lingua 6 - 3dwdynamic.es · os elefantes teñen unhas orellas moi anchas e unha ... 5 copia o texto...
TRANSCRIPT
Lingua 6 PRIMARIA
Caderno primeiro trimestre
131168 Portadilla.indd 1 18/2/09 16:25:30141259 _ 0001-0048.indd 1 24/2/09 19:17:46
2
Índice
UNIDADE 1 páx. 4
Gramática: O grupo nominal
Ortografía: As maiúsculas
Vocabulario: A cociña. Palabras primitivas e derivadas
Escritura: Adaptamos textos ao destinatario
Lembro e repaso
UNIDADE 2 páx. 12
Gramática: Os demostrativos
Ortografía: Repaso da acentuación
Vocabulario: A alimentación. Os prefixos
Escritura: Describimos desde diferentes lugares
Lembro e repaso
UNIDADE 3 páx. 20
Gramática: Os posesivos
Ortografía: Acentuación de ditongos e hiatos
Vocabulario: Os sentidos. Os sufixos
Escritura: Redactamos un texto a partir de anotacións
Lembro e repaso
141259 _ 0001-0048.indd 2 24/2/09 19:17:47
3
UNIDADE 4 páx. 28
Gramática: Os numerais e os indefinidos
Ortografía: Acentuación diacrítica (I)
Vocabulario: O coidado dos rapaces. Palabras onomatopeicas
Escritura: Escribimos unha noticia
Lembro e repaso
UNIDADE 5 páx. 36
Gramática: O verbo (I)
Ortografía: Acentuación diacrítica (II)
Vocabulario: A saúde. Eufemismos e palabras tabú
Escritura: Cubrimos un impreso
Lembro e repaso
Páx. 44 Repaso trimestral
141259 _ 0001-0048.indd 3 24/2/09 19:17:48
4
1 Arrodea estas palabras seguindo a clave.
determinante substantivo complemento
◾ Forma catro grupos nominais diferentes combinando os determinantes, os substantivos e os complementos anteriores.
• •
• •
2 Risca os determinantes e os complementos que non correspondan a cada substantivo e escribe os grupos nominais resultantes.
O grupo nominal
O grupo nominal é un conxunto de palabras agrupadas arredor dun subs-tantivo que funciona como núcleo. Ademais do núcleo, o grupo nominal pode estar formado por palabras que funcionan como determinantes ou como complementos.
o meu peludo
algúns riscados
as rebuldeiras
•
aquel marabillosa
a súa derruídos
esa derruído
•
as de praia
estes verdoso
un pechados
•
os modernos
o meu antiga
esta ben pintados
•
1
o meu saia páxinas pequeno do libro curmán
nova as estes curtos pantalóns unha
o meu gato peludo
aquel castelo derruído
un paraugas verdoso
esta bicicleta antiga
o meu curmán pequeno
as páxinas do libro
estes pantalóns curtos
unha saia nova
141259 _ 0001-0048.indd 4 24/2/09 19:17:48
5
3 Subliña os grupos nominais deste texto e arrodea os núcleos.
Un xigante en perigoO elefante africano e o seu curmán asiático son os animais terrestres máis grandes que hai actualmente. Poden chegar a medir catro metros de altura e a pesar sete toneladas !Os elefantes teñen unhas orellas moi anchas e unha trompa moi flexible, que lles serve tanto para respirar coma para absorber ou coller obxectos . A pel , áspera, grosa e moi resistente, cóbrelles todo o corpo .Outro trazo característico dos elefantes son os dous cairos longuísimos que lles sobresaen da boca . Desgraciadamente, moitos elefantes son cazados polos seus cairos , xa que son de marfil , un material moi apreciado. A caza abusiva fixo que os elefantes estean en perigo de extinción.
4 Anota catro grupos nominais con determinante, núcleo e complemento para describir cada animal.
• O animal máis veloz
•
•
•
•
•
•
•
5 Completa cada oración cun grupo nominal que lle vaia ben e arrodea o núcleo.
• celebra mañá o seu aniversario.
• Hoxe, para cear, faremos
• Volvín perder
• pasan o verán na aldea dos avós.
• Miña nai levou
• son irmás xemelgas.
Resposta modelo (R.M.).
O guepardo africano
Unhas orellas pequenas
Un animal veloz
Un animal moi lento
O corpo flexible
Unha cuncha fráxil
A pel húmida
arroz caldoso con chícharos.
as chaves da casa.
Os meus tíos
as fotos da viaxe.
Estas rapazas
O meu mellor amigo
141259 _ 0001-0048.indd 5 24/2/09 19:17:51
6
As maiúsculas
1 Arrodea as maiúsculas que atopes neste texto.
O colexio!Cando soou o espertador, Uxía non se podía mover. Que sono tiña! E na cama estaba tan ben… Pero súa nai entrou dicindo:– Veña, Uxía, érguete! El non sabes que día é? Hoxe comeza o colexio!Era verdade! Uxía ergueuse dun chimpo e foi correndo vestirse e almorzar. Tiña moitas ganas de reencontrarse cos amigos da clase: Martiño, Mariña, Helena, Xoel… Ademais, non quería chegar tarde o primeiro día do curso!
◾ Localiza no texto e copia exemplos dos diferentes usos das maiúsculas.
• Inicio do texto ▶ Cando soou…
• Nomes propios ▶
• Despois de punto ▶
• Despois de interrogación ▶
• Despois de exclamación ▶
• Despois de puntos suspensivos ▶
2 Escribe as letras que faltan en maiúscula ou minúscula, segundo corresponda.
• miña miga ster é moi ímida. álle vergoña coñecer ente.
• ero que is, iguel? so non pode ser! stás eguro do que dixeches?
• oxe estrean no eatro Grande a obra « nha noite máxica». ueres r?
• o prato había atacas, eituga, un vo fritido e arne asada. ue bo!
Escríbese en maiúscula a inicial dunha palabra nos casos seguintes:
• Ao principio dun texto.
• Despois de signos que pechan oracións, como o punto (.), o signo de interrogación (?) ou o signo de admiración (!).
• Nos nomes propios de persoas, animais, lugares, etc.
• Nos títulos de libros, películas, obras teatrais, cancións, etc.
Uxía, Martiño, Mariña, Helena, Xoel.
…non se podía mover. Que sono tiña!
…que día é? Hoxe comeza o colexio!
…sono tiña! E na cama estaba tan ben…
E na cama estaba tan ben… Pero súa nai entrou…
A a E t D x
d M I E s
T U i Q
p l o c
P
H
N Q
141259 _ 0001-0048.indd 6 24/2/09 19:17:51
7
1
3 Imaxina que queres facerte socio da biblioteca municipal. Cubre o carné.
4 Inventa os nomes e adiviña de que conto tradicional fala cada un.
• leu « ».
• A regaláronlle « ».
• sacou da biblioteca « ».
5 Copia o texto poñendo en maiúscula inicial as palabras que cumpra.
O soño de antíaantía está emocionada. hoxe presenta o seu primeiro libro «historias de onte e de hoxe», na libraría papel e tinta. aínda non o pode crer! gústalle escribir contos desde que era pequena, e por finconseguiu o seu soño. agora todos saberán quen é antía castro e poderán ler os seus relatos.
Carné de socio
Apelidos
Nome Idade
Enderezo
Poboación Teléfono
Lin un contosobre unha rapaza,a súa avoa e un lobo.
Regaláronme un conto sobre unha rapaza que perde
un zapato no baile.
Saquei da bibliotecaun conto sobre unha princesa que se envelena cando morde
unha mazá.
Resposta libre (R.L.)
R.L.
R.L.
R.L.
Carapuchiña vermella
A cinsenta
Brancaneves e os sete ananiños
O soño de Antía
Antía está emocionada. Hoxe presenta o seu primeiro libro, «Historias de onte e de hoxe», na
libraría Papel e Tinta. Aínda non o pode crer! Gústalle escribir contos desde que era pequena,
e por fi n conseguiu o seu soño. Agora todos saberán quen é Antía Castro e poderán ler os seus
relatos.
141259 _ 0001-0048.indd 7 24/2/09 19:17:55
8
A cociña. Palabras primitivas e derivadas 1 Relaciona cada verbo coa súa defi nición.
◾ Escribe unha oración con cada un dos verbos anteriores.
•
•
•
•
•
2 Consulta, se che cómpre, o dicionario e explica a diferenza en cada caso.
fritir
torrar
ferver
asar
refogar
Cociñar un alimento na tixola en aceite fervendo.
Fritir lentamente en aceite ou manteiga durante algún tempo.
Cociñar un alimento con calor sen metelo en auga ou en aceite.
Poñer un alimento ao lume ata que queda queimadosuperfi cialmente.
Cocer un alimento deixándoo en auga fervendo.
prato prata
culler cullerón
R.L.
R.M.
Coa culler collemos a comida do
prato. O cullerón é máis grande
e serve para coller a sopa da pota
e botala nos pratos.
No prato poñemos a comida de cada un.
A prata é máis grande e serve para
poñer a comida na mesa, e cada persoa
colle o que quere.
141259 _ 0001-0048.indd 8 24/2/09 19:17:58
9
1
3 Escribe palabras derivadas. Como se chama o aparello ou utensilio que usamos en cada caso?
• relar ▶ • fritir ▶
• coar ▶ • escorrer ▶
• torrar ▶ • quentar ▶
4 Fíxate no elemento destacado e completa cada oración coa palabra primitiva ou derivadaque corresponda.
• Afonso, lémbrate de encher de azucre o
• Neste saleiro cabe moito
• Miña nai sempre merca a carne nesta
• Os habitantes de Lugo son os
• O peixeiro vendeume hoxe un boísimo.
5 Anota a palabra primitiva en cada caso.
• salgado, salgar, salitre ▶
• azucrado, azucreiro, azucrar ▶
• cociñeiro, cociñar, cociñeira ▶
• saboroso, saborosamente, saborear ▶
6 Risca a palabra que non derive de cada palabra primitiva. Podes consultar o dicionario.
◾ Escribe outra palabra derivada para cada grupo anterior.
florista floreiro florete florecerflor
aterrar terrestre aterrorizar terrícolaterra
solaina solitario insolación solariosol
relador
coador
torrador
fritideira
escorredoiro
quentador
azucreiro.
sal.
carnizaría.
lugueses/lucenses.
peixe
sal
azucre
cociña
sabor
R.M.
fl oraría terremoto solar
141259 _ 0001-0048.indd 9 24/2/09 19:18:00
10
Adaptamos textos ao destinatario1 Relaciona con números. Como saúda Paulo?
◾ Explica por que unhas veces Paulo emprega o tratamento familiar (de ti) e, outras, o de cortesía (de vostede).
2 Paulo mira a tele con seu pai. Le o que di o presentador. Os piñóns son moi nutritivos. Non obstante, inxerir
moitos pode resultar indixesto. Se non queren sufrir unha
indixestión, deben mastigalos pouco a pouco.
◾ O pai explícalle a Paulo o que dixo o cociñeiro. Redacta o texto anterior empregando o tratamento de ti e cambiando as palabras e expresións destacadas por estas.
teñen moito alimento •empacharte •pesado •comer •Pero
Dixo que os piñóns
1 2 3
R.M.
Paulo trata de ti as persoas que coñece e coas que ten confi anza (os familiares e os amigos).
Trata de vostede as persoas maiores para demostrarlles respecto.
teñen moito alimento. Pero comer moitos pode resultar pesado.
Se non queres empacharte, debes mastigalos pouco a pouco.
141259 _ 0001-0048.indd 10 24/2/09 19:18:03
11
1
Lembro e repaso 1 Localiza os grupos nominais de cada oración e analízaos
coma no exemplo.
• A miña irmá pequena quere un gato negro.
det. det. núcleo complemento
• Os tres irmáns teñen os cabelos castaños.
• Esta película estreouse a semana pasada.
• Unhas rapazas estranxeiras alugaron a casa da praia.
2 Arrodea as palabras que teñen que levar maiúscula e copia as oracións corrixidas.
• vamos xoán! avíate, que chegamos tarde.
• coñeces os meus fillos? este é xacobe e este, brais .
• cada vez que chove, henrique di que lle senta mal nos ósos.
• o tío xosé levounos ao cine a ver « perdidos no espazo».
3 Escribe dúas palabras derivadas en cada caso.
toxo ,
azucre ,
froita ,
carne ,
caixa ,
papel ,
1
det. det. núcleo det. núcleo complemento
det. núcleo det. núcleo complemento
det. núcleo complemento det. núcleo complemento
det. núcleo complemento
Vamos, Xoán! Avíate, que chegamos tarde.
Coñeces os meus fi llos? Este é Xacobe e este, Brais.
Cada vez que chove, Henrique di que lle senta mal nos ósos.
O tío Xosé levounos ao cine a ver «Perdidos no espazo».
toxal toxeira azucreiro azucrado
froiteiro froitaría carniceiro carnizaría
caixeiro caixón papelaría papeleira
141259 _ 0001-0048.indd 11 24/2/09 19:18:04
12
Os demostrativos
Os demostrativos son as palabras que sinalan seres ou obxectos indicando a distancia que hai entre estes e a persoa que fala.
Os demostrativos clasifícanse en tres grupos, segundo expresen proxi-midade, distancia media ou afastamento.
1 Arrodea os demostrativos que atopes neste texto.
Unhas boas indicacións–Sabela, lembra que temos que levar esta solicitude ao concello. Ti sabes onde está?–Non, pero espera, preguntarémosllelo a estes señores. Oian, por favor, poderían dicirnos onde está o concello?–Si, claro… É aquel edificio do outro lado da praza, pero agora non se pode cruzar por aquí porque están en obras. Sigan por este atallo e, cando cheguen a esas esculturas que se ven, collan a avenida da esquerda, e cando poidan xiren outra vez á esquerda. Deseguida verán o concello ao final da rúa.–Graciñas!–De nada.
◾ Copia os demostrativos que subliñaches e analízaos coma no modelo.
• esta ▶ demostrativo de proximidade, feminino, singular
• ▶
• ▶
• ▶
• ▶
2 Completa o cadro cos demostrativos do texto anterior e os que falten.
2
SINGULAR PLURAL
Masculino Feminino Neutro Masculino Feminino
Proximidade
Distancia media
Afastamento
Oficina Turismo
estes demostrativo de proximidade, masculino, plural
aquel demostrativo de afastamento, masculino, singular
este demostrativo de proximidade, masculino, singular
esas demostrativo de distancia media, feminino, plural
este esta isto estes estas
ese esa iso eses esas
aquel aquela aquilo aqueles aquelas
141259 _ 0001-0048.indd 12 24/2/09 19:18:04
13
3 Copia estas oracións realizando os cambios que se indican en cada caso.
• Aquel home do sombreiro vive no mesmo edificio ca min. ▸ FEMININO
Aquela muller do sombreiro vive no mesmo edificio ca min.
• Estas lobas chegaron hoxe mesmo ao zoolóxico. ▸ MASCULINO
• Por favor, pásame ese libro que tes ao lado. ▸ PLURAL
• Este velliño sempre lles relata contos aos rapaces. ▸ FEMININO
• Sempre fago os deberes con estas compañeiras. ▸ SINGULAR
• Meu irmán é amigo daquela moza. ▸ PLURAL
4 Cubre os ocos deste texto cos demostrativos axeitados.
A excursión á montaña
Desde cume onde nos atopamos pódese
ver toda a comarca. aldea de aquí adiante
é Golmar, e pequena que hai en segundo
termo é Eirixe. Se te fixas, á beira serra
nevada de alá lonxe, podes ver a aldea da Barcia,
e aldea que ten á dereita é O Castro.
Verdade que é unha paisaxe preciosa?
5 Escribe catro oracións que conteñan demostrativos.
•
•
•
•
Estes lobos chegaron hoxe mesmo ao zoolóxico.
Por favor, pásame eses libros que tes ao lado.
Esta velliña sempre lles relata contos aos rapaces.
Sempre fago os deberes con esta compañeira.
Meu irmán é amigo daquelas mozas.
este
daquela
Esta
esa
aqueloutra
R.L.
141259 _ 0001-0048.indd 13 24/2/09 19:18:04
14
1
5
4
2
3
6
Repaso da acentuación
As palabras acentúanse graficamente atendendo aos criterios seguintes.
Sílaba tónica Regra
Agudas Última
Levan acento gráfico cando rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s ou en vogal + ns. Non levan acento gráfico as agudas rematadas en ditongo decrecente (ei, oi, au…) seguido ou non de n ou s, nin as monosílabas.
Graves Penúltima
Levan acento gráfico cando rematan nunha consoante distinta de -n ou -s, nun grupo consonántico distinto de ns ou nun ditongo decrecente.
Esdrúxulas Antepenúltima Levan acento gráfico sempre.
1 Resolve o encrucillado coas palabras agudas. Ponlles acento gráfico ás que o precisen.
2 Ponlles acento gráfico ás seguintes palabras esdrúxulas e despois escríbeas en singular.
• tuneles ▶ • habiles ▶
• debiles ▶ • calices ▶
S O F Á
L E Ó N S
C O M P Á S
D
túnel
débil
hábil
cáliz
P A R A S O L
N
C A M I Ó N
D
R
2
3
4
5
1
6
´
´
´
´
141259 _ 0001-0048.indd 14 24/2/09 19:18:09
15
2
PARÍS
3 Escribe o lugar de onde son estas persoas. Fíxate en se levan ou non acento gráfico.
• os parisienses ▶ • os coruñeses ▶
• os ferroláns ▶ • os africanos ▶
• os gaditanos ▶ • os americanos ▶
• os lugueses ▶ • os lancaraos ▶
• os belgas ▶ • os lalinenses ▶
• os alemáns ▶ • os canadenses ▶
◾ Clasifica os nomes dos lugares anteriores segundo sexan palabras agudas, graves ou esdrúxulas.
AGUDAS ▶
GRAVES ▶
ESDRÚXULAS ▶
4 Ponlles acento gráfico ás palabras que deban levalo.
Unha festa típica
Hai unha festa na parte vella da cidade. Habera musica, desfile de mascaras
e postos con doces tipicos da bisbarra. As autoridades recomendan non acudir
co automobil: o máis facil sera empregar o transporte publico.
5 Acentúa as palabras que cumpra nestas oracións.
• Cando rebentou o pneumatico, o condutor do camion puxose nervioso.
• A construcion das piramides de Exipto pareceme labor moi dificil.
• Na excursion do ano pasado visitaramos o crater dun volcan inactivo.
• O meu amigo Nestor traballa na nova fabrica de pantalons.
• Mariña, sabes o numero de telefono do teu curman Cesar?
París
Ferrol
Cádiz
Lugo
Bélxica
Alemaña
A Coruña
África
América
Láncara
Lalín
Canadá
´ ´ ´
París Ferrol
Lalín Canadá
Cádiz Lugo
Alemaña A Coruña
Bélxica África
Láncara América
´
´ ´ ´ ´
´ ´ ´
´ ´ ´ ´
´ ´ ´
´ ´ ´
´ ´ ´ ´
141259 _ 0001-0048.indd 15 24/2/09 19:18:11
16
A alimentación. Os prefixos1 Enche cada oco do texto coa palabra axeitada.
Unha clase diferente
Hoxe viñeron uns dietistas ao colexio a explicarnos como debe ser unha
sa. Recomendáronnos que comamos moita froita
e verdura para obter e minerais. Tamén nos dixeron
que hai que comer peixe e carne porque teñen .
Ademais, aconselláronnos que non abusemos dos alimentos
. Tamén aprendemos que non é comer
a miúdo hamburguesas e pasteis, porque poden provocar colesterol
e sobrepeso. En definitiva, foi unha charla moi interesante, e ao final
convidáronnos a uns zumes de laranxa boísimos!
2 Escribe un texto en que expliques o que comes nas cinco comidas do día.
Cara ás oito, para almorzar, tomo
Ás once, para no patio do colexio
3 Consulta o dicionario se che cómpre e explica cal é o significado das palabras ou expresións en negra.
• Explícalle ben como ten que facer o traballo. Dállo ben mastigado ou non saberá facelo.
• O seu equipo perdeu e está de mal humor. Non pode dixerir as derrotas!
• Xulio di que ten un oso no xardín da súa casa, pero eu non trago nada do que di.
vitaminas • precociñados • proteínas • saudable • dieta
dieta
vitaminas
proteínas
saudable precociñados
R.L.
Facilítalle o traballo, déixallo moi claro, explícallo con moita sinxeleza.
No pode soportar as derrotas, non sabe perder, non o acepta.
Non o creo, non me fío do que di.
141259 _ 0001-0048.indd 16 24/2/09 19:18:12
17
2
4 Subliña as palabras que conteñan o prefixo re-, que significa ‘volver a’.
◾ Escolle tres das palabras que subliñaches e escribe oracións.
•
•
•
5 Enche os ocos destas palabras cos prefixos sub-, super- ou pre-, segundo corresponda.
• mercado • solo • visión • fabricado
• terráneo • heroe • sónico • xuízo
• dición • poder • campión • delegado
• marino • dotado • cociñado • director
◾ Escribe oracións con palabras anteriores que conteñan o prefixo indicado.
sub-
super-
pre-
6 Explica o significado de cada palabra e arrodea o prefixo que contén.
• contraindicado ▶
• antinéboa ▶
• insoportable ▶
• sobrepeso ▶
• desordenado ▶
• extraterrestre ▶
• vicepresidente ▶
receita requentar rebotar recoñecer regular
reencontrar recipiente refacer resto reimprimir
repintar retocar remarcar rectángulo repasar
super sub super
super supersub
super sub
presuper
pre
sub
pre
pre
sub
sub
R.L.
Que non está indicado, que resulta prexudicial, sobre todo nunha enfermidade.
Luz do coche que se utiliza cando hai néboa.
Que non se pode soportar.
Peso excesivo para a estatura dunha persoa.
Que non ten orde.
De fóra da Terra e a súa atmosfera; ser que habita noutros mundos.
Persoa que axuda ao presidente e, cando cómpre, substitúeo.
R.L.
141259 _ 0001-0048.indd 17 24/2/09 19:18:12
18
Describimos desde diferentes lugares1 Le esta descrición.
Ribeira desde a montañaEu vivo na parte vella de Ribeira, preto da serra. Pola mañá, encántame abrir a ventá e oír como cantan os paxaros. Tamén me gusta percibir o aroma de romeu e lavanda, e mirar cara abaixo. Desde aquí vexo, en primeiro termo, o barrio antigo e a igrexa. Un pouco máis abaixo, en segundo termo, está a parte nova da vila, que chega deica a praia. Alí hai edificios altos e un paseo marítimo moi bonito.Ao fondo vexo o mar coas barcas dos mariñeiros e algúns barcos grandes e tamén o outeiro da ermida, á esquerda. É unha paisaxe preciosa!
2 Agora imaxina que estás na ermida de Ribeira. Redacta a descrición da paisaxe que ves.
Ten en conta estes detalles:• En primeiro termo ves a praia e o paseo marítimo. Como é? Que olores percibes?
Que ruídos oes?• Que ves en segundo termo? E ao fondo?• Que impresión xeral che produce a paisaxe?
Ribeira desde a ermida
R.M.
Hoxe viñemos merendar á ermida de Ribeira. Está nun outeiro, ao lado do mar. Desde aquí
vese, en primeiro termo, a praia da vila e o paseo marítimo. Cheira a sal e oímos os cantos
das gaivotas, e tamén os ruídos dos coches que van
polo paseo. Un pouco máis atrás, en segundo termo, vense
os edifi cios altos da parte nova de Ribeira, preto do paseo.
E detrás de todo, subindo cara arriba pola serra, está a parte
vella da vila, coas casas brancas de tellados vermellos
e a igrexa. O conxunto resulta moi bonito. Podería pasar
horas mirándoo!
141259 _ 0001-0048.indd 18 24/2/09 19:18:13
19
12
Lembro e repaso1 Escribe o demostrativo que lle corresponde a cada descrición.
• Demostrativo de proximidade, feminino, singular ▶
• Demostrativo de afastamento, feminino, plural ▶
• Demostrativo de distancia media, feminino, singular ▶
• Demostrativo de proximidade, masculino, plural ▶
◾ Escribe unha oración con dous dos demostrativos anteriores.
•
•
2 Ponlles acento gráfico ás palabras que deban levalo e clasifícaas.
AGUDAS • • •
• • •
GRAVES • • •
• • •
ESDRÚXULAS • • •
• • •
3 Escribe tres oracións que leven cada unha polo menos unha palabra aguda, grave e esdrúxula.
exame reves numero hotel timida matematico
fraxil curmans ciencia dificil biceps musica
sofa circulo microfono tractor lapis iman
esta
aquelas
esa
estes
R.L.
´
sofá curmáns tractor
revés hotel imán
exame ciencia bíceps
fráxil difícil lapis
círculo micrófono tímida
número matemático música
´ ´ ´ ´
´ ´ ´ ´
´ ´ ´ ´
R.L.
141259 _ 0001-0048.indd 19 4/3/09 10:10:12
20
Os posesivos
Os posesivos son as palabras que acompañan o substantivo e expresan a quen pertence o ser ou o obxecto que este substantivo designa.
Os posesivos indican a persoa gramatical e se o posuidor é un ou máis dun.
Os posesivos poden funcionar como determinantes, como complementos ou como núcleos do grupo nominal.
1 Subliña todos os posesivos que atopes neste texto.
O agasallo de SélimaEste verán, a miña amiga Sélima pasou as vacacións en Marrocos, onde vive a súa familia. E en setembro, o primeiro día de colexio, levou á nosa clase unha morea de pasteliños de mel e sementes, e explicounos: –Meu avó fixo estes doces e díxome que podía collelos e darllos a quen eu quixese. Como vós sodes os meus amigos, tráiovolos para que os probedes e, se vos gustan, os levedes tamén ás vosas casas.Que idea máis boa a de Sélima! E que pasteliños máis saborosos os de seu avó!
2 Observa o exemplo e analiza os posesivos que subliñaches no texto anterior.
• miña ▶ 1.ª persoa, feminino, singular, un posuidor
• ▶
• ▶
• ▶
• ▶
• ▶
• ▶
◾ Escolle un dos posesivos anteriores en singular e outro en plural e escribe oracións.
•
•
3
súa 3.ª persoa, feminino, singular, un posuidor
nosa 1.ª persoa, feminino, singular, varios posuidores
meu 1.ª persoa, masculino, singular, un posuidor
meus 1.ª persoa, masculino, plural, un posuidor
vosas 2.ª persoa, feminino, plural, varios posuidores
seu 3.ª persoa, masculino, singular, un posuidor
R.L.
141259 _ 0001-0048.indd 20 24/2/09 19:18:14
21
3 Completa estas oracións cos posesivos axeitados.
• Teño tres irmáns: Pedro, Henrique e Clara; son irmáns e irmá.
• A Alberte regaláronlle unha buxaina e un balón; son a buxaina
e o balón.
• Sabela, tes un hámster e dúas tartarugas; son o hámster
e as tartarugas.
• Ana e mais eu inventamos un chiste e unhas adiviñas; son o chiste
e as adiviñas.
• Vós trouxestes un parchís e unhas bólas; son o parchís e as bólas.
4 Subliña os posesivos que atopes e indica a función: determinante, complemento ou núcleo do sintagma nominal.
• A súa casa é máis grande ca a miña.
• Súa nai e a miña son amigas desde que eran pequenas.
• Estas rapazas son curmás túas? Eu pensaba que eran as túas amigas.
5 Escribe oracións empregando posesivos que cumpran as condicións indicadas.
1.ª persoa, un posuidor, masculino, singular, núcleo do sintagma nominal
3.ª persoa, varios posuidores, feminino, plural, determinante
2.ª persoa, un posuidor, masculino, plural, complemento
meus miña
seu
súa
túas
teu
nosas
noso
vosasvoso
determinante núcleo
determinante núcleo
complemento determinante
Equivoqueime; o abrigo que collín non é o meu.
Sabela e Uxía enfadáronse coas súas amigas.
Viñeron buscarte uns amigos teus.
141259 _ 0001-0048.indd 21 24/2/09 19:18:15
22
Acentuación de ditongos e hiatos
• Un ditongo é a unión dunha vogal aberta (a, e, o) máis unha vogal pechada (i, u) que se pronuncian nunha mesma sílaba. Os ditongos seguen as regras xerais de acentuación e o acento gráfico ponse so-bre a vogal pechada (náufrago).
• Os hiatos están formados por dúas vogais que están xuntas, pero que se pronuncian en dúas sílabas distintas. Se son dúas vogais abertas, seguen as regras xerais (deán). Se a vogal pechada é tónica e a vogal aberta é átona, levará sempre acento gráfico na vogal pechada (fío, rúa).
• Cando aparecen xuntas as dúas vogais pechadas (i, u), se a tónica é a segunda vogal, forman un hiato e acentúanse (ruído). Se a tónica é a primeira vogal, forman un ditongo e non se acentúa (viviu).
1 As seguintes palabras teñen hiato ou ditongo e seguen as regras xerais de acentuación. Ponlles acento gráfico ás que o precisen e despois cópiaas onde lles corresponda.
AGUDAS • • •
• • •
GRAVES • • •
• • •
ESDRÚXULAS • • •
• • •
2 Arrodea as palabras do exercicio anterior segundo a clave.
coartada aereo Xoan ademais beisbol farmaceutico
gardians pasteis solteiro aureo caotico bocois
nautico maceira axouxere moeda Noa noies
Teñen ditongo Teñen hiato
gardiáns Xoán bocois
pasteis ademais noiés
coartada solteiro béisbol
maceira moeda Noa
náutico axóuxere caótico
aéreo áureo farmacéutico
´ ´ ´ ´
´ ´ ´
´ ´ ´
141259 _ 0001-0048.indd 22 24/2/09 19:18:15
23
3
3 Ponlles acento gráfico ás palabras que cumpra e clasifícaas.
TEÑEN HIATO • • •
• • •
TEÑEN DITONGO • • •
• • •
4 Escribe os seus nomes. Fíxate en se levan ou non acento gráfico.
5 Escribe unha palabra que conteña cada hiato. Despois escribe unha oración con cada palabra. Podes usar o dicionario se che cómpre.
í-a ▶
ú-a ▶
u-í ▶
o-í ▶
a-ú ▶
raiña oidotriunfocircuito
animais cafeinamadeiratesouro
beirarrua diurnodespoispartiu
raíña circuíto oído
cafeína beirarrúa diúrno
triunfo animais tesouro
madeira partiu despois
´ ´ ´
´
´ ´
baúl sandía cafeteira saia
día. O vinte e catro de abril é o día do meu aniversario.
rúa. Xoán vive na Rúa do Vilar, en Santiago de Compostela.
remuíño. Nesas calellas da zona vella o aire fai remuíños e rompe os paraugas.
oído. A pesar da súa avanzada idade, aínda conserva un oído excelente.
saúde. Éche ben certo que o importante é ter saúde.
R.M.
141259 _ 0001-0048.indd 23 4/3/09 10:10:17
24
Os sentidos. Os sufixos1 Ponlle nome a cada personaxe e explica o que fai empregando estes verbos.
ulir tocar probar escoitar mirar
1
2
3
4
5
2 Copia xuntas as palabras que se refiren ao mesmo sentido.
vista • • •
oído • • •
olfacto • • •
gusto • • •
tacto • • •
oír • observar • sabor • caricia • mirada • perfume • palpar • aloumiñar
escoitar • ulir • ver • degustar • cheirar • lamber • ruído
1
2
3
4
5
R.M.
Alberte e Martiño miran os monicreques.
Rosa escoita o que lle di a súa neta.
Carme ole o perfume dunha botelliña.
Mariña toca a cabeza do burro.
Francisco proba os churros que mercou o seu fillo.
observar mirada ver
oír escoitar ruído
perfume ulir cheirar
sabor degustar lamber
caricia palpar aloumiñar
141259 _ 0001-0048.indd 24 24/2/09 19:18:19
25
3
3 Utiliza o sufixo -ez ou -eza para formar derivados destas palabras. Utiliza o dicionario.
• destro ▶ destreza • rico ▶
• escaso ▶ • estúpido ▶
• pobre ▶ • tímido ▶
• honrado ▶ • maduro ▶
◾ Observa as palabras anteriores e marca a opción correcta en cada caso.
• As palabras primitivas son verbos adxectivos substantivos
• As palabras co sufixo -ez/-eza son verbos adxectivos substantivos
4 Escribe o verbo que responde a cada definición, a partir da palabra destacada.
• Deixar limpo ▶ • Facer un cálculo ▶
• Dar un golpe ▶ • Facer o camiño ▶
• Botar semente ▶ • Poñer un rótulo ▶
• Dar alimento ▶ • Seguir un rastro ▶
◾ Responde. Que terminacións utilizaches para formar os verbos anteriores? e
5 Escribe nomes de profesións que conteñan os sufixos propostos.
-ista
-eiro/-eira
-ólogo/-óloga
-dor/-dora
◾ Escribe unha oración cun nome de cada grupo.
•
•
•
•
escaseza
pobreza
honradez
riqueza
estupidez
timidez
madurez/madureza
limpar
golpear
sementar
alimentar
calcular
camiñar
rotular
rastrear
xornalista zapateiro biólogo maquilladora
equilibrista enfermeira psicóloga mariscadora
electricista panadeira odontólogo mergullador
R.L.
-ar -ear.
141259 _ 0001-0048.indd 25 24/2/09 19:18:19
26
Redactamos un texto a partir de anotacións1 Con motivo da Semana Cultural, todos os alumnos do centro participaron nunha festa de disfraces.
Le as notas que colleu Mariña.
A festa de disfraces foi o venres pola tarde, no patio
do colexio. Había
•Lugar e data: patio do colexio, venres pola tarde.
•Había chocolate e bombóns e refrescos.•Disfraces: pallasos (moi simpáticos),
astronautas (non me gustan nada), leóns, piratas, romanos, flores... Os mestres van de fantasmas, con sabas e cadeas. Fan moito ruído.
• O mellor: o disfrace de Carlos, de robot, con caixas de cartón e tapóns de botella de plástico.
•O peor: choquei cun alumno de 4.º e houben caer dentro da pota de chocolate.
2 Mariña quérelle explicar como foi a festa a Martiño, que non foi porque estaba enfermo. Redacta un texto narrativo a partir das súas notas.
chocolate, bombóns e refrescos para
merendar e todos ían disfrazados: había uns de pallaso que
eran moi simpáticos, e tamén había flores, leóns, piratas,
romanos… Os mestres vestíronse de fantasma e facían moito
ruído coas cadeas. Ademais, había astronautas, pero non
me gustaron nada. En cambio, o disfrace de robot de Carlos,
feito con caixas de cartón e tapóns de plástico, encantoume.
Distraínme tanto mirando para el que choquei cun alumno
de 4.º e houben de caer dentro da pota de chocolate!
R.M.
141259 _ 0001-0048.indd 26 24/2/09 19:18:20
27
3
Lembro e repaso1 Completa estas oracións cos posesivos axeitados.
• Eu teño un irmán; é meu irmán.
• Ela vive nunha casa; é casa.
• Ti tes dúas curmás: son curmás.
• Ela ten tres sobriños; son sobriños.
• Eu teño dúas fillas; son fillas.
• Ti tes un tío; é tío.
2 Copia as oracións poñendo os acentos gráficos que cumpra.
• Oin que maña o avo ia ao muiño despois de comer.
• O piloto sufriu moito, pero conseguiu o triunfo nese circuito.
• Candido e Uxia sairon hai media hora á rua.
• Xoan non toma cafe porque lle fai mal a cafeina.
• As duas curmas estudan para seren farmaceuticas.
3 Arrodea os sufixos que atopes nestas palabras. Se algunha palabra non ten sufixo, ríscaa.
escultor ladobólaescaseza
beleza pintorapanadeirodesfacer
vista bardentistabromear
a súa
as túas
os seus
as miñas
o teu
Oín que mañá o avó ía ao muíño despois de comer.
O piloto sufriu moito, pero conseguiu o triunfo nese circuíto.
Cándido e Uxía saíron hai media hora á rúa.
Xoán non toma café porque lle fai mal a cafeína.
As dúas curmás estudan para seren farmacéuticas.
141259 _ 0001-0048.indd 27 24/2/09 19:18:20
28
Os numerais e os indefinidos
Os numerais son palabras que expresan cantidade ou orde de forma precisa. Poden ser cardinais ou ordinais.
Os indefinidos son palabras que expresan cantidade ou existencia de xeito impreciso.
4
1 Enche os ocos destas oracións con numerais.
• Cada día ten horas.
• Agora mesmo, ti tes anos.
• Novembro é o mes do ano.
• As persoas teñen dedos en cada man.
• O xoves é o día da semana.
• Nos xogos olímpicos, a medalla de bronce é para o
clasificado.
◾ Clasifica os numerais que empregaches nas oracións anteriores.
ORDINAIS
CARDINAIS
2 Completa a táboa cos numerais cardinais e ordinais que che pedimos.
CARDINAL ORDINAL
1
2
3
4
5
6
7
CARDINAL ORDINAL
8
9
10
20
50
70
90
vinte e catro
once/doce
undécimo
cinco
cuarto
terceiro
undécimo cuarto terceiro
vinte e catro once/doce cinco
un primeiro
dous segundo
tres terceiro
catro cuarto
cinco quinto
seis sexto
sete sétimo
oito oitavo
nove noveno
dez décimo
vinte vixésimo
cincuenta quincuaxésimo
setenta septuaxésimo
noventa nonaxésimo
141259 _ 0001-0048.indd 28 24/2/09 19:18:21
29
3 Arrodea as palabras que sexan indefinidos.
• escala • tanta • cinco • ningún
• moitas • verde • corría • abondos
• persiana • algunha • calquera • sétimo
◾ Enche os ocos cos indefinidos que arrodeaches.
• Quería comer un bombón da caixa, pero non quedaba
• Fun ao circo vez, pero meu irmán non foi nunca.
• Hoxe en día, rapaz sabe manexar o ordenador.
• O que máis me gusta do parque é que hai
árbores.
• Creo que non hai bocadillos para todos os rapaces.
• Vai calor que non se pode camiñar pola rúa.
4 Subliña os indefinidos que estean mal e copia as oracións corrixidas.
• Calquer día collo o autobús e doulle unha sorpresa aos avós.
• Esta noite virán cear algún dos amigos de meus pais.
• Ningún aula pode quedar sen os adornos de Nadal.
• Fixo os deberes sen axuda algunha.
5 Responde empregando indefinidos. Mira de non repetir ningún.
• Cantos libros liches?
• Cantos xogos coñeces?
• Canto diñeiro che queda?
• Cantos amigos tes?
ningún.
calquera
moitas
abondos
tanta
Calquera día collo o autobús e doulle unha sorpresa aos avós.
Esta noite virán cear algúns dos amigos de meus pais.
Ningunha aula pode quedar sen os adornos de Nadal.
Fixo os deberes sen axuda ningunha.
R.L.
algunha
141259 _ 0001-0048.indd 29 24/2/09 19:18:22
30
Acentuación diacrítica (I)
O acento diacrítico úsase para diferenciar unha palabra doutra que ten a mesma forma pero distinto significado. Moitas veces, as palabras con acen-to diacrítico tamén teñen pronuncia diferente. Por exemplo, as palabras oso e óso diferéncianse na escrita só polo acento gráfico, pero teñen significados e pronuncias diferentes: oso é un animal, e óso é unha peza do esqueleto. O acento diacrítico lévao a palabra que se pronuncia con vogal aberta.
As formas verbais con acento diacrítico consérvano cando van seguidas dun pronome persoal: Dáme pena que te vaias.
1 Completa o cadro coas palabra do recadro.
póla • fora • vés • te • bésta • oso • cómpre • bola • té • ven • pé • besta • présa
fóra • cómpren • ves • bóla • compre • óso • pe • vén • compren • pola • presa
Levan acento diacrítico Non levan acento diacrítico
▶ ‘arma’ ▶ ‘animal’
▶ ‘esfera’; ‘pelota’ ▶ peza de pan
▶ ‘é necesario’ ▶ ‘merque’
▶ ‘son necesarios’ ▶ ‘merquen’
▶ adverbio de lugar ▶ verbo ser ou ir
▶ ‘parte do esqueleto’ ▶ ‘animal’
▶ ‘parte do corpo’ ▶ nome de letra
▶ ‘rama’ ▶ ‘galiña’; contracción por + a
▶ ‘apuro’ ▶ ‘encoro’; ‘prendida’; ‘presada’
▶ ‘infusión’ ▶ nome de letra
▶ 3.ª pers. sing. pres. de vir ▶ 3.ª pers. plural pres. de ver; imperativo de vir
▶ 2.ª pers. sing. pres. de vir ▶ 2.ª pers. sing. pres. de ver
2 Pronuncia as parellas de palabras do cadro e contesta.
• Soan igual as vogais tónicas en cada unha das parellas?
• Como é a pronuncia da vogal tónica nas palabras que levan acento gráfico?
• Como é a pronuncia da vogal tónica nas palabras que non levan acento gráfico?
• Cal é a palabra que leva o acento gráfico en cada parella?
bésta besta
bóla bola
cómpre compre
cómpren compren
fóra fora
óso oso
pé pe
póla pola
présa presa
té te
vén ven
vés ves
Non.
Aberta.
Pechada.
A que se pronuncia aberta.
141259 _ 0001-0048.indd 30 24/2/09 19:18:22
31
4
3 Marca a palabra axeitada en cada caso.
◾ Escribe unha oración con cada unha das palabras que non marcaches.
•
•
•
•
4 Acentúa as palabras destacadas que o precisen.
• Ves ao teatro ou ves o documental na casa.
• Vin unha pola pola pola dun carballo.
• Non te lembraches de botarlle azucre ao te.
• Os excursionistas teñen presa por chegaren á presa a bañarse.
• Compre que tomemos moito calcio para termos uns osos fortes e sans.
5 Completa cada oración coa palabra axeitada.
Pan.
bóla bola
Galiña.
póla pola
Animal salvaxe.
óso oso
Arma antiga.
bésta besta
FOTO PELÍCULA
• Elas desde a bancada que Antón coxeando ata a meta.
• Roi dixo que ao cine, pero logo soubemos que quedara .
• Se non che gusta o , non preocupes, que preparo café.
• que a xente moito para estimular a economía.
vén ven
fóra fora
té te
cómpre compre
A femia do cabalo é a besta ou egua.
Gústame moito xogar ás bólas no recreo.
A pega fi xo o niño na póla do carballo.
Con esta néboa o avó quéixase dos ósos.
R.M.
´
´
´
´
´ ´
ven vén
fora fóra
té te
Cómpre compre
141259 _ 0001-0048.indd 31 4/3/09 10:10:26
32
O coidado dos nenos. Palabras onomatopeicas1 Indica a que meniño da gardaría corresponde cada adxectivo.
aburrido
entretida
adormecido
famenta
celosa
contento
2 Ordena as letras e obterás os nomes destes obxectos.
◾ Describe o que pasa na imaxe empregando as palabras anteriores.
T O A N R R B E C E A P A P
A X R E X Ó E U R E I B O B A B R Ó E I B N
1
5
2
3
6
Ueeeee!
4
2
4
3
1
6
5
TRONA BERCE PAPA
BIBERÓNBABEIROAXÓUXERE
O bebé do berce toma o biberón. Mentres tanto,
o pai intenta darlle a papa a outro bebé que leva
babeiro e está sentado na trona. O pai quere
distraelo movendo o axóuxere, pero o bebé chora
porque non quere comer.
R.M.
141259 _ 0001-0048.indd 32 24/2/09 19:18:33
33
4
3 Relaciona cada son co substantivo e co verbo correspondente.
◾ Consulta, se che cómpre, o dicionario e completa estas oracións coa forma axeitada dos verbos anteriores.
• Cando bañamos o irmanciño, acabo mollada porque lle gusta
moito na bañeira.
• Oístes como o vento esta noite?
• Meus pais para non espertar o meniño.
• Co tremor de terra non falaba ninguén; só se oía
como os pratos e os vasos.
4 Escribe unha oración co verbo que corresponde ao berro de cada animal.
•
•
•
•
5 Explica cando utilizas estas onomatopeas.
Ai!
Achís!
Xiiii!
Zzzzuu! tintín zoar
chop-chop chapuzadura bisbar
tin-tin zunido chapuzar
bis-bis bisbeo tintinar
Pío, pío!
Cacaracá!
Croá, croá!
Beee!
chapuzar
zoaba
bisbaban
tintinaban
R.M.
Cando caio e me manco.
Cando espirro.
Cando pido silencio.
R.M.
Oíches como bean as ovellas?
Esta mañá espertei porque os paxaros piaban moi forte.
As ras croan na pucharca da Regueira.
As galiñas cacarexan cando se achega alguén coa comida.
141259 _ 0001-0048.indd 33 24/2/09 19:18:34
34
Escribimos unha noticia1 Le este diálogo e subliña segundo o código.
–Ola, Cibrán! Onde vas con tanta présa?–Ola, Ana! Teño que escribir unha noticia para o xornal do colexio.–Unha noticia? Que pasou?–A nai de Roi Ferreiro, o de 6.º B, tivo trixemelgos.–Trixemelgos? E iso que é?–Son tres bebés. Naceron antonte no Hospital Comarcal.–Miña nai! –Alucinante, non si? Tres meniños! Imaxina se se botan a chorar os tres á vez… –E que cantidade de cueiros necesitarán!–Pois mira, Roi contoume que o alcalde dixo que non se preocupen por iso. O concello daralle todos os cueiros que cumpra. E agora voume redactar a noticia, que o xornal sae esta tarde. Deica logo!–Aburiño, Cibrán!
2 Redacta a noticia para o xornal coma se foses Cibrán. Non esquezas incluír un bo titular e todos os datos anteriores.
XORNAL DO COLEXIO 23 de novembro de 2010
Os pais de Roi e os trixemelgos
azul amarelo
verde
morado
R.L.
141259 _ 0001-0048.indd 34 24/2/09 19:18:37
35
4
Lembro e repaso1 Le este texto e clasifica as palabras destacadas.
Un xantar familiarA miña familia sempre xanta na casa da avoa o terceiro domingo de cada mes. Somos bastante xente: entre tíos, tías, sobriños e irmáns somos vinte convidados! Sorte que a avoa fai sempre dúas paellas de arroz ben grandes para que ninguén quede con fame, e hai tres ou catro lambóns que repiten de todo.Con tanta xente, o xantar resulta divertidísimo, pero hai moito que fregar. Agora ben, tamén o temos solucionado e, como hai moitos voluntarios, acabamos deseguida. Hai bastantes mans para enxaboar, limpar e enxaugar a louza e deixar a cociña moi limpa: exactamente corenta e dúas mans!
2 Localiza no texto oito palabras que teñen que levar acento diacrítico, pónllelo e cópiaas abaixo.
Unha clase ao aire libreA semana que ven imos dar a clase de Coñecemento fora da aula, sempre e cando cumpramos dúas condicións: que nos portemos ben e, ademais, que saibamos todos os nomes dos osos que forman o esqueleto humano. Compre que me refuxie toda a fin de semana na cabana que teño na pola da árbore e non saír ata saber ben a lección. Teño que darme presa, se non, non vou dar pe con bola!
• • • •
• • • •
◾ Escolle dúas das palabras que copiaches e escribe oracións.
•
•
NUMERAIS INDEFINIDOS
terceiro vinte
dúas tres
catro corenta e dúas
cada bastante
ninguén tanta
moitos bastantes
vén ósos póla pé
fóra cómpre présa bóla
´´
´´
´´ ´
´
R.L.
141259 _ 0001-0048.indd 35 24/2/09 19:18:38
36
O verbo (I)
Os verbos son as palabras que expresan accións ou estados e os sitúan no tempo.
Cada verbo ten moitas formas verbais. O conxunto de todas as formas dun verbo é a súa conxugación.
Todas as formas verbais constan de raíz e desinencia.
5
1 Le este texto fixándote nas palabras destacadas.
O labor do tíoO tío de Brais, que é médico, traballa para unha ONG. Onte recibimos unha carta súa que viña, nin máis nin menos, ca do Sudán, en África! O tío explicábanos que, despois de pasar por moitas guerras, neste país hai moita xente sen comida, nin auga, nin casa. Os membros da organización do tío vacinan os rapaces contra moitas enfermidades e tamén lles proporcionan os alimentos necesarios.Eu estou orgulloso do traballo que fai o tío. Creo que, con máis persoas coma el, o mundo resultaría un lugar mellor.
◾ Marca. Que son as palabras destacadas?
• infinitivos • formas verbais • conxugacións
◾ Escribe o infinitivo que lle corresponde a cada forma verbal destacada.
• • •
• • •
• • •
• • •
2 Anota tres formas verbais diferentes para cada infinitivo.
correr ▸
curar ▸
sufrir ▸
ser explicar estar
traballar haber facer
recibir vacinar crer
vir proporcionar resultar
corrías correremos corrésedes
R.M.
curaba curaramos curaría
sofren sufriches sufra
141259 _ 0001-0048.indd 36 24/2/09 19:18:39
37
3 Separa a raíz e a desinencia destas formas verbais seguindo o exemplo.
4 Completa estas oracións cunha forma verbal que lle vaia ben.
• tan de présa que acaba os libros deseguida.
• Mañá unha partida ao xadrez comigo.
• Cando unha carta, mira de facer boa letra.
• Vai moito frío. Afonso, non da casa sen o abrigo!
• Para o aniversario, eu lle un mp4.
• Sempre di tantas mentiras que ninguén lle caso.
◾ Clasifica os verbos que escribiches segundo a conxugación e engade outro exemplo de cada tipo.
1.ª CONXUGACIÓN • • •
2.ª CONXUGACIÓN • • •
3.ª CONXUGACIÓN • • •
5 Arrodea o infinitivo correcto en cada caso e di a que conxugación pertence (1.ª, 2.ª ou 3.ª).
conxugación
• Antón pensou en recorrer recurrir a seu pai para pedirlle consello.
• Nese conto, a ra tense que converter convertir en príncipe.
• Para facer a tortilla, tes que bater batir ben os ovos.
◾ Escribe unha oración cunha forma conxugada de cada verbo anterior.
•
•
•
RAÍZ DESINENCIA
temerás
sufriu
almorzaba
RAÍZ DESINENCIA
estudamos estud- -amos
debateron
durmía
debat- -eron
durm- -ía
tem- -erás
sufr- -iu
almorz- -aba
Le
xogarás
escribas
saias
regalarei
fai
xogarás regalarei sumo
le fai bebemos
escribas saias dividides
2
2
2
R.M. para a terceira columna.
R.L.
141259 _ 0001-0048.indd 37 24/2/09 19:18:40
38
1 Completa o cadro coas palabra do recadro.
2 Risca a opción incorrecta en cada caso.
• Xacobe é e moi xeneroso; ás as veces dá da o que non ten.
• Vilalba é e Outeiro de Rei pertencen á a Terra Chá Cha .
• Tocoume o asento ao lado da dá á a do avión.
• As ás películas non chas chás trouxen, máis mais os libros si.
Acentuación diacrítica (II)
O acento diacrítico tamén serve para diferenciar dúas palabras que se escriben igual, pero das cales unha é tónica (substantivo, verbo, adxec-tivo) e a outra é átona (artigo, preposición, conxunción).
Levan acento diacrítico Non levan acento diacríticonó ▶ ‘lazo, atadura’ no ▶ contracción en + oé ▶ verbo ser e ▶ conxunciónchá ▶ ‘plana’ cha ▶ contracción che + a
As formas verbais con acento diacrítico consérvano cando van seguidas dun pronome persoal: Dálle iso a teu irmán.
da • chá
por • dá
dó • as
é • máis
pór • a
cha • ás
das • do
e • chás
mais • á
dás • nos
vós • nó
nós • vos
no • chas
Levan acento diacrítico Non levan acento diacrítico
▶ ‘ala’; contracción a + a ▶ artigo; pronome; preposición
▶ ‘alas’; contracción a + as ▶ artigo; pronome
▶ ‘plana’ ▶ contracción che + a
▶ ‘planas’ ▶ contracción che + as
▶ verbo dar ▶ contracción de + a
▶ verbo dar ▶ contracción de + as
▶ ‘compaixón; ‘nota musical’ ▶ contracción de + o
▶ verbo ser ▶ conxunción
▶ adverbio de cantidade ▶ conxunción ’pero’
▶ ‘lazo’ ▶ contracción en + o
▶ ‘lazos’; pronome tónico
▶ contracción en + os; pronome átono
▶ poñer ▶ preposición
▶ pronome tónico ▶ pronome átono
á a
ás as
chá cha
chás chas
dá da
dás das
dó do
é e
máis mais
nó no
nós nos
pór por
vós vos
141259 _ 0001-0048.indd 38 24/2/09 19:18:40
39
5
é e
dás das
pór por
dó do
ás as
dá
dás
é
pór
cha
por
máis
dó
é ás dá
á Chá
e da as
chas mais
Meu pai é ferreiro e miña nai, profesora.
Nunca me dás mazás das que me gustan.
Teño que pórme ao día por se me presento ás oposicións.
Do que estou seguro é de que dó é a primeira nota musical.
As ás dese paxaro son de cor negra.
R.M.
é
pór
dás
dá
máis
cha
Por
dó
◾ Clasifica no lugar que lles corresponda as palabras que non riscaches.
TÓNICAS
• • •
• •
ÁTONAS • • •
• •
3 Escribe oracións que conteñan os seguintes pares de palabras.
▸
▸
▸
▸
▸
4 Completa as oracións coas palabras dos cadros.
• Que día do vindeiro mes o teu aniversario?
• Teño que me ao día nas novas tecnoloxías.
• Duarte, me esa receita tan antiga, por favor?
• Sabela lles sempre as grazas a todos.
• O que me gusta das vacacións é non ter horario.
• A gorra non collín, porque non sei onde a tes.
• min que chova, dixo Lois todo contento.
• Teño desa gatiña tan fraca.
141259 _ 0001-0048.indd 39 24/2/09 19:18:41
40
A saúde. Eufemismos e palabras tabú1 Enche cada oco do texto coa palabra axeitada.
xiringa •receita •centro de saúde •xarope •padiola • recoñecer
A visita ao médico
Como me doía a gorxa, miña nai levoume ao
. Ao entrar na consulta, o médico pediume
que subise á e comezou a me.
–É grave, doutor? –preguntou miña nai.
O médico chiscoume o ollo e púxose a escribir a .
Eu estaba nervioso. Receitaríame inxeccións cunha ?
Daríame pílulas? Quizais supositorios?
–Ben, eu penso que con este e bebendo moita auga,
nuns cantos días estará perfecto.
Un xarope! Buf, que sorte tiven!
2 Explica a diferenza entre as palabras de cada parella. Podes consultar o dicionario.
3 Escribe unha oración co nome de cada médico representado.
•
•
•
centro de saúde
hospital
médico de cabeceira
médico especialista
centro
de saúde
padiola recoñecer
receita
No centro de saúde están os médicos de cabeceira. Imos ao hospital
se precisamos un especialista ou se nos teñen que operar.
Os médicos de cabeceira aténdennos a miúdo e curan de todo. Os
especialistas atenden enfermidades concretas: dos ollos, da boca…
O oculista díxome que necesito lentes.
A dentista recomendoume que lave os dentes máis a miúdo.
O médico especialista dos oídos, do nariz e da garganta é o otorrinolaringólogo.
R.M.
R.M. para as oracións.
xiringa
xarope
141259 _ 0001-0048.indd 40 24/2/09 19:18:41
41
5
4 Subliña os eufemismos destas oracións e substitúeos pola palabra tabú correspondente.
morte •parir •xordeira •cegueira •drogadictos
• No colexio hai alumnos con distintos graos de deficiencia auditiva.
• A vítima do accidente padece unha perda de visión temporal.
• As comadroas axudan as mulleres a dar a luz.
• A defunción dos seus avós entristeceuno moito.
• Esta médica traballa con rapaces drogodependentes.
5 Relaciona cada palabra tabú co eufemismo que a substitúe.
asilo desocupados
países subdesenvolvidos discapacitados físicos
minusválidos terceiro mundo
parados hospital psiquiátrico
manicomio residencia
◾ Escribe unha oración con cada un dos eufemismos anteriores.
•
•
•
•
•
No colexio hai alumnos con distintos graos de xordeira.
A vítima do accidente padece unha cegueira temporal.
As comadroas axudan as mulleres a parir.
A morte dos seus avós entristeceuno moito.
Esta médica traballa con rapaces drogadictos.
R.L.
141259 _ 0001-0048.indd 41 24/2/09 19:18:42
42
Cubrimos un impreso1 Copia cada dato no seu lugar dentro deste impreso, que é unha ficha médica.
Ten que poñer tapóns nos oídos para nadar ou ducharse. Se lle entra auga, prodúcelle otite.
Mariña Miguéns Veiga
Ás picaduras de abella. Arrefriados, males de oído.Uxía Veiga Castro
Club xuvenil A Fervenza
FICHA MÉDICA
Nome e apelidos:
Lugar e data de nacemento:
Domicilio:
Poboación e código postal: Teléfono:
Nome do pai:
Nome da nai:
Toma algunha medicación? Cal?
Que enfermidades adoita padecer?
Ten algún tipo de alerxia? A que?
Hai algún alimento que non pode tomar?
Observacións:
◾ Inventa os datos que queiras para completar o impreso anterior.
Mariña Miguéns Veiga
Uxía Veiga Castro
Arrefriados, males de oído.
Ás picaduras de abella.
Ten que poñer tapóns nos oídos para nadar ou ducharse. Se lle entra auga
prodúcelle otite.
R.L.
141259 _ 0001-0048.indd 42 24/2/09 19:18:54
43
5
Lembro e repaso1 Arrodea da mesma cor as formas que sexan do mesmo verbo.
• andamos • estiverades • farás • vés
• viñemos • facías • estiveches • andásemos
• fago • andei • andariades • estarei
• estaba • veñamos • viñades • fixestes
◾ Escribe o infinitivo que corresponde a cada verbo anterior e indica a que conxugación pertence.
2 Completa coa palabra axeitada en cada caso.
3 Anota a palabra tabú a que se refire cada eufemismo.
• 3.ª idade ▶ • centro penitenciario ▶
• ouriñar ▶ • home de cor ▶
• parado ▶ • dicir falsidades ▶
INFINITIVO CONXUGACIÓN INFINITIVO CONXUGACIÓN
• Se podes, me mazás máis verdes que tes alí detrás.
• Tivo rapaz que estaba na rúa tocando o acordeón
para poder sobrevivir.
• Alba vive na Terra , no concello de Outeiro de Rei.
• do paxaro fano planar polo aire.
• Na miña terra non se utiliza na fala o verbo ; é
iso polo que dicimos compoñer, propoñer, etc.
• non comprometemos con esa causa perdida.
• Fixo un grande cordón do zapato.
dás das
dó do
chá cha
ás as
pór por
nós nos
nó no
andar 1.ª conxugación
facer 2.ª conxugación
vir 3.ª conxugación
estar 1.ª conxugación
vellez
mexar
desocupado
cárcere
negro
mentir
nó no
Nós nos
pór por
As ás
Chá
dó do
dás das
141259 _ 0001-0048.indd 43 24/2/09 19:18:54
44
REPASO TRIMESTRAL1 Escribe, a partir de cada imaxe, dous grupos nominais con determinante, núcleo e complemento.
•
•
•
•
2 Completa coa forma do demostrativo que conveña, segundo o código. Fai as contraccións.
• rosas olen moito mellor ca caraveis.
• Os fillos muller son rapaces.
• Non sei se poñer chaqueta ou abrigo.
• estante teño todos os libros autor.
• Podemos visitar covas ou ermida.
3 Escribe oracións cos demostrativos e os posesivos indicados.
este / teu • Dálle este caderno a teu irmán.
• aquel/noso
eses/meus •
• esa/súa
aquelas/vosas •
proximidade distancia media afastamento
unhas figuriñas preciosas
os adornos da árbore
unha cría de león
un animal carnívoro
Estas
daquela
esa
aquelas esta
deseNaquel
este
eses
aqueles
R.L.
141259 _ 0001-0048.indd 44 24/2/09 19:18:57
45
4 Copia cada oración cambiando de número os posesivos e os demais elementos que o precisen.
• A miña gata tivo gatiños.
• Súa irmá é enfermeira.
• Os meus amigos viven en Allariz.
• A vosa fotografía gañou o concurso.
5 Explica para que serven estes tipos de determinantes e pon algún exemplo.
6 Separa a raíz e a desinencia de cada forma verbal e escribe o infinitivo e a conxugación a que pertence.
Numeral
cardinal
Numeral
ordinal
RAÍZ DESINENCIA INFINITIVO CONXUGACIÓN
cociñabamos
debatedes
sairían
fervía
andastes
Indefinido
As miñas gatas tiveron gatiños.
Súas irmás son enfermeiras.
O meu amigo vive en Allariz.
As vosas fotografías gañaron o concurso.
Os numerais cardinais son palabras que indican cantidades de maneira
exacta. Por exemplo: un, dous, tres…
Os numerais ordinais indican a orde en que aparece un elemento, é dicir,
a posición que ocupa alguén ou algo nunha sucesión. Por exemplo:
primeiro, segundo, terceiro…
Os indefinidos son palabras que indican existencia ou cantidade dun xeito
impreciso, indeterminado. Por exemplo: algúns, moitos, poucos…
cociñ- -abamos cociñar 1.ª conxugación
debat- -edes debater 2.ª conxugación
sa- -irían saír 3.ª conxugación
ferv- -ía ferver 2.ª conxugación
and- -astes andar 1.ª conxugación
141259 _ 0001-0048.indd 45 24/2/09 19:18:58
46
REPASO TRIMESTRAL7 Observa e responde fixándote nas maiúsculas.
• Cal é o título do libro?
• Quen o escribiu?
• Quen o ilustrou?
• Cal é o argumento do conto? Inventa e escribe.
8 Ponlles acento gráfico ás palabras que lles cumpra.
• Meu irman pequeno e mais eu pasamolo moi ben no parque.
• Anton, Cesar e Candida estan en sexto e levanse moi ben.
• Uxio anda sempre a presa e chegou tarde outra vez.
• Nestor e condutor de ambulancias desde hai moitisimos anos.
• Luisa prometeume que maña traera uns bombons.
• A cadela ladrou todo o dia porque a deixaron presa.
• Ia na bicicleta e pasei por onda un muiño vello.
9 Marca o cartel en que todas as palabras estean ben escritas.
•muíño
•mármore
•revés
•estábamos
•serán
•Ramón
•ademáis
•sofá
•báscula
•fértil
•dátil
•verniz
•lóstrego
•heroína
•café
•saíu
•bóla
•teléfono
•lápis
•náufrago
Alexandre
Veiga
As aventuras
do xenio Ladino As aventuras do xenio Ladino.
Alexandre Veiga.
Alba Zas.
R.L.
´ ´
´ ´ ´ ´ ´
´ ´ ´
´ ´ ´
´ ´ ´ ´
´
´ ´
141259 _ 0001-0048.indd 46 24/2/09 19:19:00
47
10 Volve escribir as palabras e ponlles acento gráfico se lles cómpre.
• remuiño ▶ • farmaceutico ▶
• ademais ▶ • proteinas ▶
• beirarrua ▶ • reliquia ▶
11 Ponlles acento gráfico ás palabras que teñan que levalo. Utiliza o dicionario, se che cómpre.
• funil •ves (verbo vir) •compostelan •no (‘lazo’)
• martes •ven (verbo ver) •debil •vos (pronome átono)
• mercores •pola (‘galiña’) •diurno •das (verbo dar)
• reptil •bola (‘esfera’) •ruido •te (letra; pronome átono)
• tuneles •oso (‘animal’) •carcere •do (‘compaixón’; nota musical)
• Ines •pe (‘parte do corpo’) •cafe •sabedoria
• resolver •da (de + a) •anteollos •naufrago
12 Escribe a onomatopea do son de cada animal e o verbo correspondente.
13 Separa os elementos que compoñen estas palabras e explica o significado.
azucreiro azucr- + eiro ▶ recipiente que contén azucre
prehistoria ▶
pianista ▶
recoller ▶
electricista ▶
sobrepeso ▶
Graaaa! Muuuu!
Miau!
ruxir muxir miañar
pre + historia etapa da historia anterior á invención da escritura
pian + ista persoa que se dedica a tocar o piano
re + coller coller algo que caeu ou está no chan; poñer en orde
electric + ista persoa que se dedica a montar e amañar instalacións eléctricas
sobre + peso peso de máis que ten unha persoa
remuíño farmacéutico
ademais proteínas
beirarrúa reliquia
´
´
´
´
´
´
´
´
´
´
´
´
´
´
´
´
´
´
141259 _ 0001-0048.indd 47 4/3/09 10:10:44
O caderno de Lingua 6, primeiro trimestre, para sexto curso de Educación Primaria, é unha obra colectiva concibida, creada e realizada no departamento de Edicións Educativas de Edicións Obradoiro, S.L. / Santillana Educación, S.L., baixo a dirección de HENRIQUE JUAN REDAL e ANA MARÍA GUERRA CAÑIZO.
Texto: Ánxela Carril e Afonso Toimil Ilustración: Esperanza Martínez
Edición: Afonso Toimil Castro
Dirección de arte: Xosé Crespo
Proxecto gráfico Portada: Carrió / Sánchez / Lacasta Interiores: Paco Sánchez
Ilustración de portada: Gabi Beltrán Xefa de proxecto: Rosa Marín Coordinación de ilustración: Carlos Aguilera Xefe de desenvolvemento de proxecto: Javier Tejeda Desenvolvemento gráfico: Xosé Luís García Bermejo e Raúl de Andrés Dirección técnica: Ángel García Encinar
Coordinación técnica: Xosé Luís Verdasco e Ester Marín Confección e montaxe: Ester Marín Corrección: Antón Palacio e Luz Cures Documentación e selección fotográfica: Mercedes Barcenilla
Fotografía: A. Toril; D. López; I. Rovira; J. Jaime; Prats i Camps; S. Padura; A. G. E. FOTOSTOCK; AGENCIA ESTUDIO SAN SIMÓN/A. Prieto; COMSTOCK; HIGHRES PRESS STOCK/AbleStock.com; I. Preysler; ISTOCKPHOTO; PHOTODISC; STOCKBYTE; MATTON-BILD; Samsung; SERIDEC PHOTOIMAGENES CD; ARQUIVO SANTILLANA
Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou transformación desta obra só se pode realizar coa autorización dos seus titulares, salvo excepción prevista na lei. Contacte con CEDRO (Centro Español de Dereitos Reprográficos, www.cedro.org) se necesita fotocopiar ou escanear algún fragmento desta obra.
© 2009 by Edicións Obradoiro, S. L./Santillana Educación, S. L.Ruela de Entrecercas, 2 – 15705 Santiago de CompostelaPRINTED IN SPAINImpreso en España por
CP: 141259Depósito legal:
141259 _ 0001-0048.indd 48 24/2/09 19:19:00