Projecto para a revitalização da escola

no Arquipélago dos Bijagós República da Guiné-Bissau

(FASPEBI-CIDAC-UE)

" LIBRU DI ALUNU "

ORIENTAÇÕES DIDÁCTICAS

PARA A UTILIZAÇÃO DAS FICHAS DE ALFABETIZAÇÃO

(1º Ciclo do EBE)

PARTE II

FASE DE ALFABETIZAÇÃO E M G U I N E E N S E

Revisão do material elaborado pelos Centros Experimentais

de Educação e Formação (CEEF: 1984-94) Desenhos de Fredi Schafroth

Revisão feita por Lino Bicari na base das orientações linguísticas (Crioulo-Guineense) de Luigi Scantamburlo

2001

2

FICHAS PARA A FASE DE ALFABETIZAÇÃO

A. Ficha di risku ku linha B. Ficha di vogal C. Ficha di konsoanti b, d, p 1. Baka na kume padja .......... B 2. Fatu na kume foli ................ F 3. Kobra na dobra kurpu ........ K 4. Gatu tene bigodi ................. G, (GU ) 5. Mame na mamanta mininu M 6. Ratu na dana ridia ............. R 7. Zezinhu na serka santcu ... Z, (S) 8. N' tene vinti ovu .................. V 9. No n'uri muntudu ............... N, N' 10. Labraduris ta pera tcuba .... L, LH 11. Nha tabanka i bunitu .......... T 12. Sangui darmadu na iagu ... S, (GU) 13. Nha galinha pirdi ............... NH 14. Djon na tira djigan .............. DJ, J 15. Katcur na serka santcu ..... TC, X 16. Alunus na bai skola 17. Nha ermon i alfaiati 18. Egas na kumpu karu 19. Dibinhas 20. Oringa i kondutor di karu 21. No bandera 22. Tabanka di Lino 23. Ferias garandi kaba 24. Onat i ka un bon alunu 25. Tcutcu i kambantadur di kanua 26. Ilda bai brinka 27. Na dia di karnaval 28. Tataruga ku Lebri 29. Antigu ku Negadu 30. Na tempu di tcuba 31. Limpesa di kasa

3

FICHA A. RISKU KU LINHA

4

Ficha B - VOGAL

e

arus

pe

djiu

ovu

unha

u

a

o

i

5

a e i o u

a a a a a a a a a a e e e e e e e e e e i i i i i i i i i i o o o o o o o o o o u u u u u u u u u u

6

Ficha C - KONSOANTI b, d, p

P p

P p

p b d

p d b

7

b d p _ __ __ b b b b b b b b b b b b b d d d d d d d d d d d d d p p p p p p p p p p p p p

8

1 2 3 4 5_

• •• ••• •••• •••••

1 2 3 4 5 1 1 1 2 2 2 3 3 3 4 4 4 5 5 5

9

Ficha 1 – BAKA NA KUME PADJA

(a)

baka na kume padja padja

baka na kume

10

(b)

na kume padja

baka na kume

baka kume padja

baka na padja (c) baka tene dus tcifri (d)

baka padja na kume

padja kume na baka

(e) ba be bi bo bu

11

(f) ba be bi bo bu ba babi be beba bi bibo bo bobu bu bube (g) baka boka bo kabu bu biku bi Kabi kabesa be tabaku ba bidera Banku bodi

12

Ficha 2 - FATU NA KUME FOLI

(a)

Fatu na kume foli

foli kume Fatu na

13

(b) Fatu na kume na kume foli

Fatu na foli

Fatu kume foli (c) badjuda patin foli (d)

foli Fatu na kume

kume na Fatu foli

(e) fa fe fi fo fu

14

(f) fa fe fi fo fu fa fafa fe fefu fi fo fofi fu (g)

foli fo Fule fiu garafa festa faka fa fula fera fumu fu forsa tarafe fidju

15

Ficha 3 - KOBRA NA DOBRA KURPU

(a)

kobra na dobra kurpu

kurpu dobra

na kobra

16

(b)

kobra na kurpu

na dobra kurpu

kobra na dobra

(c) kurpu na den (d)

na kurpu kobra dobra

kobra kurpu na dobra (e) ka ke ki ko ku

17

(f) ka ke ki ko ku ka ke keka ki ko koki ku (g)

kurpu biku kebur bakiadur kanua tabanka purku kinti kobra Kanogu Meneke banku

18

Ficha 4 - GATU TENE BIGODI

(a) gatu tene bigodi

bigodi tene gatu

19

(b)

gatu tene tene bigodi

gatu bigodi (c) gatu furta pis (d)

bigodi gatu tene

gatu bigodi tene

(e) ga gue gui go gu

20

(f) ga gue gui go gu ga gaga gagu

gue guega

gui guigu go gogo gu gugue

(g)

gatu ga galu galinha gosi go goiaba guitara gui bigodi amigu gu guine ninguin bidjago guera gue

21

Ficha 5 - MAME NA MAMANTA MININU

(a) mame na mamanta mininu

mininu

mamanta mame

na

22

(b)

mame na mininu

mame mamanta mininu na mamanta mininu

mame na mamanta

(c) Cabral amigu di mininus (d)

mamanta

na mame mininu

na mame mininu mamanta

(e) ma me mi mo mu

23

(f) ma me mi mo mu ma mamo me mema mi mo mu mumi (g)

nomi mininu matcu ma mafe metadi Mario ramu medu me mare amigu fumu mu purmeru

24

Ficha 6 - RATU NA DANA RIDIA

(a)

ratu na dana ridia

dana ratu ridia na

25

(b)

ratu na dana ratu dana ridia na dana ridia ratu na ridia

(c)tataruga fika na ridia (d)

ridia na dana ratu dana ridia na ratu

(e) da de di do du

26

(f) ra re ri ro ru ra re rero ri rire ro ru rura

(g)

rapas riu karu ridia reia arus rua remu raza Rinu radi ropa

27

Ficha 7 - ZEZINHU NA SERKA SANTCU

(a)

Zezinhu na serka santcu

santcu na

Zezinhu serka

28

(b)

Zezinhu na santcu

na serka santcu

Zezinhu serka santcu

Zezinhu na serka

(c) santcu ta salta tciu (d)

na serka Zezinhu santcu Zezinhu serka santcu na

(e) za ze zi zo zu

29

(e) sa se si so su (f) za ze zi zo zu za ze zeza zi zo zozi zu (f) sa se si so su sa se si sise so su suso

30

(g)

zezinhu zeru Zinha zuladu zanga zinku paizinhu kusazinhu monzinhu kaza sapu tisora saia sal Seku siti suti gosi

31

Ficha 8 - N' TENE VINTI OVU

(a)

n' tene vinti ovus

ovus n'

tene vinti

32

(b)

n' tene vinti

n' tene ovu

tene vinti ovu

n' vinti ovu

(c)Isabel tene vinti galinha (d)

n’ ovu tene vinti ovu vinti n’ tene

(e)va ve vi vo vu

33

(f) va ve vi vo vu va ve vi vo vu (g)

ovu vinti vista vontadi avion

34

Ficha 9 - NO N'URI MUNTUDU

(a)

no n'uri muntudu

n'uri

no muntudu

35

(b)

no muntudu

n'uri muntudu

no n'uri

(c) n'uri bianda na kabas (d)

n'uri no muntudu

no muntudu n'uri

(e) na ne ni no nu

n'a n'e n'i n'o n'u

36

na ne ni no nu na ne nena ni no noni nu

n'a n'e n'e n'i n'u n'a n'e n'i n'in'e n'o n'u (g) netu mininu nomi fanadu lun'a n'uri n'oroto

37

Ficha 10 – LABRADURIS TA PERA TCUBA

(a)

labraduris ta pera tcuba ta

pera labraduris

tcuba

38

(b)

ta pera tcuba labraduris pera tcuba labraduris ta tcuba tcuba ta pera

(c)tcuba na tcubi na lala

(d)

tcuba ta labraduris labraduris pera ta tcuba

(e)

la le li lo lu

39

(f) la le li lo lu la le lela li lo lu

lagua lala liti labraduris lebri limpesa Lino lubu limaria skalada baloba

40

Ficha 11 - NHA TABANKA I BUNITU

(a) (b)

Nha tabanka i bunitu

Nha _________ ___ bunitu

_____ tabanka ___ bunitu

Nha _________ i ______

_____ _________ ___ ______

nha tabanka i bunitu

41

(c)

na tabanka ten djintis ku limaria (d)

bunitu i tabanka nha

i nha bunitu tabanka (e)

ta te ti to tu

(f) ta te ti to tu ta te ti to tu

42

(g)

djitu katana gatunu tera gatu djakatu tidjela terenu tulu djintis tiu tenda miskitu karta kinti-kinti dutur

43

ficha 12 - SANGUI DARMADU NA IAGU

(a)

sangui darmadu na iagu

iagu na

sangui darmadu

44

(b)

sangui darmadu iagu darmadu na iagu sangui na iagu sangui darmadu na (c) i iala iagu na fonti (d)

na darmadu sangui iagu

sangui darmadu iagu na

(e) sa se si so su

45

(e) ga gue gui go gu

(f) sa se si so su sa se sesi si so su (g)

sapu sol sal sangui longuisa mesinhu siti konsulta tisora

46

Ficha 13 – NHA GALINHA PIRDI

(a)

nha galinha pirdi

pirdi galinha nha

47

(b)

nha galinha

nha pirdi galinha pirdi

(c) galinha pui ovu (d)

pirdi galinha nha galinha nha pirdi (e) nha nhe nhi nho nhu

48

(f) nha nhe nhi nho nhu nha nhanha

nhe

nhi

nho nhonhi

nhu

(g)

galinha nkunha kanhutu kaminhu n'unha saninhu nhamberere mantenha linha lenha nheme nhambi

49

Ficha 14 - DJON NA TIRA DJIGAN

(a)

Djon na tira djigan na tira

djigan

Djon

50

(b)

Djon tira djigan na tira djigan

Djon na djigan

Djon na tira

(c) Djon na djuga bola (d)

djigan tira Djon na

Djon na djigan tira

e) dja dje dji djo dju

51

(f) dja dje dji djo dju dja dje dji djo djodje dju (g)

djintis djatu bedju djigan badjuda mindjeris djumbai udju midju (*)Igreja beju Vanjeliu Jeral

52

Ficha 15 - KATCUR NA SERKA SANTCU

(a)

katcur na serka santcu

santcu serka

na katcur

53

(b)

katcur na santcu

na serka santcu

katcur serka santcu

katcur na serka

(c)santcu na kume bitcu (d)

serka katcur na santcu

na santcu serka katcur

(e) tca tce tci tco tcu

54

(f) tca tce tci tco tcu tca tcatca tce tci tco tcotci tcu (g)

Katceu bitcu tceben Tcifri tcuba katcur santcu tcur tcaga tceru katcur Tcutcu

55

Ficha 16 - ALUNUS NA BAI SKOLA

a b d dj e f g k i

a b d dj e f g k i

Alunus na bai skola Alunus na bai skola

56

alunus alunus na na bai bai skola skola Alunus na ______ skola Alunus _____ bai skola Alunus na bai ________ _______ na bai skola Kopia

57

Ditadu

Gosi n’ na skirbi

58

Ficha 17 - NHA ERMON I ALFAIATI

j l lh m n n' o p j l lh m n n' o p nha ermon i alfaiati nha ermon i alfaiati

59

nha nha ermon ermon i i alfaiati alfaiati

nha ermon i alfaiati

____ ermon i alfaiati

nha _______ i alfaiati

nha ermon __ alfaiati

nha ermon i ______

Kopia

60

Ditadu

Gosi n' na skirbi

61

Ficha 18 - EGAS NA KUMPU KARU

r s t tc u v x z r s t tc u v x z

Egas na kumpu karu Egas na kumpu karu

62

Egas Egas na na kumpu kumpu karu karu Egas na ________ karu

_____ na kumpu karu

Egas ___ kumpu karu

Egas na kumpu _____

Kopia

63

Ditadu

Gosi n’ na skirbi

64

Ficha 19 – DIBINHAS

Ditadu ___________________________________________ __________________________ I ka tisi kabelu I tisi kabelu

I ten un Badjuda,es Badjuda nunka i ka tisi kabelu

65

I ka pudi sibi I pudi sibi

Ditadu ____________________________________________________ ________________________________________________________

I ten un polon garandi, Santcu ka pudi sibi.

66

Ficha 20 - ORINGA I KONDUTOR DI KARU

Oringa i kondutor di karu. Tudu dia i ta ianda ku si karu amarelu. I ta sai di Bubaki pa Brus. Djintis tudu ta mbarka na si karu.

Oringa bai bias, i tisi mangu pa si fidjus.

67

Si karu tudu ora sta limpu.

I ta ianda diritu. Oringa i bon kondutor.

68

Ficha 21- NO BANDERA

No bandera verdi, burmedju, amarelu, bandera di un tera nobu, i bandera bonitu, bandera di no pobu. Ki strela pretu ke sta na korson di afrikanus, strela di amizadi, na bandera ku bin diritu. I da diskansu ku susegu. Bandera ku nunka inimigu ka na toma. Bandera di no tera ku no gosta del. Balentia i fidalgu, tera di Amilcar Cabral.

69

Ficha 22 - TABANKA DI LINO

Tabanka di Lino i suma nha tabanka, I garandi, i tene manga di kasa. Na metadi di tabanka i tene un bumba, djintis ta bai kata iagu nel. Mininus ku garandis ta bai skola. Skola sta pertu di moransa di Lino. Galinhas ku kabras ku purkus ta kuri pa tudu ladu.

70

Ficha 23 - FERIAS GARANDI KABA

Ferias garandi kaba, alunus na bai skola.

71

Maria kontenti. I tciga na skola, i odja si kolegas tudu e na djumbai, kadakin na konta kuma ku si ferias pasa. I dia di kontentamenti pa alunus. Tudu mundu na brinka pa manera ku skola iabri pa kunsa studa.

72

Ficha 24 - ONAT I KA BON ALUNU

Ora ku pursor na splika lison, Onat ka ta sukuta. I ta iabri si libru pa djubi dizenhus, o i ditanda si kabesa pa durmi.

Ora ki bai si kasa I ka ta studa suma si kolegas. Si kolegas nega ba ta ndianta ku el pa e ka bin sedu suma el. Onat fika el son sin kumpanher.

73

Ficha 25 - TCUTCU I KAMBANTADUR DI KANUA

Tcutcu i kambantadur di kanua.

Tudu dia i ta kambanta djintis ku si kanua. I ta sai di Unu pa Orakan. Manga di djintis ta mbarka na si kanua.

74

Tcutcu bai bias i tisi mangu pa si fidjus.

Tudu ora si kanua sta limpu.

I ta ianda diritu ku si kanua. Tcutcu i bon kambantadur.

75

Ficha 26 - ILDA BAI BRINKA

Ilda bai brinka, I molostra na pe.

I na tcora. Si mame falal pa i bai ospital pa nfermeru bai kural.

76

Anos tambi no dibi di fasi suma Ilda: ora ke no sta duenti o no molostra no dibi di ba ta bai ospital tudu dia te ora ku no san. Si no ka pudi bai ospital no ta randja mesinhu ku pudi kuranu no dur.

Tudu dia Ilda ta bai ospital tok si pe san. I kontenti.

77

Ficha 27 - NA DIA DI KARNAVAL

Matcus ta bisti ropas di femia, femias ta bisti ropas di matcus.

Na dia di karnaval, kadakin ta buska si maskara pa i ka pudi raparadu.

78

Kil dia ninguin ka ta rapara si kumpanher pabia di manera ku kadakin ta bisti.

Mininus ka ta osa sai pabia e ta medi maskaras ku garandis ta bisti. Na dia di karnaval, tudu bairus ku tabankas ta somna pabia di nturudus ku ta guirta e ta toka e ta serka djintis pa suta.

79

Ficha 28 - TATARUGA KU LEBRI

Tataruga purfia, e marka dia di kuri.

Ki dia tciga, tataruga kumpra banana i intci si barkafon

Un dia lebri fala tataruga kuma i mas el ta kuri

80

E kunsa kurida, lebri da dus saltada,

i dita bas di po, i na durmi. Tataruga pega si kaminhu i na fertca banana na kaminhu.

Lebri bin korda i da mas dus saltada. I odja banana i pega na kume, nin i ka lembra kuma i sta na kurida. Te pa i na saporta tataruga tcigaba dja na kau ku faladu.

81

ficha 29 - ANTIGU KU NEGADU

Antigu ku Negadu bai furta baka na kasa di tiu Fara. E toma baka e lebal te na matu.

E kunsa na djusia pabia Antigu misti pa e bindil, Negadu gora misti pa e krial.

82

E ka ntindi n’utru e pega na gueria.

Suma e diskisiba mara baka antis di gueria, baka bai tok i pirdi.

83

Otca e kansa gueria, kadakin ku si rostu intcadu,

e buska buska e ka odjal.

84

Ficha 30 - NA TEMPU DI TCUBA

Na tempu di tcuba tudu labradur ta purpara pa labra kusa di kume.

Dispus ku purmeru tcuba kai omis ku rapasis ta toma se intcada ku radi pa e bai labra.

85

Mindjeris ku badjudas ta bai sumia,

mininus ta bai bakia kabras, bakas ku karnelis.

86

Na tempu di tcuba tudu djintis ta tarbadja pa pudi tene di kume ku di bindi,

pa pudi kumpra ropa ku utru kusa ku bali.

87

ficha 31 - LIMPESA DI KASA

Tudu dia Sona ta bari kau tris bias. El i un mininu limpu. Parmanha i ta bari i kata iagu i laba pratus, dipus i ta laba si kurpu i bisti i ba skola. Ami tambi n’ ta bari n’ ta kata iagu n’ ta ba skola di tardi. Anos i alunus.

88

publicado por: © FASPEBI (FUNDAÇÃO PARA O APOIO AO DESENVOLVIMENTO DOS POVOS DO ARQUIPÉLAGO DE BIJAGÓS) BUBAQUE - GUINÉ-BISSAU e-mail: faspebi@hotmail.com em colaboração com CIDAC-UNIÃO EUROPEIA pelo projecto “APOIO AO ENSINO BÁSICO DOS BIJAGÓS”