lo tm 2009 a section - western cape...lewensoriËntering gta 2009 onderwysersgids afdeling a 6...

LEWENSORIËNTERING GTA 2009

ONDERWYSERSGIDS AFDELING A

1

LEWENSORIËNTERING

(LO)

GEMEENSKAPLIKE TAAK VIR ASSESSERING

Gestandariseerde Assesseringstaak

Graad 9

2009

LIFE O RIENTATION

SUMMARY SHEET

ONDERWYSERSGIDS

AFDELING A

� Tyd: 5 ure

� Punte: 120/2= 60

� Aantal bladsye: 29

LEW

EN

SO

RIË

NT

ER

ING

G

TA

2009

ON

DE

RW

YS

ER

SG

IDS

A

FD

EL

ING

A

2

OP

SO

MM

ING

ST

AB

EL

E

K, M

Y G

ES

ON

DH

EID

, MY

OM

GE

WIN

G E

N M

Y L

OO

PB

AA

N

Taak 1

LO

A

ktiwiteit

Assesserin

gsin

strum

ent

Hu

lpm

idd

ele P

un

t T

yd

Fisiese ontw

ikkeling en bew

eging

4 A

ssesseringstandaard 2, 3

, 4

Aktiw

iteit 1.1

Kies E

EN

van die 4

aktiwite

ite

Rubriek

Matjies / gras of en

ige

skoon en gelyke oppervlak/

klaskamer / m

usiek / CD

-speler / D

VD

-speler

15 90 m

inute

Voorbereiding

vir die sokker w

êreldbeker 4

Assesseringstandaard

4

Aktiw

iteit 1.2

Mem

orandum

Geen bronne benod

ig nie.

10 20 m

inute

Taak 2

Oriëntering vir d

ie

werksw

êreld 5


1

Aktiw

iteit 2

Mem

orandum

Geen bronne benod

ig nie.

15 30 m

inute

Taak 3

Selfbew

usdieid

3


1, 2, 6

Aktiw

iteit 3.1

Mem

orandum

Geen bronne benod

ig nie.

10 15 m

inute

Neem

verantw

oordelikheid

vir jou eie aksies

3 A


, 4, 6

Aktiw

iteit 3.2

M

emorandum

G

een bronne benodig

nie. 10

15 minute

Beslu

itneming

3


5, 6

Aktiw

iteit 3.3

Mem

orandum

Geen bronne benod

ig nie.

10 15 m

inute

Taak 4

Kieser-opvoeding

2 A


Aktiw

iteit 4.1

Mem

orandum

Geen bronne benod

ig nie.

10 20 m

inute

Regte, dem

okrasie en ek

2 A


, 3

Aktiw

iteit 4.2

Mem

orandum

Geen bronne benod

ig nie.

10 15 m

inute

Menseregte

2 A


, 3

Aktiw

iteit 4.3

Mem

orandum

Inligtingsbladsy

10 10 m

inute

Taak 5

Gesondheidsdienste

en –verskaffers en om

gesond te leef

1 A

ssesseringstandaard 4

Aktiw

iteit 5.1

Mem

orandum

Webw

erf / skoolbib

lioteek / plaaslike b

iblioteek /

kliniek / hospitaa

l

14 50 m

inute

Dw

elmm

isbruik 1


3, 4

Aktiw

iteit 5.2

Mem

orandum

Dagklin

iek / dwe

lmm

isbruik rehabilitasie se

ntrums /

skoolklinieke

6 20 m

inute

T

otaal:

120÷2=60

5 ure



3

NOTA AAN ONDERWYSERS EN LEERDERS

TEMA: EK, MY GESONDHEID, MY OMGEWING EN MY BEROEP

AGTERGROND Hierdie GTA bestaan uit twee afdelings: Afdeling A en Afdeling B. Afdeling A bestaan uit 120 punte en Afdeling B uit 80 punte. Die toelaatbare tydsduur van Afdeling A is 5 ure en van Afdeling B is 2 ure. Verwys na die opsommingstabel op die vorige bladsy vir die toekenning van tyd, punte, Leeruitkomste en Assesseringstandaarde. Afdeling A bestaan uit 5 take. Taak 1 fokus op fisieke ontwikkeling en beweging. Dit bevat ’n beskrywing van reekse en vaardighede vir speletjies, gimnastiek, aërobiese oefeninge en dansaktiwiteite. Die leerders moet slegs EEN van hierdie aktiwiteite kies vir assessering. Die gekose aktiwiteit vir hierdie GTA sal gedurende die tweede termyn geassesseer word. Die onderwyser kan enige twee aktiwiteite kies en aanbied gedurende die eerste twee termyne. Die aktiwiteite wat nie gekies word nie, kan as ‘n hulpbron gebruik word om hierdie afdeling van die sillabus te onderrig en verder uit te bou op die aktiwiteite. ‘n CD word ingesluit om sodoende die vaardighede te verstaan wat nodig is vir hierdie aktiwiteite. Sou die leerders weens fisiese beperkinge nie in staat wees om die gekose aktiwiteit te beoefen nie, kan die reeks op video in die klas bestudeer word en sodoende van hulp wees met die assessering van die aktiwiteit óf om ‘n aangepaste weergawe van die aktiwiteit te beoefen. Die vraag sluit ‘n afdeling in oor teorie wat as geskrewe aktiwiteit uitgevoer moet word. Take 2, 3, en 4 kan gedurende lesperiodes gedoen word aangesien dit vrae bevat wat leeswerk, analisering en antwoorde bevat. Elke vraag kan afsonderlik gedurende verskillende lesperiodes gedoen word. Die take vervat in Afdeling A sal afgehandel word onder toesig van die Lewensoriënteringonderwyser, wie ook op ‘n deurlopende grondslag die take sal assesseer. Taak 5 vereis navorsing, om webbladsye te besoek, daghospitale te besoek en sal ekstra tyd vereis vir navorsing aangesien die taak gedurende klasure in ’n gekontroleerde omgewing afgehandel moet word. Die GTA vir 2009 bestaan uit die volgende vier dokumente: Afdeling A 1. Leerderboek 2. Onderwysershandleiding, insluitende ’n tabel wat al die aktiwiteite opsom en die

memorandum vir Afdeling A. Afdeling B 1. Leerderboek 2. Onderwysershandleiding, insluitende riglyne vir die merk van Afdeling B.



4

Die Skoolbestuurspan, in samewerking met die onderwyser, moet verseker dat al die nodige hulpbronne en skryfbehoeftes voorsien word vóór die aanvang van die take. Die take in Afdeling A vereis van leerders die ontwikkeling en illustrasie van die vaardighede wat verband hou met die Leeruitkomste. Die take en aktiwiteite in Afdelings A & B sal fokus op die toepassing, analise en begrip van kennis, vaardighede, waardes en houding vereis van Graad 9 in Lewensoriëntering. Afdeling B moet onder streng eksamentoestande afgehandel word in oorstemming met die vasgestelde nasionale rooster. GTA BESTUUR Verseker dat al die vereiste hulpbronne beskikbaar gestel word vóór die aanvang van elke taak of aktiwiteit. VEREISTE HULPBRONNE

o Aangepaste sokker: balle; keëls; bottels; merkers; sokkerpale; enige selfgemaakte pale; grasarea; teeroppervlakte; veilige speelarea sonder obstruksies; fluitjie.

o Gimnastiek, aërobiese oefeninge en dans: musiek, bandopnemer, ‘n oefenarea

sonder obstruksies; teeroppervlakte, saal; klaskamer of matte. o Woordeboek; toegang tot die webbladsye; biblioteek; jou provinsiale- en

gemeenskapsbiblioteke.

o ‘n A3-papier per leerder.

o Antwoordboeke vir Afdelings A & B van die GTA en blou of swart penne. Afdeling A moet afgehandel word alvorens Afdeling B geskryf kan word.

Die toegelate 5 ure vir hierdie afdeling moet streng gedurende skoolure plaasvind.



5

LEWENSORIËNTERING

GTA – GRAAD 9

AKTIEWE DEELNAME AAN FISIEKE ONTWIKKELING EN BEWEGING

Tyd: 60 min. Punte: 25

Verwys na aanhangsel A.

Voordat leerders enige van die vaardighede aangeleer word, moet hulle eers aan opwarmingsakitwiteite blootgestel word.

Die doel van opwarmingsaktiwiteite is nie net om leerders voor te berei op inspannende fisiese aktiwiteite nie, maar ook om hulle in die regte gemoedstemming te kry. Een van die maniere om dit te bereik, is om die liggaam te help om die sy kerntemperatuur en terselfdertyd die liggaam se spiertemperatuur te verhoog. Deur die spiertemperatuur te verhoog, help jy om die spiere los, soepel en buigsaam te maak.

Hierdie aktiwiteite moet aangebied word voor enige bewegingsaktiwiteite begin en moet aanpas by die aktiwiteit wat aangebied word. Opwarming moet nie 3 minute oorskry nie. Leerders moet die vaardighede oefen, voordat dit aangebied word. Maak seker leerders is gemaklik met vorige vaardighede voordat nuwe vaardighede aangebied word.

Onderwysers moet onthou dat leerders eers die basiese vaardigheidsontwikkeling van die bewegingsiklusse en aktiwiteite moet aanleer voordat daar gepoog word om enige van die voorgeskrewe siklusse aan te bied. Hulle moet te alle tye aangemoedig word om hulle bewegings te verfyn. Hulle moet die vaardighede op hulle eie tyd en vermoëns verwerf. Moet hulle nie te veel aanjaag nie. Die vaardighede moet op ‘n geleidelike progressiewe manier geleer word. Basiese stappe soos loop, hardloop, spring en ruimtebewustheid moet geleer word en leerders moet toegelaat word om die beweging te verfyn deur op hulle eie te oefen. Die onderwyser kan die video as ‘n hulpmiddel gebruik deur die demonstrasies te wys.

TAAK 1

� Individuele aktiwiteit / � Groepwerk

TYD: 90 min � �� PUNTE: 25

Aktiwiteit 1.1



6

Wanneer daar vir die GTA-assessering voorberei word, moet die leerders besluit aan watter aktiwiteit hulle gaan deelneem. Groepwerk is van uiterste belang tydens al die aktiwiteite. Onderwysers moet die vaardighede wat hulle wil hê die leerders moet aanleer en uitvoer, uitlig, bv. hand-oog-koördinasie, voet-oog-koördinasie, akkurate skop en gooi, ens. Fisies gestremde leerders moet die bewegingsvaardighede bestudeer en hulle mede-leerders afrig. Hulle kan ook hulle eie reekse ontwerp en aan die onderwyser verduidelik. Sien rubriek op bladsy 10 – leerderassessering. Verwys na die vereisde vaardighede – afdeling van elke opdrag. Hierdie aktiwiteite moet aan alle leerders geleer word sodat hulle die nodige vaardighede kan ontwikkel vir assesseringsdoeleindes. Verwys na aanhangsel B vir basiese opwarmingsaktiwiteite vir leerders. Kyk ook na die CD saam met Aanhangsel A indien u nie seker is wat die vereiste vaardighede en reekse is nie. Verwys na die vereisde vaardighede in die Leerderboek en rig hierdie aktiwiteite af voordat die voorgeskrewe reekse aangeleer word. 1.1 Aangepaste sokker

Die uitvoering van hierdie aktiwiteite vereis basiese vaardighede in sokker, wat dribbel, gooi, ingooi, mik en doelskop insluit, onderskepping en die stop van die bal. Wanneer hierdie aktiwiteit afgerig word, onthou om voet-oog-koördinasie, akkuraatheid, spanwerk, spontaniteit en aktiewe deelname te benadruk. Verdeel leerders in groepe van 6 of 9, afhangende van die klasgrootte. Laat hulle eers hierdie aktiwiteite onder toesig oefen en moedig hulle aan om die aktiwiteite op hulle eie te oefen. 1.2 Gimnastiek Gimnastiese bewegings vereis geleidelike progressiewe aanleer van vaardighede sodat die aktiwiteite veilig uitgevoer kan word, met die nodige vaardighede en verfyning – na die beste van die leerder se vermoë. Die idee is nie om Olimpiese gimnaste van die leerders te maak nie, maar om hulle basiese bewegingsvaardighede aan te leer, die uitvoer van verskillende vaardighede en hoe om gimnastiese reekse te verfyn. Werk binne die raamwerk van die leerders se vermoëns, met ander woorde, moenie moeilike gimnastiese oefeninge probeer nie. Hierdie aktiwiteite word in pare uitgevoer en moet gesinchroniseerd wees. Dit beteken dat leerders die reeks op dieselfde tyd begin. Neem tyd, spasie en reaksietyd in aanmerking. 1.3 Fisieke fiksheid (Aërobies) Die belangrikste aspek van fisiese fiksheid is veerkrag, spontaniteit, krag en uithouvermoë, soepelheid en spoed. Om dit te bereik, moet leerders ‘n positiewe gesindheid demonstreer.



7

Dit moet benadruk word dat die lesse op só ‘n manier aangebied word dat die leerder die aktiwiteite geniet. ‘n Bewegingsreeks moet in progressiewe stappe geleer word totdat die volle reeks uitgevoer is. Werk in groepe van 6 of 8, afhangende van die aantal leerders in die klas. 1.4 Dans Die uitvoering van die dansstappe moet progessief aangeleer word terwyl daar gefokus word op die verfyning van beweging en vaardighede. Bevorder ‘n goeie liggaamshouding deur stamina, goeie voetwerk en hou die liggaam regop. Dit kan slegs bereik word deur aktiewe samewerking, veerkrag en selfdissipline. Herinner leerders om nie ‘n slordige liggaamshouding te hê terwyl hulle dans nie. Die uitvoering moet spontaan, lewendig en verfynd wees, terwyl hulle die reeks in gedagte hou. Ritmiese uitvoering saam met die musiek is van uiterste belang. Groepwerk en maat-bewustheid moet ook benadruk word. { 15 }

LEW

EN

SO

RIË

NT

ER

ING

G

TA

2009

ON

DE

RW

YS

ER

SG

IDS

A

FD

EL

ING

A

8

AS

SE

SS

ER

ING

SR

UB

RIE

K: G

TA

2009 TA

AK

1.1 9.2

Verfyn en evalueer self en m

aat-beweging insluitende rotasie, balans en elevasie.

9.3 A

ssesseer eie fisieke welsynvlak en stel persoonlike doelw

itte vir verbetering. E

lke assessering

skriteria tel 5 pu

nte. K

ies d

ie aktiwiteit w

aarin d

ie leerders sal g

oed

d

oen

. Tel d

ie drie b

ymekaar o

m b

y die

15 pu

nte u

it te kom

.

SP

EL

ET

JIES

Taak 1.2.1:

GE

BR

UIK

AS

SE

SS

ER

ING

SK

RIT

ER

IA 1,

3 EN

4

GIM

NA

ST

IEK

, FIS

IES

E F

IKS

HE

ID E

N D

AN

S

Take 1.2.2; 1.2.3 en

1.2.4: G

EB

RU

IK K

RIT

ER

IA 1, 2 E

N 4

0 – 1 2

3 4 - 5

A

ssessering

skriteria V

lak 1 V

lak 2 V

lak 3 V

lak 4 V

lak van leerd

er

SP

EL

ET

JIES

, G

IMN

AS

TIE

K, F

ISIE

KE

F

IKS

HE

ID E

N D

AN

S

1. Alg

emen

e deeln

ame

aan aktiw

iteit.

Geen belangstelling en

kan nie die voorgeskrewe

aktiwiteit doen nie. S

wak

koördinasie.

Voer aktiw

iteit met

basiese bewegingsver-

moë uit, m

aar het nog oefening nodig by die uitvoering van die voorgeskrew

e aktiwiteit.

Sw

ark koördinasie.

Redelike uitvoering van

die voorgeskrewe

aktiwiteit. S

ekere bew

egingsvaardighede nog nie verfyn nie, m

aar voer ‘n redelike vlak van uitvoering uit.

Uitstekende uitvoering.

Toon goeie

vaardigheidsontwikkeling

in die uitvoering van die aktiw

iteite en is goed afgerond.

GIM

NA

ST

IEK

, FIS

IEK

E

FIK

SH

EID

EN

DA

NS

2. W

erk in p

are. sin

chro

nisasie m

et maat

Die konsep van

samew

erking tussen pare en die sinchroniese bew

eging daarvan, is nie sigbaar nie. V

aardighede w

ord nie goed vertoon nie.

Poog om

saam m

et m

aat/s te werk, m

aar nog oefening is nodig w

at sinchronisasie m

et maat/s

aanbetref. Het die

bewegingsvaardighede

probeer.

Werk goed saam

met

maat/s en probeer om

die verskillende bew

egings-vaardighede te sinchroniseer. R

edelike poging.

Uitstekende

bewegingsinkronisasie en

die maats w

erk baie goed saam

. Goeie verhouding

en bewegingsvaardighede

met m

aat/s.

SP

EL

ET

JIES

3. S

peletjies-

vaardig

heid

uitvo

ering

Nog nie in staat om

die verskillende vaardighede goed uit te voer nie en toon m

in balkontrole-vaardigheid en basiese bew

egingsvaardigheid.

Toon basiese

bewegingsvaadigheid,

maar het m

eer oefening nodig om

die basiese balkontrole en vaardigheidsontw

ikkeling te verfyn.

Voer die verskillende

vaardighede redelik goed uit en toon redelike bew

egingsvaardigheid. H

et egter nog oefening nodig.

Uitstekende balkontrole,

voetwek en toon baie

goeie bewegings-

vaardighede en m

oontlikhede.

SP

EL

ET

JIES

, G

IMN

AS

TIE

K, F

ISIE

KE

F

IKS

HE

ID E

N D

AN

S

4. Fisieke w

elsyn

Alle vorm

s van fiksheid en aktiew

e samew

erking is afw

esig tydens die uitvoering van die aktiw

iteit.

Toon effense vaardigheid

in fiksheid en aktiewe

samew

erking maar het

nog oefening nodig in die uitvoering van die aktiw

iteit.

Toon ‘n redelike

vaardigheid van fisiese fiksheid en aktiew

e deelnam

e maar kan nog

verbeter.

‘n Goeie vertoning van

fisiese fiksheid en neem

met yw

er en vaardigheid deel.



9

MY KENNIS VAN SOKKER SOCCER 1.2.1

1.2.1 Elke posisie is reg geplaas = 11 x ½ = 5 ½ Teken van veld = ½ (6) 1.2.2 Hoek skop

‘n Hoek skop word toegeken aan die verdedigende span (½)

wanneer die bal die veld by die doellyn verlaat (½)

6 10 3 117

9 5

8

1 2

4

Aktiwiteit 1.2

SOKKERSPELERS

1. Regs agter/Verdediger 2. Links agter/Verdediger 3. Middel voor 4. Doelwagter 5. Regs middelvelder 6. Regtervleuel 7. Linkervleuel 8. Sentrale middelvelder 9. Links binnevelder 10. Regs binne 11. Links binne



10

(of op die grond of in die lug) sonder dat ‘n doel aangeteken is, wanneer die bal laaste geraak is deur die verdedigende speler. (½)

(sluit die doelwagter in). (½) ( Enige 2 van die bogenoemde feite)

1.2.3 Geel en rooi kaarte

Wangedrag word gewaarsku met ‘n geel kaart, (1)

en die afstuur van die veld met ‘n rooi kaart., (1)

1.2.4 Wanneer is ’n speler onkant gedurende ‘n sokkerwedstryd?

‘n Speler is onkant wanneer hy nader aan sy opponente se doellyn is as aan die bal en die tweede laaste opponent. (1)

(Enige twee van die bogenoemde feite.)

http://www.soccerhelp.com/Soccer_Tips_Dictionary_Terms_A.shtml#assistant_referee

{ 10 }

LOOPBAANBEFONDSERS


2.1 Wat is die doel van befondsing? . Befondsers verskaf finansiële bystand aan studente om indiensopleiding te ondergaan asook om hulle studies te bevorder. (enige 2 feite) (2)

2.2. Tydsduur van die beurse:

Ketelmaker studies: agt weke (½)

TAAK 2

� Individuele aktiwiteit � Groepwerk


Aktiwiteit 2



11

Regstudie beurshouer: Maksimum van 2 jaar (½)

Al die ander befondsers word na een jaar hernie. (½ x 8 =4)

2.3. Prokureurs Fidelity fonds (½)

Enige Suid-Afrikaanse Universiteit (½)

2.4. Ceta Beursprogram (½)

Goeie punte (½); student met Wiskunde en wetenskap (½) (noem een)

(½)

2.5. Onderwysopleiding Funza Lushaka Befondsing (1)

Studente registreer vir B Ed; BA; B. Sc; PGCE; in voorkeurareas en Tech (Noem enige 2= ½)

2.6. Studentelenings (½)en lenings by banke (½) (1) 2.7. Beurse vir gestremdes (1) 2.8. Sjef (½) en Voedseltegnoloog (½); Voedseldiensbestuurder (½)

Voedselwetenskaplike (½) Voedselkonsultant (½) (enige twee) (1) 2.9. Alle opleidingskoste sal gedek word (½) en ‘n maandelikse toelae. ( ½)

{ 15 }

SELFBEWUSTHEID, VERANTWOORDELIKHEID EN BESLUITNEMING


SELFBEWUSTHEID

3.1.1 Antwoorde kan enige aanvaarbare positiewe kwaliteite wees: positief, gemotiveerd, energiek, avontuurlustig, aktief, sportliefhebber, respekvol (Enige twee of gepaste karaktertrekke) (2)

� Individuele aktiwiteit


Aktiwiteit 3.1

TAAK 3



12

3.1.2 Selfversekerd, vriendelik, uitgaande, betroubaar, ambisieus, grootmoedig of enige relevante / gepaste antwoord kan aanvaar word. (2)

3.1.3 Goeie selfbeheer, angstig, selfversekerd, aggressief, of enige relevante/ gepaste, antwoord kan aanvaar word. (2)

3.1.4 Sterkpunte: kan situasies wat uitdagings bied, hanteer, kalm, goeie luisteraar, selfbeheersing, onselfsugtig

Swakpunte: nie in beheer van emosies nie, word gereeld kwaad; aggressief of enige relevante / gepaste antwoord wat na die negatiewe en positiewe punte verwys kan aanvaar word. Enige 4 - ½ punt elk. (2)

3.1.5 Praat met jou onderwyser, ouer of vriend, praat met ‘n persoon wat vertrou kan word, bv. die jeugleier, dominee of enige relevante / gepaste antwoord kan aanvaar word. (2)

{ 10 }

NEEM VERANTWOORDELIKHEID VIR JOU AKSIES

Die leerders moet die scenario’s lees en dan invul watter moontlike positiewe en negatiewe aksie hulle sal neem, sodat hulle kan onderskei tussen proaktiewe en reaktiewe gedragspatrone. Ken 1 punt toe vir die korrekte reaktiewe en proaktiewe antwoord. { 10 }

BESLUITNEMINGSVAARDIGHEDE

Hierdie vrae vereis hoë orde denkvaardigheid. Die leerders se vermoë word getoets of hulle ‘n probleem kan verstaan, moontlike keuses uitoefen en reaksies en nagevolge kan bepaal.

Die leerders se vermoë om te onderskei tussen wat reg en verkeerd is, word geassesseer.

Ken 1 punt toe vir ‘n moontlike keuse en 1 punt vir ‘n moontlike nagevolg na aanleiding van die scenario wat voorsien is. 2 punte word toegeken vir die beste besluit wat gegee is. { 10 }

Aktiwiteit 3.2

Aktiwiteit 3.3



13

MENSEREGTE EN DEMOKRASIE


4.1.1 Onafhanklike Verkiesingskommissie (1)

4.1.2 Om demokrasie in Suid-Afrika te bevorder (½) en te beskerm (½). (1)

4.1.3 Die kieserslys is ‘n lys van geregistreerde stemgeregtiges en die persone is gemagtig om te stem. (1)

4.1.4 doen aansoek om te registreer in persoon

‘n Suid-Afrikaner wees

in besit wees van ‘n strepieskode identiteitsdokument/tydelike identiteitsdokument (3)

4.1.5 Registreer wanneer 16 is (½) en stem wanneer 18 jaar oud (½) (1)

4.1.6 Nee. (1) ‘n Stemgeregtigde kan slegs stem in die stemdistrik waar hy woon of waarna hy terugkeer as hy/sy vir ‘n lang ruk nie in die land was nie. (1)

4.1.7 Om bedrog te voorkom, word ‘n stemgeregtige se duim onder die ultraviolet skandeerder ondersoek vir die onuitwisbare ink om te bepaal of die persoon nie al reeds gestem het nie. (1)

4.1.8 ‘n Stembrief is ‘n lys van geregistreerde politieke partye wat meeding in die verkiesing.(1)

{ 10 }

TAAK 4

� Individuele aktiwiteit


Aktiwiteit 4.1

REGTE, DEMOKRASIE EN EK



14

DIE VIERING VAN NASIONALE DAE

4.2.1 16de Junie (1) 4.2.2 Die dag word so genoem om jeugdag te herdenk. (1) omdat die jeug

die motiverende faktor was (1) om verandering in die geskiedenis van Suid-Afrika te bring. (1) (3)

4.2.3 Wees deel van die oplossing en nie deel van die probleem nie. Wees ‘n leier wat ‘n voorbeeld stel, positief en proaktief is, deelnemend, ens. en nie problematies deur in die moeilikheid te kom, ‘n negatiewe gesindheid te hê, dwelms, bendegroepe, ens. (enige 3 punte kan genoem word) (3)

4.2.4 Verantwoordelik, betroubaar, werk saam in ‘n span/groep, motiverend of enige twee goeie kwaliteite kan genoem word. (2)

4.2.5 Erfenisdag, Versoeningsdag, Vrouedag, Menseregte dag, Vryheidsdag, ens. (Enige twee x ½) (1)

{ 10 }

MENSEREGTE

4.3.1 Definieer xenophobie:

Vrees (1) of haat buitelanders (1) of sake wat vreemd is (1) haat teenoor vreemdelinge (1), om mense te moor, (1) hongersnood in die gesig staar (1), siektes, deportasie, teen buitelanders, neem nie ouderdom in ag nie (1), uitgeruk uit hulle huise (1) (Enige 2 relevante punte) (2)

4.3.2 uitgeruk uit hulle huise, staar hongersnood in die gesig, moorde. (Enige 3 relevante punte) (3)

4.3.3 Menswaardigheid, reg tot respek, reg om ‘n huis te besit en skoon water, reg tot kos, reg tot skuiling, reg om te lewe. (Enige 2 relevante punte) (2)

4.3.4 Herstel vrede, vredesgesprekke, om kos en klere te verskaf. Noem enige 3 of enige gepaste antwoord. Kommunikasie; versoeningsessies, betrokkenheid van godsdientige groepe. (Enige 3 relevante feite) (3)

{ 10 }

Aktiwiteit 4.2

Aktiwiteit 4.3

LEW

EN

SO

RIË

NT

ER

ING

G

TA

2009

ON

DE

RW

YS

ER

SG

IDS

A

FD

EL

ING

A

1

5

GE

SO

ND

HE

IDV

ER

SK

AF

FE

RS

EN

OM

GE

SO

ND

TE

LE

EF

Tyd: 60 m

in. P

unte: 25 A

AN

ST

EE

KL

IKE

S

IEK

TE

S

DE

FIN

ISIE

V

erdu

idelik w

at dit is.

WA

TT

ER

G

ES

ON

DH

EID

S-

INL

IGT

ING

IS

BE

SK

IKB

AA

R O

M

HIE

RD

IE S

IEK

TE

S B

Y

DIE

SK

OO

L O

F IN

JOU

G

EM

EE

NS

KA

P A

AN

TE

S

PR

EE

K.

Vo

orsien

detail o

or

INS

TA

NS

IES

b

eskikbaar, en

hu

lle ko

ntakn

om

mers en

ad

resse.

Watter B

EH

AN

DE

LIN

GS

-M

ET

OD

ES

is beskib

aar om

h

ierdie siektes te h

anteer.

TU

BE

RK

UL

OS

E

T

uberkulose is ‘n bakteriese siekte w

at gewoonlik die longe

affekteer (pulmonêre T

B).

Ander dele van die liggaam

kan ook aangetas w

ord, byvoorbeeld die lim

fkliere, niere, bene, gew

rigte, ens. (ekstrapulm

onêre T

B).

Ongeveer 1,300 gevalle w

ord jaarliks in die N

ew Y

ork Staat

aangemeld.

½

Enige navorsingsinligting van

die skoolkliniek of aanvaarbare bronne kan hier verskaf w

ord. ½

Enige pam

flette, gidse, opvoedkundige brosjures kan tot die lys toegevoeg w

ord. ½

Vir pasiënte m

et ‘n siekte te wyte

aan medikasie-w

eerstands-organism

es, moet konsultasie van ‘n

spesialis wat spesialiseer in die

behandeling van medikasie-

weerstandstuberkulose verky.

Pasiënte m

et ‘n medikasiew

eer-standsiekte m

oet behandel word

met m

edikasie waarvoor hulle

organismes vatvaar is. D

ie effektiw

iteit van behandeling vir latente infeksie m

et MD

T-T

B is

onseker. ½

TAAK

5

� Individuele

aktiwiteit

�

Groepw

erk

TYD: 7

0 min

�

��

PUNTE: 20

Aktiwiteit 5.1

LEW

EN

SO

RIË

NT

ER

ING

G

TA

2009

ON

DE

RW

YS

ER

SG

IDS

A

FD

EL

ING

A

1

6

PA

MP

OE

NT

JIES

Pam

poentjies is ‘n akute virale

siekte wat gekenm

erk word

deur koors, swelling en

teerheid van een of meer van

die speekselkliere, insluitend

die oorspeekselklier wat net

onder die die voorkant van oor

geleë is.

½


die skoolkliniek of aanvaarbare bronne kan hier gegee w

ord. ½

Enige inligtingsbrosjure,

gidse, opvoedkundige brosjures kan by die lys gevoeg w

ord. ½

Die enkel m

ees effektiewe

voorkomingsm

aatreël is om die

hoogste moontlike vlak van inenting

in die gemeenskap te handhaaf.

Persone w

at met pam

poentjies

gediagnoseer is moet tuis bly

gedurende die aansteeklike periode

(nege dae na die aanvang van

simptom

e).

½

Ander dinge w

at gedoen kan word

om pam

poentjies en ander

aansteeklike siektes te vermy, is om

die hande gereeld en deeglik met

seep of ‘n alkohol-gebaseerde

handjel te was en om

kinders te leer

om ook gereeld hande te w

as.

Eetgerei m

oet nie gedeel word nie

en oppvlaktes wat gereeld

aangeraak word, m

oet ook met

seep en water gew

as word.

LEW

EN

SO

RIË

NT

ER

ING

G

TA

2009

ON

DE

RW

YS

ER

SG

IDS

A

FD

EL

ING

A

1

7

MIV

EN

VIG

S

Verw

orwe

Imm

uniteitsgebreksindroom

(VIG

S) is ‘n aansteeklike siekte

wat deur die m

enslike im

muungebreksvirus (H

IV)

veroorsaak word. D

it is vir die eerse keer in die V

erenigde S

tate in 1981 gediagnoseer. V

IGS

is die gevorderde stadium

van besmetting m

et die H

IV virus, en kan vir ‘n lang

periode na die aanvanklike besm

etting geen simptom

e toon nie (latent). G

een intenting is tans beskikbaar om

H

IV infeksie te keer nie. D

ie engiste V

IGS

-terapie tans is om

VIG

S-pasiënte se

lewenskw

aliteit- en duur te verbeter, om

die vermeerdering

van die virus te probeer vertraag of keer, en om

infeksies en kankers w

at ontstaan as gevolg van die persoon se versw

akte im

muunstelsel, te keer en te

behandel. ½

Enige naslaaninligting van

die skoolkliniek of erkende bronne kan hier gegee w

ord. ½

Enige inligtingsbrosjures,


ord. ½

Dit is die hoof tipe behandeling vir

VIS

G of H

IV. D

it is nie ‘n kuur nie, m

aar dit kan keer dat mense vir jare

lank nie siek word nie. D

ie behandeling bestaan uit m

edikasie w

at daagliks vir die res van die pasiënt se lew

e geneem m

oet word.

Antiretrovirale behandeling vir H

IV

infeksie bestaan uit medikasie w

at H

IV infeksie teenw

erk deur die verm

eerdering van die HIV

in die liggaam

te vertraag. Daar w

ord dikw

els na die medikasie verw

ys as: •

anitretrovirale •

anti-HIV

-medikasie

• H

IV antivirale m

edikasie ½

WA

TE

RP

OK

KIE

S

W

aterpokkies is ‘n hoogs oordraagbare siekte w

at deur die varicellavus, ‘n lid van die herpvirus fam

ilie, veroorsaak w

ord. In matige klim

ate, kom

waterpokkies die m

eeste gedurende die w

inter en vroeg lente voor. ½



ord. ½



ord. ½

In 1992 is acyclovir deur die “U.S

. F

ood and Drug A

dministration”

goedgekeur vir behandeling van w

aterpokkie by gesonde kinders. A

angesien waterpokkies neig om

in ‘n ligte m

ate by gesonde kinders voor te kom

, voel die meeste dokters dat dit

nie nodig is om acyclovir voor te skryf

nie. ½

LEW

EN

SO

RIË

NT

ER

ING

G

TA

2009

ON

DE

RW

YS

ER

SG

IDS

A

FD

EL

ING

A

1

8

MA

SE

LS

M

asels is ‘n akute, hoogs aansteeklike virale siekte w

at in staat is om

‘n epidemie te

veroorsaak. ½



ord. ½



ord. ½

Daar is geen spesifiek behandeling

vir masels nie.

½

RIN

GW

UR

MS

R

ingwurm

s is ‘n velinfeksie wat

deur ‘n swam

veroorsaak word.

Dit kan die kopvel, vel, vingers

toonnaels of voete affekteer. ½



ord. ½



ord. ½

Jou dokter mag ‘n sw

amdoder in die

vorm van tablette of poeiers w

at direk op die geaffekteerde areas aangew

end word, voorskryf.

Griseofulvin w

ord algemeen

voorgeskryf vir die behandeling van sw

aminfeksies.

½

http

://ww

w.h

ealth.state.n

y.u

s/diseases/co

mm

unicab

le/chick

enp

ox/fact_

shee

t.htm

28 x½

= 14

1 punt vir kaart =

{ 15 }



19

Enige feitelike inligting/raad. Verskaf die naam van enige moontlike dwelmrehabilitasie instansie Verskaf kontaknommers, behandelingsmoontlikhede by klinieke, rehab sentrums Verwys na geestelike leier / sielkundige

o Bepaal probleem o Stel bystand van professionele mense voor o Verskaf name en kontakbesonderhe van rehabilitrasiesentrums / dokters/

sielkundiges/ daghospitale / jou Lewensoriëringonderwyser o Volg vordering en behandeling op o Hanteringsvaardighede (Enige metode of relevante en gepaste feite)(5)

{ 20 } TOTAAL: 120 ÷ 2 = 60

Aktiwiteit 5.2



20

AANHANSEL A - LEWENSORIËRING - DVD TAAK 1: AKTIEWE DEELNAME AAN FISIESE ONTWIKKELING EN BEWEGING – ‘N LEERHULPMIDDEL NOTA AAN ONDERWYSERS

• Die doel van die DVD is om die 4 aktiwiteite wat in TAAK 1 vereis word, te demonstreer. • Dit is ‘n basiese leer-DVD, wat die verskillende basiese vaardighede met voorgeskrewe

take, wat deur die 2009 Lewensoriëntering CTA’s uitgevoer moet, demonstreer. Alle lesse moet met opwarmingsaktiwiteite en strekoefening begin voordat leerders enige van hierdie aktiwiteite uitvoer. Verwys na Bylaag B, bladsy 21 in die Onderwysersgids vir voorbeelde. Wanneer hierdie aktiwtiteite vir die eerste keer geleer word, kies EEN van die voorgeskrewe aktiwiteite. Begin met twee – drie opwarmingsaktiwiteite, gevolg deur vaardigheidsopleiding – waar jy die opvolg aktiwiteite van die voorgeskrewe take aan al die leerders op een slag kan leer. Die derde deel van die les is die aanwending van die vaardighede geleer, waar die voorgeskrewe reekse aangebied word in ‘n geleidelike progressiewe formaat. Leer en verfyn die basiese vaardighede van die gekose aktiwiteite oor ten minste 4 – 5 lesse. Oefen, herhaal en verfyn hierdie aktiwiteite, voordat die leerders vir assesseringsessies voorberei word. Indien u leerders ‘n hoër vlak van bewegingsuitvoering behaal het, word u aangespoor en toegelaat om hoër uitvoeringsvaardighede by te las. Die keuse van die aktiwiteite moet egter bly by gewysigde sokker, gimnastiek, fisiese fiksheid (aerobies) en dans. Lees deur al die aktiwiteite en vereistes van TAAK 1, Afdeling A, voordat daar na die DVD gekyk word. TAAK 1 Aktiwiteit 1.1 – GEWYSIGDE SOKKER Verwys na bladsy 6 van die Leerderboek, onder die opskrifte “INSTRUKSIES” vir die beskrywing hoe om die verskillende vaardighede te oefen. ‘n Paar wenke wanneer gedribbel word:

• Hou die bal naby die voet • Hou die bal fyn dop • Neem kort stappies om mee te begin • Vergroot namate die vaardigheid verbeter • Gebruik die binnekant/buitekant vn die voet om die bal te beheer

Nadat die leerders die vaardigheid bemeester het, gaan hulle oor na “spanspel” no. 6. Indien ‘n spesifieke groep leerders goeie sokkervaardighede ontwikkel, maak die spelarea wyer. Die leerders moet in groepe van 6 of 8 ingedeel word vir die assesseringstaak. Aktiwiteite 1.2 - GIMNASTIEK Verwys na Bladsy 7 van die Leerdersboek onder die opskrif “VAARDIGHEDE VEREIS” Hierdie leerders demonstreer eers ‘n paar opwarmingsaktiwiteite. Aktiwiteite gedemonstreer is: die stersprong, vooroorrol en wawiel.



21

Die vaardighede moet eerstens deur die leerders individueel bemeester word voordat hulle die maatwerk-reeks aandurf. Verwys na DVD. Daar is DRIE OPSIES wanneer saam met ‘n maat uitgevoer word:

1. Begin teenoor jou maat, beweeg verby jou maat. 2. Begin agter jou maat en volg jou maat en sinchroniseer die reeks. 3. Begin agter jou maat en voer die “vraag en antwoord”-roetine uit. Dit is: jou maat

voer die vooroorrol uit, jy voer die vooroorrol uit, ens. 4. ‘n Vierde voorbeeld kan wees om die reeks langs ‘n maat uit te voer, ten minste 3

meter weg van die maat. Die reeks moet ‘n tweede keer herhaal wod. Die leerders kan enige van die vier opsies kies of selfs twee van bogenoemde opsies kombineer. Die leerders werk saam met ‘n maat vir die assesseringstaak. Aktiwiteit 1.3 – FISIESE FIKSHEID (AEROBIES) Verwys na bladsy 9 van die Leerderboek. Basiese vaardighede word gedemonstreer – volg die aanwysing. Onthou om die aktiwiteite lig, veerkragtig, aktief en energiek te hou. Indien die leerders fiks en rats is en ‘n goeie bewegingswoordeskat het, mag jy byvoeg tot die reeks. U kan enige ANDER 4/4 of 4/8 musiek met ‘n sterk en definitiewe ritme gebruik. Die leerders werk in groep van 8 – 12 vir die assesseringstaak. Aktiwiteit 1.4 - DANS Verwys na bladsy 10 van die Leerderboek onder die opskrif “VAARDIGHEDE VEREIS” van die Dansafdeling. Leerders moet die basiese dansstappe geleer word voordat die vasgestelde reeks uitgevoer word. Byvoorbeeld, loop, spring, gallop sywaarts, wingerdstokstap en die do-si-do - figuur. Formasies wat geleer moet word, is: sirkel, lyne dwarsoor en in die lengte. Die onderwyser kan tel, hande klap of op ‘n drom slaan wanneer hierdie stappe geleer word. U kan van enige 4/4 of 4/8 musiek met ‘n sterk definitiewe ritme gebruik maak. Die leerders werk in groepe van 8 – 12 vir die assesseringstaak.

CTA 2009 AFDELING A: Vir die assessering van die CTA 2009 moet die leerders een van hierdie aktiwiteite vir die assessering vir die CTA-afdeling A kies.

‘n Paar voorstelle vir die gebruik van die inhoud van die DVD:

• U kan hierdie vier aktiwiteite gebruik om die 4 assesseringstake vir fisiese ontwikkeling en beweing vir die jaar aan te spreek.

• Fisiek gestremde leerders kan hierdie video gebruik. Verwys na die afrigtingsvaardighese om met die afrigting van hierdie aktiwiteite te help.

• Maak van die DVD gebruik om leerders die verskillende bewegingsvaardighede te leer en hulle verskillende vaardighede te analiseer.

• Onderrig al die komponente aan al die leerders gedurende lesperiodes. Hulle moet ‘n keuse uitoefen en in hulle groepe oefen om voor te berei vir die GTA Afdeling A. Spandeer ten minste 5-6 lesse per dissipline, bv. sokker, gimnastiek of dans.



22

AANHANGSEL B – LEWENSORIËNTERING GTA

Opwarmingsaktiwiteite en strekoefeninge

Opwarming moet behoorlik gedoen word, en verminder die risiko van sportbeserings

Opwarmingsaktiwiteite is ‘n belangrike deel van enige oefenprogram en sportafrigting. Die waarde van ‘n gestruktureerde opwarmingsprogram moenie onderskat word nie, spesifiek om sportbeserings te voorkom.

Doeltreffende opwarming het ‘n paar sleutelelemente. Hierdie elemente of dele daarvan, moet alles saamwerk om die moontlikheid van ‘n sportbesering te voorkom wanneer fisiese aktiwiteite gedoen word.

Opwarming voor enige fisiese aktiwiteit het ‘n paar voordele, maar die hoofdoel is om die liggaam en gees voor te berei vir veeleisende oefening. Een van die maniere is om die liggaam se temperatuur te verhoog en sodoende die spiere se temperatuur te verhoog. Wanneer jy die spiere se temperatuur verhoog, word die spiere meer los, soepel en buigsaam.

‘n Effektiewe opwarming het ook die voordeel dat dit jou hartslag verhoog en asemhalingstempo. Dit verhoog bloedsirkulasie, wat weer meer suurstof en nutriënte na die werkende spiere vervoer. Dit help om die spiere, ligamente en gewrigte voor te berei op die energieke aktiwiteit wat gaan volg.

As ‘n mense die doelwitte en mikpunte van effektiewe opwarming in gedagte hou, kan ‘n mens gaan kyk hoe dit gestruktureer moet word.

Dit is vanselfsprekend dat ‘n mens met die maklikste aktiwiteit eerste moet begin, dan later meer opbou na moeiliker aktiwiteite totdat die liggaam en gees op ‘n hoogtepunt is. Dit is op hierdie punt dat die liggaam voorbereid is op die fisiese aktiwiteit wat gaan volg. Die kanse vir ‘n sportbeserings is reeds kleiner. So, hoe struktureer jy jou opwarming om hierdie doelwitte te bereik?

Daar is vier sleutelelemente, of dele, wat ingesluit moet word sodat die opwarming effektief en volledig gedoen word. Dit is:

1. Die algemene opwarming; 2. Statiese strekoefeninge; 3. Die sportspesifieke opwarming; en 4. Dinamiese strekoefeninge.



23

Al vier dele is ewe belangrik en die een moet nie afgeskeep word omdat dit onnodig lyk nie. Al vier elemente werk saam om die liggaam en gees op ‘n fisiese hoogtepunt te bring, en te verseker dat die atleet voorbereid is vir die oefening wat gaan volg. Hierdie proses verseker dat die atleet nie sommer ‘n sportbesering kry nie.

Kom ons kyk na elkeen afsonderlik.

1.) Algemene opwarming Die algemene opwarming moet bestaan uit ligte fisiese aktiwiteit. Beide die intensiteit en tydsduur van die algemene opwarming moet bepaal word deur die fiksheidsvlak van die deelnemende atleet. ‘n Algemene korrekte opwarming sal die gemiddelde persoon ongeveer vyf tot tien minute neem en ‘n ligte sweet tot gevolg hê.

Die doel van die algemene opwarming is om die harttempo en asemhalingstempo te verhoog. Dit verhoog bloedsirkulasie, wat weer meer suurstof en nutriënte na die werkende spiere vervoer. Dit verhoog ook die temperatuur van die spiere, wat ‘n meer affektiewe statiese strek tot gevolg het. Nou kan ons aanbeweeg na deel twee toe.

2.) Statiese strekoefeninge Statiese strekoefeninge is ‘n baie veilige en effektiewe soort strekoefening. Daar is ‘n beperkte kans op besering en dit is oorwegend voordelig vir algemene buigsaamheid. Tydens hierdie deel van die opwarming, moet statiese strekoefeninge al die groot spiergroepe insluit. Die deel moet so vyf tot tien minute duur.

Statiese strek word uitgevoer wanneer die liggaam in ‘n posisie geplaas word waar die spiere of groep spiere onder spanning gestrek word. Beide die teenoorstaande spier (die spier agter of voor die gestrekte spier) en die spier wat gestrek moet word, is ontspanne. Die liggaam word stadig en versigtig beweeg om die spanning op die spier of groepe spiere te verhoog sodat die spier kan strek. Op hierdie punt word die posisie behou sodat die spiere en sening kan rek.

Die tweede deel van ‘n opwarmingsprogram is uiters belangrik omdat dit die spiere en senings verleng. Dit het meer beweeglikheid van die ledemate tot gevolg. Dit is belangrik om spier- en seningbeserings te voorkom.

Die bogenoemde twee elemente vorm die fondasie vir ‘n volledige en effektiewe opwarming. Dit is uiters noodsaaklik dat hierdie twee elemente behoorlik uitgevoer word voordat daar na die volgende twee elemente oorbeweeg word. Die korrekte uitvoering van die elemente een en twee laat nou toe dat daar beweeg kan word na die meer spesifieke en intense aktiwiteite van elemente drie tot vier.



24

3.) Sport spesifieke opwarming Nadat die eerste twee dele van die opwarming deeglik en korrek uitgevoer is, is dit nou veilig om na die derde opwarmingsdeel te beweeg. In hierdie deel word die atleet spesifiek voorberei vir die uitdagings van die spesifieke sport. Tydens hierdie deel van die opwarming, moet daar meer kragtige aktiwiteite toegepas word. Aktiwiteite moet ooreenstem met die tipe bewegings en aksies wat verwag sal word tydens ‘n sportbyeenkoms.

4.) Dinamiese strekoefeninge Finaal, moet ‘n korrekte opwarming afgesluit word met ‘n reeks dinamiese strekoefeninge. Hierdie strekoefeninge het ‘n hoë risiko van beserings indien dit nie korrek uitgevoer word nie. Dit moet uitgevoer word in die teenwoordigheid en onder toesig van ‘n professionele sportafrigter. ‘n Dinamiese strek fokus meer op spierkondisionering as op buigsaamheid en is regtig net geskik vir professionele atlete. Dinamiese strekoefeninge moet slegs gedoen word indien die persoon ‘n hoë vlak van buigsaamheid bereik het.

Dinamiese strekoefeninge vereis, strekoefeninge wat beheerbaar is, ‘n sagte spring of ‘n swaaibewegings wat die liggaamsdeel verder as normaalweg laat beweeg. Die krag van ‘n spring of swaai moet stelselmatig vermeerder word en moet nooit radikaal en onbeheerbaar wees nie.

Tydens die laaste deel van die opwarming moet ‘n mens die strekoefeninge spesifiek hou vir die sport wat die persoon doen. Dis die finale deel van die opwarming en dit moet sorg dat die atleet sy fisieke en geestelike hoogtepunt bereik. Op hierdie stadium is die atleet gereed vir die uitdagings wat die sport of aktitwiteit bied.

Strek is een van die tegnieke wat onderskat word om prestasie van atlete te bevorder; asook sportbeserings te voorkom en die rehabilitasie van verswikking aan te help. Moenie die fout maak en dink dat iets so onbelangriks soos strek nie ‘n verskil kan maak nie.

http://www.thestretchinghandbook.com/archives/warm-up.php



25

AANHANGSEL C

Kardiovaskulêre fiksheid

Wat is Kardiovaskulêre Fiksheid?

Kardiovaskulêre fiksheid kan bepaal word as jou liggaam se vermoë om suurstof en bloed na die spiere te vervoer.

• Wanneer jy fisiese aktiwiteite doen en jou polsslag vermeerder en jou asemhaling raak dieper, gebruik jy jou kardiovaskulêre sisteem.

• Jy kan jou kardiovaskulêre sisteem verbeter deur gereeld te oefen. • Die verkorting van kardiovaskulêr is kardio.

Hoeveel Kardio benodig ek?

Daar is ‘n paar basiese riglyne wat jy kan volg wanneer jy moet bepaal hoeveel kardio werk jy moet doen. Basies, bepaal jou eie doelwitte dit.

• As jy probeer om vet af te skud, moet jy meer kardio doen as wat jy gewig sou wou optel. Die vetverliesoefenprogram, drie tot vyf keer per week omtrent 20 tot 40 minute per sessie is genoeg. Begin stadig as jy nou eers begin oefen, bv. drie keer ‘n week, 20 minute per sessie.

• As jy probeer om gewig op te tel, sal jy vind dit is makliker om jou doel te bereik sonder dat jy enige kardio doen, alhoewel jy gesondheidsvoordele sal ervaar al doen jy ligte kardio twee keer ‘n week vir so 20 minute.

• Om kardiovaskulêre fiksheid in die algemeen te verbeter, moet jy drie tot vier keer ‘n week vir 20 tot 40 minutes per sessie oefen (alles hang af van hoe jou huidige fiksheidvlakke is en daarvolgens sal jy goeie resultate sien.)

Watter soort Kardio moet ek doen?

Kardiovaskulêre oefening, ongeag die soort oefening word gebaseer op tydsduur en intensiteit. Wanneer jy die soort kardio kies, hou jou doelwitte altyd in gedagte.

• Indien jou doelwit is om jou algemene kardiovaskulêre fiksheid te verbeter, moet jy matige intensiteitsoefeninge doen deur te begin om diep asem te haal en te voel dat jy oefen...

• Indien jou doel is om gewig te verloor en jy is nie baie fiks nie, moet jy lae intensiteit oefeninge vir ‘n lang ruk doen.



26

• Indien jy vet wil verbrand en jy is redelik fiks, moet jy oefeninge doen wat die meeste kalorieë verbrand, bv. hoë intensiteit oefeninge. (dit word later in detail verduidelik)

Maksimum Hart Tempo

• Jou maksimum harttempo (HR maks) is die teoretiese telling van kloppe per minuut waartoe jou hart in staat is.

• Jy kan dit bepaal deur jou ouderdom van 220 af te trek, bv. jy is 40 jaar oud. 220 - 40 = 180 HR maks.

• Hierdie is net ‘n skatting en nie ‘n absolute telling nie.

• Om aërobiese oefenintensiteit te bepaal, persentasie van HR maks (%HR max) word dikwels gebruik. Indien jy op 60% wil oefen, moet jou hartklop ongeveer 108 kloppe per minuut wees.

• Jou harttempo is ‘n aanduiding van jou kardiovaskulêre oefenintensiteit.

Teiken Hartklop

Jou Teiken Hartklop is die reeks hartkloppe per minuut waaraan jy sal moet werk om aërobiese fiksheid te bereik. Gewoonlik is die telling tussen 60% tot 80%. Die onderste telling van die skaal

is die beste vir lae intensiteit oefening terwyl die boonste telling vir hoë intensiteit oefening is.

Die neem van jou polsslag

• Die eerste plek is in die binnekant van jou gewrig net onder jou duim. Gebruik jou voorvinger en middelvinger om die pols te voel. (dit staan bekend as palpasie).

• Die tweede plek is die nekslagaar in die nek (enige kant). Plaas jou vingers teen jou lugpyp net onder jou kakebeen.

• Tel die polsslag vir 10 sekondes en maal dit dan met 6 om die hoeveelheid per minuut te kry. Die neem van die telling kan vir 10 sekondes, 15 sekondes, 20 sekondes, 30 sekondes of ‘n volle minuut geneem word. Maal met 6, 4, 3, en 2 onderskeidelik om jou polsslag per minuut te bepaal.

• ‘n Elektroniese harttempo monitor wat op jou bors vasgemaak is of ‘n horlosie kan ook gebruik word om jou harttempo te bepaal. (die monitor om die bors is gewoonlik meer akkuraat omdat dit nader aan die hart is).

• Daar is ook kardiomasjiene wat senstiewe handvatsels het wat jou pols kan neem deur die elektriese siene van jou hartklop kan tel. Maak seker die handvatsels is skoon en droog sodat jy dit styf kan vashou.



27

Lae Intensiteit = Vetverminderingsmite

Dit is ‘n mite dat lae intensiteit die beste is vir die verlies van die verbranding van vet omdat meer vet vir energie verbrand word as ‘n persentasie van die totale kalorieë verbrand.

• Lae Intensiteit (L.I.vir lae) verbrand omtrent 50% vet terwyl Hoë Intensiteit (H.I.) omtrent 40% verbrand. Hierdie is nie ‘n groot verskil nie.

Sê, byvoorbeeld jy verbrand 100 kalorieë in 20 minute vir L.I.-werk in vergelyking met 160 kalorieë in 10 minute vir HI-werk; steeds verbrand jy in totaal meer vet as wanneer jy HI doen.

Lae Intensiteit 100 kalorieë x 50% = 50 kalorieë

Hoë Intensiteit 160 kalorieë x 40% = 64 kalorieë

• Hoë intensiteit oefening sal ook jou metabolisme verhoog lank NADAT jy klaar geoefen het. Dit gebeur nie met lae intensiteit oefenige nie. Hoë intensiteit oefening is ‘n kragtige manier om vet te verloor, maar dit moet slegs deur mense gebruik word wat ‘n hoë vlak van fiksheid bereik het.

Die basiese idee wanneer jy probeer om vet te verbrand, is om ‘n kalorieë-tekort te bewerkstellig. Die soort oefening maak nie soseer saak nie, solank die kalorieë-tekort bestaan. Hoë Intensiteit

oefen bewerkstellig dié tekort beter as die Lae Intensiteit oefen.

Aërobies teenoor Anaërobies

Aerobies beteken letterlik met suurstof en anaërobies sonder suurstof.

• Aëorobiese oefening is die oefenintensiteit wanneer jy energie verbrand met suurstof.

• Anaërobiese oefening is die oefenintensiteit wanneer jy energie verbrand sonder suurstof.

Die Anaërobiese Drumpel is die punt wanneer die aërobiese, suurstofbrandende sisteem nie langer meer genoeg energie vir die oefening kan verskaf nie en dan begin om melksuur te vervaardig. Wanneer jou harttempo bo 85% is, sal jy nie langer kan uithou nie en dan sal jy jou intensiteit moet verminder. Hoë kaliber atlete kan die punt voel wanneer hulle die anaërobiese drumpel bereik het en kan dan vir lang tye net onder dit oefen.



28

Kardio- en Gewigsoefeninge

Die beste manier om kardio in te sluit in jou oefenprogram is om dit in ‘n ander sessie as die gewigsoefeninge sessie te doen. Indien jy beplan om albei te doen, is dit die beste om eers met die gewigte te oefen. Daar is twee belangrike redes hiervoor:

• Eerstens, om die kardio voor die gewigsoefeninge te doen, sal jou spiere uitput en beperkend wees op jou gewigsoefenige program. Indien jy daarna kardio doen, sal dit nie gebeur nie.

• Tweedens, gewigsoefeninge sal jou vooraf uitput; jou bloedsuikervlakke verlaag en dadelik vet verbrand nadat jy met die kardio begin het. Indien jy eers kardio doen, sal dit omtrent 20 minute neem voordat jy regtig begin vet verbrand.

http://www.fitstep.com/Library/Info/Cardio_fitness1.htm



29

BRONNELYS

• PACE Careers Directory. Dennis Stead PACE Career centre Go.Study.co.za

• Modified Sport Programme - Aussie Sport

• http://www.thestretchinghandbook.com/archives/warm-up.php

• http://www.health.state.ny.us/diseases/communicable/chickenpox/fact_sheet.htm

• Resource: Financial AID directory – PACE Career centre and Department of Education. These are actual funders.

• http://www.tvsa.co.za/actorprofile.asp?actorid=2238

• http://www.safrica.info/public_services/citizens/your_rights/iec.htm

• http://www.auschwitz.dk/star/Default.htm • http://www.merinews.com/catFull.jsp?articleID=134488 • SA: Department of Labour: Code of Good Practice:

http://www-ilo- mirror.cornell.edu/public/english/protection/trav/aids/laws/southafricacop.pdf

lo tm 2009 a section - western cape...lewensoriËntering gta 2009 onderwysersgids afdeling a 6...

Documents