi diqqet yetrilmigdir'

s4.3.-Azarbrvcan Azarbaycan Respublikasr DSK'nin-hazrrladr!r

il;ffii*ffi;; iisTii u*'v"'-ve E' Hactvevlarcfindan tartib

trci editibtAvropa'Birliyiiqtisadiiaaliyyatinasassahatasnif:atlnrn iNACE) "inif

kod'na 5-ci saviyyanrn

artrnlmast yolu ila tartib edilmigdir' iFiT-nin tortibi zamant NACE ona

;d;^a.as;'gtitiiriir*u*ti' t<i, o' t it c-la milqrvisada- daha gen i gdir va

i"i* rslE'r. tegmak alava -orobltm

vaiarmrr' Xatrrl:rdaq ki' bu

;:;t{htiil i", iLi'rina' t7 s'tJiv"' 60 bolma oldugu halda ISIC-da

r"#;;;'1" i;l ';,iii, Nece -d" ilz qrup I a 503 sinif vardrr'

""er"Iu."*-i n-rpublik"tt DSK-nrn'hazrrhdrgr inuT-ya I 7'seksiya'

*i'.i;;]';;t';;p, sor 'inir va 556 alt

"inif.aa*il' edilmiqdir'

i;'["il; -*;,uiil"t'na" iFSt aengrdal' iie hissadan 'a beq

saviyyadan ibaretdir:I siitun: - Kod hissasi;

iisiitun: ' Faaliyyat niivlarinin adlart;

iifi;in tli,*il ' Beynalxalq tasnifatrn miivafiq kodlarr

iLii", r"i, harflori va '"q"tt"tt"

igara edilir' Birinci. saviyyada

*r"j""'"ar-*"qi" tar'n 'tirtal'n'n

uir harfi (A' V' S va s ).ila' ikinci

::H;ffi;ffi Jiun-uqtu ko.'tun uirinci iki harfi -ila' lll savivva

ilJ'fi.r.-;i; [.a", riitit"i-tii -raqami. ile' IV sa-vrvva sinif

[H;;i"-i;J,n birinci dilrd harfi il'a' v sevivva isa alt sinif

llfiliiiiltiii;;,;"i' insr koa" ilu ie*" olur'ur' I va II.savivryalar

;;;il;;;b;t l'A,ol'q teuivv"" adh alt seksiva latrn olitbasrnrn iki

i'"*i' "'ren. DA, SV va s ; ignr" glt'nut iFSt kodu dtildiincu

;iiy.d; Necs koao ila uy$rn gelir' Beqittci savryya rso

,"rpi6fif," iqtisadiyyatrnrn xrisusiyiatlaLini aks etdirir' Lrkirr\t('E

i5

tosnifatrnda serbsst kodla tesnif olunmayan iqtisadi falliyyat n6vlarisaviyyssindan xtrdalanan NACE koduna beginci raqam alave

edilmigdir. Kodun beginci rcqomi "O" olan halda altsinifa miivafiqsinif eyni faaliyyet n6viinii lasnif edir. iFST ham da"rili ve ham dabeynalxalq maqsedlardan titrii istifada edilmasini ta"min etmak iigiintasnifatrn III siitununda NACE tasnifatrnrn, IV stitununda isa ISICtasnifatrntn kodlan verilmigdir.

iFST-da asaErdakr faaliyyet n6vleri tesnif edilmigdir:A) Kend tesaniifatr, ovguluq vo megagilik (bdlma 0l-02);B) Bahqgrhq (biilma 05) ;C) Ma'dangrxarma sanayesi ve karxanalann iglanmasi (biilme lo'

14) :

D) E'mal senayesi (biilmo 15-37) ;

E) Elektrik enerjisi, qaz ve s. tachizat (biilma 40-41) ;

F) Tikinti (bdlma 45) ;G) Topdan va parakanda satrq; avtomabillarin va motosikllarin'

maitat mallan va $axsi o$yalarln ta"miri (bitlma 50-52) ;

H) Mehmanxana va restoranlar (biilma 55) ;I) Naqliyyat, anbar tasarriifatr va rabita (b6lma 60'64) ;

J) Maliyya vasitagiliyi btilmasi (biilma 65-67) |K) Daqrnmaz emlakla olaqadar omaliyyatlar, icare va kommersiya

faaliyyati (biilma 70-74) ;

I-) OSvtat idarasi va mtidafia, icbari sosial ta"minat (biilma 75) ;

M) Tahsil (biilma 80) ;N) Sahiyya va sosial xidmotlar (btilma 85);O) Digar komunal, sosial va fardi xidmetler (biilme 90-93) ;

P) Muzdtu xidmatdan istifada edan gaxsi ev tosarriifatlarr (biilmae5);

Q) Toxunulmazltq htiququ olan tagkilat ve orqanlar (biilma 99).

Belalikle, 17 seksiya (A-dan Q-dak), 3l aitseksiya (AA, AV ve s.

iki herfli kodlar), 60 btilmo (01'den 99-dak), 222 qrup (01l-dan 990-

dak) ve 503 sinifdan (0lll-dan 9900-dak) ibarat olan "Azerbaycan

Respublikasrnda iqtisadi faaliyyeti ntivlorinin tasnifotr "(IFNT) adh

sarokli sanad ahnmrgdr. Bu tasnifatda ehtiyat altsiniflar da nezere

IutulduEundan galacakda (lazrm olduqca) yeni fealiyyat sahalarini

elave etmeye imkaa verir.

$4.4. Omteelarin beynahalq Beynalxalq.statistikada.en-geni9 tatbiq

Iasnifatlrranomenklaturasr edilan tasnifatla5drrmalardan biri em-toalerin tasnifattdtr. ikinci diinya mii'

haribesinden eyvel Milletlsr Cemiyyatinin Ekspertlar Komitesi

beynalxalq ticarat statistikasl iigiin emtaalerin minimum siyahtstm nogr

36

etdirmisdi. Omtaelarin Beynelxalq Standan tesnif*r (Standard. lnter-

nationai Trade Classificatorion) haztrlanarkan tlrussel komruK:xana-

",1,i"'-.:'irt""r"rl osns gtitiiriildii lg50-ci ilda BMT statistika

;:;i"';;;-;;;i,ndan ta;iq edilan tasnifat "Bevnalxalq standart

irll,"i'i*rri"iJ'"isirr) uit"na"rldr' BSTT bevnalxalq ticareti

;il;rr#".il"tika ma';lumatlan ila tachiz etmak uqiin iimumi

""-ai. S"rnut*nlq ticarat ve elaca da Milli statistikada amtaalorin

;#il ;";tf";;iti t -ttt"n*ot, gox murekkeb ve-.miixtalif praktiki

i,l,iJj;il;-ffii;*t.it. uugt, isdir' Burada hell edilmasi laztm olan

;"* ;;lir';;h;riu q-ptiea't-oq iigiin asas alametin seqilmosi

""*,""r.-i":i tu},ur"tinin tisnifatr- arasrnda alaqa yaratmaqdtr' Bu

-".tfrti" aft+t qoyulugu bir slra statistik problemlerin- hellinda 9ox

".i"[ ofur. M]asalJn, ayrr-ayn dlkalorin xarici ticaretinin istehsala-;:."iJ;;;;;k;n ' .rt rtuiin va amtaalarin uvgun galmamesi

ucbatrndan lesablamalann naticasi da sehv altntr'-'-oiiir-. Uit oox iilkslarinda xarici ticarat iigiin amtealarin tesnifatr

,.*,f^ri"" Utirtiit amtaalar diivlatin nefina riisum hesablanan ve

ffiili;;;;;,;;u"iu .onrn., mahsullar iso eakiva s<ira va. davarine

"or" .*t i fr"l"Uf"^* mahsullar qrupuna biil[nilr' -Omtaalarin

bele

;;i;il;; ili"iri."*" 'n"rik

olmadrgrna giira mehsullartn ntiir afiq

ilii."""ia'.arlmuiini qutintulairir' bmtaalarin standrn tasnifrtt

;;"i;-i;;;;iorin i"inr"r iov'ri as"' gciniriil0r' Lakin isrelrlak

davari alamati da mahsullann sahclar iizra tosniiatrna liun uygun

;ri#. il;;", qiJa matrsutlan ham sanayeda 'a ham .da kand

i"."t"rr"i','ra"" 'l.i"ri.oi orrrn"' odur ki, anitaalarin diizgiin.. tagkil

"r""-r. "i"1if iJ saha prinsipini saxlamastdtr' Qida mahsullartntn

Ilil..J^i;;;;", lrna'iu*irurntr) saxlamaql3 amraelarin..istehmk

ffi#' 'ii; '."rri.tr" ia"nif"t'nrn ahqalandirilmasi miimklin olur'

rriif."fr""" ,"'.rfialerin rasnifarlarrnr uzla5drrarkan yaranan-getinlik-

i;;;il mahsulunun misalrnda nezardan kegirmak olar' Ma"lum'

;; tfi:';u}.';;trq kand tasarriifatrnda istehsal edilir va sanayeda

Jil;iii;.,{;;,#xarici dtiurivv'va eividinden tamizlanmie mahsul

i*"i i,"i"rfu "affir.

omtaalerin iasnifairnr apararkan eyni ad, mahsu-

i,," a"r,"ri"i" hansr hissasinin kand taseniifatt va hansl hrssasrnrn

lli"""i.'"i'J.rrr^i xiisusi iisulla'n ktimaklivi ila miiayvan edil i r' Bu

;;;'l"i',i l"ri'"iirt iifiin t"nuv" mohsullart qrupunun tarkibindaXt#tJ',i.if;'iui,..i*n,n e"mah" adu avrrca biilmani (miivqevi)

avtr-maq lazlm galir.":;A;;i; ?;"nifatrnr haztrloyarkan mahsullartn haztrlrq. daraca'

"i"." nJi" i*r-r"l, material, y"''tfob'ilut va s ) qruPun aynlmasl ila

il.?;;;;it -;t;;

problemiar qargrvo I lx rr' M asalc. ondad t r. ki' biidin

ffi;ril -u"r"'q,irpr,,

'yt't'nti nisbi anlayrgdtr' Eyni hazrrlrq

dorecosino malik mehsul bir saho 09in llazlr rnehsul,ba,qa sahe l1011n

ise y霞 lmfabrikat ola bilor Bundan elave eyni mehsul(lllesoloni d"k61ntlう, bilav“ ite istehiak 轟Ohsulu (yanaCaq)kiini, ba§ qa bir salio

●。●n ise xammal kimi istifado oluna bilor Un,,oker to型,par,a ve bukimi istchsal lnateriall kimi istif.ldo oluna biler Bcle hallarda mohsul―

larin hansl qrupuna aid edilmesi biぬn mi‖ l iqtisadiyyat bax:mindan

器 譜 ヽξ糧 説 i翼珊 :l:"胤 潔 IL諸 議 fI鳳鳳 脚

sal edir Bu me'yaFin qObul olunnl¨i evvelceden sahedaxni dovriyyo_

do olan predincdo三 lyarilnね brikatdan ve s)tosni偽 ‖

"1lrll潤

an

,lXarir

籠穿:翼詣糧網1僻∫驚I鞘織kanof bir“ ra sonve mehsull"t(krⅨ mal,Spin ve s)o9in Xammalkln■ tヽiぬdo oltlnur Konserv sonγ oJnin inki,1■ ile Ol"。 d征 。laraq

輔熱 鴨揺milli tosnifat:nda onlarin yerlerini rnieyyon edir

Ha卜11柁 lrda BSlT‐ nin BMT Statistika komisSy、 l toreflndon

』潔 ∬ irbri督轟 1ぢ

ib朧,Pi凱 よちlPiぷ

rTl構:

淵 ‖ I:Wぷ :l出B脚

罫

mq鼎根《驚

ittirail脚猟マ

潔 慨 鰍 _1器黒l鶏淵 :ふ ギ楓 鷲 青 蝋 l雹需 :器

“G:総ピ潔ふξぽ;総庸(肌]I糧嘗鮮ださ樹肌ξt碁edildi 21 b01mo,99お sil vo 101l olntee qntpunu ohao edOn GOsN

:潔モ縦ll塩:鳳gtttittt£躍:鳥ξ[el群棚 bl露驚「

∽d

i富驚犠l蹴鰍冨織酬 Fi撫糞榔

38

iilkalarin islehsxl va xarici licarat faatiyyatlarinirr elaqalendirilmasinitr;i,iin

"a"n goxmaqsedli emtaa Nomenklaturasrdtr' Hal-hurrda bu

rirr"rniutatn isO-dtn 9o* diivlat istifada edir' Bu nomenklaturalarda

aii, d"r."ali (raqamli) kodlardan istifada olunur' Milli statistika

oiqanlan bu iodia;drrmanrn yeddinci va sakkizinci darocasindan

istifada edirlar.Harmonizasiya edilmig tasvir va kodlagdrrma sisteminin ticarat iizra

nriixtalif alkalaiin xarici ticarat statistikasr ma"lumatlannln m0qayisa-

liliyini ta"min etmakla yana$r g6mriik riisumlarrnln artmastna imkan

varadacaodrr.' Ar"rb"y""n Respublikasr DSK-si bu tasnifatlagdrrmaya esaslanaraq

respublikamrz ii90n amtaalarin yeni tasnifatrnl hazrrladt'

6 4.5. llahsul niiv- Dtivlatlararast va bir diivlatin daxilinda in-

la?inin tasnifatr formasiyr miibadilasi zamanr iqtisadi fealiyya'tin naticasi kimi mehsul n<ivlarinin daqiq tasni'

fatlagdrnlmtq nomenklaturastntn miiayyan edilmasina ehtiyac. yaranlr'

Mahsul dedikda ictimai amayin naticasi olan daStnan va dagtnmaz

amlak, amtaalar va xidmat n6vlari baga digiil0r' Ona g6ra da mahsul

novlaiinin tasnifatr iqtisadi faaliyyat n6vlarinin lasnifatr ila uzlagdrrrlrr'

Azarbaycan Resplblikasrnrn DSK respublikamtzrn-iqtisadiyyatrnrnxiisusivvailarini naiara alaraq mahsul niivlarinin tasnifatlnl hazlrlayar-

kan Atropu iqrisadi Birliyinin statistika komitasi tarafindan haztrlan-

m,g u" tuibiqi b.. birliya daxil olan biittin 6lkalar terafindan macburi

olan SRA tasnifahndan istifada etmigdir.Mahsul n6vlarinin tesnifatr iki hissadan (ad va kod hisselari) va

sakkiz saviyyadan ibaratdir:0 birinci saviyyada harfkodu ila igara edilmig l7 seksiya;

0 arahq saviyyada iki harfli kodla igara edilmig 3l alt seksiya;

0 ikinci saviyyada ikiraqamli kodla igara edilmig 3l allseksiya;

0 iigiincii saviyyada iigraqamli kodla igara edilmit 221 qruP;

0 diirdiincii saviyyada d6rdraqamli kodla igara edilmil 503 sinif;

0 beginci saviyyada begraqemli kodla igara edilmit 946 kale-

qoriya;0 altrnct savil'yada altrraqamli kodla igara edilmig 2303 yartm'

kateqoriya;

0 yeddinci saviyyada yeddiraqamli kodla igara edilmig n6vlar;

0 sakkizinci sar iyyada isa sakkizraqamli kodla igara edilmilyartmniir lar

6z aksini trpmrgdrr.Azarbalian Respublikasr DSK'nin hazrrladrir mehsul n6vlartrrin

tasnifatr diirdi.incii saviyyayadak SRA tasnifatr ila iisrtista diiiiir.Yeddinci va sekkizinci saviyyalarda Azarbaycanrn istehsal va xidnretxiisusiyyatlerini aks etdiren, lakin SAR tosnifatroda sarbast kodlatasnif olunmayan mahsul n6vlari g6storilmigdir.

Mehsul niivlarinin tosnifatlnda SRA tosnifatrna. Hanrronik sisterna(HS) va Kombinalagdirilmiq nomenklaturaya (CN) kegidlar verilmip-dir.

Azarbaycan Respublikasr DSK-nin tartib etdiyi mahsul niivlarininlasnifatrnrn kod strukturunu sxematik gakilda a;a!rdakr kimi giistarmakolar:

Sxem l.Mohsul n6vlorinin kod strukturunun sxemi

§4.6.MosttuliyyOt Beynolxalq omteo vo ohJi stalslkasindan6vlorinin tosnifati maOguliyyet nOvlorinin losnifallna xususi ohe‐

mlyyet venHr Mo,ぃ ‖yyot anlay● l mteyyon

:こIttI舗 認 器 記棚g驚

瀧 電 lttt歯 鶏 1北mesphyya n6vle‖ nln 12 bolmo,61 qrup vo 499 pe,o(me,帥 !″yot)

noulnlln nomenklatlrasi toklif olunmusdu Bu nomenklatllrada osaspeoderle yan"l olJO(k6mokoう me,8il‖ yya n。宙o●lll do qeydo

almaq lolob olunurdur Bu sessiyanin t6vsiyyelerine osasen isslzliyi

middetino gOre bir hene,iki ho■o,t19‐ d6rd heio,t9‐be,hefto,al,1‐ oniki heio, bir‐ l19 ay,■ 9‐ be,ay, altl― on iki ay, bir il ve daha 9ox mid‐

dotdo i,lomeyonlor qnlpuna ayI口 !laq moqsedouygun hesab olunurdu

inま ittlt tb、 Jyye edirdi kち sヽレリyO dJr esas mo¬uma monbeyikimi siyahlyaalmalardan,hemkttlar lttifaqlari Statistik¨ indan ve sosial

40

sl[orta statistikaslndan islifada etmak laztmdtr' fr6v-lat' tr.aladiyya vo

faidi miiassisalard. tt"k 5u'ntt "li-tiiqav isa etmak da taklifolunurdu'

'"'?i,J" "irtr.irkasrnrn

1947'ci ild'a' keqirilan 7'ci BeynalxalQ

k"n;r'i;; ..*'r*sti'yy" qrupl"'rrrrn siyahrsrnt taklif erdi - I954-cii

ild;";;;trtl;; s'"i"Loni'onti" ' isa bu tesnifattn 7l vartmqmpunun

layihosi tasdiq editdi'Masiuliyyat niivlarlnrn lasnrfalr iizra beynalxalq ekspertlar qrupu

l r;::itiidi cil,t"a" ilo *tggulivvtt niiviiniin sivahrsrnr haz'trladr

;.;ii;klti ;lunmug lavihov"a dlir moxtol if diiv latlor tarafi ndan

li,,a"ri.ii ir"ir"r, nazerd.n kegirdi. sonradan bu tasnifat Beynolxalq

il:;'ffi:il; d"t.t, d" genigl"ndirildi (2000 ma$gulivvat nb'rina-

;iT #"ffi;;i;titi"'inin i'"''s'vnalxalq konfransrrrda (1957--ci ilda)

;1?ilH'il;:;it; - oiqanlan

. bu' t"snifair bevnalxalq standan kimi

tiivsivva etdi. Tirvslyya eorrdi ki' ahali' siyalrryaahnmalartnda

ll^l'^iii I"""ii.ri. tasnifati' Bevnelxalq standan kimi istifada olunsun'

"';:$iJ,ir"":f;:ili-"rq si*a'n rasnifat'inrn iimumi sxemi

bsaErdakr kimidir:aid'Nsn"S"rt o-p 0 sarbast texniki va qartgrqpegalar'

ii. il Ad I Direktorlu va ali inzibati kadrlar'

iii. 5.*.i-i, z. Daftarxxna xidmotgilari'

in esas qruir 3. Ticarot igqilari'

i: 5;;ffi +. runa taiarriifatr iggilari' bahqgrlar' ovqular'

meqe sanaYesi iggilari'

V1. Osas qrup 5. $axtaqrlrr' va hasiledici sanayenin bagqa

igaqilari'

V . Osas qrup 6 Naqliyyat va rabita igqilari'. . "uiii-x. a.* i.i z-t. n";u#t"' va istehsai fahlalari (e"maledici

sonaYe va tikinti)w Ssas oruo 9. Xidmat sferasr iggilari''rii. 5t* ' q-p Magfuliyyat .n6vlari iizra tasnrtata ma ruz

lO. qalmaYan i;gilar'

nu tssniiataa harbi xidmatgiier tam ahsta olunmadrlrndan iimurnt

t"#;J;^I;;ilo uv""o rntiuq" kimi avrrlmrgdrr' L-akin. me;luliv'

;ilil;klti ol,n* B"ynulialq standarl tasnifatr nra$gulivvat

5;;;i ?;lttr;t-"*t''r"tinin -'e;vnalxalq...

standarr tssnifatr ila

l1il,i"i,o*iui:li,,':':l::lt,"l,lili:XJli:'l;1":1,i::Hf:i?,'*1tabiat elmlari iizr a mutaxassls

Iar. tibb ioqilari, iqtisadqrlar, ;;;;i"; '" rnadonivyat iggilari ile din

l?r*j.ri'Jy,,i ir"jpn 1ti q-punoi daxil edildivi halda miihasiblerla

hesabdarlar (daftarxana tggt'J'i-'q,,p'n"-; :ryir-ayrr qruplrra dr'ril

edilmislar. Bu tasnifat nuOun'u y"i m'qlni"' tno xidrnal edan texniklsr

:l:l':H;;'t"u"'i';!^'puno a",'-it cdilrni;dir

Megluliyyatlarin tasnifatl ap;rrrlarkon ayn-ayn gaxslarin sosialvaziyyeti da arlradek hall edihneyib- Bunun naticesinda miiassisasahiblori ila xidmatgilar eyni qrupa dmil edilnrigler. Ohalinin rniixtelifsosial tiplarini eyni meg[uliyyet qrupuna da.ril edilmasi galirlar veIrayat seviyyasina dair statistika g6staricilarini tahlil edarkan dahabiiyiik getinliklera gatirib gxarlr.

Ma9!uliyyat n6vlarinin standart beynalxalq tasnifrtr ila meggul olanbir srra ekspertlarin (meselan: T.V.Ryabugkinin) fikrinca sahibkarlarlamuzdlu ipgilali eyni pega qruplanna sahnaq diizgiin deyildi.

BeT-nin taklif olunan t<ivsiyyalarindo polis ipgilori ila musiqigi-larin eyui qrupa d;r.xil edilmasi da elmi cahatdau asrslandrrrlmayrb.

Ivlaqguliyyat niivlorinin Beynalxalq Standafl tosnifatlllr sonuncuvariantrnda texniki taraqqinin ta"siri naticasinda yeni yaranmrg pegale-rin tarn uQota ahnmamasr, oqli, fiziki arnak sahasinda pegalar arastndadaqiq farqin qoyrrLnamasr va s. tarn hall edilmamig masalalarin damdvcudlufu miigahida olunur.

BMT BOT-nin amak statistikasr iizra ekspertlari problem xarakterlibu masalalarin halli iizarinda iglamekdadirlar.

Ke9mi9 SSRi-da mailuliyyot n6vlarinin tasnifatr faaliyyat sahala-rinin tosnifah ila elaqalondirilarkon ahali siyahrya ahnmalannrn veba.;qa tedqiqatlarrn yekurliulnl iglayerkan geniq istifade edilirdi. Herbir saha daxilinda bu sahaya moxsus olan esas pegelarin adlan sadala-nr, hor pesayo aid olan baqqa peialari, isa "sair" qrupunda birlegdiri-lirdi. Konkret saho iigiin xarakterik olmayan pegalor iso hamin peganinasas sayrldrlr sahanin iarkibinda verilirdi. Masalan, toxuculuq fabri-kinde iglayen cilingar toxucular qrupuna deyil, metalgrlar qrupuna daxiledilirdi-

Miistaqillik qazanmrs Azerbaycan Respublikasrnrn DSK-nmmiitaxassislari biit[n yuxanda deyilanlari ve beynalxalq tiivsiyyalorinezara alaraq "Megluliyyot sahelerinin tesnifatrni' hazrrlamrglar.

Nazarat iifiin suallrrl. Beynelxalq statistikada en miihiim tesnifatlar hans ardt22. Azerbaycan Respublikannda hans tesifatladan istifade dilir?3. lqtisadi fealiyyel sahelarinin lesnifat, noce qtmrlw?4, Omaelein t*nifah ne ii1ib apanhr?5. Mahsul ndvlerinin kd sol*ttu! necdirt

V FeSiLMiLLi SORVOT STATiSTiKASI

fili、:IT:尋11;F霊響ζ:: 詰Iオ

書il]lililll謄

モ,淋欄 辮 驚 1離1露撒桐 蔦me棚認翼lF概肝脚鵠ve dn面k劉

"ょSadЮ劇“

面hお臨1首is:籍ま1齢Ⅷ為,出‖。J」 ぃ‖amok"m statlStk

instrumentariyani haz:Jalnaq;43

drツt認 ]fC輩1謡瑠 躍 獄 湯嘲 l111:Wil柵 古:H」n dum

muoyyon etmok ■9in t6romo g6storicilorin heSablanma metodO10gi‐yasinl hazlrlallltaq

Milli soⅣ Эti byrenmok bゎ(lmlndan konkret Olkenin iqtisadiyyatinl

xarakterizo edon gOstoricilor araslnda il erzinde yaranan mehsulun

hecmi,onun istehiaka ve yl=lma bolllnn,osi b6yuk ehemiyyote rnalik‐

dir Mohstllun hocmi ve onun b01●。durlllmosine da■ dtlz」 n mO''lumat

yekun gOstoricilorinin qar,lhqh elaqosi 9or9ivesindo oldo edile bilir

BMT‐nin tOvsiyyosi ilo 1993‐ ct ildon tetbiq o:unanヽ4HS‐do maldi

vo maliyyo aktivlori gOstoricilrinin llesablanm‐ lna dair bir slra meto‐

鰤 酔 蹴 l#翡

=l誕

よ :l:Ittrifttdi∬ l:鳳き&TI∬「

maqla)m61aflq resurs nOvlori ile cari omoliyyatinl oks etdirdiyigOsloricilor ar、lndakl qar,11崎ma olaqesine xllsusi diqqot yetirilmildir

Bu da Oz n6vbosindo MHS‐nin cari emoliyyat hesablarl vttitosile mi‖ i

sOp′ et uzlo k6mok,i codvellorin mo''lumatlarinin hesabat dOvnlndo

milli sevⅣ ot instlrlorinin istehsah ve yl:lml gOStericilori ilo olaqolon‐

dirilmesine imkan verir

eヽni MHS―do milli soⅣ otin hecmi VO qunIIulunun deyi,mosi lo

:星l甜設L::鵬訛]:電鳳増11誠¶胤常∫鼎鷺l盤

tal aktivlorin iqtisadiンγat sektorlarl ve saholori arslnda, habele g6tll‐

nlimt,01ko ilo“ qalan dinya"ar¨ inda nece bOlt,dirllld6"nt OkS

etdirir

Bu b01gu ya essli tramsfenlol,ya da qiymetlilerin,torpatl■ Ve

嚇憮鼎鰤獄il奮驀戦嚇JIW誦ぎ藻聞Itta鋼」訓韓鰤l讐 :∫醸鳳翼驚臨PaSSiVlorinin artlmina beraber olmahdlr Belo beraberlik ●●ticosindo

44

lqtkadiw艤 セre bttt6vLk●● lqtお

“

i feJ,yoin bJanda“ ●lm、 1

lⅧ書 i熊淋 酔li穏鋼 椒蹴需t認

aktivlarinmtivcudlugunuaks etdirangijstaricilar

aktivlorin

mOvcudlu=unu oks

etdiren gOstericiler

MHS― d。

k pitana

…

S・‐ 010 aid gOstOriCilЭ ‖n qar"l:qI:olaqoSi

罐1露I洲ぶ堀鏑無宙[潔]r電露LI]ly:』躍驚

●in omeliyyatiarla olaqodO her bif

45

釧勲職驚捕ド1温i鮒職i盤§5.2.“Fordi kapital''ve Yeni MHS‐ dO!。SOrnI偽 l vahidiOri,

milli sorvet konsepsiyasi sektorlar vo 01ke uzro blltOvillkdo

aktivlor vo P“ slv10r balanslnlヽ aЁ ldak!sxem uzre qurlnaq toklifolunur:

斃精

學'lhtti篭

織 鮮 籠 [掛 i鎚 静 ∬ 1[Denloli,01konin milli soⅣ eti 01kodo olan blltun tesOrrufat vahid10rinin

(SektOriarin)aktiV10rinin comindon b→ qa 01kol● rin xalis telbblorini

l器訂

a囃翡 lttLttFttf咄 電

m繹熟 朧 |

(mOhdudl∞ drJnlasl)baZar iqtヽ adiyyanna ke9erken vO b"qa 61keleJoq鐘,11:qll olaqolori geni゛londirorken ciddi ehemiyyet kesb edir

MHS― nin yeni standartinda aktivlor istilahi sektOrlarin “fardi

kapital''1■ l vo 01konin milli seⅣ etini to,ki1 9don oSas unsur kimi b∞ adil,tlit

Bttun aktivi● r iki yere bOiinur: .

1)``qey● maliyyo''akt市 lo五

→ iStehSal edihis aktivlor(AN l)Burγ a sektOrlarin istehsal

hesabinda Oz oksinit,Pan lstehsal prosesinin

mehsullan daxildir

b)IStehsal edilmis ak市 lor(AN2)Bura,a istehSal prosesinden

46

I -ci cadvalAktivlor vo lar ttalansr

Aktivlarinsiyahrsr

Omaliyatlar va saldolagdrrrcrmaddalar

Passivlar-iihdaqiliklarin siyahrsr

l. l. Qeyri-maliyya aktivlari:1.2. istehsal olunmuglar;1.3. istehsal olunmamrslar2. Malivya aktivlari3 0hdecllikler

4 Fordi kapital(1+1‐ 3)

b電淵鶴冊鶴志:1櫨響11おn lbaradr

esilittllililIII様翠]illrl:11‖ lil:II曇亀詳

47

鱒I量蝋lif鸞紺滋驚i漱補ば》

違穐ギ騰T」 り`1,ぶlil蒲撫鮮|

SORVOT

Malivve aktivlori AF

ヽヽ 1=

Sxem 3. ]lilli sarvata daxil olan aktivlarin asas qruplart

5. YaSayrg binalarr (AN.l I I l) -Buraya tamamila va ya asasan

manzil kimi istifada edilan binalar (oaunla alaqadar olan qaraj va balqa

ktimakgi tikililari da da.xil etmakla), ev tasarriifatrnlir daimi yagayr5

veri kimi istifada etdiklari iizan evlar, barjlar, sayyar evlar ve furqoner lar. habela yagayrg binasr ila eynilagdirilan tarixi abidaior

daxildir.Yarrmqrq binalar va ya.gayr; evlarinin tikilmasi iigiin sahalarin

Tasni fatlaSmarun daha da inkiSaf etdiri lmasi iNn taklillor4,

tomlzlonmesi xorclori do buraya daК il edilir

6 Sair bina vo qurぃJ譴 (AN ll12)‐ Bllraya qeyri ya,ayl,binalari

vo qurぃ larl d継‖ed‖ I7 Qeyri‐ ya,ayl,binalarl(AN ll121)‐ 3uraya y"ayゃ binalanlldan

olavo bllttin qalnl,binalar(qur夕 Inuli terkib llissosi s.nyllan qurこ ular Ve

avadanllqlar da dⅨ■cdlmヽ)、

tikinti nlcydanHun vo h核 1‖ annlasl xorc―

lori vo qcyri yasayll binぉ l ilo eynilo,dirilmi,tarixi abidolor aid cdilir

8 Sair年 1,こ口lar(AN ll122)‐ Bl:raya ya,ayl,blllalanndan bttqa

moqsodlo「 tlctill istifado olunan bi,lalar、 onun nicydan9alari vo kanali‐

zasiya111, 1labc・ lo kti9olerill lonlizloll:nosi xorclori daxildir Y"ay:。 Veqeyri‐ yasayls binalarina uyぶ llnla,dl111lnayan(cylliloldirilnl● yon)tarixi

abidolar, t(:1lellor Vo faydal: qazint!larll1 91xarlinlasl ilo olaqedar olan

b"qa qurLular da bu qnlp.l aid cdilir Su b.ns:llasl ile olaqedar t6k● 10n

torpaqlar dainbalann tikiln,osi ve toTaこ 口l y篠 ,11等drllm、 1 10olaqedar xorcl● rtopaこ in d゛ oゝHno da、 il cdilr

9 Mayn、 oa、,adanllqlar(AN H13)‐Buraya n"liyyat m■ :n:an

ve av.ndallliqlarl(cv toSOrruね tl teroindon soll istehlak ■9tln oldoedilonlordon basqa)aid edilir cox da baha olniayan vo nisbo10n sabitqiymetloro oldo“ ilen alo,lor、 ol alollori,bina vo qttrぃ Jann ayrilmセhis,,si olal、 lna,ln●o aVadanhqlar istisna edilir

E、 losern」 fatinin son istchlak tlctin elde ctdiyi lna,ln 、′O avadan‐

1:qlar aktiv kinli nozordon ke9iriin,ir Oniar `｀ llz■ln nitlddot istifadO

cdilon istehink:1,allarl''qRlpuna daxil cdilir

10 Noqliy)'nt aVadain1lqlarl(AN‖ 131)‐ Btlraya ohalinin ve yuklo‐

rin(ヽ '00b),cktleri)da,lnmttl■ 90n istiぬde cdHon a、 ,adanilqlar aiddir

Avtonlobil.gomt dOmiり。lu ina,mlarl｀ ′。qurこ ularl ve tramvay,hava

genllori, kosltlik goiniler, Inotosikllor、 、.e10sipedlor vo ba§ qalari

buraya daxildir

il Sal ma,in vo Nadanilql肛 (AN ll132)=O biH qnlPlara l● 1olmayan n,asin ve aVadanllqlar bu qrupa daxil edilir

1 2 Beceriloll aktivlor(A〕 ヾll14)、 Buraya tOsilihat vahidlorinin bir

b●a nozaroll 、′o inesuliyyotindo olan ve idare edilen bala ve std

almaq,daltlcl qivvo ve ba゛ qa ineqsedior t1911n iStifado edilon mal qarち

meyvo baこ lari,lulinlikler aiddir

13 Bala ve sid ain,aq, qo,olu kimi ve basqa moqsedlor ●9inistittde olunan nlal‐ qara(AN l1141)‐ Buraya bala, sid ve bttqantehsulu Jn,aq■ 96n becoHlon(sttlanlan)cins mJ qara,qoyun,keoi,qu。.oJη P s heyvanhr,habcle qooqu,cdl ve bttqa m。 ,コ liyyo■ or

t,in istifado edilon hey、 'aniar aiddir

14 0ztin,ltikler, bar 、cron 、o defolorlo nlohsul vcren ba,qaphnt¨、alar(AN ll142)‐ Bura)a nlehSul alnlaq O,in becerllen

50

iiztmliiklar, meyva afaclan va kolluqlar aiddir'15 oevri ."aai .t.. kapital (AN. I t2.1-Buraya faydah qazrntrlarrn

l"sirvviti] p-q^m ta"minitr, avlancoli jT-r1 ciq orjinal' .badii ve

i'.Ju.'.r'n"i'u!.,rJri, habela bir ildin artrq miiddate istifado edila bilan

oevri-maddi os:rs fondlrr aiddir'

16. Faydah qazlnlrlarrn kaifiyyatl (AN l1211--Buraya neft' qaz va

rll..o" f"ui"l, qllzrrrtr yatrqlarrrirri'kagfiyyatrna gokilon xarclarin dayari

;ii;dtiir. Br' *ur.lu,u Ii,enzil'adan ivvalki va lisenziya xarcleri'

Gf,yy"i qLmasr iigiin, habeli aero va ba.rq! gekiliglar iigiin gakilan

xsrclar vo s. aiddir.17. EHM-nin proqram ta"minrtr (AN l122)'Buraya mairn Pro-

oramlari sistemlira tarUiqi proqram ta"min etmak iigiin lurm olan k<i'

,iakci materiallar, proqlamirrl; tasviri aiddir' Buraya haztr Proqram'l"r*'rotrn oltnrn^r va 62iinda istifada etmok iigiin haztrlanmtE-proqram

ir; *i.uiirt qufilrn xarclar (agar bu xorclar btiyiikd0rsa)' bir ildan gox

.iiiJrta" isiifadasi nazardi tutulan ma"lumatlartn kqmpyuter bank-

iairnrn aldo "dilmesina

gakilan biiy0k xorclar aid edilir'

18. Oriinal. badii' incesanat ve aylanceli janr esarlari (AN'l123)'-

Burava or'iinal filmler, sas yaztlarl, alyazmalart, larciimalar' ylzrlan va

teatr iamaSalan g6starmak iigUn modellar' radio va televrzrylr Proqrrm-

irn, -rlt i;.fiti9lar, idman tadbirlari, badii va incasanal asarlari va

s. aiddir.- i9. Sui, qeyri maddi esas kapital (AN l l!4) -Buraya istehsal prose-

.iniu i.tlfoalti sahibina vo sonuncu dafa lisenziya veranc- xiisusi hii-

"r" ".rm f""l*, saydr vahidlarla mahdudlqdrrrlan yeni informasiya

l"iii"rri uiiitrr, vai- aiddir. Bunlar tachizat materiall:rrt va agyalart'

Uitnirr,,il iglari, ba;qasrna sattlmaq iiqiin. hrztr ..tna"ntrtlatlan va

"-i".i.il oi*to'.air. Lr6rlat turafinci"n sulan:rn biitiin ehtiyctlar' (o

"mjra", Ju ott " iigtin xiisusi ahomiyyati olan strateji materiallar'

buEda ve b:rsqfl amtaelar) do brrrayl d:rxil edilir'

iO. Sirrn.rnit illar (AN l32) -Buraya istchsah qisrnon b:rsa 9ahr1r$

va adatan soruadan e"mal edilmoyan ba;qa vlhtdlora -ven'moyan';;;-;; hut"tit v"r;5rnurni9 olan va galacokdo harnin istehlakqt

iJ"?i"*., iti"rrtrh iavam etdirilocak arntaalar va xidmatlar drxildir''-'ii. e"""tit* aktivler iizra bitmamig iglar (AN 1221) -Kommersiya

maosadi ila yalnz kasilmakla elde edilan mahsull fllmaq uqun

ir"rl,*f"t* tdri, bahq va s.; becarilmasi, yalnz mahv edildikdan

;;;J;i ,"iun ug-lu, va bagqa bitkiler va dafalarla bar veran

,"ttini"t-r.is U""arilan aktivlar bu qrupa aid edilir'' ii. Suo biimami; iglar (AN' 1222) ' - Becerilan aktivlarden ve

*iai1rf"J"n Gqa iste'hsalgrlar torfindon haztrlanan ve ya yrfrlan'

5l

lakin adoton sonradan e"mal cdilmodon b∞ q“ina satllmayan,gOndori_

lmeyon v,ya VCrilmeyen emteoler bu qnIPa aid ed‖ ir

23H21r mo''mulatl肛 (AN 123)‐ Buraya 潤。ton ahndttl kimisaticllara satllan omtoolori do daxil etmoklo satl,a v, gOndOnneye

hazlr olan hazlr omtoolor daxildir

24 Allb― satmaqむ 9〔in emtoolor(AN 124)_Buraya allci mlosisetorof11ldon sonrad.In e''mal edilnloyon topdan vo perakondo sat:。 ■90nelde edilen omtoolor bu qnlpa aid ed‖ ir

25 Qiymoti‖ er(AN 13)― Burγa os¨on istehsal ve istehlよ ■96nistittdo olunmayan, vaxt keodikco qiymotinin artaca普 1(her halda

2almayacatl)ehtima1 01unan, pislo,meyen ve doyer chtiyatl allnlbsaxlanilan istehsal edilen aktivlor bu qrupa daxil edilir

愚鳳β聾鯉野n∬¶hf認1#ゝ脳∫癬ド駈席:尋Iqiymetli metal ve d"lar bu qnlpda birlo,dirilir

27 Antikvtt me"mulatlar ve b"qa incosonet esoriori(AN 132)‐Buraya incosonet osorleri kimi ve antikvar mo''mulat kimi tapilml,

,oki1lor,1leykollor ve s daxildir

?鶴減熙襴慇押器翼雛1%設

:篤:11曳僻酬f網鮒瑠塩1理r羅肥臨F釧誕yax011a,dlri111lasina 9okilon xorcior do bu qrupa daxil edilir

30 1stehsJ edilmomヽ mddi aktiVlor(AN 21)‐ Burりa tObiotde r"t

請 撼 醐 域 財 種 鱗 鋪

lsurahet 69in γnim'VO onllnla olaqedar olan seth sularinin 6灘

"vebasqa saholor daxil edilir

滋』総蹴;1錯判l踏二乳冊響‰1織21y)a‐

:淵1

52

嘗胤tl::nittι篤盤:。鳥燎獣雪]口‖認駅驚

翻辮 蠍 掲

守L癬箭雌 Jれ鮮

miimktin olan ёlko orazisindoki xam mc,olor vo ballqll sular aiddir.

41.Su resursian(AN.214).‐ Buraya sulu qatlar ve ycraltl sularin

ba,qa chtiyatlan daxil cdilir.Bu rewrsiarin azllこ1 0nlarll uz。 五nd6 Sa‐

hibkarllこ l Ve bu hiiquqlardan istifado ctFnOyO,bazar qiymeti llo qiymot‐

londit,1loyO VO mtioyyon ё19iido iqtisadi nozaret etmeyo aparlb 91xarir.42_istehsal edilmomis qeyri‐ maddi akt市lor(AN.22)., Buraya

comiyyot toroAndon yaradllan istchsal cdilmonll,aktivlo「 aiddir.onlar

adoton hliqtlq vo u9ot qaydasl ilo tosdiq olunur.Bu mosolo patcntlerin

vcrillnosi vo i190ncti torofo her hansl iqtisldi fayda vcril面 oSi yolu ilo

hoH cdilir.Onlardan bo'zisi onun sahiblorino konkrct foaliyyot sahosi

ilo mo,こ ul olmaq hilququ verir,onun icaZesl olmadan,asqalarinm he,

min foJサ yot n6Vu i10 mO,ぃ l olmaSml‐ qad,こ an eⅢ r・ IStohSd Cdime=

臨鏑よ盤七紺騒lttl椰l器れ11:織軍歌at:露篤:

qa宙 lo豆 ve sJr ktchsal cdilmo“ is qeyl=甲aoli,卜tiViordonゃ a,1 01ur:

43.Patcndo,diHlmヽ ObyCktibr(AN.221).I Qanuhla VO mehゅ moninq6ran ib muda■Oh薔ququna‐ mdik 01an‐

"x轟

●ソC,lHk XaraヽtCrli

ixtiralar bura aiddin l

44.Icaroyo dair inuqavilolor vo ba,qasl,a Vё rilon salF inり qaviloloi

maddi aktivlorin satin alinmasina dair opsio,lar ve s.buraya daxildir.

45.Satin alinllllデ `Qudvill''(AN.223).‐Foaliyyotdo olan inna ki"i

mlossisO u,un ёdonilЭn doyorlorlo akt市 lorin araslidakl ttη i(onun

ёhdo911ikloHnin mob10Ё ini 91Xmaqla)okS Ctdiron mebloЁ dir.Bclo

halda hor bir aktiv vo 6hdo911ik ayrica qiymetlondiriliri Buna gё ro do

aktiv kirni qiyinotlondirilon vo miiossisoyo u2un mtiddotli fayda veron

hor,cy“ QudVill''in doyorino daxil edilir.

46.istchsal cdilmoyon sair maddi aktivlor(AN.229).― Ba,qa

katiqoriy31ara daxll ollnayan qcyri maddi istchsal cdilinoyon aktivlor

daxlldir.

47.Ⅳlali)γ e aktivlori(AF).‐ Sahibkarhq huququ teshihat vahidlori

toroindonわ rdi vo ya koHcktiv,okildo miioyyon cdilir.Miioyyon vaxt

middetindo saxlamaq ve ya istifade ctlnoklo sahibine iqtisadi somere

舗 ∬ 戦 撼 1憂批 織 器 曲 齢 選 鮮

l鑑 l

48.Siは o qlzlll vo BGXH(AF.1).-3arosindo mivarlq maliyyo

54

投」厳撥螢Fta譜盤∬l臨ぷ1淵 露ヽ■淵:n尉驚sぽ

ぷ織前1獄増識墨驚11勲ぷ撚

蒻 :鞠職IttJ富誹書壺I55

罵:L』離:L諸胤腑激r顎雷」訛IЪc臨忠∫群常器糧馴乳電3亀::h監滞tliliLi稽需思sP鳳淵需l

:網駄為f慨期お露m mikaねJmna vo odOmm。 面dふ

55.Bolclulann (heditOrlarln)Sair hcsablarl(AF7)‐ Ticaretkrcdit:ori vo avansiarlndan,habclo ba§ qa ahnml゛ vO ya Odonilmoli olan

moblo菖Iorin mOnboloindon ibarotllla‖ yyo ak」 vlo● dir

56 Ticaret krcditiori vo avanslarl(AF 71)‐ Buraya omtoO v。

諾鍵譜II::響 :::鷲歯IITtti割誂n#寧掲もヽさ計Ⅷ:ξl驚vcrilon klcditlor,habelo bitmOmio istchSa1l vo g6rtllocok i,lori Odol■ okt19un vcrilon avansiar daxldir

be:7:書 :鳳晴割鮎∬総ュtRξ『為温1::ふi14鵬Fd°n ba,qa

58 uzunmuddotli istittdO toin istchlak mallan(AF m)― Buraya cvtoso飩 fatlarl tOroflndon son istehlak 19in oldo ctdiklori istchlak

mallarl daxildir

59 Birba,a xarici invcstisiya (AF‐ m)‐ Buraya birbasa xariCiinvestisiya neticosindo yaranmll maliyyo aktiv10ri vO ohdo9iliklor

aiddir

§5.4.MHli sorvotin qly‐ Ylきlm hCSablannl toltib cdorkon qa● :ya

metiondirilmosi tsullar1 91xan on mihiin problcmlordon biH mini

SЭⅣOtin imumi hOcminin mtoyyon cdil―

3だ置λ胤遺喘lヽぬ謄1鷺T』::鵬 ::増ょ翼剛 薔糖:W:∫『稿Υ響協露ltty::l」

ゝ:ξ殿:::織T鷺姦甜

m°

l燎導鷲淵lJ“nk.mmtt b6ytk omok,xac ve va苅 ゎねbif賓織

°毬鷲「軍想猟燎獄

d勝熙胤計¶

k鶴1群

:ざま窯n湯

1:P嚇翼:1策1誂晨1柑Ⅷ:淵「WT淵蹴2γ:器l潔1ll鼎1淵ふlI:毬認ilttiIFま I‖器m:識‖、ュ:∬1瓢観驚I:T∬F蹴覇翼i器蹴:

rullr Bu ll,ctodt,n doqiqlivi o、、.olki illordo kapital qoyuluslanna dair56

4.‐ イ+4-'Buradaィ voイ .I′ ‐d voい う―d dё V■ o●n ovv訓 no osas

kapitalin tam doyorini;

4-r innd。 。sas kapiala tam invcslsiyanl

5-r ilind。 。sas kaplalin slradan 91xmaslnl gOstoHr

Osas kapitalln`.xalis''doyoAni mむ oyyon Ctmok 09in asagldall

dtlsturdan istifado olunur

え_|=え +4-4Burada え vo え,1-′

‐Ci VO(′ +1)― Ci doVn.n ovvolino osas

kapitalln xalls(kOhnOlmosi cixllm埒 )doyOHni:

4-r ilind。 。sas kapitala invcstisiyanl

4-r ihndo amarizaslya fOndunu gostOHr

Bu mctodun k01■ t)kliyi ilo m6vcur」 akiiv:ori qiymotl,ndirorkon t〔 ヽ

nifatda aylrll"l,hor〔 ,ktiv nё vunO kapital qo)り !c、 larina dair inforn,41‐

yaya malik oimaq lazlmdir Hom do bclo mo''luinatlar on a2: 110illinak6宙n orta xidlnot middotino uyttun dOVru ohatO ctmolidlI Bununlayan.lsl l,or bir aktiv nOvll izre xidmot middoti d6v雨 ndo xidmotlorin

doyi,mosino dair do mo''lumatln ollT.asi tolob olunur Kapital qoyulus‐

larina dair her aktiv nOvi ti2ro mO''lumat onun orta 、idinot illiddoti

dOvrtl il,in aqrcqatla§ dirlllr(birlosdirilir) HcSablamalar noticosindo

allnmlo fordi yckunlar iso konkrct tarixo m6vcud olan bitun aktivlor

:需 :癬 l謂 視 蹴 酬 ぎ驚 七 譜 翼mittl対ana ndvし 51

Yuxarldakl codvolin l― ci qraFasinda cari qiymotlorlo kapitalqoyuluslarinin dinamikasl vcrilir 2-ci qraFada iso gOttl由 lmo゛ aktivnё vlorinin hor birinin qiymotlorino osason qiymot indckslori

hcsablanir Btltlln mo''lumatl sonuncu ilin qiymotiori ilo ifado ctmok

■ctn homin nin qiymod baza kimi(′ =1.0)gё turulur HOr bir nin

qlymolnin osas nin qiymotino nisbol mむ vaiq:ndeksloin dinamiК a

slraslnl(2-ci qrafa)vCHr HcSablanml,indcksiorl mivaflq i1lordoki cari

qiymotlo kapital qoyulu,lannin mobloginO vul:1laqla mtqayisollqiymotlorlo (1997-ci ilin qiymotlo」 ylo)kapital qoyulu§ la“ nin

hocminin(3-ct qraFa)mioyyon ctnlok mumkindur2-ci codvol

1993-1997-ci inordO kapital qoyulu。 larinln dinamikasl(mivanq

Bu hcsablamaya osason son bc,ilde miqoisOli qiymetlerlo kapitalqoyub゛ annln mOЫ o要nl mu・●ッOn etmok slradah blind lln owolho

olan mobloこ dOn (618,O milyon manat)91Xlb SIradakl sonuncu ildonsonra go10n (1998-ci n) ilin kapital qoン ■luslarlnin (181,5 rnilyon

manat)moblogini cOmloyib 1993‐ 1998‐ci iller tcin kapital qoyulus‐

lannin mablo彗 ini miOンγon cunok olar6383,0‐ 61S,0■ lSl,0‐5956,S plilyon manat

58

i1lorin ndo. milvon mrnatla

Kapiralqovuiuslaar

Qiynror indcksi1997-ci il=1.0

199ウ‐ct ilin

qiynlotlorindo

kaoital oovuluslarl

A l

1993 150 00412 61801994 180 00120 75601995 220 00160 101201996 450 00830 373501997 2000 10 2000

1993‐ 1997‐ ci ilin o、 、olino 3000 638301998-ciildo comi 2200 12120 1815

1998-ci ilin sonuna comi 5200 59465

漁:F欄輛ib鮮鷺標鷲翼鱗蝋1‖よ1

mo''lumat vCrilmisdir:

3‐ct codvol

Xidmot middo1 5 il olan akt市 l。●n yltliml,qallq doyorinin

1997‐ci ilin

5,

hcsablanmast

ilin sonuna yr$rlmrl aktivlorin qahq doyori

homin qiymotlondinne tsunannln 90xu MDB 01kolorindo holbliktotbiq edilo bilmir

4-ci codvel

il er2ind0 01ko izro resursiann mOvcudluЁ u vo cari Omoliyyatlarin

cadvollorin sxcmi

AN Qcyri

Rcsurslann mcivcudlugu vocari a,naliyyatlar

AN Qcyri maliyyo aktiANl‐ istchsal cd‖ mi゛lor

AN2‐ istchsal cd‖ momi、lor

AF Maliyyo aktivlo●

AF Ohdo,1liklor

IV l

llkin

(baslangic)ba:ans

AF Aktivlorda iimumideyigikliklorAF-Qcyri nraliyyodaAF. I -istchsal cdilmi5lardeAF.2-istchsalcdilmomiflordoAF. Ohtagiliklorda imumideyipiklikler8.1o-Xnsusi kapitatdadeyiSiklerB.l0.l-Kapital yltru vetransfcrlarB. I 0.2-Aktivlarin hocmindosair doyiqikler8.10.3-Xoldinq monfseti(zerer)B.l0.3l-Ncytral

A尽 1‐ IStchsal

Cariemeliy-yatlar

Son balans

AN.2-istchsal cdilmomiglor

′ヽFヽ4aliyyo aktivlol

AF OhdoO:hklorB90“ Xlsusi

ma瞭 鶴鋼 鼻Ⅷ盤鮒fⅧ[1:lill腑i翻

譜駕〔

61

甫鮮i摂砒書‖灘囃樹撼構

tzro hcsablanmasinl lllorhololor tlzro(■ 9 morh。 10do)holl Ctmoyi toklif

cdir 1993‐cll ildon totbiq cdilon birinci morholod, mini s。 ぃ′ot 01ko

izro bitOvllkdo asaき ldaki tOrkibdo hesablanil:r:

蒻葺鸞鮮s無豫欄島『灘

1993‐ct ildo tZro

(dёVlotin adl)

Milli SOⅣ et g6stericilo五

sxcm N 25‐ f

illik,po9tla

vahidlomilh

Ｓ。ｔｒ

ｉｎ

ｋ。ｄｕ

Tam balansdoyeri ilam6vcud

olmusdur

Qahq balansdoyeri ilomOvcud

olmusdur

A B 1 2 3 4

-M i I I i iorv ot-c em i (02lQ3I 01

o cImladonOsas kapital (mal-qaranr daxiletmokla osas tbnd)

-

02

OCvl maddi aktivlor 03

つ

″０

Etrtiyatlar (qcyri maddi ddvriyyovosaitlori) 04

Araylg:Uzun miiddor istifado olunanistchlak mallarr (ohalinin ev

omlakr) 05

Sxcm 4.ヽlilli sorvot gOstoricilorinin sxcmi

25-fN‐ li formanin 3-cu vo 4-ci qraralarinda milli sorvotin hor bir

unstr10rinin milli hcsabdar1lqda islrad。 。lunan qahq loyOri g6stonlir

Bundan olavo hOmin forl■ anln 03-cO sotrindo rcspublikada olan・`QCyri

maddi aktivlo「 '(OgOr mi‖ i sta哺 stiki xidmotioH bclo qiymotlondlmo

apT縄::な鷺 II:鷺面 n Ыr9。x.nSt■ 0●面n■ymabndH鵬 oshn

osasinda``fasilosi2 inVCntarlasdllllla"mctodu durur Bu mctod iso bclo

bir m01ahizoyo osasianir ki, uzun v● orta mttddotli istirad。 。lunan

aktiviorin konktrct momcnto toplanml, yckununda xidmot mtddotimtoyyon edilmis nol‖ lativloro uyttun go10n10r o!acaq vo homin

middot kc9dikco sonra onlar istismardan clxacaqlar

Bu mctod 12rO hCSablamalari apall=laq 190n dOvr or2indO uzun vo

orta middotli istifado obycktlorinin yaranmast vo ya oldo cdilmosino

dair mo"lumatlann dinamikasindan istifado ctmok la21mdir Bclo

霜t潔l喘温T麗』猟RA写お肝懸∬脚:諾港:蹴辮vo allnmll notico dkoこ zro yckun mo"lumatlnda oks ctdir‖ ir

Hcsablamalarin bu mctodologiya izro aparllmas:obycktlorin hor bir

露 腑 瞥 Ъ襦 ∬ 電

atr霧1品 錦 lT留 詣 il盤 驚 ギ 鶏 鷺 i

middeti ve sairoyo dair gcni,mo''lumatin oimasini tolob cdir Adotonbele me"lumatlar mthasibat ucotu sonodlorindon ve xtsusi to,kil

Cd胤:』棚 島Fぶ:‖¶器 露IH:¬hn mぎ lumahnn認中

孵;欄鮮舶羅1賓驚よ飾晏il搬ば]躍1131胤『

yrttil厳:1,暑InllTd∬

k,ly謂肯l:‖薔悧翼l』獣蹴i喘 l謂音:∬:囃晶

SI矧ぶ蹴[謀mi悧 l

q″

瞬憲鑑器腱棚蝿秘」線橘11器黒胤1;鶴

Tttη ttLn

hesablamalann noticosini ba§ qa tsullarla oldo cdilmis notico10rlo

tamamlamaq lnoslohot bilinir Mllxtolif usu‖ arla al:nmll noticolorin

qa埒 1::qh yoxlanmasi vo olaqolondirlinosi y:こ lm vO istchiak gOstOrici‐

lo‖ nin doqiq‖ yini arlinlnaga imkan vc」r Mtxtolif 01kolo● n stalslka

orqanlan ve el“ l idarolori osas kapitahn, ohalinin ev omlakinin vo

uzun mOddet xidmot cdon ba,qa obycktlorin mO'tolif tiplorinin stradan

,!xmasinin standarl oyrisini i。 loyib hazlriamlsiar

Bu mctod mtlrokkob olnnaqla yana51,hom do doqiqlo,ino tolob ctsodo milli so″oln instrion izro y屯 1■ gOStOricヽ ini daha doqiq oks

ctdi‖ =loyo imkan vcrir4ヽDB statistika komitosinin tOvsiyyolorino gOro birliyo daxil olan

rcspublikalarda osas fondiarin ycnidon qiymotlondir‖雫oSinin

noticolorini nozoro almaqla tam ilk doyorio tortib cdilon in10uuasiya

hcsablari rnilli soⅣ otin rntlhttm instrlorinin qiylnotlondirilmosi zamani

istifado oluna bilor

Yckun qiymotlondirilmosinin mtasir qiymotloro maksimumyaxlnll首 ini t。 ''min Ctmok 09in mtossisolorin tortib ctdiklori HN■

i

hcsabatin mo"lumatlarindan voヽ 4DB 01kolorinin statistika kolnitosinin

浮ふ:器逮露鮒ド 器1品∬:W又凛譜t胤:

do istifado ctmok t6vsiyyo olunur

25‐ f N―li forrnanin 02 sotrindo osas kapitala dair mo''lumatlar

metodolo」 i sonodlolle yana,l osas fondiar balanslnin torlbino dalr

qivvedo olan tOvsiyγolordon do istifado clmok lazlmdlr Homin

f01llianin l-9i v。 2‐ci qraFasinda tam doyorlo osas fondlar balanslnln、 .o

ycnidon qiynlotlondin1lonin noticolorini oks ctdiron roqomiordon

istifado ctllnok tOvsiyyo clilir 4ヽ11hasibat u9otuna ycni daxil cdilmi,

“qe,● maddi ak」 vlo「 'adh hcsabda gOstonion mini sOⅣ 。l yckunqiymotino daxil ctmoklo 03 sotrindo ayrica gOstol:::ok lazlmdlr

No20rO almaq lazlmdir ki, x● susi rnilkiンγotdo olan monzil yaxln

vaxtlaradok sorti doyorlo qiymetlondirilirdi vo osas fondlarln son

ycnidon qiymetlondi五 Imosindo onlar ycnidon qiymetlondiHImemi,dir

ictimal ya,ayl, fondlannin balans doyori do yenidon qiymotlondiril‐

memisdir Bclo halda bi市n monzil fondunu mtaζ ir qiymetlordo

よS闘鷲 首:)1:みl溜 概 冒 tr猟 出『 ,“ uqぬねhだaガ面

“

n

qi)'metlondinlle ve k6hnЭ Imosi 91xllm!,tam ilk doyorlo osas fondlar

b31ansinin mo''lumatlanndan istifado olunur Bcle halda k6hnelmodoyoH amaltizasiyanin hecmino ve ya xidmot middotino osasonnllo)ゝ.on cdilir Homin rreqsod t10こ n monzil fondunun kOhnolmo

dorocasindon istifado ctmok olar

IIal‐ hazlrda qtiv、'odo olan bcynoI、 alq standanlara gOre “qcyri‐

64

sonunda iso 40+100‐ 10‐ 20‐ 110 milyard manat g6storlocokdir

25 f N― li foilllanin 04 sotrinin l‐ 4 qraralarinda chtiyatlara(maddi

fado mallan''instru tzro y:=:min mOvcud hocmini mloyyonlo,dirFnOk

漱靭巌:悲SttW棚嘔「Ⅷη里臆∫肌鷲嵐

批瀬搬視t職獅[難鮒州°蹴駆1

榊1藤曇蹴蠅欝キi柵港:刷撫撻1豫獣ril撫種ifl躙鰹嚇鮮犠fmcntal hcsab!amalarina dair dinamika s:ralarinin qurulmasi vaxti da

olan sair tobii rcsurslarin statistik u90tunun tokmilo,dirilnlosi tzЮ

露:∬ぼ選1:鰯畔'B『

1:譜趾オ躍噛電:v忠 11キ:Ч;鴇∬::liri■

'saheJndo hJ haarda muoyyOn、 br g。たIso dO bu`lqa=●どo

gelocokdO gOrulocok l,Ior daha,♀ xdur 65

Bu mesololorin kinayot qodOr todqiq cdilmomosi vo mtlvaflqsadolo,mis iSunann。lmamasi clmi vo prak■ki todqiqada mo,gul olan

orqanlarin foaliyγ otini bu istiqamoto yё ,oltinoyi tolob cdir Allnml,konkret neticolori iso golecokdo morhololorlo praktikaya totbiq ctinok

Olar QCyri_maddi akttvlor oatCnt,nou‐ xau,icaroyo dar mtqavilo,

fl==“ anin ticarot markasl ve s)OzrO dO ycni nictodoloJi todqiqatlar

aparrnaq tolob olunur 4ヽ1li Sop′ otin bu unsur10ri bOzi blkOlorin

mthasibat uOomnda indidon qismon Oz oksini tapinaqdadlr LakinMDB 01kelorinin mili soぃ ′ot statistikasinda bu mosolonin

Oyronlmosino hololik basianllmay:b

Milli soⅣ oti heSablayarkon inaliyyo aktiviori vo passivlorinin

(maliyyo instrumcntlorinin)ohatO Cdilmosi hor ocydon ovvol m6vcudinfonllasiya bazasin1 0yronmoyi vo ona olan tolobi doqiqlo,dirmoyi

tolob cdir Bu istiqamotdo 1993‐ctl ildon lnatloyyon cohdlor cdilso do

hologil;:sll:lli二:ll:ll:コ lall blr slra lnお nnaSya anditk ucotda

olsa da statistika o鴫 anlarina tolob olunan soviyyodo toqdim olunmuL

MDB blkolorinin milli statistika orqaniarin:n foaliyyotindo milli

鷺鯛 舅 ]:l:蓼鴇話FЪ l〔晶iぶIs服鵬 :lぶ T認 癬 ltT繁 障isulu ilo osasinl tosottfat saholori vo mlllkiyyot fonnalari tlzro osas

kapital vo ehtiyatlara dair info甲 asiya toskil cdo bilor Tutaq ki, 1995-

ci llin sonunda respublikada aparilan ycnidon qiymotlondiHllodon sonra

10 trilyon manathq milli soⅣ ot oldugu askar cdilmisdir Onlardan tam

ilk doyori 6 trilyon manathq osas kapitalln 2 trlyon manatl iso maddi

dOvriyye chtiyatlarinin doyorini oks ctdirir esas kapitalln kOhnolmo

dorocosinin 20%oldugunu bi10rok onun qahq doyorini hcsablayaq 6‐

60,2‐4,8t五 lyon manat olacaqdir

Ehtiyatlar tam doyorlo hesablandlglna goro inini soⅣ oin imumiqahq doyo● 4,8■2,0=6,8 trilyon manat olacaqdlr

5‐ci codvel

AktivloHn sektorlar izro b01unmOsinin k6mok,i codvelimanat la

SckrorlarComi o ciimladon

O sas

kapitall\{addi dovriyya

vosaitlariiqtisir.iivyat izro corui ´

０ 48 20

o ciimlodan:Oevri-maliwa idaralori 44 34 10

lヽali、、o idarolo● 04 03 01

Dovlot id:roqilik orqaniarr ●十

Ａυ 02 02

66

Erl"*ilfut*u xidrnot cdon

6-ci codV01

m63服L獣∬T鷺選:I驚:s'『乱吼瞥鵠:富『憮l

l癬よょ轟1編1慧i識淵 』羊li淑1鮒寝

(,

il nr7ilndO akti vlcrin horokoti vo

Rcsurslarlnn<ivlori

Ilin

evvolino

mOvcudolmu"ur

il orzindc horokot

Ycnidanqiymol-londir-

ma

Ilin

axlrlna

n、Ovcudolmusdur

ｕｒ

一一藤

Crx-nttsdtr

Y)!rm

A l 2 3 4´０

esas kapital

4ヽaddi d6vriyγ o

vOsaitlori __

Cami

xidinot nOvlorinin ahnmasint ylき lma dcyil,cari istchiaka ald ctmok

toklif olunur Bclo voziyyot uygunsuzluq yaratmaqla faktiki y!glmln

蛯「1岬k,1穎欄電榊壁限|

R#驚FttlttЪ胤醤」1潔:fFl麗 :1:温肌lq獅桜鳥rtollalinin mOxtolif n6v u2unmuddOtli xidlnot nlanarl i10 tO'minolunnlasinl tohlil cdorkon istifado cdilo bilor

R職澪鷲ヽ鮒Чl高鳳IMW鋼器lrttrittC盟 11rcsuド lannln bu hissosini balanslasdinnatta imkan vcrir

淋Iド鮮Ⅷhm鸞

職l釧憾

榊胎選補:嚇i寵撫熱織i鰤 |

68

I=∬l輔

.脳

a欄停冨鮮t瀾讐ぉlh酬職

Q…Ⅲ =柵Yrirm fondunun qurulugu olrontlorkon onun torkibindo .osrs

ka'.itrjrn vo maddi ne"motlorin xtjsusi qokisinin doylimosrno xususl

diuoot vetirilir."''i.i ii r"*"ii, dinamikasr tohlil edilorkan investisiyantn maliyyolog-

a,ritmu' *"nUoutn nin tohlilindo bdyiik ohonriyyor verilir' Bu maq-

soJio investisiya vo kapital qoyuluglarrnrn ozii-ijzt'na mallyyalogdrrma

emsallan hesablantr' .ziiniin invcstisiyast

investisiyahrn iimumi hocmiOm、“口y“

'晨i:…lm●●,“t,detaim,.

′０V0

e漱1競

=:ド

bl・卜

`ab■

kaが回m imumihocmi

`‐1,o""1●

“"

m識1哨響認 trl翼蹴1露IttЪ蹴驚:b編∬器ise asa普 ldak1 0msallar hcsablanir

°

ttnmi=

Ve

°m零殿1漱

I=型

=罵器 器 讐

虫

曜鱗鱗鸞輔戴鸞悦鸞i

署鰤薇1掛i聯曜酔Ъttl蹴咄感思蹴

Nozarot isin suallar

70

VI FeSILKAPiTAL QOYULUsLARININ STATiSTiKASI

」lillilln:IIllill11l ξi譜:littIIilll乙li:|[越鷺

hcsablar slstcmi(MHS)kapital qoy■ llu,larlnin hocmi vo torkibinin,

脚夏乳幕』『

l紫鶏搬isW輩lilよ :益l滉

kCOIЮn bttin

盛:軍::欝 [][:lilIHll il[lJlllli[11鷲 lilll

婆譜鶴露蝋篤晰配:1鳥認鼎li栽燎rt:L挙

::1113碍話

|::lllll]!III量‖』1:藩llillilllllifttilll[11iワl

bondloHn tikilmosino,mc,olorin tomizlonmosino, torragin crroziyasl

ve sinl,molo● ne qarシ mibaHzoyo, baglann, 6zlinltkloin vomc,olorin sa1lnmasina, osas vosaitlorin bir mtllkiyyot,idon ba、 qasina

kccmosi ilo olaqodar xorclorin bir hissosino, maddl qiylloot1lorinehtiyatlarinln doyismosino vo osash lo'miro ookilon 、oⅢolorin daxil

olmasl tOvsiyyo cdilir Cari to'miroゞ oklon xorctor iso cari xorc liini

n020rdOn kcOirilir

Bcynolxalq stitistikanln ba,qa sah010rino nisboton Kapital qoyu‐

lu,Iari statistikasinin nisboton zoif inkisar ctmosinin osas

soboblorindon biri dinya 01kolorinin milli statistikaslnda kapitalqoyuluolarlnin torkibi haqqlnda vahid anlay:§ ln olmanlasldlr Elo buna

::月 s」Ъ ttIЫ l爵」漱 殿 朧 CL猟 鳳i鷺:11出 ;r爆 軍solahiyγ otli bcynolxalq to,kilatlar:n fЭaliyyotindo vo hazlrladlqlarl

tOvsiyγolordo kapital qoン、lu,larinin torkibinih doqiqlo,dirilmosino

gcni,ycr vcrlimisdir:

Kapital qoyulu,larina dair mixtolif t6vsiyyolorin mOvcudluЁ una

baxmayaraq son vaxtlarda dunya miqyasinda kapilal qoyulusiarinintorkibi vahid mctodologiya tzro u9ota alinmlr Bu tё vsiyyolorde ayrl‐

ayrl xorclor arasinda sorhodlorin,llabelo cari vo o、 asI!xorclorin doqiq

mlloyyon cdilmomosi aydin gOruntr Mosolon,bl: torofdon cari to'mir

xorclori kapital qoン 1ュ lu,larina aid cdildiyi halda,ba゛ qa bir torofdon do

avadanllЁin Xidmot m● ddetini ve mehsuldarliginin artirilmaslna

9o〕■:on xorclor kapital qoyulu,lanna daxil cdilir Halbuki,avadanl_:1:l

tokminosdirilmOsi xidmot middotini artiran vo onun ilkin voziyyotinin

l:1器 lll箇 裕 犠 網 l篤 譜霊 器 」 1蹴 F七鳳 FIori vo bvsqa soboblori nozoro alaraq inki§ af ctmi。 61kolorin bir 9oxu

bu tOvsiン γolori qobul ctmedi vo kapital qoyulullarinin hcsablanma―

sinda 02 mini On''。 nevi tsunarinl saxladilar Elo buna gO「o do ayn― ayrl

dkttor 12rO kal驚 J qOyulu゛ anna da対 l cdimヽ xorC島五n torklЫ ЫH―

birindon vo bcynolxalq tOvsiyγ olordon forqlono bilor Mosolon,ABs―

ln rosmi statistikasinda kapital qoン 、luSuna yalnlz fordi sektonュ n

yatirlmian aid cdililr DOvlotin bu Sahedo 9okdiyi xercler ise cari

istchlak hcsab cdilir Kapital qoン●lusiarinlrl ba,qa variaitinda iso

d6、′lot(fcdCral vo,tatlann)ve bolediyyo kapital qo)電 luSlarl yalnlz

tikinti‐ qurasd1111la islo● ni bhate cdir ve a、 adanllqlann ahnmasina

d6、lotin cokdiyi xercierヽ o ucota alinrlllr Halbuki,ABs― da doVlot

kapital qら“

lu゛ an binln kapital ooyulu゛ annin 25-33%‐ ni,(houamthaibo i1lorindo 50%‐ ni) lo,k■ edir Bcynolxalq tё vsiyyoloro

ha、 n,a)araq ABS―nin milli statislkasl osas1l to'mid kaoital

lol■luslarinin torkibino daxil ctmir Fransada vo AImaniyada iso osasil

72

響辮 檬 1墨革 1羊bI鵠棚 tttFttlinⅢ

」

2 Avadanllq,alet vo invcntar;

l esas kapitala qoyulu,lar:

3准〕γじ墓輩=llianna3部 よIbh苗 面 フ 出 ふ a誡ぷ ガ

“

n釧 nm劉"諄

]i鼈鞠 鳳 鶴ふ :鷺湾器 留」嶋温「 1胤 l"面 μ ‖ぃdtt lStehd dm

sahdo黒 :。

mok vagtdOindon basqa Ы●おmi,1鳳 niyQRl

l五 emok vasitelerinin bitmemi,lkindsino;

Cins ve std vcron mal‐ qaradan basqa mal‐ qaraya;

Hazir mo'mulata:

b)Sar ttChSal sahele`ve dё vlotidaro9i‖ yi orqanlanna

Satl,09un haz:r rnehsula;

彗露Fi差贈::躍:ぶlぶRT露格lanna ヽBu tosnifat xcyli gcni゛ olsa da hor bir m6vqe istonlon dorecodo

l驚疑ょ∬ri‰

北棺11お継露1麟‖r″Ъ紺嵌酬]

b飢:棚鵬瑞1懲血m ttu砒

1替∫尊1鮮寵

hcsablardan biridir To"sisat vahidlorinin eldo etdikloH vo slradan

cdilmosini ohato edir

“G鵬:llal淵錯:::11"鮮蓬謝1;冨nL聡

a∫謝躍

gostodr

[響撒戦 :}驚認淵 鞘ly慧欄 冨

hよ蜘[魁廿Ъ『結凛翡i忠職飢:棚霊聯算脂ymmi

夕1:l静懲場。ves血賂H eh`yatlan・

daxil ediliri

a)istehsal ehtiyatlarl;

b)BImOmis istehsali83

cdir:

1 0sas kapitalin imumi yltim、

flM瘍 I準難螢就雨掛鸞龍edilmosi(01dO edilmo― siradan 91xma) .

漁∫泥l鮮"血 :轟l麗凱譜械熱鮮i芋灘n覺ボ幣響l翼鮒上皿siモ富9xanlan 91xlnaqla)

84

2ヽtehsJ dunmりan madd aktwb‖nγ警 as■dT“ na

離機FJtti驚JI露曲 警ゞ蝋零曝

茸旨露淵 ‖鯖』配∬酬 驚L盤腑 謁

I槻温瀾 Hi鮮蹴轟t酬鴬認msm篤

doyi,mesine aid edilir);

6. istehsa1 01unmayan maddi ve qeyri‐ lnaddi aktivlor(“ Kapitanaomeliyyatlar hesabl"nda“QeyH maliyyo aktiv‐ lorinin doyi,mesi''adh

ay口ca maddodo oks olunuぅ

Osas kapitahn umumi yl量 lml istchsalatda ondan istifade edecok

toshihat vahidine veHldiyi anda u9ota alinir.Bina ve quttular t9in

belo an yeHne yetiHlmi, 1,in sifari,9i tororlnden ёdonildiyi an hesab

Olunur.o80r obyckt morhelolor10 ёdOnilorse isin 6donilon hiss,sioζas kapitalln imumi y増 lmina,6donilmeyon hissesi isO bitmomis

istchsal ve ya sifari,9ido olan lnaddi dё vriyye vasitolorinin terkibindo

olan hazlr inehsuluna daxil cdilir.Tosenttfat usulu ilo ycHne yetirilon

basa 9amanll,tikinti Osas kapltalin ylgHnina aid edilir.U2un istchsal

tsikltto malik avadanllqla<gomilor,teyyarelor ve s)osaS kapitalln

呼駅∬淵漱°ぶ:F塊認冨I¶二｀L嗣:Hn 9″ma_

londirilinesi a,a彗 ldakl kilni apanhr:

1.Osas kapital sOtin alindlqda ol10 Cdilme qiymo,iy10(aliCl,m

lま翼:ζ諄歯鷺出需鷺麟蹴躍軍葛蝋ぶ鶴路1竃署醤ve s xorclori daxil emoklo);

2.Osaζ kapitah fordi istifado● 91h iStehsal ctdikdOhesablahml,

osas qiymetlorlo Ve ya istehsal xorcloHne gё re;

3. M6vcud osas kapitahn satln ahnmasl‐ miilkiyyot hiiququnun

ba,qalanna verilrnesi ilo olaqedar olan biittin xercloH daxil etmoklo

dd:.咄潔 踵 Ft爵 Jtt satlsl_血鳳yyetin h轟ふ m Кd轟ぶ

お

螺 話淵

=器

麟 樋 ∬ 駐 酬 l殿l蹴 PⅢm調メa

夕彗:基t誌

1陽霜:1:発Hne da対 l dmayan mosrene■

velz£記|」計二;温l溜量M漁:謝ma d“ dbn2qけm甜

18:::譜潮熱電:ll:鴫1:首撃宙夏懲』よT;瞭Ax謂織1螢潔:「

わHDindon ttnan avada」岬at hVenね Jar ve

l Etti摺電∬ l翼鼠lЮFl。.umtt b虚ぉmnメツ電器■tr露温9:器温志I面ぅyaradlh¨ ma ve

dd]∫d:翼J毬:漱Fヽ:Э曜蔵s」 。lunmayan akt市loЮ mtlki″ et

S6

ahTabH ayn tlkltt obyemne ad dan gcddibO■wな Ve qa2ma

(Ы

喫 淵 Pve sahdor izЮ ka口 tal qOwh゛ anmn V0 0S油 ぽ mi

sJ点1;き'直釧穐:譜i器冒L器電FF£s雪講lrl鰐lよ‖l

柵習鸞臨鰍n「甲87

-Sehiyyo, badon torbiyyesi, sosial ta"minat, xalq maarifi,

modaniyyot vo incasonat iimumd<ivlat sektoruna aid olduqlanna g<iro

bu sahada kapital qoyulugu d<ivlst biidcesinin sosial-medani tadbirlara

mesroflorina dair mJ"lumatlara osasoo m0ayyon edilir' Bu saholcrda

olan kommersiya miiassisolorina kapital qoytrlu;lan.homin saholorin

kapital qoyulugian ila biidce idaralorinin kapital qoyuluglart arastndakr

faro kimi miiawan edilir;-'Bod." ,r'[o*rnersiya clmi idarelarinin kapital qoyuluglan elmi

idaralarin xidrnetlarinin iimumi buraxthgtndakr xiisusi gekisino g<ira

miiowan cdilirl-qlyri-istehsal tayinath sair obyektlar i.izro kapital qoyuluglarrnda

7-ci cadval

Sektorlar ve sahalar iizra kaPital qoyuluqlan vo asash ta"mirxarclarinin hesablanmasr

sektorlar vo saholar

enn L,r[inrrr geologi vast va

ko$fiyyon. Seodc'ziya vo

13+14+15+16+17+22+25+26++29■ 32■ 35‐ 38+

nlaliン yo mllessisO10ri

(01+03+06● 07■09+ll+12+13+■14■ lS,16■ 18● 20+23+2,+27+

homginin mali1rye, ictimai birhklar vo idaragilik orqanlarr ijmumiburaxrhpda onlaln xi.isusi gokisina miitonasib b6liigdtiriiliir;

-Osas stiriido mal-qarantn deyarinin alave arttmt hesabat osas

fondlar balansrna asason amortizasiyanr (kdhnalmoni) grxmaqla ilinsonuna va avvalino mal-qaranrn dayorinin farqi kimi miiayyon edilir;

Sektorlar iizro mal qarantn doyorininolavo arttml hesablanarkon ev

lt9

Aつ４ 4

Monzil t.sarnifan:'d0vloi(verlisovel)

21 392145,S 7842つ 1,0 10S O

Ｉ

●

Ｋ

ｄ

ya oriiassis3lori va 24

.konrcrsiva'niiossisalo.ibiidcJ rasl(ilallarr

Ahrliyo qeyriislchsal oisal 2,

Sohilya. bodar ta$iyasi vo sosial 10243.8 203047 7540

-konrnrcrsiva nriiossisalari

-i(onnnersiva n)iissrsolari

.konrnrersi!a nrnassis3lon

-loonnersrva nru6ssisalori-bndco roskilatlaMaliya, kredit, srgona, pcnsiya 42 51925,S 33'03,4 3240

45

46

Umunld6vlat idaragiliYito.l+ to+ I 9+?.1+28r1 t +];l+37+39)

Ev raaarriifalrna xidnrar cdonoevri-konxnersiva raskilallarr (40)

50

tosorrufatinda olan mal― qara cv tosottfati scktorunda, qalanlarl isO

qcyrl―maliyyo miossisolori sektorunda ucota ahntr― Osas fondlarin

esash to"miHno O● kilen mosronor osas kapltahn tlmuml yigimina

tikinti mohsulunda ucota ahnan hecmdo daxil cdilir Osasli to''miro aid

(O CimbdOn mayn ve avadaJη hin)davo hbnnaJya。にuqda o"an

da nozore almaq la21mdlr Bu mesronor praktiki moqsodlor t1911nsaholor ve toshihat vahidiori qruplarl llzro buraxll:,a liyttun nisbotdo

b01■,dinlllr Tokrar u9otdan qa9nlaq 0911n bu xorclori mivafqsaholorin “istchsal hcsabl''nda gOstorilon arahq iζ tchlakinin moblo意 i

llllttli「 II:IIllilijllilil[l導 さII

m.:ぶitぶlr。9in khaЫann J二 MaSna。。don xordor dOⅥd

bidcosinin “tohsil'' vo “modoniyyot'' sahOlori uzro mosroflorinin

醐蠅藍鶯l轟1椰鸞輔|lazlmdir

轟撚轟鮮辮紺椰鮮11

認l織職舞』網絲槻露滑l騰嵐聡肥襦1:∞学

Folakot vo bOdboxt hadisolor neticosindo osas kapitalin slradan

梯:7服鮮竜‖場:fI聰i‖lζ課::雪ユ:1麟η鷺:∬〔計翼90

etdirilirlor.-'-'ar"r'f."pit"f ,n istehlakr hesabat d6vr0 arzinde istehsal prosesinda

; r,ii"ao, mJ;noui kiihnalma vo tosadtifi zadalonmalor noticasindo-esas

kaoitahn davorinin azaimastdtr."-'5r"r' t"'p;"ii" iu"t't"t, scktorlar ve biitiivliikdo iqtisadiyyatda

uttirioiln uiutrnrttnt oks ctdiron giistarici kimi "Kapitalla omoliyyatlar

hcsabr"nrn sol tarofi ndc gcistorilir'

$6.8. l\laddi diivril'ya Ba5qa . aktivlor. kimi ,m{-d]--9lv:vyo

vJsaitlori ehtiyatlarrnln vosaitlori chtiyatlarrnrn dayrlmosr da on-

irrliur lartn altnmrsr vc stradan qlxmasr natico-

sinda bag verir' Verilmig d6vr arzinde ehti-

yatlarrn doyarinin doyigmasi ddvriin sonuna va awelino olan qaltqlann

faroi kimi hesablantr.' -'

ia^oai Jor;yve vasaitlari ehtiyatlafl istehlakqrlarda, habele. topdan

"" or*Lunau ticarat milassisalarindo olarsa ai;ctlann qiymatlari ilo'

isief,satcrlarda olduqda ise esas qiymatlarla qiymatlendirilir'

frlaaii d<ivriyyo vesaiti ehtiyatlann deyigilmesinin hcsablanmast

asaErdakt tarkibde heyata kcAirilir:-'-i. istehsat ehtiyitlannrn elave arttmt (istehsalgr tesorrilfatlarda

.,lan kand tessariifatl mahsullan olmadan);2. Bitmamig istehsahn elave arttmt;

l. i"r* mehsulun olave arttmt (istehsalgl tsserriifatlar& olan

kond tosorriifah mehsutlan olmadan);4. Omtaelerin elavo artlml;.s. iit"ttt"ig, miiessisolarinda kand teserrtlfafi mahsullan

ehtiyatlanntn alave arttmti6. Mege sallnmastnln olsva arttml;?. Diivlat maddi resurslanntn elave arttmt;

o. qiymetlarin dayigmesini muoyyon etrnek meqsedi ile deyere

dFnttF∝警蹴『■。論。・ ehtiyatlannln daYilmasi

f I +2+3+4+5+6?7+8);'' ftluaai Jouriyya rosaitlari ehtiyyatlannrn deyiSmasrni f9sabla,l1r;kan bu gOstoricilarin saviyyasina qiymatlarin dayilmasinln to sln

aradan oaldtnlmaltdrr.-'-uiiiiuf if nruaai ehtiyatlann dayarinin deyipilmasi m0hasibat.ugolu-

nrrn rnrl'lrrutlu.tna asisan diivriin sonuna va avvalina olan qa!:qlartn

davorinin larqi kimi miiayyan edilir' Miihasibat hesabatlannda bu

"ri'"iri "iar'edilmo qiymati va ya maya dayari ile qiymctlir-

i,rii*}oii"o u.*."y.t"q MltS -nin prinsiplorino asason onlar hes'\rt

do\ nixiin ona qil matlorina osason qiymotlondlrllmollolriar'

t',

威L樹椰癬コl穏酬ポ網協計Sttaye mohsulu: ‐

o ctimlodon:、

ncftqaz sonayesi :、 ・

k6mtir SOnayesi ‐

salr yanacaq senayesl

qara inctallurgiya

olvan metanurgiya

kirnya ve ncftkirnya sehaycsima,inqayHIIla Ve metal ё"Inah ‐

me,o,attac emall,scliloiz― kaЁ lz SOnaycsi .tikinti rnatcriaHari sonayesi

yungul senayc

ycyinli s,nayesi l

SOnaシe,in s,lr sahelori.

Kond tesorrufati rnehsuHarl

Maddi istchsalln sair sahelorihin lnё hsulu. ‐ ‐

Sonradan her bir mohsul qrupu tizre qiyttet indcksi se,1lir

棚 私IttF醤ょ驚認:l瑞:Is肥:l鉗」雷∬譜琴'S9n,半CⅢ

μrttII認:° :胤「Zll逮

1:I網評撫棚∫°き驚・織よ

霧拙麟糧蔦槻導[櫛器欝:榊嚇 I

nisbotindon alinan ededo vurulur. : ‐

Bclo hanarda btitiin indekslor eyni bazaya bsasOn hesablanmalldlr.

Bu hesablama a,aこ ldakl kimidir

鳥義(馴1幕(¶ ■‐

Burada '亀―ilin。la qiymOde亘 ile il orzinde chtiyathnn doy,百 hin

dayigmesini;So -ilin awalino miihasibat ugotunun

dayarini;S, -ilin sonuna miihasibat ugorunun

dayarini;

ma"lumatlarr rizra ehtivatlann

ma"lumatlan lizra ehriy,at!arrn

8-ci cadval

Sektorlar iizra ntaddi vosaitlariQcyri-maliyomiiossisolori

chtiyatla-nnrn olavo artrmlBitmomi! istchsa-hn olavo antmtHazrr mohsulunolavc anttntOmtoolorin olavoartlml

fatlarr olan kondtoscrriifatt mohsul-lanntn ehtiyatla-rtnrn alavo arttmtMcgo saltnmastntnolavo anrmtDdvlot maddirezervlarinin alavaartlmlCami(01+02r03+04■ 05■06+

J,,,, -x bazis dovriino nisbaton ilin avvalino qiymat indeksini;

J, ,-xbazis ilina nisbatan ilin sonuna qiymat indckini;

giistorir.

i,." . = l[],,--, . * I,,.,,-.,,]

\{iihasibar ugotunun ms"lumatlatrna osason ehtiyatlann dayorinin

doligmosi rlc ilin ona qiymotluri ilo chtiyatlarrn doyorinin dolilmo'irra"rnCakr forq r:r"ddr'dOutiyya vasait chtryatlartnrn dcyilmosirin

di..,r e r i.oncktlrini rdijzoltiini) gostorir.

Doy or kone ktivi=( S" - -t'r )' S"

\'laddi Corril'1o vasaitlori ehtiyatlannrn Cayilmosi qil'rnatlarin

r Lksoldivj halda-bu Coyor korrektivi qodcr azaldtlmzh "a

bu sahclr'rC r

,,rrl,,l,.:ihlrl.t mu' aliq irlrrrq anlr;lnalldtr'

路ｒ‐ｎｋｏｄｕ

・Ｕｍｕｍ¨

Ｅｖｔ。価

Ｃ。ヽ

ｍｉ

A 4

01

ｎｖ

03

04

05

06

07

Doyor korrcktivinin ho9mini daha doqiq mloyyonloodin■ ok tlclln

chtiyatlann mtlhllm nOvlori tlzro 9insi ifadodo qaliqlarin lublor izro

deyismOsine dair,onlann saxlanma m,ddod haqqlnda vo muva6qqiymet indckslorlne dair info11liaSiya tolob olunur

§6.9.Doyorlilorin,torpattin VO DoyorliloHn oldo cdilinlosi agcnt‐

ba,qa istchsal olunntayan maddi loro vo dollallara vcrilon inuka_

aktivlorin, habclo istchsal olunf fatiar!da daxil etmoklo allcllarin

mayan qeyri‐ maddi akti1lorin qiyinoti ilo cliymo(londirilir

xolis eldo edilmosi Deyorlilorin slradan 9:xmaslagcntlero vo donallara vcrilon

mikaね tlarl(komiS10n haqqlan)91x!ld:qdan sonra ttktiki VO yahcsablama qiymotlori ilo qlymotlondirili! Hal llazlrda doy()rlilorin

elde edilmosi ticarol stStiistikaslnln mo"lumOtina OSasOn praktiki olaraq

yalniz ev tosorrtlfatlan 09in zorgorlik mo''mulatlarinin all§ l 1locmindO

hesablana bilor

MHS‐ nin m●oyyon ctdiyi qaydaya uyき un Olaraq torpa=In ahnmasI

ve satll,asl yainiz rezidentler araslnda ba,vcrO bilor ogO「 bC10

凛 Tl器、訛・鵠器k計

認yf■驚Iヽ尋sanlmasl 10 0hqodar milkiyyot htquounun ba,qa●na ve■ ImbJxorcloH torpatl● qiymetine daxil olunmur V。 。Sas kaplalln imumiyl諄轟lna daxl edilir Buna gOro do torpagin sat:ld:こl qi'met hOm alicI

ve hem do satic1 19in cyni olacaqdl■ Bcloliklo, alinml, bllnln

torpaqlann doyoH satilmtt b薔籠n to● aqlann dbyodne boraberdmJだ I Buおo o demokdir H,均 lsadiyyま むzЮ b昴 0宙 Okdo t6,attnoldo edilmesindon ahnan xalis loyor hOmi,o sinra borabordir

Torpatta mullyyeth baier vo ya oヽ agi transfenbr tzrO ba,qasma

ve● ldiyi halda omoliyyatin hor ikl istirak91sl■ 9tn eyni nOv tbrpaq!arindeyorino uyttun 3010● qiymetlordon istifado olunmalldlr

istchsa1 01unmaya,ba,qa maaddi aktivlorin。 ldo edilrnosi ve satl,1

zamanl da toTPaqla omeliyyatlara uygun metodlardan istifado olunur

Adoten bcle aktivlorln sabibi d6vl● t idareciliyi scktOru olur ki,onlarda

Oz n6vbosindo m● oyyon hη q O10nilmok ,blti ilo homin aktiv!ori

轟鮒麟脚 鎌盤挽ぎ欄歴認∬器認認悧tcll:電il‖

面'“KⅢ劇h om山w劇″

Torpaqla ernoli〉 γatlardan oldugu kimi, istehsal edilmo)on qeyH

maddii ak:ivlo五 lヽHS‐ do oks ctdirirorken milkiン ,Ot huquqnunba゛qaslna vcHlmesi ilo olaqodar xorclor esas kaPitalin tnlumi ylglmina

l■

淵詰“質憮 署菫1桑顧騨I]榊:

H「lili∬111翼」。Hn"attdah i9 1p面 aンロnarl Kapitala vergil。 ■

2 investisiya subsidlori;

verdiklori kapital transfctlЭ r aiddir.

Invcstislya subsidlori dё vlot budcOsinin ycrino yctirilmosino dair

hesablara esason mloyyon edilir.Buraya a,aこ ldakl maddolor aiddir

l.Avadanhqlann ve i,ventarlann oldO cdill■ OSi;

2.Dёvlol kapital qoyulu,larl;

3.Osash to"rnir:

4.Gcol● i―kO,flyyat i,lori; ｀

YЧxaridakllardan olavo dё vlot budcOsinin a,attldakl rnesroflorini do

invcstisiya subsidlorine aid edirlor:

1.Mlharibo oliHorino monsub olan ya,ayls cvlorinin Osash to"Iniri

(CV tOSOmfatl sektoruna transfcrtlor)2.Qocalar 19un cv10r vo heyatyani tikililori tikmok通 9un ahnml,

kredittlorin bir hissosinin banklara odOnilmosi (bu evin kirninmiilkiyyotindo olrnasindan aslll olaraq qcyri rnaliyyo mtiossisolorino v6

ya cv tosottfatina verilon transお rtlor);

3.Qoza10rin neticolorinin aradan qaldirllmasina kapitalqoyulu,larl(qcyri‐ maliyyo scktoruna transfcrtlor);

4.Torpaq sahiblerino ve torpaqdan istifado cdonlore torpattin

borpasl●9in ayrllan bildco vesaiti(qcyri‐ maHyyo m●ossisolorine ve vo

ev tosemfat10rina vcri10n transfcrtloo;

Sair kapital transfcrtler kapitala vcrgilor ve invcstisiya subsidlo‐

rindon ba§ qa ycrdo qalan kapital transfcrtlorindon ibaretdir. Buraya

a,attldakllar aiddir:

1.Lo魅 v cdilmO aninda krcditorlarla

10色V Cdilmosi;

2.Partlayl,lar, neftin axmasl ve s.

6donilmosino kompensasiyalar;

3.Hodiyyo vcron,oxsin sa魅 11こ lnda vcrilon ve qcyri― kommersiya

toskilatlarina daxil olan iri rniqyasll hodiyyolor;

4,Mttossiselorin uzun illor erzindo ylЁ lllb qalml, irimiqyasll

zorerlorinin 6donilinosi ti9iin transfetlor.

5.Osas kapitalln umumi y進 lminl maliyyolo,dirilmosi t9un ev

tosorrufatl vO ya qcyri―komcrsiya toskilatlarindan daxil olan iri hocrnli

ianolori(MOS010n, kitabxanalarin, koHeclorin, laboratOriyalarin vo

sairenin tikilmesine verilon ianolor);

Dёvlot biidcosinin yerine yctirilrnosino dair hesabatda dё vlot toro‐

rlndon vcrilon sair kapital transfetlor haqqinda asattldakl info111lasiya

vardiri

―Votanda,lara vurulan zorerin ёdonilmesi(cv tOSOttfati sektonlna

transfcrtlor);

_Boraet qazanml, vetonda,lara doyon zororin ve xorclorin

96

borcalanlar arasrndakr borcun

neticesinde doyon zororlorin

Nozaret icin SuallaF

ル″わr yar?

ζ:鶴s_db kttitaノ 9喫1●,0カリ“嗜趨い。″οa″ Cd777r′

l協 嘉 蒻 I事瀬露 あ~葛

嘉 ′ 9禦■ 励″ '納dOn昴″

gdsrericilir hans ardtflアЪ艦纂嘉″:揚Ⅲ彎“タ

ダ7鰐′ri空

`「17留竹r響唯

ま 鮮 第4葛鵬 島ンあL所属′励 ″"あレ ″Ю″ ″渤

ibaratdir?'""i.'"" aru rupiut,, imumi ytgtml neco mti'W7n 'dili'?.,,.-"

lO. Osas kipitaltn nmumi ytltmna haw insirlor dax'totr!

i1. "i;;;;r;:;r,yy, vasa itiri ehtivattannt n davi smas i neca dvrenitir?

12. "4sash tnnsfertler" nadir?

97

VH 10SILMOHSUL Ve XiDMOTLORiN BURAXILIsI STATiSTiKASI

§ 7.1. Beynalxalq s● tistikada Konkret 01konin iqtisadi inkisa_

lstebsal iqtisadi foaliンγOt kiml. flnl oks etdiron on nt■ lllum iqtisadi

Omtodor vo対 dmodor anhy,::蓑li留 鑽 l肝1ま:IsR]l詭ど

mi,lorkibi,b6111,dtilmesi ve istehiakl gO籠 rtlinltl1 01konin iqtisadiy―

yatinin sovi,yosi Ve tOkrar istehsalinin xarakterini 6五 ndo birloodlon

sintetik g6stericilordir

Hor bir 01konin iqtisadi feal,yotinin sOn neticOsi maddi ne'mollor

ist゛hsal etmok, habelo maddi vo qeyri―maddi xidmotlori hoyatake9inllokdir istellsal llmumi ,okildo fealiyyot prosesi kimi tesevvur

edilo bilor 4ヽ11ossise istehsal prosesine daxil edilmi, rcsurslardan

mohsul istehsal etmek t19in istifado edir Baoqa to'sisat vahidlerineg6ndo● len(Ve ya verilonl mohSul istehsall olmtta no omek b01gll壺 ,

no istehsalin ixlsasl● dlrllmasl vo ne d● onlarin s■1,lndm(ticaretdO⇒

gel揚

盤肝Th:憎inぉにhsJl strttmda vo xttma strぉmda omりm■Oticosini u,ota almaq■ 9in mehsul vo xidmet anlayl,larindan istifadoolunur Mohsul dedikdo omek noticesindo yaranmiO ve muOン γOn

maddi‐ ewa fonllaslna malik maddi ne'metlor(eneJini de daxiletmoklo)b∞ a di゛ l廿 Xidmetlor miewon ferdi ve ya ko薇

"ttoloblori bdomok ■911n heyata ke,irilen foaliンγatin naticesidir

Xidlnetior zarllanl sorf edilen omok maddi mЭ hsula,evTlmir Buraya

hem maddi,hom do qeyri― maddi xarakterli xidmotlor daxil edilir

Mohsul ve xidmetlor satllmaq u9un nozerdo mttllduか na gora

ummi,okildo olntoo adlanlrlar Omtoo maddi‐ owa fo..1lasl olan ele

maddi cisimdir(o,yadlつ ki,ona m61kiyyet h6qllqtt miり γon edilobilら l Hom do birte'sisat vahidine ald olan bu hiquq bazarda apttan

sovdolo,mo neticesindo balqasina verilo biler Hor hansl omtooistehsal edildikdon sollra istehilon sayda alql_satqlya mo'm2qala biler

Omtaolore nlilklyyot lluququnlln doyi,mosi bttqa feallyyotコ ふ嗜i"nistehsal hesablltmmllr■

“sX潔す嶽圏盤ぷ撫ヽ二‰電鮒棚 漑

顆鸞麟轟聯撒 T柵istehsal edilir ve rndolon istehiak olunan vahidin v● ziyyetini deyioir

Onun istehsah b"a 9atdlqda mttleq istehsal,lya verilmolidir

98

-Xidmatlari bir ta'sisat vahidi baSqasr iigiin hayata kegirir' Oks teqdirde

*iJrr", "f.i^, inkigaf ede biimez. Te'sisat vahidleri iiz Sexsi

istehlaklarr iigiin do xidmat Sdstaro bilirlar' Bela halda esas gart

ria..iit Ursq" vahidlar tarofindan giistarilmesidir' Bazar iqtisadiyyatr

".,uirinda iidmetl"tin hartorfli iilranilmasi x0susi ehemiyyeta

iiuilrair. r,,tu*t"tlr olamatlar fizra qruplagdrnlrrrg xidmotlari a;a!rdakr

sxem geklinda g6starmak olar @ax: sxem 5)'

Srem 5. Xidmotlar va onlarrn qruplagdrrrlmast

Xidmat sahasinda istehsalgllann istehsalgrya hovala etdiyi

dayigikliklar miixtalif formada ola bilar:

f . istehsalgrlarrn emtaalerinin vaziyyatinda dayigikliklar apTmaq:

istehsalcr istelilakgrya aid olan amlaalarin iizarinda' illayarok onu

i"rri.rivit, tasdiq edir, bir yerdan ba;qa yerc daltyu va bagqa yolla

odan iizga gakla salrr;

2. $Jrsin frziki vtziyyatlrdra day$iklik yaratmaq: isrehsalgr fardio*ti"rl," manzil verir,

-ona leraPevtik va ya carrahiyya xidmeti

e6sr;ir, onlann xatici gdrtamini doyi;ir va s;

3. Saxsil nrhi vaziyyotinda dayiSikliklar aparnraq: lsrehsalgt

isr"trtatgiya tahsi! masletiai ve informasiya veri'r, aylancali xidmatlar

elrn"

madaniyyot,sehiyye,

naqliyyat,hiiquqr,

kommunal,

DOvlotdaxili

V0

xaricI

Leqal,qeyriJeqal

dOvlot

mehelli,

Biidca,tosarriifathesablt,

g6sterir ve s;

4 To'sisat vahidinin imumi iqtisadi voziyyotindo b" verandoyl,ikliklo,: istehsa191 istehlak91ya sl=orta, maliyye vesite,lliyi,

mtharlze xidmeti heyata kc9irir,to'minat verir vo s

Deyi,ikliklor dainli ve ya mllveqqeti ol■ biler Mosolen, tibbixidmeti ve ya maarif sahosindoki xidmetler istehsa191nlll vo2iyyetinde

daimi doyi,ikliyo sobob ola biler,hem do belo doyisiklik neticesi,do

olce edilen fayda uzun middet davam edo bilor Xidmollor istehsal‐

91nin Xahisi ile icra edildiyino g6ro bele doyioikliklor adeton yax,11埒‐

dlllllaya sobeb olur Yax,1la§dinlna bir qayda olaraq istchsa1911arin oz

uzorindo ve ya da onlara monsub olan emtoolor ilzerinde apar〕 1lr ve

istehsa191ya aid olan ayrica real e,ya dcyildir Bele yax,llasdlllllanl

istehsa191 ehtiyat hal:nda saxlaya bilmoz 、o icra olu1ldtlbnt yerdon

konarda oniarin alverini apara bilmoz Bir istehsal prosesinde xidmetler

bir nofare ve ya,oxslor qnlplina gOstorilo bilor Mosolon,bir,oxs vo

首:‖譜 評j露

意

t出∫翼 ¶ 記 T譜 電 :器 :]普I認 ]ぼ 諄

sinifde qnip halinda to'lim kc,n■ Ok olar vo s

Bir slra saholor xidmet sahesine aid edilsolor do onun rnehsullari

omteeyo xas olan bir 9ox olanlotlore malikdir Mosolen, infolllla‐siyallin istehsall, verilmest s″ (lanlln■る1, 9atdlrJmasi ve yay■ m¨ 1,

yeniliklorin catdlrlim¨ l ve te'sisatlarin verilmesi, EHM‐ i 0911n

鮒 留 よよiI°点 T網 乱 ぽ 稔 露 ISttiぽ 品 F魁 :鶴 1刹 [

9ox hallttda maddi obyektlordo(ka葛 lZda,pakctdo, diskde ve s)

saxiandlqlar1lla g6ro adi 。111loo kimi ahnib satlla bilirior Bu

mollbllllarin emteo'o ya xidmet adlannl、 lndan ¨lh olmayaraq es小

g6til■llen cehati onlarln bir vahid 16reflndOn istehsal edilerek

b∞qalarlna gOnderilmosidir Bu iso 62 n6ヽ besindo omok bOigattnt

he器鰍贈=沐薔肥l詭鳳:『轟基v。 対dm山愚ぬ_

sal ctmok t,in emok resurslarl, kapital, onttoo vo xidmetlor istifado

em10klo te'sisat vahidlorinin no2areti 、.o mOs"uliyyoti altlnda heyata

k"IJon foallyyet sahosi b→ a dt,Oltr insanln i,drakl vo nozare五

olmadan tebiet tereflndan mohsullarin yaranmasl iqtisadiyyat bax,min‐

dan istehsal hesab edilmt Moselen,beynelxalq sularda ballq ehtiyatla‐

rinin id狐 o olulmayan aFtimlistehsal deyil,ballq911lq iso istehsaldir

insmin mohsul yaratlnayan fealiyyot saholoH(mesOlon,idman.y、メЦ yemek,ic■ ok Ve s)iStehsal hesab ed‖ mir Bu xidmetler pulvereno bttaSi t●■Dflndo■ heyata ke9irilo bilmoz Mosolo■ , haqq】 nl

od●mekl,bir゛挙si=。Vezine b■鴻aslnm me鶏 9tmesiylo sagl叩 htlni

赫 hkemlondinnょ ollnaz ・――

l t10

8脚割射:ittltti#瑠電脳電tese面 fatmm uzvb●no fordi対 dma"dn dOyoH ml■ hesablarda

llmumi istehsalln deyorindon,lxll:r

Ev teserrufati ve onun llzvlorinin ferdi son istehiaklna xidmetlor

sahibkar tereflndon yerino yetrilon xlrda te'mi五 d, daxil etnokl●

monzi‖ n yl:Jmasl,sⅨ lanmsl,losor● 偽t rnei,ot emteoloHnin(o

cimloden neqliyyat vesaitierinin)tonzim10nmesi, te'miri, qidaninhazlrlanmぉl ve verilmosi, oniara xidnlet, xoste!ero, ,ikestlere ve

;∬:FTぶf跳 島 lm認 :=首RIttIL認 離 鍔 |『:ぶl驚vasait xorclonir Homin xidmetlor loxsi son istehiaka aid edildi)i t9in

bnlarin doyori tmumi istehsahn deyorindon 9Ⅸ l1lr

§ 72. Beynolxalq MHS‐ do おtehsal sferasi anlay● l iqtζ a―

statistikada ``istehsal diyyKatdaki tlmumi istehsal sferasi anlayl,lndan

sた耐 'attaパ l 轟 』奮 i鑑 :If鵠 :鳳 轟 驚 )fttin

xidmetleri hayata kc9iren ev toso前 fati l19in istehsal hesabinin tertib

olunmmasl lo ol鴫 odard:r MHS istehsal Sfer、 lna崎電 ldakl fealiyyot

saheleri daxil edilir:

l istehsaI Prosesinde istchiak olunan emteo ve xidmetlori do daxil

ctmoklo basqa to'sisat vahidl● rino gOnderilen ve ya gOndorilmesi

nozerdo mtllan bi詭 n fordi vo kollektiv istehlak manari ve xidmetlerin

istehsall;

2 istehsa191lailn ,Oxsi son istehlak: l19tln ve imumi kapital

yaratma rneqsodilo saxlanan buttln nov emtee ve xidmetiorin istehsall;

3 Monzil Sttiblonnin,。 xsi istehlaklむ ,in oz nlenzi1loHno,habelemuzdlu i,9ilor toroflndon icra cdilon ,oxsi ve ev toserufatina、:dmotlorin istel■ sah;

4 Ev tese前 fatlnda ozunun,oxsi son istchlakl■ 911n g6storilen ev

ve fordi xidmatlor .

Ev losarruFatlarlnin son 3tehlakl u9● n lstehsal ve ev teso」 ifat:

-lori t,in ferdi xidmatlerin doyori tmumi istehsalin hecminden

9Ⅸlllr Be10 hal bir sira saboblerl● olaqedardir Bu mosoloyo miayyon

=鳳

f驚憲 :Ll腑 1北ぷ 器 誌 l孟 置 謝 鰤

腱 Ve L面

I Sahibkarlar ve saki● lor teroindon apanian xlrdaピ miri da

daxl etmeklo menzilin te■●:emlesi ve saxlaFlmS、

2 Uzunmこddetli iStifnd● edilan medoni‐ mei,ot cihazlarinin

l FJ l

to副 onlll■ 5si xttmetioⅡ ve te'mi五 ;

3 Qidanin hazlrlallmasi ve veHlmest

4 U,aqlann terb,osi,te'limi v● onlara xidmoち

5. Xostelere,q∝ alara ve eli1lore xidmet

6. Ev tos●Ⅲhani t″l.五nin ve ya onlarln emlaklnin dttinm¨ l

Haqq1 6donJmoyon bu対 dmotlere xeyli omok serf edilir vo onlarin

慰謎盤椒臓潔躍驚鷲魔11:臆躊鏃島∬躙席羊:盤nin az olmasldir Bu ttidm5tlerin heyata keoirilmesl ilo isteh● kl eyni

vaxtadiⅢ vo onun rellLasiy‐ 1■9in ba2ar axtarFnaq lazlm golr Om‐

誡 織1■:驚滝ξ藷漑熾=‖鑑翫黒鴬:滉遺慧誡

。轟n hansl hissoSini Oz istehlakina sorf edecoyint,o hanst hissesini

事鎚欝欄 判職輔掛童IttIIぶ習鑑謬署倦棚IF瀧だ

°:織a鷺lM電器ir電罰認絆1

trtt「lttll鑑・■麟鳳

VttFettI島17据謡腑

l脚

edilmosi mesoleleri BMT ekspertlori tereflndon billlle'nall ho■

"atldakl mohmllarin istehsa11 6mumi istehsala ald edili:l Kond toserrufat: mohsullarinin istehsall ve sattlanllmasl, clr

∬ 編 軍 l過熙 11ギ:瑠:驚1∬庶 re.nttmN,。VV,b,■

2 B"qa x¨ al omto● lorinin istehsa11, torhn tedarub, su

da1lnmasi ve S; ・

3 Kond tesettifati mehsunannln tedttin,butda ktellSal、 unlln

認酬蹴∫Ч=:FTl還

店五粛器 1謝:淵]ネ躙 1

Tar●duhasl,蒟 E mehsu■ arinⅢ ly電,pendi Ve s)istehSa11,P市 o,,erab

ve s_winh ickile血 istehsdive s l4. E'malm balqa noviei lparca tOxulmasi,paltar tikisi,ayaqqabl

"獣醐 樹温unanmohsun“n二l独h基1,愚eLl102 '

灘 穏 貰 器 :』訊 鳳 Fttf槻 牌 l輩 器 Ъ 紺 審

prinsipi tlzre yerine yet五 lon ve uzunmuddet istifad● olunan｀istehlak

mallarinin lazlmi soviyyodo saxlanm■:麟e ev teso前 fati tzo yerine

yetrilon i,10rin doyori oz istehiaklna xidmet kimi nezerdon ke,irilir ve

MHS― nin istehsal sfer6indan 91xlLr Belo fealttet t911n eldo edilen

materiallar son istehlaka rnosroner kimi nezordon ke9irilir

§7.3.MHS―do“ istehsal MHS―de ilk llesab“ istehsal hesablお Ihesabl'' vo “OmtOo vo Bu hcsab te'sisat vahidio五 , sektorlar

ldmず°rhemh" 師観訛鳳剰 ミ篤淵繁:T°rakl hesttlara ke9ir Odllr ki,``istehshl hesabl'Ъ ln tertib olunlnasi tsulu

blltun MHS‐ ■o to'Sir g6storo biler

Nozore almtt lazimdir ki,lo'sisat vahidlodnin buraxdl薔 l mohSulun

::飛端蓋::r]i意sF還::訊脂■i獄継l″猥器ξsi盤:

edilnti, doyordir Bu gOsterici tlmtllni ve xalis variantlardへ dahad∝ rtlS・l iSo osぉ kΨitalm istehlakm1 91xmarnaqla vo 9Ⅸ maqlahcsablana biler:

1 0m■lmi olave edilmio deyor mohsulun deyorindon arallqistehiakli1 91xmaqla muoyγ on edilir;

2 Xalis olave edilmis deyor mahsulun deyerindon arallq istehlakl

l鱗掛F棚 》翻機椒iぷメ額allan emteolor ve ye五ne yetirlimis xidmetlor hesabm thtけ atlar'

b61mesindo oks etdirilir Hesabat dOI血 de istehsd edll,面,mahsulundoyttni等 屯ldaki berabo■ ik,oklinde yazlnaq olar:

Mohsul kimi istehsaledilarak biitiin satrl- '

Mehsuhm mq mehsrllarm vadeyeri = ya bagqa forinada is-

tifade olunmugemtaa ve xidmatlarindeYeri

Omtaa kimi isteh-sal edilmig va

+ ehtiyata qoyulmutemtealerin dayig-masinin dayari

Buada ehtiyata qoyulmu$ emtaalarin ieyigmasinin hecmini (daya-rini) miiayyon edarkan madaxili oemlayib ehtiyatdan gGt[riilenlarigxmaq lazlmdlr.

Mohsul isrehsal etmak ve xidmetlari yeriha yetirmak [90n m&rtalift03

basoa emtaalor va xidmatlar isiehlak olunur' Bela istehlak araltq

i"?iiri''Jr""". Brra*,lm'; ve istehlak olunmug amtaolarin dayari

arastndakr farq elavo edilmig dayar adlantr' 9-cu cadval

"istehsal hesabr" ataErdakr srem iizra qurulur:istehsal ltesabr

3 bsaskゃ■Jl上lStehiakl

…

dOVerぃ .

IPま‖:l]し獣:」ξ■1:稲lζ

雲lr輝。yλ

ぶ電l■

1群1ぷ:

輻 鱗驚盛i聾鋪発i‖主鱗ば!捕典爵sxemi∞ aコdakl kimidir

10-cu codVOl

Omtes Ya xidmatlari hesabl

Ehtivatiaristifada niivlari

l. Arahq istehlakr1 ■ガ^I.で

、,11

2 Sonヽ telllよam“renor(fakjkl

son istelllak)戸 omtoo ve xidmetlerin■月_^1.l●ハ011

l^t-.,,1t.'" waroilar4 0sが kapltalin tmtlmi olaVe

artlml?. Mohsullara subsidilar (-)'

ヽFhiivatlarda dovisikliklor

e aly6It"tu*td" edilmasi minus

sitrs.7. Omtaa va xldmSflqlnlEacau'-

104

ar

"i)rrrtoalor vo xidmatlar ltesabi'nrn miihiirn caheti onun qlobal

b.llrsiasd rr r lntsrnda, ya'ni biitiin resursllrla (har bir amaliyyat iizra

;;;;i; il;;;; lt"rn,.i,i,n birlikda istifadesi arasrnda balansr ia'min

.,,""ri,iJ"ait. "Omtaa va xidmatlar hesabi'ntn ba'9qa bir xususiyyali

fr"""frrn t"f terafindo ehtiyatlarrn sa! tarafinda isa onun istifada

t,or irrlrl, sostarilmasiudeiir. Hesabin bela qurulmasrnda maqsad

iu'risar s.ktJrlrrrnrn heseblart ila miiqayisade giistermekdir'Vergilar, sosial ta'minata rideni;lar, sosial yardtmlar ve.-bir stra

ba5qa "ameiiyyatlar iig0n iiyranilan arnaliyyattn-xarakteri (kimdan?

ii,,,of,1 "t"qt iipini miiayyan elmoyo imkan verir' BaSqa hallarda biitiin

r"trori"t ii"r. ' "t,tiyatlii

ve istifada n<ivlari gtistarilsa da onlartn

qargrhqh eloqasi birba5a gtistarilmir.

S7.4. istehsat' konseFsliAtafr' iqtisadi fa.aliyyati saciyyalandiran

vo istehsal amillari an miihiirn iimumilaqdirici kaleqori-yalardan bid istehsaldrr- Beynalxalq

iotisldivvatda asat:ldrkt isteltsal konsepsiyahrt me'lumdur:' l. Ivi"tksi.t-l"n],rqi maddi istelrsal konsepsiyasrl

3.Geniglarrdirilmig isteltsal konsepsiyasr:

3.Arahq bazar konsePsiYast;rulaJaii ilst"tttot konsepsiyasr yalnz takrar istehsal oluna bilen maddi

ne'matlarin istehsahna ytinlidilmig amayi mahsuldar hesati edir' Buna

nora a. t uru,n t"oirilan xidmatlai va takrar istehsal edilmeyan maddi

i":rutf"t (-.."Iur, maddi incasenat asarlarinin yaradllmasD- islehsal

o.o"""inu iaxil edilmir. Bu konsepsiyaya goro qeyrlistehsal sfera-stnda

i"ii "Jiiun

amak faydah olsr da mahsuldar deyildir' Bu konsepsiyaya

asasen iqti"adi faaliyyet sahalari istelsal va qeyri -istehsal sferalartna

ilf ii"iir.'n"f " biilgii'maddi ne"matlarin istehsah prosesinda- har bir

.oi,"ni, igtirnf.tnu- asaslanlr. Maddi istehsal sferasrna aid edilen

;;il;il" isanaye, kand tasarriifatr, tikirni, mega toserriifatr' ictimai

;;';; .. rn"fdi itt"tl.rl sahalari) sarf edilan amak ya maddi

n.'mrrtari varadtr, ya da diivriyya va tadaviilda igtirak elmekla hamtn

maddi ne'matlarin dayarinin artmasrndl igtirak edir' Ikinfl qruPa

iiJ"l *i. ".qf

iyyatr, istehsala xidmat edan rabita, maddi-texniki

iu"t ir",, trOurutot va informasiya-hesablama xidmati aiddir'*-M;i[a-il,.9i nozariyyaya giira biitiin yerda qalan saholar qeyri-

i.t"il;i'J;r;t;;' aid edilir.' Bri nazarivvava asxon qev.ri-istehsal

;"J;; ;il; kegirilan sahalar ictimai 'mJhsulun va milli galirin

r**-rt,ri" isriiaL etmirlar' Onlar milli galirin biiliigdiir0lma;inden

;irri"'[*i, t i.rurna maliyyalagdirilir va miivcud olurlar' . Masalaya

#i;';r'r-"t,"" k;;.il to.i"iitt <iikelarincia va keqmig SSRi-dc qevri'

105

istehsal sferaslna miinasibatlari va ditvlat siyasotinin xarakterinimiiayyon edirdi. Hamin siyasat xidmot sferasrnrn va ilk niivbadamarzil tasarriifatlmn, sahiyyanin, tahsilin seviyyesinin camiyyarintalablarindan geri qalmaslna sabab oldu.

Geniglandirilmiq istehsal konsepsiyasrna Qarb 6lkalarininiqtisadiyyatrnda va tacriibasinda geni$ yer verilir. Bu konsepsiyayaasasan islehsala maddi ne'matlarin yaradrlmasr va xidmatlar da,riledilir. Maddi ne'matlar kimi xidmatlar da faydah oldufu iignn millimahsulun va milli galirin larkibina daril edilnralidir.

Qarb <ilkalarinin iqtisadi adabiyyatlarrnda "Texniki istehsal"vo"icltisadi istehsal" anlayrgarrnr farqlaldirirlor. Texniki ba"rrmdan istih-sal dedikda yeni ne'matlar alda etmak va xidmotler heyata kegirmakiigiln iqtisadi ne'matlarin e'nah bqa diiqiiliir. iqtisadivyat b:rrrmrndanistehsal daha genig kateqoriyadlr. Bu konsepsiya baxrmrndan bilavasitamaddi ne'matlar istehsah ila yanagr ham da bu ne'matlarin istifadasiinasanlaldlran xidmatlar da istehsala daxil edilir. Burnya ticarat, da;rn-malar, saxlanma va s. aiddir. Belalikla, MHS-da istehsal dedikde amakva kapitalla yaradrlan, miiayyan iqlisadi talablori iidayan, m0ayyandoyari va qiymati olan mahdud. hacme malik maddi ne'matlarin vaxidmatlarin dayari baqa diigiiliir. Bununla alaqadar olaraq mahsuluntarkibina bazar iigiin istehsal edilan (ya"ni masraflardan yiiksakqiymatlarla satllan) maddi ne'matlar va xidmatlar, uzun miiddalistifada olunan islehlak ne'mallari iizre xidmatlar, qeyri-kommersiyaxarakterli tegkilatlarrn xidmallari, ev tasarriifatlarrnrn tiz gaxsi istehlakr[giin istehsal etdiklari amtaa va xidmatlar daxil edilir.

Geniglandirilmig istehsal konsepsiyasr hal-hazrrda .miixtalifvariantlarda Qarbi Avropa 6lkalarinin goxunda va beynalxalqtagkilatlarda tatbiq edilir.

Azarbaycanda tatbiq edilan MHS da bu istehsal konsepsiyasrnaosaslanrr.

Sonuncu konsepsiya (arahq bazar iqtisadiyyatr konsepsiyasr) 1969-cu iladak Fransa statistikaslnda taibiq edilirdi. Bu konsepsiyaya g6raiqtisadi faaliyyet biit[n maddi ne'matla, islehsahnr va bazar xidmat-larini ahata edir. Pulsuz xidmallor isa milli nlahzulun va milli galirinhesablanmasr zatnanl nazara alnmr. 1969-cu ildan sonra Fransrzsratistikasl hamin konsepsiyadan al gakarak qarb iqtisadiyyatrndaqabul edilmig geniglandirilmig istehsal konsepsiyasrnr qabul etdi.

Miirakkab proses olan istehsal miixtalif sosial, iqtisadi, bioloji,siyasi, tagkilati va s. amillarin ta'siri ila formala;rr. Ela amillar da varki, onlann statistik ifadasini vermak gatindir. Smayin ma'navistirnullagdrrmasr. tachizat va satrgrn taqkili, amayin iidanilma formasrva s. bela amillara aiddir. lstehsal amillarinin asasrnda J.B.Seyin

106

mallrrrr tiqliiyii (omak, torpirq va kllpil:rl) durur' iqtisadi tahlil zamant

;;;1;t .;.L, torpnq ," tabii .ehtivatlar' habele kaPital amillarina

ltrt,"i ai.."i r;,1;llirl son uaxtl'arda 6u modela sahibkarhq faaliyyatini

ua etmi-rexni[i taraqqini da daxil edirlar''"

"ffi"fi:i;;i;;i.'il'".1 iqti"nat ila qarb iqtisadi fikri arasrnda istehsal

"r-,iii;inii' ;;ii;i ,ri"."t"!ina" ciadi ixtiiaf voxdur' -

Prinsipial farq

iii"h*i";I"."";i;;o ""n,ittt'i'

rolunun gerhindadir' Marksist -sivrsiiqilt"it i'.t"t ""f

prosesinde tnuzdhr emevin xiisusi rol oynamasrna

iistiinliik verir. Bu nazan)?ayo gdre yalnz muzdlu amek mahsuldardrr'

;";";i;; -;f;J"y",i

dJ v"tniz o varadrr' Marksa giire canlt emek

ilri,"i"r i"i 'trt -'iqlis"di ia"l ivvtt ' miimkiin devildir' Bu fikirlorin

i"i-f"frrr' h"q 'ku' inkar etrtir' Lakin Marks istehsalatda

;irbffi;;i; r,"r'l"it' semarali faalivvatini qabul etmirdi o' hetta

mahsul isrehsallnrn va sntrSlnrn tagkilinda sahibkarhq faaliyyatini da

nazera almtrdt."" v,*.rti" -J"tilan

mantiqi asas tutan Marks sahibkann torpaga'

''.i;":' ;;'.;;; t;xsan igtii:rk etmadiyi istehsal prosesinda.yaranmt g

'.iii """riti "oit'iill"li,t l"r"u ol'nsr hiiquq'nu inkar edirdi Marksa

:I:: ";i'tJ"il;;;

oi* ,n*ot, fahla onun ijzijniin varatdr[r izafi dava-

:ililit."i"lilii"pii"1it'. tt"iJt"r' ticarat' rnalivva va.torPaq. sahibi-

;\';;;;;;uir oldugundan fahla sinfinin istismart ba9 vertr''-';i.h';;*dl ;uru,ivv-"ti istehsal amillarinin iqtisadiyyatda rolunu

b*Yi;#ffilu,il;;;li'"h';i;;"sesinda crnl emavin rolunu e'tiraf

ot-atlaiotisadine'matlartnyar"nm"ttndnbiitirnba5qaamillarindaili,-#lnJi,oil ;i;;gil q"vi edir' istehsal prosesi valnz.canlt,amak

"irJqJ,'i-"il ua h-am di iapital. olmadrqda 9.' ,1:lT I:t1l:-lj-

-", -fr,i^Jai

ne'matlari yaratmao iiciin amak vasitalari va amak crsrm-

ffif" a"lft"^i t aciuiir' ema't alatltri ua amak cisimlarina .xiisusiiiiirtii,""rr"iffiu[u earaitinda sahibkar varanmre..f:ht*n "'I;iiit,i'#;r;;; ilr"rii,,i'.uni*"u-ak hiiququna malikdir' Bundan

ii""" '.-"r, '"1".t1a (masAuliyyati olrn atralif midailagmig amak (asas

;:l'di*il;lili"ri ii':ui'i'ii qarerirqu avaz edan amillardir' Evni

li3;il;";^iil'-uinirin .ti*t'ur;i [ombinasivasrnda (nisbatinde)

varatmaq olar.

'-iffi".ii'ri tareqqi amak mehsuldarhlrnr yiksaltdiyina gtila canlt

.lrrlui tt*tia",t (qariair edib) istehsal sferasrndan glxarlr va onun asas

Hi-'i;;'ilt i ils auaz eiilmasina garait varadrr' Diinvanrn biitiin

;ii;iffi;G;l,ri";;J oldulu indiki earaitda bu proses daha

;iiil#;';-6ii. r"e'nie sosiafisr olkalerinda iesizlik siin'i volla

;#;*';;ffiiilI--s"-a; n"ri"" e'tiban ila amak mahsuldarh[trun

saviwesinin aga[r olmastna "ebub

olurdu' Hatta rasmi ma'lumatlara

#li]ffi iliii"";;k-;;h*ili'i''n"o"ivv"sit"emieSSRi-de107

駐 dllttinzttitttn∬ 喘 1ギ

dtrttLttrピtT:dPZ:着 :

veziyyotin yttallmaslnda einli・ texniki tereqqillill do rOltl vardlr istchs:11

prosesindo kapitahn lolunun aFtmSl Canh onloyi sl、1。 dlrlb 91xarlr

Bittln bu deyilonlor torpaし a Ve tob‖ resurslara da aiddir C→ lar

瘍 慰勇[lル機 L螂‖橘瑳s轟記J」糊w謬僻電出1ポllinl:WЪ 61:よ暮首首

al‖

Sahibkari:q foaliyyoti dedikde tachizatin,mohsul istehsallllin, satl,111ln

ve xidmetlerin lo,kili sahosilldoki fealiyyot ba゛ a dtlstilur ifrat eillloo

:l蜘 ぷ 憲 嚇『 T出 Ⅷ

=°

:」

l協島l蹄

『1よ71)

Blltin bu qeyd edilonlor onu gOsterir ki, bttttln anli1lor istchsalprosesindo boraber i,tirak edir Hor bir an11, 11,ohsul 、O mini golir

範需臨 肥 :溜l識ユ肥1群

ぶhi珊l蠅monfool,divident,icare haqql,faizlor vo s allrir

Bヽ4T tereflndon tOvsiyyo olunan vo Azorbaycan resptlblik.nslnHl

statistika tecnlbosi■ de tetbiq olunan yeniヽ 4HS_ndo dO minilnohsulun

轟 I鸞 淘 1蝋 I爵strategiya ve taktikaslnl h核 lrlayaraq, onun lγ lmi on,ok, matcrial vonlaliyye resurslarl ilo oPtimal techiz Olunmslnl,o'min edir,mehsul

鵠1楓

ft漱撲ぷ留鳴配∫1:じ縄1」驚譜ir謂1嶽品

=器認 鷺珊 y棚:璧認 rЪ温躍濾nボ

織11・撫 :sahlbttη 回

…おぬ血いH dm響。9e・山r

§7.5 Qeyrrqanuni iStehsalm imumi hecmlni m6oyyonl、 dト

istehsal,glli istehsal rerken onun terkibinde qey● _qanuni lstehsal,

v¨卜洲iqtisadw誠 療、器私温響繁11蹴:」き1:懲‖漁鑑‖sEttl場ll響縄鷺aⅧⅧ認喘

rniぽ

憲冨ik■踏rl甜糧:躙乳I:∬」TL謂9器獄鴬108

:]増翼1藷」iyyetl」 i難事rl。

lm澪≒雲|lill営爆燎ilktぶ里:規Ъ

Istehsal sfer、lna aid 。lan bo'zi fealiyyOt saho10ri mixtelif織:撃門濡ra讐嚇首『ご思:ly鷺∬

r魂°ξ片1:IよⅢЪttt:I

署i鞘}「棚γy轟0霞

]:譜Jヽ1締I思出現耐誕bo'zi istchsal sahelerindo(mOS,tikintidO)dalla,ox 10sediFedilir

i。,]鴫需k;『 電爛 |°l臆蹴Il°t:網

お棚:]悌∬ふよ

a博

:

榊 椰 融椰 ty撚聯1熙澪Itlehstllunun bir hissosi kimi uoota alinmlr Bunlar mehsul istehsall

y』『悧さ驚滉絣辮lξ轟」瓶1霊露

istifad0 01unan lkin(b“ lantiC)goS'つ dci

Umumi Buraxrhg (UB) dedikda hesabat d<ivriinda isrehsal edilmi;mahsullarrn r.a xidmatlerin (biitiin bazar ve qeyri bazar mahsullan vaxidmatlarini daxil etmakla) dayarlarinin cami ba5a diigiiliir.

Beynalxalq iqtisadiyyatda iimumi buraxrhq iqtisadi faaliyyatinnaticasini qiymatlandiran g<istarici hesab edilmir va yalnz fimumialava edilan dayari va bagqa giistaricilari hesablamaq ti90n ballanlrcbazasr rolunu oynayrr. Bela vaziyyat iimiimila$irici g6starici olaniimumi burarrlr5a kegmig amak masraflarinin dayarini aks etdiranaraLq istehlaknrn daxil olmasr ila alaqadardir. Lakin fimumiburaxrlrgrn hesablanmasrnrn daqiqliyi UDM-un va isiehsal faaliyyatinionaticalarini aks etdiren bagqa g6staricilarin daqiqliyini "a tatnhgnrtamin edan zaruri tartdir.

$7.6.Umumi buraxrhgva onun hesablanmasr

umumi buraxrh$rr.

Omulni buraxlll,a"aじ ldよllar aiddir

l Mohsullをin buraXlll霧

2_ Bazar xidmetlerinin burax:1111(banklarln ,orti hesablanml,

驚軸 :il静鷲雌]

熱棋lL辮蝋

鰊 輔鮮i薦淵辟

檸誕tttP置:‖驚11。

m

襟缶濯背酬 猟評『:憮I呻:鮮よler器∬1。F歯鷺嵐edilir

l曇鷲霧綺iif犠霧[

:」潤糧雌サ::謝itWち lぶ:::lll

nsul adlanlr Bir 9ox ha■ arda mehsu‐

T糧鮒Ⅷ主硫身賞協1:【luessiSe daxilindo yeniden e'lhall

adlanir Yarimfabrikat adotan sanaye

bessiselerindo olur

鮮舗網鰈襦110