lich su van hoa vat chat thoi tien su dong nam a

8/20/2019 Lich Su Van Hoa Vat Chat Thoi Tien Su Dong Nam A

1/29

Science & Technology Development, Vol 10, No.09 - 2007

Trang 36

LỊCH SỬ VĂN HÓA VẬT CHẤT THỜ I TIỀN SỬ ĐÔNG NAM Á – MỘT THẾ K Ỷ ĐIỀN DÃ VÀ LIÊN HIỆP NGHIÊN CỨ U

Phạm Đứ c Mạnh

Tr ườ ng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG-HCM

TÓM T Ắ T: Việt Nam là bộ phận lãnh thổ trung tâm “nằ m giữ a Đông Nam Á”, t ừ cổ

xư a đ ã có vị trí “tiề n đồn” (Avant-Monde) giữ a hai thế giớ i văn minh Trung Hoa và Ấ n Độ.

Tìm hiể u nhữ ng d ấ u tích hoạt động của con ng ườ i trong tr ườ ng k ỳ l ịch sử trên đấ t Việt Nam

không tách r ờ i khung cảnh khu vự c là xu hướ ng nghiên cứ u phổ cậ p trong giớ i “Việt Nam

học” ở nhiề u nướ c trên thế giớ i trong nhữ ng thậ p k ỷ g ần đ ây. C ũng trong thờ i gian này, số

l ượ ng các di tích văn hóa vật chấ t Đông Nam Á đượ c phát hiện, khai quật và công bố trong

các công trình nghiên cứ u chuyên luận và t ổ ng hợ p bằ ng nhiề u thứ tiế ng khác nhau t ăng lên

mau chóng. Đã có học giả t ừ ng báo động về tình tr ạng “bùng nổ thông tin khảo cổ học” ở

nướ c ta và trong khu vự c, gây khó khăn cho việc theo dõi tri thứ c “đ ã đượ c tích l ũ y cần thiế tcho khu vự c chuyên môn hẹ p của mình, chư a nói đế n việc tìm hiể u tình hình chung”. Bài này

cố g ắ ng giớ i thiệu khái quát l ịch sử nghiên cứ u văn hóa vật chấ t thờ i tiề n sử – sơ sử Đông

Nam Á vớ i nhữ ng chặng đườ ng tiế n triể n chính yế u t ừ hơ n thế k ỷ nay, qua đ ó khắ c họa các k ế t

quả khảo cứ u và nhận thứ c chuyên ngành và liên ngành về Đông Nam Á cổ xư a, trong đ ó có

nhữ ng đ óng góp r ấ t đ áng k ể của nề n khảo cổ học Việt Nam.

1. NHẬN THỨ C LIÊN NGÀNH VỀ

MỘT THỰ C THỂ ĐỊA – VĂN HÓA

RIÊNG BIỆT

Tr ướ c đây, vùng đất này vô danh.

Trong các cặ p mắt lữ hành của nhà thám

hiểm, linh mục truyền đạo, các nhà tự

nhiên học và quan chức “tiề n tr ạm” thực

dân Phươ ng Tây, vùng thiên nhiên mơ hồ

như “viễ n địa- viễ n đảo” này đượ c hiểu

như là vùng đất bán lục địa và hải đảo

nằm trong địa vực r ộng lớ n hơ n nhiều lần,

có khi chung cùng bán đảo Ấn, hoặc gộ p

cả Cực Đông và Cực Nam Châu Á để

mang chung danh: Viễn Đông (Extrêm-

Orient; Far East),…; có khi lại gồm thâunhiều khu vực hẹ p hơ n: Đông Dươ ng,

Nam Dươ ng …, và cùng vớ i Nam Á (đồng

bằng Ấn Hằng, bán đảo Indostan, Srilanka)

hợ p thành 1/10 miền địa lý tự nhiên (cấ p Á

lục địa) của cả liên lục địa Á-Âu. Từ cuối

thế k ỷ 19, khi đượ c các học giả Áo đặt tên

riêng “Sudost Asien”, miền đất-đảo này

phân ranh vớ i Đông Bắc Á và Tây Nam Á

như một thực thể Địa-Sinh thái riêng biệt

nằm giữa chí tuyến Bắc và xích đạo, mang


2/29

TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 10, SỐ 09 - 2007

Trang 37

chất bán đảo và điều kiện hoàn lưu gió

mùa. Đây là bộ phận cực nam của tầng nền

Châu Á, vớ i chất nền lục địa cổ nhất

Paleozoi, từ vận động tạo sơ n Hymalaya

cuối cùng tuổi Creta thuộc kiểu Thái Bình

Dươ ng, dẫn đến sự hình thành tầng nền

Đông Dươ ng – cốt lõi của Đông Nam Á

lục địa. Hiện còn dấu vết vùng rìa ở dãy

Cardamones (Campuchia) và Nam Tr ườ ng

Sơ n, vớ i các tích tụ sa thạch dày ở cao

nguyên Khorat và các tích tụ ngoại vi miền

Tây Thái Lan. Vận động tạo sơ n tuổi

Trung Sinh hình thành thềm Sunda tồn tại

đến cuối Pleistocene muộn và bị nướ c biểnnhấn chìm tớ i 2/5 diện tích do gián băng

cuối cùng khoảng 20.000 năm tr ướ c, tách

r ờ i các đảo lớ n Borneo, Sumatra, Java và

hàng ngàn đảo nhỏ, và ngắt đứt “vành đ ai

núi l ử a” từ Pegou Yoma (Myanmar) qua

Java – Sulawesi – Philippine. Vớ i điều

kiện địa hình cơ bản gồm các sơ n khối

thành tạo Trung Sinh và Tân Sinh chi phối

các dòng chảy lớ n Mekong, Irrawadi,

Salween, Chao Phraya… hướ ng biển phía

Nam và Đông Nam, các cao nguyên và

châu thổ nội địa “mầu mỡ bậc nhấ t thế

giớ i”, cùng “cõi thiên đườ ng cuố i cùng

trên tr ần gian” vớ i nghìn đảo nhỏ. Nhiều

học giả vẫn coi biển Đông như ranh giớ i tự

nhiên phân cách 2 thế giớ i đất liền và hải

đảo Đông Nam Á; Trong đó, Đông Nam Álục địa chiếm gần nửa diện tích Khu vực

(khoảng 1.800.000km²) thườ ng đượ c các

nhà địa lý tự nhiên – nhân văn phân ranh

từ bán đảo Malacca tính từ eo Kra tr ở lên.

Đông Nam Á hải đảo là chuỗi đảo lớ n giáp

Malacca như Sumatra, Java, Borneo r ồi

vòng qua phía Đông và hướ ng Bắc tớ i

Sulawesi, quần đảo Molluca, lên

Philippines vớ i 7.000 hòn đảo như “chùm

chìa khóa mở vào Biể n Đông”[44], vớ i

đườ ng Wallace (hoặc Huxley) phân ranh 2

quần động vật Châu Á và Châu Úc, gần

như tươ ng ứng vớ i 2 vùng khí hậu nhiệt

đớ i (Đông Nam Á lục địa, Bắc và Trung

Philippines, Nam Sulawesi, Đông Java, cáctiểu đảo Sunda) và xích đạo (bán đảo

Malacca, Sumatra, Tây Java, Borneo, Bắc

Sulawesi, một phần Nam Mindanao), cùng

2 thảm r ừng nhiệt đớ i r ụng lá (deciduous

tropical forest) và r ừng mưa xích đạo

(equatorial rain forest) [3: 1985]. Đươ ng

nhiên, lãnh thổ chung r ộng 4.476.000km²

mang tầm cỡ một tiểu lục địa này chắn

ngang 2 châu lục (Á – Uc) và 2 đại dươ ng

(Ấn Độ Dươ ng – Thái Bình Dươ ng) mang

nhiều đặc điểm chung về kiến tạo (khối

trung tâm và miền uốn nế p Trung Sinh –

Tân Sinh theo Bocdanov và Pusrovsky).

Về khí hậu (“chiế c áo choàng chung ” của

miền xích đạo – Á xích đạo, hay nhiệt đớ i

nóng ẩm theo Alisov phân biệt vớ i Bắc Á

khí hậu lạnh và Nam Á khí hậu thườ ngxuyên khô, vớ i lượ ng mưa trung bình trên


3/29


Trang 38

1000mm/năm). Về thổ nhưỡ ng (vùng địa

hóa theo Gladovskaya), về thế giớ i động

vật – thực vật Á miền Ấn Độ – Mã Lai

thuộc miền cổ nhiệt đớ i (theo Aliukhin),

vớ i thảm r ừng phủ hơ n 60% diện tích,

chiếm phân nửa r ừng giá tr ị Châu Á

(không tính Siberia) và vượ t xa Châu Âu,

Châu Mỹ, Châu Đại Dươ ng, vớ i nhiều

ngàn giống loài (tớ i 35000 loài cây có

hoa), cùng các nguồn tài nguyên phong

phú, đặc biệt như thiếc, sắt, quặng laterite

chứa k ền, nhôm, mangan, nickel, crom,

k ẽm, chì, vàng, hồng ngọc, dầu mỏ…mà,

theo nhiều địa lý gia phươ ng Tây(J.Barren, L.Bernot, I.Caive, S.Rursles,

Delvert, G.Condominas), “không một nơ i

nào trên thế giớ i mà thiên nhiên l ại giàu có

và đ a d ạng đế n thế ” [32]. Tính thống nhất

của thực thể Địa – Văn hoá Đông Nam Á

đượ c định tính ngay từ thờ i băng hà Đệ Tứ

K ỷ, lúc các cầu lục địa r ộng lớ n thiết lậ p

trên biển Đông khi hải thoái trong thế

Pleistocène đượ c xem như là các “C ầu

nố i” tạo điều kiện giao lưu thiết yếu các

luồng di cư động vật – thực vật và cả

những bầy ngườ i nguyên thủy từ các dãy

núi và các dòng chảy chuyển theo hướ ng

Kinh tuyến – Á Kinh tuyến từ Nam Trung

Quốc – bắc Việt Nam và tây Miến Điện –

bắc Thái Lan trong diễn trình “Chinh phục

Thái Bình Dươ ng” qua Mã Lai,Philippines, xuống Sumatra, Java, Timor…

và ngượ c lại. R ồi, khi những cái “cầu

Sunda” bị đứt đi lúc biển dâng trong thế

Holocène, thì con ngườ i vẫn tiế p tục tiến

trình này nhờ tiến bộ k ỹ thuật, và họ “l ại

có thể vượ t biể n vớ i nhữ ng thuyề n bè của

mình” [25: 1985]; Và cứ thế, quan hệ giao

lưu văn hóa – tín ngưỡ ng, chuyển giao k ỹ

thuật, lan truyền những cảm hứng về nghệ

thuật lại đượ c họ tiế p tục và tăng cườ ng

suất thờ i tiền sử – sơ sử từ trình độ hàng

hải nguyên thủy đến văn minh. Theo đó,

quan hệ văn hóa từ tiền sử giớ i hạn trong

tiểu vực (theo giáo sư Mỹ W.Solheim II),

Đông Nam Á lục địa đượ c tính từ v ĩ tuyến30 phía Bắc lên tớ i dãy Tần L ĩ nh hoặc

sông Dươ ng Tử xuống đến Singapore và

Đông Nam Á hải đảo tính từ Đài Loan

thậm chí cả quần đảo Okinawa (Nhật Bản)

qua quần đảo Andaman, Nicoba. Về phía

tây, đến tận Atsam (miền Đông Ấn Độ) có

thể tính cả một bộ phận tây New Zealand.

Nhưng tính thống nhất của khu vực

này phải đượ c đặt trong khung cảnh Châu

lục mớ i hiểu rõ chất “ Ngã Ba Đườ ng”

(Carrefour ) của các tộc ngườ i, văn minh

và nghệ thuật bản xứ [24; 34: 1961]. Về

mặt lịch sử – văn hóa đượ c minh định như

một “Chỉ nh thể trong đ a d ạng” (Unité

dans la diversité) [56: 1978], mà dù có

quan hệ lâu đờ i và sâu nặng vớ i những

“Cái nôi văn minh” cổ kính và danh giá bậc nhất nhân loại ở Thung lũng Ấn Hằng


4/29


Trang 39

và Trung lưu Hoàng Hà thì vẫn là một

Đông Nam Á nổi nét “ phi Ấ n – phi Hoa”.

Đó là hợ p thể văn hóa – văn minh miền

núi-trung du-đồng bằng-hải đảo “thố ng

nhấ t trong đ a d ạng ”. Vớ i giớ i hạn riêng từ

bắc (từ chân mạch Nam dải Tần L ĩ nh Nam

Tr ườ ng Giang) xuống nam (gồm cả bình

nguyên Giang Hán, Giang Hoài) và tây

(gồm cả Atsam ở bán đảo Đông An),

Đông Nam Á là cươ ng vực phân bố và

sáng tạo văn hóa của những cộng đồng

ngườ i bản địa nói các ngữ hệ lớ n nhất và

có quan hệ nguồn gốc ngữ tộc Austric vớ i

nhau như Nam Á (Austroasiatic) – Mon-Khmer, Việt Mườ ng; Tày – Thái, Lào

Mao, Tạng-Miến và Nam Đảo

(Austronesian). Đó là một Đông Nam Á

“ phi Ấ n” dù đã đón nhận và l ĩ nh hội những

làn sóng văn hóa tôn giáo Ấn Độ dội đến

từ Tây Phươ ng Thiên Trúc ưa suy luận

tr ừu tượ ng, hướ ng nội, coi tr ọng tính phổ

quát và khoa học nhân văn nặng màu sắc

tâm linh. Đó cũng là một Đông Nam Á

“ phi Hoa” từ triết lý thực dụng và phươ ng

pháp tr ực quan cụ thể đến hệ thống quan

niệm Nho giáo “tu thân, t ề gia, tr ị quố c,

bình thiên hạ” từng theo chân các đoàn

quân xâm lượ c chinh phục nhiều dân tộc

gieo r ắc hiểm họa đồng hóa về chính tr ị,

văn hóa, nghệ thuật, tôn giáo suốt trong

tr ườ ng k ỳ lịch sử [48]. Đó là hợ p thể vănhóa – văn minh miền núi – trung du, đồng

bằng và hải đảo “thố ng nhấ t trong đ a

d ạng ”, vớ i quá trình đan xen giao lưu tiế p

biến hội tụ nhiều tuyến, nhiều chiều, nhiều

phong cách của các “ Nam Quố c sơ n hà”

suốt chiều dài lịch sử từ khi con ngườ i bắt

đầu lao động đến lúc biết “nhậ p hòa và

biế n đổ i thiên nhiên”. Vớ i phát minh nông

nghiệ p, bắt đầu tr ồng tr ọt chăn nuôi, chiếm

l ĩ nh đồng bằng và hải đảo, hình thành các

dân tộc và sáng tạo văn hóa bản địa, xây

đắ p truyền thống, Đông Nam Á đã tạo

dựng bản sắc và bản l ĩ nh hội nhậ p phát

sáng của riêng mình, khác Ấn và khác

Hoa.Đó là hợ p thể các “hồn nướ c” mang

những “hằ ng số ” (constances) của riêng

mình giữa lửa (nươ ng r ẫy, hỏa thiêu) và

nướ c (ruộng nướ c, thủy lậu); giữa đất liền

(núi cao, chân núi, thung lũng trung du),

đồng bằng (châu thổ dọc sông và cửa bể)

và hải đảo; giữa thuần dưỡ ng bò trâu, voi,

ngựa làm gia súc trên thảo nguyên vớ i

đánh bắt cá từ hải thuyền trên sông biển;

giữa Cự thạch về văn hóa và tư tưở ng

(Megalithisme) cùng những tổng thể đại

công trình kiến trúc đền núi-tháp tượ ng,

trình độ vô song kiểu Angkor, Vátphu,

Pagan, Champa, Dhvaravati, Srivijaya,

Majapahit…, bên những tiểu công trình

kiểu nhà rông, đình làng, tr ống đồng…; và

các bản sắc văn hóa riêng về ẩm thực vàchốn ở , y phục và trang sức… “ phi Ấ n –


5/29


Trang 40

phi Hoa” (đắ p thành đất, rào lũy tre, chắn

gỗ, đi thuyền khác vớ i táng thức trong

quan tài hình thuyền, ăn tươ ng và nướ c

mắm; mặc váy áo bằng vỏ cây, tơ i lá, da

thú, lông chim khác vớ i đóng khố ở tr ần;

để r ăng tr ắng và nhuộm r ăng đen khác vớ i

tết tóc, xõa tóc hay búi tóc, mang ngọc trai,

ngọc bích hay hồng ngọc…) [56: 1978].

2.THÀNH TỰ U KHẢO CỨ U VÀ

NHẬN THỨ C CHUYÊN NGÀNH VỀ

VĂN HÓA VẬT CHẤT THỜ I TIỀN SỬ

– SƠ SỬ TRÊN ĐẤT LIỀN VÀ HẢI

ĐẢO ĐÔNG NAM Á

Lịch sử nghiên cứu văn hóa nguyên

thủy Đông Nam Á manh nha từ đầu thế k ỷ

18, khi những rìu đồng khám phá ở

Celebes, nhóm đảo Meluccas, Java và các

tr ống đồng Pedjeng, Bali tàng tr ữ ở Bảo

tàng Leiden đượ c G.E.Rumphius miêu tả

từ 1705. Nhưng các công cuộc điền dã lớ n

chỉ đượ c chú ý từ nửa cuối thế k ỷ 19 – đầu

thế k ỷ 20, khi phần lớ n Đông Nam Á thành

thuộc địa đế quốc và xuất hiện những tổ

chức khoa học Phươ ng Tây đầu tiên chỉ

đạo các chươ ng trình khảo cứu; Ví như,

Hội nghiên cứu địa chất và Phái đoàn

Khảo cổ học (KCH) Đông Dươ ng – tiền

thân của Tr ườ ng Viễn Đông bác cổ (Ecole

Francaise d’Extrême-Orient - EFEO) của

Pháp (1898-1899), Ủy ban KCH

(Oudheidkundige Commissie) thành lậ p1901 và đổi thành Sở KCH

(Oudheidkundige Dienst) năm 1913 ở

Indonesia của Hà Lan, Bảo tàng Raffles và

Ngành Mã Lai của Hội hoàng gia Châu Á

(Malayan Branch of Royal Asiatic

Society); hay Hội Siêm học (Siam Society)

ở Thái Lan.v.v… Những công bố phát hiện

di vật văn hóa tiền sử – sơ sử xuất hiện

ngày càng nhiều ở Indonesia, Mã Lai,

Miến Điện, Campuchia và Việt Nam.

Những cuộc khai quật thờ i này thườ ng ở

trình độ thấ p, thực thi đơ n lẻ ở từng nướ c,

nhưng thu hoạch lại r ất ấn tượ ng. Chẳng

hạn cuộc khai quật cồn sò Gua Kepah; các

di tích hang động vùng Perak – Ipoh ở MãLai; ở Cù Lao Rùa, các hang động Bình

Gia, Bắc Sơ n, Hòa Bình (Việt Nam); các

di chỉ thờ i đại Đồng ở Indonesia …

Những công trình hệ thống phân loại

tìm hiểu xuất xứ tr ống đồng Đông Nam Á

tàng tr ữ ở nhiều bảo tàng Âu - Á như

Berlin, Dresden, Paris, London, Roma,

Viên, Stockhom, Leiden, Kiev, Calcutta;

Negara, Đại học Mã Lai, Raffles, Kuala

Lumpur, Batavia, Jakarta… do các nhà dân

tộc học Đức, Hà Lan, Áo chuyên khảo từ

r ất sớ m như: A.B.Mayer, W.Foy (1884-

1897 ), F.Hirth (1904), J.J.M.Degroot

(1898), J.D.E.Schmeltz (1896),

G.P.Rouffaer (1917), H.Parmentier

(1918), đặc biệt là F.Heger (1902), ngườ i

đầu tiên đề xuất quê hươ ng tr ống HI ở miền Bắc Việt Nam [29].v.v… Nhiều hoạt


6/29


Trang 41

động sưu tầm cổ vật của các nhà thám

hiểm, truyền giáo, nhà thầu, s ĩ quan, quan

cai tr ị, bác s ĩ , địa chất gia, viên chức Châu

Âu tại Đông Dươ ng; tại đảo Palawan,

Baholi, trên quần đảo Philippine. Đặc biệt,

các khám phá bất ngờ của J.Bouchot ở

hầm mộ Cự thạch Xuân Lộc (Việt Nam),

các di tích kiến trúc tế lễ – mộ táng và

tượ ng Cự thạch k ỳ lạ của thế giớ i Nam

Đảo trên cao nguyên Pasemah (Nam

Sumatra). Các họa thạch dành cho giả thiết

về “một cuộc viễ n chinh của hoàng t ử Phù

Nam” đến Nam Dươ ng [61], về cuộc viễn

du “ Nhữ ng đứ a con của mặt tr ờ i” từ HyLạ p đến Mỹ Châu ( Perry W.J.1918-1923)

và các cuộc khảo cứu khai quật của TS

Van der Hoop [33] ở Indonesia; của Juneir

Surveyor (1895), của thạc s ĩ Dân tộc học

I.H.N.Evans, ngườ i thành lậ p Hội nghiên

cứu Khảo cổ học Mã Lai ở các thậ p k ỷ 20

– 30, H.D.Noone (1935), Mubin Sheppard

(1936), H.D.Collins (1937), R.O.Winstedt

(1941)… ở các mộ hoa cươ ng chứa di vật

đồng sắt và chuỗi hồng mã não, thủy tinh,

gốm ở Mã Lai… Cần k ể riêng về các khám

phá ban đầu của L.Pajot từ 1924-1932 ven

bờ Sông Mã vớ i 700 di vật đầu tiên về

“Thờ i đại Đồng thau ở Bắ c K ỳ và Bắ c

Trung K ỳ” [21] mở đầu cho các mùa điền

dã lớ n Đông Sơ n của nhà khảo cổ Thụy

Điển O.Jansé 1935-1939 và chuyên khảo“ Nghiên cứ u khảo cổ học ở Đông Dươ ng ”.

Các sưu tậ p này cũng là cơ sở để nhiều

chuyên gia thảo luận về thuật ngữ danh

tiếng “V ăn hóa Đông S ơ n”do R.Heine

Geldern đề xuất từ 1934. Các công trình

của học giả Pháp V.Goloubew về di tích

văn hóa, nghệ thuật tr ống cùng “C ư dân

Đông S ơ n và ng ườ i M ườ ng” [21], bên các

công trình của học giả Hà Lan Van Stein

Callenfels thảo luận về: “Tuổ i của tr ố ng

đồng cổ ” (1937 ), của học giả Nhật Bản

T.Kobayashi về: “ N ề n văn hóa cổ ở đồng

bằ ng Bắ c Bộ Đông Dươ ng” (1937 ), của

học giả Trung Quốc Tr ịnh S ư H ứ a (1937):

“Lượ c khảo về tr ố ng đồng ”, của học giả Thụy Điển Karlgren (1942) bàn về: “ Niên

đại sơ k ỳ văn hóa Đông S ơ n” và O.Jansé

bàn về “ Nguồn g ố c văn minh Việt Nam”

[34]… Có thể coi Đại hội tiền sử Viễn

Đông lần 1 họ p tại Hà Nội mùa xuân 1932,

là sự kiện khoa học quốc tế đánh dấu

chặng đườ ng đầu tiên nghiên cứu lịch sử

văn hóa vật chất tiền sử Đông Nam Á của

giớ i khoa học Phươ ng Tây, vớ i nghị quyết

quan tr ọng thừa nhận thuật ngữ “V ăn hóa

Hòa Bình” chung cho cả khu vực. Bên

cạnh Hội nghị khoa học Thái Bình Dươ ng

lần thứ 4 ở Djakarta 1929, Hội nghị quốc

tế lần thứ 18 của các nhà Đông Phươ ng

học ở Leiden 12-1932, cũng là một Đại

hội tậ p hợ p hệ thống các phát hiện đáng

giá nhất, mở đầu cho sự liên k ết khu vựccủa giớ i khảo cổ quốc tế hoạt động ở Đông


7/29


Trang 42

Nam Á - tiền thân của Hiệ p hội tiền sử An

Độ-Thái Bình Dươ ng (Indo-Pacific

Prehistory Association) ngày này, là khơ i

nguồn cho những chuyên khảo tổng hợ p

đầu tiên từng mảng “ Đông Dươ ng” –

“Miế n Điện” – “Philippines” –

“Indonesia” – “Mã Lai” ….của bức tranh

tiền sử Đông Nam Á, từ “ Lần hội t ụ Hòa

Bình” đến “ Lần hội t ụ Đông S ơ n” của toàn

khu vực. Các nghiên cứu này gắn liền vớ i

tên tuổi “ Nhữ ng nhà tiề n khu” của Khảo cổ

học Đông Nam Á như: H.Mansuy [40],

M.Colani [11], V. Goloubew [21], L.Finot

[18], I.H.N. Evans [17], A.N.G.van derHoop [33], P.V.Stein van Callenfels [7],

E.Patte [46], H.O.Beyer [5], P.Lévy [36],

H.L.Movius [41], M.W.F.Tweedie [56],

H.R.van Heekeren [28], O.Janse 34],

G.Coedès [10] .v.v. Đươ ng nhiên, hầu hết

các công trình nghiên cứu tổng hợ p này

thườ ng r ậ p khuôn theo mô hình giai đoạn

của Châu Âu đươ ng thờ i, mang đậm ảnh

hưở ng của lý thuyết truyền bá và thiên di

tộc ngườ i từ buổi đầu thế k ỷ và nhìn chung

đều đánh giá thấ p các thành tựu văn hóa

Đông Nam Á. Điển hình nhất cho quan

điểm chung của giớ i học thuật Phươ ng Tây

là các học thuyết “truyề n bá”

(diffussionisme) và “thiên di”

(migrationisme) do nhà bác học về dân tộc

và lịch sử nghệ thuật ngườ i Áo R.HeineGeldern xây dựng ở Vien từ 1927 và hoàn

thiện dần trong các chuyên khảo: “Quê

hươ ng đầu tiên và nhữ ng cuộc thiên di sớ m

nhấ t của ng ườ i Nam Đảo”; “Nghệ thuật

tiề n Phật Giáo Trung Quố c và Đông Nam

Á và ảnh hưở ng của nó ở Châu Đại

Dươ ng”; “V ấ n đề ng ườ i Tochara và cuộc

thiên di t ừ xứ Pont” [30].

Trong các chuyên khảo đó, R.Heine

Geldern đã tổng hợ p toàn bộ tri thức

đươ ng thờ i về khảo cổ học, dân tộc học,

ngôn ngữ học để phác dựng bức tranh toàn

cảnh Đông Nam Á, nhưng khác vớ i các

học giả chỉ quan tâm đến loại hình di vật,

k ỹ thuật và niên đại, ông đặc biệt chú tâmđến văn hóa và con ngườ i, xây dựng mô

hình theo truyền bá luận – một trào lưu phổ

cậ p trong nhân học phản ứng lại các lý

thuyết tiến hóa luận của thế k ỷ 19 [25:

1983]. Ông tậ p trung trình bày 2 cột mốc

quan tr ọng trong diễn trình văn hóa Đông

Nam Á là Đá mớ i và Kim khí. Theo ông,

trong thờ i hậu k ỳ Đá mớ i Đông Nam Á, có

3 nền văn hóa nối tiế p nhau của 3 nhóm cư

dân khác nhau: văn hóa rìu hình tr ụ

(Walzenbeilkultur) của cư dân nói tiếng

Papua, văn hóa rìu vai (Schulterbeilkultur)

của cư dân nói tiếng Nam Á và văn hóa rìu

tứ giác (Vierkantbeilkultur) của ngườ i nói

tiếng Nam Đảo. Ông đặc biệt quan tâm đến

cuộc thiên di của ngườ i Nam Đảo đến từ

Trung Quốc bằng nhiều hướ ng qua ĐôngDươ ng, Mã Lai toả ra hải phận Đông Nam


8/29


Trang 43

Á và Châu Đại Dươ ng. Theo ông, chủ

nhân các văn hóa trên mang những yếu tố

văn hóa vật chất và tinh thần riêng biệt. Do

vậy sự biến đổi văn hóa khu vực này chỉ

diễn ra bằng sự lan truyền và thay thế

nhau. Ở các luận văn liên hệ đến thờ i đại

kim khí, tác giả coi các cuộc thiên di

(Wanderung) như phươ ng tiện quan tr ọng

để xây dựng mô hình văn hóa Đông Nam

Á, đẩy xa hơ n quan điểm truyền bá luận

của mình. Ông đề xuất thuật ngữ “V ăn

hóa Đông S ơ n” cho toàn bộ văn hóa đồ

đồng thau ở đông nam Trung Quốc, Đông

Dươ ng và Indonesia, vớ i niên đại mở đầukhoảng thế k ỷ 7-8 BC. Ông cố gắng chứng

minh văn hóa Đông Sơ n trên toàn khu vực

ấy bắt nguồn từ các văn hóa Halstatt và

Caucase ở Phươ ng Tây, đặc biệt văn hóa

của ngườ i Kimmer. Ông cố gắng gắn

nguồn gốc văn hóa Đông Sơ n vớ i các cuộc

thiên di của tộc ngườ i Tochara, từ xứ Pont

– tên cổ của Hắc Hải, sang Phươ ng Đông

băng ngang qua Trung Quốc. Dù không

thừa nhận là “nhà truyề n bá luận” cực

đoan hay ôn hòa (1956), nhưng các quan

điểm do R.Heine Geldern khở i xướ ng

đượ c ông duy trì bồi đắ p bảo thủ suốt trong

nhiều thậ p k ỷ sau. Ví như, năm 1932,

R.Heinne Geldern không chấ p nhận quan

điểm của W.J.Perry (1918) về một cộng

đồng cư dân vớ i văn hóa khở i nguồn từ Đông Ấn có ảnh hưở ng của nền văn minh

cao hơ n k ết hợ p các đạo Bà Là Môn, Phật,

Hồi giáo di cư đến Indonesia vì nhu cầu

tìm vàng và đồ quý, mang theo nghề tr ồng

lúa và k ỹ thuật ruộng tướ i nướ c, thuật

luyện kim và chế kim hoàn, k ỹ nghệ đá và

xây dựng Cự thạch, tục thờ thần Mặt tr ờ i

và thờ Sinh thực khí…, nhưng Heine

Geldern chia xẻ vớ i W.J.Perry về mối quan

hệ giữa Cự thạch Assam và Burma vớ i

Phươ ng Tây (Châu Âu, Bắc Phi, Syria) về

một phía và vớ i Ahu và Marae của

Polynesia về phía khác. Ông tin r ằng Cự

thạch đến cùng những ngườ i Nam Đảo –

chủ nhân rìu tứ giác theo “làn sóng di cư ”từ Archipelago và Viễn Ấn, Malacca

khoảng 2000-1500 BC. Năm 1945, khi

quan niệm văn hóa Cự thạch là mắt xích

giữa sự sống và cái chết, ông phân chia Cự

thạch Nam Dươ ng thành 2 truyền thống: 1.

Truyền thống “ già hơ n” liên quan vớ i “làn

sóng văn hóa t ộc ng ườ i” (ethnic and

cultural waves) từ đất liền Châu lục đến từ

Đá mớ i khoảng 2500=1500 BC, mang theo

phong tục tạo dựng Menhir, Dolmen, thạch

tự tháp.. tạo nên phong cách nguyên thủy

và “t ĩ nh hơ n” bắt đầu từ Nam Sumatra đến

Java, Sulawesi… 2. Làn sóng Cự thạch

“tr ẻ hơ n” liên quan vớ i các nhóm cư dân

đến từ thờ i văn hóa Đông Sơ n sơ k ỳ Sắt,

mang phong cách nghệ thuật chịa ảnh

hưở ng Đông Sơ n trang trí nhiều hơ n và“động hơ n” ở Pasemah và nghệ thuật


9/29


Trang 44

Batak (Sumatra), Kalimantan,

Sulawesi…Văn hóa Đông Sơ n thống tr ị

Indonesia tr ướ c tiến trình Ấn Độ hóa và

tiế p tục in dấu trong các nghệ thuật Java và

Tây Melanesia. Cội nguồn văn hóa Đông

Sơ n xét tr ở lại cũng nhờ các cảm hướ ng

truyền từ Phươ ng Tây đến… Cho đến tận

lúc gần lìa đờ i, 1966, khi bàn về: “ M ột số

phong cách nghệ thuật bộ l ạc Đông Nam

Á: một thí nghiệm trong l ịch sử nghệ

thuật ” tác giả còn viết r ằng: “ Dù tôi đ úng

hay sai trong việc đư a ng ườ i Kimmer và

ng ườ i Tochara vào bứ c tranh Đông Nam Á

thì vẫ n còn l ại sự giố ng nhau rõ ràng giữ acác di vật và hoa văn Đông S ơ n vớ i

Phươ ng Tây, nghĩ a là vớ i Châu Au và

Kavkaz, mà đ iề u đ ó chỉ có thể giải thích

bằ ng một cuộc thiên di t ộc ng ườ i”. Quan

điểm truyền bá luận xuyên suất các mô

hình văn hóa và bản đồ thiên di tộc ngườ i

của R.Heine Geldern có ảnh hưở ng sâu sắc

và dài lâu đến các nhà tiền sử học đươ ng

thờ i và nhiều thế hệ học trò ông như

H.Mansuy (1925), M. Colani (1938),

E. Patte (1936), Movius (1943), H.O. Beyer

(1948), W. Tweedie (1957), H.R. Van

Heekeren (1957-1958)…Đặc biệt, nhiều

luận thuyết về thiên di văn hóa từ Tây

sang Đông đượ c nhiều học giả như

W.Samolin, O.Jansé, C.Schuster,

K.Jettmar, Per Sorensen ủng hộ và phát

trên thêm khi tham luận Hội nghị khoa học

quốc tế tại Đại học Columbia 1967 [25].

Cùng vớ i việc xây dựng và phổ biến

học thuyết truyền bá luận, Khảo cổ học

điền dã Đông Nam Á trong các thậ p k ỷ

tr ướ c và sau thế chiến 2 cũng có nhiều thu

hoạch quan tr ọng trên đất liền và nhiều hải

đảo của khu vực. Lần đầu tiên ngườ i ta ghi

nhận về khả năng tồn tại các k ỹ nghệ Đá

cũ sơ k ỳ ở hơ n 20 địa điểm; Ví như,

Anyatha (Miến Điện), “V ăn hóa Patjitan”

(Indonesia), “V ăn hóa Kota Tampan” (Mã

Lai); “V ăn hóa Cabalwan” (Philippines);

cùng vết tích mớ i của ngườ i vượ n và cáchomonid hóa thạch cùng công cụ cuội ghè

thô ở Java, ở Tam Hang, Tam Paloi (Lào);

ở Stungtreng – Snoul, Loang Spean và

Phnom Loang (Campuchia), ở Thái Lan…

Ngườ i ta chú ý hơ n đến phân tích loại

hình, hệ thống thuật ngữ, tổng k ết thành

tựu thực địa, đưa tầm nhìn xa hơ n ngoài

phạm vi một nướ c. Bên cạnh các nỗ lực cá

nhân ở từng tiểu vực, như các chuyên

khảo lớ n về các loại hình di tích Đá lớ n

đặc sắc phân bố trên 2 cao nguyên Sầm

Nưa và cánh đồng Chum Đá Xiêng

Khoảng miền Bắc Lào của M.Colani [11];

Các cuộc điền dã của học giả Pháp ở Long

An, Bình Phướ c (Việt Nam), các di tồn

“văn hóa Sa Hu ỳnh” và các mùa khai quật

của học giả Thụy Điển O.Jansé ở ĐôngSơ n [34], của P.Lévy ở Mlu Prei,


10/29


Trang 45

Campuchia [36], của L.Malleret vớ i văn

hóa Oc Eo ở delta Mekong (1938-1944)

[39]…

Ngoài việc Hội nghị các nhà tiền sử

học Viễn Đông lần 2-4 luân phiên nhóm

họ p ở Manila (1935), Singapore (1938),

Manila (1953)…., đã xuất hiện các chuyên

khảo cố gắng vượ t qua khu vực để khảo

cứu trên bình diện Châu lục chẳng hạn

những ý tưở ng liên hệ vượ t nội vùng như

các phức hợ p gốm Philippines, Mã

Lai…vớ i truyền thống gốm Sa Huỳnh và

cả Châu Đại Dươ ng của H.Parmentier,

B.A.Peacock, các đối sánh di tích Cự thạch cùng di vật vượ t qua lục địa Đông

Nam Á đến Trung Hoa (ý kiến M.Colani

về gốc gác hạt chuỗi Xiêng Khoảng) hay

đến sơ n khối Calhar Ấn Độ cách đó

1200km (ý kiến P.Bellwood về quan hệ

thân thuộc 2 vùng này)….; Đặc biệt, công

trình: “Các văn hóa sơ k ỳ Đá cũ ở Nam và

Đông Á ” của học giả Mỹ H.L.Movius [41]

đượ c đánh giá như: “ Bản t ổ ng k ế t hay nhấ t

về thờ i đại Đá Đông Nam Á…”, dẫu r ằng

điểm sai lầm nghiên tr ọng của Movius là

sự lý giải Đông Nam Á như vùng trì tr ệ về

văn hóa của H.L.Movius chứng minh thiên

kiến nặng nề của học thuật Phươ ng Tây

trong suất hơ n nửa thế k ỷ này. Các luận

điểm về những cuộc thiên di xứ Pont sang

Đông Nam Á của Heine Geldern và mốiràng buộc nguồn gốc của văn hóa đất liền

và hải đảo ở khu vực này vớ i miền đông

nam Châu Âu [28]; Từ những phác thảo

đúng của Viện s ĩ Pháp G.Coedes ở thậ p k ỷ

40 về “V ăn minh Nam Á ” thờ i sơ sử vớ i k ỹ

thuật sử dụng trâu bò, dùng cày, làm ruộng

tướ i, tôn tr ọng phụ nữ, thờ phụng trên cao,

vạn vật hữu linh, nhị nguyên luận trong tư

duy… đến các luận thuyết sai của chính

ông trong: “Các dân t ộc Đông Dươ ng

(Lịch sử và V ăn minh)” [10] r ằng: “ Điề u

thú vị đ áng nêu là, t ừ thờ i tiề n sử , các cư

dân bản địa Đông Dươ ng d ườ ng như thiế u

thiên tài sáng t ạo và t ỏ ra ít khả năng tiế n

hóa và tiế n bộ nế u như không có đ óng gópt ừ bên ngoài”. Từ các ý kiến của học giả

Anh G.Clark trong: “ Lịch sử thế giớ i” [9]

r ằng: “ M ột trong nhữ ng lý do chủ yế u

khiế n l ục địa Đông Nam Á đ áng đượ c

nghiên cứ u là nó giố ng như một thứ ố ng

khói qua đ ó con ng ườ i đ ã t ỏa ra Indonesia,

Melanesia và các miề n xa hơ n. M ột lý do

khác là vị trí trung gian của nó giữ a hai

trung tâm văn hóa chủ yế u là Ấ n Độ và

Trung Hoa. Cho r ằ ng Đông Nam Á t ự thân

nó là cái nôi của một nề n văn minh cổ d ự a

trên nông nghiệ p tr ồng lúa là không đượ c

chứ ng thự c bằ ng tài liệu khảo cổ học”;

Đến các luận điểm của N.N.Tcheboksarov

và V.R.Kabo trong “Các dân t ộc Đông

Nam Á” [55] về: “ K ỹ thuật luyện kim và

chế tác kim loại Đông Nam Á xuấ t hiệnd ướ i ảnh hưở ng của 2 trung tâm Sông An


11/29


Trang 46

và Sông Hoàng. K ỹ thuật luyện kim ở trung

tâm Sông Ấ n đ ã đượ c ng ườ i Dravida và

ng ườ i Munda truyề n cho ng ườ i Môn

Khmer Đông Dươ ng, còn k ỹ thuật luyện

kim sông Hoàng Hà đượ c truyề n vào

Đông Nam Á qua các bộ l ạc Việt cổ ”; và

các ý tưở ng của F.L.Dunn [16] về k ỹ nghệ

chế tác Đá từ 1100 – 5000 BP. ở Đông

Nam Á biểu tr ưng “truyề n thố ng khu vự c

bảo thủ” (conservative areal tradition);

các cố gắng lần tìm “nguồn g ố c Trung

Quố c” của không ít thành tựu Đá mớ i –

Kim khí Đông Nam Á cụ thể như:

W.Linehan [37], W.Watson [60],P.Bellwood [3], C.F.W.Higham [31] …

Bắt đầu từ các thậ p k ỷ 60-70 tr ở lại

đây, lịch sử nghiên cứu tiền sử và sơ sử

Đông Nam Á chứng kiến sự xuất hiện

nhiều tổ chức chuyên ngành bản địa và sự

liên hiệ p điền dã và nghiên cứu quốc tế có

hệ thống và trên quy mô lớ n. Sự nghiên

cứu này ở trình độ hiện đại, vớ i sự tăng

cườ ng k ỹ thuật – công nghệ mớ i ứng dụng

từ khai đào đến xét nghiệm mẫu vật, nâng

cao chất lượ ng chuyên ngành và liên ngành

trong các công trình tổng hợ p. Sự liên hiệ p

nghiên cứu mở r ộng giữa nhiều tr ườ ng Đại

học, viện nghiên cứu của nhiều quốc gia

trong Khu vực, Châu Lục và Thế giớ i, vớ i

những mô hình hợ p tác có thể làm mẫu về

nội dung và tinh thần liên hiệ p. Nhờ thế,“ M ặc cho còn nhữ ng khoảng tr ố ng r ộng

l ớ n trong hiể u biế t chúng ta, khố i l ượ ng

của tri thứ c đ ã tích l ũ y về l ịch sử Đông

Nam Á và Châu Đại Dươ ng đ ã khá là đồ

sộ” [3]. Giờ đây đã có sự phối hợ p điền dã

bình đẳng và tốt hơ n giữa các học giả

nhiều nướ c như Indonesia, Mã Lai,

Philippines, Thái Lan, Việt Nam, Lào,

Campuchia, Singapore, Philippines…,

hoặc giữa các học giả từng nướ c vớ i nhiều

tổ chức khoa học Âu – Mỹ – Nga – Nhật

trên quần đảo Philippines, ở Mã Lai, ở

Indonesia và các chươ ng trình hợ p tác đào

tạo tiến s ĩ – khảo sát khai quật giữa

Indonesia và Philippines vớ i Úc, ĐanMạch, Hà Lan, Mỹ, Anh, Nhật, Pháp… –

Mỹ trên nhiều hải đảo…

Trên đất liền Đông Nam Á, các đoàn

khảo sát Lào – Việt, Lào – Ý, Lào – Nhật,

Lào – New Zealand thực thi nhiều mùa

điền dã hang động, bình nguyên, vùng hồ

đâp nướ c, đặc biệt khai quật quần thể đền

tháp thờ i Cổ sử Vát Phu (Nam Lào). Ở

Campuchia, các giáo viên vàsinh viên Đại

học Hoàng Gia Phnom Penh cùng các giáo

sư tiến s ĩ chuyên gia thuộc các đại học

Đức, Hawai (Mỹ), các tổ chức văn hóa

Nhật Bản khai quật cụm thành đất hình

tròn ở Kongpong Chàm, thám sát 1 trung

tâm Phù Nam ở Angkor Borey, trùng tu

quần thể Angkor, nghiên cứu Khảo cổ –

Dân tộc nghề gốm cổ truyền bản xứ, pháthiện nhiều di tích ở Biển Hồ…. Đặc biệt


12/29


Trang 47

sôi nổi trên đất Thái, từ các đoàn hợ p tác

Thái-Đan Mạch (1961-1962) khảo cứu Ban

Kao, Ong Bah, Thái-Anh (1965), Thái-Mỹ

(1966)…, các học giả Thái thườ ng niên

phối hợ p vớ i cá nhân hoặc tổ chức của một

hoặc nhiều nướ c trên thế giớ i (Mỹ, Nhật,

Đức, Pháp, Anh, Đan Mạch, Hà Lan, Ý,

Thụy S ĩ , New Zealand, Uc, Indonesia, Việt

Nam) nghiên cứu chuyên đề hoặc đa ngành

ngắn hạn hoặc nhiều mùa… đưa lại nhiều

bằng chứng sinh động, nhiều bài học kinh

nghiệm quý báu về sự hợ p tác nghiên cứu

hữu hiệu và mở r ộng hơ n giữa Đại học

quốc tế vớ i Thái Lan. Nhiều tổ chức vănhóa-khoa học cả trong và ngoài nướ c Thái

cùng khai quật nhiều mùa điền dã và khám

phá nhiều di tích văn hóa làm chấn động

giớ i tiền sử học thế giớ i trong nhiều thậ p

k ỷ [2; 22; 23; 52].

Ở Việt Nam, nhiều Viện nghiên cứu,

bảo tàng và các Đại học ở Hà Nội, Huế, TP

Hồ Chí Minh đã chủ động đẩy mạnh công

tác tuyên truyền đối ngoại, tăng cườ ng phổ

biến các giá tr ị riêng của truyền thống văn

hóa dân tộc, “mở cử a” đón nhận sự góp ý,

thảo luận học thuật và sự giúp đỡ đồng

nghiệ p nướ c ngoài, tổ chức hội nghị quốc

tế, xây dựng các chươ ng trình hợ p tác lớ n,

lâu niên, vớ i nhận thức chung để mở r ộng

tầm hiểu biết quá khứ cả Đông Nam Á –

Châu lục – Thế giớ i để hiểu sâu sắc hơ n ditích của chính mình và bổ sung kho tàng

phươ ng pháp nghiên cứu khoa học bằng

những thành tựu k ỹ thuật – công nghệ tiên

tiến. Đó là khuynh hướ ng không thể đảo

ngượ c của nền Khảo cổ học dân tộc hiện

đại. Ngoài việc tham gia tích cực trong

nhiều tổ chức khoa học Quốc tế lớ n, giớ i

khoa học Việt Nam còn chủ động tổ chức

các Hội nghị Quốc tế “Việt Nam học l ần I -

II ”; “60 năm phát hiện – công bố văn hóa

Hòa Bình”; “T ươ ng lai học” và “ Phát triể n

đ ô thị bề n vữ ng, vai trò của nghiên cứ u và

giáo d ục”; “ Đô thị cổ H ội An” và “V ăn

hóa Sa Hu ỳnh ở H ội An” và “ M ột thế k ỷ

KCH Việt Nam”… ở Hà Nội, TP.Hồ ChíMinh, Hội An…, thu hút hàng tr ăm học giả

từ nhiều nướ c trên Thế giớ i đến tham

luận. Từ buổi đầu xây dựng đội ngũ trong

các tổ chức hạt nhân đầu tiên (Bộ môn

Khảo cổ học – Khoa Sử, Tr ườ ng Đại học

Tổng hợ p Hà Nội, Đội Khảo cổ – Bộ Văn

hóa) đến nay, chúng ta đã chủ động mờ i

nhiều học giả uyên bác ngoại quốc đến

cùng thảo luận và xây dựng các chươ ng

trình hợ p tác song phươ ng – đa phươ ng

trên nhiều l ĩ nh vực nghiên cứu – đào tạo

của các khoa học Nhân văn như: vớ i các

học giả đến từ Trung Quốc (GS. Ngô Nhữ

Khang), Hunggari (TS Kiszely Istvan), Ấn

Độ (GS.Banarjee), Nga (Viện s ĩ Rybacov,

GSTS P.I.Boriscovsky, GS.TS

V.M.Masson, GS. TS Deopik, GSTSY.A.Dzadnheprovsky, TS S.N.Murabev,


13/29


Trang 48

TS A.N.Matiukin, TS N.K.Anhixiutkin, TS

V.I.Timopheev, TS S.S.Minhaev, GS

Dakharuk, TS Ranov, TS Kontrin, TS

Machukkin, TS Ranov, TS Minhaiev, TS

Muraviov, TS Anhixiutkin, TS Timofeev),

Mỹ (GSTS W.G.Solheim, TS Chester

Groman, GSTS Rush Ciochon), Anh (TS

I.Glover, Ruth Prior), Đức (Viện s ĩ Herma,

TS Hans Quitta, TS Kolh, TS W.Lobo; TS

Albrecht, TS Haidle, TS A.Reinecke), Úc

(GS.TS Helmut Loofs-Wissowa, GS.TS

P.Bellwood), Đan Mạch (TS Per

Sorensen), Pháp (GS. G.Condominas, TS.

P.Y.Manguin, M.Vallerin, E.Bourdonneau,B.Ravez), Nhật (GS.TS Hakari, GS.TS.

Gakuji Hasebe, GS Yoji Aoygi, GS.TS Eiji

Nitta, GS.TS Keiji Imamura, GS Ueno

Kunikazu, GS Sakurai, TS Mariko

Yamagata, Th.S Nishimura Masanari, TS

Yasushi Kojo, Asako Morimoto, Hiroki

Nishida, Hidejumi Ogawa, Nishitani

Masaru, Shinzato Takayuki, Katsuko

Tanaka, Kazuchiko Tanaka, Takenori

Tsuda, Hirano Yuko, Kato Toki), New

Zealand (GS. C.Higham, TS B.Vincent),

Đài Loan (Chen Weichun, Tsang Cheng

Hwa, Chen Kwang Tzuu, Chen Yumei,

Chang Kuang Jen, Kuo Su Chiu),

Hongkong (GS.TS Tang Chung), Miến

Điện (TS Min Aung Thwe), Thái Lan (GS

hoàng thân Thái Subahadris Diskul),Bungaria (Nicolae Siracov, Syoboda

Sirarova, Srephanea Ivanoka, Vasil Popov,

Gosrodin Radov Gorpodinov) và các nhà

nghiên cứu Việt kiều ở Bắc Mỹ như Linh

mục Tr ần Tam Tỉnh, GS Lươ ng Văn Hy,

Nguyễn Bá Khoách…).

Các chươ ng trình hợ p tác điền dã lâu

niên đượ c thực thi cùng nhiều phươ ng

pháp khai đào, lấy mẫu, giám định ở trình

độ hiện đại của Thế giớ i. Chẳng hạn các

cuộc khai quật – nghiên cứu ở Hang Hùm

(Lạng Sơ n), Luy Lâu (Bắc Ninh), hang

Làng Tráng, Mái Đá Điều (Thanh Hóa),

Làng Vạc, Đồng Mỏm (Nghệ An), K ỳ Anh

(Hà T ĩ nh), Cồn Nền (Quảng Bình), CồnRàng (Huế), Gò Sành (Bình Định), Sa

Huỳnh (Quảng Ngãi), Quần thể Cự thạch

Hàng Gòn (Đồng Nai), Gò Ô Chùa và An

Sơ n (Long An), Đa Cai (Bình Thuận),

V ĩ nh Hưng (Cần Thơ ), Đại Làng, Cát Tiên

(Lâm Đồng), Oc Eo – Ba Thê (An Giang)

.v.v… Đặc biệt, nhiều đoàn công tác đa

quốc gia đượ c thiết lậ p giữa Việt Nam và

Nhật Bản, Úc, Mỹ, Anh, Đức, New

Zealand, Thái Lan, Campuchia…, để khai

quật Trà Kiệu, Hội An, các “Thánh địa”

thươ ng cảng xưa; các lò gốm Hợ p Lễ, Gò

Sành, Chu Đậu hoặc hợ p tác “ Khảo cổ học

d ướ i nướ c” tr ục vớ t tàu đắm dướ i đáy biển

Việt Nam để nghiên cứu gốm cổ Việt Nam

trong mối quan hệ thươ ng mại Đông Nam

Á và Châu Á, các chươ ng trình trùng tutháp Champa vớ i chuyên gia Balan, nghiên


14/29


Trang 49

cứu bảo tồn “ Di sản văn hóa Thế giớ i” ở

Huế và Hội An… Chính xu thế tất yếu mở

r ộng tầm nhìn ra Đông Nam Á và thế giớ i;

vị trí và thành tựu nghiên cứu chuyên

ngành – liên ngành Việt Nam học là cơ sở

để “mở cử a” đối ngoại, đón nhận cơ hội

hợ p tác nghiên cứu chuyên sâu hữu hiệu

hơ n, chứng tỏ uy tín học thuật Việt Nam

trên tr ườ ng Quốc tế , học hỏi đúc rút kinh

nghiệm liên hiệ p nghiên cứu – hợ p tác

chuyên ngành – đa ngành từ nửa thế k ỷ

qua và khơ i mở những chân tr ờ i mớ i cho

chính các khoa học xã hội và nhân văn của

dân tộc. Sự liên hiệ p nghiên cứu làmnguồn liệu vật chất liên quan đến thờ i tiền

sử – sơ sử Đông Nam Á tăng thêm mau

chóng, vớ i nhiều chuyên khảo tổng k ết về

những chươ ng trình điền dã nghiên cứu lớ n

như: “Tiề n sử Mã Lai” [56], “Tiề n sử

Borneo” [27]; “Các hang Tabon” trên đảo

Palawan [19]; “ H ậu k ỳ thờ i đại Đá ở miề n

Đông Indonesia” [20].

Đặc biệt, là các thành quả hợ p lực

nghiên cứu của những phái đoàn điều tra

tổng hợ p quy tụ chuyên gia Đại học nhiều

nướ c Thái, Anh, Mỹ, New Zealand, Nhật

Bản, Indonesia trong các hang động, làng

mạc, ngh ĩ a địa nổi danh trên đất Thái, vớ i

những khám phá gây chấn động thế giớ i

học thuật trong nhiều thậ p k ỷ, khở i sự từ

cao nguyên Cò R ạt (Thái Lan). Những phát hiện Thái Lan đượ c coi là “bấ t ng ờ

nhấ t Châu l ục” đầu tiên là k ết quả khai

quật Hang Ma (Spirit Cave) vớ i các chứng

cứ về sự xuất hiện sớ m nhất Thế giớ i của

nông nghiệ p nguyên thủy Đông Nam Á

của C.F.Gorman ở Khoa Nhân học Tr ườ ng

Đại học California [22]; cho đến vết tích

Ban Chiang – Nonnok Tha về cuộc “Cách

mạng luyện kim” Đông Nam Á sớ m hơ n cả

Lưỡ ng Hà, An Hằng [23]. Những khám

phá bất ngờ đến từ Thái Lan và các tiểu

vực đượ c ví như thứ “ Ánh sáng mớ i d ọi

vào quá khứ bị lãng quên”[52], đã khiến

cho bức tranh văn hóa tiền sử – sơ sử Đông

Nam Á tr ở thành “ M ột bứ c khảm nhữ ng ấ nt ượ ng” (A Mosaic of Impressions), gây nên

không khí tranh luận học thuật nóng bỏng

chưa từng thấy, từ ngọn nguồn cuộc sống

đến các phát minh khoa học có tính cách

mạnh trong diễn trình tiến hóa qua

“ Ng ưỡ ng cử a” của Văn minh đầu tiên.

Đã xuất hiện khá nhiều luận thuyết

mớ i, những mô hình mớ i phục dựng khác

truyền thống bức tranh văn hóa từng tiểu

vực và hy vọng khái quát toàn cảnh Đông

Nam Á, từ mô hình 4 thờ i k ỳ nảy mầm

(Germinal), thành hình (Formative), Chớ m

nở (Incipient), Xuất hiện (Emergent) mà

F.Landa Jocano xây dựng cho Philippines

(1967); Mô hình 2 truyền thống khu vực

bảo thủ và cách tân (Conservative and

Innovation Areal Traditions) ở Đông NamÁ của F.Dunn [16]; Mô hình của


15/29


Trang 50

B.Peacock (1971) ứng dụng cho Mã Lai;

Mô hình mà P.Bellwood [3] về 4 giai đoạn

tr ướ c gốm (Preceramic), Đá mớ i

(Neolithic), Sơ k ỳ và Hâu k ỳ Kim khí

(Early and Late Metal) hình dung ở hải đảo

Đông Nam Á từ 1 vạn năm tr ở lại; Các mô

hình về: “Con đườ ng phát triể n thờ i đại

Đá cũ” và “2 con d ườ ng Đá mớ i hóa ở

Đông Nam Á ” dành riêng cho vùng đất liền

và miền hải đảo; Mô hình “Gỗ ” (Lignic)

và “Tre-Karst” (Bamboo-Karst ) của Hà

Văn Tấn [25], G.G.Poppe (1983), cùng các

lý thuyết “Phản mô hình” vớ i Kael

L.Hutterer (Đại học Michigan) là đại biểuchống các luận điểm về sự phát triển văn

hóa đồng nhất và nhấn mạnh sự phát triển

không đồng đều trong từng tiểu vực Đông

Nam Á.

Ngườ i đượ c mệnh danh là “Ông già

Đông Nam Á ”, vị chủ tịch tổ chức quốc tế

nghiên cứu tiền sử Châu Á – Thái Bình

Dươ ng là GSTS Wilheim Solheim ở Đại

học Hawai, đánh giá r ất cao phát hiện mớ i

và yêu cầu phải có “Cái nhìn mớ i về Tiề n

sử Đông Nam Á ”. Ông chính là tác giả đề

xuất nhiều luận điểm táo bạo đến mức:

Nếu thất bại của Mỹ ở Đông Dươ ng mở

mắt cho nhiều ngườ i Phươ ng Tây về Đông

Nam Á, thì phát hiện khoa học mớ i cũng

có tác dụng lớ n lao chẳng kém, bở i r ằng

những bướ c tiến đến văn minh có thể xuất phát từ Đông Nam Á. Ngay từ 1967, ông

trình bày sự ra đờ i sớ m của nhiều thành

tựu văn hóa cổ Đông Nam Á như nghề

tr ồng tr ọt, thuật luyện kim, nghề làm gốm

và k ỹ nghệ đóng thuyền… Vớ i niên biểu

nông nghiệ p tớ i 15.000 năm, ông cho r ằng

Đông Nam Á từng chứng thực những

ngườ i nông dân nguyên thủy Hòa Bình làm

một cuộc “Cách mạng Nông nghiệ p”

(Agricultural Revolution) sớ m nhất hành

tinh; chủ nhân văn hóa Hòa Bình là cư dân

tr ồng tr ọt sớ m nhất trên thế giớ i và là

ngườ i thợ gốm văn thừng từ 1 vạn năm về

tr ướ c; Các văn hóa Ngưỡ ng Thiều – Long

Sơ n bắt nguồn từ một “tiể u văn hóa”(Subculture) Hòa Bình và di động từ Nam

lên Bắc. Từ nhiều ngàn năm BC., ngườ i

Đông Nam Á bằng thuyền bè của họ đã

cậ p bến Đài Loan, Nhật Bản, mang đến

quần đảo Nhật nghề tr ồng Taro và nhiều

giống cây tr ồng khác. Khoảng 4000 năm

BC. Đông Nam Á sáng chế nghề luyện

kim đồng…. Khác tất cả những ngườ i đi

tr ướ c, ông lần tìm cội nguồn đầu tiên của

ngườ i Nam Đảo “ Nusantao” trong khối cư

dân chủ nhân k ỹ nghệ công cụ vỏ sò ở hải

đảo (Nam Philippines – Đông Indonesia)

mà từ đó họ lan tỏa khắ p hải phận Đông

Nam Á, những phân khu của Châu Đại

Dươ ng và thâm nhậ p sâu vào nội địa Đông

Nam Á, chứ không phải là ngượ c lại [52].

W.G.Solheim chống lại toàn bộ luậnđiểm của học giả Ao Heine Geldern, từ


16/29


Trang 51

những cuộc thiên di của ngườ i Nam Đảo

và ngườ i Tokhara từ Hắc Hải, đến các cội

nguồn Halstatt, Caucase, Kimmer phươ ng

Tây của văn hóa Đông Sơ n. Đoạn tuyệt các

mô hình giai đoạn cũ mô phỏng Châu Âu,

từ 1969, ông chủ tr ươ ng “ Làm l ại tiề n sử

Đông Nam Á ”, vớ i mô hình hoàn toàn mớ i

về chất trên khung sườ n các bậc thang tiến

hóa gọi là: Đá (Lithic); Gỗ (Lignic); K ết

tinh (Crystallitic); Mở r ộng

(Extensionistic) và Đế quốc xung đột

(Conflicting Empires). Sự hăng hái của

ông trong nhiều ý tưở ng bị không ít ngườ i

phê bình là thiếu thận tr ọng. Nhưng, vớ iviệc nhấn mạnh sự phát triển r ực r ỡ và

sáng tạo của văn hóa – văn minh Đông

Nam Á, thẳng thừng đoạn tuyệt vớ i quá

khứ miệt thị văn hóa Khu vực này, ông tr ở

thành đại biểu cho khuynh hướ ng “ phản

truyề n bá luận” trong lịch sử khảo cứu

văn hóa vật chất ở khu vực này [25], mà

động cơ lành mạnh đượ c ông phát biểu

ngay khi “ Làm l ại tiề n sử Đông Nam Á ”,

r ằng: “S ự khác biệt rõ ràng nhấ t giữ a sự

phục d ự ng của tôi và sự phục d ự ng truyề n

thố ng d ự a vào Heine Geldern là trong

phục d ự ng của tôi, cư dân Đông Nam Á là

nhữ ng ng ườ i cách tân, đ óng góp nhiề u cho

văn hóa Bắ c Trung Quố c và sự phát triể n

về sau của văn hóa đ ó; Đố i l ậ p vớ i việc coi

Đông Nam Á là một “ngõ cụt” (cut de sac)

mà nhữ ng đổ i mớ i và tiế n bộ đề u là t ừ

ngoài t ớ i”.

Cùng vớ i các luận thuyết, quan điểm

và không khí thảo luận, hợ p tác điền dã –

giám định, trao đổi k ết quả khảo cứu và

học thuật mớ i, Khảo cổ học hiện đại của

khu vực cũng chứng nhận sự xuất hiện

nhiều tổng k ết tiểu vực lớ n và chuyên khảo

vớ i những phươ ng pháp tiế p cận chuyên

ngành ở trình độ hiện đại và liên ngành

truyền thống khác như:

- Tiế p cận kinh tế học, khảo cứu các

chất lượ ng kiếm sống, mô thức sống của

cư dân tiền sử, sự chuyển tiế p từ nền kinh

tế khai thác tướ c đoạt của thiên nhiên sang

nền kinh tế sàn xuất, các mô hình kinh tế

tiền sử, tiêu chí về nội hàm của cách mạng

Đá mớ i – cách mạng nông nghiệ p ở Đông

Nam Á…; tiế p cận Sinh thái học, lý giải

đặc điểm văn hóa tiến sử Đông Nam Á

thông qua mối quan hệ giữa con ngườ i và

môi tr ườ ng sống, phân tích ảnh hưở ng của

các hệ sinh thái vớ i mô thức sống;

- Tiế p cận xã hội học, khảo sát vấn đề

dân số học tiền sử, phân tích xã hội học

qua tài liệu mộ táng, nghiên cứu các phân

tầng xã hội, tìm hiểu thành lũy và vấn đề

đô thị hóa… [25].

Là một chuyên ngành trong các khoa

học xã hội – Nhân văn kiếm tìm lý giải dấu

tích văn hóa vật chất cổ xưa trên lãnh thổ

và lãnh hải “mặt tiề n” bán đảo Đông


17/29


Trang 52

Dươ ng ở trung tâm Đông Nam Á nơ i vị

thế “C ử a ngõ” (Gateway) của giao lưu

văn hóa địa vực nằm bên và khác biệt Ấn –

Hoa [49] – nơ i “ Ngã ba đườ ng của các nề n

nghệ thuật” (Le Carrefour des Arts – [24] )

hoặc “ Ngã ba đườ ng của các t ộc ng ườ i và

văn minh” (Carrefour de peuple et de

civilisation – [34]), nền Khảo cổ học khai

sinh cùng đất nướ c Việt Nam Dân Chủ

Cộng Hòa, thực thi nhiều công trình

chuyên khảo và tổng hợ p, góp phần tích

cực trong sự hình thành phát triển lịch sử

Văn hóa – Văn minh Khu vực, góp nhiều

thành tựu cho bức tranh tiền sử – sơ sử Đông Nam Á, đượ c nhiều học giả uyên bác

trên thế giớ i thừa nhận [3; 22; 31; 38; 51;

52]; vớ i nhiều công trình chuyên khảo và

tổng hợ p về Lịch sử sáng tạo văn hóa, hun

đúc văn minh, trau dồi bản l ĩ nh Việt Nam

[26; 57; 58; 35; 50…], minh định từ hàng

tr ăm công trình TS Sử học, Nhân học,

Khảo cổ học, Văn hóa học và các chuyên

khảo về các văn hóa Phùng nguyên, Đồng

Đậu, Gò Mun, Đông Sơ n, Xóm Cồn,

Quảng Nam – Đà Nẵng, Sa Huỳnh, Dốc

Chùa, Bưng Bạc, Đồng Nai, Óc Eo,

Champa, Bàu Tró, Quỳnh Văn, Hòa Bình,

Bắc Sơ n, Núi Đọ , Thần Sa, Châu Can,

Việt Khê, Lũng Hòa, Cổ Loa, Trà Kiệu.

Khảo cổ học thờ i đại Đá và thờ i đại Kim

khí, chuyên khảo về nghề chế tác trang sứcđá, đồ thủy tinh, đồ sơ n, tr ống đồng Đông

Sơ n ở Việt Nam và Đông Nam Á, đàn đá

Bình Đa, Lộc Hòa, 3 thậ p k ỷ Tạ p chí

chuyên ngành, 38 tậ p k ỷ yếu thườ ng niên

đồng thờ i cũng là ngành khoa học duy nhất

ở Việt Nam duy trì thườ ng niên sinh hoạt

khoa học toàn quốc.

Chính đặc điểm coi tr ọng nghiên cứu

truyền thống dân tộc, khơ i dậy những giá

tr ị văn hóa vật chất, tinh thần cao đẹ p cổ

xưa để thấu hiểu cuộc sống con ngườ i hôm

nay và nhận thức thờ i cuộc Việt Nam trong

tr ườ ng k ỳ lịch sử trong quan hệ Đông Nam

Á, đã cho phép khảo cổ học Việt Nam tìm

hiểu “tính Đông Nam Á ” trong các văn hóatiền sử – sơ sử Việt Nam trong bối cảnh

đại đồng về nhân chủng, ngôn ngữ tộc

ngườ i và trình độ sáng tạo văn hóa từ cuộc

sống mông muội thờ i đại Đá, đến các sự

nghiệ p phát minh v ĩ đại ra cây tr ồng, vật

nuôi, thuật chế luyện kim khí và “Cách

mạng ” cuộc sống nguyên thủy, vững bướ c

đến văn minh sớ m. Qua các lần “ H ội t ụ”

tầm cỡ Hoà Bình và Đông Sơ n trên toàn

khu vực ấy, vận mệnh từng Nhà nướ c và

Dân tộc đầu tiên không tách r ờ i các tiểu

vực láng giềng. Nhà nghiên cứu Dân tộc

học sáng lậ p Trung tâmKhoa học Pháp

nghiên cứu Đông Nam Á Georges

Condominas đã biểu dươ ng quan điểm tìm

về nguồn gốc, thấm sâu, khai thác truyền

thống của chúng ta như “có giá tr ị thứ ct ỉ nh” giớ i nghiên cứu Âu Mỹ đang xa r ờ i


18/29


Trang 53

phươ ng châm cơ bản của Triết học Hy

Lạ p, cội nguồn của tư tưở ng Nhân văn

Phươ ng Tây: “ Hãy t ự mình biế t mình”. Nữ

tiến s ĩ Mỹ Jane Werner “đ ánh giá nhận

thứ c cần nghiên cứ u Việt Nam trong quan

hệ mật thiế t vớ i Đông Nam Á như một phát

hiện xuấ t sắ c và một đ óng góp quý giá cho

khoa học của Khoa học Xã hội Việt Nam”

[50].

Những nhận thức đáng giá khác mà

Khảo cổ học Việt Nam và Đông Nam Á

thu nhận đượ c trong giai đoạn phát triển ở

trình độ hiện đại tựu trung là:

1.

Những bằng chứng vật chất minh

định Đông Nam Á là một trong những cái

nôi đầu tiên có tuổi vào loại xưa nhất trong

lịch sử nhân hóa từ vượ n ngườ i Homo

Erectus đến loài ngườ i Homo Sapiens, là

một trung tâm thực hiện bướ c nhảy vọt

Sapiens hóa trong tuổi thơ Nhân loại, khi

bắt đầu biết chế tác công cụ Đá thô và lao

động đến phát minh nông nghiệ p “Cách

mạng ” cuộc sống nguyên thủy, ở những

chặng đườ ng lớ n từ Lampang, Núi Đọ,

Xuân Lộc, Biển Hồ, Anyath, Kota

Tampan, Patijitan …, qua “ Lần hội t ụ” đầu

tiên Sơ n Vi – Hòa Bình, đến các “V ườ n

ươ m” thành tựu văn minh kim khí từ hậu

Đá [25]. Từ các nhân cốt của ngườ i vượ n

Java đầu tiên ở hải đảo, các Homo

Soloensis và ngườ i Mã Bá Quảng Đôngmang các đặc điểm Neandertal ở Đông

Nam Á có thêm các chứng cớ mớ i ở New

Gwe(1993), Modjokerto (1971-1994),

mảnh tướ c đi kèm cốt sọ Sambungmachan

(Jacob 1975), Ngebung (Semah 1992);

Những vết tích hóa thạch vượ n nhân hình

Ramapithecus niên đại Miocene đầu tiên ở

Đông Nam Á tớ i khoảng 8 triệu năm, liên

quan vớ i cốt sọ Lufengpithecus khám phá

ở Lộc Phong, Nguyên Mưu (Vân Nam) gọi

là Driopithecus và Ramapithecus phát hiện

trong địa tầng sét nâu Cánh tân sớ m, cùng

3 công cụ thạch anh – hoạt động chế tác

cách nay cả triệu năm; đã gợ i mở hướ ng

tìm các linh tr ưở ng gần ngườ i các vùngthan nâu (lignite) Việt Nam. Sự hợ p tác mở

ra triển vọng kiếm tìm các phươ ng pháp

giải mã thông tin mớ i, để nghiên cứu tốt

hơ n và nhận thức đáng tin hơ n các nẻo

đườ ng nhân hóa chính những nguồn liệu

vật chất vốn có trong quá khứ khai đào

Đông Nam Á.

Văn hóa hậu k ỳ Đá cũ Sơ n Vi bổ

khuyết tri thức về cội nguồn văn hóa Hòa

Bình và việc xác lậ p k ỹ nghệ Ngườ m là

thành tựu lớ n cho nhận thức tiền sử cả

Đông Nam Á. Văn hóa Hòa Bình hiện

đượ c ghi nhận từ góc độ Địa – văn hóa là

cái nôi của Cách mạnh Đá mớ i ở Việt Nam

và Đông Nam Á, là bàn đạ p cho nền văn

minh nông nghiệ p đồng bằng châu thổ thờ i

Kim khí [56] cùng nhiều thành tựu chuyênkhảo – tổng hợ p nhận thức thờ i đại Đá Việt


19/29


Trang 54

Nam cống hiến cho khu vực và thế giớ i về

nhiều văn hóa Đá mớ i sau Hòa Bình (Bản

Môn (Sơ n La, Lai Châu; Soi Nhụ (Hạ

Long – Quảng Ninh); Cái Bèo ở đảo Cát

Bà; Hoa Lộc (Đa Bút – Thanh Hóa);

Quỳnh Văn ven biển Nghệ T ĩ nh; Bàu Tró

(Quảng Bình); Bàu Dũ (ven biển Quảng

Đà); Biển Hồ (Lung Leng, Tây Nguyên)

.v.v…, xứng đáng điểm danh bên cạnh các

khám phá khu vực như: Hang Ma (Thái

Lan), Hà Mẫu Đậu và Bành Đầu Sơ n (Nam

Trung Hoa) .v.v…

2. Đây cũng là một nơ i hiếm có trên

thế giớ i phát minh ra, cùng vớ i nôngnghiệ p, luyện kim, cuộc sống văn minh –

“ Lần hội t ụ Đông S ơ n” và định hình

“ Phong cách Đông S ơ n” (Dongsonian

Style) của toàn khu vực. Vớ i “S ự ra đờ i

của Việt Nam” [54] và nhiều quốc gia sơ

khở i trên tầng nền “ Môn cổ ” và văn hóa

các tộc ngườ i bản địa chung sắc màu của

một “V ăn minh thự c vật – V ăn minh nông

nghiệ p” khác Ấn – khác Hoa. Ngoài chuỗi

khám phá giàu tính “Cách tân” các lối ngh ĩ

hướ ng về lục địa già phía Tây của hành

tinh, một trong những thành tựu gây nhiều

“hư ng phấ n trí tuệ” Âu – Mỹ chính là nhận

thức của nền Khảo cổ học Việt Nam qua

nhiều thậ p k ỷ khám phá khảo cứu về 3

trung tâm k ết tinh Văn hóa – Văn minh

thờ i Kim khí: ĐÔNG SƠ N – SA HUỲ NH – ĐỒ NG NAI. Các phức hệ giá tr ị văn hóa

tiểu vực khẳng định từng trình độ sáng tạo

đặc sắc riêng, tạo thành nghệ thuật độc đáo

riêng, nhưng thống nhất trong bình diện

khu vực của “ phong cách Đông S ơ n” và

đều cách mạng nhờ các nỗ lực nội sinh

gắng sức đan hòa giữa các sự nghiệ p bảo

lưu giá tr ị truyền thống và đón nhận giá tr ị

ngoại sinh trong giao lưu hỗn dung đa

hướ ng để đổi mớ i và tiến bộ.

Trong nền Văn minh Sông Hồng,

những thành tựu ghi nhận sự phát triển của

nền nông nghiệ p dùng cày và sức kéo trâu

bò, tr ồng lúa nướ c quảng canh, cấu trúc hội

nguyên văn hóa đa tộc ngườ i giàu tínhnhân văn, sự hình thành sớ m giai cấ p và

nhà nướ c vớ i ý thức dân tộc giàu cá tính và

bản l ĩ nh mãnh liệt đã xây đắ p và gìn giữ

“nghiệ p xư a họ Hùng ”. Thờ i k ỳ này đượ c

minh định ở nhiều hệ thống tư liệu từ hàng

ngàn di tích của các văn hóa tiền Đông Sơ n

như Phùng Nguyên – Đồng Đậu – Gò

Mun đến “ Đỉ nh đ iể m Đông S ơ n” – “Bướ c

hội t ụ V ăn hóa” Đông Sơ n vớ i 275 di tích.

Thành tựu này đượ c nhiều học giả nướ c

ngoài kinh ngạc và quan tâm sâu sắc khi

tìm hiểu văn minh Việt cổ trong bình diện

giao tiế p văn hóa của Ban Chiang, Non

Nok Tha (Thái Lan), Đông Nam Á hải đảo,

văn minh Điền thờ i Hán (Vân Nam –

Trung Quốc), vớ i khu vực chế tác kim loại

Bắc Việt Nam bên cạnh khu vực sôngMékong. Thờ i k ỳ hình thành Nhà nướ c


20/29


Trang 55

Văn Lang của Vua Hùng, “S ự hình thành

Dân t ộc Việt” và “S ự ra đờ i của Việt

Nam” [2; 3; 12-15; 31; 38; 43; 45; 51-53;

54]. Về phức hệ di tích Sa Huỳnh, 90 năm

phát hiện và nghiên cứu di sản vật chất

vùng duyên hải Nam Trung Bộ (Việt Nam)

đã đưa lại nhiều nhận thức cơ yếu và thú vị

về các tộc ngườ i bản địa cư trú và sáng tạo

văn hóa hòa điệu vớ i khung cảnh thiên

nhiên hẹ p cả núi r ừng – trung du – đồng

bằng – hải đảo trên cơ tầng nông nghiệ p

duyên hải, nghề r ừng, nghề biển và phát

triển hàng hải trong quỹ đạo chung của

“một nề n V ăn minh biể n” (Prsylusky).Điều này đượ c minh định chính từ các văn

hóa tiền thân: Xóm Cồn, Long Thạnh,

Bình Châu, đến Sa Huỳnh, vớ i “ Không

gian giao l ư u văn hóa” ở tầm mức khu vực

và châu lục như: gốm tô mầu, khuyên tai

đá ngọc Nephrite có 3 mấu kiểu “ Lingling-

O” và có 2 đầu thú trong vòng lan tỏa của

“Truyề n thố ng táng t ục mộ chum” ở Việt

Nam, Đông Nam Á và Đông Á… [25; 49;

56]. Phức hệ Văn hóa Kim khí Đồng Nai

hình thành và phát triển trên cơ tầng kinh

tế sản xuất nông nghiệ p phát đốt nươ ng r ẫy

tr ồng lúa cạn và rau đậu, cây có quả, củ

cho bột, kinh tế khai thác lâm hải sản và sự

mở r ộng của lao động thủ công chế tác

công cụ, vũ khí, trang sức bằng đá và kim

loại, vật dụng gốm thô, kiến tạo các làngnội vùng, các trung tâm quần cư kinh tế,

chính tr ị hạt nhân đủ sức điều hành các

“Tiề n cảng thị” nơ i duyên hải khai triển

thông thươ ng và hoạt động giao lưu văn

hóa k ỹ thuật ngoại vùng. Vớ i các tr ống

đồng kiểu Đông Sơ n ở Nam Bộ, đàn đá

Bình Đa- Lộc Hòa, Qua Long Giao, mộ Cự

thạch Hang Gòn - những “ Hiện t ượ ng

Đồng Nai” trong lịch sử thăng tr ầm của

văn hóa và văm minh Đông Nam Á [49].

3. Trong diễn trình thăng tr ầm từ

“V ăn minh Thự c vật”, “V ăn minh nông

nghiệ p tr ồng rau-củ” đế n “V ăn minh lúa

g ạo”, đã hình thành từ r ất sớ m “tính Đông

Nam Á ” cho từng tiểu vực và cộng đồngtộc ngườ i để nhìn từ góc độ lịch sử văn hóa

vật chất là “ Phi Ấ n phi Hoa”. Đặc biệt thú

vị khi quan sát toàn thể “ Bứ c tranh khu

vự c”, hay ở từng phần tạm tách “đấ t liề n”

(Mainland) và “hải đảo” (Islands) [3; 31].

Hoặc giả chỉ riêng tr ườ ng hợ p Việt Nam

[25] vớ i tính cách thăng tr ầm riêng của

một “ Hiện t ượ ng Lịch sử ” (Historical

Phenomenon) trong diễn trình 2 thiên k ỷ

tr ướ c Công lịch. Từ các văn hóa nông

nghiệ p dùng cày và sử dụng sức kéo trâu

bò, sự phân hóa xã hội, trình độ sử dụng

địa hình, nhận thức sinh thái, văn hóa và

nghệ thuật, phong tục tậ p quán, tín ngưỡ ng

tôn giáo, tậ p tục ma chay, cách ăn mặc ở

pha tr ộn sắc tộc như búi tóc (Malayo), cắt

tóc ngắn (Môn Khmer), tết tóc (Mèo –Dao, Tạng – Miến), các giả định chủ nhân


21/29


Trang 56

và vòng hợ p nhất tộc ngườ i từ “tiề n Đông

S ơ n” (Phùng nguyên Tày cổ, Gò Con Lợ n

Nam Á cổ, Hạ Long Malayo), qua vòng

vận động Đồng Đậu - Gò Mun tr ội dần lên

yếu tố Tày – Thái cổ đến đỉnh cao k ết tinh

văn hóa Đông Sơ n, hình thành dân tộc Việt

cổ, vớ i Nướ c Văn Lang – Âu Lạc của Vua

Hùng và Vua Thục An Dươ ng Vươ ng thờ i

Đông Sơ n mang hình hài Nhà Nướ c sơ

khai đa tộc ngườ i [25; 48-50; 56]. Các biểu

tượ ng tuyệt vờ i của trí tuệ Việt cổ cô đúc

trong tr ống thạ p của Văn hóa Đông Sơ n –

nền văn hóa triển nở dọc các dòng chảy

lớ n như Hồng Hà, Sông Mã, Sông Lam từ ngọn nguồn đến cuối bể có ít nhiều dị biệt

nhưng mang giá tr ị “hồn nướ c” chung, hội

tụ các “ H ồn thiêng núi sông ” ngay từ buổi

bình minh của lịch sử dân tộc. Tính “ Đông

Nam Á ” của tiểu vực này trong không gian

và thờ i gian lan tỏa của tr ống Đông Sơ n

đượ c coi như là đỉnh cao hội tụ mớ i của

nhiều tộc ngườ i trên đất liền và toàn hải

đảo, từ những ý tưở ng đồng nhất thực thể

văn hóa có tr ống nơ i đây vớ i toàn bộ văn

hóa đồ đồng Đông Nam Á của Heine

Geldern [30] đến các cách hiểu về ảnh

hưở ng tầm khu vực của Đông Sơ n giớ i hạn

trong phong cách chế luyện Đồng khác Ấn

– Hoa [3], hoặc coi sự có mặt của tr ống

Đông Sơ n ở đó đây Đông Nam Á không

chỉ đơ n giản là vật phẩm thông thươ ng màcòn có thể như thứ “Quyề n tr ượ ng ” hoặc

“ Nghi tr ượ ng ” ban phong đi từ “Thủ đ ô

Phong Châu” của các Vua Hùng [38]. Từ

các văn hóa nông nghiệ p không dùng cày

hay phát đốt nươ ng r ẫy ở duyên hải Trung

Bộ – Sa Huỳnh “tiề n Chăm” và Nam Bộ –

Đồng Nai “tiề n Phù Nam”, các cư dân tiểu

vực đượ c hình dung về nhân học như loại

hình hỗn chủng pha màu Môn-Khmer,

Nam Á và Nam Đảo, cũng là các chủ nhân

ông xã hội có giai cấ p đầu tiên ngang thờ i

vớ i Văn Lang – Âu Lạc ở cực Nam Trung

Bộ và Nam Bộ Việt Nam. Hình hài các

Nhà nướ c sơ khở i ấy gắn liền vớ i các

“Chiefdams” hoặc các “ Kurung ” tiểu vực,theo các mạng lướ i phân quyền riêng cổ sơ

hơ n mô hình “V ươ ng ” và “ Lạc t ướ ng” –

“Lạc hầu”. Ở Nam Trung Bộ, theo dõi

trong bia ký, dân gian, nghệ thuật tạo hình

Chàm cổ, có thể đó là hình hài Nhà nướ c

đầu tiên cuả thủ l ĩ nh tối thượ ng của các thủ

l ĩ nh bộ lạc Dừa (Nari Kela Vamsa) và Cau

(Kramuka Vamsa) từ Quảng Nam – Bình

Định đến Khánh Hòa – Bình Thuận. Nhà

nướ c manh nha của quốc gia Lâm Ấ p Khu

Liên trong Thủy Kinh Chú, quốc gia Sri

Mara trong bia chữ Phạn sớ m nhất Đông

Nam Á Võ Cạnh vào cuối thế k ỷ 2 AD vớ i

đô thành Sư tử Sinhapara [25; 56]. Ở

Nam Bộ, đó là các chứng tích vật chất thờ i

Sơ sử liên quan đến “Văn hóa Oc Eo”, góp

phần minh giải cuộc chiến của các“ Kurung ” Nam Bộ cùng cuộc tình duyên


22/29


Trang 57

Hỗn Điền vớ i nữ chúa Phù Nam Liễu Diệ p

ở đồng bằng châu thổ Mekong trong ảnh

hưở ng của văn hóa nghệ thuật tín ngưỡ ng

Tây Phươ ng Thiên Trúc theo chân các đạo

s ĩ Ấn Độ Giáo Bà La Môn tràn vào thế

giớ i hải đảo Đông Nam Á [49]. Trong bình

diện giao lưu lan tỏa “ Phong cách Đông

S ơ n” ở khu vực, ảnh hưở ng Văn minh đúc

tr ống đồng Việt cổ có vai trò quan tr ọng là

sự thật lịch sử hiển minh, đượ c nhiều

chuyên khảo lớ n phân giải như “tính Đông

Nam Á ” chung cho nhiều tiểu vực. Nhưng

sự phát triển độc lậ p có vai trò quyết định,

làm nên tính độc đáo của diện mạo, bảnsắc tiểu vực, có khuynh hướ ng phát triển

riêng, vớ i các “ Hào khí Đồng Nai – Sa

Hu ỳnh – Đông S ơ n” riêng cũng như bản

l ĩ nh khắc phục số phận lịch sử riêng của

từng cộng đồng dân tộc trong toàn Khu

vực.

4.

Qua đó, hình thành bản l ĩ nh

“chố ng đồng hóa”, để tr ườ ng tồn, phát

triển và tiế p tục sáng tạo văn hóa, xây đắ p

các “hồn nướ c” và bản l ĩ nh giữ gìn “hồn

nướ c”, tạo dựng khu vực thành “ Bứ c

khảm” giàu ấn tượ ng “Thố ng nhấ t trong đ a

d ạng” [48], phát sáng độc lậ p tr ướ c sức ép

của “2 khố i cư dân và văn minh khổ ng l ồ”

của nhân loại trên bình diện châu lục, mà

qua nhiều hiểm họa của tr ườ ng k ỳ lịch sử

lớ n có khi khôn lườ ng có khi đến khó tinkiểu cả “Thiên niên thuộc Bắ c”, kiểu họa

bành tr ướ ng quốc tế từng chiếm quá nủa

liên Châu lục Âu Á kiểu Nguyên Mông,

hay chịu cả thế k ỷ “Thuộc địa” thực dân

phát xít và đế quốc, “Ta” vẫ n là “Ta”.

5. Khảo cổ học Việt Nam và Khu vực

tr ướ c thềm Thiên k ỷ mớ i vớ i nhiều thử

thách mớ i và nhiều vận hội đổi mớ i, ứng

dụng nhiều thủ pháp điền dã, khảo cứu,

quan sát, lý thuyết và quan điểm triết học

chuyên ngành mớ i. Nhưng những giá tr ị

hữu ái của truyền thống giao lưu mật thiết

tự xa xưa vẫn còn nguyên và còn nguyên

hy vọng vẫn là quỹ đạo chung tr ướ c các

thách thức “Toàn cầu hóa”. Những đốitượ ng nghiên cứu nền tảng vẫn không hề

thay đổi – di tích lịch sử văn hóa vật chất –

là “trí nhớ ” của các dân tộc trong tr ườ ng

k ỳ lịch sử. Mục tiêu tối thượ ng của ngành

khoa học này vẫn không hề đổi: vẫn là

khoa học “mang đồng mang đ á tr ả l ại cho

cuộc số ng xư a”, vẫn là một chuyên ngành

của Sử học “nhắ c nhở chúng ta lao động là

nguồn g ố c của t ấ t cả , lao động d ũng cảm

và thông minh, lao động sản sinh ra mọi

đạo đứ c của con ng ườ i, mọi phẩ m giá của

dân t ộc” [50], vẫn thẫm đẫm chất nhân

văn khi khám phá quá khứ, hiểu biết văn

hóa – văn minh xưa để thêm nể kính tiền

nhân, tự hào quá khư, góp phần giáo

dưỡ ng lòng yêu nướ c và tình yêu lao động,

đào tạo thế hệ tr ẻ sáng tạo và gìn giữ “hồn


23/29


Trang 58

nướ c” và đất nướ c “có hồn” hiện tại cho tươ ng lai.

THE PREHISTORIC MATERIAL CULTURES IN SOUTHEAST ASIA,A CENTURY OF THE COUNTRYSIDE & RESEARCH CONJUGATION

Pham Duc Manh

University of Social Sciences & Humanities, VNU-HCM

ABSTRACT : In the Prehistoric Time, Vietnam–a part of The Southeast Asian Central

Territory had a position named “Avant-Monde” among 2 “Civilization Cradles”: China and

India. In some recently decades, the study of activity traces of human in Vietnam closely

connecting the Southeast Asian Context is being the spread research tendency of “Vietnamese

Studies” scholars in the Universe. In this period, the quatity of discovered – excavated –

published monuments of material cultures in Southeast Asia rapidly increa

lich su van hoa vat chat thoi tien su dong nam a

Documents