Lịch sử hình thành của bóng đá

Bóng đá là môn thể thao đồng đội được chơi theo các quy tắc đề ra trong Luật bóng đá

(tiếng Anh: Laws of the Game). Các vận động viên tham gia chơi bóng đá được gọi là

các cầu thủ, họ thường sử dụng một trái bóng hình cầu được gọi đơn giản là quả bóng đá,

trái bóng hoặc trái banh. Trong trận đấu bóng đá, hai đội, mỗi đội gồm 11 cầu thủ sẽ tìm

cách đưa trái bóng vào khung thành (còn gọi là cầu môn), đội nào đưa bóng vào khung

thành đối phương nhiều hơn (ghi được nhiều bàn thắng hơn) sẽ là đội giành chiến thắng,

nếu hai đội có số lần đưa bóng vào khung thành đối phương như nhau, hoặc không đội

nào làm được việc này thì trận đấu sẽ kết thúc với kết quả hòa.

Quy tắc cơ bản nhất của môn bóng đá là các cầu thủ, trừ người bảo vệ khung thành (được

gọi là thủ môn), được phép sử dụng bất cứ bộ phận nào trên cơ thể để chơi bóng trừ hai

cánh tay và bàn tay của họ (tuy nhiên cầu thủ phải dùng tay để thực hiện việc ném biên).

Trong một trận đấu thông thường, cầu thủ có thể chơi ở bất cứ vị trí nào và có thể đưa

quả bóng theo bất cứ hướng nào trên sân, trừ trường hợp cầu thủ rơi vào thế việt vị thì

không thể nhận bóng. Dựa vào các quy tắc cơ bản này, cầu thủ thường dùng chân để thực

hiện các động tác kỹ thuật như rê bóng, lừa bóng, chuyền bóng cho đồng đội, sút bóng,

với mục đích chính là tìm cách đưa bóng vào khung thành đối phương và ngăn không cho

đối phương đưa bóng vào khung thành đội nhà. Cầu thủ hai đội có thể va chạm nhau

thông qua các pha tranh bóng, tắc bóng nhưng tuyệt đối không được phạm những lỗi ghi

trong luật như chuồi bóng từ phía sau, đẩy người, tiểu xảo. Điều khiển trận đấu là tổ

trọng tài bao gồm một trọng tài chính và hai trọng tài biên, trọng tài chính sử dụng một

chiếc còi cùng hai loại thẻ, thẻ vàng và thẻ đỏ, và có trách nhiệm bắt đầu, kết thúc hoặc

tạm dừng trận đấu. Một trận đấu bóng đá thông thường có hai hiệp, mỗi hiệp 45 phút với

khoảng thời gian 15 phút nghỉ giữa hai hiệp.

Các môn thể thao tương tự bóng đá hiện đại (với mục đích đá bóng vào khung thành đối

phương) đã xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới từ rất lâu. Theo FIFA thì dạng bóng đá cổ

xưa nhất bao gồm đầy đủ các kỹ thuật chơi bóng có lẽ xuất phát từ Trung Quốc vào

khoảng thế kỷ 2 hoặc 3 TCN, môn xúc cúc (蹴鞠, đá bóng). Ở La Mã cổ đại cũng xuất

hiện một môn thể thao chơi bóng có những nét giống bóng đá, đó là môn harpastum.

Môn bóng đá với các luật chơi gần như ngày nay bắt đầu phổ biến từ giữa thế kỷ 19 tại

các trường học trên nước Anh. Bộ luật bóng đá hiện đại cổ nhất mà ta biết là bộ luật mà

ngày nay thường được biết đến dưới tên Bộ luật Cambridge (tiếng Anh: Cambridge

Rules). Sở dĩ có tên gọi này vì chính trong khuôn viên Trinity College thuộc Đại học

Cambridge, đại diện của năm trường Eton, Harrow, Rugby, Winchester và Shrewsbury

đã tổ chức họp mặt để thống nhất một luật chơi đầu tiên cho môn bóng đá. Cũng trong

thập niên 1850, các đội bóng nghiệp dư bắt đầu đựoc thành lập và thường mỗi đội xây

dựng cho riêng họ những luật chơi mới của môn bóng đá, trong đó đáng chú ý có câu lạc

bộ Sheffield F.C.. Việc mỗi đội bóng có luật chơi khác nhau khiến việc điều hành mỗi

trận đấu giữa họ diễn ra rất khó khăn. Nỗ lực đáng kể nhất trong việc chuẩn hóa luật chơi

môn bóng đá là việc thành lập Hiệp hội bóng đá Anh (The Football Association, thường

viết tắt là FA) vào ngày 26 tháng 10 năm 1863 tại Great Queen Street, Luân Đôn. Sau 5

cuộc họp diễn ra từ tháng 10 đến tháng 12, bộ luật đầy đủ và toàn diện đầu tiên của môn

bóng đá gồm 13 điều đã được FA thông qua dưới sự chủ trì của Ebenezer Cobb Morley.

Hiện nay cơ quan chịu tránh nhiệm quản lý và theo dõi luật bóng đá trên thế giới là Ủy

ban bóng đá quốc tế (International Football Association Board, thường viết tắt là IFAB).

IFAB được thành lập năm 1886 tại Manchester trong một buổi họp với sự có mặt của đại

diện FA, Hiệp hội bóng đá Scotland (Scottish Football Association), Hiệp hội bóng đá xứ

Wales (Football Association of Wales) và Hiệp hội bóng đá Ireland (Irish Football

Association).

Giải thi đấu bóng đá đầu tiên, Cúp FA (FA Cup), được C. W. Alcock tổ chức lần đầu cho

các câu lạc bộ bóng đá Anh vào năm 1872. Trận thi đấu bóng đá cấp quốc tế đầu tiên

giữa đội tuyển Anh và Scotland cũng diễn ra vào năm 1872 tại Glasgow. Nước Anh cũng

là quê hương của giải đấu liên đoàn đầu tiên, The Football League, liên đoàn này được

thành lập năm 1888 theo sáng kiến của giám đốc câu lạc bộ Aston Villa, ông William

McGregor. Giải đấu này bao gồm 12 câu lạc bộ thuộc miền Trung và miền Bắc nước

Anh.

Cơ quan quản lý bóng đá thế giới, FIFA (Fédération Internationale de Football

Association, liên đoàn bóng đá quốc tế) được thành lập vào năm 1904 tại Paris với chủ

tịch đầu tiên là ông Robert Guérin, một người Pháp, ngay từ khi thành lập FIFA đã tuyên

bố sử dụng và tôn trọng bộ luật bóng đá do FA đưa ra. Từ năm 1913, cơ quan theo dõi

luật bóng đá IFAB bắt đầu bổ sung các thành viên là đại diện của FIFA. Hiện nay ban

điều hành của IFAB bao gồm 4 đại diện của FIFA và 4 đại diện đến từ các liên đoàn khai

sinh luật bóng đá là Anh, Scotland, Ireland và xứ Wales. Tính cho đến năm 2008, FIFA

có 208 quốc gia hoặc vùng lãnh thổ có đại diện là thành viên, nhiều hơn Ủy ban Olympic

Quốc tế 3 thành viên và nhiều hơn Liên Hiệp Quốc 16 thành viên.

Ngày nay bóng đá đã được chơi ở cấp độ chuyên nghiệp trên khắp thế giới với hàng triệu

người đến sân theo dõi các trận đấu cũng như hàng tỷ người theo dõi qua truyền hình.

Theo một cuộc thăm dò do FIFA tiến hành năm 2001, có trên 240 triệu người từ trên 200

quốc gia thường xuyên chơi bóng đá. Không chỉ là môn thể thao phổ biến nhất thế giới,

bóng đá còn có ảnh hưởng lớn đến nền thể thao và xã hội nhiều quốc gia, hãng truyền

hình ESPN từng cho rằng chính đội tuyển Bờ Biển Ngà đã giúp ngăn chặn nguy cơ một

cuộc nội chiến tại nước này vào năm 2005, ngược lại cũng chính một trận bóng đá đã

khởi đầu cho một cuộc chiến với cái tên Chiến tranh bóng đá xảy ra năm 1969 giữa El

Salvador và Honduras.

Những cầu thủ bóng đá hiện đại đầu tiên thường là các sinh viên, sau đó mới đến giới

thượng lưu và công nhân. Ban đầu họ chỉ là các cầu thủ nghiệp dư và lấy bóng đá như

một thú giải trí. Một thời gian dài đầu thế kỷ 20, việc chơi bóng một cách chuyên nghiệp

cho các câu lạc bộ của những ông chủ lớn bị coi như hành động "đi làm nô lệ" vì đồng

lương thấp và điều kiện thi đấu tồi, ví dụ cầu thủ quốc tế người Pháp Thadée Cisowski

được nhận lương mỗi tháng 400 franc vào năm 1961, chỉ nhiều hơn 30% so với mức

lương tối thiểu của Pháp (SMIC). Tuy các liên đoàn cầu thủ đã được thành lập ở Anh từ

đầu thế kỷ 20, các tổ chức này thực tế đã không đấu tranh được nhiều cho việc cải thiện

tình trạng tồi tệ đó. Từ thập niên 1960, điều kiện thi đấu của bóng đá chuyên nghiệp bắt

đầu thay đổi, từ năm 1969 cầu thủ bắt đầu được ký hợp đồng có kỳ hạn ở Pháp, ở Anh là

từ năm 1978.

Từ thập niên 1970, những "nô lệ đá bóng" bắt đầu trở thành "lính đánh thuê" với điều

kiện kinh tế cao hơn khi họ có sự tư vấn của những người hoặc cơ quan đại diện. Tuy

nhiên ngay cả mức lương của các ngôi sao tại các giải bóng đá lớn vẫn còn thua kém so

với mức lương của các ngôi sao Công thức 1, NBA hoặc quyền Anh chuyên nghiệp. Ví

dụ siêu sao Diego Maradona được câu lạc bộ SSC Napoli trả 7,5 triệu franc Pháp mỗi

năm trong khi tay đấm Larry Holmes nhận được hơn 45 triệu vào cùng thời gian tương

ứng. Theo bảng xếp hạng năm 2006 các vận động viên chuyên nghiệp có thu nhập cao

nhất của tạp chí Sports Illustrated thì người có thu nhập cao nhất trong giới cầu thủ,

Ronaldinho, nhận khoảng 32,7 triệu USD một năm, tương đương mức của ngôi sao quần

vợt Roger Federer (31,3 triệu), nhưng vẫn còn thua xa tay golf Tiger Woods (111,9 triệu).

Cùng với sự gia tăng của lương cầu thủ, số tiền chuyển nhượng một cầu thủ từ câu lạc bộ

này sang câu lạc bộ khác cũng tăng lên nhanh chóng, nếu như vào năm 1905, cầu thủ

Anh Alf Common trở thành cầu thủ bóng đá đầu tiên được chuyển nhượng với giá 1000

bảng Anh thì vào năm 2001, vụ chuyển nhượng Zinedine Zidane từ Juventus sang Real

Madrid đã lập kỷ lục thế giới với giá 76 triệu euro. Tại châu Âu có 2 mùa chuyển nhượng

chính diễn ra vào khoảng thời gian giữa hai mùa giải kế tiếp (từ khoảng tháng 6 đến

tháng 9 hàng năm) và khoảng thời gian nghỉ Đông của một mùa giải (từ tháng 12 năm

trước đến tháng 1 năm sau).

Các giải đấu quốc tế

Giải đấu cấp quốc tế lớn nhất của bóng đá thế giới là World Cup. Lich thi dau bong da

Worrld là một sự kiện được rất nhiều người trên thế giới trông đợi. World Cup được

FIFA tổ chức lần đầu năm 1930 và đến nay đã trở thành giải thi đấu thể thao được nhiều

người theo dõi nhất hành tinh, vượt qua cả Thế vận hội, ví dụ vòng chung kết World Cup

2006 tổ chức tại Đức đã thu hút 26,29 tỷ lượt khán giả xem truyền hình trong đó riêng

trận chung kết đã thu hút 715,1 triệu khá giả trên khắp thế giới. World Cup được tổ chức

theo thể thức 4 năm một lần với vòng đấu loại có sự tham gia của trên 190 quốc gia thành

viên FIFA và vòng chung kết có sự góp mặt của 32 đội tuyển (trước năm 1982 là 16 đội,

trước năm 1998 là 24 đội), vòng chung kết của World Cup 2014 được tổ chức tại Brasil.

Trong chương trình Thế vận hội Mùa hè cũng có hạng mục thi đấu của môn bóng đá kể

từ năm 1900 (trừ Thế vận hội Mùa hè 1932 tổ chức tại Los Angeles). Cho đến trước Thế

vận hội Mùa hè 1984, chỉ có các cầu thủ nghiệp dư được phép tham gia thi đấu (khác với

World Cup không phân biệt cầu thủ chuyên nghiệp hoặc nghiệp dư). Hiện nay hạng mục

bóng đá nam tại Thế vận hội Mùa hè chỉ dành cho các cầu thủ dưới 23 tuổi (với một số

cầu thủ nhất định quá 23 tuổi).

Bên cạnh World Cup do FIFA tổ chức, các liên đoàn châu lục cũng có các giải đấu cấp

độ châu lục của riêng họ, đó là Giải vô địch bóng đá châu Âu của UEFA, Cúp bóng đá

Nam Mỹ của CONMEBOL, Cúp bóng đá châu Phi của CAF, Cúp bóng đá châu Á của

AFC, Cúp bóng đá Bắc, Trung Mỹ và Caribe của CONCACAF và Cúp bóng đá châu Đại

Dương của OFC. Các nhà vô địch của các giải đấu cấp châu lục cùng với đương kim vô

địch World Cup sẽ gặp nhau tại Cúp Liên đoàn các châu lục, đây là giải đấu khởi động

cho World Cup và được FIFA tổ chức trước World Cup 1 năm. Các câu lạc bộ của từng

châu lục cũng có các giải đấu riêng trong đó đáng chú ý nhất là UEFA Champions

League ở châu Âu và Copa Libertadores de América ở Nam Mỹ. Các câu lạc bộ vô địch

giải đấu cấp châu lục sẽ gặp nhau trong Giải vô địch bóng đá thế giới các câu lạc bộ do

FIFA tổ chức.