listahan ng mga akdang pampanitikan para sa k-12...sa halaga ng panitikan sa edukasyon at ang...

1

LISTAHAN NG MGA AKDANG

PAMPANITIKAN PARA SA K-12

2

INTRODUKSIYON

Noong 27–29 Oktubre 2014, idinaos ang konsultasyon sa kurikulum sa Filipino sa K-12 ng Wika ng Kultura at Agham (WIKA) Ink. at ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) katuwang ang mga kagawaran ng Filipino sa Unibersidad ng Pilipinas-Diliman, Pamantasang Ateneo de Manila, at Kolehiyong Miriam. Sa naturang konsultasyon, inihayag ng mga delegado ang kanilang pagnanais para sa isang pambansang pagtitipon upang makabuo ng kánong pampanitikan. Ilan sa mga isinusulong ng mga delegado sa kanilang Kapasiyahan ng mga Delegado ng Pambansang Seminar-Workshop sa Pagsusuri sa Kurikulum sa Filipino sa K-12 Blg. 04 ang sumusunod:

IPINAPASIYA, gaya ng ginagawang pagpapasiya ngayon, na idulog sa Kagawaran ng Edukasyon (DepEd) ang higit na pagpapasigla ng panitikan sa kurikulum sa Filipino sa K-12; IPINAPASIYA pa, na itaas ang pagtuturo ng panitikan bilang isang larang sa lahat ng yugto sa elementarya at sekundarya; IPINAPASIYA pa, na magsagawa ang KWF katuwang ang iba pang ahensiya ng pamahalaan at mga organisasyong pangwika at pampanitikan ng isang pambansang konsultasyon sa pagbuo ng pambansang kanon sa panitikan para sa K-12; IPINAPASIYA sa wakas, na magkaroon ng mahigpit na ugnayan at pagtutulungan ang DepEd at ang KWF at iba pang mga ahensiya at organisasyong pangwika at pangkultura kaugnay ng pagbubuo ng pambansang kanon sa panitikan para sa K-12.

Sa mga naturang pahayag ng kapasiyahan nagmula ang pagsusulong ng WIKA, KWF, at akademya para sa isang pambansang oryentasyon sa pagbuo ng kánong pampanitikan. Naniniwala ang WIKA na bago makabuo ng isang mahusay na pambansang kanon ay kinakailangan munang magkaroon ng kaukulang oryentasyon ang mga kalahok mula sa Luzon, Visayas, at Mindanao tungo sa layuning makapaglatag ng isang malinaw at matibay na mga pagtinging pampanitikan na mayroong higit na pagsasaalang-alang sa katutubong panitikan ng Filipinas; at sa pamamagitan nitó ay mapag-ugnay ang mga panitikan ng bansa at ganap na mapahalagahan ang mga ito kapag inaral na ang mga banyagang panitikan. Sa pangunguna ng WIKA at KWF, at sa pakikipagtulungan sa Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining, isinagawa noong 2015 ang Pambansang Oryentasyon sa Panitikan. Unang idinaos ang sa Luzon noong 9-10 Hulyo 2015 sa Unibersidad ng Pilipinas, Diliman, Lungsod Quezon. Sinundan ito noong 3-4 Setyembre 2015 sa University of San Carlos, Lungsod Cebu para sa Visayas, at Mindanao noong 22-23 Setyembre 2015 sa Unibersidad ng Pilipinas-Mindanao, Mintal, Lungsod Davao.

3

Ang mga kalahok sa naturang oryentasyon ay binubuo ng mga piling iskolar, manunulat, propesor, at guro na kumakatawan sa iba‘t ibang etnolingguwistikong grupo sa buong bansa. Bago ang araw ng oryentasyon, ang mga piling kalahok ay pinaghanda na ng listahan ng mga akdang pampanitikan na sa kanilang palagay ay mahalagang maituro sa mga mag-aaral. Sa oryentasyon na isinagawa, nagbigay ng panayam si Virgilio S. Almario, Pambansang Alagad ng Sining at Tagapangulo ng Komisyon sa Wikang Filipino hinggil sa halaga ng panitikan sa edukasyon at ang pangangailangan na maituro ito nang wasto at interesante sa mga mag-aaral. Ibinahagi rin nina Schedar Jocson at Erico Habijan ang mga akdang pampanitikan na mababasa sa teksbuk ng Filipino na ginagamit sa pribadong paaralan at publikong paaralan. Sa ganitong paraan, nabibigyan ng ideya ang mga kalahok sa nilalaman ng teksbuk na ginagamit sa pagtuturo. Pagkatapos ng mga panayam, isinagawa ang palihan, hinati ang mga kalahok batay sa wikang kanilang sinasalita. Sinundan ito ng mga presentasyon ang bawat grupo. Sa kanilang presentasyon, lumabas ang kanilang naging pansariling pamantayan sa pagpili ng akda. Pagkatapos ng bawat presentasyon, ibinuod ang mga nabuong pamantayan sa pagpili ng mga akdang pampanitikan na naging batayan sa pagbuo ng listahan. Narito ang nabuong pamantayan sa paglilista. Mahalaga ang pagkakaroon ng kahalagahang pampanitikan ng akda, katulad ng: nagrerepresenta sa natatanging tradisyon, kultura, at kasaysayan ng isang grupong pangkultura, nagpapakita ng sagisag ng pinagmulang lugar (hal. pakbet, dinengdeng, pili); nagpapakita ng iba‘t ibang kasalimuotan—mula sa simple hanggang sa komplikado (hal. Ullalim); mayaman sa intertekstuwalidad; iwasan na ang mga halimbawang bastos at pagmumulan lang ng kontrobersiya; mahusay na halimbawa ng isang anyong pampanitikan; hindi nagpapalaganap ng kamaliang historikal; nairerepresenta ang iba‘t ibang sub-group ng isang grupong pangkultura (hal. sa Bikol); natipon mula sa mga pangunahing batis (primary sources); nagpapakita ng lalim ng pag-iisip at haraya ng mga Filipino; nagpapamalas ng pinakamabisang paggamit ng wika; itampok ang pinakamahusay sa wika o grupong pangkultura. Mayroong halagahang Filipino, katulad ng: positibong halagahan na tunay na mahalaga sa mga Filipino; hindi diskriminatori; pangangalaga sa kapaligiran; pagpapahalaga sa pamilya; pakikipagkapuwa; pagkamakabayan; katapangan; kabayanihan; siste; subersiyon; matalas na pagmamasid sa paligid; kagandahang-loob. Itinagubilin din na iwasan ang mga palasak na halagahang mababasa sa mga umiiral na teksbuk at bigyan din ng pansin ang mga kasanayan na malilinang sa pagtuturo ng panitikan. Halimbawa, pagtukoy sa kasanayang pangwika at pampanitikan, lalo na sa pagbasa.

Sa ng pangkalahatang oryentasyon na ginanap noong 9-10 Nobyembre 2015 sa Sulo Riviera Hotel, Diliman, Lungsod Quezon, sininop ng mga piling kalahok mula Luzon, Visayas, at Mindanao ang mga akdang nararapat na isama sa listahan batay sa binuong pamantayan. Bagaman, ang listahang nabuo ay hindi pa rin pinal at dumaraan pa rin sa proseso ng pagsusuri at pagsasala ng mga iskolar at manunulat, ang oryentasyon ay nagsilbing isang pangkalahatang talakayan sa kasaysayan, kalikasan, at estetika ng panitikan sa bansa at tagapaglatag ng mga pamantayang pampanitikan na kinakailangang itakda upang makatas ang pinakamahuhusay na panitikan mula sa iba‘t ibang rehiyon. Sa dulo ng lahat, ang proyektong ito ay isang paraan ng paglilingkod sa pagtugon sa matinding pangangailangan ng mga gurong Filipino para sa isang mahusay at malusog na kurikulum sa Filipino at isang ambag tungo sa makabansang reedukasyon ng mga kabataan at mamamayan.

4

K I N D E R—B A I T A N G 6

A L A M A T PA M A G A T

A W T O R

W I K A

D E S K R I P S I Y O N

Alamat ng Lindol (de la Cruz 1958, 27)

Aklánon Paggalang sa kalikasan.

Alamat ng Boracay Aklánon Pagpapakatao, pagmamahalan.

Ang Alamat ng Mina ng Ginto sa Baguio Muling isinalaysay ni Jovita S. Antonio

Filipíno

Ang Tagakawló at ang Kaniláng Pamumuhay Tagakawló (Sarangani)

Filipíno Kakikitahan ng kultura.

Si Mamalu at Tambunaway (Ang Pinagmulan ng Lahing Tëduray) Mamalu Brab Tambunawa

Filipíno Magkaiba man ang paniniwala, isang lahi pa rin ang pinagmulan.

Nama Tíbolí

Filipíno Hindi pagsuko; katatagan at pag-asa.

Alamat ng Palindang Magindanawon

Filipíno Instrumentong pangmusika ng Magindanaw na lendag na ang ibig sabihin ay paghikbi.

Alamat ng Lumbatan

Tinipon ni Almayrah A. Tiburon

Filipíno Tungkol sa kagandahang loob ng Sultan at ang pagkakaisa ng mga katutubo sa ibá‘t ibáng lugar.

Alamat ng Bayang Tinipon ni Almayrah A. Tiburon

Filipíno Patungkol sa pag-aalala ng ama at paghahanap nitó ng mapapangasawa ng kaniyang anak na si Bayi.

Bakit umaawit ang palaka tuwing umuulan? Filipíno Huwag mandaya sa anumang laban.

Alamat ng Siete Picados (Campos 1990, 107-109)

Hiligaynón Pagsunod sa magulang.

Tungkong Langit at Alunsina Hiligaynón Paggalang sa kasasrian.

A

5

Alamat ng Kanlaon (De los Santos, Penuela 1999, 18-19)

Hiligaynón Pagpapahalagang pangkalikasan, wagas na pagmamahalan.

Alamat ni Kulas Buglas Hiligaynón Pagmamahal sa bayan.

Alamat ng mga Pulô ng Bisaya (Campos 1990, 91) Hiligaynón (nása Filipíno)

Kuwento ng pagpapakatao. Nagpapakita ng code ng mandirigma at tradisyon sa panliligaw.

The Princess the River Claimed Zola Gonzales-Macarambon

Ingles Tungkol sa pinanggalingan ng pangalan ng Cagayan de Oro.

The Legend of Pulông Bato Antonio Enriquez Ingles Tungkol sa Bundok Pulong Bato at ang mga Subanën at Morong naninirahan malápit dito.

Why the Rice Grains Are Small Macario D. Tiu Felix Inantay Maria Vinice T. Organiza Sumaljag

Ingles Tungkol sa pinagmulan ng palay ayon sa mga Bláan.

Alamat ni Mararison at Batbatan (de la Cruz 1958, 29-31)

Kinaráy-a Pagmamahal at gálit sa konteksto ng pagbuo/pagwasak ng pamilya.

Hundred Islands Veronica A. Ramos Pangasinán

Ang Batà nga si Juan Posong/The Boy Called Juan Posong

Sebwáno Tampok ang namumukod na katangian ng manloloko na ibinahagi sa ibayong mga rehiyon subersiyon/imbersiyon pagkamapagpatawa at pagkamaparaan

Maria Cacao Sebwáno tampok ang namumukod na katangian ng nawawalang nagpapahiram na nása alamat ng ibayong mga rehiyon tapat na pangako

Ang Sinugdan sa Sinulog/Origin of the Sinulog Dance Sebwáno kultura at sining katangi-tangi sa Sebwáno

Si Haring Gangis ug Si Haring Leon/ King Cicada and King Lion

Sebwáno babala sa abusadong pag-uugali ng mga dominanteng pangkat kababaang-loob

An tinikangan han Tanauan Filomena Cinco Waráy Nagpapakita ng sagisag ng pinagmulang lugar.

Baluarte Mike Kahano Waráy Nagpapakita ng sagisag ng pinagmulang lugar.

An Surumaton sa Bukatkat Rosaria Asanza Waráy

An Surumaton sa Baboy Waráy

6

A W I T/A W I T I N G-B A Y A N

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


In Katulak pa Minis (Eugenio 1996)

In katulak pa Minis layag pitung kaginis, hi mairum mamanis ha lawing nagtatangis In katulak miugsay, ngalangan susa atay, Susa atay liangan, diaut pa kulangan.

Bahása Súg/Ingles

Pagpapakita na ang nagmamahalan ay minsan kailangang mawalay upang maitaguyod ang búhay.

A departure for Minis Island Sails with seven multi-varied colors She with brown complexion and charming By the door she stood crying. A departure for a

journey, To heal a sorrowful heart A sorrowful heart is healed Taken to peaceful slumber.

(Eugenio 1996).

An Harong Mi Bíkol

Turog na Daw Nene Bíkol Hele.

Ilong Pagkamoot Bíkol Karaingan ng isang kapos-palad na mangingisda.

Leleng *Bajaw Patungkol sa búhay ng Bajaw.

Lemlunay Bláan Melodiya na wari‘y walang katapusan na nagpapakita ng paniniwalang Tíbolí.

Lamge Bláan Pagbibigay halaga sa kasipagan ng mga magkakanayon. Lamge ha, lamha, wadu, wonde gende Wukelo genha fambo ha wakelatun ha wadu

Wadene mande wagene han akeba han ha hubal yo han ha wadene manande holonka yonha nangat hu kong bende wukilak gengen ha wanulu han aladju man ha ogumup gonindi undigo

7

han alonga fon ha hay ha! What we do? Oh, what can we do This is our work, this we should do. Oh my, how, oh, how is this to go on? Continue, then come back when you reach the top. ‗Tis not there! ‗tis not here! they said. We‘ll try till we can make it. It‘s not here, according to them, but don‘t relax. Don‘t be surprised. They‘re still far.

Let‘s hurry!

Tabili sa Bangín at Bundok Bláan (Sarangani)

Nay, nay Bláan (Sarangani)

Latoyal Bláan (Sarangani)

Kay Gandang Manalig sa Panginoon Bláan (Sarangani)

Pagtatanim ng Palay Bláan (Sarangani)

Paruparo Bláan (Sarangani)

Lola, lola Bláan (Sarangani)

Falalkal Bláan (Sarangani)

Puting Bulkan Bláan (Sarangani)

Tabili sa Bangín at Bundok

Bláan (Sarangani)

-

Iloilo ang Banwa Ko (Campos 1990, 268-269) anonimo Hiligaynón Pagmamahal sa bayan.

8

Ang Gugma sang mga Tigulang (Campos 1990, 269-271) anonimo Hiligaynón Paglalarawan ng pag-ibig mga magulang sa mga anak gamit ang metapora ng isang maliit na hayop.

Uhoy Alibangbang (Campos 1990, 279-280)

Lumabaylabay nga Daw Aso (Campos 1990, 280-281) anonimo Hiligaynón Naglalarawan ng nawalang pag-ibig. Halagahang pagpapakatao at pakikipagkapuwa.

Khalsa Andrew Carantes at Gleemoore C. Makie

Ibalóy

Ang Magkapatid na Kinasusuklaman ng mga Tao Muling isinalaysay ni Amor Batil

Ibalóy

Nanang, Tatang Ilokáno

Malinac Lay Labi Isinalin sa Ingles at Filipíno nina Victoria V. Mafiles at Erlinda T. Nava

Ilokáno

Manang Biday

Isinalin sa Filipíno nina Roy V. Aragon, Estela Bisquera-Guerrero at Ariel S. Tabag

Ilokáno

Bersiyon ng paa, tuhod, balikat, ulo Ilokáno, Pangasinán, at mga wika sa Cordillera

Lubi-lubi (bersiyong Ilokáno) Ilokáno

Ni Kamatis, ni Tarong, ken ni Paria (Si Kamatis, Si Talong, at Si Ampalaya)

Ilokáno

Di Maalis sa Puso Ko Bakit ka Umalis

Iranún, Isla Balut

(Sarangani)

Paniniwala sa pagmamahal. Silá ay matiisin, matapat, mapagparaya at mapagkumbaba.

Mindanaw Malayong Pook

Iranún, Isla Balut

(Sarangani)

Pagiging makabayan at makatao. Makakalikasan. Mapagpasensiya.

9

Táyong Kabataan Iranún, Isla Balut

(Sarangani)

Pagmamalasakit sa kabataan. Mapagkalinga.

Bagbagto Kankanáëy

Atin Cu Pung Singsing Kapampángan

O Kaka Kapampángan

Basulto: Tinamnam kung Kamantigi Kapampángan

Lalawag Manóbo, JAS Davao del Sur

Paniniwala ng mga Manobo sa pagsamba

Umaasa / Magninay Manóbo, JAS – Davao del Sur

Nauugnay sa pang-araw-araw na búhay. Maging mapagbigay.

1. PAYOMPA: Payompa-payompa, langag ka man ki apo o ka ka aden a saging kaon. (Payompa-payompa, tumingala ki apo mo dahil may saging ka sa kaniya)

2. POK-POK A LIMPAKO:

Pok-pok a limpako, malalaguy si Dali, da on si Buru-buro, bekar ka sa isa ka an matatarotop. (Pok-pok a limpako, tumakbo si Dali, wala si Buru-buro, buksan ang isa upang mabuo.)

3. AMO-AMO: Amo-amo, pamamanug kano, pangalilang kano sa kalilang a Torogan. (Amo-amo, bumaba kayo, magdiwang kayo sa pagdiriwang sa Torogan.)

Mëranaw

- Inaawit sa batàng karga ng paa na taas-baba at matapos umawit ay sasabihing, langag ka ki apo o ka (tingala ka sa apo mo), pag tingala nitó ay kikilitiin sa leeg hábang sinasabi ang kuru-kuru-kuro at magtatawanan ang mag-ina/mag-ama.

- Magkakapatong ang mga kamay na nakakuyom at matapos ang pag-awit ay ibubukás na nakataob ang nása pinakaibabâng kamay. Muli ay aawit at ibubukás ang kamay at sunod-sunod na. Kapag bukás na ang lahat ng kamay na magkakapatong-patong ay muling aawit ang lahat ng Iporo so lima, ibabâ so lima (Itaas ang kamay, ibabâ ang kamay). Kapag nakababâ na ang mga kamay ay isa-isang maghahanap ng makukuskos na ulo.

- Inaawit ito ng táong nanghihinguto hábang ang mga daliri nitó ay kinakayod ang ulo pababa sa batok at matapos ang pag-awit ay titingnan ang buhok na nása pinakaibaba (malápit sa buhok) upang tingnan ang mga kuto rito. Amô ay unggoy pero hindi unggoy ang tinutukoy ng amô kundi kuto)

10

4. KIKIMBI:

Kikimbi ay kikimbi, sampuradu ay sampiri, two capital capital, jumbo.

-Nakalinyang magkakahawak ng kamay at ang pinakadulo ay nakahawak/nakadikit ang isang kamay sa poste. Hábang silá ay umaawit ay sabay-sabay na iwinawasiwas ang mga kamay. Matapos umawit ay itatali ang kamay sa katawan ng pinakadulo. Muling aawit at ganoon pa rin ang proseso hanggang sa matapos siláng lahat na nakatali ang mga kamay sa katawan. Magkakagulo at ang bawat isa ay maghahanap ng buhok na makukuskos.)

Ligliway Ateng (Aliw ng Magulang) Pangasinán

No Siac so Mangaro Pangasinán

Lia-lia mula sa Magosaha ni H. Arlo Nimmo

Sáma-Bajaw/Ingles

Nagbibigay halaga sa hinaing ng mga batà ukol sa kaniláng magulang

Lia. Lia. Lila. I am angry with you, mother. You will not let me play on the beach. Other children have good mothers who let them play

on the beach. But my mother does not like me. I wish I had another mother. I wish I could go away.

(Bangsaria, 1965)

Bugsay, Bugsay Kilingkiling Diyutay Sebwáno kasipagan, katatagan.

Ako Anak ni Tatay Sebwáno awiting pambatà.

Ilo nga Batà Sebwáno awiting pambatà.

Pakitong-kitong Sebwáno awiting pambatà. awiting may tugmaan

Si Pelimon Sebwáno Awiting-pambatà Awiting nagtutugma

11

Inday Pamutos Na Sebwáno liriko, nagtutugmang himig

mga babala sa hírap na pagdaraanan sa pag-aasawa Nanay Ko Sebwáno mga babala sa hírap na pagdaraanan sa pag-aasawa

Pobreng Alindahaw Sebwáno liriko, himig

Ang simbiyotikong ugnayan ng kalikasan at tutubi at hardin

pagkamakabayan

Ako Kini si Angi Sebwáno pananatiling buháy

pinagkukunan ng ikinabubúhay Bahay Kubo Tagálog

Lubi-lubi Tagálog

Sampung mga Daliri Tagálog

Si Nanay, si Tatay Tagálog

Magtanim ay Di Biro Tagálog

Si Filemon, si Filemon Tagálog

Tong, Tong, Tong, Pakitong-kitong Tagálog

Sitsiritsit, Alibangbang Tagálog

Doon Po Sa Amin Tagálog

May Pulis sa Ilalim ng Tulay Tagálog

Mga Oyayi Tagálog

One Day, Isang Araw Tagálog

Penpen de Sarapen Tagálog

Maliit na Unggoy na Pumunta Pumunta sa Kasal Tëduray Pagpapahalaga sa kaugalian ng mga Tëduray kapag may kasal.

Logi Hetondoyon Tíbolí Pagpapakumbaba

Abaluyay Waráy Kagandahang-loob

An Kamalunggay Waráy Pangangalaga sa kapaligiran

Alibangbang Waráy Pakikipagkapuwa

Kamote Waráy Pagpapahalaga sa kultura

Magsarangkay Waráy Pakikipagkapuwa

An Iroy nga Tuna Waráy Pagkamakabayan

An Marol ha Leyte Waráy Kagandahang loob

12

An Tamsi Waráy Katapangan

An Lab-asero Waráy Pakikipagkapuwa

Pakkhong Andrew Carantes at Gleemoore C. Makie

Ibalóy

Ang Pipit Levi Celerio Tagálog

Mamang Sorbetero Tagálog

Noche Buena Tagálog

Kalesa Tagálog

B U G T O N G

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Kon magkita si Donya Maria ag si Don Juan nagadueom ro kalibutan (Kung magkita si Donya Maria at Don Juan dumidilim ang sanlibutan) -mata (Lachica 1995, v3., 6)

Aklánon

Sa irarom kabatuhan Sa ibabaw kaaraduhan. (Sa ilalim batuhan Sa ibabaw inararuhan.)

Bíkol

Nakatukaw an aki Nagkakamang an ina. (Nakaupo ang anak Gumagapang ang ina.)

Bíkol

Kiskis buwaya Pigakaon ta. (Kiskis ng buwaya

Bíkol

13

Kikakain natin.)

Anino, anino, dumaan sa lupa, dahan-dahang lumakad sa sanlibutan. Ira,ira magu lam tana, egen magu lamben Sagot: buwan (do/ bulén) Isang bukong kawayan katumbas ay isang lalagyan. Kabol sloban satu fol Sagot: bilao ( taaf)

Bláan Pakwan sa bulkan walang hawakan. Byayong di amtutung la dile tafung. Sagot: itlog (kngaan) Maliit na sawa, buong mundo‘y abot niya. Kay sawe murak banwé. Sagot: daan (dalan)

Kon aga nagakamang, kon udto nagatindog, kon hapon nagapungko (Kung umaga gumagapang, kung tanghali nakatayô, kung hápon nakaupo) – tao (Lachica 1995, v3., 1)

Hiligaynón

Ang nauna naulihi, ang naulihi nauna (Ang nauuna‘y nahuhulí. Ang nahuhulí ay nauuna) – paa (Lachica 1995, v3., 11)

Hiligaynón

Ang akon kabayo indi magkaon kon indi pagsakyan (Ang aking kabayo ayaw kumain kung hindi sasakyan) – kudkuran (Lachica 1995, v4., 2)

Hiligaynón

Magpanaog siyá, gutom; magsaka siyá, busog (Sa kaniyang pagbaba, gutom; sa kaniyang pag-akyat, busog) – timba (Lachica 1995, v4., 17)

Hiligaynón

14

Ehol nen Padsikan, Enshuhey jen un-unuren. (kalsara) (Ang buntot ni Padsikan, Mahirap masundan.) – kalsada

(Isinalin ni Jenelyn Agayo)

Ibalóy

Nunta inmanak i birhen, In-ibong sha I dampin. (Ugso ni balat) (Nang nanganak ang birhen, Itinapon ang mga lampin.) – Puso ng saging


Ibalóy

Bulong ti kappakappa Nagtallikod, nagpada. (lapayag) (Dahon ng kappakappa Magkatalikod, magkapareha) – tainga

Ilokáno

Waday hakey titit ni nalaing, Ngem no malabi ag ma-ugip. (Ahop) (May isang ibong matalino, Sa gabi ang gising nito.) – kuwago


Kalangúya

Tangadem ed kayang, Ad-ado gayang. (Udan) (Kapag tumingala ka sa itaas, Makikita mo‘y maraming sibat.) – Ulan


Kankanáëy

Ad-ado‘y mata na. Ngem adi makaila. (Pinya) (Maraming mata, Di naman nakakakita) – pinya

Isinalin ni Jenelyn Agayo

Kankanáëy

Bukut sapat, bukut tawo sambilog anang unto. (wasay) (Hindi tao hindi hayop iisa ang ngipin) – palakol

Kinaráy-a

15

(Lachica 1995, v4., 14)

1. Daluyan sa ilaya, daluyan sa bukana (Puwang sa raya, puwang sa lilod) -Malong -Malong 2. Kawto, katii den. (Nandoon, nandito na) -‗ndo- -hangin- 3. Miyapamasako a mala i arga, giyabo a kinisambirn akenon. (Binili ko ng mahal, isinabit ko lang) -kuwintas -salay 4. Sominineb lawian, mimbowat lawian (Lumubog may buntot, lumitaw may buntot) -ragom -karayom 5. Song ka sii den ka miyagagawi-i, sang ka den ka miyapita. (Hali ka na dahil gabí na, diyan ka lang dahil umaga na) -rowasa‘ a aden a tukod iyan -bintanang may tungkod 6. Kawto si buklo‘, dithatambalilid. (Ayon si tamad, gumugulung-gulong) -milon -pakwan

Mëranaw

16

7. Kenaba tao go kenaba pen papanok, pekhasoy oman ilameg. (Hindi tao, hindi ibon, bumabalik kapag itinapon) -yoyo -yoyo 8. Isa ka walay a langon maitem i ulo. (Isang pamilya, puro itim ang ulo) -kogit -posporo 9. Di khan o di maputi. (Hindi kumakain kung hindi puti) -niyog -niyog 10. Oman mapeno na pekelen. (Kapag napunô ay sinasakal) -sako -sako 11. Pat pat a petepak, pat a penggalatepak. (Apat ang lumulukso, apat ang tumutunog) -koda -kabayo

Baston nën Adan Aga nabënbënan (ulëg) (Baston ni Adan Hindi Mahawakan) –ahas

Pangasinán

Nitan lay siglëm Awit awit toy silëw (kantikanti)

Pangasinán

17

(Heto na si bayaw Dalá-dalá ang ilaw ) – alitaptap

Tipakaklantipak Ag narengelnaibak (mata)

Pangasinán

Pilimiro alëmëk Piduwa anawët Pitlo amputi Pipat alak. (Bungay niyog) (Sa una‘y malabot Pangalawa‘y matigas Pangatlo‘y maputi Pang-apat ay alak) –Bunga ng niyog

Pangasinán

Dalawang batong itim, Malayo ang nararating. (mata )

Tagálog

Isang bayabas, pito ang bútas. (mukha) Tagálog

Isang balong malalim, punông-punô ng patalim. (bibig)

Tagálog

Dalawang libing, laging may hangin. Tagálog

Heto na, heto na, Di mo pa nakikita.

Tagálog

Mayroon akong kaibigan, Kasáma ko kahit saan. (anino)

Tagálog

Kinain na‘t naubos, Nabubuo pang lubos.

Tagálog

Hindi naluluto ang inihaw ng aking apo. (lutuan)

Tagakawló, Sarangani

18

Kawawa si higante, walang kasalanan ay itinali. (kaldero) Tubig na pagiling-giling, Nakapagpapaiba ng tibok ng puso. (tuba) Tubig sa balon, putulin man hindi matapon. (tubó) Isang daan siláng magkakasáma, isa lang ang dinadaan. (buwig ng saging) Hayun na si Bayaw, may dalá-daláng ilaw. (alitaptap) May ilaw si Anunol, laging nakatali. (sulo)

Tagálog

B U L O N G

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Bari bari Bambano laki bai. (Bari bari Pagkilala sa inyo bai laki)

Pangasinán

D U L A

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Tik-tipaklong Rene O. Villanueva Filipíno

Abadeja Amelia Bonifacio Filipíno

K A W I K A A N

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Saray balikas a napnoy kakabatan Ët ag ira natukor na tuon makulang-kulang.

Pangasinán

19

(Ang mga pahayag na punô ng kaalaman Ay hindi maabot ng mga mangmang)

Ag mo iibëgan so tuon makasalan Igalang mo lawas so katawan. (Huwag mainggit sa táong makasalan Igalang ang Poong Maykapal)

Pangasinán

K U W E N T O N G-B A Y A N

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Si Buaya ag si Amo (dela Cruz 1956, Ingles; may salin sa Aklánon)

Aklánon Pakikipagkapuwa-tao

Handyong Muling isinalaysay ni Dette Abrera

Bíkol

Uran Bíkol

Buwan Bíkol

Ang Lalong ni Kulahong (Ang Tandang ni Kulahong) Bíkol

Kung Bakit Walang Demonyo sa Bíkol Bíkol

An Poon Kan Pili (Ang Simula ng Pili) Bíkol

Juan Osong Bíkol

Sari-saring kuwentong bayan (orihinal na nakasúlat sa Ibalóy)

Muling isinalaysay ni Claude Russell Moss (Salin sa Filipíno ni Jimmy Fong)

Ibalóy

Sari-saring kuwentong bayan Muling isinalaysay ni Maria Luisa Aguilar Cariño

Ang Bundok ni Ayos Filipíno Isang katutubong kuwento ng mga Sama na mababatid kung

Kuwentong

Bayan

20

bakit kalbo ang bundok at walang nabubuhay na halaman. Ngayon, ang sinumang maglakbay patungong Barangay Sapa sa bayan ng Tandubas galing Bongao, makikita ang isang malaki, tuyot at kalbong bundok. Ito ang bundok ni Ayos.

Si Samer Tinipon at isinatitik ni Almayrah A. Tiburon

Filipíno Ang sobrang kayabangan ay nalalapit sa kapahamakan.

Kabayanihan ni Bidek Kroon Filipíno Patungkol sa kabayanihan ni Bedik Kroon upang maging mapayapa ang komunidad.

Si Padol at si Mungki Filipíno Ang pagtanggap sa kahinaan ng asawa.

Si Datu Mulok Filipíno Kung ang isang pinunò ay tapat sa kaniyang tungkulin at paglilingkod sa kaniyang nasasakupan, uunlad ang bayan.

Ang Magandang si Bugan Filipíno Makikita sa kuwentong ito ang pagiging mabuting tao ay sadyang pinagpapala at magiging maayos ang kaniyang kinabukasan.

Kissa-Kissa Pusung Tinipon ni Yusuf Morales

Filipíno Kultura, pag-uugali, pag-uyam.

Si Pilandok at ang Batingaw Abdullah Madale na isina-Filipíno ni Isagani Cruz

Filipíno Tungkol sa kagitingan at kabayanihan ng isang tao.

Maria Uray

Tinipon ni Dr. Narcisa S. Bureros

Filipíno Pag-uugali ng mga taga-Dapitan

Mahiwagang Bulubundukin Filipíno Ipinapakita sa kuwento na ang sinumang mapagsamantala ay nagkakasakit at namamatay.

Punta Flechas Filipíno Paggalang sa mga espiritu ng pook.

Bakit Naglalakad sa Iisang linya ang mga Tíbolí Filipíno Pagbibigay ng proteksiyon sa mahal sa búhay

Ang Magkapatid na Kinasusuklaman ng mga Tao Muling isinalaysay ni Amor Batil

Ibalóy

The Legend of Kimmullong River Isaac R. Pedrera Ilokáno

Two Tales of Taibun’s and Daugbulawan’s Servando S. Halili, Jr. Ingles Tungkol kay Taibun, isang di-kagandahang dilag na nakahanap ng kaniyang mapapangasawa; at kay Daugbulawan, isang ulilang muling nahanap ang kaniyang pamilya.

21

Budahu (Mount Dahu) Rita Tuban Ingles Tungkol sa magkasintahang Tausug at ang Bundok Dahu.

Kung Bakit Nakatirá sa Punongkahoy ang Matsing Pangasinán

No Panoy Inpakalay Ngaran Na Baley Na Malasiqui (How the Name of Malasiqui was Derived/Kung Paano Nabigyan ng Pangalan ang Bayan ng Malasiqui)

Pangasinán

Say Istoryay Inlesay Sanlasus Ya Pulo (The Legend of the Hundred Islands/Ang Alamat ng Isandaang Pulô)

Pangasinán

Say Nanlapuay Niog (The Origin of the Coconut/Ang Alamat ng Niyog)

Pangasinán

No Panoy Inpakarel Daray Kakastila Ed Palaris (How Palaris was Captured by the Spaniards/ Kung Paano Nahúli ng mga Kastila si Palaris)

Pangasinán

No Panoy Inpakalay Baley Na Mangatarem Na Ngaran To (How Mangatarem Got Its Name/Kung Paano Nakuha ng Mangatarem ang Pangalan Nitó)

Pangasinán

Say Inlesa Na Kulayot Tan Arum Ni Iran Pinalsa Ed Mundo (The Origin of the Owls and Other Creatures on Earth/Ang Pinagmulan ng mga Kuwago at Ibá Pang Nilikha sa Mundo)

Pangasinán

Say Lakin Duaray Asawa To (The Man With Two Wives/Ang Laláking May Dalawang Asawa)

Pangasinán

No Akin Et Walay Bukel Daray Arum Ya Ponti Pangasinán

22

(Why Other Bananas Have Seeds/Bakit May Buto ang Ibáng Saging)

Say Anting-Anting Nen Laki Adan (The Amulet of Grandfather Adan/Anting-Anting ni Lolo Adan)

Pangasinán

Say Inkantadan Payong (The Enchanted Umbrella/Ang Engkantadang Payong)

Pangasinán

Say Kampanay Binalatongan (The Churchbell of Binalatongan/Ang Kampana ng Binalatongan)

Pangasinán

Say Istoria Na Buayaen (The Legend of Buayaen/Ang Alamat ng Buayaen)

Pangasinán

Say Estoria Nen Padol (The Story of Padol/Ang Kuwento ni Padol)

Pangasinán

Say Impangingaran Ed Dagupan (The Naming of Dagupan/Ang Pagpangalan sa Lungsod ng Dagupan)

Pangasinán

No Panoy Impakala Na Lingayen Na Ngaran To (How Lingayen Got Its Name/Kung Paano Nakuha ng Lingayen ang Pangalan Nitó)

Pangasinán

No Panoy Inpakalay Baley Na Bolinao Ed Ngaran To

Pangasinán

23

(The Naming of Bolinao/Kung Paano Nakuha ng Bolinao ang Pangalan Nitó)

Say Estorya Na Divino Tesoro (The Divino Tesoro Story/Ang Kuwento ng Divino Tesoro)

Pangasinán

Say Estroriay Simbahan Ya Naandipat (The Church that Vanished/Ang Simbahang Biglang Naglaho)

Pangasinán

No Panoy Impakalay Doyong Na Ngaran To (The Legend of Doyong/Kung Paano Nakuha ng Doyong ang Pangalan Nitó)

Pangasinán

Inggoy Say Kaunaunaan Ya Bakes (Inggoy the First Monkey/Si Inggoy, ang Unang Matsing)

Pangasinán

Say Sirena Na Ilog Na San Juan (The Mermaid of San Juan River/Ang Sirena ng Ilog San Juan)

Pangasinán

Datu Manggal ug Kapitan Silyo Sebwáno Kuwento tungkol sa pagkabuo ng Isla Kapitansilyo

Pagong at Matsing

Tagálog/ Kapampangan

Ang Unggoy at ang mga Buwaya Tagálog

Mariang Makiling Tagálog

Mariang Sinukuan Tagálog

Alamat ng Butiki Tagálog

Mariang Alimango Tagálog

Kuwento tungkol sa ‘timtimo’ noong unang panahon Muling isinalaysay ni Tuwali (Ifugao)

24

Jose Banglo

An Lagas nga Nagganso han Gutiayay nga tawo Waráy Pagbibigay-aral.

An uyagan ni Intoy Waráy

K U W E N T O N G P A M B A T A

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


An Poon Kan Pili Bíkol Prequel ng Ibalon. Isang kuwento ng paglalayag, pagtatáya, at pananampalataya ng mga unang Bíkolnon.

Kan Magutom si Bochok Bíkol Tungkol sa tamang pagkain ng masusustansiyang gulay at prutas na ayaw na ayaw ni Botchok.

Argos Bíkol Tungkol kay Argos na isang ibon na inaalagaan ng isang batà at naisipang kunin ng kaniyang tiyo at isáma sa kulungan ng mga tandang na panabong, upang gawing agimat sa pustahan. Laking tuwa nang muling makabalik ang ibon dahil sinundan nitó ang agos ng prusisyon sa ilog, ang taunang prusisyon ng Birhen ng Peñafrancia.

Hagdan (Agdan)

Sherma E. Benosa, salin ng awtor

Ilokáno

Ti Gurruod iti Buksit ni Dario (Abg Kulog sa Tiyan ni Dario)

Mighty C. Rasing Ilokáno

Ni Anna Sadiay Ili ti Partas-Gasto (Anna in the Town of Partas-Gasto)

Anna Liza M. Gaspar Ilokáno

Ti Gurruod iti Buksit ni Dario Mighty C. Rasing Ilokáno

Ni Ghian ken Dagiti Marmarna iti Bantay Cles B. Rambaud Ilokáno

Kukuak la Daytoyen Godfrey T. Dancel Ilokáno

Ni Palali Ronnie E. Aguinaldo Ilokáno

Si Kilat ag si Daeugdog/ Si Kilat kag si Dalugdog John Barrios (2014) Aklánon/ Hiligaynón

May isa ka Kuring nga Hari Alice Tan-Gonzales Hiligaynón Pagpapaliwanag ng biyolohiya ng tanim gamit ang kuwento.

25

(Gonzales 2010, 52-60)

Si Ani, ang Manugdala sang Sasanag (Deriada 2014, 1-5)

Alice Tan-Gonzales Hiligaynón Pagpapahalaga sa kalikasan, partikular ang yamang-hayop.

Si Tungko kag si Laon (Deriada 2014, 6-7)

John E. Barrios Hiligaynón Nagtuturo ng pakikipagkapuwa-tao, relasyon sa pagitan ng laláki at babae.

Gamot (Deriada 2014, 8-10)

Jonny Bernas Pornel Hiligaynón Patunay ng pagkakaroon ng mito bagaman hindi nagmula sa Gitnang Bisayas; Pagpapahalaga sa pinagmulan.

Igpat (Deriada 2014, 19-21)

Norman T. Darap Hiligaynón Sa akda, nararapat ang paghingi ng pahintulot sa pagkuha ng hindi iyo upang hindi mapahiya at lalong hindi mapahamak. Masasalamin rin dito ang walang pagkiling na pagpapahalaga‘t pag-aasikaso sa mga bisitang Mëranaw, paghahanda ng mga masasarap at ibá‘t ibáng putahe para sa mga bisita, kagandahang-loob ng isang pinunò, pagiging mapagbigay at maagang gumising para sa ibá‘t ibáng gawain.

Pamamatyawan (A View from Afar)

Juliet Mallari Kapampángan

Si Bulan, Si Adlaw, kag si Estrelya (Si Buwan, Si Araw, at si Estrelya)

Early Sol Gadong (2014)

Kinaráy-a Paggawa ng kabutihan sa kapuwa

Si Potpot YaKibot Na Politipot Alvin S. De Guzman Pangasinán

PanonAwalaan Na Saklor So Baka Alex Romeo R. Fernandez

Pangasinán

Si Pukol Tan Say Balitok Alma A. Nepascua Pangasinán

Si Isem, Datu Rupanget Tan Say Baley Ya Sibangot (Salin sa Pangasinán sa orihinal na kuwento ni Eugene Y. Evasco)

Isinalin ni Mary Ann C. Macaranas

Pangasinán

Ang Batang Walay Kamot ug Tiil Sebwáno Kuwento ng batàng may kapansanan.

Ngano Gidaladala sa Pawikan ang iyang Balay Sebwáno

Ang Baki nga buot makigtupong sa Baka Sebwáno

Nganong motuktugaok ang Sunoy Sebwáno

Ang Pirot ug ang Sal-ing Sebwáno

Ang Bukag nga Gubaon Sebwáno

Ang Batang walay Kamot ug Tiil Sebwáno

26

Ang Kamatis ni Peles Tagálog

Si Emang Engkantada at ang Tatlong Haragan Filipíno

Kung Bakit Umuulan? Rene Villanueva Filipíno

Ang Unang Baboy sa Langit Rene Villanueva Filipíno

Ang Mahiyaing Manok Rebecca Añonuevo Filipíno

Isang Mayang Uhaw Virgilio S. Almario Filipíno

Barumbadong Bus Rene Villanueva Filipíno

Si Duglit, ang Dugong Makulit Luis Gatmaitan Filipíno

Inggolok at ang Planetang Pakaskas Filipíno

Ang Pamilyang Ismid Filipíno

Uuwi na ang Nanay kong si Darna Edgar Samar Filipíno

Frederico Eugene Evasco Filipíno

Xilef Augie Rivera Filipíno

Isang Dosenang Sapatos Luis Gatmaitan Filipíno

Pagsunod sa Adlaw Betita Sarmiento Waráy

Si Indong ug ang Alindongdong Harold Mercurio Waráy

An Karag nga Mumo Firie Jill Ramos Waráy

An Munyika ni Duday Kimberlyn Garcia Waráy

Lambong ni Bonel Dominador Pagliawan Waráy

Hi Andoy nga Masag Waráy

M A I K L I N G K U W E N T O

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


The Great Hunter Anno Sario M. Copas at Breno, isinulat sa Ingles ni Jennyline L. Sabado

Si Bonbon Buda Si Tonton Arnold Valledor Bíkol Kuwentong nakasúlat sa Bíkol-Hilagang Catanduanes na tumatalakay sa kung paano nagiging mas higit na malalim ang away ng mga matatanda kaysa ng mga batàng magkakalaro at di-inaasahang nagkasakitan

Sinsil Boys German Gervacio Filipíno Tungkol sa búhay ng mga batàng lumalangoy malápit sa

27

pantalan upang humingi ng barya mula sa mga pasahero ng barko.

Bangkang Papel (Nasa Liwayway Magazine, 29 June 2015)

Almayrah A. Tiburon Filipíno Sa akda ay masasalamin ang pagpapahalaga sa simpleng laro/libangan ng mga batà noon, ang magandang ugnayan ng magkapatid, at ang disiplinang ‗paggawa‘ para sa mga anak dahil gaya ng ibang tribo sa Filipinas, ang mga Mëranaw ay naniniwalang ang batàng tinuruan ng mga gawaing bahay ay magiging responsable lalo na sa kaniyang paglaki.

Henio ti Naganna Juan S.P. Hidalgo, Jr. Ilokáno

Putri Tatara M.J. Malaki Ingles Tungkol sa isang batàng Muslim sa Zamboanga na napiling gumanap bílang Birhen Maria sa isang dula sa kaniyang paaralan. Nagpapakita ng pagiging bukás ng isipan ng mga magkakanayon sa pagtanggap ng pagkakaiba ng kani-kaniláng kultura.

A Day in the Life of Dr. Karim

Noralyn Mustafa Ingles Tungkol sa isang doktor na piniling magsilbi sa pagamutan sa kaniyang probinsiya imbes na manatili sa siyudad kung saan siyá nagtapos ng pag-aaral. Nagpapakita ng pagmamahal at pagsisilbi sa mga kababayan at sa bayang tinubuan.

The Rebel (Mindanao Harvest 1. 1995. Editors, An Lim, Jaime; Godinez-Ortega, Christine. New Day Pub. Quezon City.)

Calbi Asain Ingles Ang pagpapahalaga sa sariling kultura sa harap ng makabagong karunungan.

Mga Mata sa Dagat/The Sea‘s Eyes Eugenio Viacrusis Sebwáno

Usa ka Botelyang Sukà/ A Bottle of Vinegar Godofredo Roperos Sebwáno

Ang Bantayog

Gumer Rafanan

Sebwáno Tungkol sa pangarap ng isang batàng maging eskultor.

Dili Alang Kang David ang Baboy-Ihalas Satur P. Apoyon Sebwáno

Tungkol sa pangangaso ng magkaibigang Bisaya at Bagobo. Paggalang sa kalikasan at katutubong paniniwala.

Balyan

Macario Tiu

Sebwáno Tungkol kay Lando na hindi naniniwala sa kapangyarihang manggamot ng isang Bagobong Balyan. Napilitan siyáng umasa rito nang nahirapan sa panganganak ang kaniyang asawa. Nagpapakita ng pagpapahalaga sa katutubong

28

tradisyon ng mga Bagobo.

Ang Kalupi Benjamin Pascual Tagálog

M I T O

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Visayan Creation Myth (Sikalak ug Sikavay)

Ang sariling tungkulin sa gawaing bahay ay hindi nakasasamâ sa isang batà bagkus ito ay tutulong sa kaniya upang maging responsable sa kaniyang paglaki.

Visayan Creation Myth (Sikalak ug Sikavay)

Ang sariling tungkulin sa gawaing bahay ay hindi nakasasamâ sa isang batà bagkus ito ay tutulong sa kaniya upang maging responsable sa kaniyang paglaki.

N O B E L A

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Ti Balitok a Puso (may salin sa Ingles at Filipíno)

Juan S.P. Hidalgo, Jr. Ilokáno

Kangkong 1896 Ceres Alabado Filipíno

Anina ng Alon Eugene Evasco Filipíno

Janus Silang Edgar Samar Filipíno

P A B U L A

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Si Bao-o Go Si Amomowa-i (Tinipon at isinatitik ni Almayrah A. Tiburon)

Mëranaw/ Filipíno

Pagpapaliwanag ng biyolohiya ng tanim gamit ang kuwento.

Ang Pagong at ang Usa Tíbolí Pagpapahalaga sa kalikasan, partikular ang yamang-hayop.

Si Ararabuntu sa Daigdig ng mga Hayop Bahása Súg/ Filipíno

Nagtuturo ng pakikipagkapuwa-tao, relasyon sa pagitan ng laláki at babae.

Si Pepe Rizal at ang Kuwento ng Mag-inang Gamogamo Pabula/Anekdota

Tagálog

An mananggiti ngan an bila Norberto Busa Waráy Kagandahang-asal, Pagtanaw ng utang na loob.

Hi hangagay ngan hi amoay Norberto Busa Waráy Kagandahang asal,

Pabula

29

Kabutihan ng loob, Pagpapahalaga sa pagkakaibigan.

Severino Caindoy Vicente Wati Waráy Kagandahang-asal, Paggalang sa kapuwa.

S A L A W I K A I N

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Nagapig-od ro daean, kun masahuan nimo ring kaibahan. (Umiiksi ang daan, kung makakasundo ang iyong kasamahan) - (C. Villareal 1997, 67)

Aklánon

Sa sobra nga pili, naagto sa pasi (Sa pagpili ng sobra, mapupunta sa ipa) - (C. Villareal 1997, 71)

Aklánon

Ang balay nga may kalamay, ginaamag sang subay. (Ang bahay na may asukal, umaakit ng langgam) - (C. Villareal 1997, 67)

Hiligaynón

Ang suba nga madalum, malinong; apang ang suba nga manabaw, malingaw. (Ang ilog na malalim, panatag; pero ang ilog na mababaw, galawgaw) - (C. Villareal 1997, 67)

Hiligaynón

Ang kilat wala ginahadlukan, apang nagapili sang lukpan. (Ang kidlat ay walang kinatatakutan, ngunit namimili ng papuputukan) - (C. Villareal 1997, 69-70)

Hiligaynón

Naglikaw sa bága, sa kalayo sumogba. (Umiwas sa baga, sa apoy napunta)

Hiligaynón

Sa likod sang gal-um may kapawa (Sa likod ng ulap may liwanag) - (C. Villareal 1997, 71)

Hiligaynón

Mapunggan ang baha, indi ang baba. (Napipigil ang baha, hindi ang bunganga) - (C. Villareal 1997, 71)

Hiligaynón

Sari-saring salawikaing Filipíno sa ibá’t ibáng wika ng (Tinipon ni Junley L. Ibá‘t ibáng wika

30

Filipinas Lazaga) ng Filipinas

Uray lualoka a lualo no dika met agarado, awantot’ maapitmo. (Dasal ka man nang dasal kung di ka naman mag-aararo, wala ka ring aanihin.)

(Salin sa Filipíno ni Junley L. Lazaga)

Ilokáno

Ti balay nga ayan ti nagaget Uray sumirip ni bisin, saan a makastrek. (Ang bahay na tinitirhan ng masipag, Kahit sumilip ang gutom, hindi makapapasok.)

Ilokáno

Bayung ari, Bayung ugali. (New King, New ways.)

Kapampángan

Nung kakaung ya ing asu Ating darating a tau. (When a dog barks Someone is coming.)

Kapampángan

Mabalu ya ing makalulan Kung sing oning depukanan. (The contents are known by the smell of the container.)

Kapampángan

Ninumang taung bagasuk Parati yang mitutuktuk. (He who is rash Often finds himself in trouble.)

Kapampángan

Belatan mung dangalan Ing pamagparangalan. (Ostentantious display gives only skin-deep praises.)

Kapampángan

Nung ninung mapanumis Yakabud ing marungis. (One who often criticizes is the very one who has many faults.)

Kapampángan

31

King pamagsalitang dakal Lalto ing kabalatungan. (In a long speech are found many errors.)

Kapampángan

Larawan mu king salamin Yang pasinupan mung lihim. (Your image in the mirror Should be the keeper of your secret.)

Kapampángan

Indi ikaw magsarig sa imong tinindugan/ kay sige pa ang tuyob sang kalibutan (Huwag kang aasa sa iyong tinitindigan/ tuloy pa ang inog ng sandaigdigan) (C. Villareal 1997, 67)

Kinaráy-a

Ang katandus bugto kang manggad (Ang kasipagan ay kapatid ng kayamanan) - (C. Villareal 1997, 67)

Kinaráy-a

Napatnagan mo ray petegyakaarom No Sika so waladgonigon.

Pangasinán

Say anapedsaul tan lames, maganonnalmaes. Pangasinán

Say maëbat ëd atëng Duksa so arapën. (Ang palasagot sa magulang Dusa ang mararanasan)

Pangasinán

Mainomay ya tambalën so sugat na laman Mairap a tambalën so sugat a kagalangan. (Madalîng gamutín ang sugat mo sa katawan, Mahirap gamutín ang sugat ng iyong dangal.)

Pangasinán

Ang ulang nga matulog, pagadad-on sa sulog. (The shrimp that sleeps, is by the current swept)

Sebwáno Ang ulang nga matulog / Pagadad-on sa sulog/ The shrimp that sleeps / Is by the current swept/

Ang saging gardaba dili mamunga og saging sab-a. (The gardaba banana will not bear the variety sab-a)

Sebwáno Ang saging gardaba dili mamunga og saging sab-a. / The gardaba banana will not bear the variety sab-a.

Ang mag-antos, masantos. Sebwáno Ang mag-antos masantos/ One who perseveres is sanctified

32

(One who perseveres is sanctified)

Ang kabugnaw sa pulong, sa kalayo makapalong. (The coolness of speech extinguishes fire)

Sebwáno Ang kabugnaw sa pulong, sa kalayo makapalong/ The coolness of speech extinguishes fire

Ang magkugi makaagi. (He who works earns)

Sebwáno Ang magkugi makaagi/He who works earns.

Ubos-ubos biyaya, Bukas nama’y tunganga.

Tagálog

Pag may tiyaga, may nilaga.

Tagálog

Pag may isinuksok, may madudukot. Tagálog

Kung maikli ang kumot, Matutong mamaluktot.

Tagálog

Daig nang maagap ang masipag.

Tagálog

Sakit ng kalingkingan, Ramdam ng buong katawan.

Tagálog

Matalino man ang matsing, Napaglalalangan din.

Tagálog

S A N A Y S A Y

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Language Barriers Sahara Alia Jauhali Silongan

Ingles Tungkol sa pakikipagsapalaran ng isang Magindanaw sa ibá‘t ibáng wikang ginagamit sa Mindanaw.

What’s in a Name? Gonaranao B. Musor Ingles Tungkol sa pagkakaroon ng pangalang Muslim sa bansang karamihan ay Kristiyano ang relihiyon.

Ramadan Musings Zainudin Malang Ingles Tungkol sa pagdaraos ng Ramadan.

Daclat Kanayakan (To the Youth)

Aurelio Tolentino Kapampángan

Baley Kon Nanlapuan Agko Ibaing Angga’d Kapigan Angela Kate Estrada Pangasinán

Talambuhay ng mga Batàng Bayani Tagálog

Talambuhay ng mga Ramon Magsaysay Awardees Tagálog

Kartilya Emilio Jacinto Tagálog

33

M A I K L I N G T U L A / M G A S A W I K A I N

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Pegpeg a Balitok (Butil ng Ginto)

Leon C. Pichay (salin ni Junley L. Lazaga)

Ilokáno

Ti Manokko a Bassit Derick Marcel F. Yabes Ilokáno

Ti Asok a Nangisit Ridel T. Cabulisan Ilokáno

Daytoy a Lapisko Raquelito B. Cenal Ilokáno

Ni Lilong Fabian Freddie Pa. Masuli Ilokáno

Anak na aro Ampetang so ulo to Singa tinuklaw ya uleg (Anak sa pagmamahal)

Pangasinán

Kimlat, Kimlat, Alitaptap (Kislap, Kislap, Alitaptap)

Rita Lladoc Kapampángan

Ing Bandera (The Flag)

Crisostomo Soto Kapampángan

Caring Capatad (To the Brethren)


Sari-saring Bague Dapat Tuparan (Various Things to be Fulfilled)


Bari bari Bambano laki bai. (Bari bari, Pagkilála sa inyo bai laki.)

Pangasinán

Anak na aro Ampetang so ulo to Singa tinuklaw ya uleg. (Anak sa pagmamahal Mainit ang ulo Animo‘y tinuklaw ng ahas)

Pangasinán

Sabihin Mo, Anak Michael M. Coroza Filipíno

Palakpak Rafael Brion Filipíno

Sundalong Patpat Rio Alma Filipíno

34

May Darating na Trak Bukas Rio Alma Filipíno

Ang Paaralan Ko

Teo Antonio Filipíno

T U L A / A W I T

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Ano gid man (Deriada 1995, 118)

Roman dela Cruz Aklánon Pananampalataya.

Haead sa adlaw nga kinamatyan ku napueo ag siyam (Barrios, et al 2008, 27)

Peping Manyas Aklánon Nasyonalismo.

Tigsik sa Gilid Kan Salog Aida Cirujales Bíkol Gamit ang tigsik na tinuturing bílang libangan gamit ang salitâ ng mga Bíkolnon, ang mga tulang ito ay may pagtalakay sa pangangailangang linisin ang ilog.

Balosbalos Sana Eustaquio Diño Bíkol Mapanuri ang kaniyang mga tula na tumatalakay sa búhay ng tao at kaniyang mundo. Sa tulang ito ipinapakita kung paano nauulit-ulit ang lahat lalo na kung papanatilihin ang dahas ng bawat isa, anumang anyo ng nilalang ito, mula sa uod hanggang sa tao.

An mga Kahoy Clemente Alejandria Bíkol Sinasabi ng tula ang halaga ng pagtatanim ng kahoy dahil pagtatanim rin ito ng pag-asa.

May Bayong Igdi na Taga-Bíkol Gode Calleja Bíkol Nása ibáng bayan ang persona na dalá ng matinding pangungulila ay naririnig ang mga ibon na nagsasalitâ ng Bíkol, ang wikang higit na malapít sa kaniya dahil ito ang kaniyang unang wika na laging nagpapaalaala ng isang magandang kabataan.

Mayon Series Rose Alibin Bíkol Hugis-Mayon ang tula; tungkol sa pakikibagay sa kapaligiran, ibá-ibáng pagtingin sa Mayon.

Kimlat, Kimlat Aninipot Rita Lladoc Bíkol May súkat at tugma; nása anyo ng dalít. Pagsisikap kahit na kaharapin pa ang matinding pagsubok.

Pagbalik sa Estancia Merlinda Bobis Bíkol Isang tula ukol sa pagbabalikbayan, at kung paano nagiging estranghero ang dáting tagaroon, na muli‘t muling sinasariwa ang pinagdaanang búhay sa pamamagitan ng mga nananatiling mga bagay sa paligid na bayang inuuwian.

35

Bukid sang Makiling (Bundok Makiling) (Deriada 1995, 23)

Maria Luisa S. Defante-Gibraltar

Hiligaynón Pagpapahalaga sa kalikasan

Kuton ken Tao (Langgam at Tao)

Joven F. Costales Ilokáno

Wagayway (Watawat)

Leon C. Pichay, isinalin ni Junley L. Lazaga

Ilokáno

Siak ti Siak (Ako ang Ako)

Cristino I. Inay Ilokáno

Naimnas ti Biag iti Away (Kaigay-igaya ang Buhay sa Nayon)

Antonia Marcos Rubio

Ilokáno

Pitak (Putik)

Prescillano N. Bermudez

Ilokáno

Saluyot (Saluyot)

Juan G. Aquino Ilokáno

*4-8 Akis

Ronnie R. Redilla, salin ng awtor

Pangasinán

Bilay Day Sisira Ed Dalem Na Danom (Ang Buhay ng mga Isda sa Ilalim ng Tubig)

Pedro U. Sison, may salin sa Filipíno

Pangasinán

Luan Mansalmay (Falling Tears/Umaagos na Luha)

Pangasinán

Anak Na Baley, Kansion na Dumaralos (Sons of the Town, Song of the Farmer/Anak ng Bayan, Awit ng Magsasaka)

Pangasinán

Ebat Na Pangginggera (Response of the Pagginggera/Tugon ng Pangginggera)

Pangasinán

Kansion Ed Gera (Song about the War/Awit sa Panahon ng Giyera)

Pangasinán

Linaway Tawen (It‘s Heaven‘s Will, A Ballad of the Disabled/Kaloob ng Langit)

Pangasinán

36

Makapakelaw (Surprising/Nakagugulat)

Pangasinán

Alak (Wine/Alak)

Pangasinán

Siak So Mayaman (I am a Rich Man/Ako ay Mayaman)

Pangasinán

Walay Bakak Ya Kapon (I have a Castrated Cow/May Baka Akong Kapon)

Pangasinán

Ompatanir Ak La (Let me Say Goodbye/Paalam Na)

Pangasinán

Abig Mon Mangaro (How Wonderfully you Love/Masarap kang Magmahal)

Pangasinán

Lirio (Lily/Liryo)

Pangasinán

Burakaw (Seafoam/Dagat Kapa)

Pangasinán

Kansioy Sugarol (Song of the Gambler/Awit ng Sugarol

Pangasinán

Kansion Ed Kayari Panag-Ani (Song After Harvest/Awit Matapos ang Ani)

Pangasinán

Petek (Serenade/Harana)

Pangasinán

Lakin Malamang (Unfaithful Man/Lalaking Salawahan)

Pangasinán

Limaran Baley (Five Towns/Limang Bayan)

Pangasinán

I Am Guirilla Now (I am a Guerilla Now/I am Guerilla Now)

Pangasinán

Say Pusa Akimisa (The Cat Went to Church/Nagsimba ang Pusa)

Pangasinán

Bato, Bato, Sioko Pangasinán

37

(Stone, Stone, Sioko/Bato, Bato, Sioko)

Abayag Ak Met La . . . (I Have Been Around Long . . . Matagal-tagal na rin ako . . . )

Pangasinán

Gozos cang Santo Niño (Hymn to the Santo Niño)

Sebwáno Mga taludtod na may pabinì (refrain) na nagbibigay papuri at dangal kay Kristo

Katangi-tangi sa Sebwáno; kasaysayan at pananampalataya

Saloma Sebwáno Kaugnayan sa tubig

pangingisda na pinagkukunan ng kabuhayan Yamyam (orasyon)

Sebwáno Katutubo sa Siquijor

Pag-awit o pagbigkas ng mga salitâng pinaniniwalaang may kapangyarihan (incantation )

Hikalimtan? (Forget You?)

Vicente Ranudo Sebwáno Makatang Sebwáno na pinutungan ng koronang lawrel, isang pamantayan sa panulaan

Pag-usara (Solitude)

Vicente Ranudo Sebwáno Pareho at ganap na nagtutugmang súkat

Piniliay sa mga Isda Andres Bello Sebwáno Pabula at kritisismong sosyal Palabilabi (Arrogance)

Vicente Padriga Sebwáno Simbolikong panulaan

Kilalá bílang Prinsipe ng mga Makatang Sebwáno Ang Bakunawa Kaniadto Canuto Lim, Bohol Sebwáno Makatang Boholano

bakunawa – tumutukoy sa ahas sa langit na pawang kathang-isip lamang (eklípse)

Kon (If)

Gardeopatra Quijano Sebwáno Ars poetica (Ang Sining ng Tula); tulang-liriko na binubuo ng 24 linya; babaeng makata

Sa Akong Kalag (To My Soul)

Fernando Buyser Sebwáno Lokal na bersiyon ng soneto

Nagbakho ang Kuwahaw Diosdado Alesna Sebwáno Isang imbensiyong may mala-tulang anyo na binubuo ng isa o dalawang amphibrach na linya, tinatáyang may anim na mala-notang awit

38

Hango sa siloy (black shama) na katutubo sa Visayas Mga Aninipot sa Baybayon Brigido Alfar Sebwáno Kalikasan Dalagang Pilipinhon Carlos P. Garcia,

Boholano Sebwáno Ideal na Filipíno

Ang Akong Abaga Ernesto Lariosa Sebwáno Pagkakaibigan Inday Leonardo Dioko Sebwáno Babaeng Filipina Alang kang Yana Adonis Durado Sebwáno Kapanganakan; pagmamahal ng ama Katitibay ka, tulos, Sakaling datnag-agos, Ako’y mumunting lumot Sa iyo’y pupulupot.

Tagálog

Nang walang biring ginto doon nagpapalalo: nang magkaginto-ginto, doon na nga sumuko.

Tagálog

Isda akong gagasapsap, gagataliptip kalapad, kaya nakikipagpusag, ang kalaguyo’y apahap.

Tagálog

Palay Ildefonso Santos Tagálog

Isang Pasko sa Payatas Ronaldo Carcamo Filipíno

Ang Bungi ni Ani Rio Alma Filipíno

Ang Sisiw Emilio Mar. Antonio Tagálog

Ang Alitaptap Emilio Mar. Antonio Tagálog

Ang Mahal na Pasyon (ilang saknong) Gaspar Aquino de Belen

Tagálog

Sa aking mga Kababatà Herminigildo Cruz Tagálog

Hulíng Paalam Jose Rizal Salin sa Tagálog

Pag-ibig sa Tinubuang Bayan Andres Bonifacio Tagálog

Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas Marcelo Del Pilar Tagálog

Bayan ko Jose Corazon de Jesus Tagálog

39

Dalawang Soneto Gonzalo Flores Tagálog

Panakayan Francisco Aurillo Waráy Pang-uuyam o satira (Satire)

Hi Tintero Filomeno Singzon Waráy Pagkamapagpatawa o kakayahang mang-aliw

P A M A H I I N

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Sa pamamagitan ng hawak kong gayuma, kapag nakita niya ako wala na ang galit niya sa akin. (Faguh de nagot guneh nate kiten deg tah tuon te kanduh natala an aguh lanbot) Hindi puwedeng marami kang pinanpansin kapag naglalakad dahil bakâ biglang umulan at kumidlat ikaw’y tamaan. (La fakay dee tnantum ku magu ge, do slaan ta kel kmilet na leh mulen.) Kapag may bumahing sa hulihán o likuran, hahawakan siyá ng kaniyang katabi at sasabihan, Huwag kang sasáma. (Ku bnenset to di fulen, amda satu to, hagotan manan don nang ge magin.) Kinakailangang sunugin mo ang bahay na pinaglagyan o kung saan ibinurol ang bangkay. (Kafnge yu malbang snakuf yu i gumme aye) Kapag may pupuntahan ang ikakasal at may gustong sumáma na batàng umiiyak, harangan ng kahoy ang pintuan para hindi sila mapahamak. (La fakayan gamlek e ekat emaltien ba ti ret, du gambet di ikat amda efusad e nga amblabid di e al an.)

Bláan Filipíno

40

S A L A Y S A Y I N

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Ang Mahiwagang Ibon (Yum Mefasang Onuk Bnes) Tëduray (Upi, Magindanaw)

Tëduray

Ang Araw ng Pamilya ni Adam sa ibabaw ng Mundo Maguindawon (Cotabato City)

Magindanáwon

Ang Ulo Maguindawon (Cotabato City)

Magindanáwon

Ang Kabutihang Natanggap ni Kamad Maguindawon (Cotabato City)

Magindanáwon

Si Kotkot at si Kitkit Tagakawló (Sarangani)

Tagakawló

Ang Matandang Aswang at Ang Matandang Bláan (Tua Busaw na Tua Lagi Bláan) Bláan (Polomolok, Timog Kotabato)

Bláan Pagkakakilanlan ng kulturang Bláan ng Timog Cotabato. Ang ipaglaban ang sa kanilá ay nararapat

Si Bandara Tëduray (Upi, Magindanaw)

Tëduray Kahalagahan ng pamilya Pagtutulungan Responsibilidad at tungkulin ng panganay na anak

Bakit Umiiyak ang Dagat kung Gabí? (Ati Funay Dugot Murog Ke Klungonon) Tëduray (Upi, Magindanaw)

Tëduray Pagpapahalaga at pagmamahal sa bawat miyembro ng pamilya

Alamat ng Palay (Gutambol I Fali) Bláan (Polomolok, Timog Kotabato)

Bláan Pagkakakilanlan ng kulturang Bláan ng Timog Cotabato Ang pagiging masipag at mapagtiwala sa kapuwa

41

BAITANG 7–12 A L A M A T

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Tilin the Rice Bird Anonimo Finontók (salin sa Ingles)

Ang Alamat ng Lawa ng Paoay Perla G. Ulit,et al. Ilokáno The Story of the Second Creation Jaime An Lim Ingles Tungkol sa Lukus-a-mama at Lukus-a-babai, ang unang

babae at laláki ayon sa mga taga-Magindanaw.

Sogsogot Anonimo Tinggian (salin sa Ingles)

An naghahablon nga nahimo nga bato Ma. Maceda Collado Waráy Nagpapakita ng sagisag ng pinagmulang lugar

An Makopa nga Engkantada Waráy Kagandahang loob

AWIT/A W I T I N G -B A Y A N

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Magmamani Aklánon Kultural na praktis

Sarongbanggi Bíkol

Lawang Sebu Grace Nono Filipíno Pagpapahalaga sa kapaligiran at ang kultura at kabihasnang umusbong dito

Walang Hanggang Paalam Joey Ayala Filipíno

Bagong Umaga Bayang Barrios Filipíno

Cotabato Asin Filipíno

Saranggola sa Ulan Gary Granada Filipíno

U-hoy Alibangbang (Campos 1990, 279-280)

Hiligaynón Nagbibigay babala sa laláki kung anong nararapat gawin sa isang babae.

Lumabaylabay nga daw aso (Campos 1990, 280-281)

Hiligaynón Naglalarawan ng nawalang pag-ibig. Halagahang pagpapakatao at pakikipagkapuwa-tao.

Ili-ili Tulog anay Hiligaynón Pagmamahal ng magulang, pagpapahalagang pampamilya.

42

(De los Santos/Penuela 1999, 68)

Dalawidaw Hiligaynón Kultural na praktis

Turagsoy Hiligaynón Pakikipagkapuwa

Lumalabay labay Hiligaynón Pagkilala sa hangganan ng búhay

Gugma sang mga Tigulang Hiligaynón Pagpapahalaga sa pamilya

Tuburan Hiligaynón Pagpapahalaga sa kalikasan

Pispis nga Bukaw Hiligaynón Pagpapahalaga sa kalikasan

Kuti-kuti sa bandi, anonimo Anonimo Inéti/Ati ng Panay Awit ng pamamanhikan; kultural na praktis.

Uyyawe Anonimo Ifugáw (salin sa Ingles)

Indoge, Daughter of Bulintake Anonimo Ifugáw (salin sa Ingles)

Paninta: Eku pa Kelingwan (I Haven‘t Forgotten)

Kapampángan

Day-En Anonimo Kankanáëy (salin sa Ingles)

Lungsod sa Buenavista Sebwáno Nagtutugmang himig Inilalarawan ang limitadong ginagalawang mundo ng mga babae noong unang panahon na ang tanging layunin ay maikasal

O Ilaw Tagálog

Lawiswis Kawayan Waráy Nagpapakita ng lalim ng pag-iisip at haraya ng Filipíno. Nagrerepresenta sa pagkakaibá-ibá ng pananaw ng bawat kasarian ukol sa mga bagay-bagay sa ating lipunan.

An lubi Waráy Nagrerepresenta sa pagkakaibá-ibá ng pananaw ng tao ukol sa búhay.

Mananggiti Waráy Nagpapakita ng mga pinagdaraanan at realidad ng pilîng mga tao sa ating lipunan.

Miligoy Waráy Nagrerepresenta sa pagkakaibá-ibá ng pananaw ng bawat kasarian ukol sa pag-ibig at romantikong ugnayan.

43

O, bulan Waráy Nagrerepresenta sa pagkakaibá-ibá ng pananaw ng bawat kasarian ukol sa pag-ibig at romantikong ugnayan.

An pagkadaraga Waráy Nagrerepresenta sa pagkakaibá-ibá ng pananaw ng bawat kasarian ukol sa nararapat na gawi para sa kababaihan.

Buring la gihapon Waráy Nagrerepresenta sa pagkakaibá-ibá ng pagtanaw ng bawat kasarian ukol sa pag-ibig at romantikong ugnayan

B U G T O N G

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Mga Bugtong na Kankana-ey, Ibalóy, Ifugao, Isneg, Kalinga Anonimo Kankanáëy, Ibalóy, Ifugáw, Isneg,

Tanudan (salin sa Ingles)

Wala sa langit, wala sa yuta / Makalibog sa hunahuna (tubâ) Not on heaven, not on earth the mind it confuses (coconut palm wine)

Sebwáno

May nakita akong nagpangali, / Giadto nako walay agi (nagbugsay) I have seen the men digging; They left no trace when I went to see (paddling)

Sebwáno

Tigmo-tigmo agukoy,/ Ugma ra ta mag-asoy (damgo) Riddling-riddling of the ghost crab, only in the morning shall we tell (dream)

Sebwáno

Sa bukid nagbuno,/ Niabot sa lungsod ang dugo (baha) There was a killing in the mountains, the blood reached the towns (flood)

Sebwáno

Kabayo ni Adan, dili mokaon kon dili sakyan (kaguran) Sebwáno

Tubig kong tinipigan, dili gidapatan sa hangin (tubig sa butong)

Sebwáno

44

Balay ni Kali, mga haligi pulos bali; ang atop kalaha, taganag-unsa? (lambay)

Sebwáno

Ug malipay mogamay; ug masuko, modako. (mata) Sebwáno

Sa gamay pa gisanina-an, sa dako na gihubu-an (kawayan) Sebwáno

Siging lukot, siging lukot, walay linukotan (balud) Sebwáno

D U L A/DRAMA

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Kuring (Deriada1993, 22)

John Barrios Aklánon Pilosopiyang eksistensyalismo, halagahang pakikipagkapuwa.

Aswang (Teodoro ___, __-__)

Joeffrey Ricafuente Aklánon Paniniwala sa supernatural laban sa rasyonal na pananaw.

Anti Cristo Justin Nuyda Bíkol Tungkol sa prayleng pinatay ng isang dalagang pinagtangka-ang pagsamantalahan. Muling natuklasan ang dulang ito ni Maria Lilia Realubit.

An Mutya Kan Sityo Kulatoy Carlis Arejola Bíkol Madilim ang dulang ito dahil may kailangang gawing taunang pag-aalay sa Sityo Kulatoy at ito ang pagtatapon sa mga babae sa bangin upang muli niláng alalahanin ang bendisyong kaniláng tinanggap at ito ang minsang pagkawala ng kulatoy ng kaniláng mga ninuno.

Subtext NJel de Mesa Filipíno

Welcome to Telstar Chris Martinez Filipíno

Mutya ng Saging (De los Santos, et al, 1999, 96-107)

Leoncio P. Deriada Filipíno Nagpapakitang ng kulturang may kinalaman sa paniniwala tungkol sa kababalaghan gamit ang pananaw ng isang banyaga; diskursong post-kolonyal.

Unang Ulan ng Mayo (Teodoro 2001, 50-114)

John Iremil Teodoro Filipíno Gamit ang pamahiin, may kinalaman sa unang ulan sa Mayo, umikot ang kuwento ng pag-iibigan ng isang bakla at kaniyang kapatid sa ama; halagahang pagkatao at pagpapakatao.

Bayan-Bayanan Bienvenido M. Noriega, Jr.

Filipíno Tungkol sa prayleng pinatay ng isang dalagang pinagtangkaang pagsamantalahan. Muling natuklasan ang dulang ito ni Maria Lilia Realubit.

Tatlo-Tatlo Rene Villanueva Filipíno Madilim ang dulang ito dahil may kailangang gawing

45

taunang pag-aalay sa Sityo Kulatoy at ito ang pagtatapon sa mga babae sa bangin upang sa gayon ay muli niláng alalahanin ang bendisyong kaniláng tinanggap at ito ang minsang pagkawala ng kulatoy ng kaniláng mga ninuno.

Juan Tamban Malou Jacob Filipíno Paglalarawan ng kahirapan ng búhay ng pamilya ng sakada sa Negros; karapatang pantao.

Moral Ricardo Lee Filipíno Tumatalakay sa búhay ng mahihirap sa asyenda at ng kaniláng amo na nakikipagsosyo sa mga Amerikano; gumagamit ng awiting bayan bílang dula; usaping politikal at karapatang pantao.

Makaon ‗ko aswang, ‗Nay (may salin sa Ingles) (Deriada 1989, 66-77)

Ricardo Oebanda, Jr. Hiligaynón Paglalarawan ng kahirapan ng búhay ng pamilya ng sakada sa Negros; karapatang pantao.

Balay ni Bilay ay Hapay (Balay ni Bilay ay Hapay) (may salin sa Filipíno) Dulaang Hiligaynón, Luceno at Oebanda 1996. ADMU Press

Joel Arbolario Hiligaynón Tumatalakay sa búhay ng mahihirap sa asyenda at ng kaniláng amo na nakikipagsosyo sa mga Amerikano; gumagamit ng awiting bayan bílang dula; usaping politikal at karapatang pantao.

Tanikala(may salin sa Filipíno) Dulaang Hiligaynón, Luceno at Oebanda 1996. ADMU Press

Serapion Torre Hiligaynón Halagahang pampamilya; pagtatanghal na nagpapakita ng pagiging sagrado ng kasal sa kabilâ ng kaapihang nararanasan ng kababaihan.

Pinustahan nga Gugma Alice T. Gonzales Hiligaynón Kahalagahang pagkatao

Natakneng a Panagsalisal (Marangal na Paligsahan) Mena Pecson Crisologo, isinalin ni Ariel S. Tabag

Ilokáno

Napun, Ngeni, at Bukas (Kahapon, Ngayon, at Búkas)

Aurelio Tolentino Kapampángan

Isang Poeta Aurelio Tolentino Kapampángan

Ing Reyna ning Malasya Zoilo Hilario Kapampángan

Alang Dios Crisostomo Soto Kapampángan

Ing Managpi (The Patcher) Mariano Proceso Pabalan

Kapampángan

Panaun Aman (may salin sa Filipíno) Pablo Mejia Pangasinán

Basingkawel (may salin sa Filipíno) Pablo Mejia Pangasinán

46

Calvari od Paraiso (Kalbaryo sa Paraiso)

Nazario D. Soriano, isinalin ni Rosalina A. Mendigo

Pangasinán

Korang na Panaon (Usad ng Panahon)

Pedro U. Sison, isinalin ni Rosalina A. Mendigo

Pangasinán

Sa Pula, Sa Puti Soc Rodrigo Filipíno

Vida Wilfredo Virtusio Filipíno

Huling Hibik ni Victoria Laktaw Bienvenido Lumbera Filipíno

May Katwiran ang Katwiran Rolando Tinio Filipíno

Saan Papunta ang Paruparo Rogelio Sikat Filipíno

Moses, Moses Rogelio Sikat Filipíno

Paglilitis ni Mang Serapio Paul Dumol Filipíno

Sistema ni Propesor Tuko Alfredo Santos Filipíno

Orosman at Zafira Francisco Balagtas Tagálog

Palasyo ni Valentin Mario O‘Hara Filipíno

Circa 1901 Nicanor Tiongson Filipíno

Walang Sugat Severino Reyes Tagálog

Hindi Aco Patay Juan Matapang Cruz Tagálog

Kuwentong Kutsero Epifanio Matute Tagálog

O’layra Russel Tordecillas (nása Center for West Visayan Studies–UP Visayas)

Kinaráy-a Paniniwala sa mga tamawo/engkanto; kababalaghan bílang lunan ng pantasya ng kasaganahan; walang kamatayang pag-ibig.

Gugma sa Yutang Natawhan/Love for the Native Land Vicento Sotto Sebwáno Patriyotismo Mini/The Fake Buenaventura

Rodriguez Sebwáno Paghahanap sa identidad, kahulugan ng tunay na pag-

ibig.

Rosas Pandan Piux Kabahar Sebwáno Ang pagpunta ng dalaga sa lungsod dalá-dalá ang kaniyang minanang balitaw.

Maria Cacao Rudy Aviles Sebwáno Pagtatanghal ng isang kuwento. Kabilin Msgr. Agustin Ancajas Sebwáno Ama at anak na laláki Abugho Iluminado Lucente Waráy Pang-uuyam o satira (Satire) hinggil sa pag-aasawa.

47

Malabad nga Magtiayon Iluminado Lucente Waráy Pang-uuyam o satira (satire) hinggil sa pag-aasawa.

Hi Tilang ug hi Diabtang Pete Labro Waráy

E P I K O

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Datu Tyan Bláan Ipinapakita ang kabuuang kultura at lipunang Bláan.

Bantugan ni Mangoda Magiringa

isina-Filipíno ni Fanny Garcia

Filipíno Pangangalaga sa karapatan ng kababaihan.

Hinilawod F. Landa Jocano Hiligaynón Katutubong kultura; yaman ng imahinasyon, kabayanihan, popular, kahusayang pangwika

The Harvest Song of Aliguyon Bersiyon ni Amador T. Daguio

Ifugáw

Agyu Ilianen Manobo Ipinapakita ang kabuuang kultura at lipunan ng mga Ilianen.

Biag ni Lam-ang (Búhay ni Lam-ang) Salin ni Reynaldo Duque sa bersiyon ni Leopoldo Yabes

Ilokáno

Silungan Baltapa: The Voyage to Heaven of a Sama Hero Sama Bajau

Talib Lim Sangogot, Carolina Malay Ocampo (Mananaliksik Nicole Revel, H. Arlo Nimmo, Alain Martenot)

Ingles Ipinapakita ang kabuuang kultura at lipunan ng mga Sama Bajau.

The Siege of Nelendangen (Ulahingan) Livunganen-Arumanen Manobo

Pasid Mampayanang (Buod ni Merlie M. Alunan gáling sa Mindanao Harvest 3)

Ingles Ipinapakita ang kabuuang kultura at lipunan ng mga Arumanen Manobo.

Tudbulul Konul In Tudbulul: Ang Awit ng Matandang Lalaki (Tudbulul: The Song of the Elderly Man) Author, Virginia L. Buhisan. PhD Dissertation, University of

Sena Kuman. (salin ni Virginia Buhisan)

Ingles Ipinapakita ang kabuuang kultura at lipunan ng mga Tíbolí.

48

the Philippines Diliman

Berinareu: The Religious Epic of the Tirurais 1989. Manila: Divine Word Publications.

Editor, Clement Wein, SVD. Transcriber, Rogelio Adamat. (Salin ni Rogelio Adamat at Amado Tirurai)

Ingles Pagpapahalaga sa karapatang pantao ayon sa pananaw ng mga Tëduray.

Womb of Water, Breasts of Earth

Francis Macansantos Ingles Kontemporaneong anyo ng epikong isinúlat ng isang taga- Zamboangga.

Labaw Denggen F. Landa Jocano Kinaráy-a Katutubong kultura; yaman ng imahinasyon, kabayanihan, popular, kahusayang pangwika.

Sugidanon (13 vols.) (ang unang 3 volyum ay nalathala na ng UP Press 2014-2015)

Alicia Magos Kinaráy-a, Hiligaynón,

Filipíno, at Ingles

Katutubong kultura; yaman ng imahinasyon, kabayanihan, popular, kahusayang pangwika.

Manggob Mansáka Ipinapakita ang kabuuang kultura at lipunan ng mga Mansaka.

Indarapatra at Sulayman

Tungkol sa pakikipagsapalaran at kabayanihan nina Indarapatra at Sulayman.

Darangën Ipinapakita ang kultura at lipunan ng mga Mëranaw.

Keg Sumba neg Sandayo

Sinubánën

Ipinapakita ang kabuuang kultura at lipunan ng mga Subanën.

The Heroic Exploits of Banna Kinanta ni Wagiwagan ng Tanudan, Kalinga, salin nina Francisco Billiet at Francis Lambrecht

Kinalíngga

Tuwaang Ipinapakita ang kabuuang kultura at lipunan ng mga Bagobo.

49

K U W E N T O N G -B A Y A N

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


The Siren of Paling Anonimo Finontók(salin sa Ingles

Si Tenyente Gimo (Campos 1990, 159-160)

Anonimo Hiligaynón (nása Filipíno)

Kuwento ng pakikipagkapuwa. Tumatalakay sa inggit ng tao sa kapuwa at naglalarawan ng paniniwala sa aswang.

Desang Muling isinalaysay sa Filipíno ni Marilyn M. Cayat

Ibalóy

Ang Alamat ng Benguet Lily Muling isinalaysay sa Filipíno ni Natividad V. Lacambra

Ibalóy

Y Masippo a Baco Anna tadlay a Baka (may salin sa Filipíno)

Perla G. Ulit, et al. Ibanág

Ti Gameng iti Cagat Isaac R. Pedrera Ilokáno

The Mats Francisco Arcellana Ingles

Surab and the Two Brothers Anonimo Isnëg

Ag-amon and Balbalngag Anonimo Kinalíngga(salin sa Ingles)

Sina Gatan at Bangan (Ikalawang Bersiyon ) Muling isinalaysay ni Juana Daping

Kankanáëy

Regalo han alimango Luciano Cabazares Waráy Pagmamahal sa pamilya.

Hi Jaime ngan an iya bugto nga kabayo Anacleto Calaque Waráy Pagmamahal sa pamilya.

K U W E N T O N G P A M B A T A

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Limang ka Hitabu isaeang adlaw sa kabuhi ni Payo John Barrios Aklánon Kuwentong bayan na nása tradisyon ng pinusong; tumatalakay ng sitwasyon sa panahon ng pananakop ng dayuhan.

Say Pasirayew ya Malapati: Tongtong parad Ugugaw (Ang Mayabang na Kalapati: The Haughty Dove)

Erwin Fernandez, salin ng awtor

Pangasinán

50

M A I K L I N G K U W E N T O

PA M A G A T

A W T O R

W I K A


Ending (may salin sa Filipíno) (Barrios 2009, 13-17)

John Barrios Aklánon Postmodernong kuwentong may tatlong posibilidad ang katapusan; halagahang pag-katao at pagkababae.

Nana, nobya ni Edipos (may salin sa Filipíno) (De los Santos et al 1998, 10-21)

Alexander de Juan Aklánon Aplikasyon at panghihiram ng Oedipus Complex ni Freud; komplikadong akda na tumutulay sa siko-analitikal na dimensiyon.

Karit Frank Peñones, Jr. Bíkol Madilim ang kuwentong ito na tumatalakay sa militarisasyon at ang pagkawala ng muwang ng mga batà sa gitna ng digmaang silá ang pangunahing biktima.

An Tsokolate Gualberto Manlagñit Bíkol Masisteng kuwento tungkol sa isang sinakulong nauwi sa isang malaking gulo dahil lámang sa pag-inom ng tsokolate.

An dakulang Sira Kristian Sendon Cordero

Bíkol Panahon ng Japon. Tungkol ito kay Clemente at Salvacion na kinailangang yayaing magpakasal si Clemente sa tákot na bakâ kunin siyá ng mga gerilyang manok at dalhin sa bundok. At bílang ganti sa pagtanggap sa alok sa pagpapakasal, ibinigay ni Salvacion kay Clemente ng isang malaking isda.

Languw Kristian Sendon Cordero

Bíkol Madilim ang kuwentong ito tungkol sa isang batàng biktima ng pang-aabuso ng kaniyang tiyuhin at ng mga kaibigan nitóng matadero. Kinasangkapan ang mga katutubong paniniwala sa mga tawong-lipod upang mas maipahayag na higit na madilim ang mundo ng tao na kinakain ng ganid.

Karnabal ni San Cristobal Kristian Sendon Cordero

Bíkol Carnivalesque. Masisteng sinuri ang mga táong nag-abang sa karnabal ni San Cristobal, isang pambihirang lugar ng mga táong walang buto, aneris, mga mag-asawang gagamba kasáma ang mga politiko, ang mga bagong uuwi at dayo, at si Dida, na isang mamamatay-hayop.

Daramlagon Jaime Jesus Borlagdan Bíkol Kuwento ng isang maliit na nayon. May mga komentaryo tungkol sa seksuwalidad at politikong namamayani sa isang bayan sa Bíkol.

51

Scoop Juan Escandor, Jr. Bíkol Paghahanap ng tamang bersiyon matapos ang isang krimen, na kasabwat ang mismong mga tauhan ng batas.

Taon Nin Mga Ayam Juan Escandor, Jr. Bíkol Sino ang nagnakaw sa Birhen ng Peñafrancia? Panibagong pagsasalaysay, bersiyon ng kuwentista tungkol sa naturang pagkawala ng milagrosong imáhen na tahasang sinasabi na mismong simbahan ang may pakana.

Kinarding Jay Salvosa Bíkol Apokaliptikal ang kuwentong ito na bumuká ang lupa at nagsilabásan ang mga karakter sa Ibalon, may mga bagong estrukturang katulad ng SM Naga ang lumitaw rin sa naratibo.

Ginubat Eduardo Uy Bíkol Sa wikang Bíkol-Gubat, pagbabalik sa alamat ng isang bayan sa Sorsogon.

Diana Scott M. Saboy

Kabílang Sa Mga Nawawala Ricardo Lee Filipíno

Ang Pinakahulíng Kuwento ni Hulí Lilia Quindoza- Santiago

Filipíno

Maria, Ang Iyong Anak Wilfredo Pa. Virtusio Filipíno

Orasán Edgardo M. Reyes Filipíno

Buwan, Buwan, Hulugan mo ako ng Sundang Lualhati Bautista Filipíno

Sa Anino ng Edsa Genoveva Edroza-Matute

Filipíno

Minerva V.E. Carmelo D. Nadera, Jr.

Filipíno

Uhaw ang Tigang na Lupa Liwayway Arceo Filipíno

Súlat mula sa Pritil Norma O. Miraflor Filipíno

Sa Lawod sang Pangabuhi(may salin sa Ingles, Filipíno) (Marcella 1970, 82-89)

Ismaelita Floro-Luza Hiligaynón Salungatan ng babae at laláki sa usaping ekonomiko; halagahang pangkababaihan.

Bunyag-Takas (may salin sa Ingles, Filipíno) (Marcella 1970, 52)

Lucila V. Hosillos Hiligaynón Babae at dalaga bílang subject at object sa isang piyudal na sistema; halagahang pangkababaihan.

Anabella (may mga salin sa Filipíno) (Villareal 1994, 135-154)

Magdalena Jalandoni Hiligaynón Sunod sa tradisyon ng nguy-ngoy, isang melodramatikong panitikan; diskurso ng pagkababae at pagpapahalaga sa pamilya.

52

Montor (mga salin sa Filipíno) (Villareal 1994, 295-301)

Angel Magahum Hiligaynón Isang naratibong historikal; kabayanihan ng isang Muslim na makabayan at kontra-kolonisador; nasyonalismo.

Hustisya sang Dagat (Villareal 1994, 212-235)

Leothiny S. Clavel Hiligaynón

Kuwento kung paano ang kalikasan ang naniningil sa isang krimeng ginawa. Nagsasaad ang kuwentong ito ng kahalagahan ng pagpapalaki sa isang batà ng isang pamilya.

Ang Mga Birhen sa Masulog (Teodoro 2003, 158-172)

Isabel Sebullen Hiligaynón Kahalagahan ng edukasyon.

Ulubrahon Norman Darap Hiligaynón Pagpapahalaga sa kultura at paniniwala.

Sa Taguangkan sang Duta (Gonzales 2009, 1-18)

Alice Tan-Gonzales Hiligaynón Pagmamahal sa bayan.

Ang Pagbalik sa Babaylan (Teodoro 2014, 2-51)

Leoncio Deriada Hiligaynón Pagpapahalaga sa tradisyonal na panggagamot.

Tig-ilinit sa Uma (Deriada1989, 52-65)

Alice Tan Gonzales Hiligaynón (may salin sa Ingles)

Pagpahalaga sa pamilya; Pangangalaga sa kapaligiran.

Lubid (Teodoro 2003, 113-125)

Leoncio P. Deriada Hiligaynón Pagpapahalaga sa relasyon ng mag-asawa, sa pamilya; mayaman sa intertekstuwalidad.

Esperanza (Gonzales 2009, 74-90)

Alice Tan Gonzales Hiligaynón Pagmamahal sa bayan.

Taghoy Juanito Marcellla Hiligaynón (salin sa Filipíno)

Si Ina Baket Gimma, Ang Aso at Ang Alay

Arnold Pascual Jose, salin ni Ariel S. Tabag

Ilokáno

Nakalabus Manen ni Lola Idyay Ruar (Grandma is Naked Again Outside)

lo Mones Jularbal, salin ng awtor

Ilokáno

Si Ina Baket Gimma, Ang Aso at Ang Alay

Arnold Pascual Jose, salin ni Ariel S. Tabag

Ilokáno

Pangablan

Noli S. Dumlao, salin ni Ariel S. Tabag

Ilokáno

53

Dagiti Agturong iti Puro Laud (Siláng Mga Patúngo sa Puro Laud)

Joel B. Manuel, salin ni Ariel S. Tabag

Ilokáno

Orkidia

Juan S.P. Hidalgo, Jr., salin sina Ariel Tabag

Ilokáno

Ti Simutsimot iti Pagsaingan ni Julio Madarang (Ang Gamugamo sa Lampara ni Julio Madarang)

Reynaldo A. Duque, salin nina Reynaldo A. Duque, et al.

Ilokáno

Nabara Dagiti Sardam (Maalinsangan Ang Mga Dapitgabí)

Dionisio S. Bulong, salin nina Reynaldo A. Duque, et al.

Ilokáno

Buneng (Itak)

Jose A. Bragado, salin nina Reynaldo A. Duque, et al.

Ilokáno

Gulgol

Aileen R. Rambaud, salin ni Ariel S. Tabag

Ilokáno

Maysa nga Aldaw Iti (Valley of the Temples)

Jeremias A. Calixto Ilokáno

Agurnong Para iti Bahag (Saving for a Loincloth)

Io M. Jularbal, salin ng may-akda

Ilokáno (Baguio)

The Wooden Trunk Cles B. Rambaud Ilokáno (salin Ingles)

Bituin ng Rosales Juan S. P. Hidalgo, Jr. Ilokáno (salin sa Filipíno

Dallang Pelagio A. Alcantara Ilokáno (salin sa Filipíno

Kamatayan Gregorio Laconsay Ilokáno

I, Suliman UG, I: 453-63

Adrian E. Cristobal Ingles

The Death of Fray Salvador Montano, Conquistador of Negros HT, II: 33-54

Rosario Cruz Lucero Ingles

The God Stealer F. Sionil Jose Ingles

Waywaya F. Sionil Jose Ingles

54

Spots on Their Wings Antonio Enriquez Ingles

People in the War Gilda Cordero-Fernando

Ingles

People of Consequence Ines Taccad Cammayo Ingles

The Other Half of the World Jose V. Ayala Ingles

The Ritual Cirilo F. Bautista Ingles

The Flood in Tarlac Gregorio C. Brillantes Ingles

The Fruit of the Vine Rowena Tiempo-Torrevillas

Ingles

The Music Child, 1991 Alfred A. Yuson Ingles

Three Generations Nick Joaquin Ingles

May Day Eve Nick Joaquin Ingles

The Moneymaker Nita H. Umali Ingles

Divide by Two Francisco Arcellana Ingles

Clay Juan T. Gatbonton Ingles

The Cries of Children on an April Afternoon in the Year 1957

Gregor

listahan ng mga akdang pampanitikan para sa k-12...sa halaga ng panitikan sa edukasyon at ang...

Documents