lluku temanepeangamollukunitorumu bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, pulu yemo ye nomi...

171
1 LLUKU Temane Peangamo LLUKUni Torumu Bokumu I Bokumunge Ungu Pulu Mare Ungu pulu mare inie yakondo gomo 1 molemo. Ye LLuku yu doketa ye te molorumu (Kollosi 4:14). ‘Yu Juda ye te molonje. Juda yambomanga ulsu yerenje.’ ningu pilimele. Yu Pollo kinie pea andoringili (Lipe Mundurumu Yema 16:10-17, 20:5-15, Pe Timoti 4:11, Pillimono 24). LLuku yuni yuyu “I bokumu tokoro.” nimbe para sipe naa torumu nakolo yuni Lipe Mundurumu Yemanga bokumu sike torumu liemo ya Temane Peangamo kepe yuni yuyu sike torumula. LLuku 1:3-4 kinie Lipe Mundurumu Yema 1:1-2 kinie molemo ungu mare paa telu sipe mele. Mateyu, Mako, LLuku, Jono keme, enene boku toringimenga LLukuni torumu bokumu kamu sulu. Temane mare Mateyu, Mako, Jono kanu yemane naa toringi temane mare yuyu torumu. ‘Olio mana yamboma lipe taponjipe, Pulu Yemo bulu sipu ulu pulu keri telemolomonga mindili nomolo aulkena mole- molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu pulumu liemili.’ nimbe Yesusi olionga nimbe kolo wangopa kolonjirimu mele ‘Paa pilipu konjemili.’ nimbe LLukuni i bokumu torumu. LLukuni pilipelie i bokumu torumu ungu pengémo mele 19:10 molemo (boku ambolkonomonga alsena anjukundu “21. kisim bek 21.2.”). Yesusini yuyu “Yambomanga nimbu kolonjembo tangi.” nimbe alieli konopu kimbú sipe molorumu ungu tondolo te 9:51 molemo (Jono 3:14-18). Ungu te kamu piliéni. Ye talo molo yepoko molo kisene ungu telumu molo temane telumu bokuna toringi nakolo wale aisili

Upload: others

Post on 14-Feb-2020

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

1

LLUKUTemane Peangamo LLUKUni TorumuBokumu

I Bokumunge Ungu Pulu MareUngu pulu mare inie yakondo gomo 1 molemo. Ye LLuku yu

doketa ye te molorumu (Kollosi 4:14). ‘Yu Juda ye te molonje.Juda yambomanga ulsu yerenje.’ ningu pilimele. Yu Pollo kiniepea andoringili (Lipe Mundurumu Yema 16:10-17, 20:5-15, PeTimoti 4:11, Pillimono 24).

LLuku yuni yuyu “I bokumu tokoro.” nimbe para sipenaa torumu nakolo yuni Lipe Mundurumu Yemanga bokumusike torumu liemo ya Temane Peangamo kepe yuni yuyu siketorumula. LLuku 1:3-4 kinie Lipe Mundurumu Yema 1:1-2 kiniemolemo ungu mare paa telu sipe mele. Mateyu, Mako, LLuku,Jono keme, enene boku toringimenga LLukuni torumu bokumukamu sulu. TemanemareMateyu,Mako, Jono kanu yemane naatoringi temane mare yuyu torumu.

‘Olio mana yamboma lipe taponjipe, Pulu Yemo bulu sipuulu pulu keri telemolomonga mindili nomolo aulkena mole-molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopayamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupumolomolo ulu pulumu liemili.’ nimbe Yesusi olionga nimbekolo wangopa kolonjirimu mele ‘Paa pilipu konjemili.’ nimbeLLukuni i bokumu torumu.

LLukuni pilipelie i bokumu torumu ungu pengémomele 19:10molemo (boku ambolkonomonga alsena anjukundu “21. kisimbek 21.2.”). Yesusini yuyu “Yambomanga nimbu kolonjembotangi.” nimbe alieli konopu kimbú sipemolorumu ungu tondolote 9:51 molemo (Jono 3:14-18).

Ungu te kamu piliéni. Ye talo molo yepoko molo kisene ungutelumu molo temane telumu bokuna toringi nakolo wale aisili

Page 2: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:1-2 2 LLUKU 1:5laye lupe lupe toringi. Temane te molo ungu te ‘paa mimisipu piliembo.’ ningulie bokumanga yu mele mele molemo melekanokolie boku gomoma wendo liku pali mimi siku kanani. Isipemele: Mako 1:12-13 ponjili, Mateyu 4:1-11 kinie LLuku 4:1-13kinie sulu tepa. Kanu temanemo Mateyu LLukutolone telu sikumele bokuna toringili molemo, nakolo angelloma oringi meleMateyuni mindi torumu (4:11), Setenene “Walse kelepo ombó.”nirimu ungumu LLukuni mindi torumu (4:13). Ungu te LLuku11:13molemo akumuMateyu 7:11 naamolemo. LLuku 22:62 Pitakola terimu temanemo Mateyu Makotolonga molemola nakoloJono 18:27 naa molemo.

Ya ungu pulumu pora nikimu.1-2 Ye paa aili Tiopillasi, olio molemolo koleana Yesusi

kinie ulu wendo orumuma pulu pulu wendo orumukinie kanoko, yandopa wendo orumuma kanoko andokomoloringi yambomane pe olio temane toko siringi mele,aku temanemo “Sike.” nimbu tondolo mundupu pilimolokanumu yambo aisilini ‘Aku temanemo bokuna kamumolopili tamili.’ ningu boku toringi.

3-4 Akumunge pe kelepo nane kepe ‘ ‘Temanemongapulumu paa pilipu konjembo.’ nimbu ou pulu puluwendo orumumele kepe yandopa ulu lupe lupemawendoorumu mele kepe akuma pali walsipu pilipu konjipumolorunduna nane ‘Aku ulumando yambomarene Tiopil-lasi nundu temane toko ungumane silimelemele aku sipewendo orumu uluma nu pilieni.’ nimbu, ‘Nane nunduulumanga pali paa sike wendo orumu mele temane toponimbu siembo.’ nimbu, boku topo nu simbu kinie papu.’nimbu pilipulie aku temanemo topo i bokumu tokoro.

5 Ye Nomi Kingi Erote kolea Judia nokopa molorumukinie Pulu Yemo popo tonjirimu ye te molorumu,* yungeimbi Sekaraya. Pulu Yemo popo tonjiringi yambomanga

Page 3: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:6 3 LLUKU 1:13talape tenga imbi Apaya, Sekaraya yu kanu talapemongaye te. Sekaraya menu ambo Illisapete Pulu Yemo popotonjiringi yemanga talape tenga ambo te. Eltenga peapulu pulu anda kolepamo Pulu Yemo popo tonjiringiyemanga pulu pulu ye nomi aili Erono.** 6 Aku amboyetolo moloringili mele Pulu Yemone kanopa ‘Yambosumbi nilitolo.’ nimbe kanorumu. Eltene yunge ungumanema kinie “Yamboma teai.” nirimu unguma palipilku liku teko konjiku moloringili. 7Nakolo Illisapete wewayongono perimu, ambolango te naa meringili. Elte weambu anda lelko moloringili.

8-9 Walse Sekarayanga talapemone Pulu Yemo popotoko kaloringi kongono tenjiringi kinie yu kepe pea PuluYemonga kumbikerena kanu kongonomo tenjiringi. Akutenjiku molkolie niringimuni, Pulu Yemo popo tonjiringiyemane teringi mele tengendo enenga talapena ye tePulu Yemo popo toko kaloringi ulke tembele akumungesuluminiana suku ‘Nae pupe mune tolemo paura kekumuyambomanga nimbe kalonjimbenje piliemili.’ ningu koukate teringi. Aku tekolie ‘Sekaraya yu kanu kongonomotenjimbe.’ ningu kanoringine yu ulke tembele sulumini-ana suku pupe mune toli paura kekumu kalonjipurumu.10Aku tepa angilirimu kinie ulke tembelena we yambomamaku toko Pulu Yemo popo toringi koleana yambo aisiliPulu Yemo kinie ungu ningu angiliringi.

11 ⸤Sekarayamune toli paura kekumu kalonjipe angilir-imu kinie⸥ kanu paura kekumu kalonji pu opu teringipolomonga ki umbukundu Ailimunge angello te ombamona angilirimu kanorumu. 12 Akumu kanopalie pungupungu nimbe pipili aili tepa kolorumu.

13 Kanu kinie angellomone yundu nimbendo:“Sekaraya, pipili naa koloi.” nirimu. “Nu Pulu Yemokinie mawa teleno mele Pulu Yemo yuni pilirimu. Nunge

Page 4: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:14 4 LLUKU 1:20ambomo kango te kanopa limbe. Yunge imbi “Jono”ningu leani. 14 Yu molombamonga nu konopu aili tekosiku kamele akoko moloni. Yu mengele kinie yambo aisilikonopu singí. 15 Ailimuni yu kanopa ye aili peangamonimbe kanomba. No waene kinie no tondoloma kiniewalsikale kepe paa naa nopili. Anumunge olona wesukundu molomba kinie Pulu Yemonga Mini Kake Telimuomba yunge konopuna molopa kapola temba.

16 “Isirele yambomane enenga Aili Pulu Yemo* likubulu siringi yambomanga aisili Jonone tembamonga al-toko konopu alowa teko Aili Pulu Yemo pea altokopilku kapola kapola molonge. 17 ⸤Pulu Yemone unguumbu tonjirimuma pilipe yamboma nimbe sirimu ye⸥Illainja tondolo pepili uluma tepa molorumu mele Jonoyu aku sipe tondolo pepili uluma tepa molomba. Akusipe tondolo pepili uluma tepa molombamonga lapalinikonopu alowa teko ambolangoma kelko konopu mon-jingíla; Pulu Yemonga ungu manema liku su silimeleyambomane konopu alowa teko, konopu sumbi nili yam-bomane telemele mele ‘Aku sipu teamili.’ ningu molon-gela; Jono yuni tembamonga Ailimu ombá kinie Ailimuyunge ungumu sumbi siku pilku lingí yambo talape temolongela.” nimbe angellomone Sekarayando nirimu.

18 Aku nirimu kinie pilipelie Sekarayane angellomondowalsipelie nimbendo: “Aku nikinumu nambe tepo nane‘Sike nikinu.’ nimbu pilimbuye?” nirimu. “Na anda leponanga ambomo ambu lerimu kanumu. Pe i nikinumunambe tepa wendo ombamondo nikinuye?” nirimu.

19 Angellomone pundu topa nimbendo: “Nanga imbiGeperiele. Na Pulu Yemonga kumbikerena angilio. I kiniénundu nikiru mele Pulu Yemone “Aku siku nipui.” nimbelipe mundumuna nundu ombo i temane peangamo toposikiru. 20Nakolo nane “Kango mengele.” nikirumu ‘Kolo

Page 5: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:21 5 LLUKU 1:27

tokomonje?’ ningu pilkinu kene i ulumu ou wendo naaopili nu ungu naa nili moloni. Pe “Wendo ombá.” nikirumele amboma ambolango olona monjikulie melemele-manga walema omba pulimomele aku sipe walema ombapumbe kinie i nikiru ungumu paa sike wendo ombá.”nirimu.

21 Aku siku ungu ningu angiliengili Sekaraya ulketembelemonga suluminiana sukundu koronga ou pupemolopa, welea wendo naa orumuna yamboma ulsukunduyu nokoko angiliringime konopu aisili liku munduringi.22 Kanu kinie yu wendo ombalie nirimumuni, ungu tekerena manda naa nimbe kimuni mindi manda lepaangilirimu kinie kanokolie, ‘Sekaraya yu suluminianasuku molopalie melte omba angilili none tepa kumbikerelipe pinjimuna kanomu.’ konopu leringi.

23 Pe ulke tembelena yunge kongono walema pora nir-imu kinie yunge ulkendo purumu. 24Ulkendo pupe ⸤amboIllisapete kinie pekolo moloringili kinie⸥ pe Illisapeteambolango olona monjirimu. Monjipelie oli te pakara‘Yambomaneyunaa kanangi.’ nimbe lopi tepamolorumu.25Yuni nimbendo: “Kinié na kinie ulu tekemomoAilimuninanga nimbe tenjikimu. Na ambolango te naa merindu-munge yamboma na kanoko keri kanoringi kinie pipilikolorundumunge Ailimu yuni na kondo kolomu lemo.”nirimu.

26 ⸤Illisapete ambolango olona monjipili oli te pakarakolopa⸥ talo pakara sipemo ke topa angilirimu kinie PuluYemone mulu koleana angello Geperiele kolea Gallillidisiriki Nasarete taonona lipe mundurumu. 27 Kanunaambo wenepo te, ye te kinie ou naa peli we molorumuambo wenepo te molorumuna mundurumu. Kanu ambowenepomo yunge pulu lerimu yambomane ‘Yu ye tepupili.’ ningu mako toringi yemonga imbi Josepo. Kanu

Page 6: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:28 6 LLUKU 1:37yemo yunge anda kolepa te ⸤ye nomi kingi⸥ Depisi. Ambowenepomonga imbi Maria.

28Mariamolorumuna angello Geperiele ombalie yundunimbendo: “Ambomo, nu molonuna na okoro. Nu malo.Ailimu nu pea tapu toko molembele.” nirimu. 29 Nakolokanu ungumu pilipelie yu konopu aisili lipe mundupelie,‘A! I nikimumu nambolka unguri nimbe nikimunje?’nimbe pilirimu.

30 Angellomone yundu nimbendo: “Maria, PuluYemone nu kanopa peanga kanokomo kene pipili naakoloyo. 31Pílie. Nu pe olona kango temonjikuliemenimu.Mengolie yunge imbi “Yesusi” ningu leani. 32Yu ye nomimolomba, yu imbi lelko ‘Paa Olandopa MolemomongaMalo.’ ningíla; Aili Pulu Yemone ‘Yunge anda kolepaDepisi Isirele yambomanga ye nomi kingi tondolomomolorumumele yu aku sipe molopili.’ nimbéla; 33Enengaanda kolepa Jekopone kalopa lirimu yamboma yuni kamukamu nokombala; Yu ye nomi kingi ailimu molopa mindipumbe.” nirimu.

34 Mariane angellomondo nimbendo: “I nikinu ulumunambe tepa tembamondo nikinuye? Na ye te naa pu-rundu kanumu.” nirimu.

35 Angellomone yundu nimbendo: “Nu molonine PaaOlandopa Yemonga Mini Kake Telimu omba nunge olonakango te monjinjimbe. Aku tembamonga kango nunimenimu yu kango kake telimu molomba; yu imbi lelkolie‘Pulu Yemonga Malo’.* ningíla. 36 ⸤Pulu Yemone nu“Tembo.” nikimu mele sike temba. Ulu tondolo te“Tembo.” nimbelie terimu mele niembo.⸥ Nunge pululemo ambo Illisapetendo “Ambo wayongono pelemo.”nilimele nakolo kinié yu ambo ambu lepili oli te pakarakolopa talo pakara sipemo ke topa angilipili yu kango teolonamonjikimu kanumu. 37Pulu Yemone ulumanda naa

Page 7: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:38 7 LLUKU 1:45temba ulu te paa naa pelemo. Yuni uluma pali kapolatelemo kanumu.” nirimu.*

38 ⸤Angellomone yundu aku sipe nirimu kinie pilipelie⸥Mariane nimbendo: “Na Ailimunge kongono kende-mande ambomomolio. Nuni nikinumele Pulu Yemo yunina kinie aku sipe tepili.” nirimu.

Kanu kinie angellomone Maria mundupe kelepa yupurumu.

39 ⸤Mulu koleana angellomone Mariando ungu nimbepora sipelie kelepa purumu kinie⸥ pe Maria kolea Ju-dia disiriki pupe ma pangi tenga ola taono te lerimunapurumu. 40 Pupe akuna ye Sekarayanga ulkena sukupupelie ambo Illisapete kanopa “Na okoro.” nirimu kiniekanguluringili.

41 Illisapetene Marianga ungumu pilirimu kinie Illis-apete yunge olona ambolangomo pukue topa ola manieterimu pilirimu. Kanu kinie Pulu Yemonga Mini Kake Te-limu Illisapetenga konopuna pupe molopa kapola terimukinie “I siku i siku ni.” nirimu mele 42 Illisapetene ungutondolo tepa nimbelie nimbendo:

“Ambo molemelemanga pali nu malo. Ambomangapali Pulu Yemone nu olandopa tepa konjirimu. Am-bolango nu olona monjilinomo kepe yuni tepa konjim-bela.* 43 Na ambo keri te molonduna nanga Ailimungeanumu nu onumunge na konopu aisili lipu mundukuru.Aku tenumungena kinie teko peanga sikinu. 44Nuongolie“Na okoro.” ninuna komuni pilindu kinie nanga olonamolomu ambolangomo paa konopu sipe pukue topa olamanie temu. 45 Ailimuni nundu nirimu ungumu pilkulie‘Sike nikimu. Yuni “Tembo.” nikimu mele sike akutemba.’ ningu tondolo munduku pilirinumunge* yuni nutepa konjikimu mele tepa konjimbe kene nu konopu sikumolani.” nirimu.

Page 8: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:46-47 8 LLUKU 1:53

46-47 Illisapetene nimbe pora sirimu kinieMariane nim-bendo:“Pulu Yemo nanga Lipe Taponjipe, Mindili NomboMolopo Kenjilio Aulkena Wendo Lipe,Kapola Molopo Molopo Konjimbu AulkenaLipe Monjimbe Yemo kinie*na konopu paa aili tepo sikirumungenanga konopumuniAilimu kapi nimbe imbi ambolopa ola linjikimu.48 Pulu Yemo yuni yunge we ambo kendemande kerimusiye naa kolopa konopu lipe mundurumumungenanga konopumuni aku sipe yu kapi nikimu.Yambomane pe pe kepe kalko lingí yambomane nando“Pulu Yemone nu tepa konjikimu. Nu malo.” ningí.49 Tondolo Pulimuni na ulu tondoloma tenjirimumungenando aku siku ningí.Tondolo Pulimu yu ye kake telimu.50 Yu kinie pipili kolko pilku limele yambomayu kondo kolopa molemo.Enene pe pe kepe kalko lingíme kepekondo kolopa molopa mindi pumbe.51 Yuni yuyu ulu tondoloma terimu.Yambo kara puku enenga konopunaeneno kapi ningu molemele yambomayuni anju anju topa makoropa mundulimo.52 Yamboma nomi molko koleama nokoko molemelemayuni topa manie mundupe,yamboma enenga imbimeene eneno topa manie mundumbemayuni enenga imbime ambolopa ola linjilimo.*53 Engelene kolemele yamboma yuni‘Olo tepili.’ nimbe langi peangama sipe,yambo kamakoma mele teluri kepe naa sipe

Page 9: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:54-55 9 LLUKU 1:63“We pai.” nimbe makorolemo.54-55 Yuni olionga pulu pulu anda kolepalimendo“Tembo.” nimbe, nimbe panjirimu ungumukomu naa sipe pilipe molopalie,⸤anda kolepa⸥ Eporayamo kinie, Eporayamo yuniyandopa yandopa kalopa lirimu yamboma kinie,enendo “Tembo.” nimbe,nimbe panjirimu mele tembandoolio Pulu Yemo yunge kendemandeIsirele yambo molemolo akuma yunikondo kolopa lipe taponjimbe tepa molemo.”nirimu.

56 Maria Illisapete kinie pea molangili oli yepoko ombapurumu kinie pe Maria yu yunge ulke koleando kelepapurumu.

57 Illisapete ambolango memba walemo wendo orumukinie yuni kango te kanopa lirimu. 58 Yunge ulke kerepongolo yamboma kinie yunge pulu lerimu yambomakinie Ailimuni yu kondo aili tepa kolorumu mele pilkulieene yu pea konopu siku moloringi.

59 Wale yepoko pakara kangomo kanopa lipe nosipemolorumu kinie wale engaki sipemonga yambomasukundu sukundu ongo maku tokolie yunge kangite kopisiku makaye teko wendo liku ele tekolieniringimuni,* yunge imbimu yunge lapanga imbi mandalelko “ ‘Sekaraya’ niemili.” niringi

60 nakolo kangomonga anumuni “Molo.” nimbelie“Yunge imbi ‘Jono’ nimulú.” nirimu.

61 Enene yundu ningindu: “Eltenga pulu lemo yambotenga imbi aku sipe naa molemo.” niringi.

62 Kanu kinie enene “Lapane nambolka konopu leke-mone, yunge imbi lepa nae nimbéne, walsipu piliemili.”ningu lapando kimuni manda leringi kinie 63 yuni pundu

Page 10: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:64 10 LLUKU 1:70topa kimuni manda lepalie “Boku siei.” nimbelie, yunibokuna topalie nimbendo: “Yunge imbi Jono.” nirimu.Akumu kanokolie yambomane paa konopu aisili leringi.64 Kanu kinie walsikale Sekaraya yunge kerena kelepaungu nimbelie Pulu Yemo kapi nirimu.

65 Aku terimuna kanokolie yunge ulke kere pongoloyambomane pipili paa koloringi. Kolea Judia disirikima pangima polorumu koleamanga pali aku temanemomindi toliku puringi. 66Aku ulumu piliringi kinie yambo-manepali konopu likumundukulie ningindu: “Ulu akumuwe naa telemo. Ailimu i kangomo kinie molombamongaaku tekemo lemo.” ningu pilkulie “I kangomo pe nambetepa molombanje?” niringi.

67 Mini Kake Telimu Jono lapa Sekarayanga konopunaomba molopa kapola terimu kinie Sekaraya yuni PuluYemone ungu umbu tonjirimu ungu te pilipe, pe wendoombá mele yamboma nimbe sipelie nimbendo:68 “Ailimu, Isirele yambomanga Pulu Yemo,yu kapi nimbu imbi ambolopo ola linjemili.Yu omba yunge yamboma lipe taponjipeumbuni tene ene ambolorumunamindili nongo moloringi kanu umbunimungewendo limuna* pilipulie aku teamili.69 Pulu Yemo yuni yunge kendemande⸤olionga ye nomi kingi⸥ Depisinikalopa lirimu yambomanga ye tondolo peli teolio ‘Lipe taponjipe mindili nombomolopo kenjilimolo aulkena wendo lipe,kapola molopo konjimulú aulkenalipe monjipili.’ nimbe simu.70 (Yuni ungu umbu tonjirimuma pilkuyando ningu siringi yemane pe tembamondokoronga ou ningindu:)

Page 11: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:71 11 LLUKU 1:7771 “Yuni olio lipe taponjipeolionga opa touma topa mundunjipe,*olio kanoko keri kanoko mindili silimele yamboma‘Aku siku naa teangi.Wendo ongo kapola molangi.’ nimbeaku siku telemele aulkena wendo limbe.”*niringi mele kinié aku temba tekemo.72-73 Olionga anda kolepalime kondo kolopa,olionga pulu pulu anda kolepa Eporayamo kinie“Tembo.” nimbe, nimbe panjipe mi lerimu mele*“komu naa sipu, nirindu mele teambo.” nimbelieaku temba tekemo.74-75 ‘Pipili naa kolko, nanga kongonomotondolo munduku tenjiku, konopu kake tepili molkonane kanopo peanga kanolio uluma mindimana teko mololiku pangi.’ nimbelieolionga opa toumane olio toko mindili silimelema‘Naa teangi. Olio we molamili.Lipu taponjipu tokomele aulkena wendo limbu.’nimbe,* nimbe panjipe mi lerimu mele‘Teambo.’ nimbelie aku tekemo.”nirimu.76 “Nanga kango ⸤Jono⸥,nu kumbi lelko puku Ailimu ombá aulkemoakisinjinímunge pilkulie ningímuni,yambomane pe nundu ‘Olandopa Molemomongaungu umbu tonjilime pilipeyando nimbe sili yemo.’* ningí.77 ‘Ailimu yunge aulkemo akisinjembo.’ ningulienuni yunge yambomando i siku ningu sini:“Ailimu yuni enenga ulu pulu keri telemelema‘Manie pupili.’ nimbe siye kolopalieene lipe taponjipe

Page 12: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 1:78-79 12 LLUKU 2:6-7mindili nolemelka aulkena wendo lipe,yu kinie pea molko konjingí aulkena lipe monjimbe.”ningu, aku ungumu enendo ningu sini.*78-79 Pulu Yemone olio kondo aili tepa kolopalieolio sumbulu toline molopo kololi aulkena molomolomakonopu pe nipili molomolo aulkena‘Manda kanoko pangi.’ nimbe‘Pa tenjipili.’ nimbe olio molemolonapa tenjilimu lipe mundukumu.”nimbe Sekarayane nirimu.

80 Kango Jono yu ai lepa konopu tondolo pupe kap-ola molorumu.* Yu pe Isirele yambomanga kumbikerenakongono tepamolombando ou kolea ku leline pupemolo-rumu.

21 ⸤Jono pamemomolopili⸥ Romo Gapomano Ye Paa Aili

Kumbine ‘Sisa Okasitasi’ nilimuni ungu mane te nimbepanjipelie “Romo gapomanomone nokolemo koleamangamolemele yamboma pali imbi tamili.” nirimu. 2 (Kiriniasikolea Siria poropinji nokorumu yemo molopili Romogapomanomone yambomanga imbime pulu pulu to-rumu.) 3 ⸤Ungumane akumuOkasitasini nimbe panjirimukinie⸥ yamboma pali enenga anda kolepalimene kalkoliringi koleamanga yu mele mele ene puringi.

4 Ye Josepo kolea Gallilli disiriki Nasarete taononamolopa, ⸤Romo ye nomimuni ‘Yamboma imbi tamili.’nirimu⸥ pilipelie nirimumuni, Nasarete mundupe kelepayu kalopa lirimu anda kolepa Depisi ou perimu koleaJudia disiriki pupe Betellieme taonona* purumu. 5Akuna“Oltonga imbitolo tangi pambili.” ningulu yu nondopalimbe ambo Maria kinie elte akuna puringili. Mariaulke pelimu pea puringili. 6-7 Betellieme suku pukululie,

Page 13: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 2:8 13 LLUKU 2:14yambo ponenge ongo pe pu opu teringi ulkemo si nir-imuna ⸤elte kongi dongi kinie kaoma panjiringi ulkenapuku peringili. Akuna peringili kinie⸥ Maria ambolangomini torumu. Pe kango te kanopa lirimu. Aku kan-gomo yunge komolayemo. Kanopa lipelie mulu wambalemarene lipe kangomo okopa, kongime langi noli ketetenga suku nosirimu.

8 ⸤Betellieme⸥ ulsukundu kongi sipisipi tapu ye mareera poniemanga ipulueli enenga sipisipime tapu tekomoloringi. 9 Kanu kinie ene moloringine Ailimungeangello te omba mona angilirimu kanoko, Ailimunge patondolo tepa telimu omba ene moloringi kolea pa terimukanokolie, ene mini wale aili teko munduringi.

10 Nakolo angellomone nimbendo: “Nane ene temanepeanga te topo simbu okoro kene pipili naa kolayo. I te-manemo yamboma pali konopu singí temanemo. 11Kinié⸤ou molorumu ye nomi kingi⸥ Depisinge taonona* ambotene kango te memu. Yu Yamboma Lipe TaponjipeMindili Nongo Molko Kenjilimele Aulkena Wendo Lipe,Kapola Molko Konjingí Aulkena Lipe Monjimbe Kan-gomo;** yu Pulu Yemone “Ene nokopa konjimbe ye te lipumundumbu.” ou nimbe mako torumu ye nomi Kirasimu;yu Ailimu.*** 12 Sike nikiru molo kolo tokoronje ene pukukanangi mele nimbu siembo. Ambolango kiki te muluwambalene okoko, kongime langi noli kete tenga nosíngipuku kanoko lenjingí. Aku siku kanoko lenjikulie nane‘Sike nimu lemo.’ ningu pilingí.” nirimu.

13 Aku nirimu kinie tamburembumulu koleana angellopaa aisili ou orumu angellomo angilirimuna ongo monaangilkulie niringimuni, Pulu Yemonga imbi ambolko olalinjiku yu kapi ningulie ningindu:14 “Mulu Koleana Paa Olandopa Pulu Yemonga imbipaa ola molopili.

Page 14: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 2:15 14 LLUKU 2:22-24Mana yambo yuni kanopa peanga kanolemo yamboma,konopu wayongo siku molangi.” niringi.

15 Aku ningulie ene kongi sipisipi tapu yema mundukukelko mulu koleana kelko olando puringi.

Angelloma kelko mulu koleana olando puringi kiniesipisipi tapu yemane anju yando ningindu: “Olio Betel-lieme pupu i ulu kinié wendo okomomele Ailimuni nimbesimumu kanopamolo.” niringi. 16 Aku ningulie popengeteko pukulie niringimuni, Maria Josepotolo moloringilikanoko, ambolango kikimu kongimenga langi noli ketenasuku lerimu kanoko lenjiringi. 17 Yu kanokolie, ou an-gellomone ene aku ambolangomondo nimbe sirimu meleyamboma ningu siringi.

18 Kanu kinie sipisipi tapu yemane ningu siringimele pilkulie yambomane konopu aisili liku munduringi.19 Nakolo Maria i unguma kinie ulu wendo orumumapali konopuna panjipelie, pe kepe konopu kimbu sipemolorumu.

20 Sipisipi tapu yema kelko yando ongolieniringimuni, angellomone nimbe sirimu mele pali pilkukanoringimunge Pulu Yemo kapi niliku yunge imbiambolko ola linjiliku yando oringi.

21 Kangomo kanoko liku nosiku molangi wale yepokopakara omba purumu kinie wale engaki sipemonga yungekangi te kopisiku makaye tekolie,* anumuni yu olona naamonjipili angellomone nirimu mele pilkulie yunge imbi“Yesusi” ningu leringi.

22-24 Josepo kinie Mariatolo, elte kamu kake tepili mo-longele walemo wendo orumu kinie, Mosisini ungu manesirimu te* pilku liku tengelendo kolea aili Jerusallemepukululie niringilimuni, kake tepili molongelendo PuluYemo popo toko kalopuringili. Ailimunge ungu mane teou sirimu perimu akumu i sipe:

Page 15: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 2:25 15 LLUKU 2:28⸤‘Ambo tene ambolango kanopa lipelieyu pena pemba mele molomba.Pena pemba walema pora nimbé kiniekake tepili molombando⸥kera waembono mele talo molo kera imili mele taloPulu Yemo popo topa kalopa sipili.’**nimbe ungu mane aku sipe nimbe perimu kanumupilkulie tengelendo puringili. Ailimunge ungu manenimbe perimu te pea pilku liku tengelendo puringilila.Aku ungu manemo i sipe:‘Kango komo kanoko lingíme pali“Ailimunge” ningu yu siengi.’***nimbe perimu kanumu. Aku ungu manemo nimbe per-imuna pilkululie ‘Oltonga kango komomo Pulu Ye Ail-imu siembili.’ ningululie Jerusalleme pungilindu Yesusimengo puringilila.

25 Ye anda te Jerusalleme molopili elte puringili, yungeimbi Simiono. Yu sumbi nirimu yemo; yu Pulu Yemongaungu pilipe alieli Pulu Yemo kinie ungu nirimu yemo; yuIsirele yamboma kapola kapola molangi omba tenjimbeyemo kanombando nokopa molorumu;* Mini Kake Te-limu yunge konopuna sukundu molorumu. 26 Mini KakeTelimuni yundu ungu te ou nimbendo: “Nu ou we naakoloni. Nu ou Ailimuni “Ene nokopa konjimbe ye te lipumundumbu.” nimbe mako torumu ye nomi Kirasimukanokolie pe koloni.” nirimu. 27 Mini Kake TelimuniSimiono yu lipe mundurumuna yu Pulu Yemo popo tokokaloringi ulke tembelena purumu.

Kanu kinie Yesusi anumu lapatolo ungu manemonekangomando “Teai.” nimbe sirimu mele tengelendokango Yesusi mengolo ulke tembelena sukundu puringilikinie 28 Simionone omba kangomo kangulupe lipe PuluYemonga imbi ambolopa ola linjipelie nimbendo:

Page 16: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 2:29-30 16 LLUKU 2:3629-30 “Ye Aili Tondolo Olandopamo,yamboma lipe taponjipemindili nolemelka aulkena wendo lipenu kinie pea molko konjingí aulkenalipe monjimbe ye sikinumu*na kinié nanga mongone kanokoro kinieou nando ningu panjirinu mele wendo okomo kenekinié na nunge kendemande yemokonopu pe nipili kolombo.” nirimu.31 “ ‘Kanu lipe taponjipe wendo lili ulumukoleamanga pali yambomane kanangi.’ ningu tekeno.32 Yu Isirele yambomanga ulsumolemele yambomanga pa tenjipe,nunge Isirele yambomanga imbiambolopa ola linjimbendopa tenjili mélemo molemo.”nirimu.

33 Anumu lapatolo Simionone kango Yesusindu nirimumele pilkululie konopu aisili liku munduringili.

34 Simionone “Pulu Yemone ene tepa konjipili.” nimbe-lie Yesusi anumu Mariando nimbendo: “Pílie. I kangomomolombamonga Isirele yamboaisili imbi oumolorumumape manie pungíla; aisili imbi ou naa molorumuma pekinié imbi molombala. Yu molomba kinie yambomanekanokolie bulu siku ungu taka tonjingí. 35 Ambomo, nukepe ulu te wendo ombá. Nunge kamelena mindili ailitepa temba kinie yambo aisili konopu lenge mele monalemba.” nirimu.

36 Pulu Yemone ungu umbu tonjirimuma pilipe yam-boma nimbe sirimu ambo te, yunge imbi Ana, yu Judayambomanga talape kanga Asa, ye Panuelenga lemenu;yu paa ambu lerimu; yunge menu yemo pea molangiliponie yepoko pakara omba purumu, pe yunge menu

Page 17: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 2:37 17 LLUKU 2:42

kolorumu kinie yu wayemo molorumu. 37 Yu manamolopili yunge ponie paono kise kelepa yepoko ombapupe paono kise kelepa kise sipemonga yu wemolorumu.Yu ulke tembelemo mundupe naa kelepalie alieli kanunamindi molopa ipulueli kepe tangoli kepe Pulu Yemongapopo topa imbi ambolopa ola linjimbendo taki taki langinaa nomba Pulu Yemo kinie ungu nimbe mawa tepamindi molorumu. 38 Simionone Yesusindu ungu nimbemolopili enemoloringine kanu ambomoyu ombalie ⸤PuluYemone kanu kangomo Juda yamboma sirimumunge⸥Pulu Yemo kinie “Ange, papu tekeno.” nirimu. Kanukinie pe Jerusalleme yamboma lipe taponjipe, umbunitene ene ambolorumuna mindili nongo moloringi kanuumbunimunge wendo limbendo* ombá yemo ‘Ombá.’ningu nokoko moloringi yambomando Ana yuni kangoakumu orumumele kinie tembamele kinie nimbe sirimu.

39 Josepo Mariatolo eltene Ailimunge ungu manetolonimbe perimumele pali pilku liku tekololie niringilimuni,elte Yesusi kinie kelko kolea Gallilli disiriki pukulu eltengakolea kanga Nasarete yando oringili.

40 Kangomo ai lepa enge nimbe molopa yunge konop-una pilipe konginjili aisili omba pepili molorumu, PuluYemone yu kanopa peanga kanopa yu tepa konjirimu.*

41 Juda yambomane ponie tenga tenga kolea ailiJerusalleme ongo akuna suku Pulu Yemone enenga andakolepalime Naa Topa We Omba Purumu mele* pilku ulumare teringi kanu walema Yesusi anumu lapatolo kepe‘Kanu walemo piliembili.’ ningulu ponie tenga tengaJerusalleme olando puringili. 42Kango Yesusi molopili yuponie engaki rurepo omba purumu kinie kanu wale ‘PuluYemonga wale.’ ningu koro moloringi walemo altopawendo orumu kinie alieli Juda yamboma Jerusalleme

Page 18: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 2:43 18 LLUKU 2:50puringi mele Yesusi anumu lapatolo kinie yu kinie peaolando puringi.

43 ⸤Jerusalleme puku⸥ kanu ulumu piliringi walemapali pora nirimu kinie anumu lapatolo ulkendopungilí puringili kinie kango Yesusi anju molorumuelte naa kanoringili. 44 ‘Olionga yambo mare kinieokomo.’ konopu lelkolo wale telumunge we pukululieniringilimuni, pe ipupini kolea kalá torumu kinie pukuaulkena pengendo eltenga pulu lerimu yamboma kiniewe yamboma kinie pea puku moloringimendo walsikupiliku andoko kororingili. 45 Yu naa kanoko lenjikulieJerusalleme altoko puku koropuringili.

46 Wale talo koroko kelkololie niringilimuni, pe waleyepoko sipemonga ⸤Pulu Yemo popo toko kaloringi⸥ ulketembelena puku kanoringili kinie yu akuna suku molo-rumu kanoko lenjiringili. Yu ungu manemanga pulumapilku mane siringi yema* kinie pea moloringi, yunienenga ungu niringime pilipelie, anju enendo walsipepilirimula. 47Yu enene niringimemimi sipe pilirimumelekepe, pundu topa nimbe konjirimu mele kepe, yambomoloringimene pilkulie enene ‘Yunge pilipe konginjilipaa pepamo.’ ningu pilku konopu liku munduku miniwale munduringi.

48 Eltene yu kanu ulkena molorumu puku kanokololiesuru ningulu anumuni yundu nimbendo: “Kangomo, oltokinie pea pamili ou naa oli, nambemuna tenuye? Lanieolto mini wale mundulipulu nu andopo koropo kelem-bulu.” nirimu.

49 Aku nirimu kinie yuni anumu lapatolondo nim-bendo: “Elte ⸤koleamanga pali⸥ nambemuna na andokokorongiliye? ‘Na ya Taranga ulkenamolemo.’ konopu naalengiliye?” nirimu. 50 Nakolo yuni nirimu ungu pulumueltene naa piliringili.

Page 19: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 2:51 19 LLUKU 3:351 Yu elte kinie Nasarete taono maniendo pupelie

nirimumuni, eltenga unguma pilipe tenge panjipe molo-rumu. Yunge anumuni kanu uluma konopuna panjipepilipe mindi molorumu.

52 Yesusi yu ai lemba lerimu kinie yu pilipe konginjiliolandopa olandopa pemba perimu; Pulu Yemo kinie yam-boma kinie yu kanoko paa peanga kanoko moloringila.*

31 Ye Tapiriasi Sisa, Romo gapomanomone nokorumu

koleamanga pali, Isirele yambomanga kolea akumangapali kepe yu ye paa aili kumbinemo molorumu. Yu kanukoleamanga pali Romo ye paa aili kumbinemo molop-ili ponie tene po omba pupe ponie tene pape sipemowendo orumu kinie yu aku sipe we molorumu. Kanuponiemonga Pondiasi Paillate kolea Judia disiriki yambo-manga ye nomimu molorumu; Erote kolea Gallilli disirikiyambomanga ye nomimu molorumu; Erote angenu Pil-lipu kolea Ituria disiriki kinie Terekonaitisi disirikitoloyambomanga ye nomimu molorumu; LLaiseniasi koleaApillini disiriki yambomanga ye nomimu molorumu.

2 Ene aku koleama nokoko molangi Anasi kinie Kaya-pasitolo Pulu Yemo popo tonjiringi ye aili olandopatolomolangili Sekaraya malo Jono kolea ku leline molorumukinie Pulu Yemone Jono yu ungu umbu tonjirimu.

3 Pulu Yemone ungu umbu tonjirimu kinie pilipelieJono yu pupe no Jodane nekendo yakondo andopa yam-boma ungu mane sipelie nimbendo: “Ene ulu pulu keritelemelema kanoko keri kanoko konopu alowa tekolie‘Pulu Yemone olionga ulu pulu kerime ‘We manie pupili.’nimbe siye kolopili.’ ningu ‘No liemili.’ ningu wai.”nirimu.

Page 20: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 3:4 20 LLUKU 3:84 ⸤Aku kongonomo Jonone terimumele yu naamolopili

koronga ou yuni yamboma Yesusinge unguma sumbi sikupilku lingí aulkemo lipe nosinjimbe mele⸥ Pulu Yemoneunguumbu tonjirimumapilipe yambomanimbe sirimuyeAisayane nimbe boku torumu akuna molemo mele i sipe:“Kolea ku leline⸤kumbi lepa pumbe⸥ ye tenga kerenaungu te nimbendo:“Ailimu ombá aulkemo teko mimi teame.Yu ombá aulke kangama toko sumbi siei.” nikimu.5 “Ma pangima akuku kalalu siku,kolo lemomanga akuku pe toko,aulke anekale manekale telemoma toko sumbi siku,aulke ola manie pulimoma kolta lenge.6 Aku tenge kiniePulu Yemone olio lipe taponjipe‘Mindili nolemelka aulkena wendo ongoyu kinie pea molko konjingí aulkenapangi.’ nimbe lipe mundumbe yemoyambomane pali kanonge.” nikimu.”*nimbe ⸤Jonone pe tembameleAisayane ou aku sipe nimbesipe bokuna torumu molemo.⸥

7 Yambo aisili Jono molorumuna ‘Yuni olio no linjipili.’ningu onge oringi kinie yu kanopalie nirimumuni, ene iritopalie nimbendo:

“Kolo topa yamboma tepa kenjili wambiyemongawaloma, Pulu Yemo mumindili kolomba walemonganaene “Ene talopa lelkolie pai.” nimu kinie ene ‘PuluYemone naa tepa kenjipili.’ ningu ‘No liemili.’ ninguokomeleye? 8Ene sumbi siku molko, ulu peangamaminditeko molonge kinie ene ulu pulu keri teringime paa sikemunduku kelko konopu alowa tenge mele mona lemba.

Page 21: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 3:9 21 LLUKU 3:14“Olio anda kolepa Eporayamone kalopa lirimuma mole-molomonga yambopeangamamolemolo.” ningu aku sikuningu naa pilieme. Nane ene nimbu sikiru: ‘Pulu Yemonei koumando “Eporayamone kalopa lirimu yamboma auleangi.” nilkenje kouma Eporayamone kalopa lirimuyamboma molemelka.’ nikiru. Ene Eporayamone kalopalirimu yamboma molemelemonga uluri naa telemo.*

9 “Unju peko tomba loumu Pulu Yemone koronga unjupuluna ambolopa ola lipe molemo. Unju mongo peanganaa tomba unjuma* yuni peko topalie tepena kalomba.”nimbe Jonone aku nirimu.

10 ⸤Yambo Pulu Yemo kanopa peanga kanolemo ulupuluma naa telemelema Pulu Yemo yuni mongo simbemele Jonone nimbe sirimu kinie pilkulie⸥ ongo makutoringi yambomane ningindu: “ ⸤‘Yuni olio mongo naasipili.’ nimbu⸥ nambe temoloye?” niringi.

11 Yuni enendo pundu topa nimbendo: “Wale pakolitalo nosilimele yamboma enene yambo wale pakoli tenaa nosingíme moke teko siengi. Langime kepe aku sikuteangila.” nirimu.

12 Kou takisi lili yema kepe ‘No liemili.’ ninguoringi. Yuni ungu nirimumu pilkulie yundu walsikupilkulie ningindu: “UnguMane Silimu, olio nambe temolokinie Pulu Yemo yuni olio kanopa peanga kanombaye?”niringi.

13 Yuni enendo nimbendo: “Ene kou takisi likuliegapomano yuni “Kou i siku liei.” nimbe mako topa simbemele liengi. Enene kolo toko mare ola panjiku limele akumele naa liengi.” nirimu.

14 Kanu kinie ami ye mare yu walsiku pilkulie, “Oliokepe nambe teamiliye?” niringi.

Yuni pundu topa nimbendo: “Enene yambomangakou mone wa lingíndu kolo toko kopene we naa tangi.

Page 22: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 3:15 22 LLUKU 3:19Gapomanomone mele kalomba koumu mindi liku nosiku,taka lelko molangi.” nirimu.

15 Jonone terimu mele kanokolie yambomane yukinie konopu aisili liku munduku, ‘Pulu Yemone oliongaanda kolepalimendo “Ene nokopa konjimbe ye te lipumundumbu.” nirimu ye nomi Kirasimu* i yemonje?’ningu pilku moloringi.

16 Ningu piliringi mele pilipelie Jonone pundu topaenendo nimbendo: “Nane yamboma no mindi linjilio.Nakolo ye te ombámo yuni ⸤Pulu Yemonga⸥ Mini KakeTelimu kinie tepemo kinie ene linjimbe ⸤lingí⸥. I ombáyemo yunge tondolomo paa olandopa, nanga tondolomopaa maniendopa. Na yu kinie manda molo. ⸤Yamboailimenga kongono keri teli kendemande yambomanesike enenga ailimenga kongono keri tenjingindu kimbusu wendo linjilimele nakolo⸥ ombá yemonga kimbu suwendo linjimbu kanu kongonomo paa olandopa melenane tenjimbu kapola naa telka, na ye paa keri. 17 Yuniyunge rasi witi apuruli apulu pokomo ambolopalie yungerasi witi mongo kinie rasi witi kilu kinie apurumbendomolemo. Yunge rasi witi apuruli polomo tepa mimitembando rasiwiti pali ‘wendo liembo.’ nimbe apurupeliemongoma lipe rasi witi nosilimo mingine ‘Lepili.’ nimbenosimbendo mingi topa, pe kiluma lipe maku topa tepenaa kumbulupe nomba pepa mindi pulimona kalomba.”nirimu.

18 ‘Yambomane “Olio yambo molopo kenjilimolo yam-boma. Olio ulu pulu kerime mundupu kelepo konopualowa teamili.” niengi.’ nimbe Jonone yamboma ungumane aisili aku sipe sipe, temane peangamo topa sirimu.

19 Walse, pe mele, Jonone kolea Gallilli disiriki yambo-manga ye nomi kingi Erote iri torumula. Yu angenungeambo menu Erodiasi ⸤mangopa lirimu⸥ ulumu kinie ulu

Page 23: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 3:20 23 LLUKU 3:26pulu keri lupe aisili terimuma kinie nimbe para sipeyu iri torumu. 20 Jonone yu iri torumumunge Erotenemumindili kolopalie yu ka sipe ka ulkena panjirimu. Yuniaku terimumu tepa kenjirimula.

21 ⸤Erotene Jono ou ka naa sipili⸥ yambo aisili Jonono linjipe molorumuna ongo no liringi kinie Yesusi kepeomba no lirimula. No lipelie Pulu Yemo kinie ungunimbe angilirimu kinie mulumu kengeya lepa anju yandopurumu, 22Pulu Yemonga Minimu, kera waembono mele,manie omba Yesusi molorumuna pupe kangine ola molo-rumu. Muluna ungu te wendo ombalie nimbendo: “Nunanga konopu monjilio kangomo. Nu kinie konopu sipumolio.” nirimu.

23Yesusi yumanamolopili poniewanepaono tenemeleomba purumu kinie yunge kongonomo pulu monjipeterimu.

Yambomane Yesusindu ‘Josepo malo.’ ningu piliringi.Josepo yunge lapa Illai.24 Illai lapa Matate.Matate lapa LLipai.LLipai lapa Melkai.Melkai lapa Janai.Janai lapa Josepo.25 Josepo lapa Matatayasi.Matatayasi lapa Emosi.Emosi lapa Neame.Neame lapa Esillai.Esillai lapa Nakai.26 Nakai lapa Meate.Meate lapa Matatayasi.Matatayasi lapa Semene.Semene lapa Joseke.Joseke lapa Joda.

Page 24: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 3:27 24 LLUKU 3:3327 Joda lapa Joanane.Joanane lapa Resa.Resa lapa Serapapele.Serapapele lapa Sialtele.Sialtele lapa Nerai.28 Nerai lapa Melkai.Melkai lapa Edai.Edai lapa Kosame.Kosame lapa Ellemadame.Ellemadame lapa Ere.29 Ere lapa Josua.Josua lapa Elliesa.Elliesa lapa Jorimu.Jorimu lapa Matate.Matate lapa LLipai.30 LLipai lapa Simiono.Simiono lapa Juda.Juda lapa Josepo.Josepo lapa Jonamo.Jonamo lapa Ellayakimu.31 Ellayakimu lapa Mellia.Mellia lapa Mena.Mena lapa Matata.Matata lapa Netane.Netane lapa ⸤Ye Nomi Kingi⸥ Depisi.*32 Depisi lapa Jesi.Jesi lapa Opete.Opete lapa Boasi.Boasi lapa Sallimono.Sallimono lapa Nasono.33 Nasono lapa Aminadape.Aminadape lapa Ramo.Ramo lapa Esirono.

Page 25: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 3:34 25 LLUKU 4:2Esirono lapa Peresi.Peresi lapa Juda.34 Juda lapa Jekopo.Jekopo lapa Aisake.Aisake lapa Eporayamo.Eporayamo lapa Tira.Tira lapa Neyo.35 Neyo lapa Serake.Serake lapa Reu.Reu lapa Pelleke.Pelleke lapa Epe.Epe lapa Silla.36 Silla lapa Kenane.Kenane lapa Apakisate.Apakisate lapa Seme.Seme lapa Noa.Noa lapa LLameke.37 LLameke lapa Metusalla.Metusalla lapa Inoke.Inoke lapa Jarete.Jarete lapa Mallallele.Mallallele lapa Kenane.38 Kenane lapa Inosi.Inosi lapa Sete.Sete lapa Adame.Adame lapa Pulu Yemo.Adame Pulu Yemonga malo.

41 Yesusi ⸤no lirimu kinie⸥ Mini Kake Telimu yu kinie

omba molopa yunge konopuna molopa paa tengepeatepili no Jodane mundupe kelepalie nirimumuni, MiniKake Telimuni yu kolea ku lelinememba purumu. 2Akuna

Page 26: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 4:3 26 LLUKU 4:9-11Yesusi ⸤Mini Kake Telimu kinie molopili⸥ ⸤kurumanganomi⸥ depelemo* omba yu kondi topa molopili** olite koro talo*** omba purumu. Kanu walemanga langinaa noli we molopa perimu kinie yu engelene kolopamolorumu.

3 Kanu kinie ⸤kurumanga nomi⸥ depelemone yu ⸤konditopalie⸥ nimbendo: “Nu Pulu Yemonga Malo liemo ikouma ‘Pillawa kaloli au lepili.’ ni.” nirimu.

4 Nakolo yuni pundu topa nimbendo: “Pulu Yemongabokumuni nimbendo:“Langimene mindi yamboma konde mololi ulu pulumunaa silimo.”*nimbe molemo kanumu.” nirimu.

5 Kanu kinie depelemone Yesusi yu lipe memba pupe⸤ma pangi⸥ paa olana tenga anjipelie, yu ma koleamapali walsikale lipe ora sipelie nirimumuni, 6-7 yundunimbendo: “I koleamanga pali tondolomo kinie melepeangama kinie Pulu Yemone nando “Nokoi.” nimbekoronga sirimu. Ime nane ‘Yambo te simbu.’ nindu liemomanda simbu. Nu na popo toko nanga imbi ambolko olalinjinu liemo i tondolomo kinie mele peangama kinie palinu lieni simbu.” nirimu.

8 Kanu kinie Yesusini depelemondo nimbendo:“Pulu Yemonga bokumuni nimbendo:“Pulu Yemo enenga Ailimu manjikupopo toko imbi ambolko ola linjiku,yunge kongonomo manjiku tenjiku molangi.”*nimbe molemo kanumu.” nirimu.

9-11 Kanu kinie depelemo yuni Yesusi lipe koleaaili Jerusalleme memba pupe, ⸤Pulu Yemo popo tokokaloringi⸥ ulke tembelemonga memba, paa ola imunamemba pupe anjipelie nirimumuni, yundu nimbendo:“Nu Pulu Yemonga Malo liemo nu lipe taponjimbe kene

Page 27: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 4:12 27 LLUKU 4:16pou ningu manie pui.” ⸤nirimu.⸥ “Pulu Yemongabokumuni nimbendo:‘Pulu Yemone yunge mulu koleana angellomane‘Nu ongo nokangi.’ nimbé.Enene nu ‘Kou tene kepe naa topili.’ ningunu enenga kimene oko polko lingí.’*nimbe molemo kanumu. Aku sipe nirimu kene pilkulieaku siku tei.” nirimu.

12 Yesusini yundu pundu topalie nimbendo: “PuluYemonga yambomando ungu te pea nimbe molemola.Akumu i sipe:‘Pulu Yemo enenga Ailimuni “Tembo.” nilimo mele‘Sike nilimonje molo kolo tolemonje kanamili.’ningu enene yu manda manjiku naa teangi.’*nimbe molemola kanumu.” nirimu.

13 Depelemone Yesusi kondi pali topa pora sipelienirimumuni, ‘Pe yu manda altopo kondi tombo wale tenondopo pilipulie kelepo ombo.’ nimbe yu mundupekelepa purumu.

14 Kanu kinie Minimunge tondolomone Yesusi kelepakolea Gallilli disirikindu yandomemba orumukinie akunaandopa terimu mele temanemo koleamanga pali anjuanju purumu piliringi. 15 Yuni Juda yamboma maku tokoPulu Yemonga ungumu piliringi ulkemanga pupe ungumane sirimu kinie yambomane pali yu kapi niringi.

16 Yesusi kolea Gallilli disiriki yamboma ungu manesilipe andopalie nirimumuni, yu Gallilli lerimu koleaNasarete taonooumolopa ai lerimuna kelepa orumu. Om-balie ⸤Juda yambomanga koro moloringi⸥ wale Sambate-monga* koleamanga pali ene maku toko Pulu Yemongaungumu piliringi ulkemanga yu alieli purumu meleNasarete ungu piliringi ulke akuna aku sipe purumu.⸤Maku toko moloringi kinie⸥ yuni “Na bokumu kanopo

Page 28: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 4:17 28 LLUKU 4:22niembo.” nimbe ola angilirimu. 17 ⸤Pulu Yemongabokuma nokorumu yemone⸥ Pulu Yemone ungu umbutonjirimuma pilipe yamboma nimbe sirimu ye Aisayane*koronga ou torumu bokumu lipe sirimu kinie, Yesusinilipe sukundu ungu molorumu te kanopalie nimbendo:18 “⸤Aisayane i sipe nimbendo:⸥“Ailimunge Minimu na kinie molemomoyuni nando nimbendo:“Yambo koropama temane peangamo toko siku,ka ulkena pelemele yambomando‘Wendo ongo we molangi.’ ningumongo keri leli yambomando‘Mongo peanga lepili kanangi.’ ningu,mindili nongo molemele yamboma‘Mindili naa nongo, molko konjengi’ ningu,19 ‘Kinié poniena Ailimuni yamboma kanopakondo kolomba poniemo wendo okomo.’ningu siliku andoi.” nimbeMinimuni aku sipe ye te mako topalie nirimu.”*nimbe Aisayane nirimu.” nimbe Yesusini aku sipe bokukambu topa nirimu.

20 Ungu akumu kanopa nimbe pora sipelie bokumualtopa pipi sipe bokuma nokorumu yemo sipe, ⸤“Ungute niembo.” nimbe⸥ Yesusi yu manie molorumu. Yam-boma pali yu mindi nemo nemo ningu kanoko moloringi.21 Kanu kinie yuni enendo nimbendo: “Kinié PuluYemonga bokuna ungumu kanopo nindu pilíngi akunaAisayane “Wendo ombá.” nimbe, ou nirimu mele kiniéwendo okomo. ⸤Kinié na tembo okoro ulu akumanga ounirimu.⸥” nirimu.

22 Moloringi yambomane “Yu ye peangamo. Yu paatelemo.” ningu yu nirimu mele pilkulie “Paa nimbekonjikimu.” ningulie mini wale munduringi. ⸤Nakolo⸥

Page 29: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 4:23 29 LLUKU 4:26enene ningindu: “I yemo ⸤yu nae konopu lekemoye?⸥Yu Josepo malo mindi, ⸤olionga we ye te mindi lemo⸥.”niringi.

23 ⸤Nakolo⸥ Yesusini ⸤yuyu molorumu mele nirimukinie pilkulie yu konopu keri panjiringi mele pilipelie⸥*enendo nimbendo: “Ungu iku tolemelemanga te nandotoko ningí tekomolemelenje konopu lekero. Enene nandoi sikuningí tekemelenje: “Nu sike doketamoleno liemonukuru tomba kinie nunge maratenemo nunu liku nani. Penu konde puni ⸤kinie kanopolie ‘Nu sike doketa molenolemo.’ nimbu pilimulú.” ningu aku ungu ikumu na tokosingí tekemelenje?⸥ Nando ningindu: “Nuni Kapeniametaono ulu tondoloma terinu pilirimulu mele ya nungepulu kolea ⸤Nasarete⸥ akuna aku siku teani. ⸤Kanopolienu “molio.” nikinu mele ‘Sike nikinu lemo.’ nimbupilimolo.⸥” ningí tekemelenje?

24 “Nane enendo sike nimbu sikirumu: Yambomaneulu pulu te telemele mele i sipe: Pulu Yemone unguumbu tonjilimoma pilipe yamboma nimbe silimo ye teneyunge pulu koleamonga yamboma ungu nimbe silimokinie pilkulie nilimelemone, enene ‘Yu olionga we yere.Yu imbi mololi ye te molo.’ ningu yu nilimo ungumanaa pilku liku su silimele. ⸤Kolea lupe yambo mareneongo ungu ningu silimele kinie aku unguma mindi pilkulimele. Yambomane aku siku telemele mele enene akusikula telemele.⸥* 25 ‘Nane paa sike nimbu sikiru mele enepiliengi!’ nimbu ⸤temane talo tambo.⸥

“Illainja Pulu Yemone ungu umbu tonjirimuma pilipe⸤yunge pulu lerimu⸥ Isirele yamboma nimbe sipe molop-ili ulu te wendo orumumu niembo. Pulu Yemone “Lonaa opili.” nirimu kinie ponie yepoko kelepa oli kisetalo pakara lo naa omba paa engele lerimu kinie Isirelekoleana sukundu ambo waye aisili ⸤engelene kolko⸥moloringi. 26 Nakolo Pulu Yemone “Isirele ambo waye

Page 30: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 4:27 30 LLUKU 4:32te liku taponjiku langi sieni.” nimbe Illainja akuna naalipe mundurumu. ⸤Isirele ulsukundu lerimu⸥ kolea ailiSaidononondopa lerimukolea kanga Sarepate ambowayete ⸤‘Langi pora naa nipili.’ nimbe Pulu Yemone kanu ul-sukundu ambomo⸥ molorumuna Illainja lipemundurumukanumu.*

27 “Illaisia kepe ou Pulu Yemone ungu umbu tonjiri-muma pilipe ⸤yunge pulu lerimu Isirele yamboma⸥ nimbesipe molopili Isirele koleana sukundu yambo aisili kurukendi norumu, nakolo ene pali telu kepe konde naapuringi, kuru kendi nomba we perimu. ⸤Kolea Isireleulsukundu lerimu⸥ kolea Siria ye Nemana mindi kurukendi norumu kinie Illaisiane yu ⸤lipe taponjipe⸥ tepakonde lirimu.* ⸤Pulu Yemone Illainja kinie Illaisiatololipe mundurumuna ulsukundu yambo talo aku siku likutaponjiringili nikiru mele paa sike nikiru piliei.⸥” nirimu.

28 Aku sipe mele nirimu kinie pilku keri pilkuliePulu Yemonga ungumu piliringi ulkena sukundumoloringi yamboma pali paa lakoko mumindili koloringi.29 Mumindili kolkolie ola angilku yu kanu koleana ulsutoko pulu siku munduku, kanu koleana nondopa kopóte lerimuna toko manie mundungí teringi. 30 Nakolo yuene maku toko angiliringine sumbi sipe pupe tenga lupepumbe purumu, yu manda naa amboloringi.

31 Kanu kinie Yesusi yu kolea Gallilli disiriki lerimutaono te Kapeniame akuna maniendo purumu. Akuna⸤Juda yambomanga koro moloringi⸥ wale Sambatemo*wendo orumu kinie Yesusi ⸤Juda yamboma maku tokoPulu Yemonga ungumu piliringi ulke kanuna suku pupe⸥ene ungu mane sirimu. 32 Mane sirimu kinie yu nambalerimu yemane pipili naa kolko tondolo munduku manesiringi mele yuni aku sipe mane sirimuna pilkulie yambo-mane mini wale munduringi.

Page 31: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 4:33 31 LLUKU 4:3933 Kanu kinie ulke kanuna suku kuru te ye tenga konop-

una molopa ya ambolorumu ye te molorumu, ⸤yemongakonopuna suku molorumu kanu kurumuni yu “Ungu ni.”nimbe tópe sirimuna⸥ opa ungu tondolo mundupe nim-belie nimbendo: 34 “Kolea Nasarete ye Yesusi, nu pea olio⸤kuruma⸥ kinie teluna tapu topo manda naa molomolo.Nu olio kinie nambemuna onuye? Nu olio toko konjinionuye? Nane nunge imbi pilio. Nu Pulu Yemonga Ye KakeTelimu.” nirimu.

35 ⸤Aku sipe nirimuna pilipelie⸥ Yesusini kanu ku-rumu iri topalie yundu nimbendo: “Nu ungu naa ninguyemonga konopuna ongo wendo pui!” nirimu kiniekurumuni yemo topa manie mundupelie omba wendopurumu. Yemoyuuluri naa terimu, wemandamolorumu.

36 ⸤Yesusini aku terimu kanokolie⸥ yamboma suruningu, mini wale munduku, enene eneno anju yandoningindu: “I ulumu nambolka uluri tekemonje? Ungumane konde te wendo ombámo. Ye namba leli tene weyambomando “Teai.” nilimo mele i yemone kurumandokepe aku sipe nilimo kinie kanu kuruma yunge ungumupilku likuwendo olemele.” niringi. 37Kanu kinie yuni akusipe terimu mele temanemo kanu koleamonga sukundulerimu koleamanga pali anju anju purumu piliringi.

38 Kanu kinie kanu maku toko Pulu Yemonga ungumupiliringi ulkemo Yesusi mundupe kelepa pupelie nirimu-muni, Yesusi Saimononga ulkena suku purumu. AkunaSaimononga kolepa ambomo kuru topa kangi nombakonjipili lerimuna Yesusindu “Liku taponji.” ningu mawateringi. 39 Aku siku yu mawa teringi kinie ambomolerimuna pupe angilipelie nimbendo: “Kangi manda noi.”nirimu kinie kangi nomba kelerimu. Ambomone sumbisipe ola angilipe wendo ombalie, oringi yema langi sipenokopa molorumu.

Page 32: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 4:40 32 LLUKU 5:240 Kanu walemonga ipupini, ena pumbe purumu kinie,

kuru lupe lupe torumu yamboma Yesusi molorumunamengo oringi kinie kanu yamboma ene yu mele mele kiniambolopalie ene pali tepa konde lirimu.

41 ⸤Konopuna kuru molorumu⸥ yambo aisili ⸤oringi.⸥Kanu kuruma⸤ndo “Ongowendo pai.” nirimu kinie⸥ ongowendo puku ru ningulie ningindu: “Nu Pulu YemongaMalo moleno.”* niringi. Kurumane yu aku siku imbisikulie yu ⸤Pulu Yemone mako topa lipe mundurumu yenomi⸥ Kirasimu** molorumu mele piliringine yuni eneiri topa “Molio mele anju ningu naa siei.” nimbe enengakerema pipi sirimu.

42 Ipulueli ou Yesusi ola molopa penando pupe koleaku leli tenga purumu kinie yambo aisili yu koroko yumolorumuna ongo yundu ningindu: “Olio kinie pea kamumolamili. Tenga naa pui.” ningu mawa teringi. 43 Yunienendo pundu topa nimbendo: “⸤Pea molamili mangali⸥kolea wemanga pea pupu, Pulu Yemo omba ye nomikingi molomba* temane peangamo topo silipu andombo.Akumunge na yando lipe mundurumu kanumu.” nirimu.

44 Aku nimbelie yu pupe kolea Gallilli ⸤disiriki⸥sukundu andopa, kolea lupe lupemanga pupe Juda yam-boma maku toko Pulu Yemonga ungumu piliringi ulke-manga pupe kanu temane peangamo topa silipe ando-rumu.

51 Walse, Yesusi nomu Geneserete, ⸤akumundu ‘Nomu

Gallilli’ niringila kanumu,⸥ aku nomu kélona angilipeyamboma Pulu Yemonga ungumu nimbe sirimu kiniepilingindu ene yu angilirimuna pukumaku toko nondokonondoko puku ekelepa teko molko piliringi. 2 Kanukinie yuni nona andoli sipi talo nomu kélona lerimutolokanopalie, oma lili yema koronga nomu kélona wendo

Page 33: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 5:3 33 LLUKU 5:10puku enenga oma lili walema kulumiye toko moloringikanorumu. 3 Sipi te Saimono Pitanga, akuna sukundu pu-pelie yuni yundu mawa tepalie nimbendo: “Sipimu layekolte paka toko nona sukundu mundoi.” nirimu. Pakatopa nona sukundu mundurumu kinie aku sipimungesuku yu manie molopalie nirimumuni, no kélona likumaku toko moloringi yamboma ungu mane sirimu.

4 Ene ungu mane sipe pora sipelie yuni Saimonondonimbendo: “Sipimu nomu ai suku singine kundukumengo pukulie oma lili walema nona manie mundu.”nirimu.

5 Saimonone pundu topa nimbendo: “Ye Nomimu,*sumbulu telu oma lili kongono tondolo mundupu tepomolopo tangonjipulie** oma te paa naa límulu. Nakoloaku nikinu kene walemo nona manie mundembo.” nir-imu.

6Kanu kiniewalemanonamaniemunduringi kinie omaaisili walemanga sukundu puringine walema nomu sipinesukundu lingí teringi kinie sungunimbé terimu. 7Walemasungunimbé terimukanokolie enene enenga oma lili kon-gono pea tapu toko teringi yema, sipi tenga moloringimewalsikulie “Ongo liku taponjengi wai.” niringi. Oringikinie sipi talo pea peke siringi umbuni tepa nona maniepumbe terimu.

8 Aku ulumu kanopalie Saimono Pita Yesusingekumbikerena omba manie molopa tamalu pepalienimbendo: “Ye Ailimu,* na ulu pulu keri ambololiyemo ⸤nu kake teli yemo⸥. ⸤Teluna molkombolo kapolanaa tekemo⸥ kene anju puku nu lupe moloi.” nirimu.9 Yu kinie, yu kinie pea moloringime kinie, enene omaaisili walsikale tangoli liringi kanokolie ene suru ningumini wale munduringine ⸤Saimonone aku sipe nirimu⸥.10 Seperinge malo Jemisi kinie Jonotolo elte Saimono Pita

Page 34: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 5:11 34 LLUKU 5:15kinie kongono teluna tapu toko teringili yetolo, elte peamini wale munduringilila.

Kanu kinie Saimonone nirimumu pilipelie Yesusiniyundu nimbendo: “Nu pipili naa koloyo. Kinié omalinindu oma lili wale liku nona manie mundulino kinieomama walena omba pelemo mele, pe nanga kongonotenjinindu nanga ungumu pilku ningu siliku andoni kinieyamboma nanga talapena sukundu ongo molonge.” nir-imu. 11 Kanu kinie enenga sipitolo nomu kélona mengoulsu ongolie, sipitolo melema pali lepili munduku kelkoYesusi lombili puringi.*

12 ⸤Kolea Gallilli disiriki sukundu lerimu⸥ koleamangatenga Yesusi molorumu kinie ye te kuru kendi aili tepanomba perimumu omba Yesusi kanopalie manie molopatamalu pepa yu mawa tepalie nimbendo: “Ailimu, nungekonopumuni na ‘Konde pambo.’ konopu lenu liemo nunina manda teko konde lini.” nirimu kinie 13 Yesusiniyemo kini ambolopalie yundu nimbendo: “ ‘Nu kondepani.’ konopu lekero kene konde pui.” nirimu kinietamburembu kuru kendimu nomba kelerimu.

14 Kanu kinie Yesusini yu ungu te tondolo mundupenimbendo: “Nuni ya ulu tekeromo yambo telurindu kepepaa naa ni! Sumbi siku puku Pulu Yemo popo tonjili yemonunge kangimu liku ora siku, ‘Na altopo kangi peangalepili molkoro kene.’ ningu Mosisini “Tei.” nimbe ungumane sirimumu* pilku liku tenindu “Pulu Yemo popotoko kalko si.” nirimumelemo liku PuluYemopopo tonjiliyemondo “Kalonji.” ningu yu sieni. Pe yambomane nukanokolie ‘Yu sike kangi peanga lepili molemo.’ ningupiliengi kene nikiru mele isili ou tepui.” nirimu.

15 Nakolo yuni terimu mele anju anju yambo aisilinipilkulie niringimuni, yu molorumuna sukundu sukunduongo yu temane peanga topa nirimumu pilingindu ongo,

Page 35: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 5:16 35 LLUKU 5:21

yuni ‘Ene tepa konde lipili.’ ningu oringi kanopalie 16 yuene oringine mundupe kelepa kolea ku leli tenga pupePulu Yemo kinie ungu nirimu.

17 Walse Yesusi yuni yamboma ungu mane sipe molo-rumu. Kuru toli yamboma tepa konde lili tondolomo yukinie pepili molorumu. Pulu Yemone kanu tondolomoyu sirimu. Parisi yema kinie, Pulu Yemonga ungu mane-manga puluma pilku mane siringi yema kinie,* yu ungumane sirimuma pilku moloringila. Kanu yema, koleaGallilli disiriki sukundu lerimu koleamanga moloringimekinie, kolea Judia disiriki sukundu lerimu koleamangamoloringime kinie, kolea aili Jerusalleme moloringimekinie, Yesusi molorumuna ongomaku toko yu ungumanesirimuma pilku moloringi.

18-19 Yu molorumuna ye marene kimbu ki kolopa porasirimu ye te taropola teko mengo onge oringi nakoloyambo aisili ulke kerepuluna ekelepa teko angiliringineulkena suku Yesusi molorumuna nondoko mengo pungíaulke te naa kanokolie niringimuni, ulke imuna mengoola pukulie* Yesusi molorumuna ⸤kana kana ulkemotekisikulie⸥ yemo taropola pali moko toko maniemunduringi. 20 ‘Yesusini i yemomanda tepa konde limbe.’ningu tondolomunduku pilkulie yumengo oringi kanopapilipelie Yesusini kanu yemondo nimbendo: “Kangomo,nunge konopuna ulu pulu keri terinu pelemoma maniepupili, we siye kolkoro.” nirimu.

21 Parisi yema kinie, Pulu Yemonga ungu manemangapuluma pilku mane siringi yema kinie, Yesusini aku nir-imu pilkulie ⸤pilku keri pilku⸥ konopu kimbú sikulie, “Iye Pulu Yemo marake tekemo yemo naeye? Yambomaneulu pulu keri telemelema naene ‘Manie pupili, we siyekolkoro.’ manda nimbeye? Pulu Yemone mindi manda

Page 36: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 5:22 36 LLUKU 5:28telemo.” ningu eneno ningu pilku molko konopu kimbusiringi.*

22 Kanu kinie Yesusini ene aku siku konopu kimbú sikumoloringimele pilipelie enendonimbendo: “Enene ⸤nanenikirumunge⸥ aku sikunambemuna konopukimbú sikim-iliye? 23 I yemondo “Nunge ulu pulu kerime manie pupili,we siye kolkoro.” nimbú kinie ene ulu te naa kanokolie‘We we tepa nikimu.’ konopu lengeye? Molo “Ola angilkununge kunungumu liku mengo kimbu kongono teko an-doi.” nimbú kinie yu ola angilimbene naa angilimbenjemona lemba manda kanokolie ‘Aku sipe mindili sipenikimunje?’ konopu lengeye? 24 Nakolo ‘ ‘Manie OmbaMana Ye Au Lerimu Yemo tondolo pelemomone ya makoleana yambomanga ulu pulu kerime “Manie pupili, siyekolkoro.” manda nimbé.’ ningu piliengi!’ nimbu ⸤akusipu nindu⸥.” nirimu.

Aku nimbelie kimbu ki kolopa pora sili yemondo nim-bendo: “Nane ‘Nu ola angilku nunge kunungumu likumengo ulkendo pui.’ nikiru.” nirimu. 25Aku nirimu kinieene kanoko molangi yemo sumbi sipe ola angilipe yungekunungumu lipe memba omba pena pupelie Pulu Yemokapi nilipe ulkendo purumu. 26 ⸤Yu aku terimu kanokolie⸥ene suru ningu mini wale munduku Pulu Yemo paa pipilikolko yunge imbi ambolko ola linjiku yu kapi ningulieningindu: “Olio i ulu wendo okomo kanokomolomo ulupaa te lupe lepamo.” niringi.

27 Kanu kinie Yesusi ⸤ulkemo mundupe kelepa⸥ penapupelie nirimumuni, kou takisi lirimu ye te, yunge imbiLLipai, kou takisi lipe molorumu kanopalie yundu “Nakinie pea pambili lombili oi.” nirimu. 28Kanu kinie LLipaiyu ola angilipe kou takisi melema we lepili mundupekelepa yu lombili purumu.

Page 37: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 5:29 37 LLUKU 5:3529 Pe LLipaini yunge ulkena Yesusinge langi aisili

kalonjirimu. Akuna kou takisi lili ye aisili kinie, we yemare kinie, ene Yesusi LLipaitolo kinie pea manie molkokanu langime noringi. 30 Aku teringi kanokolie Parisiyema kinie, Pulu Yemonga ungu manemanga pulumapilku mane siringi yema kinie,* enene Yesusi yu lombiliandolimendo ningindu: “Ene kou takisi lili yema kinie ulupulu kerime teli wema kinie ene pea nambemuna langinokomeleye?” niringi.

31 Aku siku niringi pilipelie Yesusini enendo nimbendo:“Kuru naa tolemo yamboma doketana naa pulimele.Kuru tolemoyambomamindi doketana pulimele kanumu.32 Nane ‘Yambo sumbi nilime na molombona wangi.’nimbundu ma koleana naa orundu.* Ulu pulu keri teliyamboma ⸤lipu taponjipu⸥ enendo ‘Ene ulu pulu keritelemelema kanoko keri kanoko konopu alowa teko ⸤namolombona wangi⸥.’ nimbundu orundu.” nirimu.

33 ⸤Kanu kinie⸥ enene Yesusindu walsiku pilkulieningindu: “⸤No Linjili⸥ Jono lombili andolime kinie, Parisiyema lombili andolime kinie, enene walse walse langimi toko naa nongo* Pulu Yemo kinie mawa telemelenakolo nu lombili andolimene aku sikunaa telemele, langikinie no kinie we nolemele. ⸤Pe nu lombili andolimenetelemele mele papuye⸥?” niringi.

34 Aku siku niringi pilipelie Yesusini pundu topaenendo ⸤ungu iku te topa yu kinie ulu te wendo ombámele nimbelie⸥ nimbendo: “Ambo limbe ye te yungepulu lemo yema kinie molemo kinie ene konopu sikulie“Langi mi topo naa namili.” manda ningíye? Manda naaningí. 35 Pe mindi, ambo limbe yemo* ene molongenaongowendo lingí kinie kanuwalemanga sike ⸤konopu keripanjiku⸥ langi naa nongendo mi tonge. ⸤Isili ou molo.⸥”nirimu.

Page 38: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 5:36 38 LLUKU 6:236 Yesusini aku nimbelie nirimumuni, ⸤‘Ou Juda yam-

bomane ulu teringi uluma kinie pe ulu konde wendo oko-momo kinie telunamanda naa pengelemele paa piliengi!’nimbe⸥ ungu iku talo topalie nimbendo:

“Mulu wambale ou te sungu nilimo kinie olione muluwambale paa konde tenga te kopisipu lipu, sungu nil-imomonga naa topo tambululimolo kanumu. Yambotene aku sipe topa tambulkenje kanumulumbalemo nonapanjilke kiniemuluwambale konde kopisilimu kanga lepalli nimbelie mulu wambale oumu kelepa kamu aili tepasungu nilke. Ulu te i sipela: Mulu wambale oumu kiniemulu kopisili kondemo telu sipe molo akumunge kapolakapola molo.

37 Kongimeme kalumuni telimingi ou tenga* nowaenekonde naa kolemolo kanumu. Yambo tenemingi ou tengano waene konde te kolkanje kanu no waenemo minginesukundu pepalie pe akolka kinie kanu mingi oumu naaakopa sungu nilke. Kanu kinie nomo kepe mingimukepe kamu keri lelka. 38 Akumunge no waene kondekongimemekalumuni telimingi kondenamindi kolemolokanumu.

39 Ye tene no waene ou te nombalie kanu waeneoumu nomba peanga pilipelie no waene konde waka naakolemo.”* nirimu.

61 Walse, ⸤Juda yambomanga koro moloringi⸥ wale

Sambate tenga, Yesusi kinie yu lombili andolime kinierasi witi poniemanga ongo puringi kinie yu lombili andoliyemane* rasi witi mongo mare nongendo inie toko likukilu toringi. 2 Aku teringi kanokolie Parisi yemane*Yesusi yundu ningindu: “Kána! ⸤Koro molemolo⸥ waleSambatemonga ‘Kongono naa teangi.’ nimbe pelemo

Page 39: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 6:3 39 LLUKU 6:7ungu manemo** nambemuna nunge lombili andoli ye-mane ungu manemo pulue tokolie aku siku tekemeleye?”niringi.

3 Yesusini pundu topa nimbendo: “Ene Pulu Yemongabokuna sukundu ⸤anda kolepa ye nomi kingi⸥ Depisini*terimu mele nimbe molemo temanemo kanokolie te-manemonga pulumu naa pilimeleye? Depisi kinie yu peapuringi yema kinie ene engelene kolkolie niringimuni,4Depisi Pulu Yemo molorumu sele ulkena sukundu pupe,Pulu Yemonga kumbikerena lerimu pillawa kalolime lipenomba, yu pea puringi yema sirimu noringila kanumu.*Kanu pillawa kalolimendo Pulu Yemone ungu manesipelie nimbendo:“We yambomane paa naa nangi.Pulu Yemo popo tonjili yema manjiku nangi.”**nirimu ⸤kanu ungu manemo pulue torumu⸥ kanumu.⸤Ene konopu talo nambemuna lemeleye? Depisi yuni ouaku terimu mele ene pilku keri naa pilimelemonga pekinié na lombili andoli yemane tekemelemele kanokokerinaa la kanai.⸥” nirimu.

5 “Manie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemone Sam-bate walema nokolemona ⸤Sambate wale kinie yambomamolko konjingindu tenge mele manda nimbé kanumu⸥.”nirimu.

6 Pe walse, koro mololi wale Sambate tenga, Yesusiomba Juda yamboma maku toko Pulu Yemonga ungumupiliringi ulkena suku pupelie ungu mane sirimu. Kanuulkena ye te molorumu, yunge ki umbukundu kamukolopa kukurumu. 7 Kanu kinie akuna moloringi Parisiyema kinie, Pulu Yemonga ungu manemanga pulumapilku mane siringi yema kinie,* enene ‘Yesusini ulu tetepa kenjimbe kinie yu kote tenjimulú.’ ningu ulu te tepakenjimbe te ⸤alieli koroko molkolie⸥ ‘⸤Koro molemolo⸥wale Sambate kinie yuni yemo tepa konde limbenje.’

Page 40: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 6:8 40 LLUKU 6:15ningu yu mimi siku kanoko moloringi. 8 Ene konopunipiliringi mele pilipelie Yesusini kanu ki kolopa kukurumuyemondo nimbendo: “Yamboma molemelena ongo olaangilieni.” nirimu kinie yemo yu akuna omba ola angilir-imu.

9 Kanu kinie yemando nimbendo: “Ene i sipu wal-sipu pilkiru. ‘Sambate wale kinie ulu nambolka ulu temanda temoloye? ‘Sambate walemonga ungumanemone“Teangi.” nilimo mele teamili.’ nimbu yamboma liputaponjimulú kiniemandamolo tepo kenjimulú kinieman-daye? ‘Naa kolangi. Konde pangi.’ nimbu temolomomanda molo topo konjimulúmu mandaye?’ nimbu wal-sikiru.” nirimu. 10 Aku sipe ene nimbe walsipelie yuniene pali nemo nemo nimbe kanopalie ki kukuli yemondonimbendo: “Nunge kimu sinio si.” nirimu kinie yemoneyunge ki sinio sirimu kinie ki kolopa kukurumumu altopakamu peanga lerimu.

11 Aku terimu kanokolie mumindili aili teko kolkoenene eneno anju yando ungumele teko ningindu: “Tepakenjikimumunge yu nambe teamiliye?” ningu moloringi.

12 Pe walse ipulueli Yesusi yu Pulu Yemo kinie ungunimbendoma pangi tenga ola pupe Pulu Yemo kinie ungunimbe molopili kolea tangorumu.

13 Ipulueli ou yu lombili andolimendo “Wai.” nimbelie‘Enenga ye engaki rurepo nanga kongonomo teangi lipumundembo.’ nimbelie aku yema mako topalie enendonimbendo: “Ene ‘Nanga kongonomo tenjipangi.’ nimbulipu mundukuru yema.” nirimu.*

14 ⸤Kanu ye engaki rurepomako torumumanga imbimei sipe:⸥ Saimono (yunge imbi te Pita) yu keme, Pitaangenu Enderu keme, Jemisi keme, Jono keme, Pillipukeme, Batollomiu keme, 15 Mateyu keme, Tomasi keme,

Page 41: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 6:16 41 LLUKU 6:22Allapiasinge malo Jemisi keme, “Olio Juda yamboma olio-lio gapomanomolamili.” niringi talape ye Saimono keme,16 Jemisimalo Judasi keme, Judasi Isikeriote, Yesusi pe lipeopa touma sirimu yemo keme, ⸤aku yema ‘nanga kongonotenjipangi lipu mundukuru.’ nimbe mako torumu yema⸥.

17 Kanu kinie yu kinie, yuni “Nanga kongonomo tenji-pangi.” nimbe lipe mundurumu yema kinie, ma panginemanie oringi kinie yu lombili andoringi yambo aisilikinie, kolea Judia disiriki moloringi yambo aisili kinie,kolea aili Jerusalleme peringi yambo aisili kinie, nomukusa kélona lerimu kolea aili Taya kinie Saidonotolongaperingi yambo aisili kinie, yu molorumuna sukundusukundu ongo liku maku toringi. 18 Yu temane peangatopa, ungu mane sipe terimu pilingindu ongo, yuni enekuru torumuma ‘Tepa konde lipili.’ ningu oringi. Enengayambo mare konopuna kuru keri molorumuma tepakonde lirimula. 19 Yamboma tepa konde lili tondolomoyu pepili molorumuna ene oringime pali ‘Yu ambolamili.’ningu yu molorumuna nondoko nondoko oringi. Kanukinie ongo yu amboloringi kinie kanu tondolomone enepea pali tepa konde lirimu.

20 Kanu kinie Yesusi manie molopa yu lombili an-doringime olando sipe kanopalie enendo nimbendo:“Ene koropa pulimomaPulu Yemo enenga ye nomi kingimu molopaene nokolemomonga* ene malo.21 Ene kinié engele telemomaene pe walse olo tembamonga ene malo.Ene kinié kola telemelemaene pe walse tae tengemonga ene malo.22 Manie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemopilku molemele yamboma,ene nanga yamboma molemelemonga

Page 42: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 6:23 42 LLUKU 6:26we yambomane ene kinie konopu keri panjiku,“Olio molemolona anju pai.” ningu,enendo “Ene yambo kerime.” ningu,ningu kenjiku, enenga imbimepilku keri pilku tenge kinie ene malo.

23 “⸤Yambomane ene aku siku mele telemelemonga⸥ene mulu koleana pungí kinie kanuna ⸤Pulu Yemone⸥ene mele kalopa konjimbe kene ⸤kanu yambomane eneaku siku teko kenjingí⸥ kinie konopu aili teko siku,konopu paa peanga pepili molangi.* Yambomane kiniéene mindili silimele mele, aku siku ene naa molangi koroou Pulu Yemone ungu umbu tonjirimuma pilku yambomaningu siliku andoringi yambomaweyambomane ene kepemindili siringila kanumu.

24 “Nakolo ene kamako lemelema,ou kinié ene molko konjikukonopu peanga pepili molemelemelema koronga nosilimele,pe aku siku naa molongemongamindili nongo molko kenjingí.25 Ene kinié olo telemo yambomape walse engelene kolongemongamindili nongo molko kenjingí.Ene kinié tae telemele yambomape walse ene kola tengemongamindili nongo molko kenjingí.26 We yambomane pali ene kapi ningutaki taki enendo “Yambo peangama.” ningí kinieene mindili nongo molko kenjingí.Kanu yambomane enendoungu peangama ningu kapi ningí meleou ene naa molangi koro ouPulu Yemone ungu umbu tonjirimuma naa pilku

Page 43: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 6:27 43 LLUKU 6:34we kolo toko yambo ningu siringi yambomandoi yambomanga anda kolepalimeneungu peangama aku siku niringila.Pulu Yemonga unguma sumbi siku niringi yambomandokapi naa ningu mindili siringi kanumu.⸥” ⸤nirimu.⸥

27 ⸤Aku nimbelie Yesusini we moloringi yambomandonimbendo:⸥ “⸤Akumu na lombili andolimendo nikiru⸥nakolo nane ungu nikiruma pilku molemele yamboma,enendo ungu te pea niembo piliengila! Enene enenga opatoumakonopumonjiku, ene kinie konopukeri panjilimeleyamboma teko konjiku teangi. 28 Enendo ‘Yambo kerimekene molko kenjengi!’ nilimele yambomando ‘Ene yambopeangama kene molko konjengi.’ niengi. Ene teko ken-jilimele yamboma ‘Pulu Yemone lipe taponjipili.’ ninguenene enenga mawa tenjengi.*

29 “Yambo tene nunge kumbikere ekendonga laruwetomba kinie topele toko ‘ekendonga kamu laruwe topili.’nieni. ‘Nunge wale sulu peangamo liembo.’ nimbéyambomonungewale pakolimu kepe ‘peawe lipili.’ nieni.30 “Melema si.” ningumawa tenge yamboma pali melemawe sieni. Nunge melema we limbe yambomondo “Altokonanu si.” ni naa nieni.

31 “ ‘Yambomane nu kinie teangi.’ konopu leno mele,nuni anju yamboma aku siku teani.*

32 “Ulu pulu keri telemele yamboma kepe eneno anjuyando kondo kolemele pilkulie ene yando kondo kolemeleyambomamindi kondo kolongemandamolo. Ene kanokokeri kanolemele yamboma pea kondo kolangi. 33Ulu pulukeri telemele yamboma kepe eneno anju yando kondokolko teko konjilimele pilkulie ene yando kondo kolkoteko konjilimele yamboma mindi teko konjingí mandamolo. Ene teko kenjilimele yamboma pea teko konjengi.34 Ulu pulu keri telemele yamboma kepe eneno anju

Page 44: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 6:35 44 LLUKU 6:38yando pundu anjiku, ‘Walse altopo sukundu limbu’ ningupundu anjilimele pilkulie, ene yando pundu tolemeleyamboma mindi pundu anjingí manda molo. Ene pundunaa tolemele yamboma pea pundu anjengi.

35 “⸤Ulu pulu keri telemele yamboma eneno anju yandotelemele mele ene ulu te olandopa teangila.⸥ Eneneenenga opa touma kepe kondo kolko, teko konjiku, punduanjiku, teangi. ‘Enene pe walse altoko aku siku yandoteangi.’ ni naa ningu, we teangi. Aku siku tenge kinie PuluYemonga ambolangoma molkolie,* yuni ene mele aisilikalomba lingí. Pulu Yemo yuni mana yamboma kinie akusipe tepa molemola. Yu teko kenjilimele yamboma kinie,yundu ‘Ange.’ naa ningu we molemele yamboma kiniekanuma tepa konjilimo. 36 Enenga Lapa Pulu Yemo tekokenjilimele yamboma kepe yu aku sipe kondo kolopa wetepa konjilimo mele ene teko kenjingí yamboma aku sikukondo kolko teko konjengi.” ⸤nirimu⸥.

37 “Enene yamboma telemele uluma naa apurungíkinie ⸤Pulu Yemone⸥ ene ulu telemelema naa apu-rumbela. Enene anju yambomane telemele mele apu-ruku kanokolie “Teko kenjikimili. Tekemele mele ⸤PuluYemone⸥ kanopa keri kanopili.” naa ningí kinie ⸤PuluYemone⸥ enene telemele mele apurupe kanopalie “Tekokenjikinu. Tekeno mele kanopo keri kanokoro.” naa nim-béla.* Yambomane ene kinie teko kenjingí uluma ‘Maniepupili.’ ningu siye kolonge kinie ⸤Pulu Yemone⸥ enengaulu pulu kerime ‘Manie pupili.’ nimbe siye kolombala.**38 Enene yamboma pe pe kepe ‘Pundu naa tangi.’ ningumelema we singí kinie yuni ene aku sipe we simbela.Melema simbendo layetolo naa simbe; olandopa olandopasimbe. Enene anju singí kanopalie ene yando aku sipesimbela.” nirimu.

Page 45: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 6:39 45 LLUKU 6:45

39 Yesusini enendo ungu iku wallo te topa sirimula.Akumu i sipe:

“Mongo keri leli ye tene mongo keri leli ye te aulkemanda lipe ora simbeye? Peatolo kombuna manda naatolkaye?* 40 Ungu mane pilku mololi yamboma enengaungumane silimu tokomanie naamundulimele. Ou ungumane pilku puku pora silimele kinie pe mindi enengaungu mane silimu pea kapola kapola mele molemele.*

41 “Nuni angenanga mongona nurupulu te lemokanoleno nakolo nungemongona unju aili te lemomo naakanoleno akumu nambemuna telenoye? 42Nunge mong-ona unju aili lemomo naa kanokolie angenando “Ano,nunge mongona nurupulu te lemomo wendo linjembo.”nambe teko nilinoye? Topele mapele toli yambomo,*nuni nunge mongona lemo unju ailimu ou wendo likuliepe kanoko konjiku angenanga mongona lemo nurupu-lumu manda wendo linjini.” ⸤nirimu.⸥

43 ⸤Kanu kinie Yesusini ungu te pea nimbelie ungu ikupokore topalie nimbendo:⸥

“Unju peangamone mongo keri te manda naa tomba;unju kerimuni mongo peanga te manda naa tombala.44Unju mongo te kanokolie kanu mongo torumu unjumuimbi manda silimele.* ‘Amu nambo.’ ningu, takememanda olko toko naa nolemelka. Molo ‘Me te nambo.’ningu, silipu manda mengo naa nolemelka. Amu lupelatakeme lupela kanoko, me lupela silipu lupela kanolemelekanumu.** 45 Aku sipe mele, yambo peanga tene yungekonopuna ulu peanga pelemoma telemo, nakolo yambokeri tene yunge konopuna ulu keri pelemoma telemo.Yambo te yunge konopuna pelemo ungumamindi kerenanilimo.” ⸤nirimu.⸥

Page 46: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 6:46 46 LLUKU 7:4-546 “Nane nilio unguma pilku liku naa tekolie enene

nando “Ailimu” we nambemuna nilimeleye?” ⸤nimbeliepe yuni ungu iku te pea enendo topa nimbéndo:⸥

47 “I nanga unguma pilku liku tenge yamboma ene yete molemomele niembo: 48Ye te yuni yunge ulkemo ‘Inginimbe angilipili.’ nimbe we ma kinie okia kinie akupe eletepalie, akuna manie kou polona ola takorumu. Ulkemoaku sipe takopa konjirimuna pe no topa ulkemo paa topakalalu simbe terimu kinie topa tekisi naa tekisipe inginimbe we angilirimu.

49 “Nakolo i nanga unguma pilku liku naa tenge yam-boma ene ye te molemo mele niembo: Ye te yunge ulkewe ma pange teline ola walu takorumu. Pe no topaulke kanumu topalie ulkemo walsikale kamu topa kalalusirimu.” nirimu.

71 Yamboma piliengi kanu unguma nimbe pora sipelie

Yesusi Kapeniame taonona sukundu purumu. 2 AkunaRomo yambomanga ami ye wane anderete nokorumu yetenga kendemande te yu paa konopu monjirimumu kuruaili tepa topalie yu kolomba tepa lerimu. 3 Kanu amiye nomimuni Yesusi orumu pilipelie yuni Juda tapu yemare* lipe Yesusi molorumuna mundupelie nimbendo:“Nanga kendemandemo ⸤kuru aili tepa tomu kene⸥ ongoteko konde li.” nirimu. 4-5 Kanu Juda tapu yemaneYesusi molorumuna ongo aku siku ningu, yunge ningutondolo munduku mawa tenjikulie ningindu: “I kende-mande kolkomomonga ami ye nomimu yu paa peanga.⸤Yu Juda ye te molo⸥ nakolo olio Juda yamboma konopumonjipe, olio maku topo Pulu Yemonga ungumu pilimoloulkemo yuni takonjirimu kene nuni yu liku taponjinuliemo papu.” niringi.

Page 47: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 7:6 47 LLUKU 7:126 Aku niringi pilipelie Yesusi ene kinie kanu yemonga

ulkena pumbe purumu. Kanu ulkemonga nondopa orumukinie kanu ami ye nomimuni yunge pulu lemo yambomare Yesusi orumuna lipe mundurumu ongolie yunduningindu: “Ami ye nomimuni i sipe nikimu: “Ailimu,* naye kerimu mele molio, nu nanga ulkena oni kinie kapolanaa temba kene nu mindili siku ya naa wani. 7-8 Numolenona na ye kerimumanda naa ombóla konopu lendu.Na ye tene kepe nokopa molemo, yunge ungumu pilipulipu telio. Nane kepe ami ye mare nokopo molio. Kanuyemanga tendo “Pui.” nilio kinie yu pulimo. Molo tendo“Oi.” nilio kinie yu olemo. Molo nanga kongono tenjilikendemande yambo tendo “I siku tei.” nilio kinie yu akusipe telemo kanumu. Aku sipela, nuni ungu te we ninikinie nanga kendemande ⸤yemo⸥ we konde pumbe kenenu we ni.” nikimu.” niringi.

9 Yesusini Romo ami ye nomimuni nimbe mundurumumele pilipelie yu konopu aisili lipemundupelie yu lombilioringi yambomando nimbendo: “Nane enendo paa sikenimbu sikirumu: I Isirele yambomanga talapena ulsumololi yemone na ungumuni mindi manda temba melenimbe tondolo mundupe pilimo mele koleamanga pali,Isirele koleana sukundu kepe, yambo telurini kepe akusiku piliringi mele paa naa kanorundu.” nirimu.* 10 Akunirimu pilkulie ami ye nomimuni Yesusi molorumunamundurumu yema kanu ami yemonga ulkena yando on-golie kendemandemo konde purumu kanoringi.

11 Yesusi Nene taonondo purumu, yu lombili andolimekinie yambo mare aisili kinie pea puringi. 12 Yu taonopala kerepuluna nondopa purumu kinie Nene ye te kolo-rumumu ono tengendo taropola teko mengo ulsu pungíoringi. Kanu kolorumu yemo yunge anumu lapatolone yukomolayemo meringili kinie pe te lupe naa meangili lapa

Page 48: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 7:13 48 LLUKU 7:21kolorumu. Pe yunge anumu ambo wayemo molopili yukolorumula. Kango kanumu ono tengendo yambo aisilianumu kinie tapu toko puringi.

13Ailimuni ambomokanopalie paa kondokolopa yundu“Kola naa tei.” nirimu. 14 Kanu kinie yu yambo taropo-lamonga nondopa omba taropolamo omba ambolopalie,meringi yema we mengo angiliengi yuni nimbendo:“Kango yemo, olamoloi.” nirimu. 15Kanu kinie kolorumuyemo ola molopa yu ungu nirimu. Kanu kinie Yesusini yekolorumumu lipe yemo yunge anumu yuyu sirimu.

16 Yesusini aku terimuna yambomane pipili kolkolieningindu: “Pulu Yemonga ungu umbu tonjilime pilipeyamboma nimbe sili ye aili te olio molemolona wendoomu lepamo.” ningu Pulu Yemo yunge imbi ambolkoola linjikulie ningindu: “Pulu Yemo yunge yambomamolemelena omba lipe taponjimu.” niringi. 17 I Yesusiniterimumunge temanemo kolea Judia disiriki pali kinieJudia ulsu kolea lupe lupema pali kinie anju anju purumupiliringi.

18 Yesusini terimu mele Jono yu lombili andolimeneyundu ningu siringi kinie yuni yu lombili andolimengatalo “Yando wale.” nimbelie Yesusi molorumuna elte lipemundupelie nimbendo: 19 “⸤Pulu Yemone olio nokopakonjimbe yere⸥ “Lipumundumbu.” nimbe, nimbe panjir-imu yemo ‘Ombá.’ nimbu nokopo molemolo kanumu numolo te lupe ombámo nokopo molamiliye?” nirimu.

20 Kanu yetolone Yesusi molorumuna ongolo yunduningilindu: “No Linjili Jonone olto lipe mundupelie nim-bendo: “⸤Pulu Yemone olio nokopa konjimbe yere⸥ “Lipumundumbu.” nimbe, nimbe panjirimu yemo ‘Ombá.’nimbu nokopo molemolo kanumu nu molo te lupe ombánokopo molamiliye?” nimu.” niringili. 21 Aku sikuwalsiku pilkululie niringilimuni, ena tenga ⸤we kanoko

Page 49: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 7:22 49 LLUKU 7:26angiliengili⸥ Yesusini kuru lupe lupe torumu yambomakinie, konopuna kuru molorumu yamboma kinie, mongokeri lerimu yambo aisili kinie, tepa konde lipe molorumukanoringili.

22 Pe Yesusini eltendo pundu topa nimbendo: “Elteneya kanokombele mele kepe pilkimbili mele kepe Jononingu sipale.Mongo keri leli yamboma mongone kanoko,kimbu keri leli yamboma kapola andoko,kuru laká nolime umbu kangi angilipe,komu silime komuni pilku,kolopa lelime ola molemele kepe,koropa pulime temane peangamo topo silio pilimelelakanumu.* Aku siku Jonondo ningu siele. 23 Na kanokolie‘Yu sike kanu yemo molemo.’ ningu tondolo mundukupilkulie, altoko konopu talo naa panjiku molonge yam-boma ene malo.” nirimu.

24 Jonone mundurumu yetolo kelko nendo puringilikinie Yesusini kelepa yambo aisili maku toko moloringi-mendo Jonondo nimbendo: “⸤Kolea ku leline Jono no lin-jipe molorumu kinie⸥ ene kanu kolea ku leline nambolkakanonge puringiye? ⸤Molo⸥ lkepanie mele poporomenelope lope tenjipe molorumu te kanonge puringiye? ⸤Jonoyu aku sipe mele molo kanumu.⸥ 25 ⸤Alieli kanolemelemele kanonge naa puringi liemo⸥ ulu nambolkare kanon-gendo puringiye? Ye te mulu wambale paa peangamapakopa molorumu kanonge puringiye? Akumu molola.Yambo kamako molko, mele aisili nosiku, mulu wambalepaa peangama pakolemelema ye nomi kingimenga ulkenamanjiku molemele kanumu.

26 “⸤Aku sili te kanonge naa puringi liemo⸥ PuluYemone ungu umbu tonjilimoma pilipe yamboma nimbesili ye te kanonge puringiye? Akumu sike nakolo nane

Page 50: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 7:27 50 LLUKU 7:30

enendo nimbu sikiru. Jono yu sike Pulu Yemonga unguumbu tonjirimuma pilipe nimbe sili ye te nakolo yu PuluYemone ungu umbu tonjirimuma pilipe nimbe sili ye wete molo. 27 Yuni Pulu Yemone ou “Lipu mundumbu.”nirimu yemonga* aulkemo tepa mimi temu kanumu.**Kanu yemondo Pulu Yemonga bokuna sukundu molemoungu te i sipe:

‘⸤Pulu Yemone yunge Malondo nimbendo:⸥“Piliyo! Nanga ungu ninjimbe yemonane nu puni aulkena yukumbi lepo lipu mundukuru.Yuni nunge aulkemo akisinjimbe.” nirimu.’***kanu ungumu bokuna molemo.**** 28 Nane enendo paasike nimbu sikirumu: Ou mana moloringi yambomangate ⸤No Linjili⸥ Jono kinie manda molo. Jono olandopamele. Nakolo kinié wale kondemo wendo okomo. Kanuwalemo Pulu Yemo ye nomi kingi molopa nokolemoyambomanga* te paa imbi naa molopa paa koropa puliyambomo olandopa; Jono yu maniendopa. ⸤Ou moloringiyamboma manie mele; kinié na ‘Sike.’ ningu tondolomunduku pilingímunge konopu peanga pemba yambomaolandopa.⸥” nirimu.

29 Yesusini aku sipe nirimu pilkulie we yamboma kiniekou takisi liringi yema kinie Yesusini Jonondo nirimuungumu pilku peanga pilku Pulu Yemo kapi niringi. Kanuyambomane ou ⸤No Linjili⸥ Jonone nirimu ungumu pilkupeanga pilkulie ene ulu pulu keri teringime bulu siku,konopu alowa teko ‘Olio Jonone no linjipili.’ ningu noliringi. 30Nakolo Parisi yema kinie,* Pulu Yemonga ungumanemanga puluma pilku konjiringi yema kinie, enene‘Pulu Yemone Jono naamundurumu.’ ningu pilkulie, PuluYemone “Yambomanga lipu taponjipu tenjimbu.” nirimu

Page 51: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 7:31 51 LLUKU 7:35ungumu pilku keri pilku bulu sikulie pe ‘Jonone olio nonaa linjipili.’ ningu no naa liringi.

31 Kanu kinie Yesusini ungu te pea nimbendo: “Kiniémana molemele yamboma nambolka melte ene mandalepo manda nimbunje? ⸤Ene molemele mele i sipu nimbusiembo:⸥ 32 Ene yamboma maku tolemele koleana am-bolangoma pepe pereko molemele mele.* Kanu ambolan-gomanga marene ne anju molemele ambolango mare⸤pea pepe pereko molonge aulke te koroko kelkolie⸥enendo walsikulie ningindu:“Konana nímulu kinieene ‘Pea konana niemili.’ naa ningu“Molo.” níngi.Pe kelepo kola temulu kinieene ‘Pea kola teamili.’ ni naa níngi.⸤Pea pepe perepo molomolo aulke te molo lepamo.⸥”nilimele. ⸤Kinié molemele yamboma ene kanu ambolan-goma mele molemele.⸥ 33 ⸤Na kinie No Linjili Jonokinie oltone nilimbolo unguma enene pilku keri pilimele;telembolo mele kanoko keri kanolemelela⸥. Jono ombaliega kinie no waene kinie naa nomba molorumu kinie⸤kanoko keri kanokolie⸥ ningindu: “Yunge konopunakuru te molemo.” niringi. 34 Pe Manie Omba Mana YeAu Lerimu Yemo omba ga kinie no waene kinie norumukinie ⸤kanoko kerila kanokolie⸥ ningindu: “Yu ga aisilinomba keri pilipe, no waene aisili nomba kekelepa topatelemo yemo. Yu kou takisi lili yema kinie,* ulu pulu keritelemele yambo wema kinie ‘Yu kinie pulu lepili pea taputopo molamili.’ nimbe telemo.” nilimelela. ⸤Enene akusiku Jono kanoko kerila kanolemele. Na kanoko kerilakanolemele.⸥ 35 Nakolo pilipe konginjili ulu pulumu PuluYemo kinie pelemona yunge ambolangomane pali yunitelemo melemando ‘Papu telemo.’ ningí.” nirimu.

Page 52: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 7:36 52 LLUKU 7:4236 Walse, Parisi ye tene Yesusindu “Langi pea nam-

bili oi.” nirimu kinie yunge ulkena suku pupe akunalangi polona nondopa polo tenga manie molorumu kinie37 kanu koleana molorumu ambo ulu pulu keri teli teneYesusi yu kanu Parisi yemonga ulkena suku langi nombamolorumupilipelie, yu kopongowele paa peanga temingipali lipe akuna memba pupelie nirimumuni, 38 Yesusimolorumuna bulkundu kimbuna nondopa kola tepaangilipelie, pe Yesusi yunge kimbutolo kola mongonekulumiye tonjipe, pe ambomo yunge penge lapisemolipe kanu kimbutolo kulu tonjipe, kimbutolo kangulupe,kopongo wele memba orumu kanumuni kimbuna apekanjinjirimu.*

39 Kanu ulke pulu ye Parisi ⸤Saimono⸥ yuni ambomoneaku terimu kanopalie yuyu konopuni pilipelie ‘I yemopaa sike Pulu Yemone ungu umbu tonjilimo pilimo yete* molkanje i ambo yu ambolkomomo molemo melekinie ulu keri telemo mele kinie manda pilipelie “Na naaambolko, ongo wendo pui.” nilke.’ konopu lerimu.

40 Yesusini ⸤Saimono⸥ konopuni pilirimumele pilipelieyundu nimbendo: “Saimono, nu ungu te niembo.” nirimukinie

Saimonone pundu topa nimbendo: “Ungu Mane Sil-imu, kapola, ni.” nirimu.

41 ⸤Aku nirimu kinie Yesusini yundu temane te topanimbendo:⸥ “Ye tene ye talo kou mone pundu anjipesirimu. Ye tewane anderete kinamele sipe, ye te tene kinamele sirimu. 42 Pe elte pea pundu manda naa tonjiringilikinie ye pundu anjirimu kanu yemone pundutolo we siyekolopa “Uluri molo, yu tepili.” nirimu. Aku nirimumungeyetolonga naene yu konopu olandopa monjirimu konopulekenoye?” nimbe Yesusini Parisi yemondo aku nimbewalsirimu.

Page 53: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 7:43 53 LLUKU 7:5043 ⸤Kanu Parisi ye⸥ Saimonone yundu pundu topa

nimbendo: “Pundu aili anjirimu yemo, konopu lekero.”nirimu kinie

Yesusini “Paa nikinu.” nirimu.44 Kanu kinie Yesusini topele topa kanu ambomo

angilirimuna kanopalie Saimonondo nimbendo: “I am-bomo kána! Na nunge ulkena sukundu ondu kinie ⸤olioIsirele yambomane ye ponenge kokele olemo kinie tele-molo mele⸥ nuni nando aku naa tenu. Nuni “Kimbukulumiye toi.” ningu no naa sinu nakolo i ambomonenanga kimbumu yunge kola mongone kulumiye tonjipe,yunge penge lapisemo lipe nanga kimbumu kulu tonjimu.45 Na ondu kinie nuni na naa kangulunu nakolo i am-bomone na ondu kinie kepe yandopa kinié kepe nangakimbumu kangulupe molemo. 46 Na ondu kinie nuninanga pengena kopongowele liku ape naa kanjinu nakoloi ambomone nanga kimbutolo kopongo wele peanga teneape kanjinjimu. 47 Yuni ulu pulu keri aisili terimumamanie pumumunge na konopu aili tepa monjipelie akusipe temu. Nakolo ulu pulu keri layetolo mindi telemoyambomo yunge terimumele ‘Manie pupili, siye kolkoro.’nimbé yemo konopu laye tepa monjimbela.” nirimu.

48 Ye Saimonondo aku sipe nimbe pora sipelie niri-mumuni, ambomondo nimbendo: “Nunge konopuna ulupulu keri terinu pelemoma manie pupili, siye kolkoro.”nirimu.

49 Aku nirimu pilkulie yu kinie langi nongomoloringime yuni nirimu mele pilku keri pilkulie eneneanju yando ungu mele teko ningindu: “Yambomaneulu pulu keri telemelema i yemone “Manie pupili, siyekolkoro.” nikimu yemo yu naeye? ⸤‘Na Pulu Yemo.’konopu lepalie nikimunje?⸥” niringi.*

50 Kanu kinie Yesusini ambomondo kamu nimbendo:“Nane nu ulu pulu keri terinumele ‘ ‘Omba wendo pupili.’

Page 54: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 8:1 54 LLUKU 8:6

manda nimbú.’ ningu pilku onumunge na sike aku sipumanda lipu taponjikiru kene nu konopu pe nipili mololikupani.” nirimu.*

81 Kanu kinie pe Yesusi pupe, kolea ailime kinie

kangama kinie akumanga andopalie nirimumuni, PuluYemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokomba* te-mane peangamo topa silipe, yamboma ungu mane silipeandorumu. Yu lombili andoli ye engaki rurepo kinie2 ambo mare kinie yu pea andoringi. Kanu ambomangamare ou kuru topa, mare ou kuru enenga konopunaperimu kinie Yesusini ene pali tepa konde lirimu. Te,kolea Makatalla ambo Maria, ou yunge konopuna kuruyepoko pakara moloringimendo Yesusini “Ongo wendopai.” nirimu kinie ongo wendo puringi. 3 Te, ambo Joana,Susa menu. Susa yu kolea Gallilli disiriki ye nomi kingiErotenga ulke tapu yemo. Te, ambo Susana. Ene kiniewe ambo aisili kinie Yesusi nokoringi. Kanu ambomaneenenga kou mone nosiringime likulie Yesusi kinie yulombili andolime kinie enenga langi kinie melema topotoko liku siku nokoringi.

4 Kanu kinie Yesusi molorumuna kolea lupe lupemangamoloringi yamboma sukundu sukundu ongo, liku makutoringi kinie yuni enendo ungu iku te topalie nimbendo:

5 “Ye tene rasi witi umbu poniena andopa tanda sirimu.Tanda silipe andorumu kinieumbumare aulkenamanie purumu, kanuma yambomanekimbuni kambiliringi; keramane ongo liku noringila.6 Umbu mare kou perimuna manie pupelie akuna nonaa molorumuna mulie topa wendo omba walsikale kolo-rumu.

Page 55: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 8:7 55 LLUKU 8:127 Umbu mare kombulu siri ka mele molorumuna maniepurumu, siri ka melemo wendo omba witi umbuma topanorumuna ombapeanga naa lepa ⸤mongo te naa torumu⸥.8 Umbu mare ma peangana manie purumuma wendoomba mongo peangama topa, mongo tokapu kise meletorumu.” ⸤nirimu.⸥⸤Aku nimbelie⸥ “Yambo komu peo lemomane i ungumupiliei.” nirimu.

9 ⸤Yesusini aku nirimu kinie⸥ yu lombili andolimeneyundu ningindu: “Aku ungu ikumunge pulumu ningu si.”niringi.

10 Kanu kinie yuni enendo nimbendo: “Pulu Yemoye nomi kingimu molopa yamboma kinie melema kinienokolemomonga* ulu pulu ou yuyu pilirimu kanu ulu pu-luma ‘Ene kinié ⸤na lombili olemele yamboma⸥ piliengi!’nimbelie ene ‘Ungu ikumanga puluma piliengi!’ nimbelieene nimbe sikimu. Nakolo we yamboma ‘Unguma nimbusiembo.’ nimbulie ungu ikuma mindi topo silio. ⸤PuluYemone Aisayanga kerena nimbendo:⸥‘Ene mongone kanokolie naa kanoko,komuni pilkulie naa pilimele.’**nirimu akumunge we yambomando ungu ikuma minditolio.” nirimu.***

11 Aku nimbelie yuni nimbendo: “Aku ungu ikumunge*pulumu i sipe:

“Langi umbu tanda sirimu kanu umbuma PuluYemonga ungumu.12 Umbu mare aulkena manie purumuma yambo mareaku silime molemele. Enene ungumu pilimele kinie pe⸤kurumanga nomi⸥ depelemo* omba ‘Aku ungumu kamutondolo munduku pilíngi liemo Pulu Yemone ene lipetaponjipe aulke kerinewendo limbe** kiniemandamolo.’nimbe ungu tanda sili konopuna pupe pelemoma wendolimo.

Page 56: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 8:13 56 LLUKU 8:18

13 Umbu mare tanda sirimu kou perimuna manie puru-muma yambo mare aku silime molemele. Enene ungumupilkulie konopu siku pilku limele. Nakolo ene pulkeno naamundukulie ungumu laye kolte mindi pilku molemele.Pe ene konopuna umbuni temba kinie molo ⸤Seteneomba⸥ mandamanjipe kondi ka temba kinie, ene pilimeleungumu siye kolemele.14 Umbu mare tanda sirimu kombulu siri ka melemolorumuna manie purumuma yambo mare aku silimemolemele. Enene ungumu pilkulie pe aulkena pungípungí kinie konopuna umbuni telemo umbunime kinie,mele aisili nosilimele melema kinie ya ma koleana ulumateko konopu singí uluma kinie, kanu sili ulu mare wendoomba ungu kanumu topa nolemo kinie ungumuni ulurinaa tepa langi mongo kamu naa tolemo.15 Umbu mare tanda sirimu ma peangana manie pu-rumuma yambo mare aku silime molemele. Eneneenenga konopu peanga pepili molko ungumu pilkuliekanu ungumu kamu liku tondolo munduku pilkulie, ton-dolo pupili molemele kinie kanu umbuma langi mongo⸤aisili⸥ tolemo.” ⸤nirimu.⸥

16 ⸤Yesusini enendo ungu iku te pea topa nimbendo:⸥“Yambomane tepe llame kandokolie mingine suku naa

panjiku polo maniekondo naa nosikulie nilimelemone,‘Yambo ongema kolea kanangi ulkena suku pa tepili.’ningu polo tenga ola nosilimele.* 17 Aku sipe mele, kiniélopi telemo melema pe walse mona lemba yambomakanonge; kinié aki topa lemo melema pe walse pa tembakinie yambomane kanu melema kanonge.

18 “Aku temba kene enene ungu pilimele akumu mimisiku piliengi! Pulu Yemonga ungumu pilku molemeleyamboma paa olandopa nimbe simbe pilingí. Pe paa aisili

Page 57: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 8:19 57 LLUKU 8:25pilingí. Nakolo naa pilku molemele yamboma ene layekolte pilimele ungumu kepe wendo limbe.”* nirimu.

19 Walse Yesusi ulke tenga suku molorumu kinieyunge anumu kinie angenupili kinie yu kanongendooringi. Akuna yambo aisili ekelepa teko moloringine yumolorumuna nondoko manda naa ongolie 20 ⸤ungu teningu munduringi kinie⸥ yambomane yundu ningindu:“Aminie kinie angenali kinie nu kanongendo ongo penaangilimele.” niringi.

21 Yesusini enendo pundu topa nimbendo: “PuluYemonga ungumu pilku liku telemele yamboma nangaanumu kinie nanga angenupili kinie molemele.” nirimu.

22 Walse, Yesusi kinie yu lombili andolime kinie enenona andoli sipi tenga sukundu puringi kinie pukulie,yuni enendo nimbendo: “Nomu nekendo pamolo.” nir-imu kinie akuna pungí puringi. 23 Sipine pungí puringikinie Yesusi yu uru perimu. Yu uru pepili poporome ailite nomuna torumu. Aku terimuna ⸤nomumu apisipe olaombalie⸥ no sipine sukundu sukundu omba peke lepaliesipimu memba nona manie pumbe terimu kinie ene nowangonge teringi.

24 Kanu kinie yu uru perimuna puku toko makinjikulieningindu: “Ye Nomimu,* Ye Nomimu, olio no wangoko-molo.” niringi kinie yu makilipelie poporomemo kinieno apisipe ola orumu nomumu kinie iri torumu. Kanukinie poporomemo topa kelepa, nomumu lope naa tepawe lerimu.

25 Kanu kinie yuni lombili andolimendo nimbendo:“ ‘⸤Pulu Yemone olio nokomba.’ ningu⸥ tondolomunduku naa pilkimiliye?” nirimu.

⸤Yuni terimumele kanokolie⸥ yemane pipili kolkominiwale mundukulie anju yando eneno walsikulie ningindu:“Apa! I yemo naenje? Poporomemone kepe nomumuni

Page 58: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 8:26 58 LLUKU 8:31kepe yuni eltendo “Teale.” nilimo ungumu pilku likukelkembele.” niringi.

26 Kanu kinie nomuna nekendo puku kolea Gerasapuringi. Nomu yakondo kolea Gallilli, nomu nekendokolea Gerasa kanumu.

27 Akuna oringi kinie Yesusi sipine wendo omba kélonaangilirimu kinie kanu kolea ye te yu molorumuna orumu.Kanu yemo kuru aisili yunge konopuna molorumumungemulu wambale telu kepe naa panjipe, we we andopa,ulke tenga naa pepa, yambo ono koleana pelipe andopamolorumu.

28-29 Kurumuni kanu yemo taki taki lirimuna yam-bomane ka senene yu kimbu kime ka toko yu nokokomoloringi nakolo ka senema sungu sirimu kinie pe kuru-muni kolea ku leline yu memba purumu. Kanu yemoneYesusi kanopalie kalle nimbe yu angilirimuna maniemolopa tamalu pepa tondolo mundupelie nimbendo:“Yesusi, Pulu Ye Paa Olandopa Ailimunge Malo, na kinieulu nambolka uluri tenindu onuye? ‘ “Na mindili paanaa lipu simbu.” ni.’ nimbu mawa tekero.” nirimu.⸤Yu kokele ombá orumu kinie⸥ Yesusini ou nimbendo:“Kurumu, i yemonga konopuna ongo wendo pui.” nirimumele pilipelie yemone aku sipe “Naa tei.” nimbe mawaterimu.

30 Aku nirimu kinie Yesusini yemondo walsipelie nim-bendo: “Nunge imbi naeye?” nirimu kinie

yemo yunge konopuna kuru aisili molorumunapilipelie yuni “Nanga imbi Paa Aisili.” nirimu. 31 Kanukuru aisilimene wale aisili Yesusi mawa tekolie ningindu:“Olio ‘ongo wendo pangi.’ ningu toko makorokolie “⸤I makoleamo munduku kelko⸥ Pulu Yemone kowa muru paalepa mindi pupe naa pora nilimomurumunge ⸤olionga yenomi Setene walse lipe mundumbe⸥ kanu murumunge*pai.” ni naa ni.” ningu mawa teringi.

Page 59: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 8:32 59 LLUKU 8:3832 Akuna ma pangi tenga umbu kongi aisili ímu

nongomoloringi kanokolieYesusimawa tekolie ningindu:“Olio ⸤toko makorokolie⸥ ‘Ne kongimenga konopunamolopangi.’ ni.” niringi kinie

yuni “Kapola, akuna pangi.” nirimu.33 Aku sipe nirimu kinie kuruma kanu yemonga konopunawendo ongolie kongi akuna moloringimenga konopunapukumoloringi kinie kanu kongime kekelepa toko lkisikupuku kopona pukue toko nomuna suku puku no wan-goringi.

34 Ulu akuma wendo orumuna kanokolie kongi taputeko moloringi yema talopa lelko pukulie niringimuni,kolea ailinemoloringi yamboma kinie, kolea kangamangamoloringi yamboma kinie, ulu akuma wendo orumumele temanemo toko siliku puringi. 35 Kanu temanemopiliringi yamboma ‘Uluma wendo orumu mele kanamili.’ningu wendo puku Yesusi molorumuna ongolie ou kuruaisili konopuna molko ongo wendo puringi yemo muluwambale pakopa, umbu konopu pepili Yesusi moloru-muna nondopa manie molorumu kanokolie ene pipilikoloringi. 36 Yesusini terimu mele mongone kanoringiyambomane pe oringi yamboma ningu siringi. Kuruaisili konopuna moloringi yemonga konopuna kurumaongo wendo puringi kinie yemo yu umbu konopu pepilimolorumu mele ningu siringi.

37 Kanu kinie kolea Gerasa yamboma pali paa miniwalemundukulie Yesusimawa tekolie ningindu: “Oliongakoleana naa mololi kelko pui.” niringi kinie yu kelepapumbendo nona andoli sipine suku purumu. 38 ⸤Yupumbe terimu kanopalie⸥ kuru aisili konopuna ou molkowendo oringi yemone yundu nimbendo: “Pea pambili.”nimbe mawa terimu.

Page 60: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 8:39 60 LLUKU 8:45Nakolo Yesusini “Molo.” nimbe yundu nimbendo:

39“Nu ulkendo puku Pulu Yemone nu lakopa tepa konjimumele nunge yamboma ningu sipui.” nirimu. Yesusiniaku nirimuna pilipelie ye kanumu pupe kolea ailine sukumoloringi yamboma pali Yesusini yu kinie lakopa tepakonjirimu mele nimbe sirimu.

40 Kanu kinie Yesusi yu nomu yakondo orumu kinie yu‘Ombá.’ ningu maku toko nokoko moloringi yambomane“Nu papu okono.” ningu konopu siringi.

41-42 Juda yamboma maku toko Pulu Yemonga ungumupiliringi ulke te nokorumu ye te, yunge imbi Jairasi,Yesusimolorumunaorumu. Kanukinie yuYesusinge kim-buna nondopa omba manie molopa tamalu pepa yundumawa tepalie nimbendo: “Nanga ulkendo pea pambilioi.” nirimu. Yemo yunge ambolamo, yunge lemenutelu mindi, yu ponie engaki rurepo mele omba purumukanu ambolamo, kuru paa aili tepa torumumunge yunondopa kolomba tepa lerimumunge ⸤yemone Yesusi akusipe mawa terimu.⸥

Pe Yesusi kanu ulkena pumbe purumu kinie yamboaisili liku maku toko yu kakapu teko ekelepa teko peapuringi.

43 Kanu yambo pea puringimenga ambo te yunge penaperimu walema pora naa nirimu. Yu pena mindi pepiliponie engaki rurepo omba purumu. Yu doketamangayunge kurumu ‘Pora nipili.’ nimbe andopa, yunge koumone pali ene sirimu nakolo kuru kanumu pora naanirimu. 44 Kanu ambomo Yesusi pumbe purumu kiniebulkundu omba, yunge wale pakolimunge pundumu am-bolorumu kinie walsikale yunge kuru torumu kanumupora nirimu.

45 Aku terimu kinie Yesusini nimbendo: “Na naeneambolomuye?” nirimu. Enene pali “Na molo.” niringi

Page 61: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 8:46 61 LLUKU 8:51-53kinie ⸤yu lombili andoli ye⸥ Pitane yundu nimbendo: “YeNomimu,* yambo aisili nu angilinona nondoko nondokoongo kakapu teko ekelepa teko angilkimili kanumu.” nir-imu.

46 Nakolo Yesusini altopa nimbendo: “Na yambolipu taponjilio tondolo mare nanga kangine omba ulsupumuna pilipulie yambo tene na ambolomumundunikiru.” nirimu. 47 Aku sipe nirimu pilipelie ambomoyu lopi manda naa tepa, yu terimu mele Yesusi pilipemolorumu kanopalie yu kimbu ki pungu pungu nipiliYesusi molorumuna omba manie molopa tamalu pepalie,yamboma pilku angiliengi yuni ‘Kuru pora nipili.’ nimbeomba yu ambolorumu kinie walsikale konde purumumele nimbe para sirimu kinie

48 Yesusini yundu nimbendo: “Ambomo, ‘Nu mandatepa konde limbe.’ ningu tondolo munduku pilinu kanuulumuni nu konde pukunu. Konopu pe nipili mololikupani.” nirimu.*

49 Yesusini ambomondo aku sipe nimbe molorumukinie, ye te, yamboma maku toko Pulu Yemonga ungupiliringi ulke nokoli ye ⸤Jairasi⸥ nge ulkena molopalieomba ⸤Jairasindu⸥ nimbendo: “Nunge ambolamo kolopapora simu. Ungu Mane Silimu ‘Mindili nopili.’ ningu wenaa mengo wani.” nirimu.

50 Yuni nirimu mele Yesusini pilipelie ⸤ulke nokoliyemondo⸥ nimbendo: “Mini wale naa munduyo. Nungeambolamo nane ‘Manda lipe taponjimbe.’ ningu tondolomunduku pilku moloni kinie* yu konde pumbe.” nirimu.

51-53 Kanu kinie Yesusi yemonga ulkena ombalie ulkenasukundu yambo aisili ambola kolorumumu kondo kolkokola teko moloringi kanopalie enendo nimbendo: “Am-bolamo kolou naa kolomu. We uru mindi pelemo* kenekola naa teai.” nirimu. Nakolo yu sike kolopa pora sirimu

Page 62: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 8:54 62 LLUKU 9:4pilkulie yuni “We uru pelemo.” nirimumunge enene yuungu taka tonjiku tae tenjiringi. Pe yu ⸤ambolamongasuluminiana⸥ pumbe purumu kinie ‘We yamboma palinaa ongo anju pai.’ nimbelie Pita keme, Jono keme,Jemisi keme, kanu ambolamonga anumu lapatolo kinie“Ene mindi pea pamili.” nimbe ⸤ambola onomo lerimu⸥suluminiana ene memba purumu.

54 Pupelie ambolamonga kimu ambolopa yundu wal-sipelie nimbendo: “Ambolamo, nu ola moloi.” nirimukinie 55yungemini purumu kanuminimu altopa sukunduorumu kinie ambolamo walsikale ola molorumu. Kanukinie Yesusini ⸤anumundu⸥ nimbendo: “Ambolamo langimare liku si.” nirimu.

56 Yuni terimu mele kanokololie ambolamonga anumulapatolo elte paa mini wale munduringili nakolo yunieltendo tondolo mundupe nimbendo: “Ulu i tekeromoyambo telurindu kepe anju puku paa naa ningu siele.”nirimu.

91 Walse Yesusini yu lombili andoli ye engaki rurepondo

“Yando wai.” nimbelie, enene yambomanga konopunakuru molemoma “Ongo wendo pai.” ningu toko mako-ronge tondolomo sipelie, yambo kuru tolime ‘Kondepangi.’ ningí nambamo sirimu. 2Aku sipe tepalie enendonimbendo: “Ene puku, Pulu Yemo omba ye nomi kingimumolomba* temane peangamo yamboma toko siliku an-doko, kuru tolime teko konde liliku pangi.

3 “Pungindu, ene melema naa mengo we pangi. Apulumingi kepe, mele wale kepe, langi kepe, kou mone kepe,wale pakoli talo kepe naa mengo we pangi.*

4 “Pe kolea tenga suku pukulie akuna molongendo ulketeluringe suku pukulie akuna mindi peko molkolie peaku koleamo munduku kelko pangi. ⸤Ulke pinie pinie

Page 63: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 9:5 63 LLUKU 9:10naa andoko, ulke teluringe mindi langi nongo peangi.⸥*5Kolea marenga suku pungí kinie kolea pulu yambomane“Papu ongi. Pea peamili wai.” ni naa ningu enene unguningíme pilku naa língi liemo kanu koleana yambo kerimemunduku kelko pungindu ene liku su singímunge kanukoleana yamboma ‘Kamu molko kenjengi! Pulu Yemoneene lipe naa taponjimbe mele piliengi!’ ningu enengakimbuna kanu koleamanga ma angilimbema kulu tokoliepangi.” nirimu.

6 Aku nirimu kinie kanu yema puku, koleamanga an-doko, Pulu Yemonga temane peangamo toko siliku, kurutorumu yamboma teko konde liliku, teliku andoringi.

7-8 Kolea Gallilli disiriki nokorumu ye nomi kingiErotene Yesusini terimu mele temane toringi pilipelie, ‘Iyemo naenje?’ nimbe pilipe sundurumu. Yambo mareneningindu: “I yemo ⸤No Linjili⸥ Jono ⸤talko kolorumukanumu⸥ lomboropa wendo omunje.” ningu moloringi.Marene ningindu: “⸤Pulu Yemone ou konde molopiliolando lirimu ye⸥ Illainja* kelepa omba molemo.” ningumoloringi.

Marene ningindu: “Pulu Yemone ungu umbu tonjiri-muma pilku yamboma ningu siringi ye koro oumoloring-imenga ye te kolopalie lomboropa wendo orumu.” ningumoloringi.

9 ⸤Ye nomi kingi⸥ Erotene ⸤Yesusini terimu mele te-mane toringi⸥ pilipelie nimbendo: “⸤No Linjili⸥ Jono‘yunge pengemo wendo pupili.’ nimbu nomimu karulerindu yu kolorumu* nakolo i ulu tondolo lupe lupetelemo pilio yemo yu naenje?” nirimu. Aku sipe nimbelie“I ye Yesusi kanamboa!” nimbe molorumu.**

10 Yesusini “Nanga kongonomo tenjipai.” nimbe lipemundurumu yema* yu molorumuna kelko yando ongolieniringimuni ulu teringime yu temane toko siringi. Kanu

Page 64: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 9:11 64 LLUKU 9:17

kinie kanu yema lipe memba pupe ‘Tenga oliolio mo-lamili.’ nimbe ene Besaida taonona memba purumu.

11 Nakolo yambo paa aisili ene akuna puringi melepilkulie yu purumuna akilku lombili puringi. We yam-boma oringi kanopalie Yesusini enendo “Papu ongi.”nimbelie ene Pulu Yemo omba ye nomi kingi molombatemane peangamo topa sipe, enenga yambo kuru toru-muma ‘Konde pangi.’ nimbe ene tepa konde lirimu.

12 Pe ipupini ena pumbe terimu kinie yu lombili andoliye engaki rurepo yu molorumuna ongo yundu ningindu:“I koleana yambo te naa pelemo kene ya maku tokomolemele yamboma ‘Puku kolea marenga langi topo tokoliku nongo pepangi.’ ni.” niringi.

13 Aku niringi kinie Yesusini lombili andolimendo nim-bendo: “Enene eneno yamboma langi mare liku siengi.”nirimu.

Enene yundu ningindu: “Ya langi aisili molo. Pillawakaloli kanga te pakara kinie oma kaloli talo kinie, akulangi pokore mindi lemo. Molo nuni ‘Olio kolea tengapuku i yambomanga langi topo toko linjipangi.’ ningunikinuye?” ningu walsiringi. 14 (Kanu yamboma layetolomolo, ye pape tausini mele akuna moloringi.)*

Kanu kinie Yesusini enendo nimbendo: “Yambomando‘ene tokapu talo talo** ningu manie molangi.’ niengi.”nirimu kinie 15 enene aku siku yambomando niringi kinieyamboma pilku liku aku siku manie moloringi.

16 Kanu kinie Yesusini pillawa kaloli te pakara kinieoma talo kinie kanuma lipelie mulu koleana olando sipekanopa ⸤Pulu Yemo kinie⸥ “Ange.” nimbe langi akumaambolopa pike lepa lombili andolime moke tepa sipelie“Anju yamboma siei.” nirimu, ⸤enene yamboma moketeko siringi⸥. 17 Ene pali kanu langime noringi kinie olo

Page 65: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 9:18 65 LLUKU 9:22terimu. Pe lombili andolimene langi goli lerimuma likumaku tokowale basikete engaki rurepo toko peke siringi.*

18 Walse, Yesusi yuyu Pulu Yemo kinie ungu nimbemolorumukinie yu lombili andoli ye peamoloringimendowalsipelie nimbendo: “Yambomane na imbi lelko naenilimeleye?” nirimu.*

19 Enene yundu pundu toko ningindu: “Marene “NuNo Linjili Jono ⸤kolorumumu kinié kelepa lomboropa olamolemomo⸥.” ningu pilku, marene “Nu, ⸤Pulu Yemoneou konde molopili olando lirimu ye⸥ Illainja kelepa ombamolemo.” ningu pilku, marene “Nu Pulu Yemone unguumbu tonjirimuma pilipe yamboma nimbe sirimu ye teou kolorumumu kinié lomboropa ola molemo.” ningupilimele.” niringi.

20 ⸤Aku niringi kinie⸥ yuni enendo walsipe pilipelienimbendo: “⸤We yambomane aku siku nilimele⸥ nakoloenene eneno na nae nilimeleye?” nimbe walsirimu.

Pitane pundu topa nimbendo: “Nu ⸤Pulu Yemone ‘Olionokopa konjimbe ye te lipu mundumbu.’ ou nimbe makotorumu ye nomi⸥ Kirasimu.” nirimu.

21 Pitane aku nirimu pilipelie Yesusini enendo tondolomundupe nimbendo: “Na molio mele ⸤Pitane kinié niki-mumu⸥ enene anju yambo telurindu kepe ⸤isili ou⸥ paanaa ningu siei.” nirimu.*

22 ⸤Nimbelie⸥ yuni ⸤yu kinie wendo ombá mele⸥ enenimbe sipelie nimbendo: “Manie Omba Mana Ye AuLerimu Yemo* sike mindili aisili nombá. Juda yambomanokolemele tapu yema kinie,* Pulu Yemo popo tonjili yeailime kinie, Pulu Yemonga ungu manemanga pulumapilku mane sili yema kinie,** enene ⸤ningindu: “Yu PuluYemone naa mundurumu. Yu Pulu Yemonga Malo naamolemo.” ningu⸥ yu liku bulu siku yu toko konjingí. Yutoko konjingí kolomba kinie wale talo omba pumbe kinie

Page 66: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 9:23 66 LLUKU 9:26

yepoko sipemonga Pulu Yemone yundu ‘Lomboroko olamoloi.’ nimbé.” nirimu.***

23 Kanu kinie Yesusini akuna maku toko moloringi-mendo pali* nimbendo: “Yambo tene ‘Yu lombili pambo.’nimbelie yuni alieli yunge konopumuni pilimo mele-manga ‘Topo manie mundembo.’ nimbe, yamboma unjuperana angilku mindili nongo kolemele mele yuni unjupera mele gomo lembando ‘Na yu lombili pumbundumindili nondu liemo papula; kolondu liemo papula.’ nim-belie na lombili opili. We naa opili. 24 Yambo tene yungemana molopa naa kololi ulu pulumu ambolomba tembakinie yu kolopalie sike molopa kenjipe mindi pumbe.Nakolo yambo tene na konopumonjipelie nanga kongono“Tenjembo.” nimbe temba kinie yu kolopalie yu kondemolopa konjipemindi puli ulu pulumu sike kanopa limbe.25 ⸤Akumu nambemuna nikiruye?⸥ Yambo tene manamelema pali yuyu lipe nosipelie yu mini pali Pulu Yemonaa molomba koleana pupe mindili nomba molopa ken-jilkenje kanu melemane kanu yambomo nambe tepa lipetaponjilkenje? Lipe naa taponjilkemo.

26 “Nanga yambo mare we yamboma kinie molkolieningindu: “Olio Yesusinge unguma pilipu lipu, yu lombiliandopo molemolo mele we yambomane naa piliengi!”ningulie, na kiyongo ningu lombili andolemele yambomaene kinie ulu te pe wendo ombá mele nimbu siembo:Manie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemo pe Lapanga ton-dolo pa telimu kinie ⸤mulu koleana⸥ angello kake telimekinie ⸤manie⸥ ombá temba kinie, kanu we yambomamolongena yunge yamboma mona molongendo we yam-boma molongena kanokolie yu ou naa opili ‘Olio yungeyamboma molemolo mele we yambomane naa piliengi!’ningu pipili kolko lopi teko molonge yamboma yuni lipe

Page 67: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 9:27 67 LLUKU 9:35wekendo kanopa, “Na moliona naa wai.” nimbéla.” ⸤nir-imu.⸥

27 “Nane enendo paa sike nimbu sikirumu: Ene yaangilkimilimenga mare ou kolou naa kolangi Pulu Yemoye nomi kingimu ombamolopa kolea nokombando* ombákanonge.” nirimu.**

28 Yesusini ⸤yu lombili andolimendo aku sipe nimbesirimu kinie⸥* pe koro te omba purumu kinie Pita keme,Jemisi keme, Jono keme, ene lipe memba pupe ‘PuluYemo kinie ungu niembo.’ nimbelie ma pangine** olaene lipe memba purumu. 29 Yuni akuna Pulu Yemokinie ungu nimbe molopili yunge kumbikeremo alowatepa, yu pakorumu mulu wambalema ena tondolo topayambomanga mongo takele telemo mele aku sipe kaketerimu. 30-31 Yu aku sipe molopili, ⸤Juda yambomangakoronga ou moloringili ye aili talo,⸥ Mosisi kinie Illain-jatolo, ongolo pa terimuna ongo angilkululie elte kinieYesusi kinie enene Yesusi yu kolea aili Jerusalleme akunaPuluYemone yundu ‘Tei.’ nirimumele tepa kolombameleningu moloringi.

32 Pita kinie, yu pea akuna moloringi yetolo kinie, enesiye tepa uru ombá terimu nakolo pe ene makilku umbukonopu pepili molkolie Yesusi yunge kangi alowa tepamolorumu mele kinie, yunge tondolo pa terimu melekinie, yu kinie angiliringili yetolo pea kanoringi.

33 Kanu kinie aku yetolo pungilí puringili kinie PitaneYesusindu nimbendo: “Ye Nomimu,* olio ya molopamolopeanga lepamo. Olione ulke takaye yepoko takonjemili.Te nunge, te Mosisinge, te Illainjanga takonjemili.” nir-imu. (Nakolo aku nirimumu ⸤pipili paa kolopalie⸥ yuninimbé mele naa pilipe ungu te walu nirimu.) 34 Pitaneaku sipe nimbe molopili kupe te omba ene aki torumu.Kupena sukundu puringi kinie ene pipili terimu. 35 Kupe

Page 68: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 9:36 68 LLUKU 9:42torumuna sukundu ungu te wendo ombalie nimbéndo:“I yemo nanga Malomo.* Nane ⸤‘Enenga’ nimbu⸥ yumako topo lipu mundurundu. Yuni ungu nimbéma pilkuliengi.” nirimu. 36 Aku ungumu nimbe kelerimu kinieYesusi yu mindi molorumu kanoringi.

Enene aku siku kanoringi mele anju naa ningu parasiku, yambo teluri kepe ou naa ningu siringi.

37 Opali, ipulueli ou ⸤Yesusi kinie yu lombili andoliye yepoko kinie⸥ ene ma pangine maniendo onge oringikinie yambo aisili yu lingí oringi. 38 Oringi yambomangaye tene Yesusindu nimbendo: “UnguMane Silimu, ‘Nangakango nanamo, yu nanga kango telumu mindi, kondokolko liku taponjeni.’ nimbu mawa tekero. 39 Yungekonopuna kuru te pelemomone yu lipe mindili sipetolemo kinie kangomone kalle nimbe, yu kuru kopallitopalie apapu memba molemo. Yu aku sipe taki takitelemona kangomo yu kangime pange mange telemola.40 Nu lombili andolimendo aku temanemo topo sipuenene kanu kurumu ‘Makorangi.’ nimbu mawa tendunakolo ene manda naa tengi.” nirimu.

41 ⸤Aku nirimu kinie⸥ pilipelie Yesusini ⸤yambomairi topalie⸥ nimbendo: “Kinié molemele yamboma ene⸤‘Pulu Yemone uluma sikemanda temba.’ ningu⸥ tondolomunduku naa pilimele. Ene konopu karaye tepa pepilimolemele yamboma, na ene kinie molopo, wale nambepamolopo mane sipu ulu mare lipu ora simbu kinie mimisiku pilingíye? ⸤Na ene kinie siye tekemo.⸥” nimbelie pekanu yemondo nimbendo: “Nunge kangomo na molionamengo oi.” nirimu. 42 Memba ombá orumu kinie kanukurumuni kango kanumu topa lipe manie mundupelieyu torumu kinie Yesusini kurumu iri topa kangomo tepakonde lipelie, yu konde molorumu kinie lapa sirimu.

Page 69: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 9:43 69 LLUKU 9:4943 Aku sipe terimu kanokolie yamboma Pulu Yemongatondolomo konopuni pilkulie mini wale munduringi.

Yuni terimu mele ene suru ningu mini wale mundukumolangi Yesusini yu lombili andolimendo nimbendo: 44 “Inikiru mele pilku konjeyo. Manie Omba Mana Ye AuLerimu Yemo ⸤ka sikulie yu tonge⸥ yema anju singí.”nirimu.

45 Nakolo yuni nirimu ungumu pilku sundukulie‘I ungumunge pulumu nambolkarenje, naa pilkimulu.’niringi nakolo “Nambolka ningu nikinuye?” ningu wal-siku pilingindu pipili kolko naa walsiringi. Pulu Yemone‘Ene kanu ungumunge pulumu isili ou naa piliengi!’nimbe terimu kanumu.

46 ⸤Walse Yesusi lombili andolimene⸥ ene eneno anjuyando ungu mele tekolie ningindu: “Olionga ye nae paaolandopa molemoye?” niringi.*

47 Enene konopu leringi mele pilipelie, Yesusi am-bolango kanga te lipe yu molorumuna nondopa mon-jipelie 48 enendo nimbendo: “Yambo tene ‘Na Ailimungeyambomo molio.’ nimbe i ambolangomo* lipe tapon-jimbe kinie kanu yambomone aku tembamonga na lipetaponjimbela. Kanu kinie na lipe taponjimbe yambomonena lipe mundurumu yemo lipe taponjimbela. Enenga yetene ‘Nanga imbi ola naa molopili.’ nimbe, ‘Ye tenga lupeimbi ola molopili.’ nilimo yemo yu enenga paa olandopamolombamonga ⸤aku sipe ulumu pemba⸥.” nirimu.

49Yesusi lombili andoli ye JononeYesusindunimbendo:“Ye Nomimu,* olio kanomulu, ye tene nunge imbi lepa**kuru mare yambomanga konopuna molongime “Ongowendo pai.” nimbe topa makoropa molomu kanomulu.Kanopolie yu olio pea tapu topo naa molemolo keneyundu “Nu aku siku naa tei.” nímulu.” nirimu.

Page 70: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 9:50 70 LLUKU 9:58

50 Aku nirimu kinie pilipelie Yesusini yundu ⸤kanuyemone terimu ulumundu⸥ nimbendo: “Yambo te oliokinie opa tou naa molemo yambomo olionga opa lker-ayemo molemo kene enene yundu “Molo.” naa niengi.”nirimu.

51 Kanu kinie Yesusi kolea aili Jerusalleme yu kolopaliepe mulu koleana olando pumbe walemo nondopa wendoorumu pilipelie konopu tondolo mundupe ‘Jerusalle-mendo pambo.’ nimbelie pumbe purumu.

52 Yu lombili andoli ye mare lipe mundupelie nim-bendo: “Kinié ipulueli kolea Sameria lerimu taono tenondopa lembana peamili kene ene akuna puku oliomanda pemolo ulke te koroko liengi.” nirimu kinie pukukororingi. 53 Nakolo kanu Sameria yamboma ⸤ene kinieIsirele yamboma kinie opa tou molkolie⸥* yu Jerusalle-mendo pumbe purumu kanokolie enene “Molo, yamandanaa penge.” niringi.

54 Aku siku niringi kanokolie yu lombili andoli ye Jemisikinie Jonotolone yundu ningilindu: “Ailimu, ‘oltone‘Mulu koleana tepe wendo omba i Sameria yambomanomba konjipili.’ niembili.’ konopu lekenoye?” ninguwalsiringili.

55Nakolo yu topele topa elte kanopa iri topa “Akuningukenjikimbili.” nirimu kinie 56 yu kinie ene kinie koleatenga puku pepuringi.

57 Ene aulkena pungí puringi kinie ye te ombaYesusindu nimbendo: “Nu puni koleamanga pali nu lom-bili ombó.” nirimu kinie

58 Yesusini yundu nimbendo: “Pílie! Owa takaramaulke pelemelemanga pelemele; kerama enenga mitakolemelemanga pelemele; nakoloManie OmbaMana YeAu Lerimu Yemonga* pelemo kolea te naa lemo ⸤kene, nu

Page 71: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 9:59 71 LLUKU 10:3‘Yu lombili pupulie kapola naa molombo.’ ningu pilkuliena lombili wani. We naa wani.⸥” nirimu.

59 Kanu kinie yuni ye tendo nimbendo: “Na pea pambililombili oi.” nirimu kinie kanu yemone yundu pundu topanimbendo: “Ailimu, ⸤nu kamu lombili wambo mangali⸥oupupunanga lapamokinie peamolambo. Pe yukolombakinie ono tepolie nu lombili ombó.” nirimu.*

60 Nakolo Yesusini yundu altopa nimbendo: “⸤Nangaungumu naa pilku⸥ yambo kololi ⸤none teli⸥ yambomaneyambo kolongema ono teangi.* Nu ‘Pulu Yemo ombaye nomi kingimu molopa yamboma nokomba** temanepeangamo yamboma piliengi!’ ningu toko siliku andani.”nirimu.

61 Kanu kinie ye tene yundu nimbendo: “Ailimu, nulombili ombó nakolo ou pupu nanga yamboma kondokolopo ‘Molai.’ nimbulie pe nu lombili ombó.” nirimukinie

62 Yesusini yundu nimbendo: “Na ‘Lombili ombómo.’nimbe ombalie nondopa siye kolomba yambo te yu PuluYemo ye nomi kingi molopa nokomba koleamonga kon-gonomo manda naa temba.” nirimu.

101 Kanu kinie Yesusi kolea aili Jerusallemendo pumbe

pupelie nirimumuni, yu pumbe purumu kolea marengaye pokore kumbi lepa lipe mundurumu. Yuni ye tokapuyepoko mako topa ye talo talo nimbe lipe mundupelie2 ene ungu iku mele topa nimbendo:

“Poniena langi aisili nou lepa pelemo nakolo kanulangime puku liku nosingí yamboma layetolo kene PoniePulu Yemone ‘Kanu langime liku nosili kongonomo pukutenge yamboma poniena lipe mundupili.’ ningu mawateangi. 3 Ene lipu mundukuru yema ene sipisipi melema,yambo owa takara aili kerimene sipisipi topa nolemo

Page 72: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 10:4 72 LLUKU 10:11mele yamboma molemelena lipu mundukuru.* ⸤Nangaungumu andoko ningu singí kinie pilku keri pilkulieyambomane ene mindili liku singí.⸥ 4 Pukulie, wale tapikepe, kou mone kepe, mele wale kepe, kimbu su alowateko monjingíme kepe naa mengo we pangi. Aulkenapukulie yamboma kanoko enendo ungu te naa ningu wepangi.

5 “Kolea tenga sukundu pukulie akuna molongendoulke teluringe puku pepukulie ou aku ulke pulu yambo-mando ningindu: “Ene konopu peanga pepili molangi.”niengi. 6 Aku ningí kinie kanu ulkena ‘Konopu peangapepili molambo.’ nimbé yambo te molomu liemo yukonopu peanga pepili molomba. Molo aku ningí kiniekanu ulkena ‘Konopu peanga pepili molambo.’ nimbéyambo te naa molomu liemo ene akuna ‘Pangi.’ nimbumundukuru yema eneno konopu peanga pepa umbuni tenaa tepili molonge. 7Kongono telemo yemo yumele papukalemele kene* pungí ulkena peko, ulke pulu yemonelangi simbema nangi. Ulke pinie pinie naa andoko, ulketeluna mindi langi nongo peangi.

8 “Kolea tenga suku pukulie ningímuni, kanu kolea puluyambomane enendo “Papu ongi. Olio pea molamili wai.”níngi liemo ene langi singíme nongo, 9 akuna kuru tombayamboma teko konde liku, enendo ningindu: “Pulu Yemoomba ye nomi kingi molopa olio nokomba walemo* enemolemelena nondopa ombá.” niengi.

10 “Molo kolea tenga suku pukulie aku kolea pulu yam-bomane enendo “Ene nambemuna ongiye?” ningu, “Peapeamili wai.” naa níngi liemo ⸤aku koleamo mundukukelko pungindu⸥ aulkena puku angilkulie yambomandoningindu: 11 “Enene olio liku su síngimunge ‘Ene kamumolko kenjengi! Pulu Yemone ene lipe naa taponjimbe

Page 73: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 10:12 73 LLUKU 10:15

mele paa piliengi!’ nimbu, olionga kimbuna ya kolea-monga ma angilkimuma kepe kulu topolie pukumulu.”niengi. ‘Akumu piliengi!’ ningu aku siku ningulie peungu te pea enendo kamu ningindu: “⸤Ene lepi lepitamili piliengi!⸥ Pulu Yemo omba ye nomi kingi molopayamboma nokomba walemo nondopa ombá.” niengi.

12 “Nane enendo paa sike nimbu sikirumu: Kotewalemo wendo ombá kinie kolea aili Sodomo ⸤yamboma*ou ulu pulu keri aisili sike teringi** nakolo⸥ enengakote kanga mele pemba. Nakolo i yambo ⸤enendo “Peamolamili wai.” ni naa ningu, enenga ungu pilku naa lingíyamboma,⸥ kote walemo wendo ombá kinie enenga koteaili mele pemba.” nirimu.***

13 “Kolea Korasini kinie Besaida taonotolo ⸤akunamolemele yamboma⸥ mindili nongo paa molko kenjingí.Kanu koleatolonga sukundu ulu tondolo aisili terindu⸤nakolo akuna molemele yamboma konopu alowa naatelemele⸥. Kolea aili Taya kinie Saidonotolonga sukundu*ulu tondolo naa terindu** nakolo kanu koleatolongasukundu nane ulu tondolo aku sipu telka kanolemelka-nje kanu koleatolonga ⸤yambomane⸥ ene ulu pulu keritelemelema koronga munduku kelko, bulu siku, konopualowa telemelka. 14 ⸤Akumunge⸥ kote walemo wendoombá kinie kanu kolea aili Taya kinie Saidonotolonga⸤yamboma ulu pulu keri sike telemelemonga⸥ enengakote kanga mele pemba. Nakolo ene kolea Korasini kinieBesaidatolonga ⸤yamboma⸥ ⸤na ulu tondoloma terindukinie kanokolie konopu alowa naa teringimunge⸥ kotewalemo wendo ombá kinie enenga kote aili mele pemba.

15 “Kapeniame taono ⸤yamboma enene⸥ ‘Mulu koleanapupu molamili.’ konopu lekemeleye? Aku manda molo.⸤Enene nanga unguma alieli pilimele nakolo konopu

Page 74: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 10:16 74 LLUKU 10:21alowa naa telemelemonga⸥ ene kolea kerine puku mo-longe.” ⸤nirimu.⸥

16 ⸤Aku nimbelie yuni lipemundumbe terimu yemandoungu te pea nimbendo:⸥ “Enene ungu ningíme pilipelimbe yambomone nane ungu nilio ungumu pilipe lim-bela. Enene ungu ningíme naa pilipe ‘Olio pea molamili.’naa nimbe temba yambomone na kinie ‘Pea naa molam-bili.’ nimbéla. Nando ‘Pea naa molambili.’ nimbé yam-bomone na ma koleana lipe mundurumu ye kanumundu‘Pea naa molambili.’ nimbéla.” nirimu. Yesusini akunimbe pora sipelie ‘Yunge kongono tenjipangi.’ nimbeene lipe mundurumu.

17 ⸤Walse⸥ Yesusini lipe mundurumu ye tokapu yepokoyu molorumuna paa konopu siku yando ongolie eneneyundu ningindu: “Ailimu, olione nunge imbi lepolie kurukerime kepe olione ungu nirimuluma pilku liku teringi.”niringi.

18 Yesusini enendo nimbendo: “Aku siku telikuandoringi kinie ⸤kurumanga nomi⸥ Setene* kariapámele tepa, topa manie mundurumu nane kanorundu,19 Pilieme! Ene tondolo te sirindu. Yambo nomba kon-jili kongi ka wambiye molo kiriwara* aku melema enenaa kanoko kambilingí kinie aku melemane ene nangayamboma ‘Uluri naa tepili.’ nimbu ene kanu tondolomosirindu.** Olio kinie opa tou ⸤Setene⸥ yu sike tondolopulimo nakolo ene kanu tondolo sirindumunge yuni eneuluri manda naa temba. 20Nakolo aku sipu nikirumungekonopu naa siku, kuruma enenga ungumu pilku likutelemelemonga konopu naa siku; ⸤Pulu Yemone⸥ mulukoleana ⸤molopa⸥ enenga imbime topa monjirimumungekonopu siku molangi.” nirimu.

21 Yesusini Pulu Yemonga Mini Kake Telimu kiniekonopu aili tepa sipelie Pulu Yemondo nimbendo: “Tara,

Page 75: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 10:22 75 LLUKU 10:25Mulu Matolo Kinie Nokoko Moleno Ye Nomimu, nane nukinie “Ange.” nikiru. ‘Olio pilipe konginjili pelemo. Oliooliolio ungumanga puluma pali pilipu konjilimolo.’ ningupilimele yamboma ene nane telio ulumanga pulumu ‘Naapiliengi!’ ningu naa ningu sirinu. Yambo ambolangopame ⸤mele⸥* molko, nane nilio unguma komu tenjikumolemele yamboma mindi nane telio ulumanga pulumu‘Piliengi!’ ningu, ene ningu sirinu kanumunge nu kapinimbu “Papu terinu.” nikiru. Sike Tara, nuni ‘akusipe wendo ombá kinie konopu simbu.’ ningu aku sikuterinumunge ⸤aku sipe wendo okomo.⸥” nirimu.

22 ⸤Pulu Yemondo aku sipe nimbelie kelepa yambomoloringimendo nimbendo:⸥ “Melema pali Tarane nasirimu. Yambo tene Malo paa sike molemo mele pilipekanopa imbi silimo yambo te molo; Lapane mindi kanopaimbi silimo. Yambo tene Lapa paa sike molemo melepilipe kanopa imbi silimo yambo te molo. Malone mindikanopa imbi silimo; Malone ‘Lapa lipu ora siembo.’ nimbéyamboma ene Lapa kanoko imbi singíla.” nirimu.

23 Kanu kinie yu lombili andoli yema ene enenomoloringine pupe ‘Ene mindi piliengi!’ nimbe enendonimbendo: “Ene mongone kanolemele melema kinieuluma kinie kanolemele yamboma ene malo. 24 Naneenendo paa sike nimbu sikirumu: Ou moloringi yam-boma, Pulu Yemone ungu umbu tonjirimuma pilku yam-boma ningu siringi yema kinie, ye nomi kingime kinie,kanu yambo aisili kinié ene mongone kanoko molemelemelema kinie uluma kinie kanongendo “Kanamola!”ningu moloringi nakolo naa kanoringi. Ene kinié komunipilku molemele melema pilingindu “Piliemola!” ningumoloringi nakolo naa piliringi.” nirimu.

25 Pulu Yemonga ungu manemanga puluma pilipe kon-jirimu ye tene ‘Yuni nimbe kenjimbenje manda manjipu

Page 76: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 10:26 76 LLUKU 10:31piliembo.’ nimbe Yesusindu walsipe pilipelie nimbendo:“UnguMane Silimu, na nambe tembo kinie kondemolopokonjipu mindi puli ulu pulumu limbuye?” nirimu.*

26 Yesusini yundu nimbendo: “Pulu Yemonga ungumanemaMosisini bokuna torumubokuna kanokolie nam-bolka nimbe molemo kanolenoye?” nirimu.*

27 Yuni pundu topa nimbendo: “Pulu Yemonga ungumanemane nimbendo:‘Enene enenga kamelema kinie,enenga minime kinie,enenga tondolomo kinie,enenga pilipe konginjilime kinie,akumane Aili Yawe enenga Pulu Yemo manjikutondolo munduku konopu monjengi.’nimbe pepa,‘Enene eneno yu mele mele konopu monjikuenenga kangimu enenokondo kolko nokolemele meleaku sikula pulu lemo yambomakonopu monjiku nokoko molangi.’nimbe pelemo.”* nirimu.

28 Yesusini yundu nimbéndo: “Nu paa sike nikinumu.Nu aku siku tenu liemo molopa mindi puli aulkena puni.”nirimu.

29 Nakolo Pulu Yemonga ungumanga puluma pilipeyamboma mane sili yemone* ‘Yambomane ‘Na paa pil-imo yemo’ ningu piliengi!’ nimbelie kelepa nimbendo:“Nanga pulu lemo yamboma nameleye?” nirimu.

30 Yesusini ungu te pundu topa nimbendo:“Juda ye te kolea aili Jerusallememundupe kelepa kolea

aili Jeriko pumbe purumu kinie wa noli yema ongo yungemulu wambale toroko kulku liku yu toko nosiku enepuringi. 31 Kanu kinie Pulu Yemo popo tonjili ye te*kanu aulkemonga maniendo pumbe pupelie nirimumuni,

Page 77: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 10:32 77 LLUKU 10:39yemo aulkena lerimumuomba kanopalie yu lerimuna siyekolopa aulke kiririme ekendonga omba purumu. 32 Peaku sipela Pulu Yemonga kongono tenjili talape LLipai yete* yemo toko nosiringine omba kanopalie yu lepili siyekolopa aulke kiririme ekendonga omba yu purumula.

33 Nakolo Sameria ye te* kanu aulkena pumbe om-balie yemo lerimuna omba kanopalie yu kondo kolopa,34 lerimuna nondopa pupe kangi toringimenga kopongokinie no waene kinie ondo lepa kanjinjipelie banisini katonjipelie nirimumuni, pe yuni yu kangulupe ola lipeyunge kongi dongi bulu mingine ola nosipe memba pu-pelie yambo ponenge ongo pe pu opu teringi ulke tengamemba pupe nosipe nokopa molorumu. 35 Peringili kinieipulueli ou yu pumbe tepalie nirimumuni, kou pape kinamele wendo lipe ulke pulu yemo sipelie nimbendo: “Yunokoko konjiyo. Pe i sikiru koumumanda naa tepa nungekou mare olandopa pumu liemo pe kelepo yando ombolienunge kou pundu tombo.” nimbe Sameria yemone nir-imu.” ⸤nimbe Yesusini aku nirimu.⸥

36 ⸤Aku nimbelie kelepa nimbendo:⸥ “I ye yepoko ongopuringimenga ye wa nolimene toko nosiringi yemongapulu lerimu yemo naeye? Juda ye ou pulu pulu ongokanokolo we ongo puringili yetolonga te molo yunge opatou ye akilipe orumu yemoye?” nimbe walsipe pilirimu.

37 Pulu Yemonga ungumanga puluma pilipe yambomamane sili yemo yuni nimbendo: “Yemone yu we kondokolorumu yemo lemo.” nirimu.

Kanu kinie Yesusini yundu nimbendo: “Nu puku akusiku tepui.” nirimu.

38 Kanu kinie Yesusi kinie yu lombili andolime kinieene ongo pukulie kolea tenga pupe ambo Mata yungeulkena “Peamolamili oi.” nirimu kinie yu akuna purumu.39Mata yunge angenu Maria molopalie yu Yesusini ungu

Page 78: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 10:40 78 LLUKU 11:3

peanga nilimo nimbémo ‘Piliembo.’ nimbe Yesusi molo-rumuna omba nondopa manie molopalie nirimumuni,Yesusi ungu nimbe molorumu mele yu pilipe molorumu.

40 Nakolo Mata yuyu langi kalonjipe, kongono tepamolopalie yu kongono takaraki lerimuna kanu kon-gonomo mindi pilipelie Yesusi molorumuna pupe nim-bendo: “Ailimu, nanga angenu na lipe naa taponjikimunana nanu mindi langi simbundu kongono tepo molkorokanokolie kondo naa tekemoye? Yuni na ‘Omba lipetaponjipili.’ ni.” nirimu.

41Akunirimukinie pilipelie Yesusini yundupundu topanimbendo: “Ambo Mata, ulu aisili mele nu konopu aisililiku munduku konopu umbuni tepili moleno 42 nakoloulu telu mindi nu naa pilku teleno. Kanu ulu peangamoMariane ‘Teambo.’ nimbelie ⸤nanga ungumu pilipe⸥molemo. Kanu ulu peangamo yuni naa temba aulke temolo.” nirimu.

111 Walse, kolea tenga, Yesusi yu Pulu Yemo kinie ungu

nimbe molopalie pe nimbe pora sirimu kinie yu lombiliandoringi ye tene yundu nimbendo: “Ailimu,* olio PuluYemo kinie ungu nimulú mele mane sieni. ⸤No Linjili⸥Jono yu lombili andoringi yema mane sirimu mele olioaku siku mane sieni.” nirimu.

2 ⸤Aku sipe nirimu kinie pilipelie⸥ Yesusini enendonimbendo: “Ene Pulu Yemo kinie ungu ningindu i sikumele niengi:“Tara,yambomane ‘Nu imbi ola molopa,ye kake teli peangamo moleno.’ ningu molangi.Nu ye nomi kingimu molkoyamboma nokoni walemo wendo opili.*3 Kinié kepe pe alieli kepe

Page 79: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 11:4 79 LLUKU 11:10olio nomolo langime siyo.4 Yambomane olio teko kenjilimele kiniesiye kolopo ulu te naa telemolo keneolione nu tepo kenjilimolo kinienuni aku sikula siye kolkoolio ulu te naa teyo.Olio ‘Ulu tene kondi topili.’ naa nieni.”ningu aku siku niengi.” nirimu.

5 Aku nimbelie pe enendo ungu te pea nimbendo:“Nu nunge pulu lemo yambo te paa ipulueli ai burumimolombana pukulie yundu ninindu: “Ano, ga mare siyo.6 Ye ponenge te kolea tenga pumbendo nanga ulkenapemba okomo nakolo na ga te naa lemo kene nuni na gamare si.” nilina kinie

7 yuni nundu nimbendo: “Nuni na umbuni te aku sikunaa si.” nilke. “Ambolangoma kinie ou nambune sipu urupemulu kene na olamolopowendo ombomelte numandanaa simbu, molo.” nilke.

8 “Nane enendo nimbu sikiru: Yu angena mole-momonga ola molopa ga naa silke nakolo nuni yu kimbukimbu siku mawa telinamonga yu siye kolopa wendoomba ga silke.

9 “Aku telkamonga ene ⸤nanga lombili andolime⸥ ndoungu te pea nikirula: ⸤Lapa, Mulu Koleana MolemoYemo,⸥ melema mawa teko “Si.” niengi. Aku tengekinie melema sike simbe lingí. ⸤Lapamolemona⸥ melemakorangi. Aku tenge kinie melema sike kanoko lingí. Ulkekerepuluna angilku “Sukundu wamili.” niengi. Akuningí kinie “Sukundu wai.” nimbe nambune tonjimbe.10Mawa tenge melema sike simbe lingí, koronge melemasike kanoko lingí, “Sukundu wamili.” ningí kinie sikenambune tonjimbe. Aku temba kene aku teai.*

Page 80: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 11:11 80 LLUKU 11:1711 “Enenga ye te yunge malo ombalie “Tara, oma te

nambo si.” nimbé kinie yunge lapane wambiye te simb-eye? 12Molo kangomone “Tara, kera mulu te nambo si.”nimbé kinie yunge lapane kiriwara*molomakena* te lipesimbeye? 13 Pe ene konopu keri pepili molemele yam-bomane aku siku enenga ambolangoma mele peangamasilimele liemo, enenga mulu koleana molemo Lapamone⸤mele paa olandopa naa simbeye? Olandopa simbemo.⸥Yambomane yundu “Mini Kake Telimu olionga konopunaomba pepili si.” ningu mawa tenge yamboma yuni enesimbe lingí.” nirimu.

14 Walse ye te yunge konopuna kuru te molorumunaungu manda naa nirimu kinie Yesusini kanu kurumumakoromba makororumu. Kurumu wendo omba ulsupurumu kinie kanu yemo ungu nirimu. Aku terimukanokolie yambomane mini wale munduku moloringi.15 Nakolo yambo mare ⸤Yesusi kinie konopu keri pan-jiringi⸥ kanumane ningindu: “Kurumanga nomi Belsip-uli* Yesusinge konopuna molopalie yu tondolo silimonayuni kuruma topa makorolemo.” niringi. 16 Yambomarene Yesusi manda manjiku “Nambolka nimbenje.”ningu* yundu ningindu: “Nu sike Pulu Yemone ‘Kongonotenjeni.’ nimbe lipe mundurumunje kanamili, mulukoleana ⸤Pulu Yemone mindi manda temba⸥ ulu tondolote tei.” niringi.**

17 Enene aku siku konopuni piliringi mele Yesusinipilipelie ‘⸤Yesusi Setene kinie opa tou moloringilimungeSetenene yu naa lipe taponjilke mele paa piliengi!’nimbe⸥ enendo nimbendo: “Yambo talape te konoputeluna naa pupili molko suku singine owe panjiku eneeneno opa teko lupe lupe molemele kinie kanu talapemopora nilimo. ⸤Molo⸥ ulke teluna pelemele yambomakonopu teluna pupili naa molko ene eneno opa telemele

Page 81: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 11:18 81 LLUKU 11:23kinie kanu yambo talapemo sungu siku lupe lupe mo-longe. 18 Aku sipela, Setenene yunge kuru te makorolka-nje aku telkamonga yunge talapemo kinie opamele telka.Pe yunge talapemo nambe tepa kapola molemelkaye?⸤Pora nilke.⸥ Enene nando “Belsipulini yu lipe taponjil-imona yuni kurumamakorolemo.” nikimili kanumu. Sikeaku telkanje Belsipuli yunge talapemo pora nilke.*

19 “Ungu te piliengila! Nane Belsipulinge ton-dolomone kuruma makorolio liemo enenga yemanenaenga tondolomone kuruma makorolemeleye? Aku-munge, ⸤enenga ye kuruma makorolemele yemane ‘PuluYemone olio tondolo silimona olione kuruma makorole-molo.’ ningu pilimelena⸥ enene nando i nikimili ungumakanu yemane pilku apurukulie “Ene kolo tokomele.”ningí. 20 Nakolo sike Pulu Yemone na tondolo silimonanane kuruma makorondu liemo Pulu Yemo ye nomikingimu molomba walemo* ene molemelena korongawendo omu.” ⸤nirimu.⸥

21 “Ye enge nili tene opa melema ambolopa yungeulkemo nokopa konjilimo kinie ye tene we mandasukundu omba melema wa naa limo. Yunge ulke lemomelemakapola lemo. 22Kanuulkenokolemopulu yemone‘Nanga opa melema ambolopolie nanga melema mandanokopo konjimbu.’ nilimo nakolo yunge opa tou ye tetondolo olandopa pulimomo omba yu tomba tepalie opatoumuni ulke nokolemo yemo topa manie mundupe yuambolemo opa melema anju lipe, yunge ulkena lemomelema lipe memba pupe yunge pulu lemo yambomamoke tepa silimo.

23 “Na naa lipe taponjilimo yambomone na kinie opatoumolemo. Yambo tene na lipe taponjipe ⸤kongi sipisip-ime⸥ sukundu naa limo yambomone ⸤kongi sipisipime⸥topa bulu balu silimo.” ⸤nirimu.⸥

Page 82: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 11:24 82 LLUKU 11:3024 ⸤Yesusini ungu te pea nimbendo:⸥ “Kuru te ye

tenga konopuna wendo ombalie, no naa mololi kolea-manga pupe manda koro molomba tenga korolemo. Tenaa kanopa lenjipelie yuni nimbendo: ‘Na ou molopoliewendo ondu ulkena* kelepo pambo.’ nimbé. 25 Aku nim-belie yu omba yu ou molopa purumu ulkemo kanolemokinie, ulke puri memba tepa peanga tepa we lemo kiniekanopalie nilimomone, 26 yu kelepa anju pupelie, kurukara puli paa olandopa yepoko pakara lipe memba ombaene pea kanu ulkena sukundu puku molemele. Kanukinie aku yemo ou molopa kenjilimo nakolo pe paa kamuolandopa mele molopa kenjilimo.” nirimu.

27 Yesusini aku sipe nimbe molopili maku tokomoloringine ambo tene ungu tondolo tepa nimbendo:“Nu paa teko konjilinomonga ambo nu memba ame sir-imumu yu malo.” nirimu.

28 Yesusini nimbendo: “Sike nakolo yambo PuluYemongaungumupilku liku tekomolemele yambomaenemalo paa olandopa.” nirimu.

29 Yesusi molorumuna yambo aisili sukundu sukunduongo liku maku toringi kinie yuni enendo nimbendo:“Kinié mana molemele yamboma kerime mindimolemele. Ene teko kenjiku Pulu Yemo liku su silimeleyambomane “Na molopo nilio mele sikenje, kanamilikene Pulu Yemone mindi ulu tondoloma manda telemomele tei.” ningu na mawa telemele. Nakolo ⸤na PuluYemo kinie tapu topo kongono telembolo mele lipeora simbe ulu⸥ te* wendo naa ombá. ⸤Pulu Yemoneungu umbu tonjirimuma pilipe yamboma nimbe sirimuye⸥ Jona kinie wendo orumu ulu akumuni mindi lipeora silimo manda kanonge. 30 Jona kinie ⸤oma aili tekinie⸥ ulu tondolo te wendo orumu ulumuni Ninipayamboma ⸤kinie ulu umbuni te wendo ombá mele⸥ lipe

Page 83: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 11:31-32 83 LLUKU 11:33ora sirimu aku sipemeleManie OmbaMana Ye Au LerimuYemo kinie ulu tondolo te wendo ombá ulumuni kiniémolemele yamboma kinie ulu te pe wendo ombá melelipe ora simbe. ⸤Lipe ora simbe ulu te lupe wendo naaombá, naa kanonge.⸥*

31-32 “Ou kolea aili Ninipa yamboma ⸤sike molko ken-jiringi nakolo Pulu Yemone ungu umbu tonjirimu mele⸥Jonane ⸤pilipe⸥ pupeNinipa yambomanimbe sirimu kiniepilkulie teko kenjiringi mele kanoko keri kanoko konopualowa teko molko konjiringi.* Aku teringimunge kiniémolemele yambomane Jonangaolandopa ye te yamolemoyemonga ungumu liku su siku naa pilimelemonga kotewalemo pe wendo ombá kinie Ninipa yambomane kotenaangilku, kinié molemele yambomando “Teko kenjiringi.Mindili nonge kinie papu.” ningí.

“Ou ⸤olio Isirele yambomanga ye nomi kingi⸥ Sol-lomono yu ye paa tondolo te molopa, yu ungu lupelupema pilipe konginjilimu pepili molorumu mele koleaSipa nokorumu ambo nomi kuinimu pilipelie, Sol-lomonone ungu peangama mindi nirimu mele pilim-bendo yu kolea suluna molopalie ⸤Sollomono moloru-muna⸥ wale aisili aulkena pelipe orumu.** Aku sipe teri-mumunge, ye nomi Sollomononga olandopa ya molemoyemone nilimo ungumu kinié mana molemele yambo-mane naa pilku, liku su silimelemonga kote walemowendo ombá kinie kolea Sipa ambo nomi kuinimuninimbendo: “Nane Sollomononeungupeanganirimumelepilimbundu aulke suluna orundu nakolo Sollomonongaolandopa molorumu yemone nirimu ungumu ene naapilku, liku su siringi yamboma aku teringimunge enepapu mindili nonge.” nimbé.” ⸤nirimu.⸥***

33 ⸤Aku nimbelie Yesusini ungu te pea nimbendo:⸥“Yambomane tepe llame kandokolie loyekolona naa

Page 84: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 11:34 84 LLUKU 11:41

nosiku, mingine suku naa nosikulie nilimelemone,‘Ulkena suku pa tepili. Yambo ongema kolea kanangi.’ningu polona ola nosilimele.” ⸤nirimu.⸥*

34 “Nunge mongomo nunge kangimunge tepe llamemélemo. Aku kene nunge mongo peanga angilimo kinienu kangi pali pa tepili moleno kinie nu molko konjilino.Nakolo nunge mongomo keri lemba kinie* nunge kangipali sumbulu topili andoni. 35Akumunge, nunge kanginepa teli pembamo ‘alowa tepa sumbulu naa topili.’ ningu⸤kangi pa tepili molemo mele molko konjiyo⸥. 36 Nungekangine pa tepa tengepea tepili molko sumbulu telu kepenaa topili moloni kinie nunge kangi konopuma pali patepili moloni. Tepe llame pa telemo kanolemolo melenunge kangi konoputolo pa tepili moloni.” nirimu.

37Yesusini ungumunimbepora sirimukinie kanuParisiyemanga tene* Yesusindu nimbendo: “Langi pea nambilioi.” nimbelie yu kinie pupe langi nombando maniemolorumu. 38Nakolo yu ou ki kulumiye naa topalie ga wenorumu kanopalie kanu Parisi yemone konopu aisili lipemundurumu.

39Yesusini ⸤yu konopu lipemundurumumele⸥ pilipelie⸤ungu iku mele topa⸥ yundu nimbendo:

“Ene Parisi yema pellete kinie kapo kinie ulsukundukulumiye tolemele nakolo akumunge sukundu, enengakonopuna sukundu mele, kalaro aisili molemo. Ulu pulukerime kinie, melema wa limele ulu pulumu kinie akunapelemo. 40 Ene paa aroma tolemele. Kangi terimuyemone konopumu pea naa terimuye? ⸤Peatolo terimukene⸥ ene kangi no lelko kake tepili molemele meleaku siku enenga konopu kake tepili molongi liemo papu.41Ene konopu alowa tekolie yambokoropamakondo kolkoenenga nosilimele melema singí kinie enenga konopu

Page 85: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 11:42 85 LLUKU 11:45

kalaro molemomo kolo wangopa kake tepili molongemele yambomane kanonge.” ⸤nirimu.⸥

42 “Parisi yema, ene mindili nongo paa molko kenjingí!Enene poniena olemo mele kangama lkepa kulue kemuaku sipe melema mengo kambu toko tene tene ningu likunosikulie telu telu ningu wendo liku ‘Pulu Yemonga kon-gono tenjili yema siemili.’ ningu silimele. Pulu Yemoneaku siku ‘Teai.’ nirimumele ene papu telemele nakolo uluolandopa uluma naa telemele. We yamboma kondo naakolko, Pulu Yemone yamboma konopu monjilimo meleene manda lelko yamboma konopu naa monjilimele. Akusiku ulu olandopa mele telemelkanje papu. Kinié ulumaniendopama telemele mele munduku naa kelkolie akuuluma kinie ulu olandopama kinie peatolo telemelkanjepapu.* Nakolo aku siku naa telemelemonga ene mindilinongo paa molko kenjingí!

43 “Parisi yema, ene Juda yamboma maku toko PuluYemonga ungumu pilimele ulkena sukundu pukuliemanie molongendo ye ailime molemele polo peangaakuna ‘molamili.’ ningu mendo puku polo akuna konopusiku molemele.* Yamboma maku toko molemele kolea-mangamongo kenge teko andonge kinie ‘We yambomaneolio kanoko kapi niengi.’ ningu pilkulie konopu siku pilkumolemelela. Aku telemelemonga ene mindili nongo paamolko kenjingí!**

44 “⸤Parisi yema,⸥ ene yambo ono kolea tenga ‘Yamboinie ono telemele.’ ningu naa pilku walu siku kimbukambilimele mele ene aku siku molemelemonga mindilinongo paa molko kenjingí!” nirimu.*

45 Yesusini aku sipe nirimu pilkulie Pulu Yemonga ungumanemanga puluma pilipe konjirimu ye tene yundu nim-bendo: “Ungu Mane Silimu, ‘Nuni Parisi yema aku siku

Page 86: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 11:46 86 LLUKU 11:50-51iri tokonomonga olio kepe iri tokono.’ konopu lekemolo.”nirimu kinie pilipelie

46 Yesusini kelepa ene ⸤iri topalie⸥ nimbendo: “Sikenikinu. Ene Pulu Yemonga ungu manemanga pulumapilku konjili yema mindili nongo paa molko kenjingíla!Enene ungu mane siku ‘Teai.’ nilimele mele we yambomaenepilkulie tengendoumbuni kolemele. Aku siku umbuniaisili mindili siku menge mele ‘Meangi.’ ningu sikulieenene eneno laye kolte kepe ‘Lipu taponjipu meamili.’naa ningumolemelemonga ene ⸤kepe⸥ mindili nongo paamolko kenjingíla!*

47-48 “⸤Ene Pulu Yemonga ungu manemanga pulumapilku konjili yema,⸥ enenga anda kolepalimene PuluYemone ungu umbu tonjirimuma pilku yamboma ningusiringi yema* toko konjiringi. Kinié, yandopa, ene kanuyema ono teringi koleama au silimele.** Anda kolepalimeenene kanu yema toko konjiringi pilku peanga pilkuliepe kinié ene kanu yema ‘Papu toringi.’ ningu enene onoteringi koleama au silimelemonga ene mindili nongo paamolko kenjingí!

49 “⸤Ou enenga anda kolepalimene aku siku teringi,kinié enene aku siku telemele⸥ monga Pulu Yemo yuyuungu pali pilipe konginjili yemone ou nimbendo: “Naneye mare ungu umbu tonjipu ‘Enene yamboma ningusiengi.’ nimbu lipu mundupu, ye mare ‘Nanga kon-gonomo tenjipai.’ nimbu lipu mundumbu kinie* yambo-mane mundumbu yemanga mare mindili siku, mare tokokonjingí.” Pulu Yemone nirimu.

50-51 “Koro ou Pulu Yemonema kokele tepa wamorumukinie enene Pulu Yemone ungu umbu tonjirimuma pilkuyamboma ningu siringi ye kanuma toko, pe yandopa yan-dopa kanu sili yema pali toko konjiringi. Koro ou Adamemalo Epele toko konjiku, pe yandopa yandopa kanu sili

Page 87: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 11:52 87 LLUKU 11:53-54ye lupe lupema toliku puku, pe kamu Pulu Yemone unguumbu tonjirimu unguma pilipe yamboma nimbe sirimuye Sekaraya Pulu Yemo ⸤popo toko kaloli⸥ ulke tembelenasukundu toko konjiringi. Kanuna sukundu suluminia kaketelimu anjukundu lepa, Pulu Yemo popo toko melemakaloringi polomo yakondo lerimu, kanu suku singine yutoko konjiringi. Ou moloringi yambomane kanu yematoko konjiringimunge Pulu Yemone ene sike mongo sir-imunakolo kiniémolemele yambomane ene Pulu Yemonekote pilipelie anda kolepalimene aku siku teringimungeene mongo simbela.*

52 “Pulu Yemonga ungu manemanga puluma pilkukonjili yema, enene ungu manemanga puluma pilku kon-jilimele nakolo “We yambomane naa piliengi!” ningu enepilingí aulkemo pipi silimele. Ene Pulu Yemonga bokunamolemo ungumu alieli kanolemele nakolo apurukuliePulu Yemone “ ‘Ye te ene lipe taponjipili.’ nimbu lipumundumbu.” nirimu yemondo nimbe bokuna molemounguma kanokolie pilku sundulimele. Sumbi siku pilingíaulkemo ene naa pulimele; bokuna aku yemondo nilimounguma ‘Piliemili pamili.’ ningu molemele yambo lu-pema pilingí aulkemo “Molo.” ningu pipi silimelela. Akutelemelemonga ene mindili nongo paa molko kenjingí!”nirimu.*

53-54 Yesusini ⸤aku ungumu nimbe pora sipelie⸥ akuulkemo mundupe kelepa pumbe purumu kinie yuni iritorumu ye Parisime kinie Pulu Yemonga ungu mane-manga puluma pilku mane siringi yema kinie* enene ‘Yuungu nambolka ungu mare pea nimbelie, yu ungu nimbekenjimbe kinie yu kote tenjimulú.’ ningulie enene ungulupe lupe aisili popenge tekowalsiku pilkulie “Pundu tokoni.” ningu tondolo munduku niringi.**

Page 88: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 12:1 88 LLUKU 12:712

1 Kanu kinie Yesusi molorumuna yambo tausini aisililiku maku toko angiliringine ekelepa tepili angiliringikinie yu lombili andoringimendo ou kumbi lepa nim-bendo:

“Ene lepi lepi topo, ‘Parisi yema pillawa akoli mele isinosilimelemo kanoko konjei.’ nikiru.* Enenga isi nosil-imele akumu enene ⸤“Pulu Yemonga ulu peangama tele-molo.” ningu⸥ kolo toko topele mapele tolemele ulumu.⸤‘Akumu manda lelko naa teangi.’⸥ nimbu lepi lepitokoro.** ⸤Parisi yemane sike teko kenjikumolemelemelekamu lopi manda naa tenge.⸥ 2 Aki tolemo ulumangatelu kepe pe aki naa topa pali mona lemba. Lopi telemoulumanga telu kepe pe lopi naa temba. Kanu ulumakinie unguma pali yambomane pali pilingí. 3 Sumbulutoline ungu niringime yambomane pa teline pilingí. Ulkesuluminiana unguólo tokoniringi ungumaulke imuna olaangilku ru ningu ningí.” ⸤nirimu.⸥

4 “Nanga pulu lemo yamboma, enendo ungu te nimbusiembo: Kangimu mindi toko konjikulie pe kelko minimupea ulu te manda naa tenge yamboma pipili naa kolangi.5 Nakolo ene paa pipili kolonge yemo nimbu siembo:Kangi topa konjipelie pe mini pali tepe koleana mandatopa mundumbe ⸤Pulu Yemo⸥ yu pipili kolangi. Paa sikenimbu sikiru. Yu pipili kolangi.

6 “Kera kalsindipele paa kangamo molemo, topo tokolingíndu kera te pakara kou kololi talo mindi pulimokanumu. Nakolo Pulu Yemone kanu kerama nokombandokomu naa silimo. 7 Pilieme! Ene ⸤na lombili andolime⸥,enenga penge indime kepe yuni koronga telu telu nimbepali kambu torumu. Kera kalsindipele yu kou paa layetolomele pulimo nakolo kanu keramo Pulu Yemone kanopamolemo. Ene yamboma paa olandopa ailime kanopalie

Page 89: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 12:8 89 LLUKU 12:13ene paa nokopa konjipemolomba ⸤kene pipili naa kolai.⸥”⸤nirimu.⸥

8 “Nane enendo ungu te nimbu siembo: Yambo teneyambomanga kumbikerena ola angilipe ‘Na Yesusingeyambomo molio.’ nimbé kinie pe Pulu Yemonga angel-lomanga kumbikerena Manie Omba Mana Ye Au LerimuYemone ola angilipe “Kanu yambomo nanga yambomo.”nimbéla. 9Nakolo yambomanga kumbikerena “Yesusi yunaeye? Yu na naa pilkiru.” aku mele nimbé yambomo pePulu Yemonga angellomanga kumbikerena Manie OmbaMana Ye Au Lerimu Yemone “Aku yambomo yu naeye?Yu na naa pilkiru.” nimbéla.*

10 “Manie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemo ungu takatonjipe ungu nimbe kenjilimo yambomo aku sipe ulu keritelemoma ⸤Pulu Yemone⸥ ‘Manie pupili.’ nimbe siyekolomba. Nakolo Mini Kake Telimu ungu taka tonjipe,ungu nimbe kenjipe, marake telemo yambomo aku sipeulu keri telemomo ‘Manie pupili.’ naa nimbe, paa siye naakolomba.

11 “Kanu kinie pe ene ⸤nanga yamboma molongekanokolie⸥ ene ongo ka siku, ene maku toko PuluYemonga ungumu pilimele ulkemanga ye ailime kinie, yenomime kinie, gapomano ye ailime kinie ene molongenaene mengo puku kote tenjingí kinie ‘Kotena nambolkaunguri nimulúnje? Olio ungu tewalsikupilingí kinie nam-bolka unguri pundu topo nimulúnje?’ ningu mini walenaa mundengi. 12 Akuna Mini Kake Telimuni enene anjuningí mele mane simbe kene mini wale naa mundengi.”nirimu.

13 Yesusi molorumuna liku maku toringi yambomangatene yundu nimbendo: “Ungu Mane Silimu, nanga an-genumu kinie oltonga lapane sirimumonge melema yuni‘Na mare moke tepa sipili.’ ni.” nirimu.

Page 90: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 12:14 90 LLUKU 12:2114 Nakolo Yesusini yundu pundu topa nimbéndo:

“Yemo, ‘Nane enenga kote pilinjiku enengamelemamoketenji.’ nimbe naene na mako torumuye? Yambo tenenando aku sipe naa nirimu kanumu. Nanga kongono temolo.” nirimu.

15 Aku nimbelie yuni enendo kelepa nimbendo: “ ‘Meleaisili lipu nosipu kamako molambo.’ ni naa ningu,‘Melema lili ulu pulumu yu ulu pulu kerimu kene aku naateambo.’ konopu lelko molangi. Yambo tene mele aisililipe nosilimomonga mini pali konde molopa konjimbeaulkemo naa lemo.”* nirimu.

16 ⸤Aku nimbelie Yesusini ‘Enendo nikiru ungumangapulumu kamu piliengi!’ nimbe⸥ yuni ungu iku te topalienimbendo:

“Walse ye kamako te molopalie yunge poniena langipaa aisili orumu. 17 Akumunge yuni yuyu nimbendo:“Langi nosilio ulkema pali si nimu, langi aisili goli lepawe lemo kene na nambe teamboye?” nirimu. 18 Pekelepa yuni yuyu nimbendo: “Kinié na pilipero. Na i siputeambo. Na langi nosilio ulkema tekisipulie langi nosimbuulke paa ailime kelepo takopolie akumanga nanga rasiwiti kinie langi kinie nanga poniena olemo langime palinosembo. 19Akuna nosipulie na nanupilipulie nimbundu:Na papu. Na langi aisili, ponie aisili omba pumbe kinienombo molombo mele lemo kene koro molopo, konginombo, no waene nombo, konopu sipu molambo.” nir-imu. 20 Nakolo Pulu Yemone kanu yemondo nimbendo:“Ye aromamo. Kinié ipulueli nane nunge minimu ombolimbu kinie nunge nosilino melema naene limbeye?”nirimu.” ⸤nimbe Yesusini nirimu.⸥

21 ⸤Ungu ikumu topa pora sipelie ungu te pea nim-bendo:⸥ “Aku sipe mele, ‘Na mele aisili nosilio.’ nil-imele yamboma Pulu Yemone ene kanopalie ene yambo

Page 91: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 12:22-23 91 LLUKU 12:28koropa pulime nimbe kanolemo. Pulu Yemo kanopapeanga kanolemo ulu puluma naa teko molemele yam-boma enengaminime koropa pupilimelemolemele. Kanuyamboma ene akuungu iku tokoro yemomelemolemele.”nirimu.

22-23 ⸤We yambomando⸥ aku sipe nimbelie Yesusini yulombili andolimendo kelepa nimbendo: “⸤Kolonge kiniemana melemane ene naa lipe taponjimbe⸥ kene naneenendo ungu te nimbu siembo: ‘Kangikundu molopokonjemili.’ ningu konopu aisili liku naa mundengi.Langi nongemonga kepe no nongemonga kepe muluwambale pakongemonga kepe akumanga konopu aisililiku munduku naa molangi. Ene kapola molonge meleolandopa, langi nonge mele maniendopa; enenga kangiyu olandopa mele, mulu wambale pakonge manien-dopa mele kene langi nonge mele kinie, mulu wambalepakonge mele kinie, konopu aisili liku naa mundengi.24 Kerama kaname. Langi te panjikulie nou lemo kinieliku mengo ulkendo puku nosiku naa nolemele nakoloPulu Yemone kerama langi silimo. Kerama we mele,ene yamboma olandopamonga yuni ene paa nokomba.25 Enenga yambo tene konopu aisili lipe mundumbemoneyu kolomba ena te manda ‘We lepili.’ nimbéye? Mandanaa nimbé. 26 Enene ulu wallo kolte aku sipe mele temanda naa telemelemonga ulu wema ene nambemunakonopu aisili liku munduku molemeleye?

27 “Pillawa sindime kaname. Pillawa sindimene kon-gono mindili siku naa teko, mulu wambale te teko miminaa telemele nakolo pillawa sindimemolemelemele olan-dopa, ⸤ye nomi kingi⸥ Sollomono* kongono aisili tepaliewale paa peangama pakopa au nirimu mele manien-dopa. 28 Era sindi tolemoma kinié mele molemo, opalimele poroko tepena kalemelema Pulu Yemone aku sipe

Page 92: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 12:29 92 LLUKU 12:34nokopa konjilimo liemo ene ‘Pulu Yemone olio mandanokombanje?’ ningu laye kolte mindi pilimele yambomapakonge melemanga yuni manda lipe naa taponjimbeye?Ene lipe taponjimbe.

29 “⸤Pulu Yemone kerama kinie era sindime kinie akuwe melema aku sipe nokolemo⸥ kene ene konopu aisililikumundukulie ‘Esi, langi te tena lipu nomolonje?’; molo‘No tena kolopo nomolonje?’ ningu pilku naa molangi.30 Pulu Yemonga yamboma naa molko ulsukundumolemele yambomane* aku siku telemele nakoloenenga Lapa ⸤Pulu Yemone⸥ ene yunge yambomangamele molo tolemoma kanopa molemo ⸤kene ene langinongemanga kiniemele pakongemanga kinie konopu naaliku mundengi⸥. 31 ⸤Pulu Yemo⸥ ye nomi kingi molopayamboma nokolemo uluma* ‘Kumbi lepo teambo.’konopu lelko molangi. Aku tenge kinie yuni we melemakepe ene simbe.” ⸤nirimu.⸥

32 “Nanga kongi sipisipi layetolo, enenga Lapa walseye nomi kingi molopa yamboma nokomba kinie ‘Ene peaye nomime molko yamboma nokangi.’ nimbé. Yu akusipe tembando konopu sipe molemomonga pipili kolkonaa molangi. 33 Akumunge ene nosilimele melema koumone liku aku kou mone lingíme yambo koropama moketeko siengi.* Aku siku tekolie pe kou kamu manie naapuli koumu liku nosiku, mele aisili liku mulu koleana ⸤pepungímunge⸥ nosiku teangi. Akuna wa lili yema ongo wanaa liku, koka molo lkurinia melemane ongo teko kenjikunaa tenge. Ene akuna nosingí melema kamu kapolalemba. 34 Enenga nosilimele melema lemo kolea akunaene konopuni pilku konopu monjiku molemele kene⸤‘mulu koleana mindi melema lepili.’ ningu molangi.”nirimu⸥.*

Page 93: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 12:35 93 LLUKU 12:4235 “⸤Na lombili andolime,⸥ enene ‘Ailimu kinié om-

bánje.’ ningu mulu wambale pakoko, kako toko, kiyekandoko, molangi. 36 Ye aili te tenga pupe ye te ambolimbe langi koyolemele yamboma kinie anju langi nombamolemo kinie yu kelepa ulkendo ombámonga yungekendemande yambomane ‘Yu ombá.’ ningu ulke kunelinjingindu nokoko molemele mele ene aku siku molangi.37Kanu kendemandemanganokolimuomba yunge kende-mandema kanopalie, uru naa peko we molonge kanombakendemandema ene konopu siku molonge.

“Nane enendo paa sike nimbu sikirumu: ⸤Alieli kende-mandemane enenga ailimu nokoko langi kalonjiku sil-imele mele yu aku siku nokolemelka nakolo kendeman-demanga⸥ ye ailimuni ⸤kanu kendemande peangamakonopu sipe⸥ yuni kongono mulu wambale pakopaenendo “Langi noli polona molai.” nimbe ‘Langi nangi.’nimbe enenga kongono tenjipe ene nokomba. 38 Ipulueliai burumi ombáne, kera gulta ko tomba kinie ombánje,ene uru naa peko nokoko molongi kanomu liemo enekonopu siku molonge.

39 “I ungumu konopu liku munduku pilieyo. Ulke puluye tenewa noli ye te yunge ulkemo omba bulsupemelemawa limbe enamo pilkenje ‘Wa noli yemo ombá.’ nimbenokopa molka kinie wa noli yemo yu manda suku naaolka. 40 Aku siku ene nokoko molai. Manie Omba ManaYe Au Lerimu Yemo ombá enamo naa pilimele kene ‘Yusike ombá.’ ningu aku siku nokoko molangi.” nirimu.

41 Pitane yundu nimbendo: “Ailimu, aku ungu ikutoko ningu sikinumu olio ⸤nunge lombili andolimendomanjiku⸥ ningu sikinu molo yambo wemando pea ningusikinuye?” nirimu.

42 Aili Yesusini pundu topa nimbendo:

Page 94: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 12:43 94 LLUKU 12:47“Kongono tenjili kendemande ye naene kongono tepa

konjinjilimo kinie kanopalie yunge ye ailimuni ‘Yuni kon-gono silioma sumbi sipe telemomonga yu kongono simbukinie tepa konjimbemonga na altopo konopu kimbu sipunaa molombo.’ nilimoye? Kendemande ye te aku sipemele tepa konjipe molemomo kanopalie yunge ye ail-imuni yu mako topalie yundu nimbendo: “Nuni kon-gono tenjili kendemandema pali nokonjiku enenga langinongema ena mako toliomonga ene nangi moke tekosieni, nokonjiku moloi.” nimbe ⸤yu tenga pulimo⸥.* 43 Peye ailimuni kongono simumu kanu kongono tenjili kende-mandemone mimi sipe tenjipe molopili ailimu kelepaomu liemo kendemandemo yu konopu sipili. 44 Naneenendo paa sike nimbu sikirumu: Kanu ye ailimuni kanukendemandemondo “Nanga mele nosilioma pali nuninokonji.” nimbé.

45 “Nakolo ⸤ye ailimuni kanu kendemande yemondonimbendo: “Nanga kendemande yamboma pali nokonji.”nimbe tenga pulimo kinie⸥ kanu kendemande yemone“Nanga ailimu welea naa ombá.” konopu lepalie yuninokonjilimo kendemande yamboma kopene topa, langinomba no tondoloma nomba kekelepa topalie, aku sipetepa kenjipe molomu liemo 46 walse kanu kendemandeyemo ‘Yunge ye ailimu ombá.’ nimbe naa pilipe ⸤kongonosirimu mele naa tepa⸥ walu tepa kenjipe molomba kinieombá. Omba ⸤kanu yemo tepa molomba mele kanopalie⸥yu paa kopene topa konjipelie, yunge ungumu pilku susiku kongono ambolko naa konjili yamboma ⸤kolea keri⸥molemelena ‘Pupili.’ nimbe lipe mundumbe.

47 “Kongono teli yambo te yunge ailimuni “I siku isiku tei.” nimbé ungumu sumbi sipe pilipelie ungumu tanimbé, molo ‘Nikimu mele naa tembo.’ nimbe pilipe akusipe pilipe lipe naa temba yambo kanumu yunge ailimuni

Page 95: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 12:48 95 LLUKU 12:55pe yumongo paa aisili simbe. 48Nakolo “Tei.” nimbémelemimi sipe naa pilipelie we walu tepa kenjimbe yambomoyunge ailimuni mongo laye kolte mele simbe. Yambomele aisili siringi lipe nosirimu yambomo “Pundu tokomele aisili si.” ningí. Yambo “Mele aisili nokoko moloi.”niringi yambomo “Kelko mele aisili si.” ningí.” ⸤nirimu.⸥

49 “⸤Na lombili andolime,⸥* na ya ma koleana tepemundumbu orundu. Kanu tepemo isili ou welea nolkanjepapu. Na konopu silke.**

50 “Na no limbu ulu akumu na kinie wendo ombá.Ulu akumu isili ou wendo naa okomomonga na konopuumbuni tepili molio.” ⸤nirimu.⸥*

51 “ ‘Ya mana yamboma opa naa teko teluna kapolakapola molangi.’ nimbu orundu konopu lekemeleye? Akumolo. ‘Yamboma konopu lupe lupe pepili anju yandoopa tou mele molangi.’ nimbu orundu. 52 Kinié kepe peanjupe kepe ulke teluna pelemele yambomanga ⸤marenenanga ungumu pilku molko marene nanga ungumu likusu siku molkolie,⸥ ene eneno opanale teko yambo tepakara ulke teluna peko, yepoko eneno molonge, taloeltelte molongele, yu mele mele molonge. 53 Lapanemalo kinie opa tepa, malone lapa kinie opa tepa, telunakapola naa molongele. Anumuni lemenu kinie opa tepa,lemenuni anumu kinie opa tepa, teluna kapola naa mo-longele. Bamuni yunge malonga menu kinie opa tepa,malonga menuni bamu kinie opa tepa, teluna kapolanaa molongele. ⸤Kanu yamboma kapola naa molonge.⸥”nirimu.

54 Aku nimbelie Yesusini liku maku toringimendonimbendo: “Enene kolea kolopalie kupe tolemo kiniekanokolie “Lo ombá lemo.” nilimele kinie lo sike olemo.55 Pe kelepa ipulueli poporome topa, kombukandipiangilimo kinie kanokolie “Ena tondolo temba lemo.”

Page 96: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 12:56 96 LLUKU 13:3

ningu pilimele kinie ena sike telemo. 56 “⸤Naa pilkimulu.”nilimele nakolo sike pilimele⸥ yambo kolo toko topelemapele tolime! * Ene mulumu kinie ya mamo kiniekanokolie ‘kolea i sipe i sipe temba.’ ningu kanolemelenakolo kinié ⸤namana orundu kinie⸥ wendo olemo ulumakanokomolkolie kanuulumangaulupulumunaapilimele.Aku nambemuna ⸤lipe ora silimo mele⸥ naa kanoko naapilimeleye?” ⸤nirimu.⸥

57 “Enene nambemuna uluma pilku apuruku ulupeangama pilku naa telemeleye? 58 Nu kote tenjimbetembayambomo ‘Kapola kapolamolambili ulu te teambo.’ningulie welea teani. Aku naa tenu liemo nu kote ten-jimbe yambomone nunge kote pilili yemo molombanamemba pupe simbenje? Pe kote pilili yemone nu kaulke nokoli yemo lipe simbe, yuni nu ka ulkena lipemundumbe. 59Nane nundu paa sike nimbu sikirumu: Nuka ulkena wendo onindu pundu paa pali tokolie mindiwendo onimu. We manda wendo naa oni.” nirimu.

131 Kanu kinie Yesusini ungu mane sirimuna moloringi

yambo marene yundu temane toko sikulie ningindu:“Kolea Gallilli disiriki yambo marene Pulu Yemo popomelema toko kalko molangi ⸤Romo gapomano ye aili⸥Paillatene ene topa konjirimu.” ningu temane toringi.

2 Aku temanemo toringi kinie pilipelie Yesusini enendonimbendo: “Kanu kolea Gallilli yamboma aku sikumindilinoringine pilkulie ‘Gallilli yambomoloringi lupe wemaneulu pulu keri teringi mele maniendopa, kanu mindilinoringi yamboma ulu pulu keri teringi mele paa olan-dopa.’ konopu lekemeleye? 3 Paa sike nane enendo “Akusipemolo.” nikiru. Yamolkomele yamboma, ene ulu pulu

Page 97: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 13:4 97 LLUKU 13:10keri telemelema bulu siku munduku kelko konopu alowanaa tengi liemo ene aku siku toko konjingíla.” nirimu.

4 Pe kelepa Yesusini temane te topalie nimbendo:“Kolea aili Jerusalleme sukundu kolea kanga Silloamokouni takoli ulke aili olana te topa kalalu sipe topamanie mundupelie yambo tene eti* topa konjirimukoloringi. Kanu yamboma ‘Kolea aili Jerusalleme yambolupe moloringimene pali ulu pulu keri teringi melemaniendopa, koloringi yambomane ulu pulu keri teringimele paa olandopa.’ konopu lekemeleye? 5 Paa sike naneenendo ‘Aku sipe molo.’ nikiru. Ya molkomele yamboma,ene ulu pulu keri telemelema bulu siku munduku kelkokonopu alowa naa tengi liemo ene aku siku kolongela.”nirimu.

6 Aku nimbelie kelepa ungu iku te topalie enendonimbendo:

“Ye tene unju piki te yunge unju waene poniena umbulerimu. Pe ‘Piki mongo tomba.’ nimbe omba kanorumukinie te naa torumu. 7 Piki mongo te naa torumunayunge unju waene ponie tapu yemondo nimbendo: “Pílie.Ponie talo yepoko pea i unju piki angilimomonga ombokanorundu nakolo piki mongo telu kepe naa torumu keneyuni ma kopongo we nolemo kene peko toko ele tei.”nirimu.

8 Ponie pulu yemo aku sipe nirimu kinie ponie tapuyemone yundu pundu topa nimbendo: “Ailimu, i ponietelumu mindi aku unjumu we angilipili. ‘Unjumuakopa mongo topili.’ nimbu unju puluna era tepo, mamundupu, kongi le lipu mundupu, teambo. 9 Pe nekendoponiemonga mongo tomu liemo papu. Naa tomu liemokamu peko tani.” nirimu.” ⸤nimbe Yesusini⸥ nirimu.

10 Walse, ⸤Juda yambomanga koro moloringi⸥ waleSambate tenga* Juda yambomamaku toko Pulu Yemonga

Page 98: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 13:11 98 LLUKU 13:17ungumu piliringi ulke tenga suku Yesusi pupelie yam-boma ungu mane sipe molorumu. 11 Akuna ambo temolorumu, yu kuru topa bulu langorumuna ola angilipesinio simbendo perepa molorumu. Yu aku sipe molopiliponie tene eti omba purumu. 12 Yesusini kanu ambomokanopalie yundu “Oi.” nimbelie nimbendo: “Ambomo,nu kuru torumumu topa kelepili.” nimbelie 13 ambomokini ambolorumu kinie yu tamburembu sumbi sipe olaangilipelie Pulu Yemo kapi nirimu.

14 Nakolo kanu ulkemo nokorumu yemo yuni Yesusi⸤koro mololi⸥ wale Sambatemonga yambo tepa kondelirimuna kanopa keri kanopalie akuna maku toringi yam-bomando nimbendo: “Kongono wale talo pakara lemo-manga ‘Konde pamili.’ ningu onge manda. ⸤Koro mololi⸥Sambate walemonga manda molo.” nirimu.

15 Yemone aku sipe nirimu kinie Yesusini nimbendo:“Ene topele mapele toli yema,* alieli ⸤koro mololi⸥ waleSambatewendo olemo kinie ene pali yumelemele enengakongi kao molo kongi dongi langi nomba molorumunamoki lelko no olemo kolea tenga ‘No nopili.’ ningumengopulimele kanumu. 16 Ene enenga kongime Sambatewalemonga papu moki lelko nokolemele kene i ambomoSambate walemonga papu lipu taponjikirula. Kongimumaniendopa mele, ambomo olandopa mele kanumu.Akumunge i ambomo, yu Eporayamone kalopa lirimuambo te, ⸤kurumanga nomi⸥ Setenene* yu ponie tene etika mele sirimu ambomo Sambate walemonga moki leponokokoromo tepo kenjikiruye?” nimbe walsirimu.

17Yuni aku sipe nirimu kinie kanu ungumuni yu terimumele kanoko keri kanoringime olie poloringi nakolo weyambomane yu ulu tondolo peangama terimu kanokoliekonopu aili teko siringi.

Page 99: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 13:18 99 LLUKU 13:2518 Kanu kinie Yesusini ⸤yambomando⸥ kelepa nim-

bendo:“Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma

nokomba,* mele nambolka mele kanu silimu lembaye?‘Pulu Yemo ye nomi kingimumolopa yamboma nokolemomele piliengi!’ nimbu akumu nambe tepo nimbu sim-buye? ⸤Nimbu siembo.⸥ 19 Akumu i sipe mele: Ye teneyu unju masetete umbu te lipe yunge poniena umbumumundurumu kinie kanu unju umbumu wendo omba ailepa unjumu angilirimu kinie aku unjumunge kolamangakerama ongo peringi. Pulu Yemo ye nomi kingi molombamele aku sipe.” nirimu.

20 Aku nimbelie kelepa walsipe pilipelie nimbendo:“Pulu Yemo ye nomi kingimumolopa yamboma nokombamele pilingí nambe tepo nimbu siemboye? ⸤Nimbusiembo.⸥ 21 Akumu i sipe mele: Ambo tene yu langipillawa akoli mele isi* wallo kolte lipelie pillawa aisilingemundurumu kinie pillawa pali akorumu. Pulu Yemo yenomi kingi molomba mele aku sipe.” nirimu.

22 Aku sipe nimbelie pe Yesusi kolea aili Jerusallemepulimo aulkena pumbe pupelie kolea ailime kiniekangama kinie pupe, akumanga moloringi yambomaungu mane sirimu. 23Kanu yambomanga tene yu walsipepilipelie nimbendo: “Ailimu, mindili nomolo aulkemolemolona Pulu Yemone yamboma lipe taponjipewendo lipe yu kinie molko konjingí aulkena lipemonjimbe* yamboma wallotolo mindiye?” nimbewalsirimu.

Pilipelie yuni enendo nimbendo: 24 “Ulke kerepulupaa kanga si niline yambo aisili ongo suku punginduperenge. Akumunge ‘Kanu kerepuluna ene ongo sukundupuku molongendo mindili siku pangi.’ nimbu nikiru.*25Ulke pulu yemone ola angilipe kune anjimbe kinie ene

Page 100: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 13:26 100 LLUKU 13:31pena molkolie ningímuni, kune toko walsikulie ningindu:“Ailimu, olio nu kinie pea molamili wamili kene oliongakune linji.” ningí kinie yuni enendo nimbendo: “Enengaimbime na naa pilipu ene kepe enenga koleama kepe nanaa kanolio.” nimbé.

26 “Yuni aku nimbé kinie enene yundu ningindu: “Nupea ga norumulu. Olionga koleamanga nu ongolie olioungu mane sirinu.” ningí.

27 “Nakolo yuni enendo nimbendo: “Ene niembo piliei.Enenga imbime na naa pilipu enenga koleama na naakanolio. Ene ulu pulu keri teko molemele yambomapali na moliona anju pai.” nimbé. 28 Akuna ulsumolkolie ene ⸤anda kolepali⸥ Eporayamo kinie, Aisakekinie, Jekopo kinie, Pulu Yemone ungu umbu tonjiri-muma pilku yamboma ningu siringi yema pali kinie, enePulu Yemo ye nomi kingimu molopa nokomba koleanasukundu molonge kanokolie ene eneno akuna ulsu mo-longe kanokolie ene eneno mumindili kolko kola tekomini wale mundungí.” nirimu.*

29 Isirele yamboma ene Pulu Yemo ye nomi kingimumolopa nokomba koleana sukundu ene manjiku naapungí ‘Piliengi!’ nimbelie yuni kelepa nimbendo: “Makoleana pali yambo mare Pulu Yemo ye nomi kingimumolopa nokomba koleana sukundu puku Pulu Yemo pealangi nonge. 30 Pilieme. Akilku olemele yambo marePulu Yemo ye nomi kingimu molopa nokomba koleanasukundu kumbi lelko pungí. Kumbi lelko oringi yambomare akilku pungí.” nirimu.*

31Walse, Yesusi ou Jerusalleme naa pupelie kolea tengaungu nimbe molorumu kinie Parisi ye marene* ongoyundu ningindu: “⸤Ye nomi kingi⸥ Erotene ‘Nu topokonjembo.’ nimbemolemo kene nu ya naamolkolie tengakowa pui.” niringi.

Page 101: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 13:32 101 LLUKU 13:3532 Yesusini enendo nimbendo: “Na tomba tekemo

yemo, yu kolo topa konopu keri peli owa takara pokisi*mele akumumolemona i ungumupukuningu sipai.” nim-belie nimbendo: “Kiniémele kepe opali talumele kepe ku-ruma yambomanga konopuna pelemomamakoropo, kurutoli yamboma tepo konde lipu, molopolie laye pe mele nakongono tepomoliomopora simbu. 33Nakolo Jerusallemepumbundu kinié kepe opali talu kepe na we kongonotelipu pumbu. Pulu Yemone ungu umbu tonjilimomapilipe yamboma nimbe silimo ye te kolea aili Jerusallemeulsukundu manda naa kolomba kene ⸤na Pulu Yemoneungu umbu tonjilimoma pilipulie yamboma nimbe silimoyemo molio kene⸥ na Jerusalleme ulsukundu manda naakolombo.” ⸤nirimu.⸥*

34 ⸤Aku nimbelie Yesusini Jerusalleme moloringi yam-boma yu kondo kolopa akumundu ungu te nimbelie nim-bendo:⸥

“O Jerusalleme ⸤yamboma⸥, Jerusalleme ⸤yamboma⸥,Pulu Yemone ungu umbu tonjirimuma pilku yambomaningu siringi yema toko konjiku, yuni ene molemelenalipe mundulimo yema kouni toko konjiku telemele yam-boma, kera gulta anumumuni yunge waloma lipe yungekongona lopi tepa nokolemomele nanewale aisili ene akusipu nokolka nakolo eneno “Molo.” niringi. 35Akumungepilieme. ⸤Opa touma ene tonge onge kinie Pulu Yemonealtopa ene naa nokopa naa lipe taponjimbemonga⸥ opatoumane ongo sike toko munduku enenga koleamo kinieenenga ulke tembelemo kinie kamu toko kalongemongaene ku penge.* Nane ene ungu te pea nimbu sikiru: EneJerusalleme yamboma, enene nando“Pulu Ye Yawene lipe mundurumuna okomo yemoimbi ola molopa, molopa konjipili.”**ningí walemonga na altoko kanonge. Ou molo.” nirimu.

Page 102: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 14:1 102 LLUKU 14:8-914

1 ⸤Juda yambomanga koro moloringi⸥ wale Sambatetenga* Parisi ye aili tenga ulkena Yesusi langi peanongendo purumu. Omba molorumu kinie pea langinongo moloringi yemane yu nemo nemo ningu kanokomoloringi. 2 Yunge kumbikerena ye kangi akorumute molorumu. 3 Pulu Yemonga ungu manemanga pu-luma pilku konjiringi yema kinie, Parisi yema kinie,*ene Yesusini walsipelie nimbendo: “⸤Koro mololi⸥ waleSambate kinie kuru toli yambo te tepo konde limelkanjekapola molo moloye?” nirimu. “Pulu Yemonga ungumanemanga sukundu nambolka nimbe molemoye?” nir-imu. 4 Nakolo yundu ungu te pundu toko naa ningu wemoloringi. Kanu kinie yuni kanu yemo lipe tepa kondelipelie yundu “Pui.” nirimu.

5 Aku tepalie Yesusi yuni pea moloringi yambomandonimbendo: “Enemolkomele yambomanga ye tenga kangote molo kongi kao te Sambate wale tenga no muru tengamanie tomu liemo kanu yemone yunge kangomo molokongi kaomo tamburembuwendonaa limbeye?” nirimu.*6 Aku nirimu pilkulie ‘Olione “Sambate wale tenga kangomolo kongi kao wendo limbe akumu papu.” nímululiemoyuni “Yemopapu Sambatewalemokinie lipu tapon-jikiru.” nimbe.’ ningu pilkulie ungu te pundu toko ningíaulke te naa lerimu.

7 Parisi ye ailimunge ulkena langi nongendo oringiyamboma ye ailimenga polo kumbikundu ‘olio molamili.’ningu konopu siku moloringi* kanopalie Yesusini eneungu mane sipelie nimbendo:

8-9 “Ye tene nu kinie yambo mare pea “Langi namiliwai.” nimbé kinie nu ongolie ye ailimenga polokumbikundu tenga puku naamolani. Nu kanu polomongamoloni kinie pe ye aili te yu imbi olandopamolomba ye te

Page 103: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 14:10 103 LLUKU 14:14yu kepe ‘Langi pea namili oi.’ nimbé ye te ombá kinie ulkepulu yemone nundu nimbendo: “I ye ailimu nu molenopolo akuna molopili polomo si.” nimbé kinie nu pipilikolkolie polo te lupe, namba naa leli yambomanga polotenga puku moloni.

10 “Akumunge, ye tene nundu “Langi pea namili oi.”nimbé kinie yunge ulkena puku namba naa leli yambo-manga polo tenga puku molani. Akuna moloni kinieulke pulu yemonenumolonine ombalie nundunimbendo:“Ano, i polona naa molko ye ailimenga polona ongomoloi.” nimbé kinie langi pea nongo molonge yambo-manenu kinie tembamele kanokolie nu ‘Ye ailimu.’ ningukanonge.” nirimu.

11 “Yambomane eneno imbime ambolko ola limeleyamboma ⸤Pulu Yemone⸥ topamaniemundumbe, nakoloyambo eneno toko manie mundulimele yamboma yunienenga imbime ambolopa ola limbe kanumu.” nirimu.*

12 Kanu kinie Yesusini ulke pulu yemondo nimbendo:“Nu yambomanga langi kalonjikulie nunge pulu lemomakinie, nunge angenali kinie, ye kamakoma kinie enendo‘Langi pea namili wai.’ ni naa nieni. ‘Enene walse altokopundu mele toko, nando ‘Langi pea namili oi.’ niengi.’ni naa nieni, molo! 13Nu yambomanga langi kalonjikulieyambo koropama kinie, kimbu ki lkinuwa tambulurumuyamboma kinie, kimbu keri lerimunamimi siku aulke naaandoringi yamboma kinie, mongo keri lerimu yambomakinie enendo ‘Langi pea namili wai.’ nieni. 14 Enene akulangime pundu paa manda naa tongemonga nu konopusiku molko konjini. Walse konopu sumbi nimbe pepilimolemele yamboma kolko lomboroko ola molonge akuwalemonga ya nikiru mele nu aku siku tenimunge melekalomba lini.” nirimu.

Page 104: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 14:15 104 LLUKU 14:2115 Parisi yemonga ulkena Yesusi pea langi nongo

moloringi ye tene Yesusindu nimbendo: “Pulu Yemo yenomi kingimu molopa nokomba koleana* langi nomoloyamboma ⸤olio⸥ malo.” nirimu. 16Nakolo Pulu YemongaIsirele yamboma Yesusi yunge ungumu naa pilku liku susiringimunge mulu koleana puku naa molonge pilipelieyemone nirimu ungumu pilipelie Yesusini ungu te pundutopa ungu iku te topalie nimbendo:

“Ye tene ‘Yambo aisili pea langi namili kalambo.’nimbelie yambo aisilindu “ ‘Langi kalopolie namili wai.’nimbú kinie wangi.” nimbe, nimbe mundurumu. 17 Langinonge enamo wendo orumu kinie yunge kendemande-mondo nimbe mundupelie nimbendo: “Oi “Langi peanamili wai.” nirindu yambomando “Kinié enamongalangi kalonjindu kene namili wangi.” nipui.” nirimu.

18 Nakolo ene pali naa ongendo yumelemele “Takarakilekemo kene naa omolo.” niringi.

Tene nimbendo: “Na ma konde te topo tondumukanopumbundu na naa ombó kene ninji.” nirimu.

19 Tene nimbendo: “Nane kongono teli kongi kao rure-ponga talo topo tonduma pupu kanopumbundu mandanaa ombó kene ninji.” nirimu.

20 Tene nimbendo: “Kinié mindi ambo lindumunge namanda naa ombó.” nirimu.

21 ⸤Aku siku niringi kinie pilipelie⸥ kendemandemokelepa yando ombalie niringimele yunge ye ailimu nimbesirimu.

Kanu kinie ulke pulu yemone mumindili kolopaliekendemandemondo nimbendo: “Nu welea lkisiku puku, ikolea ailimunge aulke ailimenga kinie aulke kangamangakinie puku, yambo koropama kinie kimbu ki lkinuwatambulurumu yamboma kinie, mongo keri lerimu yam-boma kinie kimbu keri lerimuna mimi siku aulke naa

Page 105: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 14:22 105 LLUKU 14:28andoringi yamboma kinie, ene liku mengo oi.” nirimu.22Kendemandemone aku tepalie kelepa omba nimbendo:“Ailimu, ninu mele tendu nakolo langi noli polona koleamare we lemola.” nirimu.

23 Kanu kinie Ailimuni yunge kendemandemondo nim-bendo: “Aku tekemo kene nu altoko puku, kolea ailineulsu puku aulke ailimenga kinie aulke paka makamangapuku, yambo kanoko lenjinime pali mengo wani. “Molo.”ningí yamboma kepe karaye teko mengo wani. Nangaulkemo si nipili kene aisili wangi.” ⸤nirimu.⸥ 24 “Paatambu ya kana. Na paa sike ene nimbu sikirumu:Nane pulu pulu “Langi pea namili wai.” nimbu, nimbumundurundu yambomanga telu kepe paa naa ongo langinonge. Paa molo.” nirimu.” nimbe ⸤Yesusini aku sipeungu iku te torumu.⸥*

25 Yesusi aulkena omba purumuna yambo aisili likumaku toko yu lombili andoringi kinie yu we angilipetopele topa kanopalie enendo nimbendo: 26 “Yambo tenena lombili ombando na olandopa konopu naa monjipeliena lombili manda naa ombá. Yunge lapa kinie, anumukinie, menu kinie, ambolangoma kinie, angenupili kinie,kemulupili kinie, yu yuyu kepe, ene pea olandopa konopumonjipe, na manjipe konopu naa monjipelie na lombilimanda naa ombá. 27 Yambo tene ‘Yu lombili pambo.’nimbelie yamboma unju perana angilku mindili nongokolemele mele yuni unju pera mele gomo lembando‘Na yu lombili pumbundu mindili nondu liemo papula;kolondu liemo papula.’ naa nimu liemo na lombili mandanaa ombála.*

28 “Enenga ye tene ulke aili tondolo te takom-bando yu ou naa takopalie kanu ulkemonga konopu lipemundupelie yuyu nimbendo: ‘Ulke takopo pora simbu-munge koumonemandanosilionjemolomolo tombanje?’

Page 106: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 14:29 106 LLUKU 14:33nimbe pilipelie ‘Nanga kou mone manda nosindu liemomanda takombo.’ konopu kimbu sipe naa molombaye?⸤Aku sipe temba kanumu.⸥ 29 Yu aku sipe ou naatelkanje pe yu kanu ulkemo takombando unju pote minditopo topa lipe polopalie pe kou mone molo tomba kiniekamu manda naa takopa pelka. Akumunge yambomaneyu ungu taka tonjiku tae tenjilimelka. 30 Enene taetenjiku ungu ururumi toko ningindu: “I yemo ulke ailitondolo te takomba takorumu nakolo yunge kou monemolo torumuna yumanda naa takopa pora sirimu.” ningutae tenjilimelka.

31 “⸤Te walsikirula.⸥ Enenga ye nomi tenga talapemokinie ye nomi kingi tenga lupe talapemo kinie opa tengelekinie te yu tomba temba, te yunge koleana we molomba.Ene omba tomba ye nomi kingimu yu opa teli ye tuwenditausini memba ombá. Nakolo we molomba ye nomimuyunge opa teli ye tene tausini mindi molonge. Kokeletonge onge kinie we molomba ye nomimu yunge yemawalsipe pilipelie nimbendo: “Olio opa teli ye tene tausinimindi molopolie olio ongo tonge yamboma anju mandatamili molo moloye?” ni naa nimbéye? ⸤Aku sipe mandamanjipe pilipe molomba kanumu.⸥ 32 Kanu kinie kanu yenomi kingimu yuni ‘Olione ene anju manda naa tamili.’nimbe pilimu liemo yunge ye mare lipelie, ye tuwenditausini memba ombá ye nomimu aulke suluna ombá-monga “Pai.” nimbe lipe mundupelie nimbendo: “ ‘Opanaa tepo we taka lepo molamili kene nane nambolka ulute teamboye?’ ningu walsiku pilipai.” nimbé.” ⸤nirimu.⸥

33 ⸤Ungu ikutolo topa kelepalie nirimumuni, pe unguikutolonga ye talone telembelka melemonga ungu pu-lumu ene nimbe sipelie nimbendo:⸥ “⸤Kanu yetolonetelembelka⸥ aku sipe mele enenga yambo te yuni ‘Nalombili wambo.’ nimbelie yungemelemapali kinie, yunge

Page 107: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 14:34 107 LLUKU 15:6yambomakinie, yunge koumone kinie, yunge kangi kinie,aku melema mindi konopu monjipe na olandopa konopunaa monjilimo yambomo na lombili manda naa ombá.”*⸤nirimu.⸥

34 ⸤Aku nimbelie kelepa nimbendo:⸥ “Api kusa akumumele peangamo nakolo yu songo naa temba kinie ‘Yukelepa songo tepili.’ ningu ulu te manda temoloye?35 Kanu api kusa songo naa telimu nambe temoloye?‘Poniena lipu mundumulú kinie langi manda naa ombá;yu ma kopongo te molo.’ nimbu kanopolie we eletemolo.”* ⸤nimbelie⸥

“Yambo komu peo lemba yambomane i nikiru melepiliei.” nirimu.

151 Kou takisi lili yema kinie ulu pulu kerime teli ye wema

kinie ene pali Yesusinge ungu pilingindu yu molorumunanondoko oringi. 2 Parisi yema kinie Pulu Yemonga ungumanemanga puluma pilku mane siringi yema kinie eneneaku teringi mele kanokolie konokono ningu ningindu:“I yemo yu tepa kenjikimu. Ulu pulu kerime ambololiyamboma “Pea molamili wai.” nimbelie, langi alieli enepea nongo molemelela.” niringi.

3 Yesusini ene aku siku niringi pilipelie ⸤i ungu ikumaene topa sirimu.⸥ Ungu iku imu topalie nimbendo:

4 “Enenga ye tene kongi sipisipi* pape paono monjilkekinie te talopa lelkanje yuni sipisipi po paono tene kelepanani wema kolea ku leline molangi kelepa pupe, talopalelka sipisipimu kanopa limbendo korolipe naa pulkeye?⸤Korolipe pulke.⸥ 5 Pe kanopa lipelie yuni konopu sipeapu topa ulkendo memba pulke. 6 Kanu kinie ulkendoombalie yemone yunge pulu lemo yambomando kinieyunge ulke kere pongolo pelemelka yambomando kinie

Page 108: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 15:7 108 LLUKU 15:11walsipelie nimbendo: “Nanga kongi sipisipi* talopa le-mumu kanopo lindu kene pea konopu sipumolamili wai.”nilke.” ⸤nirimu.⸥

7 ⸤Nimbelie ungu ikumunge pulumu nimbe para sipelienimbendo:⸥ “Nane ene ungu te nimbu sikirumu: Yambokonopu sumbi nimbe pepili molemele yamboma akusiku molemelena ene ulu pulu kerime munduku kelkokonopu alowa tenge aulke te naa lemo kanumu,* kanuyambomamulu koleana angellomane konopuwe silimele.Nakolo sipisipi nokoli yemoneyunge sipisipi talopa lelimukanopa lipelie paa olandopa konopu silke mele aku sipeulu pulu keri ambololi yambo te yunge ulu pulu keri tele-moma pilipe keri pilipe mundupe kelepa konopu alowatembamonga angellomane paa olandopa konopu singí.”⸤nirimu.⸥

8 ⸤Nimbelie kelepa ungu iku te pea topalie nimbendo:⸥*“Te i walsikirula: Ambo te kou mone suruli mele

engaki rureponga talo nosipelie nilkemone, pe kanu kousuruli mele te manie pulkenje yu tepe llame kandopaulke puri memba kanopa limbendo naa korolkaye? ⸤Paakorolkamo.⸥ 9 Kanu kinie kanu koumu kanopa lipelieyunge pulu lemo yamboma kinie yunge ulke kere pongolopelemelka yamboma kinie walsipelie nimbendo: “Nangakou mone suruli manie pumumu kanopo lindu kene peakonopu sipu molamili wai.” nilke.

10 “Nane ene nimbu sikirumu: Kanu ambomo konopusilkemele aku sipe ulu pulu keri ambololi yambo te yungeulu pulu keri telemoma pilipe keri pilipe mundupe kelepakonopu alowa tembamonga Pulu Yemonga angellomanekonopu singí.” nirimu.*

11 ⸤Aku nimbelie⸥ Yesusini kelepa ⸤ungu iku yepokosipemo pea topa ye ailime mane sipelie⸥* nimbendo:

Page 109: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 15:12 109 LLUKU 15:20“Ye te, yunge kango talo moloringili. 12 Walse ak-

iliomone lapando nimbendo: “Tara, nu kolonimungemonge melema isili ou moke teko na sini mele sieni.”nirimu kinie kanu yemone yunge nosirimumelemamoketepalie yunge kangotolo sirimu liringili.

13 Kanumelema elte sirimu kinie akiliomo wale pokoremindimolopalie, pemele sirimumapali lipememba aulkesulu tenga purumu. Aulke sulu pupelie nirimumuni,kolea tenga pupe molopalie yu ‘Langi peangama nambo.’nimbe, ‘Mulu wambale peangama pakambo.’ nimbe koumone aili tepa pulimo melema topo topa lipe panjipelie,‘No nambo.’ nimbe topo topa lipe, ‘Amboma pea peamili.’nimbe koumone sipe, aku telipe purumu kinie yunge koumone melema pali pora nirimu.

14 Yunge melema kinie kou mone kinie pora nirimukinie yu paa koropa purumu. Kanu kinie yu molorumukoleana engele aili tepa lerimu kinie yu melema palimolo torumu kinie yu paa engelene kolorumu. 15 Yuengele terimuna yu kanu kolea pulu ye te molorumunapupe “Kou kongono te teambo si.” nimbe mawa terimukinie yuni nimbendo: “Kapola, nanga kongi tapu ten-jiku langi nurupuluma ‘Nangi.’ ningu liku si.” nirimu.16 Ga kiluma kinie konapa buluma kinie kongi sirimuma‘Nambo.’ nimbe pilipemolorumunakolo yu te naa siringi.

17 Kanu kinie pe yu konopu lipe mundupe pilipelie yuyuyu nimbendo: ‘Taranga kongono tenjilimele yambomaga aisili nongo olo telemonakolo na ya engelene kolopoliekamu kolombo tekero. 18 Akumunge na pupu Tara mole-mona pupulie yundu nimbundu: “Tara, nu kinie MuluKoleana Molemo Yemo kinie nane tepo kenjirindu. 19Nakango kerimu kene nunge marena molombo kapola naatemba kene nunge kongono ye te molambo.” nimbú.’nimbe pilirimu. 20 Aku nimbe pilipelie yu molorumu

Page 110: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 15:21 110 LLUKU 15:27koleamo mundupe kelepa, lapa molorumuna pumbe pu-rumu.

Yu ulkendo pumbe purumu kanu kinie yunge lapane yusulu tepa orumu kanopalie yu kondo kolopa lkisipe pupeyu kangulurumu.

21 Kanu kinie kangomone lapando nimbendo: “Tara, nukinie Mulu Koleana Molemo Yemo kinie nane tepo ken-jirindu. Na kango kerimu kene nunge marena molombokapola naa temba kene nunge kongono ye te molambo.”nirimu.

22 Aku sipe nimbe molorumu kinie lapane yunge kon-gono tenjiringi kendemande yemando nimbendo: “Weleapuku nanga mulu wambale peangamo liku mengo ongoyupakonjiku, ki ongi te liku yunge kínemonjinjiku, kimbusu liku yunge kimbunamonjinjeyo. 23-24Aku tekolie kongikaowalo ailimu toko kalonjikumolombolonamengowai.”nirimu. “Nanga kangomo yu koronga ou purumu, ‘Yukolorumunje.’ nimbu pilirindu nakolo kinié yu kelepaokomo. Yu ou pupe tepa nema lirimu nakolo kiniéaltopa okomo kanopo likimulu kene konopu sipu kongikao nombo molamili.” nirimu kinie ene aku siku konopusiku kongi nongo moloringi.

25 Nakolo yunge kango komomo poniena kongono tepamolopalie pe ipupini ulkendo ombá orumu kinie enekonopu siku musiki toko denisi teko moloringi ungumupilipelie 26 yuni kongono kendemande ye tendo “Ungute niembo oi.” nimbelie nirimumuni, yundu walsipelienimbendo: “Ulu tekemelemo nambemuna tekemeleye?”nimbe walsirimu.

27 Kanu kongono kendemande yemone yundu pundutopa nimbendo: “Angena omuna laniene kanopa yumanda mele molopa ulu te naa tepa omuna kanopaliekonopu sipe “Kongi kao walo ailimu namili.” nimbe topakalomu.” nirimu.

Page 111: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 15:28 111 LLUKU 16:128 Aku sipe nirimu pilipelie komomo yu mumindili

kolopalie “Na ulkena suku paa naa pumbu!” nirimu.Aku nirimu pilipelie lapane wendo omba yundu nim-

bendo: “Olio pea konopu sipu molamili oi.” nimbe mawaterimu kanu kinie

29 lapando pundu topa nimbendo: “Pílie! Na alieli,ponie aisili, nunge kongono tenjipu molopolie nu nilinounguma alieli pilipu lipu tenge panjipu, walse kepe nungeungu te karaye naa tepo molio nakolo nuni nando walsekepe kongimemewalo te ‘Kangoma kinie pea konopu sikunongo molangi.’ ningu naa silino. 30Nakolo kinié nungekango te omba, yuni ambomando “Na pea peambili koumone siembo.” nimbe nunge kou mone ene sipe porasirimu, kanu kangomo omu kinie nu konopu siku ‘Kongikao walo ailimu namili.’ ningu tonu lepamo.” nirimu.

31 Lapane yundu pundu topa nimbendo: “Kangomo, nukinie na pea alieli molembolo kinie nanga melema palioltonga. 32Nakolo kinié angena kolorumu kanumu altopaomu. Yu ou pupe tepa nema lirimu, kinié kelepa omukanopo likimulu kene olio papu konopu sipu musiki topolangi nombo molkomolo.” nirimu.” ⸤nimbe Yesusini⸥nirimu.*

161 ⸤Aku nimbelie⸥ Yesusini yu lombili andolimendo

nimbendo:“Walse ye kamako te molorumu kinie yunge mele

nosirimumanga nokoli ye te molorumula. Walse yambomarene kamakomo molorumuna ongo, yunge melemanokonjili yemone terimu mele ongolie yundu ningindu:“Nunge mele nosilinomanga nokonjili yemone nu tepakenjipe, nunge melema ‘We manie pupili.’ nimbe yuakuma nokopa naa konjilimo.” niringi.

Page 112: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 16:2 112 LLUKU 16:72 Aku niringi pilipelie kamakomone kanu yemondo ‘Oi.’

nimbelie yundu iri topa nimbendo: “I ungu nambolkaungumu nikimiliye? Nuni nanga melema teko kenjilinomele níngi kinie pilipulie nuni nanga melema terinutelenomele bokuna toko, yando sikulie pe pani. Nu nangamelema altoko manda naa nokani. Nu makorombo.”nirimu.

3 Kanu melema nokonjili yemo yuyu nimbendo: “Apa!Kinié nambe teamboye? Nanga ailimuni nanga kon-gono teliomo wendo lipe na makoromba tekemo kenena nambe teamboye? Na ma akumbundu tondolo naapulimona aku kongonomo manda naa tembo. Yambomalangi mawa tembondo pipili kolombo. 4 Akumunge natembo mele kinié pilipero. ⸤Nanga ailimuni pundu an-jirimu yamboma lipu taponjipulie enendo ‘Pundu ekendomindi tangi, ekendo manie pupili.’ nimbú kinie⸥ pe namakoromba kinie kanu yambomane na konopu siku likutaponjikulie nando “Pea peamili oi.” ningí.” nimbelienirimumuni,

5 yunge ailimuni pundu anjirimu yamboma ‘Yu melemele wangi.’ nimbe kumbi lepa orumu yemondo nim-bendo: “Nanga ailimuni nu kinie nambolka mele punduanjirimuye?” nimbe walsirimu kinie

6 yuni pundu topa nimbendo: “Wele mingi pape paonopundu anjirimu.” nirimu kinie

kamakomongamelema nokonjili yemone yundu altopanimbendo: “Pundu anjili bokumu i sikiru; ya maniemolko, pape paono toko monjiringi gomomo ora toko eletekolie kolo wangoko gomo kondena wele mingi tu paonotene welea toko monji.” nirimu.

7 Yunge bulkundu orumu yemondo nimbendo: “Nangaailimuni nu kinie nambolka mele pundu anjirimuye?”nimbe walsirimu kinie

Page 113: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 16:8 113 LLUKU 16:10yuni pundu topa nimbendo: “Rasi witi wale pape paono

pundu anjirimu.” nirimu kiniemelema nokonjili yemone yundu altopa nimbendo:

“Pundu anjili bokumu i sikiru; ya manie molko, rasi witiwale pape paono toko monjiringi gomomo ora toko eletekolie kolo wangoko gomo kondena rasi witi wale popaono welea toko monji.” nirimu.

8 Yu aku terimu pilipelie ye kamako ailimuni kanu tepakenjili yemo yu kapi nirimu. Yunge melema sike wa melelipe tepa kenjirimu nakolo yunge pilipe konginjilimu paaolandopa perimu pilipelie yu kapi nirimu.

“Ya mana molko, Pulu Yemo konopu naa monjilimeleyamboma, enenga pilipe konginjilimu paa olandopa; pateline molko Pulu Yemo konopu monjilimele yambomaenenga pilipe konginjilimumaniendopa. We yambomaneyambo te kinie kou kongono tengendo, molo ulu te ten-gendo aulkemo sumbi siku kanoko akisiku konjilimele; pateline melemele yamboma aku sipe tondolomo manien-dopa pelemo. We yamboma aku sikumolemelemonga ⸤yeailimuni tepa kenjili yemo aku sipe kapi nirimu.⸥” ⸤nimbeYesusini nirimu.⸥

9 “Nane enendo nimbu siembo: Kinié yamanamolkoliemana melema liku ‘Yamboma nunge angenali melemolangi.’ ningu nunge mele nosilinomanga ene likutaponjeni. Pe melema pora nimbé kinie nu kolea peangakamu kamu lembana puni kinie akuna molongemanenundu “Ya kamu pea molamili.” ningí.” ⸤nirimu.⸥

10 “Yambo tene yambo tengamele layetolo nokopa kon-jinjilimo kinie kanopalie ‘Mele aisili simbu kinie nokopakonjinjimbe lemo.’ nilimo. Yambo tene yambo tengamele layetolo nokopa kenjinjilimo kinie kanopalie “Meleaisili simbu kinie nokopa kenjinjimbe lemo.” nilimo.

Page 114: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 16:11 114 LLUKU 16:1611 Nuni ya mana nosilimele melema nokoko naa kon-jinu liemo nu paa sike mele aisili peanga lupema, PuluYemone silimo mele aisili peangama, ‘Nokonjeni.’ mandanaa nimbé. ⸤Ya mana nosilimele melema maniendopa,Pulu Yemone silimo mele aisili peanga lupema olandopakanumu.⸥ 12 Nuni ya mana nosilino melema paa sikenunge molo, kanu melema Pulu Yemonga. Akumungenuni yunge melema nokoko naa konjinjinu liemo peyuni ‘nunge noseni.’ nimbe simbe tepa molemo melemamanda simbeye?

13 “Kendemande yambo teluni ye aili talonga kongonolipe tere lepa manda naa tenjimbe. Ye aili te konopu keripanjipe, te konopu monjimbe. Molo aku naa temu liemoye aili tenga ungu nimbéma paa konopu sipe pilipe lipekongono nimbéma tondolo mundupe tenjipe, te konopukeri panjipe yunge ungu nimbéma ta nimbé. Yambo-mane Pulu Yemonga kongonomo kinie Kou Monemongakongonomo kinie liku tere lelko manda naa tenjingí.”nirimu.*

14 Yesusini aku sipe nirimu pilkulie Parisi yema enekou mone kepe melema kepe konopu paa aisili mon-jiringimunge yuni ungu nirimumu liku su siku tae teringikinie

15 Yesusini enendo nimbendo: “Ene eneno i sikuningindu: ‘We yambomane olio Parisi yema konopusumbi sipe pepa, peangama molemolo kanoko niengi.’ningu molemele nakolo enenga konopuna paa sikepelemo mele Pulu Yemone kanopa molemo. Mana yam-bomane kanokolie ‘Mele paa peanga, mele paa olan-dopamo.’ nilimele melema Pulu Yemone kanopa kerikanolemo.” ⸤nirimu.⸥

16 “⸤No Linjili⸥ Jono ou mana naa omba molop-ili Pulu Yemone yamboma ‘Teai.’ nirimu mele ⸤Pulu

Page 115: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 16:17 115 LLUKU 16:21Yemonga ungu manema yando nimbe sirimu ye⸥ Mo-sisini torumu bokuma kinie, Pulu Yemone ungu umbutonjirimuma pilku yamboma ningu siringi yemane bokutoringime kinie, kanu bokumanga molorumu, yandopayandopa mane siku yamboma ningu siringi.* Nakolokinié, Pulu Yemone omba ye nomi kingimu molopa yam-boma nokopa konjimbe temane peangamo topo silipu an-dolemolo. Pulu Yemo ye nomi kingimumolopa yambomanokomba yambo talapena** sukundu puku molongendoyamboma ekelepa teko pulimele. 17 Mulu kinie ma kiniewalse manda pora nimbé nakolo Pulu Yemone ungumanema Mosisini yando nimbe sipe boku torumu boku-mangamolemo ungumanga imbi torumumanga imbi telupaa wallo kolte kepe manie manda naa pumbe.* PuluYemonga ungu manema pali lepa mindi pumbe.” ⸤nir-imu.⸥

18 “Ye tene yunge ou limo ambomo makoropa “Kamupui.” nimbelie kelepa ambo te limo kinie aku yemone waulu kerinele telemo. “Pui.” nimbe makorolemo ambomope ye tene yu limo kinie kanu yemo kepe wa ulu kerineletelemola.” ⸤nirimu.⸥

19 ⸤Nimbelie Yesusini kelepa temane te topalie nim-bendo:⸥

“Ye kamako te molorumu. Yunge wale pakoli paapeanga kou paa olandopa pulime pakopa, alieli yungeulkena langi peangama mindi nomba perimu. 20 Yekoropa te molorumula, kanumunge imbi LLasirasi. Yuenamanga taki taki ‘Kamakomone yu kondo kolopa koumone te molo langi te simbenje.’ ningu yunge ulkekerepuluna ‘Molopili.’ ningu mengo ongo monjiringi.Yunge kangimepali ereli terimu. 21Aku erelime owamaneongo pene mane leringi. Yu ‘Kamakomonga langi pundumanie pumbema lipu nombó.’ nimbe molorumu.

Page 116: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 16:22 116 LLUKU 16:29

22 Pe walse koropamo kolorumu. Kolorumu kinieangellomane yunge minimu liku, ⸤Juda yambomangapulu pulu anda kolepa⸥ Eporayamo molorumuna mengopuringi. Kamakomo kolorumula. Yambomane yu onoteringi. 23 Kanu kinie yu tepe koleana mindili nombamolopalie, yuni mongone olando sipe kanopa aulke su-luna Eporayamo kanopa LLasirasi pea moloringili kano-rumu. 24Kanopalie ungu te tondolo mundupe nimbendo:“Toto Eporayamo, na kondo kolkolie ‘LLasirasini nonaki sundumu manie mundupelie ‘Nanga alimbeluna komalepili.’ nimbe tenjipili.’ ningu yu yando munduyo. Na itepemonga paa mindili nombo molio.” nirimu.*

25 Nakolo Eporayamone yundu nimbendo: “Toto, oumoloringili mele pílie! Elte mana moloringili kinie numele aisili nosiku kapola molorunu; LLasirasi yunge melekerime nosipe, molopa kenjirimu kanumu. Pe kinié yukonopu peanga pepili molemo, numindili nongomoleno.26 Molo nane “E.” nilkenje yu andine manda naa la olka.Olio kinie ene kinie ai suku singine ⸤Pulu Yemone⸥ kombuailimu lirimu lemo kanumu. Pe kinié ya molemolo yam-boma ‘Ene molemelena anju pamili.’ ningí kinie mandanaa pungíla; enenga yamboma ‘Yandowamili.’ ningí kinieyando manda naa ongela.” nirimu.

27 Kanu kinie kamakomone nimbendo: “Aku lepamokene, Toto, yu nanga pulu koleana pupili mundeni nimbumawa tekero. 28 Nanga angenupili te pakara molemelekanumu. I kolea mindili noli koleana ene kepe naa wangikene yuni ene lepi lepi topa ungu nimbe sipe konjipili.”nirimu.

29 Nakolo Eporayamone yundu nimbendo: “Mosisiniboku torumu bokuma kinie Pulu Yemone ungu umbutonjirimuma pilku yamboma ningu siringi yemane boku

Page 117: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 16:30 117 LLUKU 17:2toringi bokuma kinie* nosilimele kanumu. Enene kanubokuma kanoko piliengi!” nirimu.

30 Kanu kinie kamakomone nimbendo: “Toto Epo-rayamo, akumandamolo. Kolorumuyambo te lomboropaola molopa ene molemelena pupe nimbe simu liemo ulupulu keri telemelema pilku keri pilkulie siye kolko konopualowa tenge.” nirimu.

31 Eporayamone yundu nimbendo: “Mosisinge ungumakinie Pulu Yemone ungu umbu tonjirimuma pilku yam-boma ningu siringi yemanga unguma kinie ⸤bokumangatoringi molemo akuma⸥ pilí naa pilíngi liemo kolorumuyambo te lomboropa ola molopa pupe nimu liemo yungeungumu naa la pilingí.” nirimu.” nimbe Yesusini temanete aku sipe torumu.

171 Yesusini yu lombili andolimendo* nimbendo: “⸤Na⸥

‘Sike’ ningu tondolo munduku pilimele yamboma kelkobulu siku munduku kelenge uluma sike wendo ombánakolo yambo tene nanga yambo te kondi tombamongaaku yambomo na bulu sipe anju pumu liemo kanu konditomba yambomo mindili nomba paa molopa kenjimbe.2 Nanga yamboma aku sipe kondi tomba yambomo yukou paa aili te* moko toko nomine lenjiku ‘Yu kamukolopupili.’ ningu paka toko nomuna paa maniekondomundulimelkanje paa papu. Aku siku tokomundulimelkakinie yu kolopalie pe yu Pulu Yemonga ambolango tendo‘Ulu kerime tepili.’ nimbe kondi manda naa tolka.Nakolo yu aku siku nomuna naa mundulimelka kinie yuyamboma kondi tombamonga Pulu Yemone yu mongoaili tepa silke kene enene yu nomuna papu paka tokomundulimelka.

Page 118: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 17:3 118 LLUKU 17:83 “Nanga yamboma, ene eneno telemele mele kanoko

konjeme.“Angena tene nu kinie ulu te tepa kenjimbe kinie yu

molombana puku ninindu: “Ano, nuni na teko kenjinu.”nieni. Aku nini kinie yu pilipelie nimbéndo: “Ano, siketepo kenjindu kene kondo kolambo.” nimbé kinie nu kiniekanu ulu keri temba ulumu ‘Manie pupili.’ ningu siyekolani. 4Kanukinie ena telumunge yuwale yepokopakaraaku sipe nu kinie tepa kenjipe, pe kelepa wale yepokopakara konopu alowa tepa nundu “Ano, kondo kolambo.”nimbé kinie kapola, nu wale yepoko pakara kanu ulu keritembama ‘Manie pupili.’ ningu siye kolani.” nirimu.*

5 Kanu kinie Yesusini ou “Nanga kongonomo tenjipai.”nimbe lipe mundurumu yemane* yundu ningindu: “Ail-imu, nu ungu nilino mele olio ‘Sike ungumu.’ nimbulaye tepo mindi pilipu lipu ambolemolo kene nuni ‘ailiteko pilku liku tondolo munduku ambolangi.’ ningu likutaponjeni.” ningu mawa teringi kinie

6 ⸤Ailimuni⸥ enendo pundu topa nimbendo: “Unjutenga mongo akumu mele paa kangamo nakolo kanumongomo mana mundulimolo kinie unju akopa ai lepaangilimo kanumu. Aku sipe mele, ene nane ungu niliomele unju mongo kanga mele paa wallo kolte mindipilku liku ambolemelkanje, enene ‘Pulu Yemone nangaungumu manda pilimbe.’ ningu ya angilkimu unju ailiakumundu “Nu pulkeno pali lkuruku puku, nomuna kelkoangili.” nilimelka kinie kanu unjumu enenga ungumupilipe lipelie aku sipe manda telka.” ⸤nirimu.⸥*

7 ⸤Nimbelie ungu te pea nimbéndo:⸥ “Enenga ye teyunge kendemande ye tene ponie tenjimbe molo kongisipisipi tapu tenjimbe kinie pe ipupini ulkendo ombákinie yunge ailimuni yundu “Ya ongo manie molko ganoi.” nimbéye? ⸤Akumanda naa nimbé.⸥ 8 Kanu kongono

Page 119: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 17:9 119 LLUKU 17:18tenjili yemo yu kongono tepa kelepa ulkendo ombá kinieyunge ailimuni yundu i sipe nimbé: “Nanga ga kalonjikuboroko sikulie pe na nanu ga nombo pora simbu kinienu puku nunge ga kalko nani.” nimbé. 9 Ye ailimuni‘Tei.’ nimbé mele yunge kendemande yemone pilipe lipetembamonga “Ange, papu tenu.” nimbéye? Aku naanimbé.

10 “Aku sipela, enene Pulu Yemone enendo “Kongonotenjei.” nilimo mele pali teko likulie ene eneno ningindu:‘Olio kendemande kerime.’ niengi. ‘Yuni olio “Teai.”nilimo mele manjipu tepo, kongono olandopa te naatepolie olio kendemande kerime molemolo.’ niengi.”nirimu.

11 Yesusi kolea aili Jerusalleme pumbe pupelie niri-mumuni,* kolea Gallilli kolea Sameria disirikitolo aulkeai suku singine pupelie, 12 kolea kanga tenga sukundupurumu. Sukundu purumu kinie kuru kendi noli yerureponga talo yu aulke omba purumuna ongo anjusiku angilku 13 enene ru ningulie ningindu: “Yesusi, YeNomimu,* olio kondo koloi.” niringi.

14 Yuni ene kanopalie nimbendo: “Pulu Yemo popotonjili yema molemelena puku, enenga kangime liku orasipai.”* nirimu. Kanu kinie ene pungí puringi kinie enekuru pora nimbe umbu kangi angilirimu.

15 Enene konde pukulie kanoringi kinie ye akumangate yando omba ungu tondolo nimbe Pulu Yemonga imbiambolopa ola linjilipe omba 16Yesusi angilirimuna maniepupe tamalu pepa yundu “Paa ange.” nirimu. Kanu yemoyu Sameria yemo.*

17 Kanu kinie Yesusini nimbendo: “Nane ye rurepongatalo tepo konde naa linduye?* Pe kinié rureponga teluakuma tena molemeleye? 18 Te pea yando ongo PuluYemonga imbi ambolko ola naa linjikimiliye? I ye lupemo

Page 120: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 17:19 120 LLUKU 17:27mindi okomoye? Isirele ye kuru kendi nomu tepo kondelinduma tena molemeleye?” nirimu.

19 Kanu kinie yuni Sameria yemondo nimbendo: “Olaangilku puyo. Nane nu manda tembomonga tondolomunduku pilinumuni nu konde punu.” nirimu.

20 Parisi yemane* Yesusi walsiku pilkulie ningindu:“Pulu Yemo ye nomi kingimumolopa yamboma nokombawalemo tewale wendo ombáye?” niringi.

Yesusini enendo pundu topa nimbendo: “Pulu Yemo yenomi kingimumolopa yambomanokombawalemowendoombándo yamboma mongone kanonge ulu te naa wendoombá. 21 Ene kinié ya molemelena Pulu Yemo korongaye nomi kingimu molopa yambo mare nokolemona yuye nomi kingimu molopa yamboma kinie melema palinokomba ulumundu yambo tene “Kaname! I wendookomo.” ningu, “Andi wendo okomo.” ningu, aku melemanda naa ningí. Kanu walemo koronga wendo okomolemo.” nirimu.*

22 Aku nimbelie Yesusini yunge lombili andolimendonimbendo: “Enene “Manie Omba Mana Ye Au LerimuYemo wallo kolte kanamili.” ningí walema wendo ombánakolo naa kanonge. 23 Yambomane “Wine molemo.”,“Ya molemo.”, ningí. Nakolo aku sipe ningí kinie kolotonge kene ene lombili naa pangi. 24 Kariapá lipe sinjipetelemo kinie koleama pali pa telemo yambomane palikanolemele. Manie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemoaku sipe mele kelepa ombá. 25 Nakolo ou yu mindili ailitepa nombá, kinié molemele yambomane yu liku su sikubulu singí. ⸤Kanu kinie kolopa lomboropa ola molopalienimbemone,⸥ pe “Ombá.” nikiru mele ombá.

26 “Ou ye Noa molopili yambomane teringi mele ManieOmba Mana Ye Au Lerimu Yemo ombá temba kinie yam-bomane aku siku tengela. 27 ⸤Ma koleamanga pali⸥ no ou

Page 121: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 17:28 121 LLUKU 17:34naa topili yamboma langi nongo, yema ambo liku, am-boma ye puku, aku uluma mindi teko mololiku puringi.*Noa nona andoli sipi ulkemonga suku purumu kinie kepeene aku siku ulumamindi teko molangi no topa ⸤koleamapali none aki topa⸥ yamboma pali topa konjirimu.**

28 “LLote pea moloringi yambomane aku siku teringila.Ene langi nongo bisinete teko ponie panjiku ulke takoko,we ulu akuma teko moloringi. 29 Nakolo LLote kolea ailiSodomomundupe kelepa kowa purumu kanu walemongatepe kinie kou tepene nolime kinie lo mele mulunamanieomba Sodomo moloringi yamboma pali topa konjirimu.*

30 “Manie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemo kelepaombá walemonga ou teringi nikiru mele pe aku siku tekomolongela.

31 “Yu ombá kanu walemo wendo ombá kinie ulkeimuna ola molonge yamboma altoko ulkendo pukuenenga ulke sukundu nosingí melema puku naa lipangi.Aku sikula poniena molonge yamboma melema lepilinosiku poniena pungí kinie kanu walemo wendo ombákinie nosingí melema altoko puku naa lipangi. 32 LLotemenu terimumele pilieme. ⸤LLote pea Sodomomundukukelkolo kowa puringili nakolo Sodomo tepe manie oru-muna pilipelie Pulu Yemonga angello tene ou “Iki tekonaa kanokolo we sumbi siku kowa pale.” nirimu meleLLote menu naa pilipe lipe, iki tepa kanorumu kinie apikusa au lepa kou mele we angilirimu.⸥* 33 ‘Na naa kolopokonopu simbu uluma mindi tepo molambo.’ ningu PuluYemonga ungu naa pilku lingí yamboma sike kolonge.Nakolo ‘Na kolondu liemo papula.’ ningu Pulu Yemongaungu pilku liku teko molonge yamboma naa kolko molkomindi pungí.

34 “Nane enendo paa sike nimbu sikirumu: ManieOmba Mana Ye Au Lerimu Yemo kelepa ombá wale-

Page 122: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 17:35 122 LLUKU 18:5monga ipulueli yambo talo suluminia teluna pengelekinie ⸤Pulu Yemonga angello tene⸥ omba yambo te wepepili mundupe kelepa te lipe memba pumbe. 35 Ambotalo langi kalongele teko molongele kinie ⸤angello teomba⸥ ambo te we molopili mundupe kelepa te lipememba pumbe. 36 Ye talo lamana* unju toko angilingilíkinie ⸤Pulu Yemonga angello tene omba⸥ ye te wemolop-ili mundupe kelepa te lipe memba pumbe.” nirimu.**

37 ⸤Yuni nirimu mele pilkulie⸥ enene ningindu: “Ail-imu, aku ulumu tena tembaye?” niringi.

Yesusini pundu topa ungu iku te topalie nimbendo:“Melema kolopa lemo koleamanga mele kololimenolemele kera ilsepema mele kolopa lemoma kanokolienongendo manie ongo liku maku tolemele.” nirimu.*

181Walse, Yesusini ‘Ene alieli PuluYemokinie unguningu

siye naa kolangi.’ nimbe yu lombili andolimendo ungu ikute topalie nimbendo:

2 “Walse, kolea tenga kote pilirimu ye te molorumu.Kanu kote pilirimu yemo yu Pulu Yemo kepe mana yam-boma kepe, pipili naa kolorumu. 3 Aku koleana ambowaye te molorumula. Kanu ambomo yuni kote pilili yemomolorumuna alieli omba yundu nimbendo: “Na tepakenjirimu yemo kote tenjembo. Nuni na liku taponjikukote pilinji.” nimbe mawa te pu opu terimu.

4 Ambomo ou kokele orumu kinie kote pilili yemoneyundu “Molo, nunge kote naa pilinjimbu.” nirimu nakoloambomo yu alieli omba mawa terimumunge kote pililiyemo pilipe keri pilipelie yu yuyu nimbendo: ‘Na PuluYemo pipili naa kolopo, yamboma kondo naa kolopo mo-lio 5 nakolo i ambo wayemo alieli omba walsilimomongape altopa omba mawa temba kinie na kamu pilipu keri

Page 123: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 18:6 123 LLUKU 18:12pilimbu kene yunge kote pilinjembo.’ nirimu.” ⸤nimbeYesusini⸥ nirimu.

6 Aili ⸤Yesusini aku ungu ikumu topa pora sipelie⸥ungu te pea nimbendo: “Kote pilirimu ye kerimuni ambowayemondo terimu mele pilieyo. 7 Aku sipe mele PuluYemone yunge yamboma umbuni silimele yamboma akutelemelemonga kote pilili yemo molopalie kote naa ten-jimbeye? Yunge ou mako torumu yambomane ipuluelikepe tangoli kepe alieli “Olionga kote pilinji.” ningumawa telemele kinie yuni enenga kote naa pilinjimbeye?Yu ou we molopa pe mele “Ene lipu taponjembo.” nimbetaka lepa ombáye? 8 Yu temba mele nimbu siembo:Pulu Yemo yu welea omba yunge yamboma lipe tapon-jimbendo, ene umbuni silimele yamboma kote tenjipeliemindili simbe. Nakolo Manie Omba Mana Ye Au LerimuYemo kelepa wale talo sipe manie ombá kinie “Yambomarene ‘Yuni ene lipe taponjimbe.’ ningu yu mawateko molonge molo molonje?” nimbe omba kanomba.”nirimu.

9 Yambomare ene enene pilkulie ‘Na peanga. Na sumbisipu molio, yambo lupema molko kenjilimele. Ene yambokerime. Ene kinie tapu topo naa molambo.’ ningu pilkuandoko moloringi yambomando Yesusini i ungu ikumutopalie nimbendo:

10 “Ye talo yu mele mele ‘Pulu Yemo kinie unguniembili.’ ningulu Pulu Yemo popo toko kaloringi ulketembelena puringili. Te Parisi ye te, te kou takisi lili yete.

11 Parisi yemo* pende tepa ola angilipelie yu yuyukonopuni pilirimu unguma nimbendo: “Pulu Yemo,yambo lupe molemele mele na aku sipu naa moliomonganu “Ange.” nikiru. Ene wa nongo, ulu pulu kerime teko,ambo yema wa ulu kerinele teko, telemele. I kou takisilili yemo tepa molemo mele kepe na naa telio. 12Na koro

Page 124: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 18:13 124 LLUKU 18:17tenga tenga wale talo langi mi topo naa nombo,* koumone kiniemelema kiniemele tene tene nimbu liomangatelu telu nimbu nu silio.” nirimu.**

13 Nakolo kou takisi lili yemo nondopa naa omba anjutenga lupe ma kanopa angilipe, ‘Na ye paa keri te.’nimbe pilipelie pipili kolopa ki lumuni yunge luwine topaangilipelie nimbendo: “Pulu Yemo, na konopuna ulu pulukeri peli yemo kondo koloi.” nirimu.” ⸤nimbe Yesusininirimu.⸥

14 “Nane enendo paa sike nimbu sikirumu: I yetolongaPulu Yemone kou takisi lili yemonga ulu pulu kerime siyekolopa, yu ‘ye sumbi nilimu.’ nimbe kanopa molopiliulkendo purumu, nakolo Parisi yemo yunge ulu pulukerime konopuna we pepili ulkendo purumu.* Yamboeneno imbi ambolko ola limele yamboma Pulu Yemonetopa manie mundumbe, nakolo yambo eneno toko maniemundulimele yamboma yuni enenga imbime ambolopaola linjimbe.” nirimu.

15 Kanu kinie yambomane enenga ambolango kangama‘Yesusi yunge kimuni ambolopili.’ ningu yu molorumunamengo oringi. Mengo onge oringi kanokolie Yesusi lom-bili andolimene iri toko ⸤“Naa mengo wai.”⸥ niringi.

16 Nakolo Yesusini ambolangomando “Wai.” nimbelie⸤yu lombili andolimendo⸥ nimbendo: “Pulu Yemo yenomi kingimu molopa nokolemo yambo talape akumu*i ambolangoma mele molemele yamboma enenga yambotalapemo kene enene i ambolangoma na moliona wangipipi siku “Molo.” naa niei.” ⸤nirimu.⸥ 17 “Nane enendopaa sike nimbu sikirumu: Ambolangomane* ‘Pulu Yemoolionga ye nomi kingimumolopili.’ ningumolemele meleaku siku naa nilimele yamboma yunge koleana suku paanaa pungí, molo.” nirimu.

Page 125: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 18:18 125 LLUKU 18:2318 ⸤Walse⸥ ⸤Juda yambomanga⸥ ye nomi te Yesusi

molorumuna omba yundu walsipe pilipelie nimbendo:“Ungu Mane Sili Peangamo, na nambolka uluri tembokinie na konde molopa konjipe mindi puli ulu pulumulimbuye?” nirimu.*

19 Yesusini yundu nimbendo: “Nuni na nambemuna“Peangamo.” nikinuye? Yambo peanga te molo. PuluYemo mindi peangamo.” ⸤nirimu.⸥*

20 ⸤Aku nimbelie yemone walsirimumunge pundu topanimbendo:⸥ “Nu ⸤Pulu Yemonga⸥ ungu manema ⸤Mo-sisini yando nimbe sirimuma⸥ pilino. Yuni nimbendo:“Ambo ye pulime molo ye ambo lilime yambolupema kinie wa ulu kerinele naa teangi.” nimbe,“Yambo toko naa konjengi.” nimbe,“Melema wa naa liengi.” nimbe,“Yambomanga kote kolo toko naa tenjengi.” nimbe,“Aminieli lanieli kinie teko konjiku, ungu ningí melepilku liku teko molangi.” nimbe,*ungu mane akuma sirimu pelemo kanumu.” nirimu.

21 Aku nirimu kinie pilipelie kanu yemone nimbendo:“Na kangomo molopolie aku ungu manema pali pilipulipu tepo molorundu mele yandopa kinié kepe tepo mo-lioko.” nirimu.

22 Yu aku nirimu pilipelie Yesusini yundu nimbendo:“Papu teleno nakolo ulu telu mindi naa teleno. Nupuku nunge mele nosilinoma pali kou mone lipukulie,kou mone linime yambo koropama moke teko sikulie nalombili oi.” nirimu. “Nunge ⸤mana⸥ melema aku tenikinie mulu koleana nunge mele aisili peangama lemba.”nirimu.

23 Kanu ye nomimumele paa aisili nosirimuna Yesusiniaku nirimu kinie pilipelie yu konopu keri panjipe konopuumbuni paa tepili anju purumu.

Page 126: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 18:24 126 LLUKU 18:3124 Yu aku sipe purumu kanopalie Yesusini yu lombili

andolimendo nimbendo: “Pulu Yemo ye nomi kingimumolopa nokolemo koleana suku pungindu yambo ka-makoma paa mindili siku suku pungí. 25 Kongi kemele⸤kongi paa aili te* nakolo⸥ kale suru toline suku pum-bendo mindili kanga mele sipelie pumbe. Nakolo yambokamakomaPuluYemoyenomi kingimumolopanokolemokoleana suku pungindu mindili paa aili mele siku pungí.”nirimu.**

26 Yuni aku nirimu piliringi yambomane ningindu:“Aku liemo mindili nolemelka aulkena nae mandawendo pupe, molopo konjimulu aulkena pumbeye?* Temolonje?” niringi kinie

27 yuni enendo nimbendo: “Yambomane paa mandanaa telemele uluma Pulu Yemone manda temba. PuluYemo yuni uluma pali kapola telemo. Ulu te yuni mandanaa temba te molo.” nirimu.

28 ⸤Yuni aku nirimu kinie pilipelie⸥ Pitane yundu nim-bendo: “⸤Pe olio kinie nambolka uluri wendo ombáye?⸥Olio olionga melema pali mundupu kelepo nu lombilipurumulu mele pulimolo kanumu.” nirimu.

29 Yesusini nimbendo: “Nane enendo paa sike nimbusikirumu: Pulu Yemo omba ye nomi kingimu molopanokombawalemo*wendoombámele ‘Yambomapiliengi!’ningu siliku andongendo enenga ulkema kinie, menupilikinie, angenupili kinie, anupili lapali kinie, ambolangomakinie, akuma siye kolonge yamboma pali 30 ya mana paaolandopamele aisili likulie pe pungí koleana kondemolkokonjiku mindi puli ulu pulumu lingíla.” nirimu.

31 Kanu kinie Yesusini ⸤yu lombili andoli⸥ ye engakirurepo ‘na kinie ene kinie oliolio molamili.’ nimbe enelipe anju memba pupelie enendo nimbendo:

Page 127: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 18:32 127 LLUKU 18:41“Pilieme. Olio kolea aili Jerusalleme pumulú puku-

mulu.* Akuna pumulú kinie ou Pulu Yemone ungu umbutonjirimumapilku yambomaningu siringi yemanewendoombá mele ningu bokuna toringi uluma pali Manie OmbaMana Ye Au Lerimu Yemo kinie kamu wendo ombá.32 Juda yambomanga ye ailimene Manie Omba ManaYe Au Lerimu Yemo liku Juda ye naa molemele yemasingí.* Enene yu ungu taka tonjiku yu teko kenjiku yungekumbikerena lkambe toko, 33 yu ka pulsene toko yu tokokonjingí. Yu toko konjingí kinie wale yepoko sipemongalomboropa ola molomba.” nirimu.

34 Nakolo yuni ungu nirimumu pilku sunduringi. Ungupulumu naa pilkulie ungu nirimumu pilku sunduringi.

35 Kanu kinie Yesusi Jeriko taono nondopa ombá orumukinie mongo keri lerimu ye te aulke alselsena molopayamboma “Kou mone siei.” nimbe mawa terimu. 36Kanuyemone yambo aisili ongo pungí puringi pilipelie yuni“Nambe tekemeleye?” nimbe walsirimu kinie

37 enene yundu ningindu: “Nasarete ye Yesusi ombapukumu.” ningu, ningu siringi.

38 Aku niringi pilipelie yuni tondolo ru nimbe wal-sipelie nimbendo: “Yesusi, ⸤ye nomi kingi⸥ Depisinikalopa lirimu yemo, na kondo koloi.” nirimu.

39 Kumbi lelko puringi yambomane yu iri toko “Nuungu naa nili taka lelko moloi.” niringi.

Nakolo yuni paa tondolo ru nimbe walsipelie nim-bendo: “Depisini kalopa lirimu yemo, na kondo koloi.”nirimu.

40 Yesusi we angilipelie “Yu yandomengowai.” nirimu.Yu Yesusi angilirimuna nondopa orumu kinie Yesusiniyundu walsipe pilipelie nimbendo: 41 “Nane nu nambeteambo konopu lekenoye?” nirimu.

Page 128: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 18:42 128 LLUKU 19:8Yuni pundu topa nimbendo: “Ailimu,* na mongone

melema kanambonangamongotolo teko peanga tenjeni.”nirimu.

42 Yesusini yundu nimbendo: “ ‘Nane nunge mongo-tolo kapola tenjimbu.’ konopu lenumunge nu umbumongo kapola angilipili.” nirimu. 43 Yesusini aku nirimukinie yu tamburembumongotolo peanga lerimu, melemakanopalie Pulu Yemo kapi nimbe yunge imbi ambolopaola linjilipeYesusi lombili purumu. Yambomanepali kanuulu ⸤tondolo wendo orumumu⸥ kanokolie enene kepePulu Yemo kapi niringi.

191 Yesusi yu Jeriko taono omba pumbe purumu. 2 ⸤Jeriko

akuna⸥ kou takisi lipe takisi liringi yema nokorumu ye te,yunge imbi Sakiasi, yu akuna molorumu. Yu mele aisilinosipe yu kamakomo molorumu. 3 Kanu yemone Yesusiorumu kanomba terimu. Yesusi orumuna yambo aisililiku maku toringine Sakiasi yu ye ponjilimu molopalieYesusi manda naa kanorumu. 4 Akumunge Yesusi oru-muna yu lkisipe kumbi lepa pupelie unju sikamo pikite Yesusi ombá orumu aulkena nondopa angilirimu unjutenga omba ola purumu.

5 Yesusi akuna ombalie we angilipe olando sipekanopalie yundu nimbendo: “Sakiasi, nunge ulkena kiniéna pea molambili pambili welea manie oi.” nirimu kinie

6 yu popenge tepamanie omba yundu “Kapola.” nimbekonopu sirimu.

7 Yesusi Sakiasinge ulkena pea puringili kanokolie ouakuna liku maku toringi yambomane ningindu: “Yu ulupulu keri teli ye te kinie ‘Molambili.’ nimbe pukumu.”ningulie yu terimu mele kanoko keri kanoringi.*

8 Kanu kinie Yesusi kinie Sakiasi kinie elte ulkenasukumolkololie Sakiasi ola angilipeAilimundunimbendo:

Page 129: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 19:9 129 LLUKU 19:14“Ailimu, nane nundu ungu te niembo pílie. Nanga melenosilioma ekendo lipu yambo koropama sipulie, pe koute molo melte kolo topo wa mele lirindu melte altopo walirindu mele pundu topo yepoko ola panjipu anju simbu.”nirimu.

9 Yuni aku sipe nirimu kinie Yesusini yundu nimbendo:“Kinié i ulke pulu yamboma Pulu Yemone lipe tapon-jipe ‘mindili nolemelka aulkena wendo ongo, yu kiniepea molko konjingí aulkena pangi.’ nilimo ulu pulumulikimili.* Kinié i ulke pulu yemo yu kepe anda kolepaEporayamone kalopa lirimu ye te kanumu.**

10 “Manie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemone* ‘Yamboaulke lou lelko molko kenjilimele yamboma koropo, enelipu taponjipu mindili nolemelka aulkena** wendo lipuna kinie molko konjingí aulkena lipu monjimbu.’***nimbe orumu.” nirimu.

11 Aku sipe nirimu pilkulie Yesusi yu kolea ailiJerusalleme nondopa ombá terimuna* kanokolie we yam-boma enene ‘Pulu Yemo omba ye nomi kingimumolombawalemo paa nondopa ombá.’ konopu lelko moloringi.Enene aku siku pilku moloringi pilipelie ⸤Yesusi⸥ yunienendo ungu iku te topalie 12nimbendo:

“Ye nomi tenga malo kolea tenga aulke sulu pupe yukingi molomba namba tondolo te lipupelie ‘Pe yandoombó.’ nimbelie yu purumu. 13 Ou naa pupili yungekendemande rureponga talondo “Wai.” nimbelie koukulupi rureponga talo moke tepa ene yu mele mele koukulupi telu telu nimbe sipelie enendo nimbendo: “Nawele anju molambo i kou mone sikiru likimilimunge ‘Koute olandopa pea liemili.’ ningu konopu tondolo mundukuteko molangi. Pe ombó.” nimbe yu purumu.

14 Kanu yemo purumu kinie yunge talapena yambomayu kinie konopu keri piliringine enenga ye te ‘Yu akilipe

Page 130: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 19:15 130 LLUKU 19:22pupili.’ ningu likumundukulie ningindu: “ ‘ “I ye nomimuolionga ye nomi kingi naa molopili.” nimbu molemolo.’ninji.” ningu yu liku munduringi.

15 Pe kanu yemo kingi nambamo sike lipememba yandoorumu kinie ou kou mone sipe purumu kendemande-mando “Wai.” nimbelie “Ene kou mone sirindumungeolandopa kou nambepa liringiye?” nimbe walsirimu.

16 Ou kumbi lepa sirimu yemone omba yundu nim-bendo: “Ailimu, nunge kou kulupi te sirinu kanumungeola panjipu kulupi rureponga talo lirindu.” nirimu kinie

17 ye nomi kingimuni yundu nimbendo: “Kendemandepeangamo. Papu terinu. Mele kanga sirindumunge nuteko konjirinu kene nu kolea aili rureponga talo nokani.”nirimu.

18 Ye talo sipemone omba yundu nimbendo: “Ailimu,nunge kou kulupi te sirinu kanumunge ola panjipu kulupite pakara lirindu.” nirimu kinie

19 ye nomi kingimuni yundu nimbendo: “Aku sikuterinumunge nu kolea aili te pakara nokani.” nirimu.

20-21 Pe kendemande te omba yundu nimbendo: “Ail-imu, nane pilipulie ‘Nu bisinete tondolo munduku teko,‘Kou mone lipu nosimbumunge yamboma mindili nongiliemomandala.’ ningu ⸤kendemande yamboma ‘Kongonomindili siku teangi.’ ningu siku, ene mele layetolo sikumelema pali nunu mindi lino yemo;⸥ ponie yambomanepanjinjilimele kinie nu nunu langi melema we akuku liku;ponie naa teleno poniena langi liku nosiku, nu aku sikuteko moleno yemo.’ pilipulie pipili kolopo nuni na sirinukoumu kulupi topo nosirindumu i sikiru.” nirimu.

22 Aku nirimu kinie pilipelie ye nomimuni iri topalieyundu nimbendo: “Nu kendemande kerimu. ⸤Nanenunge kote pilimbu kinie⸥ nunge nikinu ungumuni nunu

Page 131: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 19:23 131 LLUKU 19:29kote tenjimbe. Nuni pilkulie ‘Ponie yambomane pan-jinjilimele kinie na nanu langi melema we akupu lipu;ponie naa telio poniena langi lipu nosipu, na aku siputepo molio.’ ningu pilku molenoye? 23Aku ningu pilkulienanga kou monemo kou benge ulkena nambemuna naanosirinuye? Aku telenanje na ombo nanga koumu wendolipulie kou wallo kolte ola panjiku silimelka lilkela.” nir-imu.

24 ⸤Kanu kendemande yemondo aku sipe nimbe porasipelie⸥ yuni nondoko angiliringi yambomando nim-bendo: “I yemo tepa kenjirimu kene yunge koumu wendolikulie kou kulupi rureponga talo ambolkomo yemo siei.”nirimu.

25 Enene yundu ningindu: “Ailimu, yu kou kulupirureponga talo ambolkomo kanumu.” niringi.

26 Enene aku niringi kinie ye nomi kingimuni kelepanimbendo: “Enendo nimbu siembo: Melema nosilimoyambomo* nane mare pea simbu, yu paa aisili nosimbe.Nakolo melema naa nosilimo yambomo** yu nosilimomakepe wendo limbu.” nirimu.

27 Aku sipe nimbelie kanu ye nomi kingimu yuni ungute pea nimbendo: “Kinié na teko kenjiringi yambomamengo wame. Enene nando ningindu: ‘I yemo oliongaye nomi kingimu naa molopili.’ niringi kanu yambomamengo ongo na kanopo molambo ene toko konjei.” nir-imu.” nimbe ⸤Yesusini aku sipe kanu ungu ikumu topapora sirimu⸥.

28 Topa pora sipelie kolea aili Jerusallemendo kelepapumbe purumu.*

29 Kanu kinie Yesusi ⸤kinie yu lombili andolime kinie⸥ene kolea aili Jerusalleme nondoko ongo, ma pangi te ‘MaPangi Unju Ollipi Ponie’ nili akuna lemo kolea kanga talo,Betepasi kinie Betanitolonga oringi. Kanu kinie Yesusini

Page 132: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 19:30 132 LLUKU 19:38yu lombili andoli ye talo lipe mundupelie, eltendo nim-bendo: 30 “Ne kolea kanga kanokombelena pukululiekongi dongi walo te, yambo te yunge bulu mingine wal-sikale kepe naa molopa andorumumu ka teko panjingímune sukundu molomba kanongele kanumu puku posikumengo wangili pale. 31 Posingilí teko molongele kinieyambo tene eltendo “Dongimu nambemuna posikim-biliye?” nimbe walsimu liemo eltene i siku niengili:“Ailimu yu ‘Dongimunimepili.’ nimuna ombo likimbulu.”niengili.” nimbe elte lipe mundurumu.

32 Kanu lipe mundurumu yetolo pukulu yuni nir-imu mele kanoko lenjikululie 33 pe kanu kongi dongiwalomo posikulu moloringili kinie dongi pulu yemane el-tendo ningindu: “Olionga dongimunambemuna posikim-biliye?” ningu walsiringi kinie

34 eltene “Ailimu yu ‘Dongimuni mepili.’ nimuna ombolikimbulu.” niringili.

35 Kanu kinie dongi kanumu likulu Yesusi molorumunamengo ongololie enene enenga mulu wambalema kulku,dongimunge bulu mingine ola pauwe tonjiku Yesusi ka-nuna ola monjiringi. 36Marene enenga mulu wambalemakulku yu ombá aulkena pauwe toliku puringi.

37 Kanu kinie yu Jerusalleme paa nondopa omba, ‘MaPangi Unju Ollipi Ponie’ nili akuna manie ombá orumukinie yu lombili puringi yambo aisili konopu aili teko siku⸤Yesusini⸥ ulu tondolo aisili terimu kanoringimenga PuluYemo kapi ningu ungu tondolo munduku ningindu:38 “Pulu Ye Yawene lipe mundurumunayunge kongonomo tenjimbe okomo* ye nomi kingimumolopa konjipili.**Mulu koleana konopu pe nipili molomolo walemo welea

opili.Mulu koleana molemo ⸤Pulu Yemonga⸥ imbi

Page 133: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 19:39 133 LLUKU 19:46paa ola molopili lakopo kapi niemili.”***niliku puringi.

39 Aku siku niringi pilkulie pea oringi Parisi yemarene*⸤we yambomane aku siku niringi mele pilku keri pilkulie⸥yundu ningindu: “Ungu Mane Silimu, nu lombili an-dolimene nikimili mele ‘Naa niengi.’ ningu ene iri toi.”niringi kinie**

40 Yesusini enendo nimbendo: “Nane enendo i sipunikiru: I yambomane i siku naa ningu we molongi liemoya kou lemomane ru ningí.” nirimu.

41 Kolea aili Jerusalleme paa nondopa omba kanumukanopalie nirimumuni, Yesusini kola tepalie 42nimbendo:“⸤Jerusalleme yamboma,⸥ kinié ene kepe mindili naanongo kapola kapola molonge aulkemo pilimelkanjepapu. Nakolo kinié naa pilimele, naa pilingí. 43 Ene mo-longenawalemarewendo ombá, kanuwalemanga enengaopa touma ongo ‘Enenga koleamonga aulke naa lepili.’ningu ma liku maku toko, pala mele teko opa toumaene molko makaye teko ‘Ene sukundu molangi.’ ninguaku tenge.* 44 Aku tekolie ningímuni, pe Jerusallemeulkema pali toko tekisiku bulu balu sikulie suku molongeyamboma tonge, aku siku tenge walema wendo ombálemo. Pulu Yemone ⸤ene lipe taponjimbendo⸥ omuwalemo enene naa pilingimunge kanu walema wendoombá.” nirimu.

45 Yesusi Jerusalleme suku pupelie nirimumuni, PuluYemo popo toko kaloringi ulke tembelena ⸤“Juda yambonaa molemele yamboma ‘Pulu Yemo popo tamili.’ ningumaku tolemele kolea” niringi akuna⸥ sukupupe kanopalieakuna melema makete teko moloringi yamboma topamakoromba makoropalie 46 enendo nimbendo: “PuluYemonga bokuna ungu te i sipe nilimo:‘Yambomane nanga ulkemondo

Page 134: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 19:47 134 LLUKU 20:4“Pulu Yemo kinie ungu nilimolo ulkemo.” ningí.’*kanumu. Ungu aku sipe molemo nakolo enene i ulkemo‘wa nolemele yamboma lopi teko molemele ulkemo’

mele**ningu pilkulie aku siku telemele.” nirimu.

47 Yuni enamanga taki taki ulke tembelena suku ⸤“Judayambo naa molemele yamboma ‘Pulu Yemo popo tamili.’ningu maku tolemele kolea” niringi akuna⸥ yambomaungu mane sirimu. Pulu Yemo popo tonjiringi ye ailimekinie, Pulu Yemonga ungu manemanga puluma pilkumane siringi yema kinie,* Juda yamboma nokoringi yeailime kinie, enene yu toko konjingí aulke te kororingi48nakolo we yambomane yunge ungu komu tenjiku pilkumoloringine enene yu toko konjingí aulke te naa kanokoliringi.

201 Walse ⸤Pulu Yemo popo toko kaloringi⸥ ulke tem-

belena Yesusi akuna maku toringi yamboma ungu manesipe, temane peangamo topa sipe molorumu kinie yemare, Pulu Yemo popo tonjiringi ye ailime kinie, PuluYemonga ungu manemanga puluma pilku mane siringiyema kinie, Juda yambomanga tapu yema kinie,* eneongo 2 yu walsiku pilkulie ningindu: “Nu namba nam-bolka nambamo likulie i kongonomo telenoye? Naenei kongonomo “Tepui.” nimbe nu nambamo sipe lipemundurumuye?” niringi.

3 Yesusini enendo pundu topa nimbendo: “Nane eneungu te walsipu piliembola. Ene walsimbumele enene napundu toko niengi. 4Ou ⸤No Linjili⸥ Jono omba yambomano linjirimu kinie yu mulu koleana ⸤molemo yemonga⸥kongonomo tenjimbendo yamboma no linjirimu molo yamana yambomanga kongonomo tenjimbendo yamboma

Page 135: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 20:5 135 LLUKU 20:9no linjirimuye? ⸤Naene “Tei.” nirimuna terimuye? Ningusiei.⸥” nirimu.

5 ⸤Yuni aku sipe walsirimu mele pilkulie⸥ enene enenokerepali ningulie ningindu: “Yuni walsikimu mele olionepundu topo, “⸤Jono⸥ yu mulu koleana ⸤molemo yemongakongono tenjimbendo yamboma no linjirimu⸥.” nímululiemo yuni oliondo nimbendo: “Aku liemo ene Jononenirimu ungumu nambemuna ‘I ungumu sike.’ ningu naapilku liringiye?”* nimbé. 6 Molo olione nimulundu: “Yumana yambomanga ⸤kongono tenjimbendo yamboma nolinjirimu⸥.” nímulu liemo we yambomane olio kounitonge. We yambomane ‘Jono yu paa sike Pulu Yemoneungu umbu tonjirimumu pilipe yamboma nimbe sirimuye te molorumu.’ ningu pilimele kene enene olio kounitonge.” ningu eneno aku siku kerepali niringi.

7 ⸤Eneno aku siku anju yando kerepali ningulie⸥,Yesusindu pundu toko ningindu: “Yuni Pulu Yemongakongono tenjipelie yamboma no linjirimu, molo manayambomanga kongono tenjipelie yamboma no linjir-imunje. Olio naa pilkimulu.” niringi.

8 Aku siku niringi kinie pilipelie Yesusini enendo nim-bendo: “Kapola. ⸤Nane ene walsikiru ungumunge ungute pundu toko naa nikimilimunge⸥ enene na walsikimiliungumunge ungu te pundu topo nando i kongonomo‘Tepui.’ nimbe na lipe mundupe namba sirimu yemongaimbimu ene naa nimbu simbula.” nirimu.

9 Kanu kinie maku toko moloringi yambomandoYesusini ungu iku imu topalie nimbendo:

“Ye tene unju waene ponie terimu. Ye mare kanopalipelie enendo nimbendo: “Nanga poniemo tapu tenjikuunju mongoma inie toko nokonjengi. Pe waene mongopolo tomba kinie unju mongoma moke tepo, kongonotenjingí mele mare ene liengi, mare na liembo.” nimbe

Page 136: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 20:10 136 LLUKU 20:15kanu poniemo ene sipelie yu kolea paa suluringe pupeakuna wale aisili molorumu.

10 Kanu kinie pe waene mongo polo tomba terimukinie ponie pulu yemoneyunge kendemandeye te “Nangawaene mongo siengi puku liku menjiku wani pui.” nimbeponie nokoringi yema moloringine lipe mundurumu.Nakolo kendemande yemo ⸤orumu kinie⸥ ponie nokoliyemane yu wale aisili kopene toko, waene mongo marenaa siku, ⸤“Yemomolemona kelko pui.” ningu⸥ yando weliku munduringi.

11 Altopa ponie pulu yemone kendemande ye telipe ⸤“Nanga waene mongo linjipui.” nimbe lipe⸥mundurumu. Nakolo kendemande yemo ⸤orumu kinie⸥ponie nokoli yemane yu ambolko likulie kopene toko,teko kenjiku, waene mongo mare naa siku yando we likumunduringi.

12 Altopa ponie pulu yemone kendemande ye telipe mundurumu kinie enene yu tokolie poniena ulsumunduringi.

13 Aku siku teringimunge ponie pulu yemone ⸤konop-uni pilipelie⸥ ‘Kinié na tembo mele pilipero. Nanga malo,na konopu monjilio kangomo,* ene yu pipili kolko likuai siku yu waene mongo mare singínje.’ konopu lepalie⸤yunge malo lipe mundurumu⸥. 14 Nakolo ponie nokoliyemaneponie pulu yemongamalo ombáorumukanokolieenene eneno ningindu: “Andi okomo yemo pe lapangamonge melema limbe yemo okomo. Yu topo konjipu, iponiemo olio kamu liemili.” ningulie 15 enene yu am-bolko liku poniena ulsu mundukulie* yu toko konjiringi.”⸤nimbe Yesusini nirimu.⸥

⸤Nimbelie ungu iku akumu topa pora simbendo akunamaku toko moloringi yambomando nimbendo:⸥

Page 137: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 20:16 137 LLUKU 20:20

“Ponie nokoli yemane aku siku teringimunge pe poniepulu yemone ene kinie nambolka uluri tembaye? 16 Yuomba kanu ye kerime topa konjipelie ‘Ye marene lupeponiemo nokonjengi.’ nimbe lipe simbe.” nirimu.

Kanu kinie Yesusini aku sipe nirimu kinie pilkulieenene ningindu: “Pulu Yemone ‘Aku sipe wendo naa opili,paa molo!’ nipili.” niringi.*

17 Yesusini ⸤Pulu Yemonga Juda yamboma nokoringiyemane yu toko konjingí mele pilipelie⸥* enendo nim-bendo: “Pulu Yemonga ungu te bokuna molemomongaungu pulumu nambolkanje konopu lemeleye? Akuungumu i sipe mele:‘Ulke takoringi yemane kanoko keri kanokotoko ele teringi kou kanumukinié kelepa ulke simu meleulke enge sinjili kou aili peangamo.’**nimbe molemo kanumu. 18 I kou ⸤nikiru⸥ munge olayambo te a topa topalie ombele melema elke tomba.Nakolo yambo te molombana ola koumu omba yu topaliekanu yambomo topa nurupulu tomba.”* nirimu.

19 Kanu kinie Pulu Yemonga ungu manemanga pulumapilku mane siringi yema kinie, Pulu Yemo popo tonjiringiye ailime kinie,* ene Yesusini ungu iku torumu kanumu**pilkulie enene teko kenjiku yu tonge teko moloringimele yuni nirimu pilkulie enene kanu enamonga yu kasingí teringi nakolo kanu ye ailimene we yamboma pipilikolkolie yu naa liku ka siringi.

20 Kanu kinie ⸤Juda yambomanga ye ailimene⸥ ‘Yesusika sipu ⸤kote tenjimulundu⸥ gapomano yemomolombanamembo pumulú.’ ningu molkolie yu kanoko moloringi.‘Yuni ungu te nimbe kenjimbe kinie ka simulú.’ ningulieye mare, ‘Konopu sumbi nimbe pepili molemolo. Yunge

Page 138: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 20:21 138 LLUKU 20:26ungumu konopu sipu pilipu molemolo.’ ningu kolo tokomolonge ye mare, liku yu molorumuna liku munduringi.

21 Kanu yemane ongo yundu ⸤kondi tokolie⸥* ningindu:“Ungu Mane Silimu, olio pilipulie, ‘Nu alieli ungu sikemamindi sumbi siku ningu, ungu mane sikema manjikusumbi siku mane siku tekolie, nu yambo teluringe kepekonopu kimbú naa siku, yamboma pipili naa kolko,enendo pali ungu telu siku kapola kapola ningu siku,Pulu Yemone “Teai.” nilimo uluma paa sike ungumamane siku, aku siku teleno.’ konopu lemolo. 22 ⸤Akusiku teko molenomonga nu nambolka konopu lekenoye?⸥Olione Romo Gapomano Ye Paa Aili Kumbine Sisamo koutakisi tomulu liemo kapola molo moloye? Pulu Yemoneakumundu ungu mane sirimu ungu mane nambolkamopelemoye? Ningu si.” niringi.

23 Nakolo Yesusini enene yu teko kenjingindu akusiku liku lou siku walsiringi pilipelie enendo nimbendo:24 “⸤Takisi tolemele⸥ kou mongo te na liku ora siei.”⸤nimbelie enendo kelepa walsipe pilipelie nimbendo:⸥ “Ikouna naenga kumbikeremo kinie imbimu kinie mole-moye?” nirimu.

25 Enene yunduningindu: “RomoGapomanoYe PaaAiliKumbine Sisamonga ⸤kumbikeremo kinie imbimu kiniemolemo⸥.” niringi.

Kanu kinie yuni enendo nimbendo: “⸤Kou monemoSisamonga⸥ kene Sisamonga melema Sisamo yuyu siku,Pulu Yemonga melema Pulu Yemo yuyu siei.” nirimu.

26 Yuni aku sipe ⸤paa sumbi sipe⸥ nirimu mele pilkulie‘Olionga ungumu paa pundu topa nimbe konjikimu.’ningu pilku konopu aisili liku mundukulie ungu te altokonaa niringi. Yamboma kanoko molangi yu liku lou sikuwalsiringi kinie yuni ungu te nimbe na kenjirimumunge“Yu ka siemili.” ningí aulke te naa lerimu.*

Page 139: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 20:27 139 LLUKU 20:3527 ⸤Kanu yema Yesusi kinie kou takisi toli ungumu

ningu pora siringi kinie⸥ pe Sadusi ye mare Yesusimolorumuna oringi. Sadusi yema ene ‘Pulu Yemone pekolemele yamboma topa naa makinjimbe, lomboroko olanaa molonge.’ ningu pilku moloringi talapemo.* KanuSadusi yema ongo 28 Yesusi walsiku pilkulie ningindu:“Ungu Mane Silimu, ⸤Pulu Yemonga ungu manema oliosirimu ye⸥ Mosisini ungu mane sipelie nimbendo:“Ambo limbe ye te ambolango naa membalieambomo we molopili kolomba kiniekanu yemo yunge angenu molombamoneyunge ambo wayemo lipeangenu lipe taponjipe ambolango menjipili.”*nirimu aku sipe nimbe bokuna torumu molemo kanumu.29 ⸤Aku ungu manemonga ulu te olionga ye mare kiniewendo orumu mele nu walsipu piliemili.⸥

“Angenupili yepoko pakara moloringi. Komomoambo lipe ambolango te naa membalie kolorumu.30-31 ⸤Ambolango te naa molopili kolorumuna⸥ yungebulkundu angenumuni ⸤yunge angenu kolorumumungeambolango ‘Menjembo.’ nimbe⸥ ambo wayemokelepa lirimu. Yu ambolango te naa menjipelie yuwe kolorumula. Yunge angenu bulkundumuni kanuambomo lirimula nakolo yu kepe we kolorumula. Akuteliku pukulie ye yepoko pakara pali ambolango telukepe naa mengolie kolko pora siringi kinie akiliomo wekolorumula. 32 Pe ambomo yu kolorumula. 33Akumunge,kolemele yamboma pe lomboroko ola molonge kiniekanu ambomo ye yepoko pakara pali ya mana liringineambomo yu ye paa naenga menu molombaye?” niringi.

34 Yesusini enendo pundu topa nimbendo: “Ya manamolemele yambomanga yema ambo liku, amboma yepuku telemele 35 nakolo Pulu Yemone ‘Yambo kolkolie

Page 140: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 20:36 140 LLUKU 20:42-43manda lomborokoolamolkomulu koleanapukumolangi.’nilimo yambomanga yema ambo naa liku, amboma yenaa puku, aku paa naa tenge. 36 Kanu yamboma lom-boroko olamolongena enemulu koleanamolemele angel-loma molemele mele aku siku molkolie, kelko kolou naakolkolie Pulu Yemonga ambolangoma molonge.

37 Nakolo ⸤ene Sadusimene⸥ ‘Kolemele yamboma lom-boroko ola naa molonge.’ konopu lemelemonga ungute niembola. Mosisini olio lipe ora sirimu mele niembo:Walse Mosisi unju kanga tenga ⸤tepe nomba perimutepemone unjumu naa norumu kanopalie nirimumuni,⸥akuna yuni ⸤Pulu Ye⸥ Yawendo imbi lepalie nimbendo:“Eporayamo kinie, Aisake kinie, Jekopo kinie* enengaPulu Yemo.” nirimu.** 38 Pulu Yemo yu kololi yam-bomanga Pulu Yemo molo. Yu yamboma pali kondemolemele kanopalie yu konde mololi yambomanga PuluYemo.” nimbe Yesusini nirimu.

39-40 Aku nirimu pilkulie Pulu Yemonga ungu mane-manga puluma pilku mane siringi ye marene altoko yuungu tewalsikupilingindupipili kolkolie yunduningindu:“Ungu Mane Silimu, nuni papu nikinu.” niringi.

41 Kanu kinie ⸤Juda yambomanga ye aili mare akusiku we moloringi kinie⸥ Yesusini enendo altopa ungute nimbendo: “ ‘Pulu Yemone “Ene nokopa konjimbe yete lipu mundumbu.” ou nimbe mako torumu ye nomiKirasimu* yu ⸤ye nomi kingi⸥ Depisinge kalopa limbe yetemolomba.’ ningu pilimele, ⸤nakolo yu aku sipemanjipemolo⸥. 42-43 ⸤Aku nilimele yemane⸥ Depisi yuni yuyu⸤kanu yemondo nirimu mele naa pilimelenje.⸥ Depisini⸤ye nomi Kirasimu molomba mele⸥ konana te konopunipilipelie bokuna torumu mele i sipe:“Aili ⸤Pulu Ye Yawene⸥ nanga Ailimundu nimbendo:“ ‘Nunge opa touma nuni nokani.’ nimbu,

Page 141: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 20:44 141 LLUKU 20:47pe ene topo manie mundunjimbu keneisili ou nu ⸤na kinie peatapu topolo ye nomitolo molopolomelema nokambili⸥nanga ki umbukundu ongo molani.” nirimu.”*nimbe Depisini nirimu. 44 Depisini ⸤ye nomi Kirasimu⸥yundu “Nu nanga Ailimu.” nirimu. Pe enene “Yu Depisinikalopa limbe yemo ⸤mindi⸥ molomba.” nambe tekopilkulie nilimeleye?” nimbe Yesusini nirimu.

45 Yesusi molorumuna yambo aisili liku maku tokomoloringime pilku molangi Yesusini yu lombili an-dolimendo ⸤lepi lepi topa⸥ ungu te nimbendo:

46 “Enene Pulu Yemonga ungu manemanga pulumapilku mane sili yema* mimi siku kanoko konjiku ⸤enenetelemele mele manda lelko naa teko⸥ molayo. ⸤‘Yam-bomane olio kanoko “Ye peangama” niengi.’ ningu⸥wale pakoli paa sulu peangama, ⸤ye nomime pakolemelemele,⸥ pakoko andolemele. Yamboma maku tokomolemele koleamanga andongendo mongo kenge teko‘We yambomane olio kapi niengi.’ ningu pilkulie konopusiku pilku andoko molemelela.** Yamboma maku tokoPulu Yemonga ungumu pilimele ulkena sukundu pukuliemanie molongendo ye ailime molemele polo peangaakuna ‘molamili.’ ningu mendo puku polo akuna konopusiku molemelela. Yambomane langi nongo yambomando“Namili wai.” nilimele kinie kanu yema ongolie ye aili-menga polo kumbikundu ‘olio molamili.’ ningu konopusiku molemelela.

47 “Yema kolemele kinie enene kanu yemanga ambowayema toko makoroko mundukulie ulkema ‘Olionga’ningu we limele. Pulu Yemo kinie ungu ningindu ningusulu munduku kolo toko nilimele.* Pulu Yemone weyamboma ulu pulu keri telemelemonga ene sike mongo

Page 142: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 21:1 142 LLUKU 21:7lipe simbe nakolo ya ye nikirumane aku uluma telemele-monga Pulu Yemone aku yema mongo aili tepa lipesimbe.” nirimu.

211 Yesusi ⸤Pulu Yemo popo toko kaloringi ulke tembele

kerepuluna molopa⸥ ulke tembelena sukundu kongonotenge kou mone munduringi unju ketena nondopa molo-rumu. Akuna molopalie yu olando sipe kanopalie yekamakomane kanu ketena kou mone ongo munduringikanorumu. 2 ⸤Aku sipe kanopa molorumu kinie⸥ ambowaye paa koropa te omba yu kou kololi talo mindimundurumu kanopalie 3 nimbendo: “Nane enendo paasikenimbu sikirumu: Andi ambowaye koropamoyuni koumone mundukumumu paa olandopa mele mundukumu,we mundukumilime maniendopa mele. 4 Ene kou moneaisili nosilimelemanga wallotolo mindi ongo munduku-mili. Nakolo ambowayemokoumone te paa naa nosilimo.Yunge layetolo nosimutolo pali memba omba mundumu.Langi nombá te kepe naa nosilimo.” nirimu.

5 Kanu kinie Yesusi kinie yu lombili andoli yema kinieene ⸤Pulu Yemo popo toko kaloringi⸥ ulke tembele koleaakuna molkolie ulke tembelemo paa peanga angilirimumele kinie* ulke tembelemo takoringi kou paa peangalupe lupema kinie aku kouna au siringimele kinie kanoko,marene ungu anju yando ningu moloringi kinie Yesusinienendo nimbendo: 6 “Ya ⸤ulke tembele peanga angilimo⸥kanokomele melema ⸤pe walse ya kolea aili Jerusallemeyamboma mindili nonge walemo wendo ombá kinie⸥i ulke tembelemo tekisikulie kouma pali toko maniemundungí.”* nirimu.

7 Yesusini aku nirimu pilkulie enene yundu walsikupilkulie ningindu: “Ungu Mane Silimu, nuni nikinu mele

Page 143: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 21:8 143 LLUKU 21:12tewale wendo ombáye? Pe nuni i nikinu uluma non-dopa wendo ombándo ou nambolka uluri temba kinieolione kanopolie ‘Sike i wendo ombá tepamo.’ nimbupilimulúye?” ningu walsiringi kinie*

8 yuni enendo nimbendo: “⸤Aku uluma wendo om-bámonga ungu mare⸥ yambomane ene kolo toko singíkene kanoko konjiku molangi. Ye aisili nanga imbi lelko*ongolie yu mele mele kolo toko ningindu: “⸤Pulu Yemone‘Nanga yamboma nokopili lipu mundumbu.’ ou nimbemako torumu ye nomi Kirasi⸥ akumu na.” ningulie,“⸤Ma pora nimbé⸥ wale nirimumu wendo ombá tekemo.”ningíla. Ene lombili naa pangi. 9 Kolea marenga opa ailiteko tenge mele pilku, yambomane enenga ye nomimetonge pilkulie mini wale naa mundengi. Opa tengemakinie aku uluma Pulu Yemone ‘Ou wendo opili. Layepe mele ya ma koleamo pora nimbé.’ nimbe, nimbepanjirimumunge aku uluma sike wendo ombá nakolo akukinie mulu matolo ou naa pora nimbé.” nirimu.

10 Kanu kinie Yesusini yu lombili andolimendo kelepanimbendo: “⸤Mulu ma pora nimbé walemo ou wendo naaopili⸥ yambo talape aili te kinie talape aili te kinie opatekolo, ye nomi kingi marenga talapema kinie marengatalapema kinie opa tenge. 11 Ya mana kolea tenga tengama jimi jimi aili tepa tepa, engele lepa, kuru aili tepa topa,aku sipe temba. Yamboma pipili aili tepa tepa konjili ulutondoloma muluna wendo ombá kanongela.

12 “Aku sipe mele ⸤pe wendo ombá nakolo⸥ ou naawendo opili ene nanga yamboma molongemonga* ene⸤mare⸥ liku ambolko, teko kenjingí. Ene ⸤mare⸥ Judayamboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilimeleulkemanga liku mengo puku ⸤akuna kote tenjiku⸥, ene⸤mare⸥ ka ulkena mengo puku panjiku, ene ⸤mare kasiku⸥ ye nomi kingime kinie gapomano ye ailime kinie

Page 144: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 21:13 144 LLUKU 21:22molongena ⸤kote tenjingindu⸥ mengo pungíla. 13 ⸤Kasiku kote tenjingí kinie kotena angilkulie kanu yema kiniekanu yema nokonge ye nomime kinie⸥ enene ‘Nangaungumu piliengi!’ ningu, ene ningu singí. 14-15 Ene kasiku kote tenjingí kinie ‘Enenga kere kinie konopu kinietondolo pupili.’ nimbú kinie enene ningí unguma eneteko kenjingí tenge yambomane enene ungu ningí meleungu ningu pundu tongendo perenge. Akumunge ene ouongo ka naa siengi ‘Kotena nambolka unguri nimulúnje?Olio ungu te walsiku pilingí kinie nambolka unguri pundutopo nimulúnje?’ ningu mini wale naa mundengi.

16 “Enenga kandi aminieli lanieli kinie angenali kinie,pulu lemba yamboma kinie, enene kepe liku ka siku kotetenjikulie ene mare toko konjingíla. 17 Nanga yambomamolongemonga yambomane pali ene kinie konopu keripanjingí. 18Nakolo enenga kangine uluri naa tepa pengeindi kepe telu omba manie naa pumbe. 19 ⸤Nanga yam-boma molongemonga enene ene aku siku teko kenjingíkinie⸥ na munduku naa kelko tondolo mundukumolongeyamboma mini pali konde molko konjiku mindi puli ulupulumu lingí.” ⸤nirimu.⸥

20 “Pewalse, ami yema i kolea aili Jerusallemeyambomatongendo ongo liku makaye teko molonge kanokolie ikolea Jerusalleme yamboma tokomundungí walemo non-dopa wendo ombá mele pilingí.* 21 ⸤Aku siku mele wendoombá kanokolie ‘Umbuni ailime wendo ombá tekemo.’ningu pilku⸥ kolea Judia disiriki lerimu koleamanga mo-longe yamboma ⸤enenga koleama munduku kelko⸥ mapangi lembamanga kowa puku, Jerusalleme suku mo-longe yamboma wendo ongo kowa puku, Jerusallemeulsu molonge yamboma altoko suku naa pangi.* 22 Akuwalemanga Jerusalleme yambomane ou taki taki PuluYemo teko kenjiringimunge yuni ene mongo simbe. Ko-

Page 145: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 21:23 145 LLUKU 21:28ronga ou yuni ‘Walse aku sipu tembo.’ nimbe, nimbepanjirimu kanu ungumu yunge ye marene yunge bokunatoringi molemo kanumu. 23 “⸤Pulu Yemone⸥ Jerusallemeyamboma mumindili kolopalie ‘Ami yema ene kinie mu-mindili kolko ongo tangi.’ nimbé kinie ulu umbuni teliaisili ene molongena wendo ombá.

“Aku sipe wendo ombá kinie ambo ambolango mon-jingíme kinie, ambo ambolango ame singíme kinie,⸤ene manda lkisiku kowa naa pungímunge⸥* ene kiniepaa umbuni wendo ombámonga ene kondo tekemo.24 Jerusalleme yamboma tonge walemanga yambo toli loupulsemane yambo mare toko konjingí, mare ka siku koleasulu lupe lupemanga mengo pungí. Juda yambomangatalapena ulsu mololi yamboma* ya Juda yambomangakolea aili Jerusalleme suku ongo toko munduku kolealiku kolo wangoko molonge. Kanu kinie pe Pulu Yemone‘Enenga walema pora nipili.’ nimbé kinie Juda yambomaJerusalleme kelko ongo molonge.” nirimu.

25 “⸤Aku mindili nonge nikiru uluma wendo ombákinie⸥ ena kinie óli kinie kombukandipime kinie ⸤pali⸥uluma temba yambomane kanokolie pilingí. Ma koleananomu kusane ungu paa aili tepa nimbe, paa aili tepa topapiki maka lepa no tomba kanongela. Uluma aku sipewendo ombá kinie yambo talapemamini wale mundungí.26 Muluna angilimo mele tondoloma lope lope tepa anjuyando pumbe kinie yamboma pipili paa aili teko kolko ‘Makoleana nambolka uluri wendo ombá tekemonje?’ ningupilku konopu paa aisili liku mundungí. 27 Aku ulumawendo ombá kinieManie OmbaMana Ye Au Lerimu Yemotondolo pulimu kinie, tondolo pa aili tepa telimu kinie,kupe tenga sukumolopa, kamumanie ombá* yambomanekanonge.

28 “Aku uluma pulu monjipe temba kinie Pulu Yemone

Page 146: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 21:29-30 146 LLUKU 21:36ene ulu pulu kerimene ka sipe nokolemomonga mindilisiku molemele koleana wendo lipe,* yu kinie kamu taputoko kapola molonge kolea peangana sukundu limbewalemo nondopa wendo ombá kene aku uluma wendoombá kinie ene ola angilku olando siku kanangi.” nirimu.

29-30 ⸤Yesusini aku sipe nimbelie nirimumuni, yu ombáwalemo ‘Piliengi!’ nimbe⸥ ungu iku te topalie nimbendo:“Unju piki kinie we unjuma pali kinie kuku topa gomotolemo kinie kanokolie ‘Kinié ena temba walemo wendoombá tekemo lemo.’ ningu pilimele. 31 Aku sipelai ulumu “Wendo ombá.” nikiruma sike wendo ombákinie kanokolie ningímuni, “Pulu Yemo ye nomi kingimumolombawalemo*nondopawendoombá tekemo.” ningupilingí.

32 “Nane enendo paa sike nimbu sikirumu: Kiniémolemele yamboma ou naa kolangi ⸤i “Wendo ombá.”nikiru⸥ uluma pali wendo ombá. 33Mulumu kinie mamokinie pora nimbé nakolo nanga ungu nilioma paa poranaa nimbé. ⸤Nilio mele pali paa sike wendo ombá.⸥”*⸤nirimu.⸥

34 “Akumunge naa kanoko molangi kanu walemo ombápaa piliei! Lopa te yunge tapu andolemona ‘Pumbu.’nimbe olemo kinie melu lelko panjilimelemo naa kanopa‘Yu tomba.’ konopu naa lepa walu olemo kinie pe melunawalsikale tolemo, aku siku ene no tondolo nongo kekelepatoko we umbuni tepili molko konopu naa makilipili mo-longi liemo ⸤Manie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemo⸥ yuombá kanu walemo ene naa kanangi lipe sinjipe wendoombá kene kanoko konjiku pilku molayo. 35 Aku walemoma koleana pali yamboma molongena wendo ombá kene36 enene Pulu Yemo kinie mawa tekolie ningindu: “ ‘Na peManie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemonga kumbikerenapupu ola angiliembo kene na enge nipili, i ulu wendo

Page 147: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 21:37 147 LLUKU 22:5ombámane na topa manie naa mundupili.’ ni.” ningualieli kanoko konjiku pilku molai!” nirimu.

37 Yesusini enamanga taki taki ulke tembelena yam-boma ungu mane si pu opu tepa, ipulueli taki takiJerusalleme ulsukundunge pupe ma pangi Unju OllipiPoniena ola pupe pe pu opu terimu. 38Yamboma pali paaipulueli ou ‘Yu ungumane simbema piliemili.’ ningu ulketembelena ongo maku to pu opu teringi.

221 ⸤Juda yambomane ponie tenga tenga kolea aili

Jerusalleme ongo akuna suku⸥ Pulu Yemone enenga andakolepalime Naa Topa We Omba Purumu mele* piliringiwalema, akumu imbi lelko ‘Pillawa Akoli Mele Isimu NaaMunduku Pillawa We Kalko Noringi Walemo’* niringila,aku walemo nondopa wendo orumu kinie 2 Pulu Yemopopo tonjiringi ye ailime kinie, Pulu Yemonga ungumanemanga puluma pilku mane siringi yema kinie,*enene Yesusi toko konjingí aulke te koroko moloringinakolo enene ⸤“Olio yambomane kanangi yu ka simulúkinie yambomane olio kinie mumindili kolko iri tonge.”ningu⸥ pipili kolko we moloringi.

3 Kanu kinie Yesusi yu lombili andoli ye rurepo aku-manga ye Judasi, yunge imbi te ‘Isikeriote’ nili, kanu-munge konopuna ⸤kurumanga nomi⸥ Setene* ombasukundu purumu. 4 ⸤Setene yunge konopuna suku pu-rumu⸥ kinie yu Pulu Yemo popo tonjiringi ye ailime kinie,ulke tembele nokoli ele yemanga ele ye ailime kinie, enemoloringine pupelie, ene Yesusi ka singí aulkemo yuniakisinjimbe mele ene kinie kerepali niringi. 5Yuni tembamele nirimu kinie pilkulie ene konopu aili teko siku “Nukou mone te simulú.” ningu, ningu panjiringi.

Page 148: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 22:6 148 LLUKU 22:13

6 Yuni enenga unguma pilipelie “Kapola.” nimbe, weyamboma Yesusi pea naamolonge kinie yu ene lipe simbemele aulkemo koropa molorumu.

7 Pillawa Akoli Mele Isimu Naa Munduku Pillawa WeKalko Noringi Walemo wendo orumu kinie Juda yambo-mane Pulu Yemone ou enenga anda kolepalime Naa TopaWe Omba Purumu mele pilingindu kongi sipisipi walo tetoko nonge mele pilipelie nirimumuni,* 8 Yesusini Pitakinie Jonotolo lipe mundupelie nimbendo: “Elte pukulu,Pulu Yemone olionga anda kolepalimeNaa TopaWeOmbaPurumu mele pilimulúndu kongi sipisipi walo te kiniénomolomo teko mimi tepale.” nirimu.

9 Eltene walsikululie ningilindu: “Tena tepo mimitepambili konopu lelko nikinuye?” niringili.

10Yuni eltendo pundu topa nimbendo: “Piliele. Ne ulkekolea aili ⸤Jerusallemendo⸥ pukululie, ye te mingine nokolopa memba ombá aulkena puku kane kane tokololie,*yu pumbe mele lombili pukulu yu suku pumbe ulkenasuku pukululie 11 ulke pulu yemondo ningilindu: “UnguMane Silimuni i sipe walsipelie nimbendo: “Na kinie nalombili andoli yema kinie olione Pulu Yemone oliongaanda kolepalime Naa Topa We Omba Purumu mele pil-imulundu kongi sipisipi walomo tena nomoloye? Nomolosuluminiamo tena lemoye?” nimu.” niengili. 12 Akuningilí kinie yuni elte ulkemonga olakondo suluminiaaili te, akuna langi noli polo te kinie, manie molomolopoloma kinie, melema kinie akuna ou lemoma, lipe orasimbe. Aku suluminiamonga ⸤nomolo sipisipi walomo⸥teko mimi teangili.” nirimu.

13 Kanu kinie elte pukululie, Yesusini nirimu kanumeleaku uluma teli lerimu kanoko lenjikululie, akuna PuluYemone enenga anda kolepalime Naa Topa We Omba

Page 149: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 22:14 149 LLUKU 22:19Purumu mele pilingí kongi sipisipi walo nongemo kinielangi nongema teko mimi teko nosiringili.

14 Juda yambomane ipupini kolea kalá torumu kiniePulu Yemone enenga anda kolepalimeNaa TopaWeOmbaPurumu Walemo pilingindu kongi sipisipi walomo nongeenamo* kamu wendo orumu kinie, Yesusi kinie yungekongonomo ‘tenjipai.’ nimbe lipe mundurumu yemakinie** ene langi noli polona moloringi. 15 Langi nongomoloringi kinie yuni enendo nimbendo: “ ‘Na mindiliou naa nombolie i wale wendo okomomonga langimeene kinie pea namili.’ paa tondolo mundupu konopulepo andopo molorundu mele yandopa paa konopu lepopilipu molio. 16 Nane enendo i sipu nimbu sikirumu:Isili ou i langime na altopo naa nombó. Pulu Yemo yenomi kingimu kamu molomba walemo* wendo ombaliei langimenga sike ulu pulumu wendo ombá kinie altoponombó.” nirimu.

17-18 Yu no waene kapomo lipe ambolopalie PuluYemondo “Ange.” nimbelie nimbendo: “Imu ene enenomoke teko nayo. Nane enendo i sipu nimbu sikirumu:Isili ou na no waene altopo paa naa nombó. Pe mindi,Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa nokolemo walemowendo ombá kinie na no waene kondemo kelepo nombókene ⸤ene eneno isili ou nangi⸥.” nirimu.

19 Berete te lipe Pulu Yemo kinie “Ange.” nimbelieambolopa pike lepa ⸤yu lombili andolime⸥ sipelie nim-bendo: “Imu nanga kangimu ⸤ene liku nangi⸥. ‘Nangakangimu ‘enenga’ nimbu ⸤lipu taponjembo.’ nimbu tangi⸥simbu tekero imu. Pe pe kepe, ‘Ene lipu taponjembo.’nimbu nanga kangimu enenga nimbu ‘Na tangi.’ nimbusimbu tekero mele ‘Altopo piliemili.’ ningu i beretemo“Nanga kangimu.” nimbu sikiru mele ene aku siku beretete nongolie piliengi!” nirimu.

Page 150: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 22:20 150 LLUKU 22:26

20 Pe ene langime nongo pora siringi kinie yuni ⸤beretete kinie terimu mele⸥ aku sipela no waene kapomolipe ⸤ene sipelie⸥ nimbendo: “I ⸤no waene⸥ kapo ⸤enesikirumu⸥ nanga mememo. ⸤Pulu Yemone ‘Ene kinietembo.’ nimbe,⸥ ungu te nimbe panjipe mi lerimu kanuungumu* ‘Kamuwendo omba pepili.’ nimbu nane enenganimbu nanga mememo ondo lenjipulie ⸤kolombo⸥ akumememo i no waenemo.**

21 “Nakolo na lipe nanga opa touma simbe yemo nakinie pea i langi nokomolo polona molemo.” nirimu.22 “Kinié Manie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemo kinietenge mele Pulu Yemone koronga ou nimbe panjirimumele sike opa toumane tenge, nakolo yu lipe opa toumasimbe yemo mindili nomba molopa kenjimbe.” nirimu.

23 Aku nirimu kinie pilkulie ⸤yu lombili andolimene⸥anju yando walsikulie ningindu: “Olionga ye naene uluakumu tembanje?” niringi.

24 Aku walemo kinie ungu te pea wendo orumula.⸤Yesusi lombili andolimene⸥ ene eneno anju yando ungumele tekolie ningindu: “Olionga ye nae paa olandopamolemoye?” ningu keru kuru liku moloringi.*

25 Yesusini enendo nimbendo: “Olio Juda yambomangaulsu molemele yambo talapemanga ye nomime enengayamboma tondolo munduku nokoko kongono enge nil-ime alieli silimele. Ye imbi ola molemo yema enengayamboma ‘Mindili nangi.’ ningu nokolemele yemane eneeneno imbi ambolko ola liku, “Olio yamboma nokopokonjipu lipu taponjili yema.” nilimele. 26 Nakolo ⸤weyambomanga ye nomimene enenga yamboma tondolomunduku nokolemele mele na lombili andoli yema⸥ eneeneno aku siku anju yando naa teangi. Enenga ye te imbiola molomba kinie aku yemo ye koropa mele molopili. Ye

Page 151: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 22:27 151 LLUKU 22:33nomimolopawe yemanokomba yemo ye kendemandemomele molopa we yemanga kongono tenjipili.” ⸤nirimu⸥.

27 “Ye nae paa ye olandopamoye? Langi nolemoyemo ye olandopamomolo langi peko topa kalopa pelletekulumiye topa aku kongonoma tenjilimo yemo ye olan-dopamoye? Langi nolemo ye akumu ye nomimu lemo.Aku sipe, nakolo na aku sipe molo. Na ⸤sike enenga yeailimu⸥ nakolo enenga kongono tenjili kendemandemelemolopo ene lipu taponjili yemo molio.” ⸤nirimu.⸥

28 ⸤Yesusini yu lombili andoli engaki rurepondo kelepanimbendo:⸥ “Na mindili sipu molorundu molio meleene na kinie pea tapu topo mindili sipu molorumulumolemolola. 29 Nanga Lapa ye nomi kingimu ombamolopa yamboma nokomba kinie nando ‘Akuna yam-boma nokonjipilila.’ nilimo nimbé mele nane enendo‘Akuna yamboma nokonjengi.’ nilio nimbula. 30 Akunana ye nomi kingi molopo yamboma nokombo kinie enena kinie pea langi polona molopo ga nombo molomolo.Ene ye nomi kingi polomanga molkolie ningímuni, Isireleyambo talape rurepo* nokonge.” ⸤nirimu.⸥**

31 ⸤Nimbelie, Yesusini lombili andoli ye Pitando nim-bendo:⸥ “Saimono, pílie! ⸤Kurumanga nomi⸥ Setenene*Pulu Yemondo mawa tepalie nimbendo: “Ene teko ken-jingínje manda manjipu kondi topo kanambo.” nirimukinie Pulu Yemone “Manda.” nirimu. 32Nakolo Saimono,nane Pulu Yemo kinie ungu nimbu nungemawa tenjipulienimbundu: “Setene yuni nu aku temba kinie Pita yuni nanaamundupe kelepana pilipemolopili.” nindu. Saimono,Setene laye kolte pilku na munduku kelkolie, pe konopualowa teko na kelko tondolo munduku pilku molkolieninimuni, angenalime tondolo mundunji.” nirimu.

33 Nakolo Pitane nimbendo: “Ailimu,* nane nu pe siyekolopo talopa lepo pumbu ningu nikinuye? Manda molo.

Page 152: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 22:34 152 LLUKU 22:38Olto pea “Ka siemili.” níngi liemo papula. Molo olto pea“Topo konjemili.” níngi liemo uluri molo. Pea kolambili.”nirimu.

34 Yesusini Pitando nimbendo: “Pita, nane nundu i sipunimbu sikirumu: Kinié kera gulta ou ko naa topili nunipipili kolkolie wale yepoko nando kolo toko “Yu naeye?Na naa kanolio.” nini.” nirimu.

35 Nimbelie Yesusini yu ye ⸤rurepondo⸥ pali kelepanimbendo: “Nane ene ou ⸤‘Kongono tepangi.’ nimbu⸥lipu mundurundu kinie ‘Kou naa mengo, mele walenaa mengo, kimbu su naa mengo, we pangi.’ nimbulipu mundurundu kinie ene melte molo torumu molomoloye?” nimbe walsipe pilirimu kinie

enene “Mele telu kepe molo naa torumu.” niringi.36 Yuni enendo kelepa nimbendo: “Nakolo kinié na

kinie uluri wendo ombámonga, kou mone nosilimo yemokanu kou monemo lipe ambolopa, mele wale nosilimoyemo kanuwalemo lipe ambolopa, aku siku tekomolangi.Opa teli lou pulse naa nosilimo yemo yunge wale pakolite anju sipe lou pulse te yando lipili. 37 ⸤Nane aku sipunambemuna nikiru, niembo.⸥ Ou yambomane nandoningu Pulu Yemonga bokuna toringi molemo mele kiniéwendo ombá tekemo mele i sipe:“Yu kinie, yambo mongo likuulu pulu kerime teli yamboma kinie,liku tere lelko mako toringi.”*niringi bokuna molemo kanumu.” nirimu.

38 Yuni aku nirimumele pilku sundukulie enene yunduningindu: “Ailimu, ya opa teli lou pulse talo nosilimolokanoi.” niringi kinie

yuni enendo nimbendo: “Ungu manda nimbu,⸤pamolo.⸥” nirimu.

Page 153: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 22:39 153 LLUKU 22:4739 Kanu kinie Yesusi ⸤ulke mundupe kelepa kolea aili

Jerusalleme⸥ ulsukundu pupelie nirimumuni, yu taki takima pangi Unju Ollipi Poniena ola pu pu opu terimu meleakuna purumu. Yu lombili andolime yu lombili akilku peapuringi.

40 Akuna purumu kinie yuni yu lombili andolimendonimbendo: “⸤Kurumanga nomi⸥ Setenene ‘Olio konditomba kinie tepo kenjimulú kene’ ningulie Pulu Yemokinie ungu ningu mawa teko molai.” nirimu.

41 Nimbelie yu yuyu laye kolte anju pupe koporongolangopa, Pulu Yemo kinie ungu nimbe mawa tepalie nim-bendo:* 42 “Tara, namindili noli nomingine no nombómo‘Naa nambo.’ konopu lenu liemo aku siku teani nakolo‘Nane tepolie nanu konopu simbu.’ konopu lekero melenaa teambo. Nuni kanoko peanga kanoni ulumu minditeambo.” nirimu.

43 Aku nirimu kinie angello tene mulu koleanamundupe kelepa Yesusi yu molorumuna omba ‘Yu ton-dolo pupili.’ nimbe terimu mele Yesusini yu kanorumu.44 Kanu kinie yu konopuna umbuni aili tepa tepa, kame-lena mindili tepili molopalie yu Pulu Yemo kinie tondolomundupe ungu nimbe mawa terimuna yunge kanginekúru omba kanu kúrumu meme none tepa mana maniepurumu.

45 Yu Pulu Yemo kinie aku sipe ungu nimbelie olaangilipe yu lombili andoli yemamoloringine yando ombaenene yu kondo kolko molkolie uru peringi kanopalie46 enendo nimbendo: “Ene uru nambemuna pekemeleye?‘⸤Kurumanga nomi Setenene⸥ olio kondi tomba kinie tepokenjimulú kene’ ningulie olamolko Pulu Yemo kinie unguningu mawa teko molai.” nirimu.

47 Yesusini aku nimbe molopili ene moloringine yeaisili oringi. Oringi yemanga te kumbi lepa orumu

Page 154: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 22:48 154 LLUKU 22:54yemo yu ye Judasi, Yesusi lombili andoli rureponga yete. Judasi yu Yesusi molorumuna nondopa omba yukangulurumu. 48 Aku terimu kinie Yesusini yundu nim-bendo: “Judasi, opa tou yemane Manie Omba Mana Ye AuLerimu Yemo ‘kanoko imbi siku ka siengi.’ ningu nuni nakangulkunuye?” nirimu.

49 Kanu kinie Yesusi pea tapu toko angiliringi ye-mane yu ulu temba terimu mele kanokolie enene yunduningindu: “Ailimu, opa teli lou pulsemane i yematamiliye?” niringi kinie 50 enenga ye tene ⸤yunge loupokete napimu lipe ambolopalie⸥* Pulu Yemo popo ton-jiringi ye aili olandopamonga kendemande ye tenga ko-mumu topa laká lerimu kinie komumu omba manie pu-rumu.

51 Aku terimu kanopalie Yesusini yundu nimbendo:“Kinié manda, kelei!” nimbelie torumu yemonga ko-mumu lipe ambolopa tambu sinjirimu.*

52 Yesusi ka singí oringi yema i sipe: Pulu Yemo popotonjiringi ye aili mare kinie, tembele ulkemo nokokomoloringi ami yemanokoringi yemare kinie, Juda yambo-manga tapu ye mare kinie,* enene Yesusi ka singí oringikinie kanopalie enendo nimbendo: “Na ‘yambo topo wanoli yere molemo.’ konopu lelkolie lou pulsema kiniekopema kiniemengo okomeleye? 53Ulke tembele kerepu-luna alieli ene peamolemolo kinie na ambolko liku ka naasilimele kanumu.* Nakolo kinié i ena wendo okomomoPulu Yemone ou ‘Enenga.’ nirimu enamo wendo okomo.Sumbulu tolimunge tondolomo kinie olandopa pelemo.”nirimu.

54 Kanu kinie enene Yesusi ka sikulie Pulu Yemo popotonjiringi ye aili olandopamonga ulkena sukundu mengopuringi. Yesusi mengo puringi kinie Pita lombili akilipetaka lepa purumu.

Page 155: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 22:55 155 LLUKU 22:6355 Yesusi mengo oringi ulke kanumunge ulke angilipe

makaye terimu, suku we lerimuna* tepe kalko pilkumoloringine Pita pupe ene kinie molorumu. 56 Yu akunamolopili ⸤Pulu Yemo popo tonjiringi ye aili olandopa-monga⸥* kendemande ambo te omba tepe nomba paterimuna Pitamolorumu kanopalie yu nemo nemo nimbekanopalie nimbendo: “I yemo Yesusi pea moloringilikanorundu.” nirimu.

57Nakolo Pitane kolo topalie nimbendo: “Ambomo, akunikinu yemo na naa kanolio.” nirimu.

58 Laye pe mele ye te Pita kanopalie yundu nimbendo:“Nu Yesusinge talape ye te lepamo.” nirimu kinie

Pitane yundu nimbendo: “Yemo, na akumu molo.”nirimu.

59 Pe ena mongo telu mele omba purumu kinie yambote ⸤Pita yu ungu laye lupemele nirimumele pilkulie⸥ yunitondolo mundupelie nimbendo: “Kolea Gallilli disirikiyambomane ungu nilimele mele yu aku sipe ungu nikimupilkiru. ⸤Yesusi kinie yu lombili andoli yema kinie koleaGallilli disiriki yemala,⸥ yu kepe Gallilli ye te, aku kene‘Yu paa sike Yesusi lombili andoli ye te.’ konopu lekero.”nirimu.

60Akunirimukinie Pitane yundunimbendo: “Yemo, nunikinu mele na paa naa pilkiru.” nirimu. Aku sipe nimbemolopili kera gulta ko torumu.

61 Kanu kinie Yesusini topele topa Pita kanorumu kinieYesusini yundu “Kera gulta ou ko naa topili nuni waleyepoko kolo tokolie “Yu naa kanolio.” nini.” nirimu ungukanumu Pita kelepa pilirimu.* 62 Pilipelie ⸤‘Ama, paa tepokenjindu lepamo. ‘Paa naa tembo.’ konopu lerindu melesike tendu.’ nimbe pilipelie⸥ pena pupe kola paa aili tepaterimu.

63 Kanu kinie Yesusi akuna nokoko moloringi ele ye-mane yu ungu taka tonjiku, yu laruwe toko, teringi.

Page 156: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 22:64 156 LLUKU 23:264Yunge kumbikeremomúlu tene pipi sinjikulie ki lumunitoko ⸤“Nu ‘Pulu Yemonga yere molio.’ konopu leno kene⸥naene nu tokomonje ningu si.” niringi. 65 Ungu takatonjingindu enene yu aku mele ulu aisili teko ungu aisiliningu yu aku siku teko kenjiringi.

66 Kolea tangorumu kinie Pulu Yemo popo tonjiringiye ailime kinie, Pulu Yemonga ungu manemanga pu-luma pilku mane siringi yema kinie, kanu Juda yambo-manga tapu ye kanjolloma pali ‘Yesusinge kote piliemili.’niringi.* ⸤Enenga ele yemane⸥ yu ene liku maku tokomoloringine mengo puringi kinie enene yundu ningindu:67 “Pulu Yemone olio “Nokopa konjimbe ye te lipumundumbu.” ou nimbe mako torumu ye nomi Kirasimusike nu molo moloye? Ningu si.” niringi.

Yuni enendo nimbendo: “ “Na akumu molio.” nilkenjeenenenaapilku “Kolo tokono.” nilimelka. 68Nane enendoungu te walsipu pilkenje yando ungu te naa la nilimelka.69 Nakolo Manie Omba Mana Ye Au Lerimu Yemo kiniékepe pe pe kepe tondolo pali pelemo Pulu Yemo ⸤kiniemelema nokombando⸥ yunge ki umbukundu molomba.”nirimu.

70 Enene pali yundu ningindu: “Nu “Pulu YemongaMalo molio.” ningu nikinuye?” niringi kinie

yuni nimbendo: “Akumu na.” nirimu.71 Enene ningindu: “Yuni mongo lirimu mele nimbe

simbe yambo te pea nambemuna koromoloye? Yuni yuyunimbe kenjikimu pilkimulu.” niringi.

231 Aku ningulie Juda yambomanga ye ailime pali ene

ola angilku Yesusi liku mengo puku ⸤Romo gapomano yenomi⸥ Paillate molorumuna mengo puku kote tenjiringi.2Yu kote tenjikulie Paillatendo ningindu: “I yemone nim-bendo: “Romo gapomanomone olio Juda yamboma naa

Page 157: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 23:3 157 LLUKU 23:8nokopili.” nimbe, “Romo Gapomano Ye Paa Aili KumbineSisamo kou takisi naa tangi.” nimbe,* “Yu yuyu “PuluYemone olio nokopa konjimbe ye te lipu mundumbu.”nimbe mako torumu ye Kirasimu, ye nomi kingimu mo-lio.” nimbe molemomo olio pilipu kanolemolo.” niringi.

3 Ene aku siku niringi kinie pilipelie Paillatene⸤Yesusinge kotemo⸥ yu walsipe pilipelie nimbendo:“Nu Juda yambomanga ye nomi kingimu molo moloye?”nirimu.

Yesusini pundu topa nimbendo: “Sike nikinu. Akumuna.” nirimu.

4 Yuni aku nirimu kinie pilipelie Paillatene Pulu Yemopopo tonjiringi ye ailime kinie, we yamboma akuna likumaku toringime kinie, enendo nimbendo: “I yemo ulu tenaa tepa kenjimu.” nirimu.

5 Nakolo enene karaye teko tondolo mundukuningindu: “Yuni ungu mane sipelie “We yamboma uluteko kenjiku, mongo liku teangi.” nimbe mane sirimu.Yuni ou pulu pulu kolea Gallilli disiriki ungu akumumanesipe, pe yandopa kolea Judia disiriki koleama pali silipeandopalie, pe kamu ya kolea aili Jerusalleme omba unguakumu mane sipe molemo.” niringi.

6 “Kolea Gallilli” niringi kinie pilipelie Paillateneenendo walsipe pilipelie nimbendo: “I yemo yu Gallilliye teye?” nirimu kinie 7 enene “E.” niringi pilipelieyuni nimbendo: “⸤Ye nomi kingi⸥ Erote, Gallilli disirikinokoli yemo, Yesusinge kotemo yuni pilipili yu mole-mona mengo pai.” nirimu. Aku walemonga kanu ⸤yenomi kingi⸥ Erote yu Jerusalleme omba molorumunapilipelie, “Yumolemonamengo pai.” nirimu. ⸤Paillate yuJerusalleme lerimu kolea Judia disiriki nokorumu yemo.⸥

8 Erote ⸤molorumuna mengo puringi kinie⸥ yu Yesusikanopalie konopu sirimu. Yu Yesusini ulu terimu mele

Page 158: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 23:9 158 LLUKU 23:15

ungu aisili pilipelie, ‘Kanu yemo kanamboa!’ nimbemolopa, ‘Yuni ulu tondolo te tepili kanamboa!’ konopulepa molorumuna* yu orumu kinie kanopa konopu sir-imu.

9 Akumunge Erote Yesusi ungu aisili walsipe pilirimunakolo Yesusini ungu te pundu topa naa nimbe we molo-rumu. 10 Pulu Yemo popo tonjiringi ye ailime kinie, PuluYemonga ungu manemanga puluma pilku mane siringiyema kinie,* akuna angilkulie enene Erotendo ningindu:“Yesusini i sipe ungu nimbe kenjipe, i sipe ulu aisilitepa kenjipe molemo.” ningu tondolo munduku niringi.11 Kanu kinie Erote kinie yunge ami yema kinie enene‘Yesusi yu ye nomimolo, yu we yere.’ ningu ye nomimenepakolemele mulu wambale peanga te liku pakonjiku, yuungu taka tonjiku tae teringi. Kanu kinie Paillate moloru-muna Erotene Yesusi lipe yando mundurumu.

12 Paillatene Erote molorumuna Yesusi ou naa lipemundupili Paillate kinie Erote elte opa tou moloringili.Nakolo Yesusi aku teringili walemonga pe elte angenun-gulu mele moloringili.

13 Yesusi Paillate molorumuna yando mengo oringikinie Paillatene PuluYemopopo tonjiringi ye ailime kinie,Juda yambomanga tapu yema kinie, we yamboma kinie,enendo “Wai.” nimbelie nimbendo: 14 “Enene “I yemoneyambomando ‘Romo gapomanomo olio naa nokopili.’nimbe ‘Ene mongo liku teangi.’ nimbe molemo.” ningu*na moliona mengo ongi. Kanu kinie ene kanoko molanginane kote pilipulie enene ‘Yu tepa kenjirimu.’ níngimele na ulu te naa pilkiru. 15 ⸤Gallilli disiriki ye nomikingi⸥ Erote, yu pea i yemo ulu te tepa kenjirimu tenaa la pilipelie yu altopa yando mundumu. Pilkimiliye?Yu ulu te tepa naa kenjimu. Yu we nambemuna topo

Page 159: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 23:16 159 LLUKU 23:24konjimulúye? 16 Ulu te tepa naa kenjimumunge nane yuwe kopene topolie “Kelko pui.” niembo.” nirimu.

17-19 (Kolea aili Jerusalleme sukundu ye te, yungeimbi Barapasi, ⸤yu kinie ye mare kinie⸥ ‘Romo gapo-manomone olio Juda yamboma naa nokopili.’ ningu ouRomo gapomanomo kinie opa tekolie yambo mare tokokonjiringimunge yu ka siringi. ⸤Romo gapomano kaulkena kanu ye Barapasi we pepili Juda ye ailimene Yesusikote tenjiringi⸥. Juda yambomane ponie tenga tengakolea aili Jerusalleme ongo akuna suku Pulu Yemoneenenga anda kolepalimeNaa TopaWeOmbaPurumumelepiliringi walemo* wendo orumu kinie Romo gapomanoye ailimuni ka ye te ka ulkena wendo lipe mundupe“Pui.” nirimu.)** ⸤Aku sipe terimu mele piliringimungePaillatene “Yesusindu “Pui.” niembo.” nirimu kiniepilkulie⸥ enene pali yundu tondolomundukulie ningindu:“I yemomolo. Yu ⸤kolopili⸥ mengo pukulie, Barapasi, ⸤kaulkena⸥ wendo liku si.” niringi.

20 Paillatene ‘Yesusi we pupili.’ nimbelie enendo ungute pea nirimu 21 nakolo enene yundu wale aisili tondolomunduku ningindu: “Yu kolopili unju perana uku tokopanji!” ningu moloringi.

22 Aku niringi kinie yuni enendo altopa wale yepokosipe walsipelie nimbendo: “Aku nambemunaye? Yumongo nambolka mongore limuye? Yu ulu te tepa naakenjimu. Yu we nambemuna topo konjimulúye? Nane yuwe kopene topolie “Kelko pui.” niembo.” nirimu.

23 Nakolo enene karaye teko ungu tondolo mundukulieningindu: “Yu kolopili unju perana uku toko panji!”niringi kinie enene tondolo munduku niringi melepilipelie Paillatene ene niringi mele temba terimu.

24 Kanu kinie Paillatene kote pilipelie enene yu kinie“Paa tei.” ningu karaye teko mawa teringi mele ‘Aku

Page 160: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 23:25 160 LLUKU 23:31

sipe tepili.’ nirimu kinie 25 ⸤ye Barapasi,⸥ ‘Romo gapo-manomone olio Juda yamboma naa nokopili.’ nimbe ouRomo gapomanomo kinie opa tepalie yambo mare topakonjirimumunge ka ulkena perimu kanu yemo, wendolipe ene sipelie nirimumuni, pe enene ‘Yesusi kolopili.’niringi mele pilipelie “Yu toko konjengi.” nimbe amiyema sirimu.

26 ⸤Romo ami yemane⸥ Yesusi mengo pungí pukulieniringimuni, kolea Sairini* ye te, yunge imbi Saimono, yuJerusalleme pumbe orumu kinie kanoko yu ambolko likukamele siku Yesusi kolomba unju peramo liku pendekonaola nosinjikulie “Imu menjiku yu lombili aki liku pui.”niringi.

27 Yambo aisili yu lombili puringi. Ambo mare yutongemonga kola teliku puringi. 28 Kanu kinie Yesusinitopele topa kanu ambomando nimbendo: “Jerusallemeamboma, ene na kolombomonga pilkulie kola naa teangi.Ene eneno kinie enenga ambolangoma kinie ulu pewendoombámonga pilkulie kola teangi.* 29 Aku sipu nikirumu,nambemuna nikiruye? Niembo: Walse ene Jerusallemeyamboma mongo simbe walemo wendo ombá kinie enekinie enenga ambolangoma kinie mindili nonge kinieyambomane ningindu: “Ambo ambolango te naa mengo,ambolango ame naa siku, wayongonomolemele amboma,enenga ambolango te mindili nomba ene naa kanonge-monga ene malo.” ningí.* 30 Pe‘yamboma kelko mulu aili polemomando“Ma ange topa olio topili.” ningu,ma pangimendo“Ma ange topa olio aki topili.” ningí.’ ”*nirimu.⸥ 31 ⸤Nimbelie pe kamu ungu iku te topa enendonimbendo:⸥ “Unju konde angilimomo peko tokomele. Pe

Page 161: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 23:32 161 LLUKU 23:38

unju kololimu nambe tengeye?* Akumunge ⸤enene eneaku siku umbuni singí, mindili nonge⸥.” nirimu.

32 Ye talo pea ‘Yesusi kinie kolangi.’ ningu unjuna olauku toko panjingindu mengo puringi. Aku yetolo mongoliringili yetolo.

33 Kolea ‘Penge Ombele’ niline oringi kinie yu kiniemongo liringili yetolo kinie unju pera yepokonga ola ukutoko panjiringi. Mongo liringili yetolonga te Yesusi yungeki umbukundu uku toko, te Yesusi yunge ki tarokondo ukutoko panjiringi. 34 Aku teringi kinie Yesusini nimbendo:“Tara, na kinie tekemele mele tekemele yambomanenaa pilkimili kene nuni tekemelemonga mongo naa sikusiye koloi.” nirimu. ⸤Aku tekolie, ou unjuna ola ukutoko naa panjikulie⸥ yunge mulu wambale ⸤kulunjikunosiringime⸥ ‘Moke teamili.’ ningu ene yu mele melelingí mele pilingindu kou kate teko pe mulu wambalemaliringi.

35 We yamboma enene yu teringi mele kanoko weangiliringi nakolo enenga ye ailimene yundu ungu takatonjiku ningindu: “Yu yambo wema ‘Naa kolko kondepangi.’ nimbe lipe taponjirimu mele kinié yuni ‘Naakolopo unju perana wendo pambo.’ nimbe yu yuyulipe taponjipe unju perana wendo opili. Yu sike PuluYemone mako topa olio ‘Nokopa konjipili.’ nimbe lipemundurumu ye nomi Kirasimu ombamolomu liemo kiniéyu yuyu aku sipe lipe taponjipili.” niringi.

36 Ami yema pea yu ungu taka tonjiku molkolie nowaene kombili teli te ‘Nopili siemili.’ ningulie 37 yunduningindu: “Nu Juda yambomanga ye nomi kingi molonuliemo ‘Naa kolambo.’ ningu nu nunu liku taponji.”niringi. 38 ‘Yu mongo lirimu mele yamboma kanangi.’ninguI YEMO JUDA YAMBOMANGA YE NOMI KINGIMU

Page 162: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 23:39 162 LLUKU 23:44-45

ningu imbi toko unjuna ola monjiringi.39 Mongo liringili yetolo unju perana ola uku toko

panjiringi yetolonga tene Yesusindu ungu taka tonjipelienimbendo: “Nuni “Pulu Yemone mako topa olio ‘Nokopakonjipili.’ nimbe lipe mundurumu ye nomi Kirasimu⸤molio.” nilino mele sike molo moloye? Sike aku siku⸥moleno liemo nu kinie olto kinie pea ‘Naa kolamili.’ ninguliku taponjiku unju perana wendo li.” nirimu.

40 Nakolo mongo liringili yetolonga tene yuni nirimumele pilipelie yu iri topalie nimbendo: “Nu kinie yu kiniemongo telu siku mele síngimunge Pulu Yemo pipili naakolkonoye? 41 Nu kinie olto tepo kenjirimbulumungemongo papu síngi. Nakolo i yemo yu mongo te naalirimu.” nirimu.

42 Aku nimbelie yuni ⸤Yesusindu⸥ nimbendo: “Yesusi,nu ye nomi kingimu molko melema nokokolie ninimuni,na konopu liku mundu.” nirimu kinie

43 Yesusini pundu topa yundu nimbendo: “Nane nundupaa sike nimbu sikirumu: Kinié nu na kinie pea YambomaMolko Konjilimele Kolea Peangana* pupu molombololemo.” nirimu.

44-45 Yesusi unju perana ola we pepili ai tangoli enatuwellepo killoko terimu kinie kolea pali sumbulu topaliepe ipupini ena tere killoko kinie ena kelepa topa koleatangorumu. ⸤Ulu aili te walsikale wendo orumula. PuluYemo popo toko kaloringi⸥ ulke tembele ⸤Jerusallemesuku angilirimu akuna sukundu Pulu Yemo molorumu⸥suluminia paa kake telimunge kerepuluna ⸤‘Yambomasukundu naa pangi.’ ningu ou alieli⸥ mulu wambaleaili tene pipi siku panjiringi angilirimu. Kanu muluwambalemo ai suku singine olá torumu.*

Page 163: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 23:46 163 LLUKU 23:5446Yesusini ungu te tondolomundupe nimbendo: “Tara,

nanga minimu ‘Nu molenona opili.’ nimbu nu sikiru.”nirimu. Aku nimbelie yu kolorumu.

47 ⸤Romo⸥ ami yewane anderete nokorumuye te Yesusitoringi ami yema nokopa molorumu kanu yemone Yesusiungu te nimbe kolorumu mele pilipe kanopalie yuni PuluYemo kapi nimbelie nimbendo: “I yemo yu paa sike yekonopu sumbi nili te lepamo.” nirimu.

48 Kanu kinie ‘Yu unju perana uku toko panjingíkanomolo.’ ningu ou liku maku toringi yamboma yuterimu mele kanoko bulu balu ningu ungu aisili konopuliku munduku kondo kololiku ulkendo puringi. 49 Yukinie ou tapu toko andoringi yema kinie, kolea Gallillidisiriki munduku kelko yu lombili andoko ⸤Jerusalleme⸥pea oringi amboma kinie* enene ⸤yu toringi kolorumumele⸥ sulu teko kanoko angiliringi.

50-51 Yesusi kolorumu kinie ye te, yunge imbi Josepo,yu Juda yambomanga kanjollo ye aili te molopa, ulupeangamamanjipe tepamolorumu. Yu konopu sumbi niliye te, kolea Judia disiriki Arimatia taono yemo. Yu ‘PuluYemo ye nomi kingimu molopa olio nokomba walemo*wendo opili.’ nimbe nokopa molorumu yemo. Yu Judayambomanga kanjollomo sikemolorumu, nakolo kanjolloyemane ⸤ou ene eneno kote pilkulie⸥ “Yesusi kolopili.”niringi kinie** yuni “E.” naa nimbewemolorumu. 52Kanuyemone ⸤Romo gapomano ye nomi⸥ Paillatemolorumunapupelie “Yesusinge onomo na si.” nimbe mawa terimu.

53 Paillatene “Kapola.” nirimu kinie Josepo pupeonomo manie lipe, mulu konde tene lipe kulupi topalie,kou kande tenga memba pupe suku nosirimu. Aku koukandena yambo ono te ou naa nosiringi, yu mindi pulupulu nosirimu. 54 Yesusi ono terimu walemo yu kiniémele, opali mele ⸤Juda yambomanga koro moloringi⸥

Page 164: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 23:55 164 LLUKU 24:6wale Sambatemo* nondopa wendo ombá terimu. Sam-bate walemo wendo ombá kinie koro molongendo kiniémele melema liku undu undu siringi walemo wendoorumu, aku walemonga Yesusi ono teringi.

55 Ou Yesusi kinie kolea Gallilli disiriki munduku kelkoyu pea ⸤Jerusalleme⸥ oringi amboma Josepone Yesusi onoterimu kou kandemo kanoko akuna suku onomonosirimumele nemo nemo ningu kanokolie niringimuni, 56 pekanoko pora sikulie yando ongo, ‘Yunge onona kopongowelema kinie mele lupe mune tolime kinie kanjinjemili.’ningu teko mimi teringi. Nakolo Sambate walemo wendoorumu kinie Pulu Yemonga ungu manemone‘Sambate wale kinie koro molangi.’*nirimu mele pilku likulie mele teko mimi teringi melemasumbi siku ono koleana naa mengo pukulie we nosikukoro moloringi.

241 ⸤Juda yambomanga koro moloringi⸥ wale Sambat-

emo* pora nimbe, enenga pulu pulu kongono walemowendo ombando kolea tangomba muni lerimu kinie am-boma kopongomune toli ou teko nosiringime liku mengopuku, ⸤Yesusinge⸥ onomo nosiringi kou kandena mengopuringi.

2 Akuna pukulie kou kande kerepulumu pipi siringikoumu perele marele pupe wilkindu lerimu kanokolie,3 suku puringi kinie akuna Ye Aili Yesusinge onomo oulerimuna naa lerimu kanoringi. 4 Kanu kinie ‘Onomonambe temunje?’ ningu konopu liku munduku moloringikinie ye talo kariapá tepalie pa telemo mele teli walepakoli pakoringili yetolo ene moloringine angiliringili.

5 Kanokolie amboma mini wale munduku tamaluperingi kinie yetolone enendo ningilindu: “Konde mole-momo, ya ono koleana nambemuna korokomeleye? 6 Yu

Page 165: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 24:7 165 LLUKU 24:14ya naa lemo. Lomboropa ola molopa wendo pumu.”⸤niringili.⸥ “Yu ⸤ene kinie⸥ kolea Gallilli molopa enendonirimu mele pilieyo. Yuni nimbendo: 7 “⸤Juda yambo-manga ye ailimene⸥ Manie Omba Mana Ye Au LerimuYemo liku talape lupe yambo ulu pulu keri telime yu likusingí, enene yu unju perana kolopili uku toko panjingíkinie kolopalie wale yepoko sipemonga lomboropa olamolomba.” nirimu kanumu.” niringili.*

8 Kanu kinie Yesusini ou aku nirimu mele ambomanealtoko piliringi.

9 Kou kandemo munduku kelko, kelko yando on-golie niringimuni, lombili andoli rureponga yepoko kinieakuma pea moloringi yamboma kinie enendo pilkukanoringi mele temane toko siringi. 10 Kolea MakatallaamboMaria keme, ambo Joana keme, Jemisi anumuMariakeme, ene pea puringi amboma keme, kanu ambomaneYesusini ou “Nanga kongonomo tenjipai.” nimbe lipemundurumu ye rureponga yepoko* aku temanemo tokosiringi.

11 Nakolo ambomane niringi ungumu pilkulie ‘Ene kolotokomele.’ ningu piliringi.

12 Aku ningu piliringi nakolo Pita ola angilipe ononosiringi kou kandena lkisipe pupelie, wake tepa kanopaYesusinge onomo kulupi toringi múluma yuyu akuna welerimu kanopalie konopu aisili lipe mundupe ‘I nambolkauluri temunje?’ nimbe pilipe yando orumu.

13 Yesusi lomboropa ola molorumu aku walemonga⸤yu lombili andoringimenga⸥ yambo talo* kolea kangaEmeasi pungilí puringili. Aku kolea kangamo kinie koleaaili Jerusalleme kinie aulkemo laye sulu mele, illepenekillomita mele. 14 Eltene Yesusi kolorumumundu anjuyando ungu mele teliku puringili.

Page 166: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 24:15 166 LLUKU 24:2115 Aulkena aku ulumando ungu mele teliku pangili

Yesusi yuyu elte puringiline omba elte kinie tapu topapurumu, 16nakolo Yesusi yu ‘We ye lupere okomo konopuleangili.’ nimbelie terimu, eltene yu naa kanoko imbisiringili.

17 Yuni elte walsipelie nimbendo: “Elte nambolka-mondo ungu mele teliku pukumbiliye?” nirimu.

Elte Yesusi toringi kolorumumunge nono ningu weangiliringili. 18 Tenga imbi Killopasi,* akumuni yunduwalsipelie nimbendo: “Jerusalleme sukundu talko uluwendo orumuma nu naa kanorunuye? Yambo aisili akunaongo maku tokolie kanoringi nakolo nu pea naa molkokanoringi. Tenga lupe molkolie okono lepamo.” nirimu.

19 Orumu yemone “Nambolka ulumaye?” nirimu.Eltene ningilindu: “Kolea Nasarete ye Yesusinge ulu

kanuma.” niringili. “Yesusi yu Pulu Yemone ungu umbutonjilime pilipe yando nimbe sili ye te* molopalie PuluYemo kinie olio mana yamboma kinie kanopo molamiliungu tondoloma nimbe ulu tondoloma terimu. 20 Kanukinie olionga ningu Pulu Yemo popo tonjili ye ailimekinie* olio nokolemele ye ailime kinie ‘Yu kote pilku“Kolopili.” ningu tangi.’ ningu ⸤Romo gapomano yema⸥anju siringi enene ‘Yu kolopili.’ ningu unju peranauku toko panjiringi. 21 Nakolo olio pilirimulu, ‘Yu PuluYemone lipemundurumu, ⸤Romo gapomano yambomaneolio⸥ Isirele yamboma ⸤tondolo munduku nokolemele-monga⸥ mindili nombo umbuni tepili molemolomongaolio lipe taponjipe ⸤enenga kíne⸥ wendo lipe ‘Molko kon-jengi.’ nimbe ⸤kolo wangopa⸥ olionga ye nomi kingimumolopa olio nokopa konjimbe.’ nimbu pilipu konopu sipumolorumulu nakolo yu toringi. Akumunge ungu te peai sipe: Talko toringi, kinié wale yepoko sipe mele ombapukumu.

Page 167: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 24:22-23 167 LLUKU 24:2822-23 “Pe kinié ulu te lupe wendo omula. Yu lombili

andorumulumanga ambo pokore kinié ongo níngi melepilipulie mini wale mundúmulu. Kinié paa ipulueli oukanu amboma yu ono teringi kou kandena puku kanonginakolo yunge onomo naa lemu. Ene ongo oliondoningindu: “Mulu koleana angello talo kanomulu, eltene“Yu we molemo.” níngili.” níngi. 24 Kanu kinie olio peamolomulu ye talo ono kou kandena pukululie ambomaneníngi mele kanongili, nakolo yu naa kanongili.” niringili.

25Aku niringili kinie elte lombili akilipe orumu yemoneeltendo nimbendo: “Elte aroma topambele. Elte konopunaa pelemomonga ou Pulu Yemone ungu umbu ton-jiringime pilku yamboma ningu siringi yemane yunduniringi bokuna molemo mele mongone kanoko komunipilkululie konopuna likumengo andolembelkanje ⸤Yesusikinie talko teringi mele kinie yuni terimu tekemo melekinie⸥ kamu kamu pilimbelka lemo. 26 Pulu Yemoneungu umbu tonjirimuma pilku yamboma ningu siringiyemane Pulu Yemone “Ene nokopa konjimbe ye te lipumundumbu.” ou nimbe mako torumu ye nomi Kirasimumanie ombalie, ya ye nikimbilimu talko mindili norumumele mindili nomba mulu koleana ye nomi aili pupemolomba mele ou ningu naa siringiye? Ningu siringikanumu. Pe kinié ou ningu siringi mele yu aku temu.”nirimu.

27 Aku nimbelieMosisini Yesusi yu yuyu tembamele oubokumarenga topa nirimumele pulumonjipe nimbe sipe,yandopa yandopa Pulu Yemone ungu umbu tonjirimumapilku yamboma ningu siringi yemane yu temba meleou boku marenga toko niringi mele nimbe sipe, akuPulu Yemonga bokumuni nilimo mele pali* nimbe silipeyambotolo kinie aulkena purumu.

28 Yambotolo puringili koleamo nondoko wendo oringi

Page 168: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 24:29 168 LLUKU 24:38kinie Yesusi we sumbi sipe tenga lupe pumbe terimu.29 Nakolo eltene karaye tekolie ningilindu: “Molo. Enapupe ipu nondopa lemba kene pea peamili.” niringilineyu elte kinie pupe molorumu.

30 Kanu kinie elte pea kere nongo moloringi kinieyuni pillawa kaloli te lipe Pulu Yemo “Ange.” nimbe,ambolopa pike lepa elte sirimu. 31 Aku terimu kinie elteyu kanokolo eltenga Aili Yesusi ningu kanoringili kinietepanema lirimu altokonaa kanoringili. 32Kanukinie elteeltelte anju yando kerepali ningulu ningilindu: “Aulkenaolto kinie omba ungu nimbe Pulu Yemonga bokumuninilimo mele ungu pulumu nimbe silipe omu kinie oltokamele kongulu topili ombulu kanumu. Aili Yesusi kinieombulumunge aku temu lepamo.” niringili.

33 Kanu kinie elte ola angilku kelko sumbi sikuJerusalleme yando ongolo, lombili andoli ye rurepongayepoko kinie ene peamaku tokomoloringi yambo lupemakinie moloringine puringili.

34 Suku puringili kinie enene eltendo ningindu: “Ail-imu* paa sike lomboropa ola molomu lemo. Yu yuyuSaimono molomuna pupe mona angilimu.” niringi.

35 Kanu kinie yambotolone aulkena puringili kinie yete omba nirimu mele kepe kanu yemone pillawa kaloli teambolopa pike lerimu kinie kanokolo ‘Yu Yesusi.’ ningukanoringili mele kepe enendo temane toko siringili.

36 ⸤Yesusi lombili andoli⸥ yambomane ⸤Yesusi yu lom-boropa ola molorumu kanoringimundu⸥ ungu mele tekomolangi Yesusi yu omba ene moloringine sumbi sipeangilipelie “Ene konopu pe nipili molai.” nirimu.

37 Ene ‘Yambo kololi tenga minimu kanokomolo.’konopu lelkolie pungu pungu ningu pipili koloringi.38 Yuni enendo nimbendo: “Mini wale munduku konoputalo panjiku nambemuna molemeleye?” ⸤nirimu.⸥

Page 169: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 24:39 169 LLUKU 24:4739 “Nanga kitolo kinie kimbuma kanoko ‘Imu na nanu.’ningu kanayo. Ambolko pilieme. Nanga kangi kinieombele kinie angilkimu mele minimenga aku sipeangilimoye? ⸤Aku sipe naa angilimo kanumu.⸥” nirimu.

40 Aku nimbelie yunge kimbu ki pirimu toringime enelipe ora sirimu.

41 Kanu kinie ene yu kanokolie pondeanga konopusiku paa konopu liku munduringi nakolo ‘Sikenje molonambolkare kanokomolonje?’ ningu konopu talo panjikuwemoloringine yuni enemawa tepalie nimbendo: “Langinombó te ya lemoye? Siei.” nirimu. 42 Enene yu omakaloli te liku siringi, 43akumu lipe ene kanokomolangi no-rumu. ⸤‘Minimunaamolopo yambomomolkoro kanangi.’nimbe aku terimu.⸥

44 Yuni enendo nimbendo: “Na ou naa kolopo ene kiniemolopolie ene ulu wendo ombá mele nimbu sirindu kanuulumu i wendo okomo. “Mosisi kinie Pulu Yemone unguumbu tonjirimuma pilku yamboma ningu siringi yemakinie enene nando ningu boku marenga toringi ulumakinie, Pulu Yemonga konana niringi bokuna molemokonanamane nando nilimo uluma kinie,* kanu uluma sikewendo ombá.” nirindu kanumu.” nirimu.

45-46 Aku nimbelie ‘Pulu Yemonga bokumuni nilimomele pilku konjengi.’ nimbe yuni ungupulumuenenimbesipelie nimbendo:

“Bokuna toringi molemo mele i sipe: ‘Pulu Yemone“Ene nokopa konjimbe ye te lipu mundumbu.” ounimbe mako torumu ye nomi Kirasimu mindili nombakolopalie wale yepoko sipemonga ono koleana lomboropaola molomba. 47 Aku temba kinie kanu ye Kirasimuyunge talape yambomane yunge tondolomone yambomaulu pulu keri tengema pilku keri pilku konopu alowatenge mele kinie, ulu pulu keri tengema Pulu Yemone

Page 170: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

LLUKU 24:48 170 LLUKU 24:53siye kolopa altopa naa pilipe mongo naa simbe melekinie,* ningu singíndu Isirele yambomanga kolea ailiJerusalleme pulu monjiku ningu siku koleamanga palipukulie ningu siliku andonge.’, 48 aku mele nando ouningu boku toringi.*

“Pe kinié nane terindu uluma kinie na kinie teringiuluma kinie kanoringi teringi kanokomelemonga yam-boma manda ningu singí. 49 Nakolo we naa teangi.Pulu Yemone “Simbu.” nimbe nimbe panjirimu Minimunane olando pupulie lipu mundumbu kene aku Mini Ton-dolomo yu mulu koleana manie omba ‘Ene tondolo pupilimolangi.’ nimbe ene kinie molomba kene ou tenga lupenaa puku Jerusalleme suku we nokoko molai.” nirimu.

50 Yesusi yu lombili andoringi yamboma kolea kangaBetani lerimuna nondopanamemba pupelie nirimumuni,‘Pulu Yemone ene sewe anjipili.’ nimbe yunge kitolo olamundupe, “PuluYemone ene nokopa konjipe ‘Ene konopuenge nipili molangi.’ nipili.” nirimu. 51 Enendo aku sipenimbe molopili ⸤Pulu Yemone⸥ yu mulu koleana olandolirimu kinie ene mundupe kelepa mulu koleana olandopurumu.*

52 Kanu kinie enene ⸤Yesusi⸥ yu kapi ningu imbi am-bolko ola linjikulie kamele paa akoliku, Jerusallemendokelko yando oringi. 53 Akuna pukulie ⸤Pulu Yemo popotoko kaloringi⸥ ulke tembelena taki taki molko, PuluYemone terimumunge “Ange.” ningu yu kapi ninguyunge imbi ambolko ola linjiringi.

⸤Yesusinge temane peanga ekendo topo pora sikiru.⸥*

Page 171: LLUKU TemanePeangamoLLUKUniTorumu Bokumu · 2020-01-12 · molomonga wendo lipe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yamboma nokopa konjilimo yambo talapena sukundu pupu molomolo ulu

171PULU YEMONGA UNGU KONDEMO

The New Testament in the No Penge Dialect of the Umbu-UnguLanguage of Papua New Guinea

Nupela Testamen long tokples Umbu-Ungu No Penge long Niuginicopyright © 1995 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Umbu-Ungu No Penge (Umbu-Ungu)Dialect: No PengeTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2012-01-20PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 30 Dec2019d72fc3f0-db59-5dba-99c3-8bd2a84ed896