MC LCPHN 1: CC NC TY U12Chng I: S hnh thnh ch Phong kin Ty u12I.S thnh lp cc nc Ty u t th k 5-10:121.S thnh lp vng quc ngi Giecman (Gic-manh)122.Qu trnh thnh lp, pht trin v tan r ca vng quc Frng14II.Qu trnh hnh thnh ch phong kin171.S hnh thnh ch rung t phong kin172.Qu trnh nng n ho nng dn193.Trang vin phong kin214.B my nh nc22Chng II: S ra i v pht trin ca thnh th23I.S ra i ca thnh th231.Hon cnh lch s232.Qu trnh ra i ca thnh th24II.Hot ng kinh t ca cc thnh th251.Th cng nghip v t chc phng hi252.Thng nghip28III.Nhng cuc u tranh ca th dn & nh hng ca thnh th vi ch phong kin291.Nhng cuc u tranh ca th dn292.nh hng ca thnh th i vi ch phong kin31Chng III : Gio hi Kit v nhng cuc vin chinh ca qun thp t32A.GIO HI KIT T TH K V-XI32I.o Kit tr thnh tn gio phc v ch phong kin32II.T chc gio hi v s chia r gia gio hi phng ty v phng ng33B.NHNG CUC VIN CHINH CA QUN THP T35I.Hon cnh lch s35II.Cc cuc vin chinh36III.Hu qu41Chng IV: Vn ho Ty u t th k V n th k XIII42I.Vn ho Ty u thi s k phong kin421.Tnh hnh vn ho gio dc v t tng422.Ci gi l "Vn ho phc hng thi Carlanhging"44II.Vn ho Ty u thi trung k phong kin (trc th k XIV)451.S thnh lp cc trng i hc452.Trit hc kinh vin463.Vn hc484.Ngh thut kin trc49Chng V: S ra i ca ch ngha t bn Ty u50I.Nhng tin ra i CNTB:501.S tin b k thut dn ti s pht trin ca nn kinh t hng ho502.S tch lu ban u ca CNTB51II.S ra i ca nn sn xut TBCN531.Cng trng th cng532.Cc hnh thc sn xut TBCN trong nng nghip55III.S ra i ca giai cp t sn v v sn55IV.nh hng ca quan h TBCN i vi x hi phong kin57Chng VI: Nhng pht kin ln v a l (cui th k XV- u th k XVI) v s ra i ca Ch ngha thc dn58A.NHNG PHT KIN LN V A L58I.Nguyn nhn v iu kin ca nhng pht kin ln v a l58II.Nhng pht kin ln v a l601.Cc cuc pht kin ca ngi B o Nha612.Pht kin ra chu M ca Crixtp Colmbo633.Hnh trnh vng quanh th gii ca Magienlng64III.Hu qu kinh t ca nhng pht kin a l66B.S RA I CA CH NGHA THC DN67I.S hnh thnh quc thc dn v chnh sch thc dn ca B o Nha67II.S thnh lp quc thc dn Ty Ban Nha68Chng VII: Vn ho phc hng69I.Nguyn nhn v hon cnh lch s ca phong tro vn ho phc hng70II.Nhng thnh tu chnh ca phong tro vn ho phc hng711.Vn hc Phc hng712.Ngh thut Phc hng733.Khoa hc v trit hc Phc hng75III.Tnh cht ca phong tro Vn ho phc hng78Chng VIII: Ci cch tn gio v chin tranh nng dn c79I.Nc c trc khi din ra ci cch tn gio v chin tranh nng dn791.Tnh hnh kinh t792.Tnh hnh Kit gio c803.Tnh hnh giai cp c81II.Ci cch tn gio ca Luth c81III.Chin tranh nng dn c841.Nhng cuc khi ngha nng dn m u842.Tmt Muynxe v cuc Chin tranh nng dn c843.Nguyn nhn tht bi v ngha lch s ca phong tro Chin tranh nng dn c87IV.S thnh lp tn gio Luth87Chng IX: Ci cch tn gio Thu S. Hot ng chng ci cch tn gio ca gio hi Thin cha88A.CC CUC CI CCH TN GIO THU S88I.Tnh hnh Thu S trc ci cch tn gio88II.Cuc ci cch tn gio ca Dvingli Durch90III.Cuc ci cch tn gio ca Canvanh Ginev91B.NHNG HOT NG CHNG CI CCH TN GIO CA GIO HI THIN CHA94I.Nhng quyt nh ca hi ngh tn gio Trent941.Chnh n ni b942.Nhng b cc vua cha Thin cha gio943.Kin quyt chng li ci cch tn gio94II.Hot ng ca hi Gisu95Chng X: S pht trin ch phong kin t phn quyn n tp quyn Php96I.Qu trnh thng nht nc Php961.Tnh trng chia ct phong kin t th k IX -XI962.Nhng n lc ca cc vua Php trong cng cuc thng nh t nc983.Chin tranh trm nm1004.Hon thnh vic thng nht nc Php104II.Qu trnh pht trin ch qun ch chuyn ch Php1051.Ch qun ch chuyn ch thi Frngxoa I1052.Cuc chin tranh tn gio - thi k suy sp ca ch qun ch chuyn ch1063.S pht trin ca ch qun ch chuyn ch na u th k XVII108Chng XI: Cch mng Nclan110I.Tnh hnh Nclan trc cch mng110Vi nt v lch s:1101.Tnh hnh kinh t x hi1112.Chnh sch thng tr ca Ty Ban Nha i vi Nclan113II.Din bin ca cch mng1141.Cch mng bng n1142.Phong tro khi ngha ginh chnh quyn cc TP (1572-1578)1163.Thng li min Bc v s thnh lp nc cng ho H Lan118III.Tnh cht, ngha v hn ch ca cch mng Nclan1201.Tnh cht1202. ngha:120PHN II: LCH S PHNG NG TRUNG I123Chng 1: Trung Quc123A.Tnh hnh chnh tr123I.Triu Tn (221 - 206 tr.CN)1231.S thng tr ca triu Tn1232.Phong tro chin tranh nng dn cui Tn125II.Triu Hn1261.Cuc chin Hn s v s thnh lp triu Ty Hn (206 tr.CN - 8 CN)1262.Nhng cuc u tranh trong ni b triu Ty Hn1273.Nhng cuc chin tranh xm lc thi Hn V 1284.Triu Tn (9 - 23)1295.Phong tro chin tranh nng dn Lc Lm - My v s thnh lp triu ng Hn (25 - 220)1296.Tnh hnh thi ng Hn v phong tro chin tranh nng dn Khn vng130III.Thi k Tam Quc : Ngy, Thc, Ng (220 - 280)1311.Cuc ni chin cui thi ng Hn1312.S thnh lp v dit vong ca ba nc Ngy, Thc, Ng131IV.Triu Tn (265 - 420)1321.Ty Tn (265 - 316)1322.ng Tn (317 - 420)132V.Thi k Nam Bc triu (420 - 589)1321.Nam triu1322.Bc triu1333.Phong tro chin tranh nng dn cui Tu135VII.TRIU NG (618 - 907)1351.S thnh lp triu ng v nn thnh tr thi ng Thi Tng1351.S chuyn quyn ca n hong V Tc Thin1362.Nhng cuc chin tranh xm lc u i ng1363.V lon An s v s suy thoi ca nh ng1384.Phong tro chin tranh nng dn cui ng139VIII.Thi k Ng i, Thp Quc (907 - 960)1401.5 triu i v 10 nc1402.S e do ca ngi Kht an140IX.Triu Tng (960 - 1279)1411.S thnh lp triu Bc Tng. Quan h gia Bc Tng vi Liu, H1412.Ci cch Vng An Thch1413.Nhng cuc chin tranh xm lc1424.Nhng cuc tn cng Bc Tng ca Kim143X.Triu Nguyn (1271 - 1368)1441.Cuc chinh phc ca ngui Mng C v s thnh lp triu Nguyn1442.Chnh sch thng tr ca triu Nguyn1443.Nhng cuc chin tranh xm lc1454.Phong tro khi ngha cui Nguyn146XI.Triu Minh (1368 - 1644)1471.Thi k cng thnh ca triu Minh1472.S suy yu ca triu Minh1483.Phong tro chin tranh nng dn cui triu Minh149XII.Triu Thanh1501.Nhng hot ng bnh nh Trung Quc ca triu Thanh1502.S hnh thnh quc Thanh1513.Nhng cuc chin tranh xm lc Min in v i Vit1524.Chnh sch thng tr ca Mn Thanh1525.S xm nhp ca ch ngha thc dn phng Ty153B.Tnh hnh kinh t x hi154I.Cc ngnh kinh t1541.Nng nghip1542.Th cng nghip v thng nghip156II.Ch rung t1581.Rung t ca nh nc1582.Rung t ca t nhn1603.Quan h giai cp162C.Vn ho165I.T tng, tn gio1651.S pht trin ca Nho hc1652.o Gio1673.o Pht169II.Vn hc169III.S hc171IV.Khoa hc k thut172Chng II: Mng C174I.S hnh thnh nh nc Mng C1741.Tnh hnh x hi Mng C trc khi nh nc ra i1742.S thnh lp nh nc Mng C175II. quc Mng C1761.Nhng cuc chin tranh xm lc thi Thnh Ct T Hn1762.Nhng cuc chinh phc thi gy, Mng Ca v Ht Tt Lit1773.S phn lit ca quc Mng c179III.Tnh hnh Mng C sau khi triu Nguyn b ui khi Trung Quc179Chng III: Triu Tin181I.Cc nc c Triu Tin, Ph D, Thn Quc (th k V n I tr.CN)181II.Triu Tin (th k I tr.CN n th k XX)1821.Khi qut lch s1822.Tnh hnh kinh t186Chng IV: Nht Bn187I.Nht Bn trc khi nh nc hnh thnh187II.Nhng nh nc c i Nht Bn189III.Cuc ci cch Taica v s thit lp ch phong kin192IV.S pht trin ca ch phong kin Nht t th k VIII - XII1941.Thi k Nara (710 - 794)1942.Thi k Hyan (794 - 1192)1953.S tan r ca ch chia cp rung t v s pht trin ca ch trang vin1964.Vn ho Nht trong cc th k VII - XII197V.Thi k Mc Ph (1192 - 1867)1981.Mc ph Camacra (1192 - 1333)1982.Thi k Nht b chia ct (1336 - 1590)2003.Thi k Mc ph Tcgaoa (1603 - 1867)2024.Vn ho Nht Bn t th k XIII n na u th k XIX207Chng V: n 209I.Thi k hnh thnh v bc u cng c ch phong kin (th k IV - VII)2091.T triu i Gpta (320-500) n triu i Hcsa (606-648)2092.Kinh t n trong cc th k IV - VII2113.Ch rung t v quan h giai cp212II.Thi k n b chia ct v b ngoi tc xm nhp (gia th k 7 n th k 12)2131.Cc quc gia phong kin n t gia th k VII n th k XII2132.Tnh hnh kinh t, x hi n t gia th k VII n th k XII2153.S suy sp ca o Pht v s hnh thnh n gio216III.n t th k XIII n u th k XVI2171.Nc Xuntan li v s thng tr ca cc vng triu Hi gio (1206 - 1526)2182.Kinh t, x hi ca nc Xuntan li2193.Cc quc gia min Nam n 221IV.n t th k XVI - XVII2221.Quc gia i Mgn n 2222.Kinh t, x hi n trong th k XVI - XVII2243.S xm nhp ca thc dn phng Ty226V.Vn Ho227

LI NI U phng Ty, Trung i hay Trung c l thut ng dng ch giai on lch s nm gia hai thi k c i v cn i c cc nh nhn vn ch ngha Italia nu ra u tin vo th k 16, sang th k 17 c nh s hc c Crixtph Kenl vn dng chia tc phm "Lch s th gii" ca ng thnh 3 phn: c i, trung i v cn i. n th k 18, thut ng ny c s dng ph bin phng Ty. Tuy hc gi nht tr cho rng trung i l giai on gia c i v cn i nhng thi k lch s ny m u v kt thc vo lc no th kin c khc nhau, v mc m u, ngi ta ch trng davo cc s kin lch s nh cc hong Rma cht, v nh hong mixing cht nm 96, quc Ty Rma dit vong (476), gio hong Grgoa l ln ngi (590), ngi A Rp chim Grudalem (638), Sclmanh c tn phong lm hong (800) v.v... V mc kt thc, ngi ta cn c vo cc s kin nh quc ng Rma dit vong (1453), Crixtph Clmb tm ra chu M (1492), nm bt u ca phong tro ci cch tn gio c (1517). v.v... R rng l hu ht nhng thi im c nu ra trn u khng c ngha vch thi i.Cc s gia Mc-xt cho rng lch s trung i v c bn l lch s ch phong kin, mt hnh thi kinh t x hi tip theo ch chim hu n l m nin i nh du s kt thc ca ch chim hu n l Ty u l nm 476, nm quc Ty Rma dit vong. Cn s kin nh du s kt thc thi trung i v m u cho thi k cn i l cuc cch mng t sn Anh bt u bng n nm 1642.Nh trn ni, ni dung ca lch s trung i l lch s ch phong kin, 1 ch x hi ph bin nht trong lch s loi ngi. V mt thut ng, ch phong kin l mt t chuynng t ch fodalit hoc feodalisme, 1 ch bt ngun t ch feod trong ting Latinh ngha l lnh a cha truyn con ni. Trung Quc thi Ty Chu cng c ch vua Chu em t ai phong cho b con kin lp cc nc ch hu gi l "phong kin thn thch". Do ch ny ging ch phong t cho bi thn Ty u nn ngi ta dng ch phong kin dch ch fodalit. Tuy vy c hai ch ny ch mi phn nh hnh thc phn phong t ai ch cha phn nh bn cht ca ch .Vy th bn cht ca ch phong kin l g ? l mt hnh thi kinh t x hi trong c hai giai cp c bn l giai cp a ch phong kin v giai cp nng dn. Giai cp a ch phong kin chim hu ht rung t trong x hi, cn giai cp nng dn th b mt rung t v b bin thnh nng n. Trn c s y, giai cp a ch phong kin bc lt nng dn bng a t v cc hnh thc cng bc siu kinh t khc. Ty u, a t c 3 hnh thc l t lao dch, t sn phm v t tin. Ring vi hnh thc t lao dch, mi h nng dn c lnh cha ca mnh giao cho mt mnh t lm n sinh sng, nhng h c ngha v mi tun phi em theo sc vt v nng c n lm vic trn rung t ca ch t 3 - 4 ngy. Trong thi k u ca thi trung i, hnh thc a t ny p dng ph bin nht Ty u. V sau kh nn kinh t hng ho pht trin, cc hnh thc a t khc (gi chung l t i dch) mi dn thay th t lao dch. S thay i hnh thc a t ko lm gim bt t l bc lt, nhng ni lng s qun l ca ch i vi nng n.Ngoi vic bt nng n phi np a t cho mnh, giai cp phong kin cn buc cht nng dn vo mnh t c chia ht i ny sang i khc v c quyn can thip vo nhiu mt trong i sng ca h.Lch s trung i phng Ty ko di 12 th k (t th k 5- 12), trong cn c theo tin trnh ca ch phong kin c th chia thnh ba thi k l s k, trung k v mt k.Thi s k trung i ko di t th k V - X l thi k hnh thnh ch phong kin. Trong thi k ny, trn c s dit vong ca quc Ty Rma, nhiu vng quc mi ra i, trong s tiu biu nht l vng quc Frng. cc quc gia ny, hu ht rung t trong x hi dn dn tp trung vo tay giai cp phong kin th tc v Gio hi v bin thnh nhng lnh a truyn t i ny sang i khc. ng thi y cng l qu trnh nng n ho nng dn v trang vin ho nn kinh t trong nc.Thi trung k trung i ko di t th k XI - XV l thi k pht trin ca ch phong kin. Trong thi k ny, ch nng n cng vng chc, th lc giai cp lnh cha phong kin cng pht trin, do dn n tnh trng chia ct phong kin tn ti ph bin Ty u. Nhng, t th k XI, nn kinh t hng ho bt u pht trin dn n s ra i ca thnh th v mt tng p x hi mi l dn, tng lp ngy cng c vai tr quan trng v mi mt trong tin trnh lch s. Cng t y nn vn ho sau nhiu th k b li tn li bt u khi sc. Tuy nhin do s pht trin ca ch phong kin v ca kinh t hng ho, s bc lt v n dch i vi nng dn cng tng cng cc nc Ty u din ra nhiu cuc khi ngha tng i ln ca nng dn.Thi mt k trung i ko di t u th k XVI n gia th k XVII l thi k tan r ca ch phong kin. Do s pht trin mnh m ca nn kinh t hng ho, quan h CNTB vn c mm mng Italia t th k 14, gi y pht trin ph bin Ty u dn n s ra i ca 2 giai cp mi l t sn v v sn. Trn c s nhng bin i ln lao v kinh t x hi, cc nc Ty u c nhng thay i quan trng v nhiu mt nh i mi v t tng, pht trin nhy vt v vn ho, xc lp ch qun ch chuyn ch mt s nc... nhng ng thi mu thun trong x hi cng ngy cng gay gt v phc tp nn dn n cc phong tro ci cch tn gio v khi ngha nng dn rm r m tiu biu nht l c. Ring Nclan, ngoi nhng iu kin x hi ni trn cn tn ti mu thun dn tc gay gt gia nhn dn Nclan vi giai cp thng tr ngoi lai Ty Ban Nha, nn sm n ra cuc cch mng lm nhim v gii phng dn tc v do dn n s ra i ca nc H Lan, nh nc cng ho t sn u tin trn th gii. Do quan nim cho rng t khi bt u din ra phong tro vn ho phc hng v sau l thi k cn i ; nn trc y nhiu hc gi phng Ty cho rng trung i l mt thi k en ti gn lin vi lc hu v bo tn nn gi l "m trng trung c". Thc ra, d cho trong giai on u, s pht trin v kinh t v vn ho c chm chp nh no i na th phng thc sn xut phong kin vn l 1 bc tin ca lch s so vi ch chim hu n l. V chng t th k XV v sau, lch s trung i phng Ty sang nhng trang huy hong vi nhng thnh tu mi v s pht trin ca cng thng nghip, ca vn ho ni chung v khoa hc k thut ni ring. Hn na chnh trong thi trung i, cc quc gia v cc dn tc chu u hnh thnh. Cui cng, chnh t trong lng ch phong kin thai nghn mt phng thc sn xut mi tin b hn, l CNTB. V vy, ph nhn hoc nh gi ko tho ng giai on lch s ny u l nhng quan im phin din thiu khoa hc.Lch s trung i phng Ty l lch s ch phong kin trn phm vi ton chu u, trong ch phong kin Ty u xut hin v tan r sm hn nhiu so vi cc khu vc khc, hn na nhng ni dung quan trng nht ca lch s trung i phng Ty v knh t, x h, chnh tr, tn gio, vn ho, u tranh giai cp v.v... ch yu din ra Ty u. Do vy vi iu kin thi gian dnh cho phn lch s ny chng trnh c s c hn, nn chng ti ch tp trung gii thiu lch s Ty u thi. Hn na do c im ca khu vc ny, nhiu phong tro, nhiu bin ng lch s khng phi ch xy ra trong tng quc gia ring l m thng tr thnh nhng s kin chung ca c Ty u, do lch s trung i phng Ty khng vit theo tng nc m theo nhng vn c bn, nhng s kin quan trng v c tnh cht tiu biu ca c khu vc qua ni ln ni dung ch yu ca ch phong kin khu vc ny.So vi phng Ty, lch s phng ng trong giai on ny c nhiu khc hit.Thi c i, phng ng c 4 trung tm vn minh ln l Ai Cp, Lng H, n v Trung Quc, trong ch c lch s 2 nc ln l n v Trung Quc pht trin lin tc, cn Ai Cp v cc nc Ty th tri qua nhiu bin ng, n th k VII u thuc quc A Rp. Do vy, nu chia lch s phng ng trc th k XIX thnh 2 giai on ln l c i v Trung i th thc t ch c n v Trung Quc thi.Ngoi nhng nc ni trn, vo nhng th k trc v sau Cng nguyn, phng ng cn ln lt xut hin nhiu quc gia ng Nam v ng Bc . Nh vy, n thi k ny, phng ng tn ti nhiu quc gia c trnh pht trin cao v kinh t v vn ho. Tuy th, chng ti ch tp trung gii thiu lch s 1 s nc tiu biu nh Trung Quc, n , A Rp, Nht, Triu Tin, Mng C, v mt a l nhng quc gia ny bao gm i b phn t ai phng ng, v v chnh tr, kinh t x hi, vn ho c nhng ni dung v c im ch yu ca lch s khu vc ny thi Trung i. Ring Mng c tuy ra i mun, v kinh t, vn ho ko c g ni bt nhng l 1 quc c lin quan n lch s nhiu nc khng ch chu m c chu u na.Vic xc nh thi gian bt u ca lch s Trung i phng ng l mt vn ko d nh phng Ty. Do s pht trin c lp ca lch s cc nc phng ng, vic tm mt mc thi gian chung m u cho lch s Trung i phng ng l kh thc hin c. Vic tm mt ranh gii thi gian phn chia lch s c i v trung i ca Trung Quc v n cng l mt vic khng d c mi ngi nht tr. S d nh vy l v s khc bit v phng thc sn xut gia giai on trc v giai on sau Trung Quc khng phi l mt s khc nhau v bn cht, cn n th khng c g khc nhau.Do , vic m u lch s trung i Trung Quc bng s kin Tn thng nht c nc nm 221 TCN, v lch s trung i n c bt u khi vng triu Gupta thnh lp nm 320 ch c tnh quy c. Cn lch s cc nc nh Triu Tin, Nht th trnh by t khi thnh lp nh nc cho n th k XIX.V mt phng thc sn xut, x hi phng ng thi trung i cng l x hi phong kin nhng quan h phong kin y khc phng Ty. phng ng c hai hnh thc s hu rung t: s hu nh nc (quc hu) v s hu t nhn (t hu). Do vy, giai cp nng dn cng bao gm nhiu loi : nng dn canh tc rung t ca nh nc do lng x giao cho, nng dn lnh canh rung t ca a ch, ngoi ra cn c nng dn t cy cy rung t ca mnh. Nhng nng dn canh tc rng t ca nh nc hoc rung t ca mnh c ngha v phi np thu cho nh nc, cn nhng nng dn lnh canh rung t ca a ch th phi np t.Nh vy ch phong kin phng ng gm 2 quan h l quan k nh nc - nng dn v quan h a ch - t in. Tnh hnh ny phng ng khng phi l mt vn mi. Trung Quc, t thi Xun Thu v trc tn ti quan h th nht, t thi Chin Quc v sau th c hai quan h cng tn ti. Ring n th trong sut thi c trung i hu nh ch c quan h th nht m thi. Tnh hnh Vit Nam, Triu Tin, Nht v.v... cng tng t, nhng xu hng chung l trong thi k u rung t ch yu thuc v nh nc, v sau rung t mi dn pht trin.Do nn kinh t hng ho pht trin chm chp ca nn 1 s nc t th k 16 v sau mm mng ca CNTB xut hin, nhng nhn t y cn ht sc nh nn cha sc gy nn nhng nh hng quan trng lm thay i lch s phng ng.n th k XVIII, XIX, a s cc nc phng ng b cc quc phng Ty xm lc. Ring Nht chuyn t phong kin ln CNTB vo nm 1868 khi thc hin Minh Tr duy tn".Tuy v hnh thi kinh t x hi v v th ch chnh tr, phng ng c nhiu im tng ng nhng s pht trin lch s ca cc nc y mang tnh c lp rt ln. V vy, lch s phng ng ko trnh by nh phng Ty m phi trnh by theo tng nc.Mt s thut ng Anh- Vit. Xen t: Celt Slav: Ngi Slave

PHN 1: CC NC TY UChng I: S hnh thnh ch Phong kin Ty uI. S thnh lp cc nc Ty u t th k 5-10:1. S thnh lp vng quc ngi Giecman (Gic-manh) ngoi cng gii quc Rma c cc b lc ngi Xent, ngi Gicmanh v ngi Xlav c tr. Trc th k V, h sng trong x hi nguyn thu nn ngi Rma gi h l man tc".Trong cc tc y, ngi Xent vn sinh sng trn mt a bn rt rng bao gm cc x Britn (Anh), Bc Italia, Gl (Php), Ty Ban Nha, nhng t sm h Rma chinh phc v ng ho vi ngi Rma . Ngi Gicmanh th sng ri rc trn mt khu t tri rng t sng Vixtuyn pha ng n sng Ranh pha ty v t sng anup pha nam n bin Bantch pha bc. Cn ngi Xlav th pha ng khu vc .n th k III, cc b lc Gicmanh lin kt thnh nhiu lin minh b lc nh xtrgt (ng Gt), Vidigt, (Ty Gt), Vngan, Frng, Anggl, Xcxng, Alamng, Lngba,... v thng tp kch vng bin cng ca quc Rma. Khng ngn chn ni s xm nhp ny, cc hong Rma buc phi cho mt s lin minh b lc Gicmanh bt u di c t vo phn lnh th pha ty ca quc Rma, lch s gi l cuc thin di ln ca cc tc ngi Gicmanh v t h ln lt thnh lp cc vng quc sau y: Vng quc Vidigt: B ngi Hung N dn ui t nm 376, ngi Vidigt c hong Rma cho nh c ti mt vng trn lnh th pha ng ca quc. Nhng do s p bc ca cc quan li a phng, ngi Vidigt nhiu ln khi ngha. c bit, n nm 395, di s lnh o ca th lnh ni ting ca h l Alarch, ngi Vidigt tin vo kinh Cngxtngtinpl (Constantinople) ca quc ng Rma. Sau khi nhn c mt khon hi l ln, h bn tin sang pha ty. Nm 401, h trn vo min Bc Italia v n nm 410 th chim c Rma. t lu sau, Alarch cht t ngt khi dang tin qun xung min Nam Italia. Ngi k tha ng l Atnph (Ataulphe) dn ngi Vidigt quay ln pha bc ri trn sang x Gl, chim c vng Akiten (ty nam Gl). Ti y, nm 419, h thnh lp vng quc u tin ca ngi Gicmanh trn t ai ca quc Rma. Tip , h m rng th lc sang bn o Ibrch v ui ngi Vngan v ngi Alanh n t trc ra khi bn o ny.n na sau th k V, vng quc Vidigt t n giai on cng thnh nht, nhng n nm 507, trc tn cng ca vng quc Frng, Vidigt phi di sang Ty Ban Nha, ton b t ai pha bc dy ni Pirn b ri vo tay ngi Frng. Nm 711, Vidigt b A Rp chinh phc. Vng quc Xuyev:Nm 401, khi ngi Vidigt trn vo Italia, ngi Vngan, ngi Xuyev v ngi Alanh cng vt sng anup ri tin dn v pha ty. Nm 409, t x Gl, h tin vo Ty Ban Nha. Sau khi ngi Vidigt xm nhp Ty Ban Nha, ngi Xuyev phi rt ln pha ty bc ca bn o v thnh lp vng quc ca mnh. Vng quc Vngan:Ngi Vidigt dn ui, ngi Vngan v ngi Alanh phi rt xung pha nam bn o n nm 429 th vt bin sang Bc Phi. Nm 439, h chim c thnh Cctagia v thnh lp vng quc Vngan. Tip , h chinh phc c min Ty o Xixilia, o Xcnh, o Cocx v qun o Bala. Nm 455, ngi Vngan h thnh Rma, thng tay cp bc trong 14 ngy lin. Vng quc Vngan tn ti gn mt th k, n nm 534 th b hong ng Rma tiu dit. Vng quc Bucgng (Burgondes):Tip sau ngi Vngan, vo khong nhng nm 30 ca th k V, ngi Bucgng vn c tr khu vc gia sng e v sng Vixtuyn cng vt sng Ranh n nh c ng nam x Gl. Nm 457, h thnh lp vng quc Bucgng ng Lyng. Quc gia ny tn ti khng y mt th k, n nm 534 b vng quc Frng thn tnh. Cc vng quc ca ngi nggl Xcxng: Britn, t nm 407, Rma rt ht cc binh on ca mnh v bo v phn lnh th ca quc lc a, kt thc s thng tr ca Rma i vi vng ny. Ngay sau c dn bn a ni dy lm ch t ai ca mnh. Nhng n gia th k V, cc b lc nggl Xcxng, Giut thuc tc Gicmanh m trong phn ln l ngi nggl v ngi Xcxng nn c gi chung l ngi nggl Xcxng vn c tr vng bin Bc di c sang min Nam Britn v thnh lp nhiu vng quc nh. Trong khi , ng bc Gl, t th k III, ngi Frng vt sng Ranh v n nh c .Th l, n gia th k V, phn ln t ai trn lnh th pha Ty ca quc Ty Rma thuc v ngi Gicmanh, Rma ch cn li vng lu vc sng Xen x Gl, nhng b vng quc Bucgng ct ri khi quc, v vy v thc t, quc Ty Rma ch cn nm c t ai Italia m thi.Nm 476, 1 vin tng Gicmanh l acr (Odoacre) chnh bin lt hong cui cng ca Ty Rma l Rmult guxtult (Romulus Augustulus). quc Ty Rma dit vong. Sau s kin y, v danh ngha, acr tha nhn quyn lc ca hong ng Rma, nhng thc t th chnh ng l cha t ca bn o Italia. n nm 493, acr b ngi xtrgt nh bi v v sau b vua xtrgt l Trch git cht trong 1 ba tic.Sau khi quc Ty Rma dit vong, ngi Gicmanh thnh lp 3 vng quc mi trn t ai ca quc: vng quc xtrgt, vng quc Lngba (Lombard), vng quc Frang (Franc). Vng quc xtrgt:Ngi xtrgt vn sinh sng vng tho nguyn gn Bin en sau di n vng Panni. Nm 488, trnh i, th lnh Trch ch huy ngi xtrgt di c sang Italia. Nm 493, h tn cng Raven, kinh ca cc hong cui cng ca Ty Rma. Ti y, acr b nh bi v b git. Trn t ai chinh phc c gm Italia v anmati, Trch thnh lp vng quc xtrgt, ng Raven. Nm 535, xtrgt b hong ca ng Rma tn cng v n nm 555 th dit vong. Vng quc Lngba: Nm 568, lin minh b lc Lngba vn c tr trung v thng lu sng anup chinh phc c min Bc v Trung Italia ri dng ln y vng quc Lngba, ng Bavie. Do vy, ng Rma ch cn li min Nam Italia v Xixin. Trong khi vng quc Lngba ang tn ti Italia th min Trung bn o ny cn mt t chc chnh tr na, l khu gio hong. Tuy v danh ngha, Gio hong vn chu s chi phi ca hong ng Rma, nhng thc t l 1 ng vua qun l c vic o ln vic i khu vc Rma. n th k 8, vua Lngba c mu qun l c lnh a ca gio hong nn Gio hong da vo th lc ca vng quc Frng, quc gia mnh nht Ty u lc by gi. V vy, nm 754 v 755, Lngba b vua Frng Ppanh "Ln" ging cho nhng n tht bi u tin v n nm 774 th b vua Scl (tc Sclmanh sau ny) chinh phc. Nh vy, trc v sau khi quc Ty Rma dit vong, trn t ai c ca quc thnh lp nhiu vng quc ca ngi Gicmanh, nhng phn ln cc nc y ch tn ti c mt thi gian ngn, nhiu lm l n th k VIII th dit vong. Ch c vng quc Frng tn ti lu di v c vai tr quan trng trong lch s Ty u thi s k trung i.2. Qu trnh thnh lp, pht trin v tan r ca vng quc Frnga. S ra i ca nh ncNgi Frang (Franc) ngha l "dng cm", "t do lc u c tr vng hu ngn h lu sng Ranh. H chia thnh 2 nhnh ln: nhng b lc sng gn Bc Hi gi l "ngi Frang ven bin" (Francs Saliens) v nhng b lc sng gn sng Ranh gi l ngi Frang ven sng (Francs Ripuaires). T th k III, ngi Frng vt qua sng Ranh trn vo x Gl, n th k IV th c coi l bn ng minh ca Rma v c nh c vng ng bc x Gl. Nm 451, ngi Frng cng ngi Vidigt, ngi Bucgng lin minh vi qun Rma nh bi qun Hung N do ttila ch huy Catalnch gn Troay (Troyes).Sau khi Ty Rma dit vong, vin Tng c c ca Rma l Xiagrit vn tip tc cm quyn x Gl. Nhn khi chnh quyn y suy yu, ngi Frng bt u tn cng vng ny. Nm 486, di s ch huy ca Clvt (Clovis), 1 th lnh b lc ca ngi Frng ven bin, lin minh b lc Frng nh bi qun Xiagrit Xoaxng, chim thm c vng t nm gia sng Xen v sng Loa min Bc x Gl.Trong qu trnh chinh chin khng ngng ginh c thng li y, t 1 th lnh qun s, Clvt bin dn thnh 1 ng vua uy quyn rt ln. cao hn na a v ca mnh, tm mt ch da vng chc cho chnh quyn ang hnh thnh, c mt th lc ng tnh ng h nhng cuc chinh phc sp ti v hn ch s cch bit gia ngi Frng vi ngi Rma, nm 496, Clvt dn 3.000 thn binh n nh th Ranhx (Reims) lm l ra ti theo Kit gio.Ngay nm , Clvt tn cng v chim c mt phn t ca ngi Alamng pha ng. T nm 507-510, Clvt tin xung pha nam nh Vidigt, chim c vng Akiten. Trong qu trnh y, Clvt cn tiu dit cc th lnh khc ca ngi Frang ven bin v Frng ven sng, nhng k ng h mnh trong cng cuc chinh phc x Gl, tr thnh ng vua duy nht ca vng quc Frng, lc lnh th gm 3/4 x Gl v 1 vng rng ln hu ngn sng Ranh.b. Vng triu MrvanhgingVng triu u tin do Clvt (481511) sng lp cn c theo tn ca ng t Clvt, mt th lnh b lc ca ngi Frng ven bin sng vo gia th k V l Mrv (Mrove) gi l triu Mrvanhging (Mrovingiens).Nm 511, Clvt cht. V cha c quan nim con trng c quyn k tha, vng quc Frng chia 4 phn chia cho 4 con trai ca ng. Sau , c thi k c thng nht li, nhng chng bao lu li b chia ct. Tuy nhng vua k tha Clvt vn tip tc thi hnh chnh sch m rng lnh th. Trong na u th k VI, vng quc Frng thn tnh c nc Bucgng, chim c vng Prvngx l phn t cn li ca nc Vidigt x Gl, chinh phc c nhiu t ai ca ngi Alamng pha ng v sp nhp c vng Thuringghen vo bn ca mnh. Ngoi ra, cc vua Frng cn thn phc c ngi Xcxng min Bc c ngy nay v ngi Brtng bn o Acmrch, buc h phi triu cng. V vy n na sau th k VI, Frang tr thnh nc ln mnh nht trong s cc quc gia "man tc" Ty u.Nhng chng bao lu, do mu thun ni b, th lc ca vua Frng gim st. Nhn , ngi Brtng v ngi Xcxng ko triu cng na. Thuringghen c ngy nay Akiten v ty nam x Gl tch khi vng quc thnh nhng min c lp. Phn lnh th cn li th chia thnh ba x i ch vi nhau l Nxtri pha ty, Bucgng pha nam v xtradi pha ng. Vua cc x ny nh nhau huynh tng tn ko di hn 40 nm (t nm 567 n 613).Nm 613, vng quc Frng li c thng nht di s cai tr ca vua Clte II. Nhung nm 614, Clte II phi ban sc lnh tha nhn c quyn v t ai, v hnh chnh v t php ca cc lnh cha ln, ng thi phi ng ch c chn cc lnh cha a phng lm B tc, tc l quan cai tr a phng . Nh vy tuy l vua chung ca c nc, nhng quyn lc ca Clte II cng rt c hn.n gia th k VII, mi quyn hnh Nxtri, Bucgng xtradi u nm trong tay tng cc x , cc vua Frang ch tn ti trn danh ngha. V vy, t nm 639- 751 c gi l thi k "vua li". Trong thi gian y, cc T tng ca xtradi v Nxtri khng ngng u tranh vi nhau ginh quyn thng tr c vng quc. Lc u, T tng x Nxtri tng i mnh hn, nhng n nm 687, T tng x xtradi nh bi ch th ca mnh v thng tr c vng quc.u th k VIII, T tng Scl Mcten (cm quyn t 715-741) tin hnh ci cch qun s v chnh sch ban cp rung t, do nh bi c s phn khng ca gii qu tc Nxtri, chinh phc mt ln na cc b lc bn kia sng Ranh, buc ngi Xcxng, ngi Alamng, ngi Bavaroa li phi np cng cho vng quc Frng. c bit, chin cng ni bt nht ca Scl Mcten l nm 732, trong trn Poachi, nh bi cuc tn cng ca qun A Rp[footnoteRef:1]. T uy tn ca ng vang di trong c vng quc v chnh ng l ngi t c s cho vic thnh lp mt triu i mi thay th triu i Mrvanhging. [1: :Nm 711, ngi A Rp t bc Phi tn cng Ty Ban Nha, dit vng quc Vidigt, ri tn cng vng quc Fran.]

c. Vng triu Carlanhging (Carolingiens)Scl Mcten cht, con l Ppanh "Ln ln thay chc T tng (741768). c s ng tnh ca gio hong Rma, Ppanh o chnh lt triu Mrvanhging. Nm 751, hi ngh qu tc c Ppanh ln lm vua. Sau , i din ca gio hong lm l xc du thnh cho Ppanh; vng triu mi c gio hi cng nhn. Vng triu mi do Ppanh "Ln" lp nn v sau c gi l vng triu Carlanhging (Carolingiens) hoc Cclvanhging (Carlovingiens[footnoteRef:2]). [2: : Vng triu ny gi tn theo Saclomannho (Charlemagne) m dng Latinh ca ch Charles l Carolus.]

Cng thi gian y, vng quc Lngba e da nh chim Rma. tr n gio hong ng tnh vi mnh trong vic lt triu Mrvanhging v cng nhn mnh lm vua, nm 754 v 755, Ppanh 2 ln a qun tn cng ngi Lngba ri em t ly c vng Trung Italia tng gio hong. T , Ty u xut hin 1 nc l nc Gio hong. Ppanh cn chinh phc vng hu ngn sng Ranh v Akiten. n y, ngi Rp hon ton b ui khi min Nam x Gl.Nm 768, Ppanh cht, con l Scl - n nm 800 gi l Sclmanh ln thay. Sclmanh l v vua li lc ca vng triu Carlanhging m thnh tch ch yu l qun s. Trong 46 nm ngi (768814)ng tin hnh hn 50 cuc chin tranh chinh phc. Nm 772, Sclmanh bt u xm lc t ai ca ngi Xcxng pha nam nc c ngy nay. Nm 774, Sclmanh tiu dit vng quc Lngba, sp nhp min Bc Italia vo bn ca vng quc Frng. Nm 778, Sclmanh chinh phc Ty Ban Nha lc by gi ang trong tay ngi A Rp, nhng cuc tn cng ny tht bi. Sau , n cui th k VIII u th k IX, Sclmanh cn nhiu ln a qun sang Ty Ban Nha, chim c vng t pha nam dy ni Pirn n tn sng br lp thnh 1 phin trn, v sau gi l Barcelona. Sclmanh cn tin hnh nhng cuc vin chinh sang ng u, chinh phc vng quc ca ngi Bavaroa m trc kia h thn phc v np cng, bt vng quc Avar trung lu sng anup phi l thuc, buc 1 s b lc ngi Xlav vng sng Enb phi np cng. Do nhng thng li ca nhng cuc chin tranh chinh phc y, Sclmanh lm cho vng quc Frng tr thnh 1 quc c cng gii rng ln t sng br v b i Ty Dng pha ty n sng Enb v sng anup pha ng v t nam Italia pha nam n Bc Hi v bin Bantch pha bc. Th l lnh th ca quc Sclmanh tng ng vi lnh th ca quc Ty Rma trc kia. Kinh ca vng quc ng Ex la Sapen (Aix la Chapelle). Vo ngy l Nen nm 800, ti nh th ln Xanh Pie Rma, Sclmanh c Gio hong Lng III c hnh l gia min[footnoteRef:3] tn lm "Hong ca ngi Rma". Chnh t y ng mi mang danh hiu Sclmanh ngha l "i hong Scl". [3: L i m min bng vng ca hong Rma. Nh vy, Sclmanh c coi ngang hng nh cc hong ca Roma trc y.]

Nm 814, Sclmanh cht, ngi con trng l Luy "M o" ln ni ngi hong (814-840). L ngi nhu nhc bt ti, Luy ph mc mi vic cho cc gio s v cc qu tc phong kin. Li dng tnh hnh y, gii qu tc xi gic 2 con ca ng l Lte v Luy "X Gicmanh"[footnoteRef:4] chng li cha mnh. Ch c ngi con th ba l Scl Hi ng v pha cha m thi. Nm 840, Luy M o cht, cuc ni chin gia 3 ngi con bng n. 2 ngi em l Luy X Gicmanh" v Scl "Hi" cng chng li anh c Lte xng lm hong , kt qu l n nm 843, 3 anh em phi k vi nhau c Vcoong. [4: S d Luy c ci bit hiu ny v lnh a ch yu ca ng Ba vie.]

Theo ho c ny, lnh th ca quc c chia 3 phn: anh c Lte c phn gia, bao gm vng t ngn sng Ranh v min Bc bn o Italia ; ngi con th hai Luy "X Gicmanh c phn t pha ng sng Ranh ; ngi em t Scl "Hi" c phn t pha ty ca quc. Ho c quy nh Lte vn c gi danh hiu Hong , nhng ko c quyn g vi 2 em, Luy "X Gicmanh" v Scl "Hi" l 2 quc vng c lp.Sau khi Lte cht, Luy "X Gicmanh" v Scl "Hi" chia nhau phn lnh th ca Lte t ngn sng Ranh, do con chu ca Lte ch cn li phn t bn o Italia. Danh hiu Hong t nm 875-877 cng thuc v Scl "Hi", t nm 880-887 th thuc v con ca Luy X Gicmanh" l Scl "Bo" v n u th k X th khng c ngha g na.Nh vy, Ho c Vcoong l s kin quan trng nh du quc Sclmanh hon ton tan r, l mc lch s nh du s thnh lp 3 nc ln Ty u l Php, c v Italia.II. Qu trnh hnh thnh ch phong kinTrc khi chinh phc x Gl, ngi Frng ang trong giai on cng x th tc, sau khi chinh phc vng ny, ch th tc tan r, nh nc ca ngi Frng ra i. T, ngi Frng lm cho tn d ca ch chim hu n l Gl tiu vong nhanh chng, ng thi bt u bc vo qu trnh phong kin ho m ch yu biu hin 3 mt sau y : Lnh a ho ton b rung t trong x hi. Nng n ho giai cp nng dn. Trang vin ho nn kinh t.1. S hnh thnh ch rung t phong kinTrong qu trnh chinh phc x Gl, ngi Frang chim c rt nhiu rung t. Trn c s y, vua Frng giao mt phn t dai cho cc thnh vin ca cng x th tc c lp thnh nhng cng x nng thn, 1 phn ban cho cc tng thn cn v tng cc c s ca gio hi Kit gio, vic ban cp ny khng km theo iu kin g. Bn thn nh vua cng gi li cho mnh nhng lnh a rng ln. Ngoi ra, 1 s qu tc c vn gi li lnh a ca mnh. Tt c nhng ngi (vua, quan li, tng lnh, qu tc Rma c, gio ch, vin trng tu vin...) lp thnh giai cp a ch mi.Cng trong qu trnh ny, cng x nng thn ca ngi Frng m ting Gicmanh c gi l Mcc (Mark) c thnh lp. Nhng do nh hng ca ch rung t t hu ni trn, nn cng x nng thn ko tn ti lu. Ngay khi cng x mi c t chc, rung t tuy thuc quyn s hu tp th ca ton cng x, nhng rung t cy cy ch chia 1 ln ch khng xo trn chia li na, nn nng dn c th s dng phn t ca mnh ht i ny sang i khc. n cui th k VI, cng x nng thn dn tan r, phn rung t m nng dn cy cy bin thnh rung t thuc quyn s hu ca h v c gi l al (alleu) ngha l t t do.Nhung nng dn lm ch mnh t ca mnh ko c lu. Mt mt, do nng dn b bn cng buc phi bn rung t ca mnh, mt khc do giai cp a ch th tc cng nh gio hi tm cch chim ot, nn rung t ngy cng tp trung vo tay k giu.n th k VIII, trong chnh sch ban cp rung t c s thay i quan trng. S thay i y gn lin vi vic t chc li qun i. Trc lng v trang ch yu ca vng quc Frng l b binh m ngun binh lnh quan trng nht l nng dn t do. Nay phn ln nng dn b ph sn v b bin thnh nng dn l thuc ca giai cp a ch, nh nc ko th bt h lm ngha v binh dch c na. Trong khi , vng quc Frng ang b ngi A Rp Ty Ban Nha de do. chng li k binh ca ngi A Rp, T tng vng quc Frng l Scl Mcten tin hnh ci cch qun s: ly k binh lm lc lng nng ct ca qun i. Lc by gi, cc k s u phi t tc nga v qun trang, do ch c nhng ngi thuc giai cp a ch v 1 s t nng dn kh gi mi m ng c nhim v . khuyn khch v to iu kin vt cht thun li cho cc k s, nh vua ban cp rung t cho h. Ngun t em ban cp cho k binh l t cng mi chinh phc c v s rung t tch thu ca cc qu tc phin lon. Nhng nhng ngun rung t y vn cha ban cp cho k binh, v vy Scl Mcten tch thu c rung t ca cc gio ch cng cc qu tc th tc ni dy chng li ng. Nhng gio ch thuc loi ny Nxtradi v Akiten ko t [footnoteRef:5]. [5: n thi con Scl Mcten, Pepanh ln ko nhng tr li cho Gio hi s rung t tch thu m bt tt c cc k s nhn t ban cp phi np cho Gio hi 1 khon thu gi l thu 1/10.]

Khc vi chnh sch phong tng rung t trc kia, chnh sch rung t ca Scl Mcten l ban cp c iu kin v rung t c ban cp gi l bnphix (bnefice) ngha l vt ban cp, dch tm l thi p. Nhng iu kin l: Ngi c phong t (bi thn) phi th trung thnh vi ngi phong t (tn ch) v phi thc hin ngha v qun s 40 ngy/nm. t phong ch c s dng sut i ch ko c truyn cho con chu. Nu bi thn khng thc hin y cc ngha v th rung t b thu hi. Nu tn ch cht th rung t phi tr li cho ngi k tha ca tn ch. Sau , bi thn mun nhn li thi p th phi lm l phn phong li. Nu bi thn cht m con ca ngi ny n tui trng thnh v mun k tha thi p ca cha cng phi lm l phn phong li.Mc ch ca l phn phong li l khng nh quyn hn v ngha v ca tn ch mi v bi thn mi. Khi lm l phn phong li, bi thn phi np cho tn ch mt khon l vt. Khon l vt ny khng c quy nh thng nht, c khi l mt s tin tng ng vi ton b thu hoch trong mt nm ca thi p c phong, v sau, quy nh ny dn bi b.n thi Sclmanh, cc cuc chin tranh chinh phc khin cng gii ca vng quc Frng dn m rng, nn ng cng c nhiu t ai phn phong ho phng cho nhng ngi thn tn. Nhng ngi ny li em mt phn thi p phong cho cc chin s ca mnh. Ngi c phong rung t vn phi th trung thnh vi tn ch v phi lm ngha v qun s. Khi c chin tranh, cc bi thn phi ch huy cc chin s ca mnh m s lng nhiu hay t tu theo thi p ln hay nh cng vi chin m v qun trang i chin u. n na th k IX, tuy bi thn vn phi lm ngha v qun s, nhng t phong bin thnh nhng lnh a c th truyn cho con chu, ch khng c mua bn chuyn nhng m thi. Nhng lnh a y c gi l fief hoc pht (feod). Vi hnh thc lnh a ny, ch rung t phong kin Ty u c hnh thnh.Nhng ngi ch ca cc lnh a y u c gi chung l lnh cha, l qu tc, trong lnh cha ln c gi l Cng tc, Hu tc (vn ngha l th lnh qun s), B tc (vn ngha l chin hu tc l thn binh ca vua). Lnh a ca Cng tc thng rt ln, lnh a ca Hu tc gm my qun, cn lnh a ca B tc l mt qun. Tng lp thp nht nhng ng o nht trong giai cp phong kin l k s.Mt khi lnh a tr thnh ti sn c th k tha, nu lnh cha c nhiu con trai th sau khi lnh cha cht, lnh a thng c chia u cho cc ngi con y. V sau th lnh a thng truyn cho ngi con c. Nu con trai ca lnh cha cha n tui trng thnh (di 15 tui), hoc lnh cha ch c con gi th lnh a cng truyn cho con, nhng phi c ngi bo tr. i vi con trai cn nh tui, ngi bo tr phi thc hin mi ngha v ca bi thn v c hng ton b thu hoch ca lnh a. Thng ngi bo tr chnh l tn ch. i vi ngi con gi c tha k th chng c ta l ngi bo tr. Nu c ta cha kt hn th tn ch s chn cho c 1 ngi chng.Nh vy, chnh sch phn phong rung t t Scl Mcten cho n Sclmanh lm bnh thnh giai cp phong kin ng o. y l giai cp t c hc vn ho nhng li c tinh thn thng v cao. H ly vic chin u lm ngh nghip, ly sn bn thi v lm tiu khin, ly u kim l cch gii quyt mu thun. Chnh giai cp phong kin y l c s ca chnh quyn nh vua bn trong th n p cc th lc chng i, bn ngoi th xm lc m rng lnh th. Nhng chnh sch phong cp rung t y cng c mt tc dng ngc li l chng bao lu th lc ca cc lnh cha ln mnh tr thnh nhng ng vua con a phng khng phc tng chnh quyn trung ng na, do tnh trng chia ct t nc din ra ph bin Ty u v ko di trong nhiu th k.2. Qu trnh nng n ho nng dnKhi mi chinh phc x Gl, tng lp c dn ng o nht l nhng ngi Frng t do. L nhng thnh vin cng x Mcc, h c chia mt phn t cy cy v c truyn t i ny sang i khc. Tuy vy, nng dn ko c quyn bn phn t y, ko c truyn cho con gi. Nu nng dn cht m khng c ngi tha k th rung t phi giao li cho cng x. Bn cnh t canh tc, nng dn cn c mnh vn xung quanh nh m ch vi mnh t ny nng dn mi c quyn s hu. Ngoi ra, nng dn cn c dng chung rng ni, t hoang, bi c, ao h, sng ngi... Rung t cy cy khi dang canh tc, khi c hoa mu v c hng ro bo v l thuc quyn qun l ca tng nng dn, nhng sau khi thu hoch, hng ro phi ph i bin thnh bi chn nui chung ca mi ngi trong cng x.n u th k VII, cng x Mcc tan r, phn ln thnh vin cng x bin thnh nhng ngi nng dn t do c mnh rung t ring ca mnh. Ngoi nhng ngi nng dn Frng t do ra, lc by gi cn c nhng ngi lao ng nng nghip lm vic trong cc trang vin ca cc a ch ngi Frang cng nh cc a ch Rma c. V thn phn, h khng thun nht m bao gm nhiu loi nh l nng, nng dn na t do, n l. Trong 3 loi ny, l nng l tng lp ng o nht. c nhn mt phn t do ch gio cho, h c ngha v phi np t, np thu thn, phi lm lao dch v khng c ri rung t. N l lm vic trong trang vin chia lm hai loi : Loi th nht gm nhng y t lm cc cng vic hu h trong nh lnh cha v nhng ngi lm cc ngh th cng nh th lm bnh m, th ng xe, th kim hon v.v... lm vic trong cc xng ca lnh cha. H b coi l ti sn ca ch v c th b mua bn. Loi 2 l nhng n l c cp rung t, h phi np a cho ch v khng c ri khi rung t. Tuy vy, sau khi np a t, s sn phm cn li thuc quyn s dng ca h. Th l, v danh ngha, h vn l n l nhng thc cht h bin thnh nng n. Cn nng dn na t do c a v cao hn n l, nhng li thp hn l nng. H cng c giao cho mt mnh t canh tc v truyn mnh t y t i ny sang i khc. Cng vi s pht trin ca phng thc bc lt phong kin, s khc bit gia ba loi lc lng lao ng nng nghip y ngy cng t. H bin dn thnh mt tng lp c thn phn ging nhau, l tng lp nng n.Cn nng dn t do vo u th k VII l tng lp ng o nht trong giai cp nng dn, nhng tnh hnh y khng duy tr c lu. Do cc nguyn nhn nh thin tai mt ma, gia sc cht khng canh tc c, phi np thu kho nng n, phi ri rung ng qu hng i lm ngha v binh dch..., rt nhiu nng dn b ph sn, phi bn rung t ca mnh. Sau khi khng cn t liu sn xut na, nng dn ch cn cch l lnh canh rung t ca lnh cha lm n v do bin thnh nng dn l thuc.Nhng nng dn cha mt rung t th v khng chu ni s hch sch ca cc quan li v o p ca lnh cha, nn phi em rung t ca mnh hin cho a ch th tc hoc gio hi nh h che ch ri xin nhn li mnh t y cy cy. Nhiu khi, khuyn khch hin tng ny, ngoi vic giao li mnh t m nng dn hin, cc lnh cha thng cp thm cho nng dn mt mnh t ph na. Sau khi hin rung t ri nhn li mnh rung t y cy cy, ngi nng dn mt quyn s hu t ca mnh v bn thn mnh h ko cn t do na. H bin thnh mt loi nng dn l thuc tng t nh l nng hoc nng dn na t do v n i con chu h th hon ton bin thnh nng n. Nh vy l, cng nh c dn lao ng bn a, n y, phn ln nng dn t do ngi Frng bin dn thnh nng n.Nng n l tng lp a v trung gian gia dn t do v n l. V mt kinh t, h c ch giao cho mt mnh t cy cy. Din tch phn t ny thay i tu theo tng ni v tng thi k, nhng thng l t 10 n 15 ha. S d phn t ca h nhiu nh vy l v lc by gi t rng ngi tha v k thut sn xut cn lc hu, phng thc canh tc c p dng ph bin l ch lun canh hai mnh hoc ba mnh, do hng nm ngi nng dn ch cy cy mt na hoc nhiu lm l 2/3 s rung t y. Do cy cy rung t ca lnh cha, nng n phi np a t cho ch. Trong thi k hnh thnh ch phong kin, hnh thc a t c p dng ph bin nht l t lao dch. Vi loi a t ny, mi tun l, mi h nng n phi c mt ngi kho mnh em theo nng c v sc vt ko, n lm vic trn rung t ca lnh cha 3 hoc 4 ngy. Thi gian cn li, nng n lm vic trn phn t ca mnh. Khi ma mng bn rn, mi gia nh nng n, ngoi b ch v cc c gi n tui ly chng ra, tt c nhng ngi c th lao ng c u phi n lm vic trn rung t ca ch.Ngoi a t lao dch, nng n cn phi lm cc vic khc cho lnh cha nh vn chuyn, cha nh, cha hng ro, lm ng, bc cu v.v... Bn cnh nhng ngha v lao dch , trong nhng ngy l ngy tt, nng n cn phi np cho ch mt s sn phm nh gia cm, trng g, ru... c khi cn phi np mt t tin. Ngoi ra, nng n cn phi np nhiu th thu khc nh thu xay bt, thu nng bnh m, phi np tin khi qua cu, qua , kim ci, chn gia sc. i vi gio hi Thin cha, v l tn , nng n phi np thu 1/10 v nhiu khon bt thng khc.V mt chnh tr, tuy nng n cha hon ton mt t do, tc l h c gia nh ring v mt t ti sn ring, ch khng c quyn git h, nhng h b l thuc vo lnh cha v mt thn th. H khng c t tin ri b rung t m ch giao cho, hn na con chu h cng phi k tha mnh t y v phi lm nng n cho lnh cha. Nng n ko c quyn t do kt hn. Hn nhn ca h phi c lnh cha ng nu khng s b x pht nng. Nu n nng n ly chng l nng n thuc lnh cha khc th phi np mt khon tin pht gi l "tin ngoi hn". Sau , con ci ca h sinh ra phi chia cho c 2 lnh cha[footnoteRef:6] . Lnh cha cn c quyn hnh h nh p nng n min l khng nguy hi n tnh mng hoc c th l c. Nh vy, tuy nng n khng hon ton mt t do, khng hon ton b l thuc vo ch nhng thc t th i sng, a v ca h khng hn n l bao nhiu. [6: Di y l mt bn phn x v vic chia con ca nng n : "Ti l Mrix, nh n Cha c lm Gim mc Parixin thng bo cho mi ngi ngy nay v mai sau bit rng : "Gia cc linh mc nh th Mcsen v tn Girng Vitric xy ra mt cuc tranh chp, v tn ny ly mt n nng n ca chng ti, th li l n t ca nh th Mcsen. Ngoi ra, cc linh mc ni trn cn i ly mt s' rung t v vn nho m tn Girng k tha ca cha m. Cuc tranh chp ny cui cng a n nh th chng ti phn x v c gii quyt nh sau : trong s cc con ca Girng. bao gm nhng a sinh ri v c nhng a s sinh sau ny, a th nht thuc v chng ti, a th hai thuc v cc linh mc, a th ba thuc v chng ti, a th t th thuc v Girng... Ti sn do Girng v v hn li phi c phn chia mt cch thch ng cho chng n ging nh chia cho nhng ngi anh em".]

3. Trang vin phong kinKhi vng quc Frng mi thnh lp, trn t ai ca nh vua, ca cc thn binh, ca gio hi y ca a ch Rma c, trang vin xut hin ri. Tuy vy lc by gi, bn cnh cc trang vin ca giai cp a ch cn c cc cng x Mcc. n thi Carlanhging, cng vi qu trnh tp trung hu ht rung t trong x hi vo tay giai cp lnh cha v bin nng dn t do thnh nng n, trang vin mi c thnh lp ph bin trong c nc.Khi thnh lp trang vin, cc lnh cha thng da vo cc c s c sn nh cc in trang ca ch n Rma trc kia, cc cng x nng thn ca ngi Frng. Ch nhng ni khng c cc c s c y th h mi lp nhng trang vin hon ton mi.Tu ni, din tch ca trang vin ln b khc nhau. C trang vin gm my lng, ngc li c khi mt lng ln li gm my trang vin. Lc lng lao ng chnh trong cc trang vin l nng n. Nhng trang vin nh th ch c vi ba chc h, thng th c 100 h.Trong trang vin thng c lu i, kho tng, ci xay bt, l bnh m, xng p du, l rn... ca lnh cha, nh th v khu vc nh chung ca cc tu s, v nhng tp lu ca nng n.t ai ca trang vin bao gm rung t canh tc, bi c, rng, ao h, m ly... Rung t cy cy chia lm hai phn : phn t t s dng ca lnh cha v phn t chia cho nng n cy cy. Phn t t s dng ca lnh cha do nng n dng cng c v gia sc ca mnh canh tc. Ton b thu hoch trn phn rung t ny thuc v lnh cha, y, ngoi rung t trng cy lng thc cn c vn nho, vn qu, vn rau. Nhng ngi lao ng trn cc vn cy y thng l ti t ca ch. Phn t ca nng dn th chia thnh tng mnh di chia cho tng h nng n. Ngoi phn rung ra, mi gia nh nng n cn c mt mnh vn nh trng rau qu cnh nh. Ton b thu hoch trn phn t th hai ny l ca nng n. Cn rng r, bi c, t hoang... thuc cng x Mcc trc kia nay b coi l ti sn ca lnh cha. Nng n tuy cng c s dng chung nhng thng l phi np nhng khon thu nht nh.Phng php canh tc c s dng ph bin nht vn l phng php lun canh 3 mnh. Vi phng php ny, rung t cy cy c chia lm 3 khu : 1 khu gieo trng v xun, 1 khu gieo trng v thu v 1 khu cho t ngh. Mi khu sau khi gieo trng 2 nm li ngh 1 nm. Tuy nhin c ch trng 3 nm mi ngh 1 nm hoc trng 1 nm ngh 1 nm. Sau mi v thu hoch v trong thi gian t ngh, rung t li bin thnh bi c mi ngi cng s dng.Trang vin phong kin l nhng n v kinh t t cp t tc. Ngoi vic sn xut nng nghip, trong trang vin cn sn xut th cng nghip ; v vy ngoi nhng nng n lm rung cn c nhng nng n lm cc loi th th cng nh th mc, th rn, th dao kim, th vng bc, th tin... Nhng ngi nng n lm ngh th cng ny c cp cho mt mnh t nh t sn xut lng thc. Nh vy, cc trang vin v c bn c th , tho mn c cc nhu cu v lng thc thc phm cng nh cc loi dng hng ngy ca lnh cha v nng n. Ch c nhng th khng sn xut c nh mui, st v cc th hng xa x nh vi, la, hng liu, v kh... sn xut t cc nc phng ng mi phi mua ca cc li bun m phn ln l ngi Bidantium hoc A Rp. Do mi trang vin l mt n v kinh t t nhin v trang vin li c thnh lp ph bin nn nn kinh t hng ho cha c g ng k v tnh hnh ko di cho n th k XI, khi thnh th ra i mi chm dt.4. B my nh ncSau khi chinh phc x Gl, nh nc ca ngi Frng bt u c thnh lp. Tuy nhin, di thi Mrvanhging, b my nh nc y cn th s. trung ng, di vua l cc quan li cp cao ph trch qun s, t php, ti chnh, vn th, kho ru v.v... Song, s phn cng trch nhim y cha tht r v c nh. VD quan Chng n hoc quan Th v c khi lm c nhim v ngoi giao hoc qun s, tri li quan Thng ch c khi ph trch c n ung tic tng. Ngoi ra, cn c nhng vin Qun l trng coi cc trang vin ca nh vua. Chc v ca vin quan ny ngang hng vi B tc. ng u cc vin Qun l ny l quan Qun l cung nh tc l T tng trong "thi k vua li". T tng l k cm quyn 3 x Nxtradi, xtradi v Bucgng, v sau l ton vng quc.n thi Carlanhging m nht l di thi Sclmanh, b my nh nc ca vng quc Frng ngy cng hon chnh hn. ng u b my quan li di vua l cc chc Tha tng, Tng gim mc v i thn cung nh. Tha tng gi chc v B th v Chng n ca nh vua. Tng gim mc qun l cc gio s trong c nc, cn i thn cung nh th gn ging nh T tng trc kia, qun l cc cng vic hnh chnh triu nh. Chc T tng trc kia n thi k ny th bi b. Di cc quan u triu ny l cc quan Thng ch, quan Chnh n, quan Coi quc kh, quan Qun l kho ru v.v...C nc chia thnh nhiu n v hnh chnh a phng do quan B tc ng u nn gi l "Khu qun ht B tc". n u th k IX, ton vng quc chia thnh 98 khu qun bt B tc nh vy. Cc b tc ny c ton quyn v hnh chnh, t php, ti chnh v qun s trong a ht ca mnh. H c nh vua ban cho 1 s rung t v c gi li 1/3 tin n ph. T thi Sclmanh v sau, quan h gia vua v cc b tc ng u cc a phng tr thnh quan h gia tn ch v bi thn, dn dn chc v ny bin thnh cha truyn con ni. cc vng bin gii, triu Carlanhging thnh lp nhng n v hnh chnh c bit gi l bin trn. ng u mi bin trn l 1 B tc hoc Hu tc hoc Cng tc. Ti cc bin trn ny, nh nc xy dng nhng pho i kin c phng ng v lm cn c xm lc bn ngoi. qun l cht ch cc a phng, nh vua thng c nhng on khm sai, mi on thng gm 2 ngi v cc ni kim tra vic thc hin sc lnh ca vua, x l cc hnh vi lm dng quyn hnh ca cc quan a phng v gii quyt nhng v khiu t ca nhn dn trong vng i vi b tc hoc gio ch a phng, nn ch ny ko cn c tc dng na.V t php, trung ng c to n ca nh vua. Cc php quan t Chnh n n Bi thm u do vua ch nh. cc a phng, khi nh nc Frng mi thnh lp, do tn d ca x hi th tc cn tn ti, nhn dn c tham gia bi thm v c c nhng i biu ca mnh lm thm phn. Nhng chng bao lu, cc hnh thc y u b bi b, quyn t php thuc v B tc. Ngoi ra, cc on khm sai do vua phi v cc a phng cng c quyn m phin to ti ch xt x. bo v an ninh trong nc, n p phn khng ca nhn dn, nht l gy chin tranh chinh phc bn ngoi, vng quc Frng lun ch xy dng i thn binh ca nh vua, mi khi c chin tranh, tt c mi ngi Frng t do u l chin s. Nhng dn v sau, do i sng nng nghip, nh c, a s nng dn khng mun xa ri rung t, gia nh i lm ngh chinh chin na. Thm ch c nhiu nng dn hin rung t cho lnh cha th tc hoc gio hi tr thnh nng dn l thuc khi phi thc hin ngha v binh dch i vi nh nc. V vy, gi y i thn binh ca nh vua tr thnh lc lng qun s ch yu.Sau ci cch ca Scl Mcten v nht l n thi Sclmanh, i a s nng dn mt rung t v b bin thnh dn l thuc, nn nh nc khng th bt h i lnh c na. V vy tng lp kh gi bao gm a ch lp di v mt s t nng dn giu c l lc lng c bn trong qun i. Thi Carlanhging, lc lng qun s ca vng quc Frng chia lm 2 b phn : b phn 1 l mt i qun chuyn nghip, h thng xuyn c mt trong doanh tri nht l cc bin trn ; b phn 2 l cc bi thn c phong t cng vi i k binh ca h, ch tp hp li mi khi c chin tranh.Nh vy, n thi Carlanhging, b my nh nc ca vng quc Frng bao gm chnh quyn, to n v qun i l rt hon b. Bng cc bin php nh tp trung mi quyn hnh v hnh chnh, t php, ti chnh, qun s... vo tay mnh v vic bn thn mnh c tn lm Hong , Sclmanh xy dng Frng thnh mt nc qun ch tp quyn trung ng. Song s thng nht ca quc gia ny khng duy tr c lu. Do chnh sch phn phong rung t v nht l do t phong c cha truyn con ni, th lc ca cc lnh cha khng ngng pht trin. Trong khi , t thi Mrlanhging, cc lnh cha ln c vua ban cho quyn bt kh xm phm. Vi c quyn ny, lnh a ca h tr thnh ni m quan li ca nh vua khng c n thi hnh cc nhim v v hnh chnh, t php, cnh st, ti chnh v.v... n thi Carlanhging, hin tng cng ph bin v tr thnh xu hng m vua ko ngn chn c. l tin ca tnh trng chia ct t nc thnh nhng tiu quc c lp din ra trong th k X sp ti. Chng II: S ra i v pht trin ca thnh thI. S ra i ca thnh th1. Hon cnh lch sT cui thi quc Rma, do s suy thoi ca nn kinh t hng ho, cc thnh th Ty u b iu tn. S xm nhp v ph hoi ca man tc cng lm nghim trng thm tnh hnh y. Tr 1 s thnh ph Italia, min Nam Php v Ty Ban Nha, cn ni chung, cc thnh th u tr nn vng v, cc cng trnh kin trc trng l trc kia nh lu i, n miu... ch cn li nhng ng hoang tn, ng ph th ngp c, t ai xung quanh bin thnh ng rung.n u thi trung i, phng s xm nhp ca cc tc bn ngoi nh ngi Nocmng, ngi A Rp v do tnh trng hn chin Ty u, Php v c xy dng nhng thnh lu mi hoc khi phc li cc cng trnh phng th ca cc thnh ph c nh Pari, Clnh. Nhng c s ny thng tr thnh kinh ca vua hoc trung tm hnh chnh ca cc b tc hoc gim mc. C dn y phn ln l b con v ti t ca lnh cha, ngoi ra cn c mt s nng dn v th th cng.n th k XI, nn kinh t chu u c 1 bc tin rt quan trng m ch yu biu hin s pht trin ca th cng nghip v nng nghip.Trong th cng nghip, nhiu ngnh ngh mi ra i vi trnh k thut ngy cng hon thin. l cc ngh khai m, luyn kim, ch to v kh, thuc da, dt len d, lm gm bng bn xoay v.v... S tin b y ca th cng nghip i hi phi c nhng ngi th th cng chuyn mn ho, ng thi phi bin th cng nghip t 1 ngh ph ca nng nghip thnh 1 ngnh c lp.Trong nng nghip c nhiu tin b nh nng c c ci tin, din tch canh tc m rng, nng sut lao ng nng cao, sn lng v s chng loi nng phm tng nhiu. Nh vy nng dn c th c mt t nng sn tha em i ly cc sn phm th cng nghip. Nh th l nng dn cung cp nguyn liu v lng thc thc phm cho th th cng, to iu kin cho h c th hon ton thot li khi nng nghip chuyn lm ngh nghip ca mnh. Chnh s tch ri gia th cng nghip v nng nghip y l iu kin quan trng dn n s ra i ca thnh th thi trung i chu u.Mc v ngghen vit : "S phn cng lao ng trong ni b mt dn tc gy ra trc ht l s tch ri gia lao ng cng nghip, thng nghip vi lao ng nng nghip, v do gy ra s tch ri gia thnh th v nng thn v s i lp gia li ch ca thnh th v nng thn"[footnoteRef:7]. [7: C.Mc - Ph. Angghen. Tuyn tp (gm 6 tp) tp I, NXB S tht, H Ni. 1980, trang 270.]

2. Qu trnh ra i ca thnh thThnh th chu u ra i t th k X, XI tu theo trnh pht trin kinh t v v tr a l tng vng. Do k thut sn xut tin b v nng sut lao ng nng cao, nhng th th cng nng thn t ch lm vic theo yu cu t hng ca ngi tiu dng chuyn sang chuyn sn xut hng ho em bn th trng. tin cho tiu th sn phm ca mnh v thot khi s n dch ca lnh cha, nhng ngi th th cng ny trn khi nng thn n nhng ni c iu kin thun li cho vic lao ng sn xut nh gn ni cung cp nguyn liu, c nhiu khch hng mua sn phm ca h, tng i an ton v.v... Nhng ni th th cng n c tr thng l nhng trung tm chnh tr nh kinh ca vua, thnh lu ca lnh cha phong kin, hoc nhng trung tm tn gio nh to gim mc, tu vin, nh th... l nhng ni c h thng phng v c th bo m an ton cho tnh mng v ti sn ca h, ng thi cng l ni tp trung ng ngi nh lnh cha, gio s, tu tng, ngi phc dch... Ty u, nhng ni thng l nhng thnh ph c ca Rma trc kia. Th th cng cn hay t hi nhng ni mi, nhng ni c nhiu ngi thng xuyn qua li nh cc giao im ca cc ng giao thng, u cu, bn , ca sng v.v...Lc by gi th th cng cng l k bn cc sn phm ca mnh, nn nhng ni h n c tr v sn xut tr thnh nhng trung tm cng thng nghip. Tip , nng dn chy n nhng ni ny lm cho c dn y ng thm ri dn dn pht trin thnh nhng thnh ph. Ty u, thnh th ra i tng i sm Italia (Vnxia, Ginva, Napl, Pida, Amanphi...) v min Nam Php (Mcxy, cl, Ncbon, Mngpli). Ti , kinh t pht trin, qu trnh tch ri gia th cng nghip v nng nghip din ra sm hn ni khc, ng thi y cn c iu kin trao i kinh t vi Bidantium v phng ng. Tip , cc thnh ph Bc Php, c v cc nc Ty u khc cng ln lt hnh thnh. ng u vo thi k ny cng xut hin nhiu thnh ph cng thng nghip nh Kip, Npgrt, Praha v.v...Thnh th chu u lc by gi cn rt th s, xung quanh thnh ph c thnh xy bng , bng gch, thm ch bng g, c ho su, c thp canh, c cng thnh chc chn c n ti th ng li. Nhng cng trnh y dng bo v dn c thnh ph phng s tn cng ca k th. Khi c dn tng ln, TP khng cn ch th ngi ta phi sinh sng ngoi thnh. pha ngoi khu c tr mi ny, ngi ta li xy dng 1 vng thnh v nhng cng trnh phng v mi v tnh hnh y c th din ra vi ln na cng vi s tng ln khng ngng ca dn thnh th.Trong thnh ph, ng ph ngang dc chng cht, nhng cht hp v y rc ri, mi n th k XIV, XV mi bit ri , ban m th ti tm v cha c n ng. Nhng ngi th th cng cng ngh thng sng tp trung mt khu vc, do tn ph c gi theo tn ngh nghip nh ph th Rn, ph th Mc, ph th Dt v.v... Nh ca tuy phn ln lm bng g nhng c nhiu tng, tng trn thng nh ra ngoi m ng ph th hp, nn cc tng trn ca cc nh lu hai bn ph gn chm vo nhau, do c nhng ng ph hu nh khng bao gi c nh nng. trung tm thnh ph thng c ch v to th chnh.Tuy thnh th l nhng trung tm cng thng nghip, c dn thnh th ch yu l th th cng v ngi bun bn, nhng thnh th thi k ny vn mang t nhiu du vt ca nng thn v nng nghip vn c vai tr nht nh trong i sng th dn. Nhiu th dn c rung t, vn rau v bi chn nui ngoi thnh, thm ch ngay trong ni thnh. Cc loi gia sc nh nh d, cu, ln thng th n trong ni thnh, ln thng n kim thc n cc ng rc ba bi trn cc ng ph. Do n mt v sinh nn TP d sinh ra cc loi bnh dch nh dch hch, dch t. Do nh ca phn ln bng g nn hay chy, c khi thiu hu c 1 khu ph.Quy m cc thnh ph chu u lc by gi cn nh. n th k XIII, Pari l thnh ph quan trng nht chu u c 100.000 dn, Lun n, Milan c 50.000 ngi, cn phn ln cc TP khc th di 10.000.II. Hot ng kinh t ca cc thnh th1. Th cng nghip v t chc phng hiTrong hu ht cc thnh th chu u, ngnh th cng nghip l quan trng nht. Cng nh nng dn, th th cng thi l nhng ngi sn xut nh c lp. H lm vic ngay ti nh mnh = cng c lao ng v nguyn liu ca mnh. Tuy vy, m bo cho vic sn xut thun li hn, nhng ngi th th cng thnh th t chc thnh nhng on th ngh nghip gi l phng hi hoc hng hi.T chc phng hi hu nh ra i ng thi vi s xut hin ca thnh th. Italia, phng hi c thnh lp t th k X, cn cc nc khc nh Php Anh, c, Tip Khc th n th k XI, XII mi c phng hi.Mc ch ch yu ca vic thnh lp phng hi l nhm : Bo m s ng u v quyn li trong vic sn xut cng nh trong khu mua nguyn liu v bn sn phm, trnh s cnh tranh ln nhau gia nhng th th cng cng ngh. Bo v s c quyn v ngh nghip ca mnh chng s cnh tranh ca nhng nng n khng ngng chy vo thnh th v cng lm ngh . on kt vi nhau nhm chng li s hch sch v cp bc ca lnh cha phong kin.Phng hi l t chc ca nhng ngi th th cng cng ngnh ngh trong mt thnh ph. Tuy vy, c ni do s pht trin ca vic phn cng lao ng, mt ngh ln li chia thnh nhiu ngh khc nhau th mi ngh mi ny li lp thnh mt phng hi ring. VD ngh gia cng kim loi c cc phng hi nh phng th rn dao ko, phng th lm v kh, phng th c ni ; hoc nh ngnh dt len d gm cc phng hi nh phng th ko si, phng th dt, phng th nhum.Thnh vin ca cc phng hi l nhng ngi th c ng thi l ngi ch ca cc xng th cng gia nh. H lm vic cng vi v con v nhng thnh vin khc trong gia nh. Ngoi ra trong xng ca h cn c 1 s ngi th bn v vi ngi th hc vic. Th c, th bn, th hc vic to thnh mt h thng ng cp trong tng lp th th cng. Trong giai on u, khi phng hi mi thnh lp, mun tr thnh th c, mi ngi th th cng u phi tri qua thi k hc vic v my nm lm th bn. n khi tay ngh tho, c phng hi tha nhn, th bn mi c th tch ra lp xng ring do mnh lm th c v mi c th gia nhp phng hi.Phng hi c t chc v quy ch cht ch. Mi phng hi c 1 ngi cm u gi l Trm phng do i hi cc thnh vin bu ra. Trm phng c nhim v theo di vic thc hin quy ch ca phng hi, x l nhng v vi phm, gii quyt xch mch gia cc thnh vin v.v... Quy ch ca phng hi do i hi cc ch xng tho ra, gm nhng quy nh cht ch v chi tit v cc mt : Quy m sn xut, bao gm cc khu nh s lng cng c lao ng, s lng th bn v th hc vic, thi gian lao ng hng ngy. iu kin nhn th hc vic, thi gian hc vic v thi gian lm th bn, ch th lao i vi th hc vic v th bn. Cht lng v quy cch sn phm, gi bn sn phm v.v...VD trong bn iu l ca phng hi th dt lng cu Pavi th k XIII v nhng vn c quy nh nh sau :"Mi th dt lng cu Pari, trong nh c th c 2 khung ci kh rng, 1 khung ci kh hp...""Mi ngi th dt lng cu ch c km nhiu nht l 1 ngi hc vic, nhng thi gian km cp ngi khng c t hn k hn phc v.4 nm, c thu 4 livr[footnoteRef:8] Pari, nu k hn phc v l 5 nm th c thu 60 xu Pari, nu k hn phc v l 6 nm th c thu 20 xu Pari, nu k hn phc v l 7 nm th khng thu hc ph". [8: Livro (livrre): tin xa ca Php, sau i thnh ng Franc, 1 livro = 20 xu (sou).]

"Bt c ngi no khi dt vi ko c trn lng cu vn vi lng cu tt, nu lm vy, mi tm vi b pht 10 xu...""Bt c ngi no trong phng hi khng c bt u lm vic trc khi mt tri mc...""Th dt, th bn, khi hi chung bo hong hn ln th nht vang ln th phi ngng lm vic, khng k cng vic ca h ang lm n mc no".Phng hi l t chc ngh nghip ca th th cng mang tnh phong kin. Biu hin ch yu ca nn sn xut th cng nghip ca phng hi l sn xut nh, ngi th th cng gn lin vi t liu sn xut nh "con c ko th ri v ca n". ng thi, mc ch ca vic sn xut ch yu l kim t liu sinh hot ch ko mu cu li nhun.Tuy vy, trong thi k u, phng hi ng vai tr quan trng trong sn xut th cng nghip cng nh vi cc mt trong i sng x hi ca th th cng. Trong iu kin nn th cng nghip cc thnh th cn yu, t chc phng hi bo m cho sn xut c thun li, ng thi c tc dng rt ln trong vic duy tr, trau di v lu truyn k thut sn xut, do thc y s pht trin ca cc ngh th cng trong mt thi gian nht nh.V mt x hi, phng hi trc ht l t chc on kt tng tr ca th th cng u tranh chng lnh cha phong kin, qu tc thnh th v gip ln nhau mi khi gp kh khn hon nn. Phng hi thng dng qu ca mnh thu c bng cc khon nh hi ph, tin pht v.v... d tr cp cho nhng th th cng m au v gia nh ca th th cng b cht.Phng hi cn l t chc c tnh cht qun s v tn gio. Mi phng hi c mt i dn binh c nhim v tun tra canh gc bo v TP v khi c chin s xy ra th lc lng dn binh y l mt n v tc chin c lp. Mi phng hi li c nh th ring v nhng ngy l, ngy hi ring ca mnh.S phng hi tng nhiu. Pari, gia th k XIII ch c 78 phng hi, th k XIV c 300 phng hi.n th k XIV-XV, phng hi bt u tan r. Trc ht, nhng quy ch cht ch ca phng hi ngy cng ko dung ho c vi yu cu pht trin khng ngng ca nn sn xut th cng nghip. Quy ch ca phng hi ko cho php m rng quy m sn xut, ci tin cng c nng cao hn na nng sut lao ng. Vo th k XV, Clnh (c) c ngi ngh dng gung ko v xe si t, nhng sau khi nghin cu, ngi ta quyt nh l trc mt v tng lai ko dng ci gung y v nu dng gung th nhng ngi th sng bng ngh ny s cht.Trc tnh hnh y, mt s ch xng bt chp quy ch t m rng quy m sn xut, tng thm s lng th bn v th vic, ko di thi gian lao ng trong ngy, ci tin k thut... do dn n s phn ho giu ngho gia cc thnh vin ca phng hi.Mt s phng hi th bin thnh nhng t chc lng on ca cc ch xng bc lt th bn v th hc vic. y, a v ca th c hu nh cha truyn con ni, v vy th bn rt kh c iu kin tr thnh th c nn buc phi lm thu sut i cho ch xng.S xm nhp ca CNTB cng thc y nhanh chng qu trnh tan r ca phng hi. Mt s ch xng giu c thot li sn xut bin thnh nhng li bun bao mua. H em nguyn liu n t hng cho nhng ch xng ngho tng thu v thnh phm hoc na thnh phm, nh vy h bin nhng ngi ny thnh nhng ngi lm thu cho h.2. Thng nghipThnh th l trung tm th cng nghip v thng nghip. Lc u, th th cng cng l ngi bn cc sn phm ca mnh cho ngi tiu dng, v sau, "s pht trin thm na ca s phn cng lao ng dn ti s tch ri gia lao ng thng nghip vi lao ng cng nghip[footnoteRef:9]. [9: C.Mc - Ph. Angghen. Tuyn tp (gm 6 tp) tp I, NXB S tht, H Ni. 1980, trang 270.]

S trao i hng ho trc ht din ra thnh th v vng xung quanh. a im trao i hng ho ch yu l ch ca thnh ph thng thng c lp gn nh th ln. Ch thnh ph hp mi tun mt hoc hai ln, mi ln ko di sut c ngy. Hng ho c em ra trao i y l cc sn phm th cng nghip do thnh th sn xut v cc loi nng sn nh lng thc, rau qu, tht c... t nng thn a ra thnh th.Do iu kin c th ca tng a phng, vo thi k ny chu u din ra vic chuyn mn ho v sn xut. Nhiu a phng, nhiu thnh th ni ting v 1 mt hng nht nh. VD vng Flngr v Bc Php ni ting v len d, Smpanh min ng Php ni ting v vi lanh, Bc Italia ni ting v vi bng, Milan v Nurnbe ni ting v v kh, Ty Ban Nha ni ting v cc loi da nhiu mu v.v... trao i cc sn phm ca cc nc chu u v cc th hng qu him ch t phng ng ti nh t la, trang sc, cc loi hng liu (h tiu, qu, inh hng, gng...), nhiu nc Ty u t chc hi ch. Hi ch lc u hp mi nm mt ln v ko di t 1 n 2 tun. u th k XII, cc hi ch Linl, Ipr... Flngr tng i ni ting. Mun hn mt t, nht l vo th k XIII, ni ting nht li l cc hi ch Smpanh, (Troay, Prvanh, Ba, Lanhi. Do vy, hi ch hu nh c t chc quanh nm. Ngoi li bun Php, cc nh bun nhiu nc chu u khc nh Anh, c, Italia, Tip Khc, Hunggari... ch cc sn phm ni ting ca mnh v phng ng n trao i. n th k XIV, cc hi ch Smpanh b suy thoi v thay th cho v tr ca n l hi ch Bruygi (Bruges) Flngr.Trong khi , do vic bun bn vi phng ng v cc nc pha Bc, chu u hnh thnh 2 khu vc mu dch : 1 l khu vc a Trung Hi gm cc thnh ph Ginva, Vnxia (Italia), Mcxy (Php) v Bcxlna (Ty Ban Nha), 2 l khu vc Bc Hi v bin Ban Tch gm cc thnh th Bc c, an Mch, bn o Xcnginavi v.v...n th k XIII, cc TP Bc c lp 1 lin minh thng nghip gi l ng minh Hanx. Sang th k XIV, ng minh ny cng pht trin, gm hn 70 thnh ph, trong Luybch (Lbeck) l trung tm ca ng minh. ng minh c i l ng ti nhiu TP ca cc nc nh Npgrt (Nga), Bruygi, Lun n. Thuyn bun ca ng minh n tn cc hi cng ca Php i Ty Dng mua ru vang v mui. n th k XVI, ng minh Hanx b suy sp v 1 mt do s pht trin ngoi thng ca Anh v Nclan, ng thi do cc cuc pht kin a l, trung tm thng nghip ca Ty u chuyn sang vng ven b i Ty Dng.S pht trin ca mu dch quc t dn n s ra i ca ngn hng. Ngn hng bt ngun t ngh i tin. Do tin t cc ni khc nhau nn mun mua bn cc hi ch th phi i ly loi tin c lu hnh a phng . Dn dn nhng ngi kinh doanh ngh i tin c nhng nhn vin ca mnh n nhiu ni chu u. Cc li bun ko cn mang tin trong khi i ng, va cng knh va nguy him m ch cn em tin n np cho ngi i tin TP mnh nhn mt giy chuyn tin ri khi n hi ch s nhn li mt s tin tng ng. V sau, hot ng ca ngn hng m rng kim c vic nhn tin gi cho vay n v.v... Lc u, kinh doanh ngh i tin phn ln l ngi Italia, v vy trong ngn ng cc nc phng Ty, ch ngn hng (bank) bt ngun t ch Banca trong ting Italia c ngha l ci bn ca ngi i tin.III. Nhng cuc u tranh ca th dn & nh hng ca thnh th vi ch phong kin 1. Nhng cuc u tranh ca th dna. u tranh ca th dn chng lnh cha phong kinCc thnh th u xy trn t ca lnh cha, 1 s TP nm trn t ca nhiu lnh cha. VD Pari xy trn t ca 2 lnh cha, Bve nm trn t ca 3 lnh cha, Aming trn t ca 4 lnh cha. Do vy, khi mi ra i, cc thnh th u b l thuc vo lnh cha phong kin.L ch s hu, lnh cha c quyn chuyn TP cho con chu hoc bn cho k khc. Lnh cha thng u nhim cho nhng i din ca mnh n qun l thnh ph, ng thi c nhiu quyn i vi TP nh quyn t php, quyn c tin, quyn thu thu, quyn c tr trong nhng ngy lnh cha n TP, quyn trng dng nga phc v cho nhng vic cn thit, 1 s TP lnh cha cn bt th dn phi lm tp dch. S bc lt v hch sch ca lnh cha tng ln cng vi s giu c ngy cng tng ca thnh th, lm cn tr cng thng nghip pht trin. Trc tnh hnh y, th dn d on kt li u tranh vi lnh cha nhm ginh quyn t tr cho TP. t mc ch , 1 s TP np cho lnh cha mt khon tin ln hng quyn t do, nhng thng thng nht l u tranh v trang.Hnh thc u tranh bng bo lc ca th dn din ra sm nht Milan. Nm 1037, lc lng v trang ca thnh ph nh ui c qun i ca Tng gim mc (lnh cha TP) v vin binh ca cc cha phong kin khc. Sau , th dn y lp chnh quyn t tr ca TP.Cuc u tranh ca TP Lng Bc Php l VD in hnh. c php thnh lp cng x t tr, nm 1108, th dn y np cho lnh cha l Gim mc Gri mt khon tin ln, ng thi np tin cho vua Lui VI ca Php c ph chun. Nhng n nm 1112, sau khi tiu ht tin, Gri xo b quyn t tr ca TP Lng nn th dn ni dy khi ngha, git cht Gri, ginh c quyn lp cng x t tr.Phong tro u tranh ginh quyn t tr ca thnh th Ty u din ra rm r nht l 2 th k XII, XIII. Kt qu l cc thnh th ginh c thng li vi mc khc nhau. Nh kinh t pht trin sm v do khng c chnh quyn trung ng mnh m, cc thnh th Italia nh Vnxia, Ginva, Phirenx, Milan, Pida... c lp hon ton. Hn th na, cc TP ny cn khng ch c vng nng thn xung quanh v cc thnh ph nh ln cn nn lp thnh nhng nc cng ho thnh th, gm c chnh quyn, vin nguyn lo, php lut, to n, qun i v.v... VD : Phirenx, t nm 1293, tng lp th dn giu c bt u ginh c chnh quyn. Ti y ban b mt b lut gi l B lut chnh ngha. C quan hnh chnh cao nht ca nc cng ho l Hi ng trng lo m ngi ng u c gi l Ngi cm c chnh ngha. Nhn vt ny ng thi cng l ngi ch huy lc lng t v ca thnh ph.Cn cc TP Bc Php nh Lng, Xanhcngtanh, Bve, Xoaxng... v Nam Php nh Mcxy, Tulud, Acl, Mngpli, tuy cn phi thc hin mt vi ngha v i vi vua hoc lnh cha nh phi np 1 khon a t nht nh, nhng thc t l c lp. Nhng TP ny c Hi ng thnh ph v th trng do th dn bu ra, c ti chnh, qun i, to n v lut php ring.Nhng TP trc thuc nh vua nh Pari, Oclng, Nngt, Bucgi... Php v Oxford, Cambridge... Anh th mc t do ginh c c hn ch hn. Nhng TP ny cng c quyn bu c c quan qun l TP, nhng c quan ny phi bn vi quan li ca vua c n khi gii quyt cc cng vic hnh chnh v t php. Cn nhng TP nh ko c tin np cho lnh cha, cng khng lc lng u tranh ginh quyn t tr th vn chu s thng tr ca cc c quan hnh chnh ca lnh cha nh c.Tuy mc t tr ginh c c khc nhau, nhng 1 im ging nhau l c dn tt c cc thnh th u c thot li khi thn phn nng n, h c t do. Trong qu trnh y, mt tc l c hnh thnh l lnh cha khng c quyn lng bt nhng nng n trn ra thnh th c 1 nm l 1 ngy. Do vy c c cu tc ng : "Khng kh thnh th c th lm cho con ngi t do".b. u tranh ca th th cng chng qu tc thnh thTrong cuc u tranh ca thnh th chng lnh cha phong kin, th th cng l lc lng quan trng nht, nhng sau khi thng li, thnh qu u tranh li ri vo tay tng lp qu tc thnh th gm cc thng gia giu c, cc ch n, cc ch cho thu nh v ch rung t xung quanh TP. Nh th lc ln v kinh t, tng lp ny chim mi chc v quan trng v hnh chnh, t php, ti chnh, qun s trong chnh quyn. Trn c s y, tng lp qu tc thnh th tng cng p bc bc lt th th cng v dn ngho thnh th, mi gnh nng v thu kho, lao dch ln lng h.V vy, t th k XIII - XV, khi t chc phng hi vng chc, th th cng lin u tranh mnh m vi qu tc thnh th i quyn tham gia vo cc c quan qun l TP. Cc nh s hc gi cuc u tranh ny l cuc cch mng ca phng hi. Kt qu l nhng TP th cng nghip pht trin km hn thng nghip nh Vnxia, Ginva Italia v Hmbua, Lubch, Brm Bc c th tng lp qu tc vn gi vng chnh quyn. Cn nhng TP c nn th cng nghip pht trin nh Clnh c v Phirenx Italia v.v... th phng hi ginh c thng li, do h thnh lp chnh quyn mi hoc ginh c mt s chc v trong chnh quyn thnh ph.Tuy nhin, thnh qu u tranh khng thuc v tt c th th cng ca cc phng hi m b cc phng hi giu c lng on. V vy, 1 s ni li din ra cuc u tranh ca nhng ngi th th cng m ngh nghip ca h b coi l thp km nh th ct lng cu, th dt si lanh v.v... chng li tng lp ch xng giu c. VD Clnh, nm 1396, phng hi thng trong cuc u tranh vi qu tc thnh th. Nhng nhng k cm quyn mi gm i biu ca cc ch xng giu c v cc thng gia ln li tr thnh mt tp on lng on v ch lo lm giu cho mnh. V vy nm 1482, mt cuc khi ngha mi ca qun chng th dn rng ri do cc ch xng v nh bun b gt ra khi chnh quyn lnh o din ra nhng b tht bi.c. u tranh gia th bn v ch xngTheo quy ch ca phng hi, sau mt thi gian nht nh, th bn c th tr thnh th c v c quyn m xng ri gia nhp phng hi. Nhng n th k XIII, nht l th k XIV, vic ngy cng kh khn i vi th bn. Mun gia nhp phng hi, th bn phi lm mt tc phm chng minh trnh tay ngh ca mnh. Nguyn liu lm tc phm y do th bn phi t mua ly. Ngoi ra khi gia nhp phng hi h cn phi tng qu cho ch xng. Cng v sau ch xng cng khng mun th bn c th tch ra m xng ring va khi mt ngi gip vic va khi tng thm lc lng cnh tranh vi mnh. Nn phng hi th cng nghip thc cht bin thnh nhng t chc ng kn. Ch c con trai, con r ca ch xng hoc nhng ngi kt hn vi v go ca ch xng cht mi c gia nhp phng hi.Cn ch xng li tng cng bc lt i vi th bn nh tng thm cng lao ng, gim tin lng, lut l do ch xng t ra thm kht khe.Trc tnh hnh y, bt chp s phn i ca ch xng, cc th bn t chc thnh nhng on th ring ca mnh gi l "Hi anh em" hoc "Hi th bn" u tranh vi ch. Bng hnh thc bi cng, h i ch tng lng, gim gi lm v cho h c quyn thi vic trc thi hn quy nh v.v... Nhng cuc nh cng ca th bn lm cc ngh may, sn xut da... xy ra nhiu TP Ty u nh Lun n (Anh), Cnxtanx (c), Fribua (Thu S) v.v... vo cui th k XIV u th k XV. Cc cuc u tranh y cn nh, thng cha vt qua phm vi nhng phng hi ring l. Song, cng xut hin nhng cuc khi ngha ln thu ht tt c cc loi dn ngho thnh th gm th bn, th th cng ph sn, ngi lm cng nht, phu khun vc, ngi ko c vic lm c nh.... u tranh khng ch vi ch xng phng hi, m vi tt c tng lp giu v c th lc thnh th. Nhng cuc khi ngha Xienna (nm 1371) v Phirenx (nm 1378) Italia l VD tiu biu.2. nh hng ca thnh th i vi ch phong kinS ra i thnh th l mt biu hin ca s pht trin ca ch phong kin chu u. Song, thnh th, vi s pht trin ca nn kinh t hng ho cng ph hoi ngm ch phong kin.Trc ht s pht trin ca nn kinh t hng ho lm tan r nhanh chng nn kinh t t nhin. Trong cuc sng hng ngy, c dn thnh th cn c thc phm (rau, tht, hoa qu...). Trong sn xut th cng nghip, thnh th cn c nguyn liu (nho, lng cu). Tt c nhng th thnh th u da vo s cung cp ca nng thn, do to nn mi lin h kinh t cht ch gia nng thn v thnh th, li cun nhiu trang vin phong kin vo sn xut hng ho. VD th k XIII, nhiu trang vin Anh tp trung sn xut lng cu. Vng Bucgng Php th chuyn trng nho p ru... Nh vy, nn kinh t t cp t tc trong tng phm vi nh hp, c trng c bn ca kinh t phong kin phng Ty bt u thay i.Th 2, s pht trin ca nn kinh t hng ho gp phn quan trng lm tan r ch nng n. Do hng ho ngy cng nhiu trn th trng, 1 phn do cc thnh th sn xut, 1 phn ch t phng ng n, nhu cu ca giai cp phong kin cng ngy cng tng. c tin mua cc th hng ho , cc lnh cha dng hnh thc t tin thay th cc loi t lao dch v t sn phm. Do vy, n th k XIII, t tin chu u ph bin. Hn na, nhiu lnh cha ng cho nng n dng tin chuc li t do. Sau khi np tin cho lnh cha, h thot khi thn phn nng n. Nh vy, quan h tin t lm cho ch nng n bt u lng lo v ph hoi t t ch phong kin.ngghen ni : "T lu trc khi b cc v kh ph hu, cc pho i ca hip s b sp ; trn thc t, phi ni rng thuc sng chng qua ch l ngi thc hnh bn n phc v ng tin[footnoteRef:10]. [10: C.Mc - Ph. Angghen. Tuyn tp, tp VI, NXB S tht, H Ni. 1984, trang 440.]

Th 3, s pht trin ca kinh t hng ho lm cho mi lin h kinh t gia cc a phng cng cht ch, to iu kin thun li cho vic hnh thnh nhng quc gia thng nht. ng thi, th dn cn ng h nh vua trong vic u tranh vi cc th lc phong kin ct c thng nht t nc v xy dng b my nh nc tp quyn trung ng.Chng III : Gio hi Kit v nhng cuc vin chinh ca qun thp tA. GIO HI KIT T TH K V-XII. o Kit tr thnh tn gio phc v ch phong kino Kit ra i vo th k I sau CN ng quc Rma. Lc u, o Kit l tn gio ca qun chng b p bc, ln n s giu c, bc lt, nn b giai cp thng tr Rma thng tay n p. Dn dn, o Kit bin cht, tr thnh tn gio c li cho giai cp ch n, nn n cui th k IV c cng nhn l Quc gio ca quc Rma.Sau khi ch chim hu n l dit vong, o Kit li cng pht trin v tr thnh cng c c lc bo v ch phong kin. l v x hi phong kin v x hi chim hu n l tuy khc nhau v phng thc bc lt, nhng cng u l x hi c giai cp. o Kit l cng c phc v cho x hi c giai cp ny th cng rt d thch nghi vi mt x hi c giai cp khc. Nhng lun iu m cc gio s tuyn truyn, khi ging o nh hin tng ko bnh ng trong x hi l do "cha tri xp t", hoc trong cuc sng hin ti b kh cc th sau khi cht s hng hnh phc vnh vin trn thin ng v.v... ph hp vi li ch ca ch phong kin.Hn na, trnh pht trin thp km v kinh t v vn ho ca cc nc Ty u lc by gi chnh l c s tt cc loi t tng m tn pht trin, bi vy nhng lun iu bp bm do gio hi Kit truyn b d dng c cc tng lp c dn tin tng. m hoc qun chng phc v cho li ch ca giai cp thng tr, gio l ca o Kit thi trung i nhn mnh thuyt con ngi sinh ra ai cng c ti. S d nh vy l v thu t loi ngi l Aam v Eva b ma qu xi gic lm tri Cha nn phm ti. Do , dng ging ca h tc loi ngi phi mang ci ti truyn kip. Ngoi ra, mi ngi trong cuc i ca mnh cn phm nhng ti ring.Bn cnh thuyt ngi ta ai cng c ti, gio hi thi trung i cn nu ra thuyt ma qu u cng c v thng d d con ngi lm vic xu. c bit, ma qu thng sai khin cc m ph thu c th thin bin vn ho gieo rc tai ho cho con ngi. Nh vy, ma qu l mt hnh tng i lp vi Cha tri. Nu ko tin c ma qu tc l ko tin c Cha tri.Do con ngi y ti li nh vy, nn sau khi cht s b y o a ngc. Tuy nhin, gio hi Kit c th lm cho mi ngi thot khi s trng pht sau khi cht v c hng hnh phc thin ng. Gio hi tuyn truyn rng tng lp gio s l nhng k c ban phc lnh v khi phong nhng chc v thing ling cho h th ng thi cng ban cho h nhng quyn lc thing ling. Bng cc nghi l nh ra ti, cho n bnh thnh v.v..., cc gio s c nhn danh Cha ban phc lnh cho mi ngi. Nh vy, gio hi lm cho cc tn tin tng m qung vo s cu vt do gio hi em li cho h m cn to uy quyn rt ln cho tng lp gio s. Trn c s y, gio hi thng dng bin php khai tr gio tch i vi tng ngi hoc c x e do mi ngi nhm buc mi ngi phi ngoan ngon phc tng gio hi.Ngoi ra, c ban phc lnh v c cu vt, gio hi cn xng ch ngha cm dc, thnh lp cc nh tu kn, khuyn khch mi ngi phi nhn nhc chu ng mi kh hnh i sau khi cht c hng hnh phc vnh vin ni thin ng. ng thi, gio hi cn ch trng th cc di vt ca cc thnh v hnh hng n cc t thnh lm tng thm s cung tn ca mi ngi v quyn tin cho gio hi.Tm li, gio l ca o Kit thi trung i ch yu nhn mnh s cu vt linh hn sau khi cht, khuyn nhn dn phi an phn th thng, cam chu cc kh i, lm t lit ch u tranh ca qun chung bo v quyn lc ca giai cp phong kin.II. T chc gio hi v s chia r gia gio hi phng ty v phng ng1. T chc gio hi s k phong kinSau khi bin thnh quc gio ca Rma, qun l vic o trong ton quc, o Kit thnh lp 5 trung tm gio hi do Tng gim mc ng u. l Cngxtngtinpl, Antit, Girudalem, Alchxngri v Rma. Sang thi trung i, do tnh hnh chnh tr ng Rma (tc Bidantium) v phng Ty khc nhau, nn lch s pht trin ca gio hi Kit 2 min cng khc nhau. phng ng, cc trung tm gio hi t chc theo n v hnh chnh, nhng Tng gim mc Cngxtngtinpl c gi quyn lnh o. ng thi do ng Rma l mt quc thng nht, chnh quyn ca hong rt vng mnh nn gio hi phi phc tng quyn lc ca hong . Hi ngh tn gio c triu tp vo gia th k V cng nhn hong Bidantium l ngi c quyn cao nht trong gio hi v c gi l "Hong gio ch". Do vy, hi ngh tn gio tuy c coi l c quan cao nht ca gio hi phng ng, nhng quyn triu tp hi ngh y, quyn quyt nh cc thnh vin tham d cng nh quyn ph chun ngh quyt ca hi ngh li thuc v hong .Cn phng Ty, t th k V hnh thnh nhiu vng quc ca ngi Gicmanh. Vua v qu tc cc nc ny nhanh chng tip thu o Kit lm cho th lc ca gio hi y cng thm mnh. Trong khi , Tng gim mc Rma t xng l Gio hong, lun nui mu nng cao a v ca mnh v chim quyn lnh o ton b gio hi Kit. Li dng s suy yu v tnh hnh cha n nh ca cc quc gia phong kin do "man tc" va mi lp nn Ty u, gio hong khng ch qun l cng vic ca tn gio m cn ginh ly chc nng v chnh tr v hnh chnh na.C s vt cht ca chnh quyn gio hong l cc lnh a rng ln ca cc nh th v tu vin thuc gio hi Rma. thn thnh ho a v ca mnh, gio hong loan truyn rng ngi Tng gim mc Rma vn l do thnh Pie, ngi cm u cc mn ca cha Gisu sng lp. Do vy, gio hong gi lnh a ca mnh l "Lnh a k tha ca thnh tng Pie". Gio hong L I (440-461) cn di tr, thm vo bn dch ting Latinh quyt ngh ca hi ngh ton th tn Kit gio ln 1 mt cu : "Gio hi Rma vnh vin ng hng u". n na sau th k VI, tuy v danh ngha, gio hong Rma vn l thuc Bidantium, nhng v chnh quyn ca Bidantium Italia suy yu nn thc t c hon ton c lp. Do vy, mu lm cha t c vic o v vic i ca gio hong i vi th gii Kit gio cng khng b rng buc.Mt khi th lc mnh th d tm ca gio hong cng cng ln. Nm 568, ngi Lngba xm nhp Italia. Nh vy, Italia b ngi Bidantium v ngi Lngba chia nhau chim ng. nh li dng s u tranh gia hai bn mu li ring cho mnh, gio hong khi th k hip nh vi bn ny, khi th cam kt vi bn kia. n khi th lc ca vng quc Frng ln mnh v ngy cng gi vai tr quan trng Ty u th gio hong Rma li kt ng minh vi vua Frng chng li ngi Lngba.Nm 754 v 755, vua ca vng quc Frng l Ppanh "Ln" 2 ln em qun sang Italia nh li ngi Lngba, chim c tnh Rma v khu Ravenna ri n nm 756 em nhng vng y giao cho gio hong. T , gio hong c mt lnh th thc s v quc gia ca gio hong cng ging nh nhng vng quc phong kin khc Ty u. chng minh bng lch s cho quyn thng tr ca gio hong Ty u v chng minh quyn lc ca gio hong Rma cao hn Tng gim mc khc v cao hn c chnh quyn th tc, cc gio hong thng ba ra nhng vn kin gi m ci gi l "S trao tng ca Cngxtngtint" l 1 VD tiu biu. Theo ti liu gi ny th hong Cngxtngtint trao cho gio hong quyn lc ngang hng vi mnh v tng gio hong thnh Rma, cc TP khc Italia v t ai phng Ty, cn bn thn hong th lui v Cngxtngtinpl phng ng. Tt nhin, mu y ca gio hong dn n s phn i mnh m ca cc gio ch phng ng v quyn ca cc nc lc by gi.2. S phn lit gia gio hi phng Ty v phng ngTrong thi k trung i, s pht trin v chnh tr, x hi, vn ho gia Ty u v Bidantium c s khc bit r rt. Tnh hnh y nh hng mnh m n vn tn gio 2 khu vc . Mu ca gio hong Rma mun ng tr trn ton b gio hi Kit cng lm cho mu thun trong t chc gio hi hai khu vc ny cng gay gt. S bt ng gia 2 bn cn biu hin cch gii thch thuyt "Tam v nht th". Gio hi phng ng cho rng cha Thnh thn l do cha cha sinh ra, cn gio hi phng Ty th cho c cha cha v cha con sinh ra. ng thi, s tranh ginh nhau trong vic truyn gio nhng nc ln cn cung lm cho quan h gia 2 bn thm cng thng.Do mu thun gia hai bn phc tp v su sc nh vy, nm 867, Tng gim mc Cngxtngtinpl l Phtit triu tp mt cuc hi ngh cc gio hi phng ng thng qua ngh quyt khai tr gio tch ca gio hong Nicla I v tuyn b rng vic can thip ca gio hong vo cng vic ca gio hi phng ng l khng hp php.n na u th k XI, gia Tng gim mc Cngxtngtinpl Michel Keroularios v gio hong Rma L IX li xy ra s tranh chp v quyn qun l cc gio s Nam Italia. Do vy, nm 1054, gio hong sai s sang Cngxtngtinpl vt ln bn th ca gio ng Xphia giy khai tr gio tch ca Tng gim mc Cngxtngtinpl. p li hnh ng y, Tng gim mc Cngxtngtinpl yu cu hong Bidantium triu tp 1 hi ngh tn gio khai tr gio tch s gi ca gio hong.T , gio hi Kit chnh thc phn thnh 2 gio hi : phng Ty gi l gio hi Rma hoc gio hi Thin cha do gio hong ng u, phng ng gi l gio hi Hy Lp hoc gio hi Chnh thng. Tuy ch c mt s khc bit nh v nghi thc l thnh... nhng 2 gio hi y hon ton c lp nhau, thm ch coi nhau nh th ch.B. NHNG CUC VIN CHINH CA QUN THP TT cui th k XI n cui th k XIII, di s h ho ca gio hong Rma, qun i phong kin nhiu nc chu u vi hnh cy thp t trn o, nhiu ln tn cng vng ng a Trung Hi. Nhng cuc chin tranh xm lc y gi l "Nhng cuc vin chinh ca qun Thp t" hoc gi tt l nhng cuc "Thp t chinh".I. Hon cnh lch sVo th k XI, x hi Ty u c nhiu bin i v nhng thay i y nh hng trc tip n nhiu tng lp khc nhau trong x hi.Trong cc th k X, XI, gio hi Rma rt suy yu v hn lon. Nhng n cui th k XI, qua phong tro chn chnh gio hi do tu s Hinbrng (Hildebrand) thuc tu vin Cluyni Php xng, gio hi phng Ty mi dn n nh. Sau khi thnh Gio hong Grgoa VII (1073-1085), ng cng tm cch cao vai tr ca gio hong v gio hi nh nu ra nguyn tc gio hi Rma do cha tri sng lp, nn tuyt i khng c sai lm, quyn uy ca gio hong bao trm c th gii, v tr ca gio hong khng nhng cao hn chnh quyn ca cc vua m cn cao hn hi ngh tn gio. Nh vy, mu ca gio hong l khng nhng ch cm u gio hi Thin cha, khng ch chnh quyn th tc ca cc nc phng Ty m cn mun khut phc c gio hi phng ng di quyn lc ca mnh. t c mc ch , gio hong cng sn sng ng h tn cng qun s quc Bidantium.n th k XI, qu trnh phong kin ho Ty u hon thnh t lu. Ton b rung t trong x hi tp trung vo tay giai cp phong kin v chia thnh nhiu lnh a (fief) truyn t i ny sang i khc. Song cc lnh a y thng ch truyn cho con trng, v vy nhng ngi con th tr thnh nhng k s khng c rung t. Nhiu k s phi tm n cc lu i phc v cc lnh cha phong kin mun thu h. C mt s th tn cng cc tu vin hoc chn ng cp ca ci ca cc khch bun.Th k XI cng l thi k ra i ca thnh th Ty u. Nh v tr thun li, cc thnh th ca Italia nht l Vnxia pht trin mnh v thng nghip v mc tiu bun bn ca h ch yu l vng ng a Trung Hi.Trong khi , theo quan nim truyn thng ca o Kit, Girudalem l t thnh ca tn gio ny. V y l ni cha Gisu sng v m ca cha cng tng ni y. Song lc by gi tnh hnh chnh tr vng ny rt phc tp. Vo u th k VII, Xiri v Palextin b nc A Rp mi thnh lp chinh phc. n cui th k X, quc A Rp ru r, vng ny li ri vo tay nc Calipha Ai Cp, 1 nc va tch khi quc A Rp. n thp k 70 ca th k XI, ngi Tuc Xengiuc[footnoteRef:11] li tr thnh ch nhn ca Girudalem. Do chnh sch phn phong t ai, nc Xengic chng bao lu chia thnh nhiu tiu quc (mirat) c lp v n thp k 90 ca th k XI, chin tranh gia cc tiu quc y din ra lin tip. [11: Nc Xengic (Seldoanaukides) do b lc Tuc Ogud thnh lp vo th k X Trung . n th k XI, ngi Tuc Xengic ko ngng chinh phc bn ngoi, tr thnh quc ln mnh Ty v Trung .]

Mc d theo o Hi, ngi Tuc Xengic cng nh ngi A Rp u c thi khoan dung i vi tn Kit gio v nhng ngi Ty u n Girudalem hnh hng. Nhng n cui th k XI, do chin tranh lon lc, khch hnh hng ko th i qua Tiu n Palextin na m phi i ng bin. V vy Ty u, ngi ta phng i s ngc i ca ngi Tuc Xengic i vi tn o Kit, kch ng tinh thn chng d gio ca ngi Ty u. ng thi, qua li k ca khch hnh hng t phng ng v, vng ng a Trung Hi c m t thnh mt x s ht sc sung sng. thnh ph sm ut, cung in nguy nga, sn phm phong ph, giai cp thng tr v tng lp giu c tha h hng th. Nhng cu chuyn y cng lm tng thm s khao kht ca ci ca giai cp phong kin Ty u.Trong hon cnh y, chnh hong Bidantium to nn thi c thun li cho phong tro vin chinh sang phng ng sm thc hin. Vn l, t nhng nm 80 ca th k XI, Bidantium lin tip b nhiu k th bn ngoi tn cng t nhiu pha, c bit ngi Tuc Xengic sau khi chim c vng Tiu ca Bidantium ang chun b tn cng Cngxtngtinpl. Trc tnh hnh nguy cp y, nm 1090 v 1091 hong Alxit I Comnnt (1090-1118) c s gi sang cu cu gio hong v gi th yu cu cc nc Ty u a qun sang phng ng chng bn t gio. V th, gio hong v giai cp phong kin cc nc phng Ty c c t chc vin chinh.Nh vy, nguyn nhn thc s ca phong tro vin chinh Thp t l do mu xm lc cp bc ca to thnh Rma v giai cp phong kin Ty u i vi vng a Trung Hi, nhng mu y c ngy trang di chiu bi chng d gio, lm cho tnh cht ca nhng cuc vin chinh ny c quan nim nh l nhng cuc chin tranh tn gio, l "cuc u tranh gia thp gi v mt trng li lim", tc l gia o Kit v o Hi.II. Cc cuc vin chinhTrong gn 200 nm t cui th k XI n cui th k XIII, nhng on qun Thp t tin hnh 8 cuc vin chinh sang phng ng, trong 4 cuc u l quan trng hn c.1. Cuc vin chinh ln 1 (1096-1099):Nhn thy thi c xm lc phng ng thun li, thng 9-1095, gio hong Uycbanh II (1088-1099) triu tp 1 hi ngh tn gio TP Clecmng (Php) tin hnh vin chinh. Ti phin b mc ca hi ngh ny, gio hong nu ln nhng tai ho m ngi Tuc v ngi A Rp gieo rc phng ng nh xm chim t ca quc Bidantium, ph hoi gio hi, git hi v bt dn. V vy, nhn danh cha, gio hong ku gi tt c mi ngi, khng phn bit giu ngho, hy nhanh chng i cu gip nhng ngi anh em Kit gio phng ng, gii phng m cha, ui bn tn bo y ra khi th gii ca tn Kit gio. Tip , gio hong thay mt cha ha hn rng nu ai tham gia vin chinh m b cht th s c xo b mi ti li, c cu vt ln thin ng. Hn na, gio hong khng qun ch ra nhng li ch thit thn trn gian m nhng ngi tham gia vin chinh s c hng. ng ni rng phng Ty ngi th ng m t ai th cht hp v cn ci, ngi cy rung ch tm sng qua ngy, tri li phng ng "khp ni y mt v sa", c bit Girudalem l trung tm ca mt t th li cng giu c, l "thin ng th hai". V vy, "ai y bun kh ngho i th n s tr thnh ngi giu c".Li ku gi ca gio hong c thnh gi hoan h nhit lit. H h to : " l Cha ! l Cha !". Ngay sau , h khu vo o hnh cy thnh gi mu biu th quyt tm tham gia vin chinh.K hoch ca Uycbanh II l sang ma xun nm 1096, on k s Ty u s bt u vin chinh. Nhng khi qun k s chun b cha xong th thng 2-1096 my vn nng dn Php v c vi vng ln ng m u cho phong tro vin chinh Thp t.Vn l, b kch ng bi nhng vin cnh m gio hong phc ho, nng dn vi vng bn r tt c nhng g c th bn c v mua t nhng g cn thit cho cuc hnh trnh. Nhiu gia nh cht c v cho con ci ngi ln xe tham gia vin chinh. Ngoi nng dn cht phc, trong hng ng vin chinh cn c nhng k lang thang, nhng ngi phm ti, nhng bng cp... Ngi cm u on qun nng dn ny l mt thy tu n dt ngi Php tn l Pie Lecmt (Piere 1Ermite). Thc ra y ch l 1 m hp, ko c i ng chnh t, v ki lut, ko c v kh lng thc v ko hiu bit v qun s, thm ch Girudalem u, cch xa bao nhiu h cng ko bit. H ch bit i theo con ng khch hnh hng tng i v tin v hng ng. Dc ng h phi cp bc kim thc n nn b git nhiu, nht l Hunggari v Bungari, nn ch cn non na (3, 4 vn ngi) n c Cngxtngtinpl, nhng khi va sang n Tiu , h b ngi Tuc Xengic nh tan, chi cn 1/10 trn thot. Cuc vin chinh ca dn ngho ch l tin tu ca phong tro vin chinh Thp t m thi. Mi n thng 8-1096, qun k s Ty u mi bt u ln ng. Xut pht t 4 a im khc nhau (Nocmngi, Loren, Nam Php v Nam Italia), n ma xun nm 1097, 4 on qun y gp nhau Cngxtngtinpl. Dc ng hnh qun cng nh ti Cngxtngtinpl, qun k s phng Ty thng tay cp bc dn a phng; do nhiu cuc xung t din ra. Tuy vy, hong Bidantium c gng dng ngoi giao y qun k s nhanh chng chuyn sang Tiu v yu cu th lnh ca h tuyn th vi mnh rng nhng t ai ly c t tay ngi Tuc s thuc v quc Bidantium v bn thn h tr thnh bi thn ca hong .Cui thng 4-1097, qun Thp t vt eo bin Bxpho t chn ln t chu . Nhng cuc giao chin vi ngi Xengic bt u din ra. Sau khi chim c vi c im Tiu , u nm 1098, qun Thp t chim c etxa v thnh lp y b quc u tin ca qun phong kin Ty u. Tip , tri qua rt nhiu kh khn, qun Thp t chim c Antit v thnh lp y 1 cng quc. Nm 1099, qun Thp t tn cng Girudalem. Mt cuc tn st ht sc khc lit c dn Hi gio din ra. Vng quc Girudalem c thnh lp. Gfroa Buing (Godefroy de Bouillon), th lnh qun Thp t Loren c tn ln lm vua, nhng ng ta ch t xng l "k bo v m cha". Sau , vi s gip ca hm i ca Vnxia v Ginva, qun Thp t chim c ton b b ng a Trung Hi ri thnh lp b quc Tripli v mt s tiu quc khc. V danh ngha, cc nc etxa, Antit v Tripli u ph thuc vo vng quc Girudalem, nhng v thc cht th hon ton c lp.Trong cc nc ny, giai cp phong kin cng thi hnh chnh sch phn phong rung t v thnh lp trang vin nh phng Ty. Qun chng nng dn gm ngi A Rp, ngi Tuc theo Hi gio v ngi Xiri, ngi Hy Lp theo Kit gio u b bin thnh nng n. Do b bc lt tn nhn tho mn cuc sng xa x ca giai cp thng tr, nng dn lun ni dy khi ngha, nht l vng quc Girudalem v b quc Tripli. c lc lng trn p s phn khng ca dn a phng v chng cc nc Hi gio lng ging nhm bo v v m rng lnh a ca qun Thp t, cc on k s tn gio nh on k s Y vin, on k s n miu, on k s Ttn c thnh lp.C s u tin ca on k s Y vin l mt t chc t thin thnh lp bnh vin Thnh Ging Girudalem. Nhim v lc u ca t chc ny l gip nhng ngi n Palextin hnh hng nh b tr ch ca h, cha bnh cho nhng ngi au m. Sau khi cuc vin chinh ln th nht kt thc th t chc ny bin hn thnh mt on k s m nhim v ch yu l chin u.on k s n miu thnh lp khong nm 1118, lc u ng gn nn c ca n th vua Do Thi l Xalamn m lc by gi xy dng nh th Cha cu th. Thnh vin ca hai on k s nv ch yu l ngi Php v Italia.Cn on k s Ttn cui th k XII mi thnh lp v thnh vin ca n l cc k s ngi c. Nhng u th k XIII th on k s ny ri Girudalem v hot ng vng bin Ban Tch.Thnh vin ca nhng t chc ny va l k s va l tu s. H bn trong mc o gip, nhng bn ngoi khoc o chong trng, en hoc v c khu hnh cy thp t. H phi sng c thn, khng c ham mun giu sang, sut i hin thn cho vic bo v Kit gio. H ch phc tng gio hong ch khng chu s lnh o ca lnh cha v gio hi a phng. Tuy v danh ngha th nh vy, nhng thc t, bng cc bin php chin tranh cp bc, bun bn, li c vua cha cc nc Ty u biu tng, nn cc thnh vin ca on tr thnh nhng k rt giu.S thng tr tn bo ca bn phong kin Ty u lm dn a phng lun ni dy phn khng. ng thi, ni b giai cp phong kin y cng thng xy ra xung t, nn cc quc gia ny khng n nh.2. Cuc vin chinh ln 2 (1147-1149)Nm 1144, ngi Tuc Xengic chim c b quc etxa, nc Antit b e do nn sai s v Rma cu cu gio hong. l nguyn nhn trc tip ca cuc vin chinh ln 2.Do s ku gi ca gio hong, Ty u li rn rng nh 50 nm trc chun b cho mt cuc vin chinh mi. Tham gia cuc vin chinh ny c vua Php Lui VII v hong c Cnrat III. Qun k s Php-c qua Cngxtngtinpl sang Tiu ri tin xung pha nam phi hp vi qun chim ng Girudalem tn cng amt, nhng h b ngi Tuc Xengic nh bi phi rt v nc.3. Cuc vin chinh ln 3 (1189-1192)Vo thp k 70 ca th k XII, vng ng a Trung Hi c thay i quan trng, quan h trc tip n vn mnh ca cc quc gia ca qun Thp t. Nm 1171, 1 tng Ai Cp l Xalatin (quen gi l Xalain) lt vng triu Phatima ri t xng lm Xuntan (vua), thng tr 1 quc rng ln gm Ai Cp, Xiri, Lng H. Nm 1187, Xalatin nh bi qun Thp t gn h Tibriat ri chim Girudalem. Qun Thp t ch cn gi Antit, Tripli v Tia.Tin Girudalem b tht th lm Ty u s n ni gio hong Uycbanh II b chn ng thn kinh qu mnh m cht. Gio hong mi Grgoa VIII lp tc h ho tin hnh vin chinh mi.Tham gia cuc vin chinh ln ny c hong c Phrirch I "Ru ", vua Php Philip II gut v vua Anh Rist I "Tim s t". Qun c vn i ng b qua bn o Bancng ri sang Tiu . Nhng ngy 6/10/1190 hong c b cht ui khi vt qua 1 con sng nc chy xit gn Xlri (Tiu ), on qun Thp t ca c tan r, 1 phn v nc. Mi n h nm 1190, qun Thp t Anh v Php mi bt u ln ng. C hai on qun ny u n Xixilia i bng ng bin. Chin cng u tin ca Rist 'Tim s t' l chim c Acr nhng mu thun vn c gia 2 vng quc ny nn Philip II b v nc thc hin nhng mu thit thn hn Ty u.Rist "Tim s t" vn tip tc nh tn cng Girudalem nhng ko c. Thy ko th thng, ngy 2-9-1192, Rist phi k ho c vi Xalatin. Theo ho c ny qun Thp t c chim gi mt di t hp t Tia n Giapha (nay hp nht vi Ten Avip) cn Girudalem th vn thuc Ai Cp, nhng tn Kit gio c n y hnh hng trong thi hn 3 nm.Nh vy cuc vin chinh ln 3 l mt cuc vin chinh ln do 3 vua ca 3 nc mnh nht Ty u ch thn ch huy v lc lng chin u l cc i qun chnh quy ca ba nc y, nhng cui cng ko thu c kt qu g ng k.4. Cuc vin chinh ln 4 (1202-1204)Mc d tin hnh ba cuc vin chinh, mc ch ca to thnh Rma v giai cp phong kin Ty u vn cha t c. V vy, n thi gio hong Inxng III (1198-1226), nhn khi th lc ca to thnh vng mnh, uy tn ca gio hong c nng cao, ng li pht ng mt cuc vin chinh mi. S h ho ca gio hong c cc lnh cha phong kin Php, c, Italia hng ng. Theo k hoch ca gio hong th mc tiu ca cuc vin chinh ny l Ai Cp, v nu nh bi c Ai Cp th s chim c Girudalem d dng. thc hin k hoch qun Thp t phi hp ng vi Vnxia, nh h dng thuyn ch qun Thp t i vin chinh v phi tr cho h 85.000 ng mc bng bc, ngoi ra cn phi chia cho h mt na t ai v chin li phm cp c. Nhng qun Thp t khng tin thanh ton. b vo s tin 34.000 mc cn thiu, Vnxia yu cu qun Thp t nh chim thnh ph Dara nm trn b bin Ariatch ca vng quc Hunggari, 1 ch th thng nghip ca Vnxia. Thng 11-1202, qun Thp t tho mn yu cu y ca Vnxia, mc d dn TP ny u l tn o Thin cha.Trong khi qun Thp t ang ngh ngi chun b ln ng vin chinh th u nm 1203, thi t lu vong ca Bidantium l Alxit sai ngi n cu cu. Vn l, nm 1195, hong nc ny l Idac II b Alxit III lt ri chc m mt v bt cm t. n u nm 1202, thi t Alxit trn sang Rma. V vy, s gi ca thi t yu cu qun Thp t sang Cngxtngtinpl khi phc ngi vua cho hong hp php ca Bidantium. Nu cng vic thnh cng, hong Bidantium s tr cho qun Thp t 200.000 mc, s cung cp 10.000 binh lnh v 500 k s ng "t thnh". Yu cu lp tc c chp nhn v n ph hp vi lng mong mun t lu ca nhiu tng lp x hi Ty u. c bit l lc by gi Vnxia ko mun qun Thp t tn cng Ai Cp v vic bun bn ca h ang thun li m tri li mun tn cng Bidantium c khng ch hon ton vic bun bn vng ny.Thng 7-1203, qun Thp t b ln Cngxtngtinpl. Alxit III chy trn. Idac II "m" li c ln ngi. Mc du tm cch, ng ta ko th kim tin np cho qun Thp t nh ha. t nc kit qu, nhn dn kinh ni dy khi ngha, Idac II li b lt . Nhng kh khn chng cht y ca Bidantium i vi d tm xm lc ca qun phong kin Ty u li l mt thun li rt c bn. Thng 4/1204, qun Thp t tn cng v chim c Cngxtngtinpl ri thng tay cp bc, tn st, t ph. La chy lin tc 3 ngy m. Nhiu cng trnh kin trc, biu tng ca mt nn ngh thut tuyt vi nh cung in, gio ng ... b tn ph. Nhng k t xng l "nhng chin s gii phng m cha" y cn cp ph tng thnh, th, ni ging o v.v... Nhng ca ci m chng v vt c nhiu n