จลสารลองนาน | Long Nan Bookletจลสารเพอสงเสรมการทองเทยว

ทางสถาปตยกรรมและวฒนธรรมในชมชนเมองนาน

แจกฟร | ฉบบท 2 | สงหาคม 2556

กอยกาดแลง

ก�กนล�ตลาดสดชมชนเชยงแขง

จลสารลองนาน

FREE COPYAUGUST 2013

ซนไมสนตามหาผปนตอเสนฝาย

ผาซนเมองนาน

ชมเชยงแขงชนเขมแขง

ทตลาดสดชมชนเชยงแขง

งามเงนเมองนานกวาจะเปนเครองเงนเมองนาน

ตวยตามฮตตดตามฮอยการตดตงในแบบนานนาน

ยอนเยอน เฮอนนาน

แอวผอเฮอนบาเกาจาวนาน

Editor Talk

ทปรกษา | Adviserบรรณาธการบรหาร | Editor in Chief

กองบรรณาธการ | Editorial Staffภาพถาย | Photograph

ศลปกรรม | Graphic Designers

สรพล เธยรสตร, รศ.ดร. ศกดดา จงแกววฒนาณวทย อองแสวงชยบรรจง อปแกว, สกนยณภทร กนธะวงควราวธ ธจนะ,ชมพนท ชมภรตน, ศภกล ปนทา

จลสาร “ลองนาน” เปนจลสารรายสองเดอน จดท�าโดยโครงการ “การจดการทรพยากรทางสถาปตยกรรมและวฒนธรรมในชมชน เพอสงเสรมการทองเทยวบนฐานวฒนธรรมในเขตเมองนาน” ภายใตการสนบสนนจาก ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

Long Nan is a bimonthly magazine. Published by Faculty of Architecture, Chiang Mai University.

www.facebook.com/longnanprojectwww.longnanproject.wordpress.comlongnanproject@gmail.com

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม239 ถนนหวยแกว ต.สเทพ อ.เมอง จ.เชยงใหมโทร: 0 5394 2806, แฟกซ: 05 322 1448www.arc.cmu.ac.th

อนญาตใหใชไดตามสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนส แสดงทมา-ไมใชเพอการคา-อนญาตแบบเดยวกน 3.0 ประเทศไทย

ตดตอโฆษณาหรอรวมสนบสนนโครงการโทร: 08 7496 4142

01 | จลสารลองนาน

หนาฝนปน ความชมช�าของสายฝนมาทกทายกนตงแตตนฤดอยางตอเนอง หลายพนทของเมองนานตองประสบกบปญหาน�าทวมอกเชนเคย โดยเฉพาะชมชนทตงอยรมฝงแมน�านาน การมาของน�าในปรมาณทมากในทเดยว ท�าใหเราตองปรบตวในการอยอาศย การประกอบกจกรรมตางๆ และการปรบปรงโครงสรางพนฐานของเมองไปพรอมๆ กน รวมถงการเตรยมรบมอกบภยพบตทจะอาจเกดขนอกในอนาคต การขาดซงการเตรยมการรบมอทด อาจหมายถงการสญเสยทมากกวามลคาทางเศรษฐกจ หรอความสะดวกสบายในการด�ารงชวต และยงสงผลกระทบไปถงความตอเนองของศลปวทยาการ และการสบทอดการสรางงานทางวฒนธรรม รวมถงการประกอบกจกรรมประเพณตางๆ ในพนท ทอาจท�าใหเกดการสญหาย หรอท�าใหตองมการปรบตวในการปฏบต หรอตองมการเสรมสรางความแขงแรงของสงปลกสรางทมคณคาทางประวตศาสตร โบราณสถานตางๆ ตวอยางใกลตวของการไดรบผลกระทบทรนแรง จนเกดการเปลยนแปลงอยางถอนรากถอนโคนใหกบเมอง มใหเหนเชนทเวยงกมกาม ทจมหายไปกบสายน�าปงทลนขนมาเออทวม

สญลกษณไดรบแรงบนดาลใจมาจากตวอกษรพนเมองทอานวา “นาน” ( ) ภายใตกรอบรปทรงวงรหลายโคงอนไมสมมาตร ซงแสดงถงการหลอมรวมกนของผคน และศลปวฒนธรรม จนเปนเนอเดยวกน ทเปนเอกลกษณเฉพาะเมองนาน กรอบรปนนจงไมใชวงร วงกลม หรอสเหลยมพนฐานทพบเหนไดทวไป

ชอ “ลองนาน” สอความถง ความผกพนกบสายน�านานของคนนาน และยงเปนทมาของฟอนลองนาน ซงเปนศลปะการแสดงดงเดมของเมองนาน “ลองนาน” ยงใหนยยะถง การเขามาคนหาความนาตนตาตนใจในศลปวฒนธรรม ทผานการสบทอดมาอยางยาวนานไดอยางไมรจบจากผมาเยอน ดจดงการลองไปในจนตนาการ ในขณะท “Long Nan” เชอมโยงกบประวตศาสตรอนยาวนานของเมองนาน และศลปวฒนธรรมทมรากฝงลกมาแตอดตชานาน จนผมาเยอนอาจตองใชเวลานานกวาทคดไวในการเขาไปสมผส

ดเหมอนวาโลกปจจบน เมอเกดการเปลยนแปลงอะไรขน มกสงผลกระทบทรนแรงกวาในอดต และทกสงทกอยางดเหมอนลวนสมพนธเกยวเนองกนไปหมด

บานพนถนเมองนาน 3 หลงในลองนานฉบบน คงเปนตวอยางทดของการลองผดลองถกของคนในอดตมาแลววา อะไรเหมาะสมกบอะไร ท�าไมบรรพบรษของเราถงสรางบานกนแบบน เชนเดยวกบงานฝมอ งานหตถกรรมอนประณตบรรจงของชาวนานหลายอยาง ทไดรบแรงบนดาลใจและใชวสดจากธรรมชาต รวมถงอาหารการกนตางๆ ทพงพง และหาเอาไดจากธรรมชาตเปนหลก ถาธรรมชาตเปลยนแปลงไปจนสงผลกระทบตอความเปนอยพนฐานของเราอยางบอยครงและรนแรงแลว ทรพยากรทางวฒนธรรมและการประกอบกจกรรมทางวฒนธรรรม ดงเชนทน�าเสนอในลองนานฉบบน กคงไดรบผลกระทบจนเกดการเปลยนแปลงอยางแนนอน

ถงเวลาแลวทเราควรหวนแหน และรกษาธรรมชาตใหเขมขนกวาทเปนอย ถงแมเรารอยแกใจวา สายไปแลวกตาม

ณวทย อองแสวงชย | บรรณาธการบรหาร

สารบญ----/1/

บทบรรณาธการ----/2/

แผนทเมองนาน----

/3-6/ชมเชยงแขงชนเขมแขง

เดนเทยวยามเยนทตลาดสดชมชนเชยงแขง

----/7-8/

งามเงนเมองนานกวาจะเปนเครองเงนเมองนาน

----/9/

ตวยตามฮตตดตามฮอยตามรอยวธการตดตงในแบบนานนาน

----/10-13/

ยอนเยอน เฮอนนานแอวผอเฮอนบาเกาจาวนาน

----/14/ซนไมสน

ตามหาผปนตอเสนฝายผาซนเมองนาน

แมนำน

าน

แมนำน

าน

ถนนม

หายศ

ถนนสมนเท

วราช

ถนนมหาวงศ

ไปพระธาตแชแหง

ไปพระธาตเขานอย

วดภมนทร

สนามบน

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

วดพระธาตชางคำพพธภณฑสถานแหงชาต

วดสวนตาล

Long Nan Booklet | 02

แมนำน

าน

แมนำน

าน

ถนนม

หายศ

ถนนสมนเท

วราช

ถนนมหาวงศ

ไปพระธาตแชแหง

ไปพระธาตเขานอย

วดภมนทร

สนามบน

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

วดพระธาตชางคำพพธภณฑสถานแหงชาต

วดสวนตาล

คณยายขนแกว เพชรพวงชางทอผาซนเมองนาน

บานคณบวจนทร มงคลวสทธ บานเลขท 79 ชมชนเชยงแขง

ตลาดสดเชยงแขง ชมชนเชยงแขง

บานคณนางจนทรศร ภกดบานเลขท 7/1 ซ.1 ถ.สมนเทวราช ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน

บานคณจรวรรณ อสรางกร ณ อยธยา บานกาแล โฮมสเตย

นายจรญ ขดมนครภมปญญาการท�าเครองเงนเมองนาน

1E-2 F-1 D-5

F-1E-3F-1

F-2

4 6

2 5 7

3

คณยายวนด สทธสนชางตดตงลานนา

แผนทชมชนนาน

A B C D E F

1

2

3

4

5

6

1

7 42

3

5

6

03 | จลสารลองนาน

ต�าแหนงในแผนท

แรกเรมเดมทบรเวณสองขางถนนเทศบาล ด�ารหไดมชาวบานน�าขาวปลาอาหารทเหลอจากการบรโภคในครวเรอนมาวางขาย จนเรมมผคนเขามาคาขายและจบจายซอของมากขนเรอยๆ ทางเทศบาลเกรงวาอาจเกดอบตเหตขนได จงใหยายเขามาอยในเขตของวด และเรมปลกสรางเปนเพงไมขนในราวป พ.ศ.2520 ตอมาไดมการปรบปรงโดยการเทพนซเมนต แตกยงคงเปนการวางของขายกบพน จนกระทงป พ.ศ.2555 ทางชมชนไดเงนสนบสนนในการปรบปรงมาจากโครงการ SML จงไดรอถอนอาคารเกาทงหมดแลวสรางเปนอาคารถาวรอยางทเหนในปจจบน

ตลาดสดบานเชยงแขงเปนหนงในสถานททองเทยวเชงอนรกษ ไดรบการสนบสนนจากเทศบาลเมองนาน น�ารถรางมาจอดแวะใหนกทองเทยวไดมาจบจายซอของน�าไปรบประทาน ซงตลาดแหงน เปนตลาดสดชมชนเพยง แหงเดยวในเขตเทศบาลเมองนานทมการบรหารจดการโดยคณะกรรมการทเลอกตงจากชมชน โดยพอคาแมคาสวนใหญเปนคนใน

ทางตอนเหนอของเทศบาลเมองนาน มโครงการรวมของสามชมชนทชอวา “ลงเรอน�าลอม ชมตลาดเชยงแขง กนขาวแลงมหาโพธ” ลองนานฉบบน เราจะพาไปเทยวตลาดเชยงแขงทมค�าขวญของตลาดวา “สดจากปา อาหารพนบาน ไรมลพษ” กน โดยมคณสมฤทธ จตวงศนนท หวหนาบานเชยงแขง และคณสมหวง ระวงยศ ผจดการตลาดเชยงแขง เปนผพาเยยมชมตลาด และเลาถงเรองราวความเปนมาตลอดถงการจดการระบบตางๆ ของตลาดใหพวกเราฟง พรอมทงชมของกนพนเมองอรอยๆ ไปดวย

ชมเชยงแขง

ชนเขมแขงตลาดชมชนรกสขภาพ หวงสงแวดลอม

บรรยากาศตลาดยามผคนเขามาจบจายซอของ

F-17

Long Nan Booklet | 04

ชมชนเชยงแขงประมาณ 60% นอกนนกมาจากตางชมชนจนถงนอกเขตเทศบาลใกลเคยง ภายในตลาดถกแบงเปนโซนขายสนคาประเภทตางๆ ตามสผากนเปอน เชน สแดงคอ โซนเนอสด สชมพคอ โซนอาหารปรงส�าเรจรป สเขยวคอ โซนผกสดปลอดสารพษ สน�าเงนคอ อาหารทวไป เปนตน ลองนานแปลกใจมากทตลาดดสะอาดสะอานไมคอยมแมลงวนมา รบกวนเลย อาจารยสมหวงเลาวา ตลาดนมการน�าน�าคลอรนลางตลาดเดอนละสองครง จงท�าใหตลาดสะอาด ไรกลน ไมคอยมแมลงวนมารบกวน

อาหารในตลาดเชยงแขงนรบประกนความสดใหมถกหลกสขอนามย โดยทงหมดไดผานการประเมนจากสาธารณสขจงหวดแลว วาผานมาตรฐานในระดบด มปายประกาศรบรอง นอกจากนเพอใหมสนคาสดใหมอยเสมอไมคางขามวน จงไดมโครงการชวยเหลอผคาโดยการตดตอกบทางโรงพยาบาลใหมาเปนผรบซอผกสดตางๆ เพอใชในการปรงอาหารใหกบผปวยของโรงพยาบาล ซงแตละวนผคาแตละเจาจะน�าสนคามารวมกนใหไดอยางนอยวนละ

สบกโลกรม โดยชนดของสนคานนจะผลดเปลยนหมนเวยนกนไป เปนการชวยเหลอดานการตลาดใหแกผคาอกทางดวย

นอกจากความสะอาดสดใหมแลว ตลาดเชยงแขงยงค�านงถงสงแวดลอม โดยมการรณรงคใหใชตะกราหรอถงผามาจายตลาด และมการสะสมแตมแลกรางวลดวย โดยใครน�าถงผาหรอตะกรามาซอของกจะมแตมใหวนละ 1 แตม ใครไดครบ 80 แตม แลวสามารถน�าไปแลกของรางวลได สวนของรางวลไดรบมาจากผรวมสนบสนนรวมถงเหลาพอคาแมคาในตลาด

ตลาดเชยงแขงมสวสดการเพอรกษาความปรองดองกนระหวางพอคาแมคาในตลาดคอ ไดท�าการรวมเงนทนกลางจากการทอดผาปา และขายลอตเตอร เมอพอคาแมคาเจบปวยกจะน�าเงนสวนนไปซอของเยยมไข ซงกอใหเกดปฏสมพนธอนดระหวางผคาในตลาด มการตงกฎระเบยบของตลาดสวนรวมขนมา โดยใหลงมตเหนชอบและบงคบใชกฎนนรวมกน และในอนาคตก�าลงรเรมโครงการอกหนงอยางคอ การ

ประกวดมารยาทของพอคาแมคา โดยการลงเสยงเลอกจากพอคาแมคากนเองในตลาด

ในอนาคตอนใกล ตลาดเชยงแขงมโครงการตอเตมตลาดใหเปนอาคารสองชน เพอเพมพนทในการจบจายใชสอย และสงวนพนทสวนหนงไวใหส�าหรบประชาชนหรอนกทองเทยวทอยากมานงรบทาน อาหารสบายๆ ในตลาด โดยโครงการดงกลาวม องคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน (อพท.) เปนผสนบสนนในดานงบประมาณการกอสราง ซงปจจบนก�าลงอยในระหวางการท�าประชาคมเพอหาแนวทางในการตอเตมทเหมาะสม

ลงเรอน�าลอม ชมตลาดเชยงแขง

กนขาวแลงมหาโพธ

(ซาย) คณสมหวง ระวงยศผจดการตลาดเชยงแขง

(ขวา) คณสมฤทธ จตวงศนนทหวหนาบานเชยงแขง

ปายคะแนนแนะน�าเมนเพอสขภาพ

ขาวแชและบรรจภณฑจากธรรมชาต

ขาวตมมดไสถวลสงและไสกลวย หอดวยวสดธรรมชาต

น�าลกหมอน

ไสกรอก

พเพญอาหารเมองขนมเปยกปนใบเตย

05 | จลสารลองนาน

ขาวแชเชยงแขงขาวแชเยนหอมชนใจ ในถงพลาสตกใส หอดวย

ใบตองสเขยวสะดดตา วางขายประมาณ 15.00 น. แตจะหมดไปอยางรวดเรวภายในหนงชวโมง หากวาใครอยากจะลองชมแลว ขอแนะน�าใหมาแตเนนๆ จะดทสด

พเพญน�าพรกตาแดงนอกจากอาหารเมองแปลกๆ เชน แอบไขปลา

แอบหมแลว สงทขายดทสดของพเพญคอ “น�าพรกตาแดงสตรเดด” ทท�ากนสดๆ วนตอวนการนตดวยการตอควทมตอเนองเรอยๆ สามารถสงมากนอยไดตามราคาทอยากไดพเพญตกขายใหไดหมดไมตองเกรงใจ

ในแตละวนนอกจากจะมของปาแปลกๆ จากพอคาแมคาขาจร ทเขามาจบจองแผงแลว กยงมสวนของแผงอาหารของพอคาแมคาขาประจ�าทเรยกไดวา ตองไดมาลองซอหากลบไปชมไปฝากกนใหไดเลยทเดยว ทงของคาวของหวาน อาหารพนเมองทการนตคณภาพ จากปายแนะน�าอาหารเพอสขภาพจากตลาด และเสยงเลาลอจากคนทเคยไดลองชมและแนะน�ามาแบบปากตอปาก

กอยกาดแลง

ก�กนล�

จอดรถไดทวดเชยงแขง

สนามเดกเลน

ถนน

ถนน

ขายผก ผลไมปลอดสารพษของปาแปลกๆ

อาหารสดเนอสตวอาหารทวไป

อาหารแหงอาหาร

ปรงส�าเรจ

การแบงพนทขายของ

หองน�าสะอาดมบรการอย

ดานหลงตลาดคะ

ตลาดเขยงแขงเปนตลาดเยนเปดตงแตบายสามโมง

ถงประมาณหนงทมนะโฮง

ตลาดสดเชยงแขงของเรา “สดจากปา อาหารพนบาน

ไรมลพษ” คะ ^^

ใครไมใชถงพลาสตกจะไดแตมสะสมมาแลกของรางวลดวย

นะครบ

Long Nan Booklet | 06

รานรงทพย ไสอวนานเปนรานขายไสอวทมรสอรอยมากรานหนงใน

ตลาด ทงยงเคยท�าไสอวถวายสมเดจพระเทพฯมาแลว นอกจากไสอวแลวยงมแอบอองออหม หมกรอบ และแปงนมอบ อกดวย ปกตจะขายทกวน วนละ 40 กโลกรม เรมขายตงแต 4 โมงเยนจนถงทมกหมด นอกจากนยงมบรการไสอวใสถงสญญากาศใหสามารถน�าขนเครองบนไดอกดวย

รานแกงพนบาน ปาบวแกว ณ นานรานขาวแกงพนบานของปาแกวมมานานกวา

30 ป แกงทขนชอของคณปาไดแก แกงแค ตมสมซโครงหม น�าพรกปลายาง และผดเปรยวหวาน ผกทใชประกอบอาหารกเปนผกทปลกเอง จงปลอดสารพษ อยางแนนอนรานปาบวเรมขายตงแตบาย 3-6 โมงเยน

รานแคบหม ยายเรยม นนทชยแคบหมของคณยายเปนแคบหมสตรเฉพาะท

ตกทอดมาจากรนแม รสชาตอรอยแปลกไมเหมอนใคร ทส�าคญเปนแคบหมทกรอบมาก คณยายไมหวงสตร ใครอยากจะเรยนวชาท�าแคบหมสตรเฉพาะน ไปขอคณยายไดตลอดเวลาทตลาดไดเลย

อาหารสะอาด ถกสขลกษณะและมคณคาทางโภชนาการสงเกตไดจากคะแนนดาวบนปายแนะน�าไดเลยครบ

ลงเรอน�าลอม ชมตลาดเชยงแขง กนขาวแลงมหาโพธ

พอแมมาจายตลาดเอาลกๆ มาเลนทสนามเดกเลนรอได

ผากนเปอนสแดงคอ โซน

เนอสด สชมพคอ โซนอาหาร

ปรงส�าเรจรป สเขยวคอ โซน

ผกสดปลอดสารพษ สน�าเงนคอ อาหารทวไป

นะโฮง

07 | จลสารลองนาน

งามเงนลงจรญ ขดมน ครภมปญญาการท�เครองเงนเมองนาน

เมองนาน

Long Nan Booklet | 08

ในอดตเจาเมองทางเหนอนยมใชภาชนะเครองเงน มการสงสวยสงอากรเปนเครองเงนตางๆ ถวายแดเจาเมอง และหตถกรรมเครองเงนจากเมองนาน กเปนแหลงเครองเงนทมชอเสยงแหงหนงของภาคเหนอ และมลวดลายทเปนเอกลกษณโดดเดนไมแพทใด ความพเศษของเครองเงนเมองนานคอ การผลตทมาจากเมดเงนแท 96-100% คอ มสงผสมปลอมปนนอยมากจนถงไมม ซงท�าใหไดเครองเงนทมความออนตวกวาทอน

บคคลหนงซงเปนครภมปญญาการท�าเครองเงนของเมองนานคอ พอจรญ ขดมน ไดสบทอดภมปญญาการท�าเครองเงนมาจากบดา ปจจบนพอจรญมอาย 61 ป และไดใชชวตคลกคลอยกบเครองเงนมาตงแตเกด เนองจากปเรง ขดมน ผเปนบดามอาชพเปนชางท�าเครองเงน และไดถายทอดความรสบตรชาย ในสมยกอนเครองเงนทท�าสวนใหญเปนประเภทเครองใช และภาชนะตางๆ เชน สลง ขน ตลบใสหมากพล และพาน เปนตน แตในปจจบนความตองการเครองเงนเหลานเกดความอมตว และมราคาแพงขนตามคราคาของเมดเงนทสงขน ถาหากเปนเครองใชหรอภาชนะผทซอไปแลวกไมตองการซอเพมอก เนองจากสามารถใชไดเปนเวลานาน สวนคนทไมมหรอตองการซอเพมสวนใหญในปจจบน กมกจะหนไปซอเครองใชหรอภาชนะทท�าจากวสดอนทมราคายอมเยากวา ดงนนพอจรญจงไดปรบเปลยนมารบท�าเครองเงนชนเลกๆจ�าพวกเครองประดบ เชน สรอย แหวน ก�าไล หรอ

เตาหลอมและแมพมพผลตจากชนโรง การขนรปสลง 1 ใบใชเวลา 5-6 วน

สลงเปนเครองเงนทเปนผลตภณฑเดนของลงจรญ เหลกขนรป เสยบกบทอนไมใหแนนใชลมเสยบประกบเขาไปเพอใหแนนและงายในการขนรป

คอนหลากขนาดส�าหรบใชตขนรปเครองเงน

เครองเงนลายกระถนพนบาน

กรอบพระ มากขนเนองจากใชเมดเงนนอย ราคาไมสงเหมอนเครองเงนขนาดใหญ และผซอสามารถน�าไปใชสอยในชวตประจ�าวนไดงายกวา

การท�าเครองเงนในยคแรกนนจะใชเหรยญเงนในสมยรชกาลท 5 หรอจ�าพวกเงนฮาง ฉะนนเงนทใชท�าในสมยกอนเงนทน�ามาหลอมจงเปนเงน 90% แตในปจจบนจะใชเมดเงนแท 100% ซงสงซอมาจากทอน โดยลวดลายทท�าบอย และเปนทนยมของชาวเมองนานคอ ลายกระถนพนบาน ลายเทพพนม ลายสบสองราศ นอกจากนนกเปนลายทประยกตขนเองใหเขากบยคสมยและความตองการของลกคา ลกษณะเดนของเครองเงนพอจรญคอ เปนเครองเงนทมสดสวนสมดลไดขนาด มความประณตของเนองานสง

วธการท�าเครองเงนของพอจรญ ยงคงใชวธการหลอมแบบโบราณ คอการใชสบมอแบบโบราณ และใชถานจากไมพะยอม ซงเปนถานไมชนดเดยวทเมอตดไฟแลวจะสามารถดบเองไดถาไมสบลมเปา แตก

ตางจากถานไมชนดอนทตดไฟแลวจะดบกตอเมอถานหมด โดยมเครองมอทส�าคญในการท�าเครองเงนสองสวนคอ เครองมอในการขนรป และเครองมอในการตอกลวดลาย การขนรปนนจะใชระยะเวลาในการปนรปประมาณ 5-6 วน ส�าหรบขน 1 ใบ จากนนกจะน�ามาตอกลายอกประมาณ 3 วน จะเหนไดวาผลตเครองเงนแตละชนนนนอกเหนอจากฝมอและความประณตในชนงานแลว ตองมความอดทนและความพยายามสงในการสรางเครองเงนแตละชนขนมา

ปจจบนพอจรญกไดรบเชญไปถายทอดความรใหแกเดกๆ ในวทยาลยชมชนนานอยบอยครง เพอถายทอดภมปญญาสเดกรนหลง เนองจากสกลสลาเครองเงนนานแทๆ ในตอนนมเหลออยเพยงไมกคน นอกเหนอจากนนจะเปน เครองเงนทเปนผลงานจากกลมชาวเขา ซงสวนใหญจะเปนชนงานขนาดเลกจ�าพวกเครองประดบ ผมความรมฝมอท�าเครองเงนแบบดงเดมในเมองนานนบวนจะลดลง เนองจากการท�าเครองเงนตองใชเงนลงทนคอนขางสงในการซอเครองมอ และวสดอปกรณตางๆ เพราะเครองมอในการท�าเครองเงนมหลากหลายชนด ในขณะทการซอขายไมคลองเหมอนในอดต ท�าใหอาชพชางเงนเมองนานไมคอยไดรบความนยม และคอยๆ ลดจ�านวนลง หตถกรรมเครองเงนนานแบบดงเดมจงเปนมรดกทางวฒนธรรมทสมควรไดรบการสนบสนนใหเกดการสบทอดไปยงคนรนตอไปอยางเรงดวน

เครองเงนของพอจรญ ยงคงใชการหลอมแบบโบราณ

ใชสบมอแบบโบราณ และใชถานจากไมพะยอม

นายจรญ ขดมนครภมปญญาการท�าเครองเงนเมองนาน บานเลขท 31/1 ถ.รอบก�าแพงเมองดานเหนอ ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน //ดสถานทตงในแผนททายเลม : 1

E-2

เมองนานมการท�าตงมาอยางตอเนอง หนงในครภมปญญาผเชยวชาญการท�าตงคอ คณยายวนด สทธสน ซงเรยนรการท�าตงมานานกวา 60 ป คณยายวนดเรยนรการท�าตงรปแบบตางๆ ดวยตนเอง โดยการจดจ�ามาจากคนรนกอน และไดคดคนดดแปลงรปแบบเพมเตมดวยตนเองมาเรอยๆ จนสามารถถายทอดวธการตดตงใหกบลกหลาน เพอนบาน และผทสนใจรนลกหลานไดอยางเชยวชาญในปจจบน จนไดรบเชญใหไปสอนการตดตงตามโรงเรยนตางๆ หลายแหงในจงหวดนาน

วสดทใชในการท�าตงสวนใหญจะเปน ผา หรอกระดาษ และเพยงแคมกรรไกร กบกาว คณยายวนดกสามารถรงสรรคผาหรอกระดาษเหลานใหมรปทรง และลวดลายตางๆ ดวยเทคนควธการพบกระดาษอนหลากหลาย แลวท�าการตดใหเปนรป

นกทองเทยวทมโอกาสผานมาทางภาคเหนอของประเทศไทย คงมโอกาสพบเหน “ตง” อยไมมากกนอย ตงเปนธงแขวนแถบยาวมลวดลายและสสนตางๆ ประดบตามรายทาง หรอวดวาอารามไดไมยาก ซงตงแตละชนดจะถกน�ามาใชในพธกรรมทแตกตางกนไปตามความเชอของชาวลานนา

ตวยตามฮต

ตดตามฮอยยายวน คนแปงตงบาเกา

บรเวณทผตายประสบอบตเหต ตงสามหางใชน�าหนาศพ โดยมความเชอวาจะเปนบนไดน�าวญญาณคนตายไปสสวรรค เปนตน

นอกจากการตดตงแลว คณยายยงมความเชยวชาญในการประดษฐฝายมงคลพนเมองส�าหรบใชในงานแตงงาน ฝายมงคลพนเมองนนบวนจะหาดไดยากและคอยๆเลอนหายไปจากเมองนาน เนองจากถกแทนทดวยฝายมงคลส�าเรจรปจากระบบการผลตสมยใหมมากขนเรอยๆ ฝายมงคลพนเมองนานนนจะท�ามาจากฝายพนเมอง พนดวยกระดาษทองเปนขอๆ และดวยความสนใจในวฒนธรรมประเพณทสบทอดมาแตโบราณ คณยายวนดยงสามารถท�าเครองประกอบพธตางๆ ไดหลากหลายประเภทเชน พธสบชะตา งานแตงงาน งานบายศรฯ งานบวช และงานศพตางๆ ซงตองอาศยสวนประกอบในการจดท�ามากมาย และความรความช�านาญในการน�าสวนประกอบเหลานมาจดเปนเครองประกอบพธตางๆ ความสามารถในงานฝมอของคณยายวนด ท�าใหคนเมองนานตางยกยองใหคณยายวนดเปนครภมปญญาทส�าคญอกทานหนง

ทรงตามความตองการ กอนจะตกแตงลวดลายของตงดวยกระดาษสทอง หรอสอนๆตามความตองการ หรอความเหมาะสมของลกษณะการใชงาน เชน ลายปราสาท ลายดอกไม ลายผเสอ ซงลายรปปราสาทจะถกน�าไปใชเกยวกบงานอวมงคลเทานน โดยแตละลวดลายทคณยายคดประดษฐขนจะมาจากสงทพบเหนรอบตว เชน ดอกไมชนดตางๆ ลวดลายไทยตามผนงวด รวมถงรปทรงเรขาคณตขนาดตางๆทน�ามาตกแตงใหตงมความสวยงาม และเหมาะสมตามการใชงานแตละประเภท

โดยคณยายวนดไดอธบายใหลองนานฟงวา ตงมหลายชนดตามรปแบบการใชงานทแตกตางกน เชน ตงมงคล จะมลวดลาย และสสนสดใสหลากหลายส ซงเชอวาจะน�าโชคดความดงามสชวต ตงขาวเปนตงส�าหรบคนตาย ตงแดงส�าหรบผตายโหงใชปกตรง

คณยายวนด สทธสนชางตดตงลานนา

บานเลขท 32/2 บานเชยงแขง ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน

โทร. 087-8445484//ดสถานทตงในแผนททายเลม :

09 | จลสารลองนาน

F-12

Long Nan Booklet | 10

บานกาแล โฮมสเตย

คณจรวรรณไดเลาถงความเปนมาของบานหลงนใหลองนานฟงวา บานหลงนเปนบานทพอแมของตนสรางขนเมอทานทงสองไดยายมาท�างานในจงหวดนาน บานหลงนแตเดมหลงคาจะเปนทรงปนหยา มงดวยกระเบองวาว เมอฝนตกน�าจะรว ลงสชานเรอนเพราะไมมรางรน ตอมาภายหลงจงไดเปลยนเปนทรงจวประดบดวยกาแล เดมแยกตวเรอนเปนสองหลงเชอมตอกนดวยชาน ตวเรอนท�าจากไมสกเกอบทงหลง

ขนชอวา “เมองเกาทมชวต” อยางเมองนาน ถาลองกวาดสายตาดอยางรวดเรว หลายคนคงนกถงวดเกาทมอยมากมายในเมองนาน จนอาจลมนกไปถงเรอนพนถนดงเดมทยงหลงเหลอใหเหนอยจ�านวนไมนอย เพราะเมอมองอยางผวเผน เมองนานดเหมอนจะเตมไปดวยอาคารทอยอาศย และรานคาสมยใหมเสยเปนสวนใหญ ลองนานแตละฉบบจะพาไปพสจนใหเหนวาเมองนานนยงอบอวลไปดวยวถชวตความเปนอยของผคนในเรอนพนถนหลงงามจ�านวนมาก ทหลบอยตามมมตางๆของเมองและรอผสนใจจรงๆ มาคนหาเทานน

ยอนเยอน เฮอนนาน

เมอพอแมเสยชวตไปและนองสาวแตงงานออกเรอนแยกตวไปสรางบานอยฝงตรงขาม เพอไปมาหาส และพงพาอาศยกนไดไมยาก คณจรวรรณจงไดจดพนทเรอนฝงซายใหเปนทพกแบบโฮมสเตยไวใหบรการแกนกทองเทยว สวนเรอนทางดานขวาเปนหองนอนคณจรวรรณเอง โดยมพนทดานหลงเปนหองครว และพนทตรงชานเรอนเกาเปนทนงเลนและตอนรบแขก

บรเวณดานหลงของบานเคยมบอน�าเกาอย แตเมอมระบบน�าประปามาถงกไดเลกใชน�าบอไป ตอมามการถมถนนลาดยางหนาบานท�าใหบานอยต�ากวาระดบถนน เกดปญหาน�าทวมขงตามมา คณจรวรรณจงไดดดบานขนอก 1.80 เมตร และถมดนสงขนอก 1.30 เมตร สมยกอนเมองนาน น�าทวมเกอบทกป ทกบานจงตองใชเรอในการสญจรไปมา โดยจะเกบเรอไวใตถนบาน แตในสมยนน�าไมไดทวมบอนเหมอนแตกอน เรอจงคอยๆ หมดความส�าคญลงไปจนเมอเกดน�าทวมใหญเมอป พ.ศ. 2549 เรอกกลบมามความจ�าเปนอกครง และท�าใหตนนานไดเหนถงคณคาของการอยอาศยแบบดงเดม และการชวยเหลอพงพากนในยามยาก

เตน

บนไดหลงบาน ชาน

บานคณจรวรรณ อสรางกร ณ อยธยา

บานกาแลซงเปนโฮมสเตยดวยหลงนมอายกวา 80 ปแลว แตไดรบการดแลรกษาเปนอยางด จนเปนเรอนกาแลหลงงามทสดหลงหนงของเมองนาน และคณจรวรรณไดปรบปรงซอมแซมบานหลงนใหแขงแรงคงทนอยเสมอ ท�าใหบานหลงนยงคงดใหม สะอาดสะอานรมรนนาอย ผนวกกบคณจรวรรณเปนผชนชอบการจดแตงสวน และปลกตนไม ทงไมดอกไมประดบ เปนพเศษ ท�าใหบรเวณบานดรมรนจนเปนทสะดดตาแกผพบเหน โดยเฉพาะนกทองเทยวตางชาต ทมกขอเขามาถายรปอยเสมอ จนท�าให คณจรวรรณคดเปดเปนโฮมสเตยขนมา

คณจรวรรณ อสรางกร ณ อยธยา ลานโลงหนาบรเวณตวอาคารถใชเปนเสนทางสญจรและจดสวนประดบตกแตงสวยงาม

รปดานหนา

ผงพนชนบน

D-54

ต�าแหนงในแผนท

11 | จลสารลองนาน

แตเดม ครอบครวของปาจนทรศรไดสรางบานอยอกฟากหนงของถนน ซงเปนฟากทตดกบแมน�านาน ปาจนทรศรเลาวาในสมยตนเองยงเดก เมอถงฤดน�าหลากบานหลงนนเกดปญหาน�าทวมบอยมาก ระดบน�าทวมสงถงเอว ท�าใหไมสามารถอาศยอยทนนได ดงนนทกครงทน�าทวม กจะพากนมาอาศยอยท “เฮอนเหยา” ซงเปนเรอนพกชวคราวส�าหรบหนน�า โดยทตงของเรอนเหยากคอ บรเวณทตงของบานหลงปจจบนน ตอมาในชวงหลงน�าทวมถขนเรอยๆ จนเมอป พ.ศ.2508 พอของปาจนทรศรตดสนใจรอบานหลงทอยตดน�านาน แลวมาสรางบานหลงทอยอาศยในปจจบน โดยน�าไมจากบานหลงเดมมาสรางรวมกบไมทซอมาเพมจากปาบานน�าใส (ปจจบนคอ ต. ฝายแกว)

หลงจากรนคณปทเปนคนเลยงชางใหเจาเมองนาน เมอสนเจาครองนานองคสดทายคอ เจามหาพรหมสรธาดา ครอบครวของปาจนทรศรกหนมาท�าอาชพเกษตรกรรม ปลกสวนสมสงขาย คอนขางมรายไดด

เพราะสมยกอนยงมคนปลกนอย แตหลงจากคณพอของปาจนทรศรเสยชวตไป กไมมใครท�าสวนสมสบตอ จงตองปลอยทงทใหรกรางไป แตเมอหลงจากน�าทวมใหญเมอ ปพ.ศ. 2549 ครอบครวปาจนทรศรกเรมปรบเปลยนพนทสวนใหกลายเปนสวนผกผลไมผสม ไดแก ล�าไย มะกอก ชมพ มะมวง กระทอน และผกกนใบตางๆ

แรกเรมเดมทบานหลงนมผอยอาศยดวยกนรวมทงหมด 9 คน คอ พอ แม นาของปาจนทรศร และพนองอก 4 คน รวมปาจนทรศรดวย สวนปยาไดเสยชวตไปหลงจากยายมาอยในบานหลงนไดไมนาน ภายในบานม 4 หองนอน หองหนงเปนของพอกบแมของปาจนทรศร หองทสองเปนของนาของปาจนทรศร หองทสามเปนของปาจนทรศรและพนองผหญงดวยกน และหองทสซงเปนหองใหญสดเปนของ พนองผชาย 4 คน โดยหองนนจะมผนงดานหนงทท�าเปนผนงบานเฟยม ทสามารถเปดผนงกนระหวางหองนอนกบหองนงเลนออกให

กลายเปนโถงกวางเพอใชงานเอนกประสงคตางๆทส�าคญ และเมอตองการพนทใชสอยกวางตอเนองกน เชน งานบญบานใหม หรองานศพของคนในบาน เปนตน ปจจบนไดกนหองเพมเปน 5 หอง โดยกนจากหองนอนของพอแมปาจนทรศร เนองจากคณพอของปาจนทรศรไดเสยชวตลง และมลกหลานเพมขน พนองบางกออกไปท�างานตางจงหวด หองตางๆจงถกแบงเปนหองของลกหลานของปาจนทรศร และเปนหองวางส�าหรบใหญาตมาพก บางหองกใชเกบของดวย

ตลอด 48 ปทผานมาไดมการเปลยนแปลงเพมเตมและรอถอนรปแบบโครงสรางของบานหลงนในบางสวนใหมนคงแขงแรงขนและเหมาะกบผอยอาศย โดยในสวนของหลงคาบานแตเดมลาดลงหนาบานตามแนวบนได แตตอมาไดเปลยนแนวหลงคาใหลาดลงดานขางแทน เพอแกปญหาฝนสาดเขามาในตวบาน

บนไดขนบานเคยมอยสองทางคอ ทางหนาบาน และทางครว เมอเปลยนหลงคาบาน กไดยายบนไดหนาบานไปไวตรงทางเดนเชอมหองครวแทนเพอกนฝนสาดซงจะท�าใหบนไดผพงเรว และไดเพมราวกนตกเหลกทประตเขาบานจากต�าแหนงบนไดเดม เพอใชเปนหนาตางแทน สวนบนไดใหมทอยทางหองครวกไดเพมราวบนไดขนมาเพอความปลอดภยใหกบสมาชกผสงอายของบานดวย ฝาเพดานบางสวนไดเปลยนจากไมเปนวสดสมยใหมแทน ในสวนของหองครว และทางเดนเชอมตอระหวางเรอนครวกบเรอนนอนยงคงสภาพเดมไวอยางคอนขางสมบรณ รวมทงต�าแหนงของยงขาวเดมดวย

หองนอนของปาจนทรศรมชนวางหนงสอตดผนงทท�าขนงายๆ โดยอาศยแผนไมกระดานยาวๆ

บานคณจนทรศร ภกด

คณจนทรศร ภกด

เรอนหลงยาวของชาวพระเนตร

บานพกอาศยของปาจนทรศร ภกด เปนเรอนพนถนหลงใหญทสดหลงหนงในชมชนพระเนตร ทปจจบนยงคงรปแบบเดมของเรอนทพกอาศยพนถนในเขตเมองนานไวไดคอนขางสมบรณ ตนตระกลของสกลภกด ซงคณปของปาจนทรศรไดอพยพจากจงหวดเชยงใหมมาตงรกรากทเมองนาน ตงแตสมยคณปซงเคยเปนคนเลยงชางใหกบเจาเมองนานในสมยนน และลกหลานไดอยอาศยในเมองนานตอเนองมาจนถงปจจบน ซงนบได 5 ชวงอายคนแลวคอ ตงแตรนปมาจนถงรนหลานของปาจนทรศร

มมหองนงเลนทางทศตะวนออกปรบเปลยนรปแบบการใชไปตาม

ความตองการของผใชงานในแตละฤดกาล

พนทตางระดบใชนงพกผอนมแสงและลมธรรมชาตเขามาจากหนาตางขนาดใหญท

ปรบเปลยนมาจากประตทางเขาบานเดม

E-34

ต�าแหนงในแผนท

Long Nan Booklet | 12

มาตอกตดกบผนงในแนวขวางใหสามารถวางหนงสอบนชนตดผนงได เนองจากปาจนทรศรชนชอบการอานหนงสอเปนอยางมาก และยงสนใจในงาน ถกไหมพรม ถกโครเชต ตางๆ ผาคลมเตยงของปาจนทรศรกเปนผลงานของตนเองทใชเวลาถกเกอบ 3 เดอน สวนการตกแตงพนทใชสอยภายใน โดยใชเครองเรอนตางๆ ลกสาวปาจนทรศรกดดแปลงมาจากสงทมอยแลวใหเกดประโยชนสรางสรรคมากขน เชน เกาอไมสขาวบรเวณทางเดนทดดแปลงมาจากเกาอเกาโดยตดขาทช�ารดออก ทาสใหม หาเบาะมาวางเพมสสน และความสบายเมอใชงาน โดยมโตะขางเลกๆ เขาชดกน ซงดดแปลงมาจากขาตเยนเกา

กอนอ�าลาเจาของบานออกมา ปาจนทรศรเลาใหฟงอยางภมใจกบลองนานวา ลกสาวปาจนทรศรเปนคนชอบของเกา และเรอนพนบานแบบน เธอจะเปนคนดแลรกษาบานเกา (บานหลงแรก) ของตระกลหลงนเอาไวเอง โดยไมคดจะรอสรางใหม

หนาตางขนาดใหญทปรบเปลยนมาจากประตทางเขาบานเดม ตดลกกรงกนตก

ใชเปนพนทพกผอน และรบแขกประจ�าบาน

บอน�าโบราณยงคงรกษาไว และบรเวณขางเคยงใชเปนพนทในการปลกพชผกสวนครว

ใตถนปรบพนเพอใชเปนพนทอเนกประสงค

รปดานหนา

ผงพนชนบน

หองนงเลน

โถง

โถงรบแขก

โถงทางเดนหลงบานชาน

ชาน

ทางเขาหลงบาน ทางเขาหนาบาน

เวลาและเรมมราคาแพง เนองจากมการผลตนอยลงเรอยๆ สมยเมอยายมาอยทนใหมๆ ตองไปหาบน�ามาจากบอน�าบานจอน ซงอยไกลออกไปทางใตของหมบาน เปนบอน�ารวมของหมบานทใชรวมกน แตตอมาบานแตละหลงเรมขดบอน�าไวใชเองในบาน จงขดบอน�าขนมาใชเองบาง สมยกอนจะมการรวมกนเอามอ (ลงแขก) ขดบอน�าชวยกน เปนการถอยทถอยอาศยชวยเหลอกนละกนของคนในหมบาน เปนอกหนงในการสรางความสมพนธทางสงคมของ

13 | จลสารลองนาน

คณปาบวจนทร มงคลวสทธ เจาของบานเลาใหลองนานฟงวา บานหลงนสรางมาตงแตปพ.ศ. 2506 สมยกอนปาบวจนทรประกอบอาชพท�าสวนไรสม ซงมรายไดด ท�าใหคอนขางมฐานะ จงปลกบานโดยใชไมเกอบทงหลง เมอแรกสรางบรเวณชานไมมหลงคาคลม เปนพนทไวใชตากทนอน หมอน มง แตเดมหลงคามงดวยกระเบองปนดวยซเมนต กอนทจะเปลยนมามงดวยสงกะสเชนในปจจบน เพราะกระเบองปนดวยซเมนตช�ารดเสยหายไปตามกาล

ชมชนทนบวนจะหาไดนอยลงเรอยๆ การหาพนทหรอบรเวณทเหมาะสมในการขดบอกเปนอกหนงภมปญญาชาวบานทคณปาเลาใหฟงวา คนสมยกอนจะใชกะลาครอบลงบนพนดนเพอเสยงทายหาตาน�าเปนจดๆ โดยทงครอบกะลาไว 1 คน ถาวนรงขนปรากฏมไอน�าเกาะในกะลา แสดงวามตาน�าอยดานลาง สามารถขดท�าเปนบอน�าได และเมอขดพบตาน�าแลว คนสมยกอนจะใชไมมะขามปอมโยนทงลงไปในบอ เพอท�าใหน�าหวาน อรอย ชนใจ

บานของปาบวจนทรนมพนทใชสอย และหองหบมากมาย แตเมอดจากภายนอก บานกจะยงคงดโลง โปรง ไมทบตน การซอยพนทออกเปนสวนๆ โดยมชานเชอมถงกน และมขนาดกบระนาบหลงคาทลดหลนกนไป เปนภมปญญาทองถนอนหนงทท�าใหบานของคนนาน ซงไมวาจะเลกหรอใหญ กใหความรสกทถอมตน เปดรบธรรมชาต และดรมรน นาอยอาศย

บานคณบวจนทร มงคลวสทธ

คณบวจนทร มงคลวสทธ

หมเรอนงามมชานเชอม

นกทองเทยวถามโอกาสผานมาทางถนนเทศบาลด�ารห ในบานเชยงแขง กจะพบกบบานไมพนถนทมรปทรงแปลกตา ตกแตงงดงามดวยการจดองคประกอบพนท และรายละเอยดพนถน ดวยชานเรอนกวางในบรเวณดานหนา ท�าใหบานของปาบวจนทร มงคลวสทธ เปนบานทโปรงโลงดนาสบายตามลกษณะเรอนพนถนทางภาคเหนอของไทย ภายในเรอนยงคงลกษณะดงเดมเอาไวเกอบทงหมด เตนทเปนพนทตางระดบเชอมกบชานเรอน มพนทประกอบอาหารดานหลงทมพนปดวยไมเวนรองเพอใหเกดชองลมระบายอากาศ ผนงดานขางเปนผนงรวดานบนเปดโลงเพอใหระบายควน และกลนจากการหงหาอาหารตางๆออกไปโดยงาย พนทดานหลงทตดกบครวมบนไดลงไปดานลางเพอสะดวกในการลงไปหาบน�าหาบฟนขนมาหงหาอาหาร

รปดานหนา

ผงพนชนบน

ในเรอนหลงใหญถกแบงเปนเรอนขนาดยอยทงครว หลองขาว หองนอน เชอมตอกนดวยชานทมหลงคาคลม

ท�าหนาทเปนเสมอนหองรบแขกไปในคราวเดยวกนการจดการพนทครวขนาดเลกใหเกดการใชสอย

ทคมคาทงในระนาบนอนและตง

F-14

ต�าแหนงในแผนท

โถงทางเดนหลงบาน

ครว

Long Nan Booklet | 15

เมองนนทบรหรอเมองนาน เปนแหลงก�าเนด และผลตผาซนทอมอทงดงามหลากหลายรปแบบ เนองจากจงหวดนานประกอบไปดวยกลมชนหลากหลายชาตพนธ ผาซนพนเมองของเมองนานจงเปนการน�าเอาเทคนคของชนชาตตางๆ เชน ลอ ลาว ยวน มาน ฯลฯ มาหลอมรวมจนเกดเปนเอกลกษณเฉพาะตว ท�าใหผาซนเมองนานมชอเสยงโดดเดน โดยภมปญญาการทอผาสวนใหญสบทอดมาจากชาวไทลอโบราณ ลกษณะเดนของผาซนเมองนานคอ จะเนนความส�าคญของการออกแบบลวดลายสวนกลางผนทเลยนแบบธรรมชาต และลายเรขาคณต โดยจะแบงลวดลายตามลกษณะการทอ คอ

1. การลวง เปนการสรางลวดลายโดยการลวงดวยมอ ใชเสนดายหลากสพงเกาะเกยวกนเปนชวงๆ เกดเปนลายคลายสายน�าไหล หรอเรยกวาซนลายน�าไหล

2. การเกบมก เปนการทอโดยใชเสนยนพเศษเพมบนกทอผา โดยใชไมไผเหลาใหกลมตรงปลายมนเกบมก เมอเกบเสรจจะสอยดายเสนยนดวยไม

3. การคาดกาน เปนการทอดวยลายมดหมพงสลบกบรวมกบลายขด ท�าใหมลกษณะเปนลายขวางบนตวซน

ซนในเมองนานทโดดเดนคอ ซนมาน ทอในลกษณะเปนลายรวขวางสลบสพน ไมเกน 3 ส เชน สแดง สด�า สมวง มชองไฟขนาดใหญเลกไมเทากน อาจคนดวยไหมทองหรอไหมเงนใหดแวววาวระยบทงผน ตนซนตองมสแดงและปานใหญ และซนปอง ซงเปนลายรวขวางคลายกน แตมขนาดชองไฟเทากนทงผน มกทอเปนรวเลก สลบลายมก

คณยายขนแกว เพชรพวง วย 79 ป เชอสายไทลอดงเดม เปนผหนงทไดเรยนรภมปญญาการทอผาจากครอบครวมาตงแตเดก ตงแตสมยทอาศยอยอ�าเภอทาวงผา ครอบครวคณยายขนแกวสบทอดการทอผา

ซนไมสนยายขนแกว เพชรพวง

ผปนตอเสนฝายผาซนเมองนาน

ตอกนมาตงแตสมยบรรพบรษ เมอแตงงานคณยายขนแกวไดยายมาอาศยอยทบานน�าลอม ในอ�าเภอเมองนานมาจนถงปจจบน โดยไดยดอาชพทอผาเปนงานอดเรกมากวา 70 ปแลว สวนญาตๆ ทอาศยอยทอ�าเภอทาวงผากยงคงทอผาเปนงานอดเรกกนอยจนถงปจจบน ดวยการทอผาสวนใหญจะมาจากใบสงของลกคา ไมมวางขายตามทองตลาด เพราะล�าพงเพยงการผลตตามใบสง กไมมเวลาทอผาส�าหรบน�าไปวางขายในตลาดทวไปแลว

ผาซนทคณยายขนแกวทอสวนใหญเปนลวดลายโบราณททอสบตอกนมาคอ ซนมาน และซนปอง ซงซนทงสองชนดนยงถกเรยกชอตางกนออกไปอกตามลวดลายและสสนบนผา เชน ผาซนมานเหลอง ผาซนมานค�าไวส�าหรบใสไปในงานศพ ผาซนเชยงแสน ผาซนปองค�า ไวใสไปงานมงคล เปนตน

เครองมออปกรณในการทอผาของคณยายขนแกวเปนการทอดวยกทอผาแบบไทลอดงเดม มโครงสรางเปนสเหลยมมสเสายดตดกน กทอผาทใชในปจจบนนเปนหลงทคณพอของคณยายขนแกวท�าให ซงมอายกวา 60 ปแลว สวนอปกรณ ประกอบอนๆ ทจ�าเปนส�าหรบการทอผา ไดแก กระสวย ซงเปนอปกรณส�าหรบใชบรรจหลอดดายเสนพงทใชในการทอผา มหนาทสงดายพงเขาไปในดายเสนยนทขงอยบนหกทอผา เครองปนดาย ภาษาพนถนทางเหนอเรยก กวง เปนเครองมอทใชส�าหรบปนฝายใหเปนเกลยวเปนเสนดาย โดยมมะกวก (มวนฮก) ซงท�าจากไมไผสาน ส�าหรบมวนฝาย มะ-กวก 1อนจะมวนฝายได 1 ส เมอจะใชมะกวกมวนฝายกจะเอาไปเสยบกบ หางเหน โดยม กกกวาง ทท�ามาจากไมไผผกโยงกบเชอกใหตงส�าหรบใสฝาย มเสาไมสองเสาส�าหรบสอดกกกวาง ใหหมนกวกฝาย

ปจจบนฝายแทในเมองนานหาซอไดยาก เพราะไมมใครปลกตนฝายกนแลว คณยายขนแกวจงใช

ฝายโทเรแทนฝายแทในการทอผาซน เนองจากหาซอไดงาย และใหเสนใยทเหนยวกวา ระยะเวลาในการทอผาซนแตละผนใชเวลา 6-7 วน ท�าใหแตละเดอน คณยายขนแกวทอผาไดเพยง 2-3 ผนเทานน เมอยงแกตวลงก�าลงในการทอผากยงลดลง การท�าสงใดซ�านานๆ กจะท�าใหปวดเมอยไดงาย และดวยกระบวนการทอผาซนแตละผนทตองใชเวลานานนเอง ท�าใหคณยายขนแกวไมสามารถทอผาเปนอาชพหลกได เพราะล�าพงรายไดจากการขายผาซน ซงมราคาประมาณ 600-700 บาทตอผน ท�าใหรายไดตอเดอนจากการทอผาเพยงอยางเดยวไมเพยงพอตอการด�ารงชพ ลกหลานของคณยายทไดรบการถายทอดการทอผาตอ ตางกทอผากนเปนเพยงแคงานอดเรกเทานน ทงยงสามารถทอไดเฉพาะลายผาพนๆ ทมวธการทอไมซบซอน เชนพวกผาขาวมาตางๆ เพราะการเรยนรการทอผาลายตางๆ ตองอาศยทงเวลาและประสบการณในการทออยางมาก และเมอเทยบราคาจากการขายผาทอตอผนกบเวลาทเสยไป คนรนใหมจงสนใจการทอผานอยลง ท�าใหภมปญญาการทอผาซนของคนพนเมองนานนบวนจะยงสญหายไปจากทองถน

คณยายขนแกว เพชรพวงชางทอผาซนเมองนาน บานเลขท 159/1 บานน�าลอม ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน โทร.081-3873466//ดสถานทตงในแผนททายเลม :

ยายขนแกว เพชรพวง

1. กกกวาง2. หางเหนและมวนฮก3. กระสวย

1 2

3

F-23