li/kkz ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k lel;kapk vh .... vaibhav jadhav 1.pdf · jadhav...

12
SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrka uk ¸®.kkÚ;k leL;ka pk vH;kl cksjls t;oar 1 & tk/ko oSHko 2 ] Ph. D. 1 inohèkj f’k{kd] f’k{k.k eaMG iq.ks egkuxjikfydk] iq.ks 2 lgk¸;d izk/;kid] Lkkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihB] iq.ks ÁKkoa r* gs jk‛Vªkph ekS yhd laiÙkh vkgsr- ÁKkoa rkapk ‘kks /k ?ksÅu R;ka pk fodkl dj.;kP;k mÌs’kkus ‘kkldh; ikrGhoj osxosxGs Á;Ru dsys tkrkr- R;klkBh ‘kkys ; thoukiklwu Li/kkZ ijh{kka ps vk;kstu dsys tkrs- ‘kkys ; thoukr ÁFkep Li/kkZ ijh{kkaph vksG[k d#u ns.kkjh o Li/kkZ ijh{kkapk ik;k ekuyh tk.kkjh ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{kk (H.S.S.) ÁkFkfed f’k{k.kkP;k VII;krhy vR;a r egŸoiw.kZ Li/kkZ ijh{kk vkgs - ;k ijh{k¢ r xf.krh fØ;k djrka uk vusd leL;k ;srkr- ;k leL;ka ps fo’ys‛k.k d#u R;ka P;k fujkdj.kkps mik; ‘kks /k.ks vko’;d vkgs- R;klkBh iq .ks egkuxjikfydk O;oLFkkiukP;k egkjk‛Vª ‘kklukPkk vH;klØe vlysY;k ejkBh ek/;ekP;k fo|kfudsru ‘kkGsrhy fo|kF;kZa lkBh ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ÿkh ijh{kk ;k ‘kkys ; Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH;kl d¢yk- rRiwoÊ ;k fo"k;k'kh lacaf/kr o lk/kE;Z vl.kkÚ;k la'kks /kuka iS dh ih-,p~-Mh- Lrjkojhy ,d] ,e~],M~] Lrjkojhy rhu vkf.k Ñrhla’kks /kus pkj v’kk ,dw.k vkB la’kks /ku rhapk vH;kl dj.;kr vkyk- losZ{k.k i)rhpk okij djrka uk Ekfgrh ladyuklkBh la’kks /kdkus fo|kFkhZ o f’k{kdkalkBh feJ Á’ukoyh rlsp ‘kkGkÁeq [kka lkBh Lkkjlaxzkgd eqyk[krh (Eclectic Interview) ;k lk/kukapk mi;¨x dsYkk- laHkkO;rsoj vk/kkjhr ;kn`fPNd o xqPN uequk fuoM i)rhus fuoM d#u ikp ‘kkGkarhy 5 ‘kkGkÁeq[k] 15 f’k{kd o 325 fo|kFkhZ ;kaP;kdMwu ÁkIr ekfgrhph lqlaxrh ykoyh- Á’ukoyh o eq yk[krh}kj¢ ÁkIr ekfgrhps vuqØes ‘ksdMsokjh ;k la[;k ‘kkL=h; o xq.kkRed lk/ku oki:u fo’ys‛k.k ¼Creshwell, 2011½ rlsp vFkZfuoZpu ¼ijh{ksph iwoZr;kjh] xf.krh fØ;k djrka uk ;s.kkÚ;k leL;k] leL;kaojhy mik;;ks tuk o loZlk/kkj.k vfHkÁk; ;k pkj foHkkxkr½ dsys - R;ko#u uQk rks Vk] ‘ksdMsokjh] ljGO;kt] n’keku ifjek.ks] elkfo-ylkfo gs mi?kVd vH;kl.ks o ekxZn’kZu dj.ks rq yusus dBh.k@ vo?kM vlwu] fo|kF;kZ auk dBh.k ?kVdkapk vH;kl djrkauk daVkGk ;sr¨] ladYiukaph Li‛Vrk vkf.k n`<hdj.k] dkBh.; ikrGhps Á’u lksMfo.;kpk iq js lk ljko ul.ks] vpwdrk o osx ;kaps ;ksX; larqyu lk/krk u ;s.ks] osxoku xf.krh; fØ;k dsY;kl mÙkj pqd.ks] i;kZ;krhy mÙkj vks G[krkauk o i;kZ; uks anforka uk pqdk gks .ks] xf.krh fØ;k djrka uk ykx.kkÚ;k vf/kdP;k osGs eq Gs Á’uif=dk iw.kZi.ks lksMfork u ;s.ks gs fu‛d‛kZ dk<ysys vkgsr- rls p vo?kM@ dBh.k okV.kkÚ;k mi?kVdkarhy ladYiukala ca /kh ?kVdfugk; fo|kF;kZauk vkf.k vpwdrk o osx ;kaps ;ksX; larq yu lk/k.;klkBh f’k{kd o fo|kFkhZ ;kauk ekxZn’kZukph vko’;drk vkgs - ;k mik;;kstuk lqpfoys Y;k vkgsr- ;k fu‛d‛kkaZ‘kh lkE;n’kZd fu‛d‛kZ brj la’kks /kukrgh vk<Gwu vkysr- fo|kF;kZ auk ‘kkfCnd mnkgj.kka ps iVdu vkdyu gks r ukgh - fo|kF;kZ aph iwoZr;kjh deh vlrs- rksp rksp ?kVd iq Ugk iq Ugk f’kdokok ykxrks ¼exj-2013½- ewyHkwr ladYiuk u let.ks o ewyHkwr fØ;k djrk u ;s.ks gh vuqÙkh.kZ gks.;kph Áeq[k dkj.ks vkgsr- ‘kkGka e/;s Á’uif=dk lksMowu ?ks.;kpk ljko d#u ?ksryk tkr ukgh ¼{khjlkxj] 2008½- ;k nks Ugh la’kks /kuka uqlkj Abstract

Upload: others

Post on 09-Aug-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4836

Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH;kl

cksjls t;oar1 & tk/ko oSHko

2] Ph. D.

1inohèkj f’k{kd] f’k{k.k eaMG iq.ks egkuxjikfydk] iq.ks‐

2lgk¸;d izk/;kid] Lkkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihB] iq.ks‐

ÁKkoar* gs jk‛Vªkph ekSyhd laiÙkh vkgsr- ÁKkoarkapk ‘kks/k ?ksÅu R;kapk fodkl dj.;kP;k

mÌs’kkus ‘kkldh; ikrGhoj osxosxGs Á;Ru dsys tkrkr- R;klkBh ‘kkys; thoukiklwu Li/kkZ

ijh{kkaps vk;kstu dsys tkrs- ‘kkys; thoukr ÁFkep Li/kkZ ijh{kkaph vksG[k d#u ns.kkjh o

Li/kkZ ijh{kkapk ik;k ekuyh tk.kkjh ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{kk (H.S.S.) ÁkFkfed

f’k{k.kkP;k VII;krhy vR;ar egŸoiw.kZ Li/kkZ ijh{kk vkgs- ;k ijh{k¢r xf.krh fØ;k djrkauk

vusd leL;k ;srkr- ;k leL;kaps fo’ys‛k.k d#u R;kaP;k fujkdj.kkps mik; ‘kks/k.ks vko’;d

vkgs- R;klkBh iq.ks egkuxjikfydk O;oLFkkiukP;k egkjk‛Vª ‘kklukPkk vH;klØe vlysY;k

ejkBh ek/;ekP;k fo|kfudsru ‘kkGsrhy fo|kF;kZaalkBh ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ÿkh ijh{kk ;k

‘kkys; Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH;kl d¢yk- rRiwoÊ ;k

fo"k;k'kh lacaf/kr o lk/kE;Z vl.kkÚ;k la'kks/kukaiSdh ih-,p~-Mh- Lrjkojhy ,d] ,e~],M~]

Lrjkojhy rhu vkf.k Ñrhla’kks/kus pkj v’kk ,dw.k vkB la’kks/ku ”rhapk vH;kl dj.;kr

vkyk- losZ{k.k i)rhpk okij djrkauk Ekfgrh ladyuklkBh la’kks/kdkus fo|kFkhZ o f’k{kdkalkBh

feJ Á’ukoyh rlsp ‘kkGkÁeq[kkalkBh Lkkjlaxzkgd eqyk[krh (Eclectic Interview) ;k

lk/kukapk mi;¨x dsYkk- laHkkO;rsoj vk/kkjhr ;kn`fPNd o xqPN uequk fuoM i)rhus fuoM

d#u ikp ‘kkGkarhy – 5 ‘kkGkÁeq[k] 15 f’k{kd o 325 fo|kFkhZ ;kaP;kdMwu ÁkIr ekfgrhph

lqlaxrh ykoyh- Á’ukoyh o eqyk[krh}kj¢ ÁkIr ekfgrhps vuqØes ‘ksdMsokjh ;k la[;k

‘kkL=h; o xq.kkRed lk/ku oki:u fo’ys‛k.k ¼Creshwell, 2011½ rlsp vFkZfuoZpu ¼ijh{ksph

iwoZr;kjh] xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;k] leL;kaojhy mik;;kstuk o loZlk/kkj.k

vfHkÁk; ;k pkj foHkkxkr½ dsys- R;ko#u uQk rksVk] ‘ksdMsokjh] ljGO;kt] n’keku ifjek.ks]

elkfo­ylkfo gs mi?kVd vH;kl.ks o ekxZn’kZu dj.ks rqyusus dBh.k@ vo?kM vlwu]

fo|kF;kZauk dBh.k ?kVdkapk vH;kl djrkauk daVkGk ;sr¨] ladYiukaph Li‛Vrk vkf.k n`<hdj.k]

dkBh.; ikrGhps Á’u lksMfo.;kpk iqjslk ljko ul.ks] vpwdrk o osx ;kaps ;ksX; larqyu

lk/krk u ;s.ks] osxoku xf.krh; fØ;k dsY;kl mÙkj pqd.ks] i;kZ;krhy mÙkj vksG[krkauk o

i;kZ; uksanforkauk pqdk gks.ks] xf.krh fØ;k djrkauk ykx.kkÚ;k vf/kdP;k osGseqGs Á’uif=dk

iw.kZi.ks lksMfork u ;s.ks gs fu‛d‛kZ dk<ysyss vkgsr- rlsp vo?kM@ dBh.k okV.kkÚ;k

mi?kVdkarhy ladYiukalaca/kh ?kVdfugk; fo|kF;kZauk vkf.k vpwdrk o osx ;kaps ;ksX; larqyu

lk/k.;klkBh f’k{kd o fo|kFkhZ ;kauk ekxZn’kZukph vko’;drk vkgs- ;k mik;;kstuk

lqpfoysY;k vkgsr- ;k fu‛d‛kkaaZ‘kh lkE;n’kZd fu‛d‛kZ brj la’kks/kukrgh vk<Gwu vkysr-

fo|kF;kZauk ‘kkfCnd mnkgj.kkaps iVdu vkdyu gksr ukgh- fo|kF;kZaph iwoZr;kjh deh vlrs-

rksp rksp ?kVd iqUgk iqUgk f’kdokok ykxrk s ¼exj­2013½- ewyHkwr ladYiuk u let.ks o

ewyHkwr fØ;k djrk u ;s.ks gh vuqÙkh.kZ gks.;kph Áeq[k dkj.ks vkgsr- ‘kkGkae/;s Á’uif=dk

lksMowu ?ks.;kpk ljko d#u ?ksryk tkr ukgh ¼{khjlkxj] 2008½- ;k nksUgh la’kks/kukauqlkj

Abstract

Page 2: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4837

ns[khy v’kk ÁdkjP;k leL;k tk.korkr- ‘kky s; Li/kkZ ijh{kk­ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{kk

gh fo|kF;kZaP;k Hkkoh Tkhoukrhy vusd ijh{kkaP;k n`‛Vhus ik;kHkj.kh vlY;kus egÙoiw.kZ vkgs-

;k ijh{ksrhy Á’ukaps Lo#i oLrqfu‛B cgqi;kZ;h vkgs- Eg.kwu ;kr Á’u lksMfo.;kP;k

i)rhis{kk vpwdrk o osxkyk egÙo vkgs- ;k la’kks/kukP;k ekè;ekrwu ;’k feGfo.;klkBh

xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kaPkk vH;kl dsY;keqGs leL;kaoj ekr djrk ;sbZy o

;’kçkIrhPkk ekxZ lqYkHk gksÃy- rlsp ekxZn’kZd] ikyd] Á’kkld ;k {ks=kr dke dj.kkÚ;k

laLFkk vkf.k la’kks/kd ;k lokZauk gs la’kks/ku fn’kkn’kZd o mi;qDr Bjsy-

lwpukRed ¼Ekq[;½ ‘kCn% ‘kkys; Li/kkZ ijh{kk] ek/;fed ‘kkGk f’k‛;oŸkh ijh{kk] xf.krh fØ;k]

fo|kfudsru ‘kkGk

1. ÁLrkouk

ekuoh fodklklkBh Li/kkZRed okrkoj.kkph vko’;drk vlrs- Li/kkZ

gh lkekftd Ásj.kk vkgs- Li/ksZeqGs thoukr mRlkg fuekZ.k gksrks- uSlfxZd

ifjiDorsyk o O;Drhr lq/kkj.kk ?kMowu vk.k.;kl Li/kkZ mi;qDr Bjrs- thoukrhy

/;s; lk/; djrkauk vusd VIis ikj djkos ykxrkr- ;kr O;fDreŸo fodkl gk

egŸokpk Hkkx vkgs- O;fDreŸo fodklkr fofo/k xq.koSf’k‛VÓkkapk lekos’k gksrks-

O;fDreŸo fodklkr cqf)eŸkk gs vR;ar egŸokps xq.koSf’k‛VÓk vkgs- cqf)eŸkk gh

QDr ekuokykp ykHkysyh nSoh ns.kxh vkgs-

ÁKkoar gs jk‛Vªkph ekSyhd laiÙkh vkgsr- ÁKkoarkapk ‘kks/k ?ksÅu R;kapk

fodkl dj.;kP;k mÌs’kkus ‘kkldh; ikrGhoj osxosxGs Á;Ru dsys tkrkr-

R;klkBh ‘kkys; thoukiklwu Li/kkZ ijh{kkaps vk;kstu dsys tkrs- LFkkfud

ikrGhiklwu vkarjjk‛Vªh; ikrGhi;Zr vusd Li/kkZ ijh{kk vkgsr- Li/kkZ ijh{kk

osxosxGÓkk mÌs’kkus ?ksrY;k tkrkr- fofo/k [kktxh vFkok ‘kkldh; vkLFkkiukaoj

mesnokjkaph fuoM dj.;klkBh] f’k{kd inklkBh ik= mesnokjkaph fuoM

dj.;klkBh] jk‛Vªh; o jkT; Lrjkojhy vH;klØekaP;k Áos’kklkBh] vkarjjk‛Vªh;

ikrGhoj foKku vkf.k xf.kr vkWafyfEi;kMlkBh rlsp dsanz ‘kklu o jkT;

‘kklukekQZr ‘kkys; f’k{k.kkiklwu mPp f’k{k.kki;Zr ÁksRlkguij f’k‛;o`Ùkh

ns.;klkBh Li/kkZ ijh{kkaps vk;kstu dsys tkrs- ¼e-ª jk- i- ifj‛kn] 2009½ ;k Li/kkZ

ijh{kkae/;s xf.krh fØ;kaoj vk/kkjhr Á’u lksMforkauk fo|kF;kaZuk ;s.kkÚ;k leL;kaoj

ekr dj.;kph xjt vlY;kP;k tk.khosrwu la’kks/kdkus ÁLrqr la’kks/kudk;Z dj.;kps

Bjfoys-

2. la’kks/kukph xjt o egÙo%

egkjk‛Vªkr lu 1954 iklwu iwoZ ek/;fed o ek/;fed ‘kkGk

f’k‛;o`Ùkh ijh{kk ‘kkys; Lrjkoj ?ksryh tkrs- ‘kkys; thoukr ÁFkep Li/kkZ

Scholarly Research Journal's is licensed Based on a work at www.srjis.com

Page 3: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4838

ijh{kkaph vksG[k d#u ns.kkÚ;k ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{kk (H.S.S.) vkf.k

iwoZ ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{kk (M.S.S.) ;k ijh{kk loZ Li/kkZ ijh{kkapk

ik;k vkgsr vls ekuys tkrs- Eg.kwu ;k ijh{kkaps fo’ks‛k egÙo vkgs- ;k f’k‛;o`Ÿkh

ijh{ksiSdh ÁkFkfed f’k{k.kkP;k VII;krhy ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ÿkh ijh{kk gh

vR;ar egŸoiw.kZ Li/kkZ ijh{kk vkgs- ;k ijh{k¢r xf.krh fØ;k djrkauk vusd leL;k

;srkr-

vkt Kkukps {ks= >ikVÓkkus foLr`r gksr vkgs- loZp {ks=kr Kkukpk

foy{k.k foLrkj >kysyk vkgs- oSKkfud o brj {ks=kaizek.ksp ‘kS{kf.kd {ks=krns[khy

vusd vMp.kh o leL;k iq<s ;sr vlrkr- mfÌ‛V laiknu dj.;kdjhrk ;k

leL;kaps fo’ys‛k.k d#u R;kaP;k fujkdj.kkps mik; ‘kks/k.ks vko’;d vkgs- f’k{k.k

{ks=krhy fofo/k iSyaw’kh lacaf/kr lq/kkj.ksP;k dkeh vko’;d fu;e] mi;qDr i)rh

rŸokaapk ‘kks/k ?ks.ks gs ‘kS{kf.kd la’kks/kukps eq[; /;s; vkgs- f’k{k.k izfØ;sr fuekZ.k

gks.kkÚ;k vusd Á’ukaph mŸkjs ‘kS{kf.kd la’kks/kuk}kjs lkiM.ks ‘kD; vkgs- v’kk

la’kks/kukr fu;kstuiwoZ o i)r’khji.ks vko’;d ekfgrh xksGk d#u frps

‘kkL=’kq) foospu d#u fo|eku leL;sps fujkdj.k dj.;klkBh fo’oluh; mik;

‘kks/kwu dk<ys tkrkr- ¼eqGs o mekBs] 2000½

3. la’kks/ku leL;sps fo/kku

iq.ks egkuxjikfydk O;oLFkkiukP;k egkjk‛Vª ‘kklukPkk vH;klØe

vlysY;k ejkBh ek/;ekP;k fo|kfudsru ‘kkGsrhy fo|kF;kZaalkBh ek/;fed ‘kkGk

f’k‛;o`Ÿkh ijh{kk ;k ‘kkys; Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ¸®.kkÚ;k

leL;kapk vH;kl dj.ks-

4. la’kks/kukph mfÌ‛VÓks%

1- Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kapk ‘kks/k ?ks.ks-

2- Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kaps oxÊdj.k dj.ks-

3- Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kalaca/kh mik;;kstuk

lqpfo.ks-

5. la’kks/ku ç’u%

1- Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk dks.kR;k leL;k ;srkr\

6. O;kIrh] ifje;kZnk vkf.k e;kZnk

O;kIrh%

1- ÁLrqr la’kks/ku f’k{k.keaMG] iq.ks egkuxjikfydsP;k fo|kfudsrue/khy ‘kkys;

Li/kkZ ijh{kk­ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ÿkh ijh{ksl ik= loZ fo|kF;kZalkBh vkgs-

2- ÁLrqr la’kks/ku gs mPp ÁkFkfedps oXkZ vl.kkÚ;k loZ ‘kkGka’kh lacaf/kr vkgs-

Page 4: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4839

ifje;kZnk%

1- ÁLrqr la’kks/ku ‘kkys; Li/kkZ ijh{kk­ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ÿkh ijh{ksiqjrs

e;kZnhr vkgs-

2- ÁLrqr la’kks/ku ‘kkys; Li/kkZ ijh{kk­ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ÿkh ijh{ksrhy

xf.kr fo‛k;kiqjrs e;kZnhr vkgs-

4- ÁLrqr la’kks/ku gs f’k{k.keaMG] iq.ks egkuxjikfydsP;k dk;Z{ks=kiqjrs e;kZnhr

vkgs-

5- ÁLrqr la’kks/ku gs f’k{k.keaMG] iq.ks egkuxjikfydsP;k fo|kfudsru ‘kkGkaiqjrs

e;kZnhr vkgs-

7- ÁLrqr la’kks/ku gs 2013­14 ;k ‘kS{kf.kd o‛kkZiqjrs e;kZnhr vkgs-

e;kZnk%

1- ÁLrqr la’kks/ku ‘kkGkÁeq[kkaP;k eqyk[krharhy Áfrlknkaoj voyacwu vkgs-

2- ÁLrqr la’kks/ku f’k{kd o fo|kF;kZaP;k Á’ukoyharhy Áfrlknkaoj voyacwu

vkgs-

7. lacaf/kr la’kks/kukpk vk<kok%

iwoZ ek/;fed 'kkGk f'k";o`Ùkh ijh{kk gh b;Ùkk pkSFkhP;k o ek/;fed

'kkGk f'k";o`Ÿkh ijh{kk gh b;Ùkk lkrohP;k fo|kF;kZalkBh egkjk‛Vª jkT; ijh{kk

ifj‛knsdMwu QDr egkjk‛Vªkrp ?ksryh tkrs- R;keqGs ;k ijh{ksP;k

{ks=kr eksBÓkk izek.kkoj la'kks/kus >kysyh ukghr-

jk"Vªh; ikrGhojhy jk"Vªh; 'kS{kf.kd la'kks/ku o Áf'k{k.k ifj"kn

(N.C.E.R.T.), uoh fnYyh ;kaps ekQZr jk"Vªh; ÁKk 'kks/k ijh{kk (N.T.S.E.),

vkfFkZdn`"VÓkk nqcZy ?kVdkrhy fo|kF;kZalkBh f'k";o`Ÿkh ijh{kk (N.M.M.S.E.) o

uoksn; fo|ky; Áos'k ijh{kk ;k ijh{kkaps jkT; Lrjkoj vk;kstu dsys tkrs-

Li/kkZ ijh{kkafo"k;h ;kiwohZ >kysY;k la'kks/kukapk vk<kok ?ks.;klkBh

fofo/k fo|kihBkarwu >kysyh la'kks/kus] fofo/k ladsrLFkGs] ekflds ;kaP;kekQZr 'kks/k

?ksryk- ;kpcjkscj egkjk"Vª jkT; ijh{kk ifj"kn (M.S.C.E.)] iq.ks( egkjk"Vª jkT;

'kS{kf.kd la'kks/ku o Áf'k{k.k ifj"kn (M.S.C.E.R.T.), iq.ks vkf.k egkjk"Vª

ÁkFkfed f'k{k.k ifj"kn (M.P.S.P.), eqacbZ ;k jkT;Lrjh; laLFkkae/kwu ;k fo"k;k'kh

lacaf/kr o lk/kE;Z vl.kkÚ;k la'kks/kukapk vk<kok ?ksrysyk vkgs- ;kr ih-,p~-Mh-

Lrjkojhy ,d] ,e~],M~] Lrjkojhy rhu vkf.k ”rhla’kks/kus pkj v’kk ,dw.k vkB

la’kks/ku ”rhapk vH;kl dj.;kr vkyk-

Page 5: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4840

8. la’kks/ku i)rh

ÁLrqr la’kks/kuklkBh losZ{k.k la’kks/ku i)rhpk okij dsysyk vkgs-

ÁLrqr la’kks/kukrhy mfÌ‛VkP;k iwrZrslkBh losZ{k.k i)rhpk okij djrkauk la’kks/kdkus

R;klkBh fo|kFkhZ o f’k{kd Á’ukoyh v’kk nksu Á’ukoY;k fodflr dsY;k- rlsp

‘kkGkÁeq[kkalkBh eqyk[krhps vk;kstu dsYks- iq.ks ‘kgjkrhy f’k{k.keaMG iq.ks

egkuxj ikfydsP;k 18 fo|kfudsruiSdh laHkkO;rsoj vk/kkjhr ;kn`fPNd o xqPN

uequk fuoM i)r oki:u ikp ‘kkGkarhy - 5 ‘kkGkÁeq[k] 15 f’k{kd o 325

fo|kFkhZ ;kaP;kdMwu ÁkIr ekfgrhph lqlaxrh ykoyh- Á’ukoyh}kj s ÁkIr ekfgrhps

‘ksdMsokjh gs la[;k ‘kkL=h; lk/ku oki:u o eqyk[krh}kj¢ ÁkIr ekfgrhps xq.kkRed

lk/ku oki:u fo’ys‛k.k ¼Creshwell, 2011½ rlsp vFkZfuoZpu ¼ijh{ksph

iwoZr;kjh] xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;k] leL;kaojhy mik;;kstuk o

loZlk/kkj.k vfHkÁk; ;k pkj foHkkxkr½ dsys-

9.tula[;k

ÁLrqr la’kks/kuklkBh iq.ks ‘kgjkrhy f’k{k.k eaMG iq.ks

egkuxjikfydsP;k fo|kfudsrue/khy ‘kkys; Li/kkZ ijh{kk­ ek/;fed ‘kkGk

f’k‛;o`Ùkh ijh{ksl clysys loZ fo|kFkhZ gh tula[;k vkgs-

10. uequk fuoM i)rh

ÁLrqr la’kks/kuklkBh uequk fuoM djrkauk iq<hyÁek.ks dk;Zokgh dsyh-

1. iq.ks egkuxjikfydsP;k {ks=h; dk;kZy;karxZr f’k{k.k eaMGkP;k ,dw.k 18

fo|kfudsru ‘kkGk vkgsr- R;krhy laHkkO;rsoj vk/kkjhr ;kn`fPNd uequk fuoM

i)rhus 5 fo|kfudsru ‘kkGk fuoMY;k-

2. fo|kFkhZ o f’k{kd Á’ukoyh vkf.k ‘kkGkÁeq[k eqyk[krhlkBh xqPN uequk fuoM

i)rhus ÁR;sd ‘kkGsrhy ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{ksyk Áfo‛V

>kysys@clysys 65 fo|kFkhZ] R;kauk xf.kr fo‛k;kps ekxZn’kZu dj.kkj s 3 f’k{kd

o lacaf/kr ‘kkGsps ‘kkGkÁeq[k ;kaph fuOkM dj.;kr vkyh-

la’kks/kukrhy Ukequk fuoM

(lkj.kh Ø-%1.1)

v-Ø- Ukequk ÁR;sdh la[;k fo|kfudsru

‘kkGk la[;k

,dw.k la[;k

1 fo|kFkhZ 65 5 325

2 f’k{kd 03 5 15

3 ‘kkGkÁeq[k 01 5 05

Page 6: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4841

11. ekfgrh ladyukph lk/kus

v½ Á’ukoyh%

feJ Á’ukoyh­ ÁLrqr la’kks/kukr la’kks/kdkus feJ Á’ukoY;k fodflr dsY;k-

c½ eqyk[kr%

Lkkjlaxzkgd eqyk[krh (Eclectic Interview)%

ÁLrqr la’kks/kukr la’kks/kdkus ‘kkGkÁeq[kkaP;k Lkkjlaxzkgd eqyk[krh ?ksrY;k-

12. Ekkfgrh fo’ys‛k.kkph lk/kus%

la[;k’kkL=h; lk/ku%

ÁLrqr la’kks/ku vH;klklkBh fodflr dsysY;k nksUgh Á’ukoY;karwu

ekfgrh ÁkIr dsyh vkf.k ÁkIr ekfgrhiSdh fo|kFkhZZ@ f’k{kd ;kauh Á’ukl 50%

is{kk tkLr Tkks Áfrlkn fnysyk vkgs- R;kp ÁfrlknkRed ekfgrhpk mi;ksx d#u

ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kapk ‘kks/k

?ksryk- rlsp R;kojhy visf{kr mik;;kstukaphgh ekfgrh ?ksryh- ;k ekfgrhps

fo’ys‛k.k dj.;klkBh ‘ksdMsokjh ;k lk/kukpk okij dj.;kr vkyk-

xq.kkRed lk/ku%

ÁLrqr la’kks/kukr eqyk[krhrwu feGkysY;k ekfgrhps xq.kkRed fo’ys‛k.k [kkyhy Ádkjs dsys-¼Creshwell, 2011½

(lkj.kh Ø-%1.2)

v-

Ø-

VIis ri’khy

1 n`‛Vhdksu o

n`‛Vhdksukaps fo’ys‛k.k

eqyk[krhrwu ÁkIr ekfgrh ladfyr dsyh o mfÌ‛VkaP;k

“‚Vhdksukrwu ÁkIr ekfgrhps fo’ys‛k.k dsys-

2 lkadsfrdj.k

o folkadsfrdhdj.k

ÁkIr ekfgrhrwu loZlk/kkj.k ekfgrh dk<yh-

3 oxhZdj.k loZlk/kkj.k ekfgrhps oxhZdj.k d#u lkjka’k #ikus ekfgrh

,d= dsyh-

4 vFkZfuoZpu lkjka’k #ikrhy ekfgrhP;k vk/kkjs vFkZfuoZpu dsys-

5 fu‛d‛kZ vFkZfuoZpukP;k vk/kkjs fu‛d‛kZ dk<ys-

13. efgrhps fo’ys‛k.k o vFkZfuoZpu%

;k mfÌ‛VkP;k iwrZrslkBh fo|kFkhZ iz’ukoyh o f’k{kd iz’ukoyh

fodflr dsyh- Á’ukoyhaps rTKkadMwu iquHkZj.k d#u ?ksrys- ÁkIr lwpuk] nq#LR;k

vkf.k ;ksX; cnykapk fopkj d#u vuq‛kafxd ckchr lq/kkj.kk dsY;kr- Á’ukoyh

v|;kor o vafre dsyh- fo|kFkhZ o f’k{kdkadMwu Á’ukoY;k Hk#u ?ksrY;k rlsp

lacaf/kr ‘kkGkar ‘kkGkÁeq[kkaph eqyk[kr ?ksryh-

Page 7: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4842

Á'ukoyhrwu ÁkIr ekfgrhps fo’ys‛k.k

la’kks/ku vH;klklkBh fodflr dsysY;k nksUgh Á’ukoY;karwu ekfgrh

ÁkIr dsyh vkf.k ÁkIr ekfgrhiSdh fo|kFkhZZ@ f’k{kd ;kauh Á’ukl 50% is{kk tkLr

Tkks Áfrlkn fnysyk vkgs- R;kp ÁfrlknkRed ekfgrhpk mi;ksx d#u ek/;fed

‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kapk ‘kks/k ?ksryk-

rlsp R;kojhy visf{kr mik;;kstukaphgh ekfgrh ?ksryh- ;k ekfgrhps fo’ys‛k.k

dj.;klkBh ‘ksdMsokjh ;k lk/kukpk mi;ksx >kyk-

eqyk[krhrwu ÁkIr ekfgrhps fo’ys‛k.k

la’kks/ku vH;klklkBh lacaf/kr ‘kkGkÁeq[kkaP;k eqyk[krh ?ksrY;k

R;krwu ÁkIr ekfgrhpk mi;ksx d#u ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{ksrhy xf.krh

fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kapk ‘kks/k ?k sryk- rlsp R;kojhy visf{kr

mik;;kstukaphgh ekfgrh ?ksryh- n`‛Vhdksu o n`‛Vhdksukaps fo’ys‛k.k] lkadsfrdhdj.k

o folkadsfrdhdj.k] oxhZdj.k] vFkZfuoZpu o fu‛d‛kZ v’kk xq.kkRed

fo’ys‛k.kkP;k VII;kauh fo’ys‛k.k dj.;kr vkys-

nksUgh Á’ukoY;k vkf.k eqyk[kr ;k frUgh ckcharwu ÁkIr ekfgrhpk mi;ksx

leL;kapk ‘kks/k ?ks.;klkBh >kyk- ÁkIr ekfgrhps fo’ys‛k.k o vFkZfuoZpu [kkyh

n’kZfoY;kÁek.ks pkj foHkkxkr dsys vkgs-

(lkj.kh Ø-%1.3)

v-

Ø-

ri’khy foHkkx

1 2 3 4 v fo|kFkhZ Á’ukoyh ijh{ksph

iwoZr;kjh

xf.krh fØ;k

djrkauk

;s.kkÚ;k

leL;k

leL;kaojhy

mik;;kstuk

loZlk/kkj.k

vfHkÁk; c f’k{kd Á’ukoyh

d ‘kkGkÁeq[k

eqyk[kr

xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kaps oxÊdj.k [kkyhy Ádkjs dsys-

(lkj.kh Ø-%1.4)

v- Ø- leL;k

1- rqyusus vo?kM @dBh.k okV.kkjs mi?kVd

2- vo?kM@ dBh.k okV.kkÚ;k mi?kVdkapk vH;kl

3- ladYiuk ÁkIrh

4- vkdyu

5- ÁR;{k xf.krh fØ;k dj.ks

6- Á’ukps mÙkj dk<.ks o ukasnfo.ks

7- Á’uif=dsps Lo:i

Page 8: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4843

ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{ksrhy xf.krh fØ;kal acaèkhP;k fo|kFkhZ@f’k{kd

Á’ukoyh vkf.k ‘kkGkÁeq[kkaP;k eqyk[krh ;krwu ÁkIr Áfrlknkrwu funZ’kukl

vkysY;k ckch [kkyhyÁek.ks vkgsr-

ijh{ksph iwoZr;kjh%

1- ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{kk ;k Li/kkZ ijh{ksph r;kjh‘kh lacaf/kr

okrkoj.k fufeZrh lacaf/kr ‘kkGkar >kysyh vkgs-

2- fo|kFkhZ vH;kl o f’k{kd ekxZn’kZu djhr vlrkr- rlsp ‘kkGkÁeq[kkapkgh

;kr lgHkkx vlrks-

3- f’k‛;o`Ùkh ijh{kk gk ‘kkGspk ,d miØe vkgs-

4- f’k‛;o`Ùkh ijh{kslkBhP;k foghr vH;klØekckcr lafnX/krk vlY;keqGs

ekxZn’kZukph vko’;drk vkgs-

xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;k%

1- uQk rksVk] ‘ksdMsokjh] ljGO;kt] n’keku ifjek.ks] elkfo­ylkfo gs mi?kVd

vH;kl.ks o ekxZn’kZu dj.ks rqyusus dBh.k@ vo?kM vkgs-

2- fo|kF;kZauk dBh.k ?kVdkapk vH;kl djrkauk mnkgj.kkaps vkdyu]

lksMfo.;kpk deh osx] ljkokpk daVkGk ;k leL;k tk.korkr-

3- ladYiukaph Li‛Vrk vkf.k n`<hdj.k ;kckcr leL;k fo|kF;kZauk tk.korkr-

rlsp Á’uÁdkj lksI;k Hkk‛ksr letkowu lkax.ks vkf.k mnkgj.k lksMfo.;kpk

osx ok<fo.;klaca/kh fo|kF;kZauk ekxZn’kZu dj.ks ;kfo‛k;h leL;k f’k{kdkar

vk<Grkr-

4- mnkgj.kkps ?kkbZr] v/kZoV okpu] letiwoZd u dsysys okpu ;k leL;k

fo|kF;kZar vk<Gwu ;srkr-

5- lksih mnkgj.ks pqd.ks] osGsr mnkgj.ks u lksMfo.ks] pqdk gks.ks ;k leL;kauh

fo|kF;kZapk vkRefo’okl deh gksrks-

6- v;ksX; i;kZ;] pqdhP;k iz’ukaleksj i;kZ;kph uksan] vankts mÙkj ekaM.ks ;k

leL;k fo|kF;kZauk tk.korkr-

7- Á’ukaph dkBh.;ikrGh] lksMfo.;kpk osx vkf.k R;krwu gks.kkÚ;k pqdk gs

fo|kF;kZalkBh leL;sps ,d pØ vkgs-

leL;kojhy mik;;kstuk%

1- ijh{ksr ;’k laiknu dj.;klkBh vo?kM@ dBh.k okV.kkÚ;k mi?kVdkarhy

ladYiukalaca/kh ?kVdfugk; ekxZn’kZukph vko’;drk vkgs-

2- dkBh.; ikrGhph mnkgj.ks lksMfo.ks] ljko dj.ks vkf.k osxoku xf.krh;

fØ;k djrk ;kO;kr Eg.kwu toGps ekxZ] ra=] ;qDR;k] Dy`IR;k] fu;e o

Page 9: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4844

lw=s ;kckcrP;k ekxZn’kZukph vko’;drk vkgs-

loZlk/kkj.k vfHkÁk;%

xf.kr fo‛k;kps thoukrhy egÙoiw.kZ LFkku y{kkr ?ksrk lokaZxh.k

fodklklkBh oSf’k‛VÓkiw.kZ ekxZn’kZu d#u fo|kF;kZauk fo‛k;kph xksMh fuekZ.k dj.ks

vko’;d vkgs-

14. la’kks/kukps Áeq[k fu‛d‛kZ%

mfÌ‛V Ø-1 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kapk ‘kks/k ?ks.ks-

mfÌ‛V Ø-2

Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kaps oxÊdj.k dj.ks-

;k mfÌ‛Vk aP;k iwrZrslkBh fo|kFkhZ o f’k{kd ;kauk ns.;kr vkysyh Á’ukoyh

rlsp ‘kkGkÁeq[kkaph ?ksrysyh eqyk[kr ;karwu losZ{k.k i)rhus ÁkIr ekfgrhps

fo’ys‛k.k dsys- R;ko#u iq<hy fu‛d‛kZ dk<y syss vkgsr-

xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;k%

1- uQk rksVk] ‘ksdMsokjh] ljGO;kt] n’keku ifjek.ks] elkfo­ylkfo gs mi?kVd

vH;kl.ks o ekxZn’kZu dj.ks rqyusus dBh.k@ vo?kM vkgs-

2- fo|kF;kZauk dBh.k ?kVdkapk vH;kl djrkauk daVkGk ;sr¨-

3- ladYiukaph Li‛Vrk vkf.k n`<hdj.k ;kckcr leL;k tk.korkr-

4- dkBh.; ikrGhps Á’u lksMfo.;kpk iqjslk ljko ul.;kph leL;k tk.kors-

5- vpwdrk o osx ;kaps ;ksX; larqyu lk/krk ;sr ukgh- gh leL;k tk.kors-

6- osxoku xf.krh; fØ;k dsY;kl mÙkj pqd.ks] i;kZ;krhy mÙkj vksG[krkauk o

i;kZ; uksanforkauk pqdk gks.ks ;k leL;k tk.korkr-

7- xf.krh fØ;k djrkauk ykx.kkÚ;k vf/kdP;k osGseqGs Á’uif=dk iw.kZi.ks

lksMfork ;sr ukgh- gh leL;k tk.kors-

mfÌ‛V Ø-3

Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kalaca/kh mik;;kstuk lqpfo.ks-

leL;kaojhy mik;;kstuk%

1- fo|kF;kZauk vo?kM@ dBh.k okV.kkÚ;k mi?kVdkarhy ladYiukalaca/kh

?kVdfugk; ekxZn’kZukph vko’;drk vkgs-

2- vpwdrk o osx ;kaps ;ksX; larqyu lk/k.;klkBh f’k{kd o fo|kFkhZ ;kauk

ekxZn’kZukph vko’;drk vkgs-

15. fu‛d‛kkZ aph ppkZ%

ÁLrqr la’kks/kudk;Z djrkauk ÁkIr ekfgrhPks fo’ys‛k.k vkf.k vFkZfuoZpukrwu

dk<ysY;k fu‛d‛kkZaph ppkZ lanHkkZuqlkj dsyh vkgs-

Page 10: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4845

fo|kFkhZ o f’k{kd Á’ukoyh rlsp ‘kkGkÁeq[kkaph eqyk[kr ;krwu dk<ysys fu‛d‛k Z

xf.krh fØ;k djrkauk ;s.kkÚ;k leL;k o R;kaojhy mik;;kstuk %

uQk rksVk] ‘ksdMsokjh] ljGO;kt] n’keku ifjek.ks] elkfo­ylkfo gs

mi?kVd vH;kl.ks o ekxZn’kZu dj.ks rqyusus dBh.k@ vo?kM vkgs- fo|kF;kZauk

dBh.k ?kVdkapk vH;kl djrkauk daVkGk ;sr¨] ladYiukaph Li‛Vrk vkf.k n`<hdj.k

;kckcr leL;k tk.korkr- dkBh.; ikrGhps Á’u lksMfo.;kpk iqjslk ljko

ul.;kph leL;k tk.kors- vpwdrk o osx ;kaps ;ksX; larqyu lk/krk ;sr ukgh-

gh leL;k tk.kors- osxoku xf.krh; fØ;k dsY;kl mÙkj pqd.ks] i;kZ;krhy mÙkj

vksG[krkauk o i;kZ; uksanforkauk pqdk gks.ks ;k leL;k tk.korkr- xf.krh fØ;k

djrkauk ykx.kkÚ;k vf/kdP;k osGseqGs Á’uif=dk iw.kZi.ks lksMfork;sr ukgh gh

leL;k tk.kors- gs fu‛d‛kZ dk<ysyss vkgsr- rlsp vo?kM@ dBh.k okV.kkÚ;k

mi?kVdkarhy ladYiukalaca/kh ?kVdfugk; fo|kF;kZauk vkf.k vpwdrk o osx ;kaps

;ksX; larqyu lk/k.;klkBh f’k{kd o fo|kFkhZ ;kauk ekxZn’kZukph vko’;drk vkgs-

;k mik;;kstuk lqpfoysY;k vkgsr- ;k fu‛d‛kkaaZ‘kh lkE;n’kZd fu‛d‛kZ brj

la’kks/kukrgh vk<Gwu vkysr- fo|kF;kZauk ‘kkfCnd mnkgj.kkaps iVdu vkdyu gksr

ukgh- fo|kF;kZaph iwoZr;kjh deh vlrs- rksp rksp ?kVd iqUgk iqUgk f’kdokok

ykxrks-¼exj­2013½

ewyHkwr ladYiuk u let.ks o ewyHkwr fØ;k djrk u ;s.ks gh vuqÙkh.kZ

gks.;kph Áeq[k dkj.ks vkgsr- ‘kkGkae/;s Á’uif=dk lksMowu ?ks.;kpk ljko d#u

?ksryk tkr ukgh-¼{khjlkxj] 2008½ ;k nksUgh la’kks/kukauqlkj ns[khy v’kk ÁdkjP;k

leL;k tk.korkr-

16. la’kks/kukps KkukRed ;ksxnku%

‘kkys; Li/kkZ ijh{kk­ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{kk gh fo|kF;kZaP;k Hkkoh

Tkhoukrhy vusd ijh{kkaP;k n`‛Vhus ik;kHkj.kh vlY;kus egÙoiw.kZ vkgs- ;k

ijh{ksrhy Á’ukaps Lo#i oLrqfu‛B cgqi;kZ;h vkgs- Eg.kwu ;kr Á’u lksMfo.;kP;k

i)rhis{kk vpwdrk o osxkyk egÙo vkgs- ;’k feGfo.;klkBh xf.krh fØ;k

djrkauk ;s.kkÚ;k leL;kaPkk vH;kl dsY;keqGs R;koj ekr djrk ;sbZy o

;’kçkIrhPkk ekxZ lqYkHk gksÃy- rlsp ekxZn’kZd] ikyd] Á’kkld ;k {ks=kr dke

dj.kkÚ;k laLFkk vkf.k la’kks/kd ;k lokZauk gs la’kks/ku fn’kkn’kZd o mi;qDr Bjsy-

17. lanHkZ

Best John, W. Kahn James V. (1995). Research in Education. New Delhi: Prentice Hall of

India.

fHkarkMs] fo- jk- ¼2004½- f’k{k.kkrhy la’kks/ku- iq.ks% uwru izdk’ku-

Buch, M. B. (1983-1988). Fourth Survey of research in Education. New Delhi% National

Councile of Educational Research and Training.

Page 11: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4846

Creshwell, John W.Buch (2011). Planning Conducting and Evaluating quantitative and

qualitative Reasearch (Fourth Edition). New Delhi: Pearson Publication.

tk/ko] furhu rqdkjke ¼2009½- jRukfxjh ftYgîkkrhy jktkiwj rkyqD;krhy vfMojs dsanzkP;k ek/;fed

f’k‛;o`Ùkh ijh{ksrhy vi;’kkP;k dkj.kkapk fpfdRld vH;kl ¼vçdkf’kr] ,e~- ,M~- çca/k½- ukf’kd%

;’koarjko pOgk.k egkjk‛Vª eqDr fo|kihB -

txrki] g- uk- ¼1990½- ‘kS{kf.kd ekul’kkL=- iq.ks% ujsanz çdk’ku

tk s’kh] MkW- Hkhelsu( iksa{ks] MkW- nÙkk=;( tks’kh] Ák- lkS- HkkX;js[kk ¼tkusokjh-

2007½- lkekftd ‘kkL=kae/khy laKk fl)karkapk Li‛Vhdj.kkRed dks’k

^f’k{k.k’kkL=*- iq.ks% Mk;eaM ifCyds’ku

tk s’kh] y{e.k’kkL=h( jsx s] iq-x-( okM] fot;k¼2008½- ejkBh fo’odks’k [kaM-4 o 16- iq.ks% Mk;eaM

ifCyds’ku-

{khjlkxj] jkts’k xksihukFk ¼2008½- ekGhuxj ijh{kk dsanzkrhy ek/;fed f’k‛;o`Ùkh ijh{ksrhy fo|kF;kZaP;k

;’kki;’kkpk fpfdRld vH;kl- ¼vçdkf’kr] ,e~- ,M~- çca/k½- ukf’kd% ;’koarjko pOgk.k egkjk‛Vª

eqDr fo|kihB-

dqyd.khZ ds- fo- ¼1990½-’kS{kf.kd ekul’kkL=- iq.ks% Jh fo|k izdk’ku-

exnwe] ;kflu le’ksj ¼2005½- iwoZ ek/;fed f’k‛;o`Ùkh ijh{ksr iklkps çek.k deh vl.;kph dkj.ks ‘kks/k o

mik; ¼vçdkf’kr] Ñrh la’kks/ku½- iq.ks% egkjk‛Vª jkT; ‘kS{kf.kd la’kks/ku o çf’k{k.k ifj‛kn-

exj] lqfuy ckcqjko ¼2013½- iwoZ ek/;fed ‘kkGk f’k‛;o`Ùkh ijh{ksrhy fo|kF;kZaph laiknu ikrGh

ok<fo.;klkBh ;ksftysY;k xjtkf/kf‛Br dk;ZØekph fufeZrh o R;kP;k ifj.kkedkjdrspk vH;kl- iq.ks%

vkn’kZ cgqO;kih f’k{k.k o la’kks/ku egkfo|ky;-

egkjk‛Vª jkT; ijh{kk ifj‛kn ¼1999½- egkjk‛Vª jkT; ijh{kk ifj‛kn vf/kfu;e

1998. eqacbZ% egkjk‛Vª ‘kklu jkti=-

egkjk‛Vª jkT; ijh{kk ifj‛kn ¼2009½- fofo/k ijh{kkfo‛k;d ekfgrh o

f’k‛;o`Ùkh ijh{kk ?kVdfugk; egÙoka’k uequk ç’uif=dk- iq.ks% egkjk‛Vª jkT; ijh{kk ifj‛kn-

egkjk‛Vª jkT; ‘kS{kf.kd la’kks/ku o izf’k{k.k ifj‛kn ¼1989½- çkFkfed f’k{k.k

vH;klØe 1988 ¼b;Ùkk 6 oh rs 8 oh ½-iq.ks% egkjk‛Vª jkT; ‘kS{kf.kd la’kks/ku

çf’k{k.k ifj‛kn-

egkjk‛Vª jkT; ’kS{kf.kd la’kks/ku o çf’k{k.k ifj‛kn ¼1989½- ‘kS{kf.kd

vkOgkukdMwu Ñrh dk;ZØekdMs- iq.ks% egkjk‛Vª jkT; ‘kS{kf.kd la’kks/ku o çf’k{k.k ifj‛kn-

17. egkjk‛Vª jkT; ‘kS{kf.kd la’kks/ku o çf’k{k.k ifj‛kn-¼26 ,fizy 2007½- lokZaxh.k ‘kS{kf.kd xq.koÙkk

fodkl dk;ZØe 2007-08 f’k{kd ekxZnf’Zkdk- iq.ks% egkjk‛Vª ‘kklu fu.kZ; Ø-la-ç-i- -

2007/(65/07½@izkf’k--5-

egkjk‛Vª ‘kklu fu.kZ; ¼13 vkWxLV 2010½- iwoZ ek/;fed o ek/;fed ‘kkGk

f’k‛;o`Ùkh ijh{kk i)rhr cny dj.ksckcr- eqacbZ% ‘kklu fu.kZ; Ø- ,l~- ih

bZ- 2010@¼48@10½@lkf’k-1-

egkjk‛Vª ‘kklu fu.kZ; ¼30 ekpZ 2009½- iwoZ ek/;fed o ek/;fed ‘kkGk

f’k‛;o`Ùkh ijh{ksP;k fo‛k; o egÙoka’kke/;s cny dj.ksckcr- eqacbZ% ’kklu fu.kZ; Ø- ,l~- ih- bZ-

2008@¼82@8½ lkf’k-1-

esJke] fnyhi Vh- ¼1980½- xMfpjksyh ftYgîkkrhy nslkbZxat rkyqD;krhy

isVxkao f’k‛;o`Ùkh dsanzke/;s f’k‛;o`Ÿkh ijh{ksrhy fo|kF;kZaph laikn.kwd deh

vlY;kP;k dkj.kkapk ‘kks/k o R;koj mik; ¼vçdkf’kr] ,e~- ,M~- çca/k½-

ukf’kd% ;’koarjko pOgk.k egkjk‛Vª eqDr fo|kihB-

eqGs] jk- ‘ka-( mekBs] fo- rq- ¼2004½- ‘kS{kf.kd la’kks/kukrhy eqyrŸos-

vkSjaxkckn% fo|k cqDl-

ikVhy] ckiwjko vkRekjke ¼2009½- lu 2005-07 vuqlwfpr tkrh] vuqlwfpr

tekrh eqykaps f’k‛;o`Ùkh ijh{kk ‘kqYd o vkosnu ‘kqYd ‘kklukus Hkj.kk dsY;kus >kysY;k xq.koÙkk ok<hpk

rqyukRed vH;kl ¼vçdkf’kr] Ñrh la’kks/ku½- eqacbZ% egkjk‛Vª çkFkfed f’k{k.k ifj‛kn-

ikVhy] yhyk ¼1976½- vktps v/;kiu- iq.ks% Jh fo|k izdk’ku-

ikVhy] ok;~- ch- ¼1972½- 1980 lkyh f’k‛;o`Ùkh ijh{ksl cl.kkÚ;k

Page 12: Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k djrkau k ¸®.kkÚ;k leL;kapk vH .... vaibhav jadhav 1.pdf · JADHAV VAIBHAV (4836-4847) JAN-FEB 2017, VOL-4/29 Page 4836 Li/kkZ ijh{ksrhy xf.krh fØ;k

SRJIS/BIMONTHLY/ BORASE JAYAVANT & DR. JADHAV VAIBHAV (4836-4847)

JAN-FEB 2017, VOL-4/29 www.srjis.com Page 4847

fo|kF;kZaP;k çxrhpk vk<kok ?ks.ks o ifj.kkedkjd mik; lqpfo.ks

¼vçdkf’kr] Ñrh la’kks/ku½- iq.ks% egkjk‛Vª jkT; ‘kS{kf.kd la’kks/ku o

çf’k{k.k ifj‛kn-

jgkVs] lans’k ikaMqjax ¼2009½- jRukfxjh ftYgîkkrhy lu 2005-07 vuqlwfpr

tkrh] vuqlwfpr tekrh fo|kF;kZaph ‘kklukdMwu Qh Hkj.kk dj.;klkBh ;kstuk lq: dssY;kus fo|kF;kZaP;k

la[;kRed o xq.kkRed cnykpk o ok<hpk

rqyukRed o fpfdRld vH;kl ¼vçdkf’kr] Ñrh la’kks/ku½-eqacbZ% egkjk‛Vª

çkFkfed f’k{k.k ifj‛kn-

lksguh] fp=k j?kqukFk ¼vkWxLV 2008½- v/;kiukph Áfrekus- iq.ks% fuR; uwru

çdk’ku-

lksgksuh] ‘k- Ñ- ¼es 2008½- ‘kS{kf.kd Vhikdks’k- iq.ks% fganqLFkku eqnz.kky;-