DISSERTATIODE

LIBERTATE CUM NECESSITATECONCILIANDA,

CUJUS

Partem Primam,

CoNS-AMPL. FaCULT. PHILC&- ÄÉOevS.STr

puhlico e xamini modefte' offeruntMag. FREDRICUS BERGBOM',

Pliilof. Ttieor. Of Pracf. Acljunct. Ordin.

F.T

ERICUS GUSTAFUS ENEBERG,Bovea -Fcnno,.

In Audit. Philos. d. xviti' Decerribr.s MDCCCXirr.

h, 3,. in. f.

ABOiE, typis Frenckellianis,

KONTRAKTS-PROSTENOCH

KYRKOHERDEN öf.ekWEHMO FÖRSAMLINGHÖGÄREVÖRDIGE ock HÖGLÄRDE

HERR MAGISTERISAAC ENEBERG

SAMT

HöGÅDLA FRU PROSTINNANANNA SOPHIA ENEBERG,

född ALANUS,

MINE HULDASTE FÖRÄLDRAR!

Mottagen dessa blad såsom en ringa, men välment gärd af dentackfamhel jag få lifligt känner mig de^bäjla Föräldrar Jku*dig,Måtte jag någon gång hunna gifva Eder fullkomligare prof afden fonliga kärlek , erkänfla och vördnad, hvarmed jagfranilefver

EDER

ÖdmjulcÉ-Iyäigfte SonERIC GUSTAF,

I t omnis quidem, ex comlnua if_a, qua. primo jatm,quo confcium fui evadit fubjedlum,-reflexionis vo-

luntatisque actu , fublata originaria naturae & intelligen-tia.: barmonia , in mente oritur oppofitorum pugna, pria-cipiique realis & idealis discordia, originem ducit philo-iophia, ita nullo non tempore cam, partimin relativis-,quae in confcientia deprehunduntur, oppofitis investigan-dk> sccuratiusque determinandis, partim in oppofitioneeorum acrius explicanda & in akioTe quadam identitaterestinq'uenda , pr_eeipue occupat3m fuisfe videmus. Ulti-«mus vero & fupremus, ad quem omnis tam tbeoreticaguam prastica philofophia fpedlat flnis, is iine dubio est,-ut purum abfoluti omnis antithefis expertis efßngat con-«eptum, ofiinemque fic oppofitorum, in quae äbfolutura.reflexione originaria disjickur, dkcordiara in harmoniara"disiolvat completam, quin oronia etiam nobiliora cultu-*se humana, element a, intelled-us abstrahendi nifu disfb-_uta atque divulfa, in organismum interiore quadam vitatanimatum indisfolubilem , arctisfimo unkatis vinculo-con--jungat; quod ut -fl a t,- ad illud necesfe stt prcgrediatur«efiexio punclum , quo oppofitorum in reflexie-,

A ne

2

nger anflthefis', tum identkate. eorutrt abfoluta in unum in-,«ydat , ipPumquekadeo äbloiut.um , .omni in idea ejus rela-tivitate fublata, forma abfoluta.pure conc.pi posfit. Ejus*ilnodi autem oppofita, quee-apgrime reflexionem vexa-runt philofophantem, quibusque conciliandis impenfamnullo non tempore philofophi. dederunt operam; licetfrustra plerumque, quamdiu in angusta abstrad-ionum in-,feriorum . (quas.-abfolutam.. illam. abfbluti.; formam-, neces-fario antecederent, *cam utpote Pummam pr-eparantesf),iovestigatione occupäti^ relativkads-ambkum egredi non.valuerint, oppofita vero numquam ,reflexionis-pund_o pla-ne coalefcant. fed in infinkum. potius condnuentur, va-rii generis qua;qu«x? a;tas, pro varia cujusque cultura, inmedium- protulit. Qua; vero fic iub?fpiritus- & materias,animi & corporis,, rationis & fenfualitatis,,rerum per fe&C phaenomenorum, fidei & intelledlus , virtutis atque'felickatis, irinumerisque fubaliis formis, reflexio pn>creavif oppofita j progrediente cultura, in fubjectivkäls& objec-ivitatis,. idealkatis. 8-_ realitatisj, antithefin. träns.iéruntj.

Håfc-aa.em * ideafifatis 8t realt.atis antithefis, pradriceconfiderata & ad fupremam .formam evedta, per liberta-tis & necesfitatis repugnantiam exprimkur.. Cum veronulla umquam ratione, haec libertatis & necesfitatis anti-thefis, refléxiönis.vuigarisinteJledl&sque^molimine,'in ak.iorem quandam kientitatem refolvi posfit *.. abfoluta illahavd imroeritö habetur antithefis. & omniuro> quae inmente , ut primura philofopbiam procreavi^ reflexio , o-riuntur, coatradidtionum fuprema,..quam ob rem reliquaquoque omnia, ut neminem faciie harum rerum peritumfugere potefrk, qu_e. velfupra atrulimus, vel prasterea inconfcientia deprehenduntur-oppofita* eandem hane anti-tKestn:, alia licet fub forma, magis minusve pure expri-

munt

3

munt. L.cet autem abfoluta ha_c (it liberfa.is & neces...tatis oppofitio, nec vila aliqua ratione in statione intelie-

*dus vuigaris exstingui posfit, nuilaque cam in hac (ta-tione permanens unquarn in altiorem identitatem refol-vere valueric philofopnia , tamen cam, quoniam omnisaltioris mortalium fpei in libertate vertittir cardo, quafiplane non folvendam relinquere philofophia nequit. "Utra--que enim, lrbertas (cilicet & necesfitas, fimul asfumi non:posfunt , abfoiute enim fibi repugnant, ucraque aS.eram tol-jit, quaevero retinenda' tit, qu_eque rejiciend. , facile havdefl per.pedu. Si enim neces__.atem,;exc!u{a libertate, am-piedamur/fataiismo conrtringimur ineludabili, hominis-que vivendi ratio ahéneis necestitatis vinculis aliigata, ne-"que turpis haberi potest neque honesta, .parique omninopasfu cupa ambulat & innocenria, & quodcunque un-quarn pio pedori fandum fit atque venerandum , extin-

"stura prolabitur & explo.um. 'Immutabili ejusmodi ne-cesficate dominante, non virtotes modo & vitia, officia& jura, laudes & vituperationes, cocaque-doctrina mora-lis, in casfum aliquid & manis vocis fono decöratnm abe-unt. fed omnia qua. in homine pra._iara & magnifica,älta atque egregia _éstimarttur,'qua_ amore veneracionevedigna babenrur, didu potius >fpecio(a lum guam vera:qua. enim emortui tantum mechanismi effedus funt, mi-rari quidem ca postumus, havd vero magni facere,'amo-reque profequi & culta. Si e con-rario,"reje_-a necesfi-tate, libertatem fo'am retinere velimus, in indifferentis-mum necesfé est incidamus abfurdiirn, qui omnem ra-tionis u(um necesfario tofi t, omnemque in cognkionehumana realitatem, unitatemque & fcientia'm i omnem.Neutram igitur alterivs c~u_t'a relinquere posiumus, li-bertatem eqim ■vind.candam inextinguibilis postulat cv*ijusque , homintm qui fele agnoicit, pedori inh_erens pe-äsik_jsque inlitus perlonalitatis fenlus, necesfitatem autem

A a -cots-

4

con.ervand.rm rsdo pofcit, abfolutam m confcient.a hu-mana unkatem requirens & harmoniam, Qua? autemoppofita fibi invicem, fimul confistere nequeunt. Ha.cigkur difficukas , cum reflexioni vulgari, quae ulrimamfubjedti & objedti antkhefin perfringere non valet, infu-perabilis fit, alia via inststendum est, pundtumque asfcen?dendum fublimius, übi oppofita in puram & completamcommutentur identitatem, eaque arciisfime coalefcant,qua; reflexioni alias diverla öccurrunt, ad eamque igiturexPurgendura phlloPophiam , qua; ■ originariam. esfe de-monstrat identitatem fubjedtivi & objedtivi, adventiciamvero diverfitatem, licet ad confcientiam exckandam &propagandam necesfariam & in ipfa identitace jam ex»presfam, quaeque Pola forfan, relativa omnia ad abfohi»tum referendo & ab eodem derivando, completam, ab-foluta; intukionis evidentia, fubjedtivitatis & objectivita-ris oppofitione evaneicente,, libertatis & necesfitatis har-moniara exhibere poteffc.

Ad completam vero ejusmodi libertatis & necesfita-tis harmoniam esticiendam, fåtis non erit , liberi arbkriicum necesfkate empirica causPaiitarisque fuccesfivs me-chanismo conciliaadi viam reperiisfe, quod licet & illudin dogmatismo nullo modo pr_estari posfit, minoris for-fan, philofophia critica & idealismo tranfcendentali facerapraeferendbus, est difficukatis, fed ad liquidum- quoquedemonstrandum est, quomodo libertatis notio cum abfo-luti idea, quodque ex ca dsrivandum est, totius cogni-tionis philoibphicse fystemate confistere posfit & cohjere-re, ne fcilicet difficukas in loco inferiore oppresfa, moxin akiore recurrat, novaque oriatur repugnanria. Cumex animo enim humano exuri non posfit Divinitatis i.dea, nec opprimi in eodem iklo modo abfblutae realitatisdefiderium, huic vero defiderio fatisiaeere facile non

Pos-

5

prosstt fidei illa fubjedivitas-, ad guam fugere^ viåé&imphiiolophiam cricicam & idealismum (übjedivum Fichth,■alia vcuz, liberi arbitrii cum necesfitate empirica pugnajam Sublata , manente fuprema hac abloiuti & fubjedioppofuione, major quidem guam procul intuentibusfo-ian vkietur, oritur difnculcas, facile enim baud effcper ipedu , quomodo posfu cum Divinkatis ab.oliKeequerealkatis. id_a tuenda, libertas confiflere fubjediva, Ha.cvero amkhests kcet latins pate>t & plures domprehen-dat di-*quifuiones, pra*(er.d tarnen. occafione praecipuas,tantum modo earum, leviter transeuntes perstringemus»Plurimafcilicet phiiolophandum pars, qualemcunque cete?roquin Divinitatis- foveant ideam, modo verkatern fin"cere velint proferre, omnibus fere quas Deo tribuantproprietatibus, cmnip/stentix. c. Gr., prajicientiae, fan&ka-ti cet. repugrcare flbi videri libertatem individuarn ne-eesfe-est couflteantur. Abfoluta enim in una esfentiapofita causfalkas infinitaque vis, non n;st abfolutam ce-teris necesfario relinquk pasfivitatem & dependentiam,qucE igitus a le minirne gentkim esle posfunt aptj&> neein fua u-110 pavsto pbtestace, fibique parere, fed aiiundenecesfe est.babeant agendi patiendique racidnes fufpenfas.Accedit huc, quod non" nifi continuata-perpetua creatio-ne res creatae esfe perfeverare cogkari posfine, qua qui-dem.creation». res finitae, non-ut indeterroinatum aliquid,fed ve fingulares■-& deterroinata;-, certis definitisque cogi-tationibus, nifibus fc-adtionibus procreantur- Huic quae-stioni alia proxirfle con^undia est, e -libertatis ad occukascujusdam necesfitaus vim relatibne oriuada, qua omniaquae fiunt, certa & in aeternum didta lege decurrere vi-dentur, racisque moderari ordinibus., quaque homineseti<am, libere quamvis agendo, invitisfinii tarnen longe aii-ud quam Ipedtent efficere cogtintur, prudentisfimaqueIBorum incepta, quaj. magno conatu ooinicjue. ope & o*

pere.

6

speré 'perficere enkuntur, irrita fiunt turpemque håbeutejskdmf Quomodo exiex igkur iste & infinkus, qui i»fijigularibus hominum adtionibus confpicuus est libesta-tis .ufus, estcenataque Jiberi«afbkrii licenda, altiori cvi.dam -neeésfitad ita obtemperet, ut occuka ejus prxpo-tentique vi , ■ad fixarn quandam '& ultiraam^dir.gatur me-tarri, philofophiae-injundtum est-enodare, eamque fic li-bertatis cum necesfitate barmoniam >explicare, guam hi-storiae idea involvit , -quaeque 'in -fuccesfiva ista , guam hi-storia; est delineare,.concipkur;progresfionum'tferie, con-tinuaque mundi relativt-evolutione, qua fefe-manitesta'.abfolutum. Cum realis autem libertatis notio ca fit, utin bont-malique .facukate confistat, dilucet, veram liber-tatis ' theoriam fisti non posfe, nifi fimul malum quid fit,ejusdemque-origo explicetur, quaque ratione cum fan*«stkate bonkaceque Divina. confistere posfit ostendatur».Xes quidem difficilis ac multura'& faepe quaefita. kQualis■enim cunque cogketur rerum creatarum ad Naturam Dif-vinam relatio, akerurh, ut quidem " videtur, -necesfe estoriatur e duobus::, ut fcilieet -aut omnis mali bonique di-Jcrimen tbHatarJ aut Oeus aiiquam -4altem ad partem ma-li causfa & origo habeatur; ad dualismum eninvabfol«'utum «önfugere, non est philöfophari.

Primariis vero his, quas fingulatim jarri, ieviter li-cet, attigimus, in libertate vidicanda obvenientibus diffi-cuitibus fublatis, cetera; quoque omnes, quae ex diverfisoriri posfint philbfophia; iocis, facile evanefcunt. Patetvero fimul, nifi pr_ecipuis his tol;endis difficukatibus,cum univerfb rationis fyltemate i e. cum abfoluta ex o-mni parte necesfitate libertatis exhibeatur barmonia, nenotionem quidem libertatis puram erui posfe fibiqueconstantem, fed mancam illam necesPario manfuram &

ilaapgditam, quod illi haud reputayisfe videntur, qui ad<do-t-i-

7

äé&riham moralem condendara omnibus numeris abfo-Jutam fufficere " putant, ut iibertas fide pradlica tanturopoiluletur, firma enim & incöncusfa nifi jeceris fimda^menta, quicquid fuperstruxeris corruef. . Cum enim nul-\a unquam foladeterrninari posfit notio. nist ejus cum'fystema-e quoque, adquod pertineat-, firaui refpiciaturnexus-, inteiligkur utramque disqsifif.ionisf-- parrem hicut übique e-ste.. conjungend.mr, . Sunt vero plures postre-nii haudquaquam -nomJnis -philofophi-, qui ufitatum iiiud ■

& fxpe decastaturn referunt, non , p>&le ■ liberratem nonplane inimicam fysteman esfe, vel uiia unquam rationeoum co confistere, , unamquamque vero pjiiiofbphiam ,quae ■ unkatem profkeatur & totaikatenr, iifaertatem ne-cesfario fublaturam.- Libertatis au*em-- notfonejf* järn perfe &~ in genere lystemaris- notioni repugnare, vel ideo ■

facile non crederes-, quod, cum cohaereant alrqua ratio-ne inter fe rerum univerfitas atqtie.- libertas- individua, ,

non posfit non aliquod . in divino fakem itffellestu esfefystema, quocum c&ncinat libertas, . Qui vero ad ideaiis-roum fubjecUvum-j coniugiunc, omneque etiam in intei-lecstu vel voiuntatcenos cuiosdäm originarii* fytiema re-pudiant, fingular.es- tantum modo admitrentes voliintates ,.adeo vt unmscujusque Ego abioiutam constkuat fufystan-tiam, non;posfunt &. ipfi div vocem lapprimere rario-^nis, unkatem requireneis abfolutam * magis guam liber-tatis perfonahtacisqua fenfum, anirao* humano inditum,,qxiominus .eadem <qn~z evitari voluit fenfim redeat quse-stio.- Sic idealismus quoqueiubjedtivus FicH*ni unitatemquodam modo agnofcere.cogebatur3 .licet cam in ordinequodam univerfi morali tanrum qusrat, qua vero re nonpotuit non in .maximas- incidere. inconfequentias miris-que.impiicari 'repugnantiis^ Apparec igkur plane neces-fari/m, neque unquam negligendum, quafi fölvi nonpcsfetj philolophi^^esfeprobiema: quomodo posfit cum :

abk>

8

abfoluta, quse radonis esfentiam constituit, unkafe.tquod idem est) cum abfoluta ex omni parte necesfitateconciliari libertas, quantamvis licet, contrarisc, quae fu-pra attulimus, fententke, veritatis fpeciem, irrita tot, ma-ximorum fuaque arte confummarisfimorum philofopho*«m circa hane quaestionen. conamina prxbere videantur."Quod vero fi unquam folvi non posfit problema, nontantum vera perfpicuaque erui nequit libertatis notio.to-taque dodtrina moralis vacillans erit fibique inconstans,fed omnis omnino philofophia, tam theoretica guam pra-dtiea, reaikate careat necesfe est, unkateque Se totalkate,-nec ullo modo in indisfolubilem illum iystematis orga-nismum redigi potest, qui folns veram stabilemque effi-cit leientiam. Perobfcuram vero hane esfe quaestionem& perdifficilem, utpote qua fummum omnis philofophia;eulmen, ufydicam, & cacumen constkuat, vel ex alladsjam facile dilucet. Cum autem omnium fere, qua; in-philofophia obveniunt, quasstionnm, maximi ha;c videa-tur esfe momenri, firmum praefertim quaerentibus & sta>tbile philofophia; pradtica. fundamentum, adeoque, mul-tum licet antea a mukis deliberata , faepeque agitata, ad.novam tamen femper alliciat confiderationem, non po-tuiraus quin, idoneam ad vires in philofophia exercen-das circumfpicientes materiam, hane potisfimum eiige-remus , ca quidem freti fpe, före nobis fummam ipPiustfnateriei difficukatem , aliquid faltem apud benevo!/s le-étores, fi ex a^fis excidamns conciliaturam excufationis.In hac vero qujestione tradtanda, ka nobis animo con-fritutum est verfä.:, -ut & libertatis cum necesfitate pu-gnam acerrime explicemus, & hujus pugn_e dirimenda;fimul periculum ineamus, fummorum hujus memoria;philoPophorum, Kantii nimirum, FrcHjir atqne Scheliint-«gii vestigia prementes, quorum immortalibus fine dubiomeritis debetur, fi philöfophiae tandem «Ila aliquaimfnenfai_uj«3 problemads folyendi, patestdla fit via. Prima

9

Trima igitur qua» in libertate cum necesfitafe cönci-Jianda fefe pra;bet difficukas, ex acri ejus cum causfalka-tis empiricae lege oritur inimickia, cum ferrea fcilicet-hsciex. qus causfas & effeclus per omnem Naturam a-heneis vinculis connedit, animum etiam humanum va-riosque ejus motus, imperio fuo fubjedtum tenere videa--tur. Rerum enim confiderantes naturam, omnia neces--fitata fieri viderr.us & effici, übique tataiern quandamperfpicientes & immutabilem ordinis fempiterni continua--tionem, adeo cmnino, ut qurcquid acoidac, id ex teerna"verit te , causfarumque continuatione fluxisfe videatur.Singulae -enim qusque res, fingulas definkasque* habentpronrietates. Quodcunque igitur est, ab omni parte de-ferminatum est, certisque flnibus circumfcriptum & ter-mink; est qcod est, nec aiiud quidquam. Natur-a autemcunrinuis cbnoxia mutacionibtis, novas perpetuo induitfo'rn*.as, continua detenrYYonum ferie procedens. Ha-niiTi autem determinationum , ex alia in aliam mutatio-nes & vicisfitudines, fartuka nainimse gentium funt, fedrigidis : omnino aihgatse Jegibu*, -imm urabil i necesfitateconstrikäi-V Quodcunque. igitur in reruna, natura ehveoit,necesfario..*.V>; qupdr. est,., nec fieri ,po_est,-u»« al-_u4iit.-Definka cortfistit. Narura. phaenomenorugjo-(erie^ qua _aiiaex aliis ka aedtuntur,1 uc unurnquodque ab antecedentedeterminetur, quod fe proxime fequatur, id parker de-terminans. .Quemlibet rerum statumy alter necesfe efiantecedat status, orrtrteque esfe -ab .ajio explicandum est«v*, nitrit enan kée nibilo. oriri potestä f§d omnia quaefiunr, causfis necesfe est fiant antecedentibus & necesfariis.(Joecunque eemportsemomento natura totum aliqubd est&cobarens, cojws individwa quaque pars, talis qualisest, eanr ob causfamfest, quod-cetera ejus partes omnestaesfunt atque funt. Quid ? nonne omnia in rerum na-turay«qu>ae'.lunt;. qua fuirunt, quaque tutura.unt_,4ta alia. : _j '. B ' -*e__

10

ex aliis nexa, Se ka omnia inter fe apta colligataqueTunt,ut ne arenulam quidem minimam clium tenere locum,guam tenet, cogitare potueris. nifi tam pcaientia, qu.mpraterita omnia Se futura fimul cogkes immucata.. Ego-met ipfe cum omnibus, qua mil.i ut meatribuo, aternahac natura necesfitate manantium implickus fum causfa-rum effedtuumque ferie. Sum Se ipfe ab omni parte de-terminatus, eertoque temporis momentoortus Nec ipfequidem per me meaque fponte ortus fum, fed eademgenera.us natura vi, qua omnes ex feCe illa fundit parit-que res. Quando vero, quibusque. nafcendi. conditioni-bus, Se quibus instrudtus proprietatibus , fuerim ortus,quibusque ha proprietates, quoad vivam,, obnoxia fintmutationibus, univerfali illa natura vi, omnium: rerumcreatrice Se parente, causfarumque continuatione ab- o-mni aternkate fiuentium, qua alia ex aiiis apta, immu-tabilique necesfitate nexa, prohibent quicquid cadere fe-cus ac cafurum fit, fataliter definitum fuit atque statutur».Fieri non potuit, ut alius meo loco exstitisfer, nec fieripotest: ut, qui jam ortus fum, unquam aliquando aliusfim , atque rerum ferie tradtus futurus fum. Quod verornentis atque rarionis munere pra cc.eris animantibusornatus fim, nihif horum mutat. Quicquid demum fitin me illud, quod cogitat, quod vult, quod viget, cumtamen herbarum proventus animaliumque motus pecu-liaribus quibusdam efficiantur natura viribus, quid im-pedit quominus confcientia quoque cogkandique facul-tas, peculiari cuidam originem debeant natura vi Ex-plicari quidem non potest. quomodo natura quadamvis cogitationem producat , neque vero facilius explicatu,qua racione plantarum formas animaliumque motus pro-creer. Nihil aiiud fum, guam quod originaria hacce vis,qua cum aliis quibusdam natura viribus ad harmomaraconjuncta, hominis gignit naturam, cerds fub condkio-

nibus

11

nibus non potuit non fieri. Sum igitur qui fum, quo-niam in ista , cujus nexibus impiicatus fum & constridtus,omnium rerum copuladone 8r ferie, propter causfas na-turalem in fe cohibentes efficientiam, alius fieri non po-tui; nihil autem unquam futurus fum, cujus non causfasid ipfum efficientes nacura condneat. Jnfinita quadammens, qua coHigadonem causfarum omnkim perfpiceret,rerumque curfum & eventorum eonfequentiam omnem,ex quolibet vita mea momento colligere posfet: quisante hocce momentum fuerim, quis post ipfum per o-mnem aternitafem futurus fim Se qualis, quid adturus,quid apperiturus, quid denique pasfurus. Ineludtabili igi-tur necesfitatis vi, quis fim, quis fuerim, quisque futu-rus fim, definkum est & Quod vero liber-tatis confcius fim, potest forfan Se id ex his explicari prin-cipiis. Libere enim agere, quid aiiud est, guam ex na-tura fua legibus agere? Si nihil igitur impedit, quomi-nus tiaturales ista; vires, quae conjundtae humanam effici-unt naturam , quatenus in me efficaces funt, ex fuis agantlegibus, Kberum me fentio meaque postestads, limkibusautem circumfcriptum & coadtum, fi h_e ad naturam me-am perrinentes vires, aliis natura viribus cohibita &oppresfa, contra le^es fuas agere cogantur Se ipfa fibipugnare. Libertatis quidem confcius fum, meaque mepotestatis esfe fentio, fed libertatem locum habcrc nonposfe, ccecaque omnia fieri necesfitate, ratio cogit fateri,in qua vero, quoniam ipfius confcientia exbibet explica-tionem, est acquiefcendum. "Negari non potest, homi-nes, vt ak Sp^noza a), cam folum ob causfam liberos fefe<credere, quod adtionum fuarum confcii funt, eausfarura

B £ au-

a) B. T). S(p.n_zj_) Opera Poflhuma , CIOI3CLXVII. p, 99.

12

zntean, a quibus determina-stur. ignariik,- Cum vero non-plures tantum &. inter fe diverfa. in bomine efficaces fintnatura vires, fed hx ipfa extrinlécu3 fimul religata a causrfis externis pendeant, externisque. & advemiciis exckemucItimulis, fieri nan potest, quin fkpe, fibimet irsvicem op,pofita, in contraria nicantuc, fibique invicem pugnent;Varii igitur fapeque in di verfa tsndentes. in. homine. ne?ees.e est oriaruur niiis, qui.quidem, quatenus _onlcii e*orum .lumuSj.cippetitifs dicun.ur; alterivs autem pugnan-dum virium fupra alteram vidtoria tum ap—pellatur. Si.fuprema autem ista, qua stomini praeceteris-animantibus prnpria est vis, rationisque nomine infignitur,.vidtotiam reporter, cecerasque. omnes,. qua ad humanam

V) "Cdncipe, frigactsfmus idcm aif P.hUöfcpMs lap.de_r(qui a cscrÄ*.fa externa, ipfum impeiiente, cT-rta-fi. motus quantitEteßi'bcé-pi.-,qua potte*, cesfinte-c-ttsfe- ejtJerßje.inip_r.fu, movetiHr), dam t_ks-

verrpergit, cotiitare,; & fcire^, £e q uantum p^olest conati^-fiit mq-veri pergat. Hic-fane, lapis, qi^andcquideo. fui tan|u_cmodo corja-

tus est ppnfciu-i',_, &. minim* indiff&rens , fe- Übéffimutn'- ésfe, &__nulla alia <fe causfa^in^Tnota'pferstrverare credct, ' guam"quia vult.Atque h_ec-humana ilfe libertasfest, qssm omnes habere jastant , __

' q-use in» hoa folo confistit , quod hornmes fui appetitus.stnt confcis,__ causfawjm __, a quibus deterrninantur, ignari. Sic infans fe laelibere appetere eredit J .ppel.94u.enl iratus vin.!i__a,m & {.jmi-dus fugam. T-Jbrius deinde eredit , fe. ex liberoki.eritis" decreto éaloqui, qp?é pofiea föbriustacuisfe ve.let. Sic delirans,- garrulust,-& "ht.juskf3Rt._e pluri-mi fe ex libero mentis'-.ecreto agere-, nyaSutem impeiu ferri credunt. Et quia hoc pr_ejudiciun> _3QiDir.\)s .Jaominibu« itu.ai.ir_. est, non ita beile. eodem liberantur, Namguamvis e-.gerie_.tia fatis fuperque. doceat, homines rihil minus-posfé, quam-'appclihts moderari fuos, & quod .Sepe, dum contra-liis affediibus ronfli&antur , meifora vjdeant, & deterior.a fequantur_!fe tamen liberos esfe credunt, idque propterea , quod res quasdanvJeviter appetant , __ quarum appetitus facile pot.it contrahF memo-ria alterivs rei , cujus frequenter recordämur.'r B, D. S(p.nozse^Oj^ia EgfU-itma, , CIOl-3GLXXYIJ< p, 584, SS_T» - -f : .

—*■ -astj* —iWtur.t^p^stii^nrfvir^s ka stbßhåSeafcfun^ed-åsptt. .ffl-f

' tin_K_[)ie .akt^mificseffi_4£f_.-tf.S' _h.qe.ar p4stest_t,,'qt.a .übkuis dMdiis omnibas fcdflSGör!ffibi & confdnans.-fola in homine, dominetur, coriveaiénihumana na.ura, ut facile apparet^ hac omnium viriumfhumanarum confenfus. & uniras^ est",- -virtusque, non tandferlido'-" t-tn-Sn*- qtföm -fplet-dido norstine , appeWatue. - Sifublata autem humanarum virium harmonia, inferiorquadam hominique cum aiiis rebus, berbis e.-gr, velan.tmaUbus 9 - eommunis* viss a«ltius fefe.ef.-erens nimiso/jeemergens- rationi pracurrat, vicfcrixque in animo exful-tet, a__.or qt.a^stc .oritnr, natura humana contraria est,vitiiQue' hornen, ädipTfcfrur. Qua vero 'quaque vice."'pra*.ponderiet afqne pravaléat vis*,., voLuntärium non est nec-in nostra, pocestate pofuum, fed irrevocab.ili , qui omniavehit, causfarum curfu implexaque ferie, inexorarabili"lége défrniturn: Qua cum itar fint , fieri non potest', utIndjvl^y-kcniusdam. hofnihis jnkpckefKatekappetitns fint e-jas^^ec igimc qua appetkukesti_iua-ur-,- ykfytes fcilicet"&^vi*iayab tpfo pendeant, fed.caussts m rerum natura &'murjyö fne.ofis ineluc.ab_li necesfnate- hac omnia cteter-'minata esfe, per fe pater"; Hoc rarriefjfhqrt impeditfquo-minus virtus .virtus fit, 'vkium autem ykiyfrn- , Qui vjstuteenim.pradkus est, prastantem habet UlejnJ.tufarh :&-opta--bilem, qui- viriis vero obr-utus^ turperfi- ,&" äverfa_ndam,■Utramque autem immt.tab.li deterrt.ina.aq_re!omniutri re-frurrf ferie Se fcopularioné .briund&m; in höiflr-a enlstf po-■lestätémagis.non effmentem fånar»,- qyarncorpLisf jfahumhabere ■ 7 - - ■

Rigida vero hule & indomifa. .■ guam oro modglo?virium explicuimus, quamqoe" revera toc. n <:..': "S Seratio convincere Se experiencij probkre vike''.;.- q>4 ve-ro, cum in nostra non finc pote-stat-e adlior.es nostra,. effi-ci apparec, ut nec laudationes jutta -fint, nec.yki.pt r cio-

nes 3

14

nes, nec honores, nec fupplicia, quomodo posfit cond-liari libertas realitasque vindicari dodtrina moralis, jamnostrum est ut confideremiis. Hinc autem vulgaremistam libertatis theoriam, qua illam in facukate quadamanimi ponit, oppofitarum voluntaris determinationum al-teram absque u!la ratione eligendi, exitum havd reperireposfe, ex allatis jam fatis fuperque dilucere putamus c)-

Ad

C) Bene quidem, ut fölet, de hac libertatis do£.rina Scheixln-.-."Der gewähnliche BegrifF der Freyheit, nacb welcbem Ge in em völ-lig unbestimtes Vermögeo gefetzt tvird , von zwei .kontradi<_.ori.chEntgegengefetzten, ohne bestimmende Grtlnde, das eine öder dasandre zu wollen, fchlechthin blofs , .weil es gcwolit wird , hatzwar die urfpriinglicbe Unentfchiedenheit des Menfchli.hen Wefensin der Idee fiir fich j filhr t aber, angewendet auf die einzelre Hand-lung, zu den gröfsten Ungereimthciten. Sich ohne alle bewegen-de Griinde fur A öder — A entfcheiden zu können , wåre, dieWahrheit zu fagen , nur em Vorrecht , ganz unverniinstig zu han-deln , und wiiide den Menfchen »on dem bekannten Thier desßu-ridan , das nach der Meinung der Vertheidigcr diefjes Begriffesder Willkiihr zwifchen zwey Hanfen Heu von gleicher Ent-fernung, Grösfe und Bcfchaffenheit verhungern miifste, (Weil esråmlich jenes Vorrecht der Willkiihr nicht hat), eben tlicht aufdie vorztiglicbste Weife unterfcheiden. Der einzigeBeweis stir die-fen BegrifF besteht in dem Berufen auf die Thatfache, in dem es z. ...jeder in feiner Gewalt habe, feinen Arm jetzt anzuziehen öderauszustrecken , ohne vreitern Grund.; denn ivtnn tnan fage, er strec-ke ihn, 'eben vm feine Willkiihr zu beweifen, fo könnte er j»diefs eben fo gut , in dem er ihn anzfige; dafs Interresfe, den Satzzu beweifen , könne ihn nur Tjestimmen, ems von beyden zu thunjhier fev alfo das Gleichgewicht "handgreiflich u. f. w. 5 eine iiberallfchlechte Beweisart, in dera lie von dem Nicbtwisfen des bestim-menden Grundes auf das Nichtdafeyn fchliefst , die aber hier gera-de umgekehrt anwendbar wåre: denn eben, \vo das Nichiwisfeneintritt, findet vm fo gevvisfer das Beflimtwerden Hatt. Die Haupt-fache ist, dafs diefer Begriff eine gånzliche Zufälligkeit der éin-zelnen Hartdlungen einfiihrt und in diefem Betr»cht fehr richtig_nir der zufålligen Abweichung der Atomen vetglichen worden ist,

<äie Epicurus in der Phyfik in gleicher Abficht eifann, nåmlich dem

15

Äd ififhistnod.; enim- probandam libertatem nihil afFerrtpotest prceter ipfius eledlionis phanomenon, quod fcilicetmultas fulcioeie posfimus adliones, licet nullius confciifimu& cau.ia-. qua nos ad has adtiones pra ceteris fufci-piendas impet-lere posfit. Quod vero quantum a veraabhorrear ratione,. faciie apparet. Cum: nullus enim fineeausfa esfe posfit efn._T_.S-, ideoque voluntaris quoque de-terminatio & adlio gunevis, e reprafentationibus necesfa-rio oriantur anteceden.ibus, qua vero una cum tempo-re qua exstkerunt elapla, agent,bus- nobis innostra am-plius non fin. potestate, efnckur,. in ipfo déterminatio-nis agendique momento, nullam locum habere posfe e-ligendi potestatem causfis determinantibus liberam. Quodvero causfas volumatem- nostram determinantes ignore-mus, id minime gentium abfentiam earum pro-bat. Pra-terea. bujusmod-.' libertas indifferéntia. vel aquilibrii-, utvocarur, qua, omni fublata. necesfitate, forte omnia eve-niren. & temere-, cafus est abfurdus-, omnem rationem.evertens. o.nnemque in cognitione humana unkatem tol--1 ns & realkatem, fortuita enim qua fum, & esfe. posfunt& non esfe. Huic dodträna. determinismus fupra albrus-oppofuus est, & fi ununr e duobus. iequi oporteretr, mul-to quidem potior apud nos- hic föret, qui Unitacem fal-tem profitetur, fibique, inferiore cerre refiexionis puttstö-cjnuderata, constantior est, magisque ccharens, utraqueaucem aidorem iilam ignoranr necesfuarem, qua -\ cafassque remota ci% ac a vi quadam. cogente vel extrinfecus-

Fatum zu entfeJien.. ZufaM aber- iff unmoglich ; wied-rf.rc-.et cTéi-Vernunst wie der nothwendigen Eifcheit des Ganzen _ und weTU*Ffeyheit ni-ht ertdefs,. als mit der $årizlichen ZufSlltgkerit detHandlungen, zu rétten- ist, fo ist: ste- iiberhaupt niohi . z^-re-i.-B.^F. "W. r( StHEitiwG^ ptiiloföthifcheSctirifie». E>jler Bår.d^ Lands-hut, bey Phllip Kriill, p. 463 &c„

«-. *£

-dét«^niin_}nter qu_s«.potius interna qiwedam ;_.st, tsx e-feittlaJjpfius agetuis oriun.da. nece fitas , eaque, fnfcul abfoluta»ii-Medias; f\ox feafiter fcilicet confiderata Üb#rta&»'forrAalfciecf,3ute,qikn£ce-.ii^as. est. Liber enim est qui ex _>natur*4ualegi^us.T_3nuim,agk v ..&; nulla.alia re vel inträ vel feoc-ija .' fe" de^érmirtatur. Hinc ista in cujusqqe sconfciemiaÖbvéniens. libertatis .& necesfitatis conjundHo Quisque

-.enim fatis ,confcius est, fe "necesfario talen, esfe atqueett,nec pottusfe fe akter agere atq^e egk» &<_nifeilo minuslibere fe egtsfe Éateatur necesfe, e#.* 3 Sed \}«H -adiiuicpap-.parere non posfunt, pertexenda .igkOr .nobis ipnimofuntqua exorfi fumus. '

: .- yr.Istam igkur, guam propofuimus, de libertate .cum

caco necesfitatis empirica mechamsmo concilianda, qu__v-Äionem.., , cum omniuföi qua ante Pbilo.o.phiam fie di-Sam Crkicam, viguerant, Philofophia. iystematum , nul-lum unquam folvere valuisfer , mukique havd iqnobilesphilofophi, omni explicanda. ejus fpe. a.bfcisfa, prafumtadefperatione, folvi cam non posfe- putarent , fummuspulcheriima. hujus, quae ingenrem non philofophia ran-tum, fed totius cultura hodierija ef_eck commutationem,diiciplina, auetor, Ccl Kant;l-s, iiovam.-prorfus., non*

dumtritam folvenda; ejus ingresfus est viam , certamquereperit rationem, .qua & libertatem tueretnr & necesfita-tem nihilo.minus retineret. -«agacisfimus hic philo.opho-rum faciie princeps, primus fine dubio Scexplicanoremlibertatis exhibuk notionem, 8. in cam illam evebit re-gionem, qua fola rarioni non repugnat. Licet enim li-bertatem fupremum havd fecerit principium', nec illam ,gus Ficht.o deberur, Subjedli Objedfi pure femetipfumabfolute ponentis distindfam con.epe.it notionem, necjghur libertatem in ad-ione aterna & abfoluta, ex quajuniverfapendet confcientia, ulcimo esfe quarendamjfatis

.per-