Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ EΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΥΛΙΖΑΚΗ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΚΙΑΛΙΒΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

ΑΡ ΦΥΛΛΟΥ 25KYΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

― υποτυπώνω bullποτυπ΅ -όω ΝΜΑ [bullπότυπος]σχεδιάζω κάτι σε γενικές γραμμές σκιαγραφώ (laquoταUumlτα bullπετυπώθη κεφαλαιωδ΅ςraquo Πολ) μσν σχηματίζω μια ιδέα φαντάζομαι ||(μσν-αρχ) 1 παριστάνω απεικονίζω (laquoregOumlνας στέρνα τε καd uumlμους bullποτυπωσάμενος τέχν η τ Eacute πλαστικ Eacuteraquo Ευσ) 2 συμβολίζω (laquoτe δειλeν τ΅ν τρυγόνων τcν πρeς τaς ecircμαρτίαςεeacuteλάβειαν bullποτυποUumlταιraquo Κλήμ Αλ) 3 παρουσιάζω με λέξεις συνθέτω (laquo τcν αeacuteτcν agraveναγεγραφέναι bullποτετυπωμένην πρeς τe δεOumlν οasympτω προσεύχεσθαι προσευχήνraquo Ωριγ)middot|| αρχ4 προδιαθέτω κάποιον σε κάτι 5 ιατρ συνιστώ δίνω ως συνταγή

Ο 17ος ΑΙΩΝΑΣ υπήρξε από πολλές από-ψεις η περίοδος που καθόρισε την πο-ρεία της ευρωπαϊκής ιστορίας προς τη νε-ωτερικότηταmiddot είναι ο αιώνας της απόλυτηςμοναρχίας της οργάνωσης του κράτουςαλλά και των μεγάλων θεαμάτων της ζω-γραφικής και του θεάτρου Αυτή την επο-χή κατά την οποία επικρατεί εξ ολοκλή-ρου η εικόνα επέλεξε να μελετήσει οσπουδαίος Γάλλος σημειολόγος φιλόσο-φος και ιστορικός τέχνης Λουί Μαρέν Γεν-νημένος το 1931 στην Γκρενόμπλ ο Μα-ρέν φοίτησε στην περίφημη Εκόλ Νορ-μάλ όπου και συνδέθηκε με επιφανείςσυγχρόνους του όπως ο Ζακ Ντερριντάο Μισέλ ντε Σερτώ και ο Μισέλ Φουκώ Τοέργο του Μαρέν πλούσιο σε έκταση κα-ταπιάνεται με ένα πλήθος θεμάτωνmiddot απότην ανάλυση των σημειωτικών συστημά-των έχοντας πάντα ως καθοδηγητικό μίτοτη Λογική της σχολής τού Πορ Ρουαγιάλκαι τη φιλοσοφική σκέψη του Πασκάλστην ιστορία της τέχνης

Παρά τα φαινόμενα η ανάλυση τηςαναπαράστασης αποτελεί για τον Γάλλοσυγγραφέα εξόχως πολιτικό ζήτημα Στό-χος της έρευνάς του είναι να αναδείξει τησχέση που συνδέει την επιθυμία για τηναπόλυτη εξουσία έτσι όπως αυτή εκφρά-ζεται στο πρόσωπο του Λουδοβίκου του14ου με τις διάφορες αναπαραστάσειςτης στην τέχνη την αρχιτεκτονική και τηνιστορική αφήγηση Γιrsquo αυτό τον σκοπό οΜαρέν ξεκινάει με την ανάλυση της Λογι-κής τού Πορ Ρουαγιάλ και των Σκέψεωντου Πασκάλ η οποία δημοσιεύεται το1975 με τίτλο Η κριτική του λόγου [La cri-tique du discours Minuit] Η σχολή τουΠορ Ρουαγιάλ δίνει κεντρικό ρόλο στηνέννοια της αναπαράστασης μέσα από εν-δελεχή ανάλυση του σημείου Σύμφωναμε τον Μαρέν laquoστον 17ο αιώνα κάθε ση-μείο είναι αναπαράσταση και κάθε ανα-παράσταση αποτελεί σημείοraquo Συνεπώςη ταύτιση του σημείου με την αναπαρά-σταση αλλάζει την τάξη των λόγων τόσοστο πεδίο της εξηγητικής που αφοράστην ερμηνεία του θεϊκού λόγου πουαπευθύνεται στον άνθρωπο (ακολου-θώντας το μοντέλο της Θείας Ευχαρι-στίας) όσο και στο πεδίο της ρητορικής

δηλαδή του λόγου που απευθύνεται απόάνθρωπο σε άνθρωπο

Αυτή η αλληλεξάρτηση των λόγων καιτης λειτουργίας του σημείου θα οδηγή-σει τον Μαρέν στο κλασικό πλέον βιβλίοτου Το πορτραίτο του βασιλιά [Le portraitdu roi Minuit 1981] Με οδηγό τη σκέψητου Πασκάλ ο Γάλλος φιλόσοφος απο-δεικνύει πως το μοντέλο της Θείας Ευχα-ριστίας (lsquoΤούτο εστί το σώμα μουrsquo) μετα-σχηματίζεται στην ενσάρκωση του κρά-τους από ένα μόνο πρόσωπο (lsquoΤο κράτοςείμαι εγώrsquo) Με ποιον τρόπο η εξουσία τουμονάρχη νομιμοποιείται μέσα από τη συμ-βολική της αναπαράσταση και μετατρέ-πεται σε θεολογικο-πολιτική εξουσία Πώςη αναπαράσταση εκπληρώνει την επιθυ-μία για την απόλυτη εξουσία Αυτά είναικάποια από τα ερωτήματα στα οποία κα-λείται να δώσει απάντηση ο συγγραφέαςΜε τα λόγια του Μαρέν laquoΤί σημαίνει ανα-παριστώ αν όχι παριστώ εκ νέου (χρονι-κά) ή στη θέση κάποιουhellip (χωρικά) Το πρό-θεμα lsquoανα-rsquo εισάγει στον όρο την αξία τήςυποκατάστασης Κάτι που ήταν παρόν καιδεν είναι πλέον αναπαριστάταιraquo Συνε-πώς η δυνατότητα που προσφέρει η ανα-παράσταση είναι να φέρνει στο προσκή-νιο αυτό που είναι απόνmiddot να αντικαθιστάτην απουσία και τον θάνατο με την πα-ρουσία Όμως αυτή η δυνατότητα έχει καιμια δεύτερη επίπτωσηmiddot δημιουργεί έναυποκείμενο της αναπαράστασης Το πορ-τραίτο του βασιλιά το πορτραίτο που οίδιος ο βασιλιάς βλέπει του προσφέρειτην εικόνα του απόλυτου μονάρχη αυτούπου διατηρεί μέσα από αυτό την απόλυ-τη εξουσία ακόμα και κατά την απουσίατου Η εικόνα τού πορτραίτου αποτελεί τοφαντασιακό υποκατάστατο της σχέσηςτου μονάρχη με την ιδέα της απόλυτηςεξουσίας Όπως πολύ εύστοχα παρατη-ρεί ο Μαρένmiddot laquoΟ βασιλιάς δεν είναι πραγ-ματικά βασιλιάς δηλαδή μονάρχης παράμόνο μέσα στις εικόνες Αυτές αποτελούντην πραγματική του παρουσίαhellipraquo

Το θεωρητικό μοντέλο που κατα-σκευάζει ο Μαρέν τού επιτρέπει να εντά-ξει στην ίδια προβληματική τον λόγο τηναναπαράσταση και την εξουσία Οι έννοι-ες που επεξεργάζεται για να ενώσει την

αισθητική με την πολιτική εισάγουν έναννέο τρόπο σκέψης ο οποίος εγγράφεταιπλέον στη φιλοσοφία Η σκέψη του επε-κτείνεται και σε άλλα πεδία όπως ο αυτο-βιογραφικός λόγος με τον Σταντάλ καιτον Ρουσσώ στα βιβλία Η αφορισμένηφωνή [La voix excommunieacutee Galileacutee 1981]και Η γραφή του εαυτού [Lrsquo eacutecriture du soiPUF 1999] Ο Μαρέν είναι από τους πρώ-τους ερευνητές που κατάλαβαν τη σημα-σία που έχει το ζήτημα του πορτραίτουτόσο στη λογοτεχνία μέσα από την αυτο-βιογραφία όσο και στη ζωγραφική Τοπορτραίτο του βασιλιά δεν είναι μόνο η ει-καστική του αναπαράσταση αλλά και ηαφηγηματική και ιστορική του αναπαρά-σταση Υπάρχει μια διάσταση στον αφη-γηματικό λόγο η οποία εγγράφει τον βα-σιλιά στη συμβολική τάξη του δικαίου Τοόνομα του μονάρχη είναι συνώνυμο μετην καθολικότητα του κράτους και του νό-μου Συνεπώς το σώμα του βασιλιά είναιπαρόν με τρεις τρόπουςmiddot παρόν ως μυ-στηριακό σώμα πραγματικά παρόν μέσααπό τη ζωγραφική ως ιστορικό σώμα μέ-σα από τα γραπτά όπου η απουσία του εί-ναι παρούσα ως laquoεικόναraquo παρόν ως πολι-τικό σώμα μέσα από τη συμβολική τάξητου νόμου

Ωστόσο μετά τη μελέτη του για το πορ-τραίτο ο Μαρέν επικεντρώνεται στο βι-βλίο του Η αδιαφάνεια της ζωγραφικής[Lrsquoopaciteacute de la peinture Usher 1989]στην έρευνα των μηχανισμών χάρη στουςοποίους η αναπαράσταση θεμελιώνει τηδύναμή της Εκεί η προσοχή στρέφεταιστα στοιχεία εκείνα που είναι ικανά να με-ταφέρουν την αναστοχαστική λειτουργίατης αναπαράστασηςmiddot σrsquo έναν πίνακα σrsquoένα ντεκόρ ή στην αρχιτεκτονική Ο τρό-πος με τον οποίο αναπαριστάται η πραγ-ματικότητα ρίχνει φως στον τρόπο με τονοποίο σχετίζονται τα άτομα με την κοινω-νία Οι πρακτικές και τα σημεία που έχουνως στόχο να αναδείξουν την κοινωνικήθέση του φορέα τους καθιστούν ορατήτην ίδια στιγμή την ενσάρκωση της κοι-νωνικής εξουσίας του

Με τον τρόπο του το έργο του Μαρέναναδεικνύει τη διαδικασία με την οποία οισυγκρούσεις που στηρίζονται στην καθα-

Louis Marin(1931-1992)

ρή βία μετασχηματίζονται σε συμβολικέςσυγκρούσεις δηλαδή σε συγκρούσειςτων οποίων το διακύβευμα δεν είναι πλέ-ον η επικράτηση των όπλων αλλά η επι-κράτηση των συμβόλων Η διαδικασίαεξάλειψης της βίας που παρακινείται απότο κράτος καθιστά δυνατή την πολιτικήκυριαρχία η οποία βασίζεται στην αναπα-ραστατική δύναμη των συμβολικών μορ-φώνΣυνεπώς η πολιτική εξουσία δυνα-μώνει ή εκμηδενίζεται μέσα από την πί-στωση που της παρέχουν αυτές οι ανα-παραστάσεις Απrsquo αυτήν τη διαπίστωση οΜαρέν δίνει το περίγραμμα μιας διπλήςιστορίαςmiddot των τρόπων με τους οποίους επι-κρατεί η πίστη στην κρατική εξουσία καιτων μορφών που λαμβάνει αυτή η πίστηΜε τα λόγια του Πασκάλ που αναπαράγειο Μαρέν laquoτο έθιμο να βλέπουμε τους βα-σιλιάδες να συνοδεύονται από φρουρέςτύμπανα και αξιωματικούς και όλα όσα κά-νουν τη μηχανή να στρέφεται προς τονφόβο και τον σεβασμό κάνει το πρόσω-πό τους όταν είναι μόνοι και χωρίς συνο-δεία κάποιες στιγμές να αποπνέει φόβοκαι σεβασμό στους υπηκόους τουςmiddot επει-δή σε καμία στιγμή δεν διαχωρίζουμε στησκέψη τα πρόσωπα από τα κοστούμια μετα οποία τους βλέπουμε συνήθως Και οκόσμος που δεν καταλαβαίνει ότι αυτόοφείλεται στο έθιμο πιστεύει πως προέρ-χεται από μια φυσική δύναμηraquo1

Παρά τη γονιμότητα των αναλύσεώντου δυστυχώς στην Ελλάδα το έργο τούΜαρέν παραμένει άγνωστο Με εξαίρεσητη μετάφραση του δοκιμίου του laquoΗ διή-γηση είναι μια παγίδαraquo από την Έλενα Θε-οδωροπούλου στον τόμο Τα όρια της διή-γησης Genette Marin Mathieu-Colas απότις εκδόσεις Καρδαμίτσα (1987) τίποτε άλ-λο απrsquo όσο γνωρίζω δεν έχει μεταφραστείστα ελληνικά Επιλέξαμε να παρουσιά-σουμε δύο κείμενα του Μαρέν τα οποίαφανερώνουν τόσο τη μεθοδολογία όσοκαι το εύρος της σκέψης του Το κείμενοπου αφορά την ανάγνωση του πίνακα θαπαρουσιαστεί σε τρία μέρηmiddot το παρόν ανα-φέρεται στον Νικολά Πουσέν ενώ τα δύοεπόμενα θα αφορούν κατά σειρά στη ζω-γραφική με θέμα τη laquoνεκρή φύσηraquo καιστην ανάλυση της τεχνικής του Μοντριάνκαι του Κλέε

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

1 Πασκάλ Σκέψεις 62-308 Αναφέρεταιστο Πορτραίτο του βασιλιά σελ 21

ΑΥΤΗ η παρουσίαση έχει δύο στόχουςmiddotνα δώσει τα στοιχεία που απαιτούνταιπροκειμένου να στοχαστούμε την αι-νιγματική σχέση μεταξύ του πίνακα καιτου θεατή θεωρώντας τον πρώτο ωςαντικείμενο ανάγνωσης και τον δεύτε-ρο ως αντικείμενο του βλέμματος [hellip] Οδεύτερος στόχος είναι η συγκρότησημιας επιστήμης ή τουλάχιστον των στοι-χείων μιας επιστήμης η οποία δεν θααφορά στη ζωγραφική αλλά στα ζω-γραφικά σημεία Η χρήση του όρου laquoση-μείοraquo δείχνει πως η αναφορά στη γλωσ-σολογία την επιστήμη των γλωσσικώνσημείων θα είναι διαρκής Με τον όροlaquoσημείοraquo εννοούμε το στοιχείο που φα-νερώνει τη σχέση μεταξύ σημαίνοντοςκαι σημαινομένου ερχόμενοι σε ρήξημε την κοινή χρήση του όρου ο οποίοςβλέπει στο σημείο μόνο το σημαίνονΑυτή η αναφορά στη γλωσσολογία εγεί-ρει ορισμένα ερωτήματα Είναι η ζω-γραφική μια άλλη γλώσσα Είναι μια συγ-κεκριμένη γλώσσα η οποία όπως όλεςέχει γραμματικούς κανόνες συντακτικόκαι λεξιλόγιο Κι αν αποκαλούσαμε ση-μειολογία τη γενική επιστήμη των ση-μείων της οποίας η γλωσσολογία είναιεπιμέρους πεδίο στο μέτρο που ερευνάτα γραπτά και τα προφορικά σημεία εί-ναι δυνατή μια σημειολογία της ζωγρα-φικής εικόνας

[hellip] Προς όφελος της ανάλυσης καιμόνο γιrsquo αυτήν θα διαχωρίσω δύο δρά-σεις που παράγονται ταυτόχρονα κατάτην ανάγνωση ενός πίνακαmiddot διαβάζω ση-μαίνει διατρέχω με το βλέμμα ενώ ισο-δύναμα και την ίδια στιγμή αποκωδικο-ποιώ το νόημα του πίνακα Όταν για πα-ράδειγμα διαβάζουμε μια τυπωμένησελίδα η διαδρομή που ακολουθεί τοβλέμμα μας είναι αναγκαία υποχρεωτι-κή ή επιπλέον γραμμικήmiddot αυτή η δια-δρομή ακολουθεί τον γραμμικό χαρα-κτήρα της φράσης και του γραπτού λό-γου Ωστόσο παρατηρούμε ότι αυτή ηδιαδρομή είναι ασυνεχής Το βλέμμαμας δεν συλλαβίζει όλα τα γράμματαδεν αντιλαμβάνεται όλες τις λέξεις αλ-λά βασίζεται σε συγκεκριμένα γράμμα-τα και σε συγκεκριμένες λέξεις για ναδιαβάσει το κείμενο Εδώ αγγίζουμε μιααπό τις βασικές διαφορές μεταξύ τηςανάγνωσης ενός κειμένου και της ανά-γνωσης ενός πίνακα Πράγματι ο πίνα-κας παρουσιάζεται σαν ένα σύστημαοπτικών σημάτων ή ακόμα σαν ένασυγκροτημένο σύνολο εικαστικώνιχνών για να ακολουθήσει το βλέμμα ταοποία όμως δεν αναπτύσσονται με μιαγραμμική αλληλουχία αφού παρατάσ-σονται ομαδικά πάνω στην επιφάνειατου καμβά Συνεπώς το βλέμμα μαςέχει στη διαδρομή του μια σχετικήελευθερίαmiddot αντιμετωπίζει μικρότερουςεξαναγκασμούς σε σχέση μrsquo αυτούς τηςτυπωμένης σελίδας Αναλογικά θα μπο-ρούσαμε να πούμε πως ο βαθμός τουεξαναγκασμού στην ανάγνωση ενός πί-νακα ορίζει τη γραμματική του [hellip] Ο Πά-ουλ Κλέε συνοψίζει αυτή την ανάλυση

με εκπληκτικό τρόπο γράφοντας laquoτομάτι πρέπει να κατασπαράξει την επι-φάνεια να απορροφήσει κάθε κομμάτιτηςhellip το μάτι ακολουθεί τη διαρρύθμισητων δρόμων που έχουν ανοιχτεί στο έρ-γοraquo [hellip] Ας δούμε μερικά παραδείγματαmiddotστον πίνακα του Νικολά Πουσέν (Pous-sin) Η ανάπαυση των ταξιδιωτών βα-ραίνει ένας υψηλός βαθμός εξαναγκα-σμού ο οποίος σηματοδοτείται από τονελικοειδή δρόμο που συνδέει το πρώ-το πλάνο του πίνακα με τον ορίζοντακαι ορίζεται από τρεις μορφέςmiddot οι μάζεςτων δέντρων και των βράχων συγκεν-τρώνουν το βλέμμα προς μία κατεύ-θυνση όμως την ίδια στιγμή αυτή η δια-δρομή είναι κυκλικήmiddot το βλέμμα επα-νέρχεται από τον ορίζοντα στο πρώτοπλάνο κυρίως μέσα από το παιχνίδι μιαςπλαστικής ομοιοκαταληξίας για να μι-λήσουμε σαν τον Αντρέ Λοτ (Lhocircte)middotεδώ το σύννεφο ομοιοκαταληκτεί με τοδέντρο Μπορούμε να αναρωτηθούμε

γιατί αυτός ο πίνακας παρουσιάζει έναντόσο μεγάλο βαθμό εξαναγκασμούmiddot αυ-τό συμβαίνει επειδή κάτω από την επι-φάνεια των μορφών και των αντικειμέ-νων που αναπαρίστανται στον πίνακαυπάρχει μια γεωμετρία που συγκροτείμε αυστηρό τρόπο το πεδίο της αναπα-ράστασης Αυτή η γεωμετρία απαιτείεπιτακτικά μια συγκεκριμένη πορείαμια συγκεκριμένη σειρά κατά την ανά-γνωση [hellip]

Τα οπτικά σημάδια που ορίζουν τηδιαδρομή του βλέμματος λειτουργούνως σημαίνοντα για την ανάγνωση τουπίνακα Τί γίνεται όμως με το σημαινό-μενο Σrsquo αυτό το σημείο περνάμε στηνάλλη πλευρά της ανάγνωσης ενός πί-νακα η οποία δεν εμφανίζεται πλέονμόνο σαν διαδρομή αλλά σαν πράξηαποκωδικοποίησης Με ποιον τρόπο τοοπτικό σημάδι είναι την ίδια στιγμή ζω-γραφικό σημείο Διάλεξα επίτηδες αυ-τό τον πίνακα του Πουσέν επειδή δεν

περιέχει κανένα μυθολογικό ή ιστορικόστοιχείοmiddot μας επιτρέπει έτσι να προσεγ-γίσουμε την ουσιαστική ιδέα πως κατrsquo αρ-χήν το νόημα ενός πίνακα είναι ζωγρα-φικό Υπάρχει μια αυτόνομη τάξη στη ζω-γραφική η οποία αρχικά δεν αναφέρε-ται στο θέαμα του κόσμου ή σε ένα λο-γοτεχνικό κείμενο Το νόημα βρίσκεταιστο σημαίνον ως διαδρομή στην πλαστι-κότητα του πίνακα με τη μορφή του αι-σθήματος που παράγεται στον θεατή αί-σθημα που έχει το χαρακτηριστικό να εί-ναι την ίδια στιγμή αίσθηση και σκέψηΣτον συγκεκριμένο πίνακα παρουσιάζε-ται η έννοια του ταξιδιού δηλαδή η εκού-σια πορεία που χαράζει ο άνθρωπος σrsquoένα ανοιχτό πεδίο με τις τρεις στιγμέςτηςmiddot τη στάση την αναχώρηση και την πο-ρεία προς τον ορίζοντα Ο δρόμος είναιτο αποτέλεσμα της επιβολής της αν-θρώπινης βούλησης στη φύση και μαςπαραπέμπει σε ότι αποκαλούμε πεδίοσυνδήλωσης του πίνακα δηλαδή στηστωική φιλοσοφία του Πουσέν η οποίαεξυμνεί την επιβολή της ορθολογικήςβούλησης στις εντυπώσεις και στα πάθηΩστόσο αυτή η laquoιστορικήraquo γνώση είναιπαραδόξως δευτερεύουσαmiddot ο πίνακαςαποτυπώνει τη φιλοσοφική ιδέα και όχιτο αντίστροφο Το νόημα του πίνακα εί-ναι η ενότητα των εντυπώσεων των ανα-μνήσεων των γνώσεων οι οποίες κατα-λήγουν από τη διαδρομή στον πίνακαστην ενότητα ενός αισθήματος [hellip]

Όμως για να αποκωδικοποιήσουμεένα κείμενο για να καταλάβουμε το νόη-μά του πρέπει να κατέχουμε έναν κώδικαανάγνωσης δηλαδή τις απαιτούμενεςγνώσεις γύρω από τη γραφή τους γραμ-ματικούς κανόνες και το λεξιλόγιο μιαςγλώσσας Τις περισσότερες φορές αυτόςο κώδικας είναι κατά τη χρήση του υπο-συνείδητοςmiddot δεν καταλαβαίνουμε ότι χρη-σιμοποιούμε έναν κώδικα Κατrsquo αναλο-γίαν μπορούμε να πούμε πως ένας πίνα-κας είναι ένα κωδικοποιημένο laquoκείμενοraquoΙδού ένα παράδειγμα από το μυθολογικότοπίο που παρουσιάζεται στον πίνακατου Πουσέν Ο τυφλός Ωρίωνας αναζητάτον ήλιο

Το πρώτο πράγμα που αντιλαμβανό-μαστε είναι η νεαρή γυναίκα που βρίσκε-ται στον αέρα πάνω στο σύννεφο και εμ-φανίζεται με τη μορφή ενός οράματοςΌμως πώς το γνωρίζουμε Επειδή στέκε-ται στον αέρα χωρίς κάποιο φανερό στή-ριγμαmiddot αντίθετα στη ρομανική τοιχογρα-φία που βρίσκεται στην Berzeacute-la-ville οΧριστός εμφανίζεται στον έναστρο θό-λο χωρίς ωστόσο να μας δίνει την αί-σθηση της εμφάνισης ενός οράματοςΓιατί συμβαίνει αυτό Επειδή υπό τηνμορφή μιας προϋπάρχουσας και ασυνεί-δητης γνώσης οργανώνουμε την τοιχο-γραφία με βάση δύο πεδία τα οποία αν-τιπαρατίθενται χωρίς να ενώνονται ποτέmiddotο ιερός τόπος στον οποίο εμφανίζεται οΧριστός και ο κοσμικός όπου οι απόστο-λοι βρίσκονται γύρω Του έχοντας τα πό-δια στη γη Σrsquo αυτό τον πίνακα του Που-σέν χρησιμοποιούμε ασυνείδητα μιανάλλη προϋπάρχουσα γνώση αυτήν πουενοποιεί το πεδίο της αναπαράστασηςΤόσο για την τοιχογραφία όσο και για τονπίνακα του Πουσέν χρησιμοποιούμε δια-δοχικά δύο διαφορετικούς κώδικες ανά-

Πώς διαβάζουμε έναν πίνακα

202Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

213Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

γνωσης Όπως έδειξε πολύ καλά ο Πα-νόφσκι μόνο ο δεύτερος κώδικας αυ-τός που αφορά την αναπαράστασηενός μοναδικού πεδίου επιτρέπει στοβλέμμα μας να δει την εμφάνιση τουυπερφυσικού και του αόρατου του επι-τρέπει να αντιληφθεί τη νέα γυναίκασαν όραμα πάνω στο σύννεφο [hellip]

Επίσης η ανάλυση περιπτώσεωνόπου γίνεται λανθασμένη εφαρμογήτου κώδικα είναι ιδιαίτερα ενδεικτικήΠολλές φορές συμβαίνει να ξεχνάμεότι ο πίνακας είναι κωδικοποιημένος ήότι δεν είναι αναγκαστικά κωδικοποι-ημένος σύμφωνα με τους κώδικες πουκατέχουμε και σrsquo αυτή την περίπτωσηεφαρμόζουμε στον πίνακα τον πιο απλόκώδικα που κατέχουμε αυτόν της κα-θημερινής αντίληψης Πρόκειται γιαέναν εικονιστικό αναλογικό κώδικα οοποίος μας επιτρέπει να αναγνωρίσου-με και να ονομάσουμε τα αντικείμεναπου βρίσκονται γύρω μας Από εκεί εί-ναι δυνατόν όπως πολύ σωστά είδε οΠιέρ Μπουρντιέ να θέσουμε το πρό-βλημα του γούστου και της αισθητικήςκρίσης Είναι το γούστο μια έμφυτη κλί-ση για να βλέπει κάποιος και να διαβάζειέναν πίνακα Στην πραγματικότητα αν-τιλαμβανόμαστε σύμφωνα με τις προ-ηγούμενες αναλύσεις μας ότι προϋπο-θέτει την πρώιμη και σrsquo ένα βαθμό ασυ-νείδητη κατοχή ενός συγκεκριμένουαριθμού πολιτιστικών κωδίκων οι οποί-οι πληροφορούν το βλέμμα μας και τουεπιτρέπουν να διαβάσει τις εκάστοτεμορφές Συνεπώς το γούστο θέτει τοπρόβλημα μιας συγκεκριμένης αισθη-τικής αγωγής και διαδίδει σε μια κοινω-νία ή σε μια ορισμένη κοινωνική τάξητην ύπαρξη των κεκτημένων κωδίκωνσαν ένα είδος εσωτερικευμένης παρά-δοσης Παραδόξως ο ακαλλιέργητοςθεατής είναι αυτός που φανερώνειστον καλλιεργημένο την ύπαρξη αυτώντων κωδίκων

Μιλήσαμε για έναν κώδικα ανάγνω-σης Στην πραγματικότητα η κωδικο-ποίηση του ζωγραφικού αντικειμένουείναι πολλαπλή είναι όπως λέμε υπερ-κωδικοποιημένο Μέσα του συγκλίνεικαι συσσωρεύεται μια πληθώρα κωδί-κων Ο Πανόφσκι σε μια διάσημη ανά-λυσή του επισήμανε αυτό το σημείοπροτείνοντας τρεις υπερκείμενους κώ-δικες ανάγνωσης ο πρώτος αφορά τηναντίληψη και το συναίσθημαmiddot έτσι στονπίνακα του Πουσέν Η σφαγή των νη-πίων διαβάζουμε άμεσα τα συναισθή-ματα (οργή βία απόγνωση) και τα αντι-κείμενα (κολώνα στρατιώτης ξίφοςβρέφος)

Ο δεύτερος κώδικας ορίζει το εικονο-γραφικό επίπεδο για την ανάγνωση τουπίνακα Αυτό συμβαίνει αν παρακάμ-ψουμε το έργο με τη χρήση εξωτερι-κών πηγών όπως λογοτεχνικά κείμεναθρησκευτικές και φιλοσοφικές πηγέςαπό τις οποίες αναγνωρίζουμε το γεγο-νός της σφαγής των νηπίων Για κάποιονπου έχει εμβαπτιστεί στη χριστιανικήκουλτούρα αυτή η γνώση είναι εν μέ-ρει συνειδητή και το θέμα τού πίνακαγίνεται αμέσως αντιληπτό Ωστόσο σrsquoαυτό το επίπεδο μπορούν να προκύ-ψουν διάφορα προβλήματα και να γί-

νουν λάθη στην ανάγνωση του πίνακαΑπόδειξη αποτελεί το περίφημο παρά-δειγμα του Πανόφσκιmiddot ένας πίνακαςαναπαριστά μια νέα γυναίκα η οποίαστο ένα χέρι κρατάει ένα ξίφος και στοάλλο μια πιατέλα πάνω στην οποία βρί-σκεται το κομμένο κεφάλι ενός άνδραmiddotείναι η Ιουδήθ με το κεφάλι του Ολο-φέρνη ή μήπως η Σαλώμη με το κεφάλιτου Ιωάννη του Βαπτιστή

Υπάρχει τέλος και ο τρίτος κώδικαςστο πλαίσιο του οποίου τα σημεία πουμας επέτρεψαν να αποκωδικοποιήσου-με οι δύο προηγούμενοι κώδικες μετα-τρέπονται σε σημαίνοντα ενός βαθύτε-ρου σημαινομένου μιας αντιθετικής δο-μής η οποία είναι την ίδια στιγμή πλα-στική και μυθική Έτσι στο συγκεκριμέ-νο έργο του Πουσέν όπου η ανάγλυφησύλληψη των μορφών που διαμορφώ-

νουν μια παράλληλη είσοδο στο επίπε-δο του πίνακα αντιτίθεται στη βία τωνπράξεων και των συναισθημάτων παρα-δίδεται ένας πίνακας-αρχιτεκτονική οοποίος παραπέμπει στη φιλοσοφία τουΠουσέν για τον άνθρωπο αυτό το ον τουπάθους και της βίας το οποίο περιφέρε-ται σε μια γαλήνια και αδιάφορη φύσηΕπιπλέον επιλέγοντας ο ζωγράφος νααναπαραστήσει τη δολοφονία ενός νη-πίου αντί για τη σφαγή των νηπίων ξα-ναφέρνει το δράμα στο επίπεδο του ου-σιώδους και του τυπικούmiddot προσδίδει στοιστορικό γεγονός καθολική αξία και τουαλλάζει επίπεδοmiddot η ιστορία μετατρέπεταιεδώ σε σύμβολο Ο τρίτος κώδικας εν-σωματώνει λοιπόν τους δύο προηγού-μενους Καθώς εγκιβωτίζονται ο ένας μέ-σα στον άλλο οι κώδικες ορίζουν αυτόπου ο Ρολάν Μπαρτ ακολουθώντας τονΧέμσλεβ (Hjemslev) αποκαλεί σύστημασυνδήλωσης Το σημείο ενός κώδικα με-τατρέπεται σε σημαίνον σε έναν ανώτε-ρο κώδικα Αυτή η υπέρθεση των κωδί-κων επιτρέπει να προσεγγίσουμε τον μο-ναδικό και ατομικό χαρακτήρα ενός πί-νακα ή ενός έργουΗ διάρθρωσή τους θαόριζε όπως επισημαίνει ο Granger το

στυλ στο οποίο ανήκει κά-θε πίνακας στυλ το οποίοπροκύπτει από τη διασταύ-ρωση και την ιεραρχία τωνκωδίκων [hellip]

LOUIS MARINΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

Σ Υ Ν Ε Χ Ι Ζ Ε Τ Α Ι

Απόσπασμα από το άρθρο που δημοσιεύτηκε στηνεπιθεώρηση laquoNoroitraquo το 1969

224Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

ΠΑΡΑ τα φαινόμενα ο στοχασμός γύ-ρω από τη γλώσσα είναι κεντρικός στηΛογική του Πορ-Ρουαγιάλmiddot επικίνδυνηστο μέτρο που εισάγει τη σύγχυση καιτην ασάφεια στη σκέψη αναπόφευκτηωστόσο επειδή laquoείναι αναγκαίο στηνλογική να θεωρούμε τις ιδέες ενωμέ-νες με τις λέξεις και τις λέξεις ενωμένεςμε τις ιδέεςraquo1 Εντούτοις αυτός ο στοχα-σμός δεν εμφανίζεται ποτέ στο σύγ-γραμμα των Αρνώ και Νικόλ ως κεντρι-κό ζήτημα αλλά στο περιθώριο Αυτόσυμβαίνει για έναν θεμελιώδη λόγοmiddot ηλέξη είναι σύμμετρη (coextensif) προςτην ιδέα και ως εκ τούτου ο γλωσσικόςχώρος καλύπτει επακριβώς ndashκαι κανονι-στικάndash τον κόσμο των ιδεών Το ιδανικόείναι μια γλώσσα που ξεχνιέται μπρο-στά στην ιδέα που εξαφανίζεται σαν κα-θαρή διαφάνεια μπροστά της η οποίαωστόσο είναι η μόνη που επιτρέπει τηνεπικοινωνία Υπrsquo αυτήν την έννοια ηγλώσσα είναι σύστημα σημασίας και ηλέξη είναι σημείο

Ωστόσο υπάρχουν και άλλα σημείαπέρα από τις λέξεις Μrsquo αυτό τον τρόποδιακρίνεται απροσδόκητα η θεωρία τουσημείου γενικά από αυτήν του γλωσσι-κού σημείου2 Η πρώτη σε αντίθεση μετη δεύτερη δημιουργεί προβλήματαmiddotπρέπει συνεπώς να εκτεθεί στο ιδιαί-τερο καθεστώς της Αν και η λέξη-ση-μείο είναι διαρκώς παρούσα και τογλωσσικό πεδίο ενώνεται ιδανικά με τηνπαρουσία των ιδεών στο σκεπτόμενοπνεύμα η λέξη η γλώσσα εξαφανίζον-ται μπροστά σrsquo αυτό το οποίο αναπαρι-στούν ndashη παρουσία της ιδέας στο άλλοστο Εγώ είναι η λέξη με την οποία εκ-φέρεταιndash για τον απλό λόγο πως η λέξηη γλώσσα δεν έχουν καμία ορατή σχέ-ση με αυτό το οποίο αναπαριστούν Ανκαι αόρατες είναι πάντοτε παρούσεςmiddotως εκ τούτου η σκέψη τις διασχίζει στηδιαφάνειά τους

Αντίθετα υπάρχουν σημεία που δενείναι λέξεις αλλά πράγματα τα οποίαλειτουργούν σαν σημεία επειδή συν-δέονται με πράγματα των οποίων είναισημεία λόγω μιας ορατής ή αναλογικήςσχέσης Αλλά σrsquo αυτή την ορατότηταεξαφανίζουν το αντικείμενο της ανα-φοράς τους το κρύβουν ή το κάνουναμφίσημο3

Μrsquo αυτόν τον τρόπο τίθεται το θεω-ρητικό πρόβλημα της ζωγραφικής ή τουθεάτρου επειδή οι ζωγραφικοί πίνακεςή οι επί σκηνής δράσεις αναδεικνύουντην κατηγορία των σημείων-πραγμάτωντων οποίων η λειτουργία είναι ακόμα πιοανησυχητική από τη στιγμή που διατη-ρούν μια θελκτική απεικονιστική σχέσημε τα όντα και τα αντικείμενα του κό-σμου τις κινήσεις και τα πάθη τους

Είτε πρόκειται για τη γλώσσα ή τη ζω-γραφική είτε για το γλωσσικό σημείο ήτο ζωγραφικό σημείο κάθε σημείο είναι

μια αναδιπλασιασμένη αναπαράστασηmiddotη λέξη ή το σημείο-πράγμα είναι κάθεφορά λέξη ή πράγμα και αναπαράστα-ση μιας ιδέας ή ενός άλλου πράγματοςΌμως αυτός ο αναδιπλασιασμός συνο-δεύεται από υποκατάσταση laquoόταν δενκοιτάζουμε ένα συγκεκριμένο αντικεί-μενο παρά σαν αναπαράσταση ενόςάλλου τότε η ιδέα που αποκομίζουμεείναι αυτή του σημείουraquo4 Ευρύτερα ηιδέα του σημείου είναι αυτή ενός πράγ-ματος που μετατρέπεται στην ιδέα ενόςάλλου πράγματος που υποκαθίσταταιαπrsquo αυτήνmiddot το σημείο είναι κάτι το οποίοαλλοτριώνεται σε κάτι άλλο ξένο καιδιαφορετικό από το ίδιο Ωστόσο καθώςο αναπαραστατικός αναδιπλασιασμόςπαρέπεμπε στην ανάπτυξη μιας σχέσηςαρθρωμένης σε μια αντικατάσταση(αφού το σημείο είναι την ίδια στιγμήαντικείμενο της ιδέας και ιδέα του αντι-κειμένου) η αναπαραστατική υποκατά-σταση σηματοδοτεί την κατάργηση τηςενδιάμεσης αντικατάστασηςmiddot το σημείοείναι αυτό το αντικείμενο που μετατρέ-πεται στην ιδέα του αντικειμένου

Αναμφίβολα ο αναδιπλασιασμόςπου χαρακτηρίζει το είναι του σημείουεπιτρέπει την υποκατάσταση του ση-μείου και του αντικειμένου όμως αυτήη υποκατάσταση μπορεί να πραγματο-ποιηθεί και προς τις δύο κατευθύνσειςmiddotστη γλώσσα πραγματοποιείται κανονι-στικά από το αντικείμενο στο σημείοόμως στη ζωγραφική ndashόπως και στο θέ-ατροndash γίνεται αντίστροφα από το ση-μείο στο αντικείμενο Ας διευκρινίσου-με αυτό το ουσιαστικό σημείο Η γλώσ-σα είναι αληθής υπό τον όρο ότι το ση-μείο ndashη λέξηndash εξαφανίζεται παραμένειαόρατο μπροστά από το αντικείμενο

που προσδιορίζει του οποίου είναι ηαναπαράσταση και που το ίδιο είναιαναπαράσταση Όταν λέω laquoήλιοςraquo ήlaquoσκύλοςraquo ή laquoιδέαraquo η σκέψη μου στηνομιλία της διασχίζει την ηχητική μορ-φή για να πετύχει μια χωρίς απόστασηαμεσότητα στην αναπαράσταση τουlaquoήλιουraquo του laquoσκύλουraquo ή της laquoιδέαςraquoΑντίθετα στη ζωγραφική το αντικείμε-νο αλλοτριώνεται απόλυτα στο ζωγρα-φικό σημείο το οποίο το υποκαθιστάπαρουσιάζοντας την απατηλή εικόνατου laquoΠοια μεγαλύτερη ματαιοδοξία απrsquoαυτή της ζωγραφικής η οποία προκα-λεί τον θαυμασμό μιμούμενη τα πράγ-ματα ώστε να μην θαυμάζουμε καθό-λου το πρωτότυποraquo5 Ο Αρνώ και ο Νι-κόλ παίζουν με τις έννοιες του αναδι-πλασιασμού και της υποκατάστασηςβεβαιώνοντας ταυτόχρονα και τη μίακαι την άλλη πλευρά του σημείου Αυτότο παιχνίδι είναι δικαιολογημένο από τηστιγμή που ο εσωτερικός αναδιπλασια-σμός του σημείου-πράγματος αποτε-λεί την προϋπόθεση ώστε να υποκατα-σταθεί το σημείο και το πράγμα

laquoΘα λέγαμε χωρίς προετοιμασία καιχωρίς σχέδιο ότι ένα πορτραίτο του Καί-σαρα είναι ο Καίσαραςhellipraquo6 Εδώ το αντι-κείμενο έρχεται να συντριβεί στο ση-μείο του και να αναιρέσει την απόστα-σή του απrsquo αυτό Αυτό που υποστηρί-ζουν οι συγγραφείς της Τέχνης τού σκέ-πτεσθαι για το πορτραίτο πρέπει να γε-νικευθεί και για μια ζωγραφική η οποίαέχει ως πρώτο στόχο να αναπαραστή-σει το πραγματικό να το αποδώσει σεόλες του τις διαστάσεις στην επιφάνειατου καμβά με τη μεσολάβηση κάποιωνκανονιστικών μετασχηματισμών πουεπιτάσσουν η οπτική και η γεωμετρία

Αν το ζωγραφικό αντικείμενο υποκαθι-στά το πράγμα αυτό συμβαίνει επειδήμεταξύ του πράγματος και του σημείουπου το αναπαριστά υπάρχει μια ορατήσχέση η οποία επιτρέπει πρακτικά τηναναίρεση της απόστασης που χωρίζει τοανάλογον από το πρωτότυπο αναίρεσηη οποία με τη σειρά της επαναλαμβάνειτον λόγο περί ζωγραφικής όταν λέει ότιτο πορτραίτο του Καίσαρα είναι ο Καίσα-ρας Αυτή η laquoμεταγλώσσαraquo στην αφέλειάτης αναδεικνύει την ουσία της ζωγραφι-κής ως αναπαράστασης laquoΠαρουσιάζωπράγματα τα οποία είναι τόσο αληθοφα-νή ώστε εξαπατούν τις αισθήσειςraquo λέειη Ζωγραφική στην Ποίηση στο έργο τουΦελιμπιάν (Feacutelibien) Το Όνειρο του Φι-λομαθούς laquoκάνω με μια ευχάριστη καιαθώα μαγεία ακόμα και τα πιο εκπαιδευ-μένα μάτια να πιστέψουν ότι βλέπουνστα έργα μου αυτό που δεν υπάρχει Κά-νω να εμφανιστούν σώματα ζωντανά σεπρόσωπα που δεν έχουν ούτε σώμα ού-τε ζωή Αναπαριστώ χίλιες διαφορετικέςπράξεις και θα λέγαμε πως παντού υπάρ-χει ένταση και κίνηση Φανερώνω κάμ-πους λιβάδια ζώα και χιλιάδες άλλαπράγματα τα οποία εμφανίζονται μέσααπό τις σκιές και το φως και μέσα από ταμυστικά μιας θείας επιστήμης με τηνοποία ξέρω να δημιουργώ οφθαλμαπά-τεςraquo7 Η τελευταία πρόταση είναι καθορι-στική Επειδή η ζωγραφική είναι αναπα-ράσταση αποτελεί οφθαλμαπάτη και ανγια την εποχή αυτή η κρίση είχε θετικόχαρακτήρα και αποτελούσε κριτήριο τηςκαλής ζωγραφικής για το Πορ-Ρουαγιάλκάτι τέτοιο αποτελεί στοιχείο καταδίκηςΑντίθετα στη γλώσσα η υποκατάστασητου σημείου από το αντικείμενο γίνεταιαντίστροφα επειδή μέσα στο αντικείμε-νο η ιδέα η αναπαράσταση και το σημείοτης υφίσταται μια θεσμική αυθαίρετη καιμη-φυσική σχέση laquoΤα σημεία που θεσπί-ζουν (μορφή των οποίων είναι η λέξη)δεν σηματοδοτούν μια ορατή σχέση μετο νόημαraquo8 Το ίδιο πράγμα τονίζεται μεάλλα λόγια και στον διάλογο του Φελιμ-πιάν όταν η Ποίηση απαντάει στη Ζω-γραφική laquo(τα έργα μου) είναι μεγάλα ευ-γενή και με διάρκειαhellip Το πνεύμα που ταπαράγει και τα γεννάει τους μεταδίδειεπίσης τη θεϊκή του δύναμηhellip Όπως αυτόείναι αγνά στιβαρά και αιώνιαhellip έχουν θέ-ση στην ευτυχία των αιώνιων Όντωνraquo9Εάν η γλώσσα δεν φοβάται καθόλου τονχρόνοmiddot αν συμμετέχει στην αθανασία τηςιδέας στην αιωνιότητα της σκέψης αυτόσυμβαίνει επειδή τα σημεία μέσα από ταοποία εκφράζεται και μεταδίδεται τοπνεύμα εξουδετερώνονται από τη θετι-κότητα της ιδέαςmiddot και τούτο συμβαίνειεπειδή η μετατροπή συγκεκριμένωνήχων σε σημεία τα εγκαθιστά σε σχεδόν

μηδενική απόσταση απότα πράγματα που ορί-ζουν σε ολοκληρωτικήεγγύτητα αφού δενυπάρχει ορατή σχέσημεταξύ του ήχου και αυ-τού που ορίζει ως σημείοlaquoμε τέτοιο τρόπο ώστε ηιδέα του πράγματος να

προκαλεί αυτήν του ήχου και του ήχουαυτήν του πράγματοςmiddot το ένα δεν μπορείνα νοηθεί χωρίς το άλλοraquo10 Στην ιδέα του

Από τη γλώσσα στη ζωγραφική το ορατό και το αόρατο

Απόσπασμα από το δοκίμιοlaquoΣημείο και αναπαράστασηPhilippe de Champaigne και Port-Royalraquo που δημοσιεύτηκε στηνεπιθεώρηση laquoAnnalesraquo τονΙανουάριο - Φεβρουάριο 1970)

435Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

αντικειμένου περιστέλλεται η απόστασηπου ορίζει το σημείο Αντίθετα η ζωγρα-φική αρθρώνει την έκφρασή της στηναναλογική σχέση που διατηρούν τα ση-μεία με τα αντικείμενα και τα όντα του κό-σμουmiddot η φυσικότητα αυτής της σχέσηςφανερώνεται στον διττό χαρακτήρα τηςορατότητας και της υλικότηταςmiddot το ζω-γραφικό σημείο δεν αναπαριστά μόνο τοαντικείμενο αλλά η ίδια η αναπαράστα-ση στηρίζεται από ένα κομμάτι του κό-σμου τον καμβά τα χρώματα κλπ

Έτσι η λειτουργία του ζευγαριού ορα-τό-αόρατο έχει ως στόχο να αντιστρέψειτην κατεύθυνση της υποκατάστασηςΑναμφίβολα αυτή η λειτουργία θα επέ-τρεπε με τον κανονιστικό μετασχηματι-σμό της σχέσης σημείοαντικείμενο τηνπαραγωγή διαφορετικών τύπων γλώσ-σας όπως ζωγραφική θέατρο ποίησηερμηνευτική ρητορική σύμφωνα με τηθετική ή την αρνητική αξιολόγησή τουςΣυνεπώς η κακή γλώσσα η επικίνδυνηκαι η βλαβερή γλώσσα δεν είναι αυτήόπου οι λέξεις αποκτούν τη δική τουςαξία από το οπτικό ή το ηχητικό τους υλι-κό όπου μετατρέπονται σε σχήμα καιμουσική και αποσπούν την προσοχή απότην ιδέα για να την προσηλώσουν μετην απολαυστική γοητεία που προσδίδειμια τέτοια έγκριση στα σημεία πουέχουν αυτονομηθεί δηλαδή που έχουνυλοποιηθεί οπτικά Σrsquo αυτό το σημείο βρί-σκεται το καθαρό σκάνδαλο του θεά-τρου του οποίου τα σημεία ελκυστικάτα ίδια μεταφέρονται και ενσαρκώνον-ται από τις χειρονομίες και τη φωνή τουηθοποιού δέχονται την ψυχή και τηνκαρδιά του και μετατρέπονται σε ένανάντρα ή σε μια γυναίκαmiddot καθαρά σημείατων οποίων η γοητεία είναι ανυπέρβλη-τηmiddot όπου η υποκατάσταση του αντικει-μένου από το σημείο μετατρέπεται στηναλλοτρίωση του ανθρώπου μέσα στοσκηνικό παιχνίδι [hellip] Ελάττωμα το οποίοσυναντάνε οι συγγραφείς της Τέχνηςτού σκέπτεσθαι σε laquoόσους καταπιάνον-ται πολύ με τις λέξεις και τους καλλωπι-σμούς επειδή αυτή η άποψη τους απο-σπά από τα πράγματα και αδυνατίζει τηνένταση των σκέψεών τουςraquo11

LOUIS MARIN

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

1 Logique ou lrsquoArt de penser Paris 1683 p 352 Πράγματι πρέπει να περιμένουμε μέχρι τοκεφάλαιο IV του πρώτου μέρους ώστε να τε-θεί το πρόβλημα του σημείου σε όλη του τηγενικότητα Αυτόθι σελ 55 3 Αυτόθι σελ 56-57 και 204-2054 Αυτόθι σελ 555 Πασκάλ Σκέψεις για την θρησκεία και γιακάποια άλλα θέματα Σκέψη 776 Η τέχνη τού σκέπτεσθαι σελ 2057 Αντρέ Φελιμπιάν Συζητήσεις για τη ζωή καιτο έργο των πιο σπουδαίων αρχαίων και νέ-ων ζωγράφων Λονδίνο 1705 τ 4ος σελ 355-3568 Η τέχνη του σκέπτεσθαι σελ 2059 Φελιμπιάν αυτόθι σελ 35710 Η τέχνη του σκέπτεσθαι σελ 13011 Αυτόθι σελ 364

ΤΟ ΕΡΓΟ του Ιουλίου Βερν (του οποίου η πεντηκονταετία εορ-τάστηκε πρόσφατα) θα μπορούσε να αποτελέσει ιδανικό αντι-κείμενο για μια κριτική της δομής πρόκειται για θεματολογικόέργο Ο Βερν ανέπτυξε ένα είδος περίκλειστης κοσμογονίαςπου διαθέτει τις δικές της ταξινομήσεις τον χρόνο της τον χώροτης την πληρότητά της ακόμη και την υπαρξιακή της αρχή

Η εν λόγω αρχή μοy φαίνεται ότι είναι το επαναλαμβανόμενοσχήμα του εγκλεισμού Η φαντασία του ταξιδιού στον Βερν συμ-πίπτει με μια εξερεύνηση του κλεισίματος [προς τα μέσα] η σύν-δεση του Βερν με την παιδική ηλικία δεν προέρχεται απrsquo τονανούσιομυστικισμό τής περιπέτειας αλλά αντίθετα απrsquo την κοι-νή μεταξύ τους ευτυχία τού πεπερασμένου που την εντοπί-ζουμε στο πάθος των παιδιών για τις καλύβες και τα αντίσκηνατο να κλείνεσαι και το να εγκαθίστασαι τέτοιο είναι το υπαρξια-κό όνειρο τόσο της παιδικής ηλικίας όσο και του Βερν Αρχέτυποαυτού του ονείρου είναι εκείνο το σχεδόν τέλειο μυθιστόρημαΗ μυστηριώδης νήσος όπου ο άνθρωπος-παιδί επανεφευρί-σκει τον κόσμο τον γεμίζει τον περιφράσσει κλείνεται μέσα τουκαι επισφραγίζει αυτή την εγκυκλοπαιδική απόπειρα με τη με-γαλοαστική στάση της ιδιοποίησης παντόφλες πίπα και τζάκιενώ έξω η καταιγίδα τουτέστιν το άπειρο μαίνεται επί ματαίω

Ο Βερν ήταν μανιακός τής πληρότητας δεν έπαυε να ολο-κληρώνει τον κόσμο ώστε να τον επιπλώσει να τον κάνει πλήρημε τον τρόπο ενός αυγού η πράξη του είναι ακριβώς όμοια μrsquoεκείνη ενός εγκυκλοπαιδιστή τού 18ου αιώνα ή ενός Ολλανδούζωγράφου ο κόσμος είναι πεπερασμένος ο κόσμος είναι πλή-ρης από υλικά αριθμήσιμα και γειτνιάζοντα Ο καλλιτέχνης δενμπορεί να ασχολείται με κάτι άλλο πέρα απrsquo το να συντάσσει κα-ταλόγους και απογραφές πέρα απrsquo το να κυνηγά τις μικρές κόγ-χες που έχουν μείνει κενές ώστε να παρουσιάσει εκεί συνωστι-σμένα τα δημιουργήματα και τα εργαλεία του ανθρώπου Ο Βερνανήκει στην προοδευτική καταγωγή τής μεγαλοαστικής τάξηςτο έργο του δηλώνει πως τίποτα δεν μπορεί να διαφύγει απότον άνθρωπο ότι ο κόσμος ακόμα και ο πιο μακρινός είναι σανένα αντικείμενο στο χέρι του και ότι η ιδιοκτησία δεν συνιστά σετελευταία ανάλυση παρά μια διαλεκτική στιγμή στη γενική υπο-δούλωση της Φύσης Ο Βερν δεν αποσκοπούσε διόλου στο ναδιευρύνει τον κόσμο με τις ρομαντικές τακτικές της υπεκφυγήςή με τα μυστικιστικά σχέδια του απείρου προσπαθούσε ακατά-παυστα να τον απωθήσει να τον αποικίσει να τον περιορίσει σεένα χώρο κλειστό και οικείο τον οποίο ο άνθρωπος εν συνε-χεία θα κατόρθωνε με άνεση να κατοικήσει ο κόσμος μπορεί νααποτινάξει τα πάντα από τον εαυτό του δεν έχει ανάγκη για ναυπάρχει τίποτε άλλο πέρα απrsquo τον άνθρωπο

Πέραν των αναρίθμητων επιστημονικών μέσων ο Βερν έχειεπινοήσει ένα εξαιρετικό μυθιστορηματικό τέχνασμα για να φω-τίσει αυτή την ιδιοποίηση του κόσμου το να υποθηκεύει τον χώ-ρο στον χρόνο το να συμπτύσσει κατrsquo επανάληψιν αυτά τα δύοπεδία να τα διακινδυνεύει πάντοτε επιτυχώς σε μια μόνο ρίψηζαριών ή σrsquo ένα και μόνο νεύμα Οι ίδιες οι περιπέτειες αναλαμ-βάνουν να προσδώσουν στον κόσμο ένα είδος ελαστικότηταςνα απομακρύνουν και κατόπιν να φέρνουν πάλι κοντά το όριοτου εγκλεισμού να παίζουν αμέριμνα με τις κοσμικές αποστά-σεις και να βάζουν κακόβουλα σε δοκιμασία την εξουσία τού αν-θρώπου πάνω στον χώρο και τους χρόνους Και σ΄ αυτόν τονπλανήτη τον θριαμβευτικά κατασπαραγμένο από τον βερνικόήρωα από ένα είδος μεγαλοαστού Ανταίου του οποίου οι νύ-χτες είναι αθώες και αναζωογονητικές περιπλανιέται συνήθωςκάποιος ντεσπεράντο θύμα των τύψεων ή της μελαγχολίας κα-τάλοιπο μιας παρωχημένης ρομαντικής εποχής που διά τηςσύγκρισης κάνει να λάμπει η υγεία των αυθεντικών ιδιοκτητώντου κόσμου οι οποίοι δεν έχουν άλλη έγνοια απrsquo το να προσαρ-μόζονται όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά σε καταστάσεις πουη περιπλοκότητά τους διόλου μεταφυσική ούτε επίσης και ηθι-κή οφείλεται απλούστατα σrsquo ένα επιτακτικό καπρίτσιο της γεω-γραφίας

Επομένως η βαθύτερη πρόθεση του Βερν είναι αναντίρρηταη ιδιοποίηση Η εικόνα του πλοίου τόσο σημαντική στη μυθο-λογία του Βερν κάθε άλλο παρά το διαψεύδει mdash απεναντίας τοπλοίο μπορεί κάλλιστα να είναι σύμβολο της αναχώρησης όμωςσε βαθύτερο επίπεδο αποτελεί αρχέτυπο του εγκλεισμού Τονα σου αρέσουν τα πλεούμενα είναι η απόλαυση του να κλεί-νεσαι ολοκληρωτικά να έχεις υπό την κυριότητά σου τον μέγι-στο δυνατό αριθμό αντικειμένων να ελέγχεις έναν χώρο απο-λύτως πεπερασμένο η αγάπη για τα πλοία ερμηνεύεται κυρίωςως αγάπη για ένα πελώριο σπίτι χάριν τού ότι είναι εντελώς πε-ριφραγμένο όχι ως επιθυμία για μεγαλοπρεπείς αφηρημένεςαναχωρήσεις το πλοίο συνιστά πρωτίστως ένα γεγονός ενοί-κησης και κατόπιν ένα μέσο μεταφοράς Άρα όλα τα πλοία τούΒερν ισοδυναμούν με τέλειες εστίες ενώ η απεραντοσύνη τουταξιδιού τους συμβάλλει επιπλέον στην ευτυχία του εγκλεισμούστην τελειότητα του ενδότερου ανθρώπινου στοιχείου τους ΟΝαυτίλος ως προς αυτό είναι το λατρευτό σπήλαιο η απόλαυσητης περίφραξης οδηγείται στον παροξυσμό όταν εκ των έσωαυτής της αρραγούς εσωτερικότητας μπορεί να βλέπει κανείςμέσα από ένα μεγάλο γυάλινο πλαίσιο το θολό υδάτινο εξωτε-ρικό και να ορίσει έτσι μονομιάς το εσωτερικό διά του αντιθέτουτου

Τα περισσότερα φανταστικά ή θρυλικά καράβια όπως και οΝαυτίλος αποτελούν απrsquo αυτή τη σκοπιά το μοτίβο ενός αγα-πημένου περιορισμού διότι αρκεί να διατεθεί το πλοίο ως κα-τοικία τού ανθρώπου ώστε ο τελευταίος να σκηνοθετήσει εκείαπευθείας την απόλαυση ενός σύμπαντος σφαιρικού και λείουτου οποίου εξάλλου η ναυτική ηθική τον αναγορεύει σε θεό άρ-χοντα και ιδιοκτήτη (ο καπετάνιος [με την έννοια του laquoυπεύθυ-νουraquo του laquoεπικεφαλήςraquo] κλπ) Σrsquo αυτή τη μυθολογία της πλεύ-σης δεν υπάρχει παρά ένας τρόπος εξορκισμού της κτητικήςφύσης του ανθρώπου επί του πλοίου το να αφαιρεθεί ο άν-θρωπος και να απομείνει το πλοίο μόνο του τότε το καράβι παύεινα είναι κουτί κατοικία αντικείμενο κατοχής μετατρέπεται σεμάτι που ταξιδεύει προσεγγίζοντας το άπει-ρο παράγει ακατάπαυστα αναχωρήσεις Τοκατ΄ εξοχήν αντίθετο του Ναυτίλου τουΒερν είναι το Μεθυσμένο καράβι του Ρεμ-πώ το καράβι που λέει laquoεγώraquo και που απε-λευθερωμένο απrsquo την κοιλότητά του ωθεί τον άνθρωπο να με-ταβεί από μια ψυχανάλυση της σπηλιάς σε μια αληθινή ποιητικήτης εξερεύνησης

ROLAND BARTHESΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΚΙΑΛΙΒΑΣ

Ναυτίλος και Μεθυσμένο καράβι

Το κείμενο ανήκει στις laquoΜυθολογίεςraquo

Ο πελεκάνος του Gotlib

To γουρουνάκι του Gotlib

Θλιβερό επεισόδιο του Gotlib

Ο Κοντορεβυθούλης του Gotlib

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣKYΡΙΑΚΗ 1 IANOYAΡΙΟΥ 2017

ΓΙΑ ΕΚΤΗ χρονιά φέτος η στήλη θα ενδώ-σει στο έθιμο των ημερών κι έτσι το σημε-ρινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπη-σης Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμετις λέξεις της χρονιάς μrsquo άλλα λόγια τις λέ-ξεις που σημάδεψαν το 2016 που συζητή-θηκαν και ακούστηκαν πολύ ή και που γεν-νήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε μιαχρονιά που από αρκετές απόψεις βάλθηκενα επιβεβαιώσει τις προλήψεις για τα δί-σεκτα χρόνια

Οι επισκέπτες του ιστολογίου laquoΟι λέξειςέχουν τη δική τους ιστορίαraquo που έχει τονίδιο τίτλο με τη στήλη μας και που τους κά-λεσα να διαλέξουν τη λέξη του 2016 ανέ-δειξαν στην πρώτη θέση του 2016 τη λέξημπρέξιτ και όχι άδικα αφού είναι μια λέξηπου σημάδεψε τη χρονιά από τότε που τοβρετανικό δημοψήφισμα αποφάσισε κά-πως αναπάντεχα την έξοδο του ΗνωμένουΒασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση καιπροκάλεσε κλυδωνισμούς που ακόμα δενξέρουμε τι αποτέλεσμα θα έχουν Φυσικάπρόκειται για συμφυρμό από το Britain καιτο exit πάνω στο πατρόν του γκρέξιτ λέ-ξης που είχε κυριαρχήσει το 2015 πράγμαπου δείχνει ότι η ιστορία αγαπά την ειρω-νεία

Η επίσης αναπάντεχη για πολλούς νίκητου Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλο-γές των ΗΠΑ ήρθε μάλλον αργά για να απο-τυπωθεί λεξιλογικά (πέρα από λογοπαίγνιατου τύπου laquoτραμπ(άλα)raquo) αλλά πάντως απο-δόθηκε στην ίδια αιτία στον υποτιθέμενολαϊκισμό που θεωρείται πλέον ο υπrsquo αριθ-μόν ένα εχθρόςmiddot στα καθrsquo ημάς έχουμε τονεθνολαϊκισμό που οι συστημικοί διανοού-μενοι θέλουν να προσάψουν στη σημερινήσυγκυβέρνηση αν και από ορισμένουςακροκεντρώους ακούγεται τελευταία η πα-ραλλαγή εθνικολαϊκισμός που την έχει υιο-θετήσει και ο γκουρού του χώρου ο Ευάγ-γελος Βενιζέλος που αδημονεί για την ήτ-

τα του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ (προσέξτεμπόσο ήθοςαποπνέει το ουδέτερο άρθρο)

Στα καθrsquo ημάς ακούστηκε πολύ και δέ-σποσε μέσα στη χρονιά η λέξη χρέος όπωςκαι πέρυσιmiddot κι αν το 2015 συνοδευόταν απόαλυσίδα επιθέτων (απεχθές και επαχθέςεπονείδιστο και παράνομο) τη φετινή χρο-νιά είχαμε κυρίως σύμπλοκους όρους όπωςτην ελάφρυνση χρέους ή την απομείωσητου χρέους ενώ η συζήτηση περιστράφη-κε στο αν είναι ή όχι βιώσιμο το ελληνικόχρέος (και η κοινωνία που το εξοφλεί) καιστη στερεότυπη φράση-υπόσχεση ότι (σετρία τέρμινα) laquoθα ανοίξει η συζήτηση για τοελληνικό χρέοςraquo

Ακούστηκαν βέβαια πολύ οι θεσμοί πουήταν περσινή πατέντα στη θέση της τρόι-κας αλλά και όλο και περισσότερο οι δα-νειστές που προβάλλουν ολοένα και νέεςαπαιτήσεις Και βέβαια το μνημόνιο μια λέ-ξη που βαραίνει την καθημερινή μας ζωήαπό το 2010 και που έχει δώσει και το επί-θετο μνημονιακός με τη διπλή σημασία(αφενός ο οπαδός του μνημονίου αφετέ-ρου ο αναφερόμενος στο μνημόνιο πχ μνη-μονιακή απαίτηση και τα σκυλιά δεμένα)τη χρονιά που μας πέρασε έδωσε τον σύμ-πλοκο όρο τέταρτο μνημόνιο σαν απροσ-διόριστη απειλή για το μέλλον

Επίσης κυριάρχησε στην επικαιρότητάμας η αξιολόγηση η δεύτερη αξιολόγησηακριβέστερα που όλο λέει να κλείσει καιδεν κλείνει και που μεταφέρθηκε ήδη στο2017 Το καλοκαίρι είχαμε το πολυνομο-σχέδιο που μαζί με πολλά δυσβάστακτα οι-κονομικά μέτρα έφερε στη ζωή μας ένανόρο που θα είχε όλα τα φόντα να γίνει λέξητης χρονιάς αλλά ένα σοβαρό μειονέκτη-μα ότι δεν ήταν λέξη άμεσης εφαρμογήςψηφίστηκε μεν αλλά δεν εφαρμόστηκε -

και μακάρι να μην εφαρμοστεί ποτέ Εννοώτον κόφτη όπως πολύ εύστοχα η δημοσιο-γραφική γλώσσα βάφτισε τον laquoαυτόματομηχανισμό περικοπής των δημόσιων δα-πανώνraquo που θα ενεργοποιείται σε περί-πτωση μη εφαρμογής των οικονομικών στό-χων Πέρα από τον δαμόκλειο κόφτη στοίδιο πολυνομοσχέδιο περιεχόταν κι άλλοςένας νεολογισμός το υπερταμείο στο οποίοπεριέρχονται για να laquoαξιοποιηθούνraquo διά-φορα περιουσιακά στοιχεία του ΔημοσίουΌσο είμαστε στα ίδια συμφραζόμενα αςπροσθέσουμε και τα πρωτογενή πλεονά-σματα στον πληθυντικό αριθμό τη σειράθετικών ετήσιων επιδόσεων που πρέπει ναπαρουσιάσει η ελληνική οικονομία

Ένα ακόμα νομοσχέδιο που δέσποσε στηνεπικαιρότητα της χρονιάς που πέρασε ήταντο νομοσχέδιο για τις τηλεοπτικές άδειεςτο οποίο ναι μεν κρίθηκε αντισυνταγματι-κό πρόλαβε όμως να ξαναφέρει στην επι-καιρότητα τον όρο καναλάρχες αλλά και ναφέρει στην καθημερινή μας κουβέντα αιφ-νιδιάζοντάς μας έναν όρο που υπήρχε απότον προπερασμένον αιώνα αλλά έμενε ώςτώρα κρυμμένος σε νομικούς κώδικες τονυπερθεματιστή Στα ίδια συμφραζόμενα έγι-νε πολλή κουβέντα για το ΕΣΡ (προφέρεταιε-σου-ρου) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτη-λεόρασης που επιτέλους έγινε κατορθωτόνα συσταθεί

Στην εσωτερική πολιτική να αναφέρου-με τον όρο σανός που χρησιμοποιείται κυ-ρίως από την αντιπολίτευση για την κυ-βερνητική προπαγάνδα καθώς και το πρό-σημο που προσδιορίζει μέτρα που θεσπί-ζονται (πχ μεταρρυθμίσεις laquoμε προοδευ-τικό πρόσημοraquo) Κάπου τον Ιούνιο ακού-στηκε πολύ το σύνθημα Παραιτηθείτε αλ-λά οι διαδηλώσεις (κατσαρόλας) που έγιναν

ήταν αναιμικές Την άνοιξη είχαμε και τοσούσουρο με τον διορισμό και μετά την πα-ραίτηση του Γιαν Φαμπρ και ακούστηκαναρκετά τα παλλόμενα πέη

Για να μη μένουμε μόνο στα του οίκουμας πέρα από το μπρέξιτ ακούστηκαν καιφέτος πολύ οι τζιχαντιστές και το ΙσλαμικόΚράτος που όλο και συχνότερα ακούγεταικαι με το αραβικό του όνομα Νταές Στο κλί-μα ισλαμοφοβίας που καλλιεργεί η ευρω-παϊκή Δεξιά και Ακροδεξιά είχαμε το καλο-καίρι το μπουρκίνι και τις απαγορεύσεις του

Ωστόσο αυτό που σημάδεψε τη φετινήχρονιά και που εγώ θα διάλεγα για λέξη τηςχρονιάς είναι οι πρόσφυγες που έχουν έρ-θει για να μείνουν - και όχι απλώς για να πε-ράσουν από τη χώρα μας όπως πέρυσι ή γιανα συνωστίζονται στα χοτ σποτ της πρώτηςυποδοχής Οι πρόσφυγες που ενεργοποί-ησαν μερικά από τα καλύτερα αλλά και ταχειρότερα ανακλαστικά των Ελλήνων καιτων Ευρωπαίων κάνοντας τον ιστότοποdictionarycom να διαλέξει ως (αγγλική) λέ-ξη της χρονιάς τη λέξη xenophobia

Στην ξενοφοβία αντίδοτο είναι μια λέξηπου ακούγεται αρκετά όλα αυτά τα χρόνιατης κρίσης και ακούστηκε και φέτος η αλ-ληλεγγύη που φέτος πήρε κι άλλες δια-στάσεις αφού εκδηλώνεται και προς τουςπρόσφυγες και όχι μόνο προς τα θύματατης μνημονιακής λαίλαπας ndash και ειδικά μετη διάσταση αυτή ακούστηκαν αρκετά καιοι αλληλέγγυοι Θα χρειαστεί και του χρό-νου αλληλεγγύη για να μη μας πάρει απόκάτω η επαπειλούμενη πανευρωπαϊκή συν-τηρητική στροφή

NΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ

Ο Ι Λ Ε Ξ Ε Ι Σ Ε Χ Ο Υ Ν Τ Η Δ Ι Κ Η Τ Ο Υ Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΣΤΟΙΧΕΙΑ για τη ζωή και τηδουλειά τού Gotlib ο ανα-γνώστης θα βρει εύκολα στοΔιαδίκτυοmiddot και κάτι αναλυτι-κότερο δεν είμαι αρμόδιοςνα γράψω ndash εκτός κι αν αυτόαποτελεί υπεκφυγή αν δενθέλω να γυρίσω τόσο πίσωστο χρόνο Γιατί τη δουλειάτου Γκοτλίμπ τη γνώρισα χά-ρη στο περιοδικό Αστερίξπου κυκλοφόρησε στα τέλητου rsquo60 κι όπου δημοσιεύον-ταν σε συνέχειες (για πρώτη

φορά στην Ελλάδα) όχι μόνο οι περιπέτειες του Αστερίξ αλλάκαι Ιζνογκούντ (και Μπλιούμπερυ Κοκκινογένης Τανγκύ καιΛαβερντύρ άλλη ιστορία αυτή όμως γαλλική και πάλι σχολή)Η δόση Γκοσινύ ήταν λοιπόν ισχυρότατη άρα και η επαφή μrsquoένα κλίμα παρωδίας άγνωστο ώς τότε στα κόμικς που διάβαζα(αν εξαιρέσουμε το Λούκυ Λουκ επίσης του Γκοσινύ)middot και η πα-

ρωδία χαρακτήριζε εξίσου τα σύντομα κόμικς του Γκοτλίμππου εμφανίζονταν σποραδικά (εναλλάσσονταν με ιστορίες τουΑχιλλέα Ταλόν του Greg) ndash σε άλλη τονικότητα όμως πιο ψυχρήκι ανατρεπτική Κι όπως όταν καμιά φορά μαρσάρει αυτοκίνητοκαι τρέμουν τα τζάμια με την ιδιοσυχνότητα αυτής της παρω-δίας συντονίστηκα αμέσως (Αργότερα στην Ομάδα ΦοιτητώνΟδοντιατρικής βρήκα φίλους που ο Γκοτλίμπ τούς είχε προκα-λέσει την ίδια ισχυρή εντύπωση Σπύρος Γράψας Γιώργος Βα-βουράκης Νίκος Λούπης) Τέτοιες εγγραφές μετασχηματί-ζονται διαρκώς αλλά δεν εξαλείφονταιmiddot ίσως γιατί απηχούν άλ-λες βαθύτερες και αδιατύπωτες κάτι απrsquo την αλήθεια του κό-σμου στα μάτια μου έχει υποκλέψει ο Γκοτλίμπ ndash κι αυτό δεναποτελεί υποκατάστατο έλλογης κριτικής (τα κριτήρια θα έπρε-πε να είναι ελέγξιμα και αντικειμενικά) ούτε συγκροτεί το εγ-κώμιο που αξιζει να επιδαψιλεύσουμε σrsquo αυτόν τον τραυματι-

σμένο και ιδιοφυή χιουμορίσταmiddot μπορεί όμως να είναι η άλληπλευρά του νομίσματος Με ανάλογο άλλωστε τρόπο μια διαι-σθητική σύλληψη της καινούργιας πραγματικότητας μπορείνα εξηγεί συνειρμούς απροσδόκητουςmiddot ειδάλλως γιατί σrsquo έναπεριβάλλον καρικατούρας και ψάχνοντας πώς να εικονογρα-φήσουμε laquoανάλαφραraquo ένα τεύχος που θrsquo αποτελούσε παρωδίαεορταστικού θυμήθηκα μετά από δεκαετίες ξαφνικά τον Γκοτ-λίμπ Το τεύχος δεν υλοποιήθηκε αφενός γιατί είμαστε σοβα-ροί άνθρωποι αφετέρου γιατί συνέβησαν πράγματα ανατρι-χιαστικά Δεν ήξερα όντως τίποτε άλλο για τον Γκοτλίμπ μόνοτη δουλειά του όση είχε δημοσιευτεί τότε στο Αστερίξmiddot οπότεμπήκα στο Google ndash και ανακάλυψα ότι μόλις είχε πεθάνει Δενετίθετο θέμα laquoεικονογράφησηςraquo συνεπώς όχι πιαmiddot μπορούσεμόνο να γίνει ένα μικρό χωρίς λόγια σχεδόν αφιέρωμα ndash τοοποίο ενσωματώθηκε φυσιολογικά σrsquo ένα laquoγαλλικόraquo τεύχοςπου το laquoθέμαraquo του κατέληξε μετά από πολλές δοκιμές να είναιτα σημεία η οπτική οι αναπαραστάσεις και οι παραλλαγές τηςαλήθειας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

Marcel Gottlieb [Gotlib](1471934 - 4122016)

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας και μεταφραστής και ιστολογεί στο sarantakoswordpresscom

ΑΥΤΗ η παρουσίαση έχει δύο στόχουςmiddotνα δώσει τα στοιχεία που απαιτούνταιπροκειμένου να στοχαστούμε την αι-νιγματική σχέση μεταξύ του πίνακα καιτου θεατή θεωρώντας τον πρώτο ωςαντικείμενο ανάγνωσης και τον δεύτε-ρο ως αντικείμενο του βλέμματος [hellip] Οδεύτερος στόχος είναι η συγκρότησημιας επιστήμης ή τουλάχιστον των στοι-χείων μιας επιστήμης η οποία δεν θααφορά στη ζωγραφική αλλά στα ζω-γραφικά σημεία Η χρήση του όρου laquoση-μείοraquo δείχνει πως η αναφορά στη γλωσ-σολογία την επιστήμη των γλωσσικώνσημείων θα είναι διαρκής Με τον όροlaquoσημείοraquo εννοούμε το στοιχείο που φα-νερώνει τη σχέση μεταξύ σημαίνοντοςκαι σημαινομένου ερχόμενοι σε ρήξημε την κοινή χρήση του όρου ο οποίοςβλέπει στο σημείο μόνο το σημαίνονΑυτή η αναφορά στη γλωσσολογία εγεί-ρει ορισμένα ερωτήματα Είναι η ζω-γραφική μια άλλη γλώσσα Είναι μια συγ-κεκριμένη γλώσσα η οποία όπως όλεςέχει γραμματικούς κανόνες συντακτικόκαι λεξιλόγιο Κι αν αποκαλούσαμε ση-μειολογία τη γενική επιστήμη των ση-μείων της οποίας η γλωσσολογία είναιεπιμέρους πεδίο στο μέτρο που ερευνάτα γραπτά και τα προφορικά σημεία εί-ναι δυνατή μια σημειολογία της ζωγρα-φικής εικόνας

[hellip] Προς όφελος της ανάλυσης καιμόνο γιrsquo αυτήν θα διαχωρίσω δύο δρά-σεις που παράγονται ταυτόχρονα κατάτην ανάγνωση ενός πίνακαmiddot διαβάζω ση-μαίνει διατρέχω με το βλέμμα ενώ ισο-δύναμα και την ίδια στιγμή αποκωδικο-ποιώ το νόημα του πίνακα Όταν για πα-ράδειγμα διαβάζουμε μια τυπωμένησελίδα η διαδρομή που ακολουθεί τοβλέμμα μας είναι αναγκαία υποχρεωτι-κή ή επιπλέον γραμμικήmiddot αυτή η δια-δρομή ακολουθεί τον γραμμικό χαρα-κτήρα της φράσης και του γραπτού λό-γου Ωστόσο παρατηρούμε ότι αυτή ηδιαδρομή είναι ασυνεχής Το βλέμμαμας δεν συλλαβίζει όλα τα γράμματαδεν αντιλαμβάνεται όλες τις λέξεις αλ-λά βασίζεται σε συγκεκριμένα γράμμα-τα και σε συγκεκριμένες λέξεις για ναδιαβάσει το κείμενο Εδώ αγγίζουμε μιααπό τις βασικές διαφορές μεταξύ τηςανάγνωσης ενός κειμένου και της ανά-γνωσης ενός πίνακα Πράγματι ο πίνα-κας παρουσιάζεται σαν ένα σύστημαοπτικών σημάτων ή ακόμα σαν ένασυγκροτημένο σύνολο εικαστικώνιχνών για να ακολουθήσει το βλέμμα ταοποία όμως δεν αναπτύσσονται με μιαγραμμική αλληλουχία αφού παρατάσ-σονται ομαδικά πάνω στην επιφάνειατου καμβά Συνεπώς το βλέμμα μαςέχει στη διαδρομή του μια σχετικήελευθερίαmiddot αντιμετωπίζει μικρότερουςεξαναγκασμούς σε σχέση μrsquo αυτούς τηςτυπωμένης σελίδας Αναλογικά θα μπο-ρούσαμε να πούμε πως ο βαθμός τουεξαναγκασμού στην ανάγνωση ενός πί-νακα ορίζει τη γραμματική του [hellip] Ο Πά-ουλ Κλέε συνοψίζει αυτή την ανάλυση

με εκπληκτικό τρόπο γράφοντας laquoτομάτι πρέπει να κατασπαράξει την επι-φάνεια να απορροφήσει κάθε κομμάτιτηςhellip το μάτι ακολουθεί τη διαρρύθμισητων δρόμων που έχουν ανοιχτεί στο έρ-γοraquo [hellip] Ας δούμε μερικά παραδείγματαmiddotστον πίνακα του Νικολά Πουσέν (Pous-sin) Η ανάπαυση των ταξιδιωτών βα-ραίνει ένας υψηλός βαθμός εξαναγκα-σμού ο οποίος σηματοδοτείται από τονελικοειδή δρόμο που συνδέει το πρώ-το πλάνο του πίνακα με τον ορίζοντακαι ορίζεται από τρεις μορφέςmiddot οι μάζεςτων δέντρων και των βράχων συγκεν-τρώνουν το βλέμμα προς μία κατεύ-θυνση όμως την ίδια στιγμή αυτή η δια-δρομή είναι κυκλικήmiddot το βλέμμα επα-νέρχεται από τον ορίζοντα στο πρώτοπλάνο κυρίως μέσα από το παιχνίδι μιαςπλαστικής ομοιοκαταληξίας για να μι-λήσουμε σαν τον Αντρέ Λοτ (Lhocircte)middotεδώ το σύννεφο ομοιοκαταληκτεί με τοδέντρο Μπορούμε να αναρωτηθούμε

γιατί αυτός ο πίνακας παρουσιάζει έναντόσο μεγάλο βαθμό εξαναγκασμούmiddot αυ-τό συμβαίνει επειδή κάτω από την επι-φάνεια των μορφών και των αντικειμέ-νων που αναπαρίστανται στον πίνακαυπάρχει μια γεωμετρία που συγκροτείμε αυστηρό τρόπο το πεδίο της αναπα-ράστασης Αυτή η γεωμετρία απαιτείεπιτακτικά μια συγκεκριμένη πορείαμια συγκεκριμένη σειρά κατά την ανά-γνωση [hellip]

Τα οπτικά σημάδια που ορίζουν τηδιαδρομή του βλέμματος λειτουργούνως σημαίνοντα για την ανάγνωση τουπίνακα Τί γίνεται όμως με το σημαινό-μενο Σrsquo αυτό το σημείο περνάμε στηνάλλη πλευρά της ανάγνωσης ενός πί-νακα η οποία δεν εμφανίζεται πλέονμόνο σαν διαδρομή αλλά σαν πράξηαποκωδικοποίησης Με ποιον τρόπο τοοπτικό σημάδι είναι την ίδια στιγμή ζω-γραφικό σημείο Διάλεξα επίτηδες αυ-τό τον πίνακα του Πουσέν επειδή δεν

περιέχει κανένα μυθολογικό ή ιστορικόστοιχείοmiddot μας επιτρέπει έτσι να προσεγ-γίσουμε την ουσιαστική ιδέα πως κατrsquo αρ-χήν το νόημα ενός πίνακα είναι ζωγρα-φικό Υπάρχει μια αυτόνομη τάξη στη ζω-γραφική η οποία αρχικά δεν αναφέρε-ται στο θέαμα του κόσμου ή σε ένα λο-γοτεχνικό κείμενο Το νόημα βρίσκεταιστο σημαίνον ως διαδρομή στην πλαστι-κότητα του πίνακα με τη μορφή του αι-σθήματος που παράγεται στον θεατή αί-σθημα που έχει το χαρακτηριστικό να εί-ναι την ίδια στιγμή αίσθηση και σκέψηΣτον συγκεκριμένο πίνακα παρουσιάζε-ται η έννοια του ταξιδιού δηλαδή η εκού-σια πορεία που χαράζει ο άνθρωπος σrsquoένα ανοιχτό πεδίο με τις τρεις στιγμέςτηςmiddot τη στάση την αναχώρηση και την πο-ρεία προς τον ορίζοντα Ο δρόμος είναιτο αποτέλεσμα της επιβολής της αν-θρώπινης βούλησης στη φύση και μαςπαραπέμπει σε ότι αποκαλούμε πεδίοσυνδήλωσης του πίνακα δηλαδή στηστωική φιλοσοφία του Πουσέν η οποίαεξυμνεί την επιβολή της ορθολογικήςβούλησης στις εντυπώσεις και στα πάθηΩστόσο αυτή η laquoιστορικήraquo γνώση είναιπαραδόξως δευτερεύουσαmiddot ο πίνακαςαποτυπώνει τη φιλοσοφική ιδέα και όχιτο αντίστροφο Το νόημα του πίνακα εί-ναι η ενότητα των εντυπώσεων των ανα-μνήσεων των γνώσεων οι οποίες κατα-λήγουν από τη διαδρομή στον πίνακαστην ενότητα ενός αισθήματος [hellip]

Όμως για να αποκωδικοποιήσουμεένα κείμενο για να καταλάβουμε το νόη-μά του πρέπει να κατέχουμε έναν κώδικαανάγνωσης δηλαδή τις απαιτούμενεςγνώσεις γύρω από τη γραφή τους γραμ-ματικούς κανόνες και το λεξιλόγιο μιαςγλώσσας Τις περισσότερες φορές αυτόςο κώδικας είναι κατά τη χρήση του υπο-συνείδητοςmiddot δεν καταλαβαίνουμε ότι χρη-σιμοποιούμε έναν κώδικα Κατrsquo αναλο-γίαν μπορούμε να πούμε πως ένας πίνα-κας είναι ένα κωδικοποιημένο laquoκείμενοraquoΙδού ένα παράδειγμα από το μυθολογικότοπίο που παρουσιάζεται στον πίνακατου Πουσέν Ο τυφλός Ωρίωνας αναζητάτον ήλιο

Το πρώτο πράγμα που αντιλαμβανό-μαστε είναι η νεαρή γυναίκα που βρίσκε-ται στον αέρα πάνω στο σύννεφο και εμ-φανίζεται με τη μορφή ενός οράματοςΌμως πώς το γνωρίζουμε Επειδή στέκε-ται στον αέρα χωρίς κάποιο φανερό στή-ριγμαmiddot αντίθετα στη ρομανική τοιχογρα-φία που βρίσκεται στην Berzeacute-la-ville οΧριστός εμφανίζεται στον έναστρο θό-λο χωρίς ωστόσο να μας δίνει την αί-σθηση της εμφάνισης ενός οράματοςΓιατί συμβαίνει αυτό Επειδή υπό τηνμορφή μιας προϋπάρχουσας και ασυνεί-δητης γνώσης οργανώνουμε την τοιχο-γραφία με βάση δύο πεδία τα οποία αν-τιπαρατίθενται χωρίς να ενώνονται ποτέmiddotο ιερός τόπος στον οποίο εμφανίζεται οΧριστός και ο κοσμικός όπου οι απόστο-λοι βρίσκονται γύρω Του έχοντας τα πό-δια στη γη Σrsquo αυτό τον πίνακα του Που-σέν χρησιμοποιούμε ασυνείδητα μιανάλλη προϋπάρχουσα γνώση αυτήν πουενοποιεί το πεδίο της αναπαράστασηςΤόσο για την τοιχογραφία όσο και για τονπίνακα του Πουσέν χρησιμοποιούμε δια-δοχικά δύο διαφορετικούς κώδικες ανά-

Πώς διαβάζουμε έναν πίνακα

202Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

213Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

γνωσης Όπως έδειξε πολύ καλά ο Πα-νόφσκι μόνο ο δεύτερος κώδικας αυ-τός που αφορά την αναπαράστασηενός μοναδικού πεδίου επιτρέπει στοβλέμμα μας να δει την εμφάνιση τουυπερφυσικού και του αόρατου του επι-τρέπει να αντιληφθεί τη νέα γυναίκασαν όραμα πάνω στο σύννεφο [hellip]

Επίσης η ανάλυση περιπτώσεωνόπου γίνεται λανθασμένη εφαρμογήτου κώδικα είναι ιδιαίτερα ενδεικτικήΠολλές φορές συμβαίνει να ξεχνάμεότι ο πίνακας είναι κωδικοποιημένος ήότι δεν είναι αναγκαστικά κωδικοποι-ημένος σύμφωνα με τους κώδικες πουκατέχουμε και σrsquo αυτή την περίπτωσηεφαρμόζουμε στον πίνακα τον πιο απλόκώδικα που κατέχουμε αυτόν της κα-θημερινής αντίληψης Πρόκειται γιαέναν εικονιστικό αναλογικό κώδικα οοποίος μας επιτρέπει να αναγνωρίσου-με και να ονομάσουμε τα αντικείμεναπου βρίσκονται γύρω μας Από εκεί εί-ναι δυνατόν όπως πολύ σωστά είδε οΠιέρ Μπουρντιέ να θέσουμε το πρό-βλημα του γούστου και της αισθητικήςκρίσης Είναι το γούστο μια έμφυτη κλί-ση για να βλέπει κάποιος και να διαβάζειέναν πίνακα Στην πραγματικότητα αν-τιλαμβανόμαστε σύμφωνα με τις προ-ηγούμενες αναλύσεις μας ότι προϋπο-θέτει την πρώιμη και σrsquo ένα βαθμό ασυ-νείδητη κατοχή ενός συγκεκριμένουαριθμού πολιτιστικών κωδίκων οι οποί-οι πληροφορούν το βλέμμα μας και τουεπιτρέπουν να διαβάσει τις εκάστοτεμορφές Συνεπώς το γούστο θέτει τοπρόβλημα μιας συγκεκριμένης αισθη-τικής αγωγής και διαδίδει σε μια κοινω-νία ή σε μια ορισμένη κοινωνική τάξητην ύπαρξη των κεκτημένων κωδίκωνσαν ένα είδος εσωτερικευμένης παρά-δοσης Παραδόξως ο ακαλλιέργητοςθεατής είναι αυτός που φανερώνειστον καλλιεργημένο την ύπαρξη αυτώντων κωδίκων

Μιλήσαμε για έναν κώδικα ανάγνω-σης Στην πραγματικότητα η κωδικο-ποίηση του ζωγραφικού αντικειμένουείναι πολλαπλή είναι όπως λέμε υπερ-κωδικοποιημένο Μέσα του συγκλίνεικαι συσσωρεύεται μια πληθώρα κωδί-κων Ο Πανόφσκι σε μια διάσημη ανά-λυσή του επισήμανε αυτό το σημείοπροτείνοντας τρεις υπερκείμενους κώ-δικες ανάγνωσης ο πρώτος αφορά τηναντίληψη και το συναίσθημαmiddot έτσι στονπίνακα του Πουσέν Η σφαγή των νη-πίων διαβάζουμε άμεσα τα συναισθή-ματα (οργή βία απόγνωση) και τα αντι-κείμενα (κολώνα στρατιώτης ξίφοςβρέφος)

Ο δεύτερος κώδικας ορίζει το εικονο-γραφικό επίπεδο για την ανάγνωση τουπίνακα Αυτό συμβαίνει αν παρακάμ-ψουμε το έργο με τη χρήση εξωτερι-κών πηγών όπως λογοτεχνικά κείμεναθρησκευτικές και φιλοσοφικές πηγέςαπό τις οποίες αναγνωρίζουμε το γεγο-νός της σφαγής των νηπίων Για κάποιονπου έχει εμβαπτιστεί στη χριστιανικήκουλτούρα αυτή η γνώση είναι εν μέ-ρει συνειδητή και το θέμα τού πίνακαγίνεται αμέσως αντιληπτό Ωστόσο σrsquoαυτό το επίπεδο μπορούν να προκύ-ψουν διάφορα προβλήματα και να γί-

νουν λάθη στην ανάγνωση του πίνακαΑπόδειξη αποτελεί το περίφημο παρά-δειγμα του Πανόφσκιmiddot ένας πίνακαςαναπαριστά μια νέα γυναίκα η οποίαστο ένα χέρι κρατάει ένα ξίφος και στοάλλο μια πιατέλα πάνω στην οποία βρί-σκεται το κομμένο κεφάλι ενός άνδραmiddotείναι η Ιουδήθ με το κεφάλι του Ολο-φέρνη ή μήπως η Σαλώμη με το κεφάλιτου Ιωάννη του Βαπτιστή

Υπάρχει τέλος και ο τρίτος κώδικαςστο πλαίσιο του οποίου τα σημεία πουμας επέτρεψαν να αποκωδικοποιήσου-με οι δύο προηγούμενοι κώδικες μετα-τρέπονται σε σημαίνοντα ενός βαθύτε-ρου σημαινομένου μιας αντιθετικής δο-μής η οποία είναι την ίδια στιγμή πλα-στική και μυθική Έτσι στο συγκεκριμέ-νο έργο του Πουσέν όπου η ανάγλυφησύλληψη των μορφών που διαμορφώ-

νουν μια παράλληλη είσοδο στο επίπε-δο του πίνακα αντιτίθεται στη βία τωνπράξεων και των συναισθημάτων παρα-δίδεται ένας πίνακας-αρχιτεκτονική οοποίος παραπέμπει στη φιλοσοφία τουΠουσέν για τον άνθρωπο αυτό το ον τουπάθους και της βίας το οποίο περιφέρε-ται σε μια γαλήνια και αδιάφορη φύσηΕπιπλέον επιλέγοντας ο ζωγράφος νααναπαραστήσει τη δολοφονία ενός νη-πίου αντί για τη σφαγή των νηπίων ξα-ναφέρνει το δράμα στο επίπεδο του ου-σιώδους και του τυπικούmiddot προσδίδει στοιστορικό γεγονός καθολική αξία και τουαλλάζει επίπεδοmiddot η ιστορία μετατρέπεταιεδώ σε σύμβολο Ο τρίτος κώδικας εν-σωματώνει λοιπόν τους δύο προηγού-μενους Καθώς εγκιβωτίζονται ο ένας μέ-σα στον άλλο οι κώδικες ορίζουν αυτόπου ο Ρολάν Μπαρτ ακολουθώντας τονΧέμσλεβ (Hjemslev) αποκαλεί σύστημασυνδήλωσης Το σημείο ενός κώδικα με-τατρέπεται σε σημαίνον σε έναν ανώτε-ρο κώδικα Αυτή η υπέρθεση των κωδί-κων επιτρέπει να προσεγγίσουμε τον μο-ναδικό και ατομικό χαρακτήρα ενός πί-νακα ή ενός έργουΗ διάρθρωσή τους θαόριζε όπως επισημαίνει ο Granger το

στυλ στο οποίο ανήκει κά-θε πίνακας στυλ το οποίοπροκύπτει από τη διασταύ-ρωση και την ιεραρχία τωνκωδίκων [hellip]

LOUIS MARINΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

Σ Υ Ν Ε Χ Ι Ζ Ε Τ Α Ι

Απόσπασμα από το άρθρο που δημοσιεύτηκε στηνεπιθεώρηση laquoNoroitraquo το 1969

224Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

ΠΑΡΑ τα φαινόμενα ο στοχασμός γύ-ρω από τη γλώσσα είναι κεντρικός στηΛογική του Πορ-Ρουαγιάλmiddot επικίνδυνηστο μέτρο που εισάγει τη σύγχυση καιτην ασάφεια στη σκέψη αναπόφευκτηωστόσο επειδή laquoείναι αναγκαίο στηνλογική να θεωρούμε τις ιδέες ενωμέ-νες με τις λέξεις και τις λέξεις ενωμένεςμε τις ιδέεςraquo1 Εντούτοις αυτός ο στοχα-σμός δεν εμφανίζεται ποτέ στο σύγ-γραμμα των Αρνώ και Νικόλ ως κεντρι-κό ζήτημα αλλά στο περιθώριο Αυτόσυμβαίνει για έναν θεμελιώδη λόγοmiddot ηλέξη είναι σύμμετρη (coextensif) προςτην ιδέα και ως εκ τούτου ο γλωσσικόςχώρος καλύπτει επακριβώς ndashκαι κανονι-στικάndash τον κόσμο των ιδεών Το ιδανικόείναι μια γλώσσα που ξεχνιέται μπρο-στά στην ιδέα που εξαφανίζεται σαν κα-θαρή διαφάνεια μπροστά της η οποίαωστόσο είναι η μόνη που επιτρέπει τηνεπικοινωνία Υπrsquo αυτήν την έννοια ηγλώσσα είναι σύστημα σημασίας και ηλέξη είναι σημείο

Ωστόσο υπάρχουν και άλλα σημείαπέρα από τις λέξεις Μrsquo αυτό τον τρόποδιακρίνεται απροσδόκητα η θεωρία τουσημείου γενικά από αυτήν του γλωσσι-κού σημείου2 Η πρώτη σε αντίθεση μετη δεύτερη δημιουργεί προβλήματαmiddotπρέπει συνεπώς να εκτεθεί στο ιδιαί-τερο καθεστώς της Αν και η λέξη-ση-μείο είναι διαρκώς παρούσα και τογλωσσικό πεδίο ενώνεται ιδανικά με τηνπαρουσία των ιδεών στο σκεπτόμενοπνεύμα η λέξη η γλώσσα εξαφανίζον-ται μπροστά σrsquo αυτό το οποίο αναπαρι-στούν ndashη παρουσία της ιδέας στο άλλοστο Εγώ είναι η λέξη με την οποία εκ-φέρεταιndash για τον απλό λόγο πως η λέξηη γλώσσα δεν έχουν καμία ορατή σχέ-ση με αυτό το οποίο αναπαριστούν Ανκαι αόρατες είναι πάντοτε παρούσεςmiddotως εκ τούτου η σκέψη τις διασχίζει στηδιαφάνειά τους

Αντίθετα υπάρχουν σημεία που δενείναι λέξεις αλλά πράγματα τα οποίαλειτουργούν σαν σημεία επειδή συν-δέονται με πράγματα των οποίων είναισημεία λόγω μιας ορατής ή αναλογικήςσχέσης Αλλά σrsquo αυτή την ορατότηταεξαφανίζουν το αντικείμενο της ανα-φοράς τους το κρύβουν ή το κάνουναμφίσημο3

Μrsquo αυτόν τον τρόπο τίθεται το θεω-ρητικό πρόβλημα της ζωγραφικής ή τουθεάτρου επειδή οι ζωγραφικοί πίνακεςή οι επί σκηνής δράσεις αναδεικνύουντην κατηγορία των σημείων-πραγμάτωντων οποίων η λειτουργία είναι ακόμα πιοανησυχητική από τη στιγμή που διατη-ρούν μια θελκτική απεικονιστική σχέσημε τα όντα και τα αντικείμενα του κό-σμου τις κινήσεις και τα πάθη τους

Είτε πρόκειται για τη γλώσσα ή τη ζω-γραφική είτε για το γλωσσικό σημείο ήτο ζωγραφικό σημείο κάθε σημείο είναι

μια αναδιπλασιασμένη αναπαράστασηmiddotη λέξη ή το σημείο-πράγμα είναι κάθεφορά λέξη ή πράγμα και αναπαράστα-ση μιας ιδέας ή ενός άλλου πράγματοςΌμως αυτός ο αναδιπλασιασμός συνο-δεύεται από υποκατάσταση laquoόταν δενκοιτάζουμε ένα συγκεκριμένο αντικεί-μενο παρά σαν αναπαράσταση ενόςάλλου τότε η ιδέα που αποκομίζουμεείναι αυτή του σημείουraquo4 Ευρύτερα ηιδέα του σημείου είναι αυτή ενός πράγ-ματος που μετατρέπεται στην ιδέα ενόςάλλου πράγματος που υποκαθίσταταιαπrsquo αυτήνmiddot το σημείο είναι κάτι το οποίοαλλοτριώνεται σε κάτι άλλο ξένο καιδιαφορετικό από το ίδιο Ωστόσο καθώςο αναπαραστατικός αναδιπλασιασμόςπαρέπεμπε στην ανάπτυξη μιας σχέσηςαρθρωμένης σε μια αντικατάσταση(αφού το σημείο είναι την ίδια στιγμήαντικείμενο της ιδέας και ιδέα του αντι-κειμένου) η αναπαραστατική υποκατά-σταση σηματοδοτεί την κατάργηση τηςενδιάμεσης αντικατάστασηςmiddot το σημείοείναι αυτό το αντικείμενο που μετατρέ-πεται στην ιδέα του αντικειμένου

Αναμφίβολα ο αναδιπλασιασμόςπου χαρακτηρίζει το είναι του σημείουεπιτρέπει την υποκατάσταση του ση-μείου και του αντικειμένου όμως αυτήη υποκατάσταση μπορεί να πραγματο-ποιηθεί και προς τις δύο κατευθύνσειςmiddotστη γλώσσα πραγματοποιείται κανονι-στικά από το αντικείμενο στο σημείοόμως στη ζωγραφική ndashόπως και στο θέ-ατροndash γίνεται αντίστροφα από το ση-μείο στο αντικείμενο Ας διευκρινίσου-με αυτό το ουσιαστικό σημείο Η γλώσ-σα είναι αληθής υπό τον όρο ότι το ση-μείο ndashη λέξηndash εξαφανίζεται παραμένειαόρατο μπροστά από το αντικείμενο

που προσδιορίζει του οποίου είναι ηαναπαράσταση και που το ίδιο είναιαναπαράσταση Όταν λέω laquoήλιοςraquo ήlaquoσκύλοςraquo ή laquoιδέαraquo η σκέψη μου στηνομιλία της διασχίζει την ηχητική μορ-φή για να πετύχει μια χωρίς απόστασηαμεσότητα στην αναπαράσταση τουlaquoήλιουraquo του laquoσκύλουraquo ή της laquoιδέαςraquoΑντίθετα στη ζωγραφική το αντικείμε-νο αλλοτριώνεται απόλυτα στο ζωγρα-φικό σημείο το οποίο το υποκαθιστάπαρουσιάζοντας την απατηλή εικόνατου laquoΠοια μεγαλύτερη ματαιοδοξία απrsquoαυτή της ζωγραφικής η οποία προκα-λεί τον θαυμασμό μιμούμενη τα πράγ-ματα ώστε να μην θαυμάζουμε καθό-λου το πρωτότυποraquo5 Ο Αρνώ και ο Νι-κόλ παίζουν με τις έννοιες του αναδι-πλασιασμού και της υποκατάστασηςβεβαιώνοντας ταυτόχρονα και τη μίακαι την άλλη πλευρά του σημείου Αυτότο παιχνίδι είναι δικαιολογημένο από τηστιγμή που ο εσωτερικός αναδιπλασια-σμός του σημείου-πράγματος αποτε-λεί την προϋπόθεση ώστε να υποκατα-σταθεί το σημείο και το πράγμα

laquoΘα λέγαμε χωρίς προετοιμασία καιχωρίς σχέδιο ότι ένα πορτραίτο του Καί-σαρα είναι ο Καίσαραςhellipraquo6 Εδώ το αντι-κείμενο έρχεται να συντριβεί στο ση-μείο του και να αναιρέσει την απόστα-σή του απrsquo αυτό Αυτό που υποστηρί-ζουν οι συγγραφείς της Τέχνης τού σκέ-πτεσθαι για το πορτραίτο πρέπει να γε-νικευθεί και για μια ζωγραφική η οποίαέχει ως πρώτο στόχο να αναπαραστή-σει το πραγματικό να το αποδώσει σεόλες του τις διαστάσεις στην επιφάνειατου καμβά με τη μεσολάβηση κάποιωνκανονιστικών μετασχηματισμών πουεπιτάσσουν η οπτική και η γεωμετρία

Αν το ζωγραφικό αντικείμενο υποκαθι-στά το πράγμα αυτό συμβαίνει επειδήμεταξύ του πράγματος και του σημείουπου το αναπαριστά υπάρχει μια ορατήσχέση η οποία επιτρέπει πρακτικά τηναναίρεση της απόστασης που χωρίζει τοανάλογον από το πρωτότυπο αναίρεσηη οποία με τη σειρά της επαναλαμβάνειτον λόγο περί ζωγραφικής όταν λέει ότιτο πορτραίτο του Καίσαρα είναι ο Καίσα-ρας Αυτή η laquoμεταγλώσσαraquo στην αφέλειάτης αναδεικνύει την ουσία της ζωγραφι-κής ως αναπαράστασης laquoΠαρουσιάζωπράγματα τα οποία είναι τόσο αληθοφα-νή ώστε εξαπατούν τις αισθήσειςraquo λέειη Ζωγραφική στην Ποίηση στο έργο τουΦελιμπιάν (Feacutelibien) Το Όνειρο του Φι-λομαθούς laquoκάνω με μια ευχάριστη καιαθώα μαγεία ακόμα και τα πιο εκπαιδευ-μένα μάτια να πιστέψουν ότι βλέπουνστα έργα μου αυτό που δεν υπάρχει Κά-νω να εμφανιστούν σώματα ζωντανά σεπρόσωπα που δεν έχουν ούτε σώμα ού-τε ζωή Αναπαριστώ χίλιες διαφορετικέςπράξεις και θα λέγαμε πως παντού υπάρ-χει ένταση και κίνηση Φανερώνω κάμ-πους λιβάδια ζώα και χιλιάδες άλλαπράγματα τα οποία εμφανίζονται μέσααπό τις σκιές και το φως και μέσα από ταμυστικά μιας θείας επιστήμης με τηνοποία ξέρω να δημιουργώ οφθαλμαπά-τεςraquo7 Η τελευταία πρόταση είναι καθορι-στική Επειδή η ζωγραφική είναι αναπα-ράσταση αποτελεί οφθαλμαπάτη και ανγια την εποχή αυτή η κρίση είχε θετικόχαρακτήρα και αποτελούσε κριτήριο τηςκαλής ζωγραφικής για το Πορ-Ρουαγιάλκάτι τέτοιο αποτελεί στοιχείο καταδίκηςΑντίθετα στη γλώσσα η υποκατάστασητου σημείου από το αντικείμενο γίνεταιαντίστροφα επειδή μέσα στο αντικείμε-νο η ιδέα η αναπαράσταση και το σημείοτης υφίσταται μια θεσμική αυθαίρετη καιμη-φυσική σχέση laquoΤα σημεία που θεσπί-ζουν (μορφή των οποίων είναι η λέξη)δεν σηματοδοτούν μια ορατή σχέση μετο νόημαraquo8 Το ίδιο πράγμα τονίζεται μεάλλα λόγια και στον διάλογο του Φελιμ-πιάν όταν η Ποίηση απαντάει στη Ζω-γραφική laquo(τα έργα μου) είναι μεγάλα ευ-γενή και με διάρκειαhellip Το πνεύμα που ταπαράγει και τα γεννάει τους μεταδίδειεπίσης τη θεϊκή του δύναμηhellip Όπως αυτόείναι αγνά στιβαρά και αιώνιαhellip έχουν θέ-ση στην ευτυχία των αιώνιων Όντωνraquo9Εάν η γλώσσα δεν φοβάται καθόλου τονχρόνοmiddot αν συμμετέχει στην αθανασία τηςιδέας στην αιωνιότητα της σκέψης αυτόσυμβαίνει επειδή τα σημεία μέσα από ταοποία εκφράζεται και μεταδίδεται τοπνεύμα εξουδετερώνονται από τη θετι-κότητα της ιδέαςmiddot και τούτο συμβαίνειεπειδή η μετατροπή συγκεκριμένωνήχων σε σημεία τα εγκαθιστά σε σχεδόν

μηδενική απόσταση απότα πράγματα που ορί-ζουν σε ολοκληρωτικήεγγύτητα αφού δενυπάρχει ορατή σχέσημεταξύ του ήχου και αυ-τού που ορίζει ως σημείοlaquoμε τέτοιο τρόπο ώστε ηιδέα του πράγματος να

προκαλεί αυτήν του ήχου και του ήχουαυτήν του πράγματοςmiddot το ένα δεν μπορείνα νοηθεί χωρίς το άλλοraquo10 Στην ιδέα του

Από τη γλώσσα στη ζωγραφική το ορατό και το αόρατο

Απόσπασμα από το δοκίμιοlaquoΣημείο και αναπαράστασηPhilippe de Champaigne και Port-Royalraquo που δημοσιεύτηκε στηνεπιθεώρηση laquoAnnalesraquo τονΙανουάριο - Φεβρουάριο 1970)

435Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

αντικειμένου περιστέλλεται η απόστασηπου ορίζει το σημείο Αντίθετα η ζωγρα-φική αρθρώνει την έκφρασή της στηναναλογική σχέση που διατηρούν τα ση-μεία με τα αντικείμενα και τα όντα του κό-σμουmiddot η φυσικότητα αυτής της σχέσηςφανερώνεται στον διττό χαρακτήρα τηςορατότητας και της υλικότηταςmiddot το ζω-γραφικό σημείο δεν αναπαριστά μόνο τοαντικείμενο αλλά η ίδια η αναπαράστα-ση στηρίζεται από ένα κομμάτι του κό-σμου τον καμβά τα χρώματα κλπ

Έτσι η λειτουργία του ζευγαριού ορα-τό-αόρατο έχει ως στόχο να αντιστρέψειτην κατεύθυνση της υποκατάστασηςΑναμφίβολα αυτή η λειτουργία θα επέ-τρεπε με τον κανονιστικό μετασχηματι-σμό της σχέσης σημείοαντικείμενο τηνπαραγωγή διαφορετικών τύπων γλώσ-σας όπως ζωγραφική θέατρο ποίησηερμηνευτική ρητορική σύμφωνα με τηθετική ή την αρνητική αξιολόγησή τουςΣυνεπώς η κακή γλώσσα η επικίνδυνηκαι η βλαβερή γλώσσα δεν είναι αυτήόπου οι λέξεις αποκτούν τη δική τουςαξία από το οπτικό ή το ηχητικό τους υλι-κό όπου μετατρέπονται σε σχήμα καιμουσική και αποσπούν την προσοχή απότην ιδέα για να την προσηλώσουν μετην απολαυστική γοητεία που προσδίδειμια τέτοια έγκριση στα σημεία πουέχουν αυτονομηθεί δηλαδή που έχουνυλοποιηθεί οπτικά Σrsquo αυτό το σημείο βρί-σκεται το καθαρό σκάνδαλο του θεά-τρου του οποίου τα σημεία ελκυστικάτα ίδια μεταφέρονται και ενσαρκώνον-ται από τις χειρονομίες και τη φωνή τουηθοποιού δέχονται την ψυχή και τηνκαρδιά του και μετατρέπονται σε ένανάντρα ή σε μια γυναίκαmiddot καθαρά σημείατων οποίων η γοητεία είναι ανυπέρβλη-τηmiddot όπου η υποκατάσταση του αντικει-μένου από το σημείο μετατρέπεται στηναλλοτρίωση του ανθρώπου μέσα στοσκηνικό παιχνίδι [hellip] Ελάττωμα το οποίοσυναντάνε οι συγγραφείς της Τέχνηςτού σκέπτεσθαι σε laquoόσους καταπιάνον-ται πολύ με τις λέξεις και τους καλλωπι-σμούς επειδή αυτή η άποψη τους απο-σπά από τα πράγματα και αδυνατίζει τηνένταση των σκέψεών τουςraquo11

LOUIS MARIN

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

1 Logique ou lrsquoArt de penser Paris 1683 p 352 Πράγματι πρέπει να περιμένουμε μέχρι τοκεφάλαιο IV του πρώτου μέρους ώστε να τε-θεί το πρόβλημα του σημείου σε όλη του τηγενικότητα Αυτόθι σελ 55 3 Αυτόθι σελ 56-57 και 204-2054 Αυτόθι σελ 555 Πασκάλ Σκέψεις για την θρησκεία και γιακάποια άλλα θέματα Σκέψη 776 Η τέχνη τού σκέπτεσθαι σελ 2057 Αντρέ Φελιμπιάν Συζητήσεις για τη ζωή καιτο έργο των πιο σπουδαίων αρχαίων και νέ-ων ζωγράφων Λονδίνο 1705 τ 4ος σελ 355-3568 Η τέχνη του σκέπτεσθαι σελ 2059 Φελιμπιάν αυτόθι σελ 35710 Η τέχνη του σκέπτεσθαι σελ 13011 Αυτόθι σελ 364

ΤΟ ΕΡΓΟ του Ιουλίου Βερν (του οποίου η πεντηκονταετία εορ-τάστηκε πρόσφατα) θα μπορούσε να αποτελέσει ιδανικό αντι-κείμενο για μια κριτική της δομής πρόκειται για θεματολογικόέργο Ο Βερν ανέπτυξε ένα είδος περίκλειστης κοσμογονίαςπου διαθέτει τις δικές της ταξινομήσεις τον χρόνο της τον χώροτης την πληρότητά της ακόμη και την υπαρξιακή της αρχή

Η εν λόγω αρχή μοy φαίνεται ότι είναι το επαναλαμβανόμενοσχήμα του εγκλεισμού Η φαντασία του ταξιδιού στον Βερν συμ-πίπτει με μια εξερεύνηση του κλεισίματος [προς τα μέσα] η σύν-δεση του Βερν με την παιδική ηλικία δεν προέρχεται απrsquo τονανούσιομυστικισμό τής περιπέτειας αλλά αντίθετα απrsquo την κοι-νή μεταξύ τους ευτυχία τού πεπερασμένου που την εντοπί-ζουμε στο πάθος των παιδιών για τις καλύβες και τα αντίσκηνατο να κλείνεσαι και το να εγκαθίστασαι τέτοιο είναι το υπαρξια-κό όνειρο τόσο της παιδικής ηλικίας όσο και του Βερν Αρχέτυποαυτού του ονείρου είναι εκείνο το σχεδόν τέλειο μυθιστόρημαΗ μυστηριώδης νήσος όπου ο άνθρωπος-παιδί επανεφευρί-σκει τον κόσμο τον γεμίζει τον περιφράσσει κλείνεται μέσα τουκαι επισφραγίζει αυτή την εγκυκλοπαιδική απόπειρα με τη με-γαλοαστική στάση της ιδιοποίησης παντόφλες πίπα και τζάκιενώ έξω η καταιγίδα τουτέστιν το άπειρο μαίνεται επί ματαίω

Ο Βερν ήταν μανιακός τής πληρότητας δεν έπαυε να ολο-κληρώνει τον κόσμο ώστε να τον επιπλώσει να τον κάνει πλήρημε τον τρόπο ενός αυγού η πράξη του είναι ακριβώς όμοια μrsquoεκείνη ενός εγκυκλοπαιδιστή τού 18ου αιώνα ή ενός Ολλανδούζωγράφου ο κόσμος είναι πεπερασμένος ο κόσμος είναι πλή-ρης από υλικά αριθμήσιμα και γειτνιάζοντα Ο καλλιτέχνης δενμπορεί να ασχολείται με κάτι άλλο πέρα απrsquo το να συντάσσει κα-ταλόγους και απογραφές πέρα απrsquo το να κυνηγά τις μικρές κόγ-χες που έχουν μείνει κενές ώστε να παρουσιάσει εκεί συνωστι-σμένα τα δημιουργήματα και τα εργαλεία του ανθρώπου Ο Βερνανήκει στην προοδευτική καταγωγή τής μεγαλοαστικής τάξηςτο έργο του δηλώνει πως τίποτα δεν μπορεί να διαφύγει απότον άνθρωπο ότι ο κόσμος ακόμα και ο πιο μακρινός είναι σανένα αντικείμενο στο χέρι του και ότι η ιδιοκτησία δεν συνιστά σετελευταία ανάλυση παρά μια διαλεκτική στιγμή στη γενική υπο-δούλωση της Φύσης Ο Βερν δεν αποσκοπούσε διόλου στο ναδιευρύνει τον κόσμο με τις ρομαντικές τακτικές της υπεκφυγήςή με τα μυστικιστικά σχέδια του απείρου προσπαθούσε ακατά-παυστα να τον απωθήσει να τον αποικίσει να τον περιορίσει σεένα χώρο κλειστό και οικείο τον οποίο ο άνθρωπος εν συνε-χεία θα κατόρθωνε με άνεση να κατοικήσει ο κόσμος μπορεί νααποτινάξει τα πάντα από τον εαυτό του δεν έχει ανάγκη για ναυπάρχει τίποτε άλλο πέρα απrsquo τον άνθρωπο

Πέραν των αναρίθμητων επιστημονικών μέσων ο Βερν έχειεπινοήσει ένα εξαιρετικό μυθιστορηματικό τέχνασμα για να φω-τίσει αυτή την ιδιοποίηση του κόσμου το να υποθηκεύει τον χώ-ρο στον χρόνο το να συμπτύσσει κατrsquo επανάληψιν αυτά τα δύοπεδία να τα διακινδυνεύει πάντοτε επιτυχώς σε μια μόνο ρίψηζαριών ή σrsquo ένα και μόνο νεύμα Οι ίδιες οι περιπέτειες αναλαμ-βάνουν να προσδώσουν στον κόσμο ένα είδος ελαστικότηταςνα απομακρύνουν και κατόπιν να φέρνουν πάλι κοντά το όριοτου εγκλεισμού να παίζουν αμέριμνα με τις κοσμικές αποστά-σεις και να βάζουν κακόβουλα σε δοκιμασία την εξουσία τού αν-θρώπου πάνω στον χώρο και τους χρόνους Και σ΄ αυτόν τονπλανήτη τον θριαμβευτικά κατασπαραγμένο από τον βερνικόήρωα από ένα είδος μεγαλοαστού Ανταίου του οποίου οι νύ-χτες είναι αθώες και αναζωογονητικές περιπλανιέται συνήθωςκάποιος ντεσπεράντο θύμα των τύψεων ή της μελαγχολίας κα-τάλοιπο μιας παρωχημένης ρομαντικής εποχής που διά τηςσύγκρισης κάνει να λάμπει η υγεία των αυθεντικών ιδιοκτητώντου κόσμου οι οποίοι δεν έχουν άλλη έγνοια απrsquo το να προσαρ-μόζονται όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά σε καταστάσεις πουη περιπλοκότητά τους διόλου μεταφυσική ούτε επίσης και ηθι-κή οφείλεται απλούστατα σrsquo ένα επιτακτικό καπρίτσιο της γεω-γραφίας

Επομένως η βαθύτερη πρόθεση του Βερν είναι αναντίρρηταη ιδιοποίηση Η εικόνα του πλοίου τόσο σημαντική στη μυθο-λογία του Βερν κάθε άλλο παρά το διαψεύδει mdash απεναντίας τοπλοίο μπορεί κάλλιστα να είναι σύμβολο της αναχώρησης όμωςσε βαθύτερο επίπεδο αποτελεί αρχέτυπο του εγκλεισμού Τονα σου αρέσουν τα πλεούμενα είναι η απόλαυση του να κλεί-νεσαι ολοκληρωτικά να έχεις υπό την κυριότητά σου τον μέγι-στο δυνατό αριθμό αντικειμένων να ελέγχεις έναν χώρο απο-λύτως πεπερασμένο η αγάπη για τα πλοία ερμηνεύεται κυρίωςως αγάπη για ένα πελώριο σπίτι χάριν τού ότι είναι εντελώς πε-ριφραγμένο όχι ως επιθυμία για μεγαλοπρεπείς αφηρημένεςαναχωρήσεις το πλοίο συνιστά πρωτίστως ένα γεγονός ενοί-κησης και κατόπιν ένα μέσο μεταφοράς Άρα όλα τα πλοία τούΒερν ισοδυναμούν με τέλειες εστίες ενώ η απεραντοσύνη τουταξιδιού τους συμβάλλει επιπλέον στην ευτυχία του εγκλεισμούστην τελειότητα του ενδότερου ανθρώπινου στοιχείου τους ΟΝαυτίλος ως προς αυτό είναι το λατρευτό σπήλαιο η απόλαυσητης περίφραξης οδηγείται στον παροξυσμό όταν εκ των έσωαυτής της αρραγούς εσωτερικότητας μπορεί να βλέπει κανείςμέσα από ένα μεγάλο γυάλινο πλαίσιο το θολό υδάτινο εξωτε-ρικό και να ορίσει έτσι μονομιάς το εσωτερικό διά του αντιθέτουτου

Τα περισσότερα φανταστικά ή θρυλικά καράβια όπως και οΝαυτίλος αποτελούν απrsquo αυτή τη σκοπιά το μοτίβο ενός αγα-πημένου περιορισμού διότι αρκεί να διατεθεί το πλοίο ως κα-τοικία τού ανθρώπου ώστε ο τελευταίος να σκηνοθετήσει εκείαπευθείας την απόλαυση ενός σύμπαντος σφαιρικού και λείουτου οποίου εξάλλου η ναυτική ηθική τον αναγορεύει σε θεό άρ-χοντα και ιδιοκτήτη (ο καπετάνιος [με την έννοια του laquoυπεύθυ-νουraquo του laquoεπικεφαλήςraquo] κλπ) Σrsquo αυτή τη μυθολογία της πλεύ-σης δεν υπάρχει παρά ένας τρόπος εξορκισμού της κτητικήςφύσης του ανθρώπου επί του πλοίου το να αφαιρεθεί ο άν-θρωπος και να απομείνει το πλοίο μόνο του τότε το καράβι παύεινα είναι κουτί κατοικία αντικείμενο κατοχής μετατρέπεται σεμάτι που ταξιδεύει προσεγγίζοντας το άπει-ρο παράγει ακατάπαυστα αναχωρήσεις Τοκατ΄ εξοχήν αντίθετο του Ναυτίλου τουΒερν είναι το Μεθυσμένο καράβι του Ρεμ-πώ το καράβι που λέει laquoεγώraquo και που απε-λευθερωμένο απrsquo την κοιλότητά του ωθεί τον άνθρωπο να με-ταβεί από μια ψυχανάλυση της σπηλιάς σε μια αληθινή ποιητικήτης εξερεύνησης

ROLAND BARTHESΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΚΙΑΛΙΒΑΣ

Ναυτίλος και Μεθυσμένο καράβι

Το κείμενο ανήκει στις laquoΜυθολογίεςraquo

Ο πελεκάνος του Gotlib

To γουρουνάκι του Gotlib

Θλιβερό επεισόδιο του Gotlib

Ο Κοντορεβυθούλης του Gotlib

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣKYΡΙΑΚΗ 1 IANOYAΡΙΟΥ 2017

ΓΙΑ ΕΚΤΗ χρονιά φέτος η στήλη θα ενδώ-σει στο έθιμο των ημερών κι έτσι το σημε-ρινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπη-σης Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμετις λέξεις της χρονιάς μrsquo άλλα λόγια τις λέ-ξεις που σημάδεψαν το 2016 που συζητή-θηκαν και ακούστηκαν πολύ ή και που γεν-νήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε μιαχρονιά που από αρκετές απόψεις βάλθηκενα επιβεβαιώσει τις προλήψεις για τα δί-σεκτα χρόνια

Οι επισκέπτες του ιστολογίου laquoΟι λέξειςέχουν τη δική τους ιστορίαraquo που έχει τονίδιο τίτλο με τη στήλη μας και που τους κά-λεσα να διαλέξουν τη λέξη του 2016 ανέ-δειξαν στην πρώτη θέση του 2016 τη λέξημπρέξιτ και όχι άδικα αφού είναι μια λέξηπου σημάδεψε τη χρονιά από τότε που τοβρετανικό δημοψήφισμα αποφάσισε κά-πως αναπάντεχα την έξοδο του ΗνωμένουΒασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση καιπροκάλεσε κλυδωνισμούς που ακόμα δενξέρουμε τι αποτέλεσμα θα έχουν Φυσικάπρόκειται για συμφυρμό από το Britain καιτο exit πάνω στο πατρόν του γκρέξιτ λέ-ξης που είχε κυριαρχήσει το 2015 πράγμαπου δείχνει ότι η ιστορία αγαπά την ειρω-νεία

Η επίσης αναπάντεχη για πολλούς νίκητου Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλο-γές των ΗΠΑ ήρθε μάλλον αργά για να απο-τυπωθεί λεξιλογικά (πέρα από λογοπαίγνιατου τύπου laquoτραμπ(άλα)raquo) αλλά πάντως απο-δόθηκε στην ίδια αιτία στον υποτιθέμενολαϊκισμό που θεωρείται πλέον ο υπrsquo αριθ-μόν ένα εχθρόςmiddot στα καθrsquo ημάς έχουμε τονεθνολαϊκισμό που οι συστημικοί διανοού-μενοι θέλουν να προσάψουν στη σημερινήσυγκυβέρνηση αν και από ορισμένουςακροκεντρώους ακούγεται τελευταία η πα-ραλλαγή εθνικολαϊκισμός που την έχει υιο-θετήσει και ο γκουρού του χώρου ο Ευάγ-γελος Βενιζέλος που αδημονεί για την ήτ-

τα του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ (προσέξτεμπόσο ήθοςαποπνέει το ουδέτερο άρθρο)

Στα καθrsquo ημάς ακούστηκε πολύ και δέ-σποσε μέσα στη χρονιά η λέξη χρέος όπωςκαι πέρυσιmiddot κι αν το 2015 συνοδευόταν απόαλυσίδα επιθέτων (απεχθές και επαχθέςεπονείδιστο και παράνομο) τη φετινή χρο-νιά είχαμε κυρίως σύμπλοκους όρους όπωςτην ελάφρυνση χρέους ή την απομείωσητου χρέους ενώ η συζήτηση περιστράφη-κε στο αν είναι ή όχι βιώσιμο το ελληνικόχρέος (και η κοινωνία που το εξοφλεί) καιστη στερεότυπη φράση-υπόσχεση ότι (σετρία τέρμινα) laquoθα ανοίξει η συζήτηση για τοελληνικό χρέοςraquo

Ακούστηκαν βέβαια πολύ οι θεσμοί πουήταν περσινή πατέντα στη θέση της τρόι-κας αλλά και όλο και περισσότερο οι δα-νειστές που προβάλλουν ολοένα και νέεςαπαιτήσεις Και βέβαια το μνημόνιο μια λέ-ξη που βαραίνει την καθημερινή μας ζωήαπό το 2010 και που έχει δώσει και το επί-θετο μνημονιακός με τη διπλή σημασία(αφενός ο οπαδός του μνημονίου αφετέ-ρου ο αναφερόμενος στο μνημόνιο πχ μνη-μονιακή απαίτηση και τα σκυλιά δεμένα)τη χρονιά που μας πέρασε έδωσε τον σύμ-πλοκο όρο τέταρτο μνημόνιο σαν απροσ-διόριστη απειλή για το μέλλον

Επίσης κυριάρχησε στην επικαιρότητάμας η αξιολόγηση η δεύτερη αξιολόγησηακριβέστερα που όλο λέει να κλείσει καιδεν κλείνει και που μεταφέρθηκε ήδη στο2017 Το καλοκαίρι είχαμε το πολυνομο-σχέδιο που μαζί με πολλά δυσβάστακτα οι-κονομικά μέτρα έφερε στη ζωή μας ένανόρο που θα είχε όλα τα φόντα να γίνει λέξητης χρονιάς αλλά ένα σοβαρό μειονέκτη-μα ότι δεν ήταν λέξη άμεσης εφαρμογήςψηφίστηκε μεν αλλά δεν εφαρμόστηκε -

και μακάρι να μην εφαρμοστεί ποτέ Εννοώτον κόφτη όπως πολύ εύστοχα η δημοσιο-γραφική γλώσσα βάφτισε τον laquoαυτόματομηχανισμό περικοπής των δημόσιων δα-πανώνraquo που θα ενεργοποιείται σε περί-πτωση μη εφαρμογής των οικονομικών στό-χων Πέρα από τον δαμόκλειο κόφτη στοίδιο πολυνομοσχέδιο περιεχόταν κι άλλοςένας νεολογισμός το υπερταμείο στο οποίοπεριέρχονται για να laquoαξιοποιηθούνraquo διά-φορα περιουσιακά στοιχεία του ΔημοσίουΌσο είμαστε στα ίδια συμφραζόμενα αςπροσθέσουμε και τα πρωτογενή πλεονά-σματα στον πληθυντικό αριθμό τη σειράθετικών ετήσιων επιδόσεων που πρέπει ναπαρουσιάσει η ελληνική οικονομία

Ένα ακόμα νομοσχέδιο που δέσποσε στηνεπικαιρότητα της χρονιάς που πέρασε ήταντο νομοσχέδιο για τις τηλεοπτικές άδειεςτο οποίο ναι μεν κρίθηκε αντισυνταγματι-κό πρόλαβε όμως να ξαναφέρει στην επι-καιρότητα τον όρο καναλάρχες αλλά και ναφέρει στην καθημερινή μας κουβέντα αιφ-νιδιάζοντάς μας έναν όρο που υπήρχε απότον προπερασμένον αιώνα αλλά έμενε ώςτώρα κρυμμένος σε νομικούς κώδικες τονυπερθεματιστή Στα ίδια συμφραζόμενα έγι-νε πολλή κουβέντα για το ΕΣΡ (προφέρεταιε-σου-ρου) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτη-λεόρασης που επιτέλους έγινε κατορθωτόνα συσταθεί

Στην εσωτερική πολιτική να αναφέρου-με τον όρο σανός που χρησιμοποιείται κυ-ρίως από την αντιπολίτευση για την κυ-βερνητική προπαγάνδα καθώς και το πρό-σημο που προσδιορίζει μέτρα που θεσπί-ζονται (πχ μεταρρυθμίσεις laquoμε προοδευ-τικό πρόσημοraquo) Κάπου τον Ιούνιο ακού-στηκε πολύ το σύνθημα Παραιτηθείτε αλ-λά οι διαδηλώσεις (κατσαρόλας) που έγιναν

ήταν αναιμικές Την άνοιξη είχαμε και τοσούσουρο με τον διορισμό και μετά την πα-ραίτηση του Γιαν Φαμπρ και ακούστηκαναρκετά τα παλλόμενα πέη

Για να μη μένουμε μόνο στα του οίκουμας πέρα από το μπρέξιτ ακούστηκαν καιφέτος πολύ οι τζιχαντιστές και το ΙσλαμικόΚράτος που όλο και συχνότερα ακούγεταικαι με το αραβικό του όνομα Νταές Στο κλί-μα ισλαμοφοβίας που καλλιεργεί η ευρω-παϊκή Δεξιά και Ακροδεξιά είχαμε το καλο-καίρι το μπουρκίνι και τις απαγορεύσεις του

Ωστόσο αυτό που σημάδεψε τη φετινήχρονιά και που εγώ θα διάλεγα για λέξη τηςχρονιάς είναι οι πρόσφυγες που έχουν έρ-θει για να μείνουν - και όχι απλώς για να πε-ράσουν από τη χώρα μας όπως πέρυσι ή γιανα συνωστίζονται στα χοτ σποτ της πρώτηςυποδοχής Οι πρόσφυγες που ενεργοποί-ησαν μερικά από τα καλύτερα αλλά και ταχειρότερα ανακλαστικά των Ελλήνων καιτων Ευρωπαίων κάνοντας τον ιστότοποdictionarycom να διαλέξει ως (αγγλική) λέ-ξη της χρονιάς τη λέξη xenophobia

Στην ξενοφοβία αντίδοτο είναι μια λέξηπου ακούγεται αρκετά όλα αυτά τα χρόνιατης κρίσης και ακούστηκε και φέτος η αλ-ληλεγγύη που φέτος πήρε κι άλλες δια-στάσεις αφού εκδηλώνεται και προς τουςπρόσφυγες και όχι μόνο προς τα θύματατης μνημονιακής λαίλαπας ndash και ειδικά μετη διάσταση αυτή ακούστηκαν αρκετά καιοι αλληλέγγυοι Θα χρειαστεί και του χρό-νου αλληλεγγύη για να μη μας πάρει απόκάτω η επαπειλούμενη πανευρωπαϊκή συν-τηρητική στροφή

NΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ

Ο Ι Λ Ε Ξ Ε Ι Σ Ε Χ Ο Υ Ν Τ Η Δ Ι Κ Η Τ Ο Υ Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΣΤΟΙΧΕΙΑ για τη ζωή και τηδουλειά τού Gotlib ο ανα-γνώστης θα βρει εύκολα στοΔιαδίκτυοmiddot και κάτι αναλυτι-κότερο δεν είμαι αρμόδιοςνα γράψω ndash εκτός κι αν αυτόαποτελεί υπεκφυγή αν δενθέλω να γυρίσω τόσο πίσωστο χρόνο Γιατί τη δουλειάτου Γκοτλίμπ τη γνώρισα χά-ρη στο περιοδικό Αστερίξπου κυκλοφόρησε στα τέλητου rsquo60 κι όπου δημοσιεύον-ταν σε συνέχειες (για πρώτη

φορά στην Ελλάδα) όχι μόνο οι περιπέτειες του Αστερίξ αλλάκαι Ιζνογκούντ (και Μπλιούμπερυ Κοκκινογένης Τανγκύ καιΛαβερντύρ άλλη ιστορία αυτή όμως γαλλική και πάλι σχολή)Η δόση Γκοσινύ ήταν λοιπόν ισχυρότατη άρα και η επαφή μrsquoένα κλίμα παρωδίας άγνωστο ώς τότε στα κόμικς που διάβαζα(αν εξαιρέσουμε το Λούκυ Λουκ επίσης του Γκοσινύ)middot και η πα-

ρωδία χαρακτήριζε εξίσου τα σύντομα κόμικς του Γκοτλίμππου εμφανίζονταν σποραδικά (εναλλάσσονταν με ιστορίες τουΑχιλλέα Ταλόν του Greg) ndash σε άλλη τονικότητα όμως πιο ψυχρήκι ανατρεπτική Κι όπως όταν καμιά φορά μαρσάρει αυτοκίνητοκαι τρέμουν τα τζάμια με την ιδιοσυχνότητα αυτής της παρω-δίας συντονίστηκα αμέσως (Αργότερα στην Ομάδα ΦοιτητώνΟδοντιατρικής βρήκα φίλους που ο Γκοτλίμπ τούς είχε προκα-λέσει την ίδια ισχυρή εντύπωση Σπύρος Γράψας Γιώργος Βα-βουράκης Νίκος Λούπης) Τέτοιες εγγραφές μετασχηματί-ζονται διαρκώς αλλά δεν εξαλείφονταιmiddot ίσως γιατί απηχούν άλ-λες βαθύτερες και αδιατύπωτες κάτι απrsquo την αλήθεια του κό-σμου στα μάτια μου έχει υποκλέψει ο Γκοτλίμπ ndash κι αυτό δεναποτελεί υποκατάστατο έλλογης κριτικής (τα κριτήρια θα έπρε-πε να είναι ελέγξιμα και αντικειμενικά) ούτε συγκροτεί το εγ-κώμιο που αξιζει να επιδαψιλεύσουμε σrsquo αυτόν τον τραυματι-

σμένο και ιδιοφυή χιουμορίσταmiddot μπορεί όμως να είναι η άλληπλευρά του νομίσματος Με ανάλογο άλλωστε τρόπο μια διαι-σθητική σύλληψη της καινούργιας πραγματικότητας μπορείνα εξηγεί συνειρμούς απροσδόκητουςmiddot ειδάλλως γιατί σrsquo έναπεριβάλλον καρικατούρας και ψάχνοντας πώς να εικονογρα-φήσουμε laquoανάλαφραraquo ένα τεύχος που θrsquo αποτελούσε παρωδίαεορταστικού θυμήθηκα μετά από δεκαετίες ξαφνικά τον Γκοτ-λίμπ Το τεύχος δεν υλοποιήθηκε αφενός γιατί είμαστε σοβα-ροί άνθρωποι αφετέρου γιατί συνέβησαν πράγματα ανατρι-χιαστικά Δεν ήξερα όντως τίποτε άλλο για τον Γκοτλίμπ μόνοτη δουλειά του όση είχε δημοσιευτεί τότε στο Αστερίξmiddot οπότεμπήκα στο Google ndash και ανακάλυψα ότι μόλις είχε πεθάνει Δενετίθετο θέμα laquoεικονογράφησηςraquo συνεπώς όχι πιαmiddot μπορούσεμόνο να γίνει ένα μικρό χωρίς λόγια σχεδόν αφιέρωμα ndash τοοποίο ενσωματώθηκε φυσιολογικά σrsquo ένα laquoγαλλικόraquo τεύχοςπου το laquoθέμαraquo του κατέληξε μετά από πολλές δοκιμές να είναιτα σημεία η οπτική οι αναπαραστάσεις και οι παραλλαγές τηςαλήθειας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

Marcel Gottlieb [Gotlib](1471934 - 4122016)

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας και μεταφραστής και ιστολογεί στο sarantakoswordpresscom

213Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

γνωσης Όπως έδειξε πολύ καλά ο Πα-νόφσκι μόνο ο δεύτερος κώδικας αυ-τός που αφορά την αναπαράστασηενός μοναδικού πεδίου επιτρέπει στοβλέμμα μας να δει την εμφάνιση τουυπερφυσικού και του αόρατου του επι-τρέπει να αντιληφθεί τη νέα γυναίκασαν όραμα πάνω στο σύννεφο [hellip]

Επίσης η ανάλυση περιπτώσεωνόπου γίνεται λανθασμένη εφαρμογήτου κώδικα είναι ιδιαίτερα ενδεικτικήΠολλές φορές συμβαίνει να ξεχνάμεότι ο πίνακας είναι κωδικοποιημένος ήότι δεν είναι αναγκαστικά κωδικοποι-ημένος σύμφωνα με τους κώδικες πουκατέχουμε και σrsquo αυτή την περίπτωσηεφαρμόζουμε στον πίνακα τον πιο απλόκώδικα που κατέχουμε αυτόν της κα-θημερινής αντίληψης Πρόκειται γιαέναν εικονιστικό αναλογικό κώδικα οοποίος μας επιτρέπει να αναγνωρίσου-με και να ονομάσουμε τα αντικείμεναπου βρίσκονται γύρω μας Από εκεί εί-ναι δυνατόν όπως πολύ σωστά είδε οΠιέρ Μπουρντιέ να θέσουμε το πρό-βλημα του γούστου και της αισθητικήςκρίσης Είναι το γούστο μια έμφυτη κλί-ση για να βλέπει κάποιος και να διαβάζειέναν πίνακα Στην πραγματικότητα αν-τιλαμβανόμαστε σύμφωνα με τις προ-ηγούμενες αναλύσεις μας ότι προϋπο-θέτει την πρώιμη και σrsquo ένα βαθμό ασυ-νείδητη κατοχή ενός συγκεκριμένουαριθμού πολιτιστικών κωδίκων οι οποί-οι πληροφορούν το βλέμμα μας και τουεπιτρέπουν να διαβάσει τις εκάστοτεμορφές Συνεπώς το γούστο θέτει τοπρόβλημα μιας συγκεκριμένης αισθη-τικής αγωγής και διαδίδει σε μια κοινω-νία ή σε μια ορισμένη κοινωνική τάξητην ύπαρξη των κεκτημένων κωδίκωνσαν ένα είδος εσωτερικευμένης παρά-δοσης Παραδόξως ο ακαλλιέργητοςθεατής είναι αυτός που φανερώνειστον καλλιεργημένο την ύπαρξη αυτώντων κωδίκων

Μιλήσαμε για έναν κώδικα ανάγνω-σης Στην πραγματικότητα η κωδικο-ποίηση του ζωγραφικού αντικειμένουείναι πολλαπλή είναι όπως λέμε υπερ-κωδικοποιημένο Μέσα του συγκλίνεικαι συσσωρεύεται μια πληθώρα κωδί-κων Ο Πανόφσκι σε μια διάσημη ανά-λυσή του επισήμανε αυτό το σημείοπροτείνοντας τρεις υπερκείμενους κώ-δικες ανάγνωσης ο πρώτος αφορά τηναντίληψη και το συναίσθημαmiddot έτσι στονπίνακα του Πουσέν Η σφαγή των νη-πίων διαβάζουμε άμεσα τα συναισθή-ματα (οργή βία απόγνωση) και τα αντι-κείμενα (κολώνα στρατιώτης ξίφοςβρέφος)

Ο δεύτερος κώδικας ορίζει το εικονο-γραφικό επίπεδο για την ανάγνωση τουπίνακα Αυτό συμβαίνει αν παρακάμ-ψουμε το έργο με τη χρήση εξωτερι-κών πηγών όπως λογοτεχνικά κείμεναθρησκευτικές και φιλοσοφικές πηγέςαπό τις οποίες αναγνωρίζουμε το γεγο-νός της σφαγής των νηπίων Για κάποιονπου έχει εμβαπτιστεί στη χριστιανικήκουλτούρα αυτή η γνώση είναι εν μέ-ρει συνειδητή και το θέμα τού πίνακαγίνεται αμέσως αντιληπτό Ωστόσο σrsquoαυτό το επίπεδο μπορούν να προκύ-ψουν διάφορα προβλήματα και να γί-

νουν λάθη στην ανάγνωση του πίνακαΑπόδειξη αποτελεί το περίφημο παρά-δειγμα του Πανόφσκιmiddot ένας πίνακαςαναπαριστά μια νέα γυναίκα η οποίαστο ένα χέρι κρατάει ένα ξίφος και στοάλλο μια πιατέλα πάνω στην οποία βρί-σκεται το κομμένο κεφάλι ενός άνδραmiddotείναι η Ιουδήθ με το κεφάλι του Ολο-φέρνη ή μήπως η Σαλώμη με το κεφάλιτου Ιωάννη του Βαπτιστή

Υπάρχει τέλος και ο τρίτος κώδικαςστο πλαίσιο του οποίου τα σημεία πουμας επέτρεψαν να αποκωδικοποιήσου-με οι δύο προηγούμενοι κώδικες μετα-τρέπονται σε σημαίνοντα ενός βαθύτε-ρου σημαινομένου μιας αντιθετικής δο-μής η οποία είναι την ίδια στιγμή πλα-στική και μυθική Έτσι στο συγκεκριμέ-νο έργο του Πουσέν όπου η ανάγλυφησύλληψη των μορφών που διαμορφώ-

νουν μια παράλληλη είσοδο στο επίπε-δο του πίνακα αντιτίθεται στη βία τωνπράξεων και των συναισθημάτων παρα-δίδεται ένας πίνακας-αρχιτεκτονική οοποίος παραπέμπει στη φιλοσοφία τουΠουσέν για τον άνθρωπο αυτό το ον τουπάθους και της βίας το οποίο περιφέρε-ται σε μια γαλήνια και αδιάφορη φύσηΕπιπλέον επιλέγοντας ο ζωγράφος νααναπαραστήσει τη δολοφονία ενός νη-πίου αντί για τη σφαγή των νηπίων ξα-ναφέρνει το δράμα στο επίπεδο του ου-σιώδους και του τυπικούmiddot προσδίδει στοιστορικό γεγονός καθολική αξία και τουαλλάζει επίπεδοmiddot η ιστορία μετατρέπεταιεδώ σε σύμβολο Ο τρίτος κώδικας εν-σωματώνει λοιπόν τους δύο προηγού-μενους Καθώς εγκιβωτίζονται ο ένας μέ-σα στον άλλο οι κώδικες ορίζουν αυτόπου ο Ρολάν Μπαρτ ακολουθώντας τονΧέμσλεβ (Hjemslev) αποκαλεί σύστημασυνδήλωσης Το σημείο ενός κώδικα με-τατρέπεται σε σημαίνον σε έναν ανώτε-ρο κώδικα Αυτή η υπέρθεση των κωδί-κων επιτρέπει να προσεγγίσουμε τον μο-ναδικό και ατομικό χαρακτήρα ενός πί-νακα ή ενός έργουΗ διάρθρωσή τους θαόριζε όπως επισημαίνει ο Granger το

στυλ στο οποίο ανήκει κά-θε πίνακας στυλ το οποίοπροκύπτει από τη διασταύ-ρωση και την ιεραρχία τωνκωδίκων [hellip]

LOUIS MARINΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

Σ Υ Ν Ε Χ Ι Ζ Ε Τ Α Ι

Απόσπασμα από το άρθρο που δημοσιεύτηκε στηνεπιθεώρηση laquoNoroitraquo το 1969

224Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

ΠΑΡΑ τα φαινόμενα ο στοχασμός γύ-ρω από τη γλώσσα είναι κεντρικός στηΛογική του Πορ-Ρουαγιάλmiddot επικίνδυνηστο μέτρο που εισάγει τη σύγχυση καιτην ασάφεια στη σκέψη αναπόφευκτηωστόσο επειδή laquoείναι αναγκαίο στηνλογική να θεωρούμε τις ιδέες ενωμέ-νες με τις λέξεις και τις λέξεις ενωμένεςμε τις ιδέεςraquo1 Εντούτοις αυτός ο στοχα-σμός δεν εμφανίζεται ποτέ στο σύγ-γραμμα των Αρνώ και Νικόλ ως κεντρι-κό ζήτημα αλλά στο περιθώριο Αυτόσυμβαίνει για έναν θεμελιώδη λόγοmiddot ηλέξη είναι σύμμετρη (coextensif) προςτην ιδέα και ως εκ τούτου ο γλωσσικόςχώρος καλύπτει επακριβώς ndashκαι κανονι-στικάndash τον κόσμο των ιδεών Το ιδανικόείναι μια γλώσσα που ξεχνιέται μπρο-στά στην ιδέα που εξαφανίζεται σαν κα-θαρή διαφάνεια μπροστά της η οποίαωστόσο είναι η μόνη που επιτρέπει τηνεπικοινωνία Υπrsquo αυτήν την έννοια ηγλώσσα είναι σύστημα σημασίας και ηλέξη είναι σημείο

Ωστόσο υπάρχουν και άλλα σημείαπέρα από τις λέξεις Μrsquo αυτό τον τρόποδιακρίνεται απροσδόκητα η θεωρία τουσημείου γενικά από αυτήν του γλωσσι-κού σημείου2 Η πρώτη σε αντίθεση μετη δεύτερη δημιουργεί προβλήματαmiddotπρέπει συνεπώς να εκτεθεί στο ιδιαί-τερο καθεστώς της Αν και η λέξη-ση-μείο είναι διαρκώς παρούσα και τογλωσσικό πεδίο ενώνεται ιδανικά με τηνπαρουσία των ιδεών στο σκεπτόμενοπνεύμα η λέξη η γλώσσα εξαφανίζον-ται μπροστά σrsquo αυτό το οποίο αναπαρι-στούν ndashη παρουσία της ιδέας στο άλλοστο Εγώ είναι η λέξη με την οποία εκ-φέρεταιndash για τον απλό λόγο πως η λέξηη γλώσσα δεν έχουν καμία ορατή σχέ-ση με αυτό το οποίο αναπαριστούν Ανκαι αόρατες είναι πάντοτε παρούσεςmiddotως εκ τούτου η σκέψη τις διασχίζει στηδιαφάνειά τους

Αντίθετα υπάρχουν σημεία που δενείναι λέξεις αλλά πράγματα τα οποίαλειτουργούν σαν σημεία επειδή συν-δέονται με πράγματα των οποίων είναισημεία λόγω μιας ορατής ή αναλογικήςσχέσης Αλλά σrsquo αυτή την ορατότηταεξαφανίζουν το αντικείμενο της ανα-φοράς τους το κρύβουν ή το κάνουναμφίσημο3

Μrsquo αυτόν τον τρόπο τίθεται το θεω-ρητικό πρόβλημα της ζωγραφικής ή τουθεάτρου επειδή οι ζωγραφικοί πίνακεςή οι επί σκηνής δράσεις αναδεικνύουντην κατηγορία των σημείων-πραγμάτωντων οποίων η λειτουργία είναι ακόμα πιοανησυχητική από τη στιγμή που διατη-ρούν μια θελκτική απεικονιστική σχέσημε τα όντα και τα αντικείμενα του κό-σμου τις κινήσεις και τα πάθη τους

Είτε πρόκειται για τη γλώσσα ή τη ζω-γραφική είτε για το γλωσσικό σημείο ήτο ζωγραφικό σημείο κάθε σημείο είναι

μια αναδιπλασιασμένη αναπαράστασηmiddotη λέξη ή το σημείο-πράγμα είναι κάθεφορά λέξη ή πράγμα και αναπαράστα-ση μιας ιδέας ή ενός άλλου πράγματοςΌμως αυτός ο αναδιπλασιασμός συνο-δεύεται από υποκατάσταση laquoόταν δενκοιτάζουμε ένα συγκεκριμένο αντικεί-μενο παρά σαν αναπαράσταση ενόςάλλου τότε η ιδέα που αποκομίζουμεείναι αυτή του σημείουraquo4 Ευρύτερα ηιδέα του σημείου είναι αυτή ενός πράγ-ματος που μετατρέπεται στην ιδέα ενόςάλλου πράγματος που υποκαθίσταταιαπrsquo αυτήνmiddot το σημείο είναι κάτι το οποίοαλλοτριώνεται σε κάτι άλλο ξένο καιδιαφορετικό από το ίδιο Ωστόσο καθώςο αναπαραστατικός αναδιπλασιασμόςπαρέπεμπε στην ανάπτυξη μιας σχέσηςαρθρωμένης σε μια αντικατάσταση(αφού το σημείο είναι την ίδια στιγμήαντικείμενο της ιδέας και ιδέα του αντι-κειμένου) η αναπαραστατική υποκατά-σταση σηματοδοτεί την κατάργηση τηςενδιάμεσης αντικατάστασηςmiddot το σημείοείναι αυτό το αντικείμενο που μετατρέ-πεται στην ιδέα του αντικειμένου

Αναμφίβολα ο αναδιπλασιασμόςπου χαρακτηρίζει το είναι του σημείουεπιτρέπει την υποκατάσταση του ση-μείου και του αντικειμένου όμως αυτήη υποκατάσταση μπορεί να πραγματο-ποιηθεί και προς τις δύο κατευθύνσειςmiddotστη γλώσσα πραγματοποιείται κανονι-στικά από το αντικείμενο στο σημείοόμως στη ζωγραφική ndashόπως και στο θέ-ατροndash γίνεται αντίστροφα από το ση-μείο στο αντικείμενο Ας διευκρινίσου-με αυτό το ουσιαστικό σημείο Η γλώσ-σα είναι αληθής υπό τον όρο ότι το ση-μείο ndashη λέξηndash εξαφανίζεται παραμένειαόρατο μπροστά από το αντικείμενο

που προσδιορίζει του οποίου είναι ηαναπαράσταση και που το ίδιο είναιαναπαράσταση Όταν λέω laquoήλιοςraquo ήlaquoσκύλοςraquo ή laquoιδέαraquo η σκέψη μου στηνομιλία της διασχίζει την ηχητική μορ-φή για να πετύχει μια χωρίς απόστασηαμεσότητα στην αναπαράσταση τουlaquoήλιουraquo του laquoσκύλουraquo ή της laquoιδέαςraquoΑντίθετα στη ζωγραφική το αντικείμε-νο αλλοτριώνεται απόλυτα στο ζωγρα-φικό σημείο το οποίο το υποκαθιστάπαρουσιάζοντας την απατηλή εικόνατου laquoΠοια μεγαλύτερη ματαιοδοξία απrsquoαυτή της ζωγραφικής η οποία προκα-λεί τον θαυμασμό μιμούμενη τα πράγ-ματα ώστε να μην θαυμάζουμε καθό-λου το πρωτότυποraquo5 Ο Αρνώ και ο Νι-κόλ παίζουν με τις έννοιες του αναδι-πλασιασμού και της υποκατάστασηςβεβαιώνοντας ταυτόχρονα και τη μίακαι την άλλη πλευρά του σημείου Αυτότο παιχνίδι είναι δικαιολογημένο από τηστιγμή που ο εσωτερικός αναδιπλασια-σμός του σημείου-πράγματος αποτε-λεί την προϋπόθεση ώστε να υποκατα-σταθεί το σημείο και το πράγμα

laquoΘα λέγαμε χωρίς προετοιμασία καιχωρίς σχέδιο ότι ένα πορτραίτο του Καί-σαρα είναι ο Καίσαραςhellipraquo6 Εδώ το αντι-κείμενο έρχεται να συντριβεί στο ση-μείο του και να αναιρέσει την απόστα-σή του απrsquo αυτό Αυτό που υποστηρί-ζουν οι συγγραφείς της Τέχνης τού σκέ-πτεσθαι για το πορτραίτο πρέπει να γε-νικευθεί και για μια ζωγραφική η οποίαέχει ως πρώτο στόχο να αναπαραστή-σει το πραγματικό να το αποδώσει σεόλες του τις διαστάσεις στην επιφάνειατου καμβά με τη μεσολάβηση κάποιωνκανονιστικών μετασχηματισμών πουεπιτάσσουν η οπτική και η γεωμετρία

Αν το ζωγραφικό αντικείμενο υποκαθι-στά το πράγμα αυτό συμβαίνει επειδήμεταξύ του πράγματος και του σημείουπου το αναπαριστά υπάρχει μια ορατήσχέση η οποία επιτρέπει πρακτικά τηναναίρεση της απόστασης που χωρίζει τοανάλογον από το πρωτότυπο αναίρεσηη οποία με τη σειρά της επαναλαμβάνειτον λόγο περί ζωγραφικής όταν λέει ότιτο πορτραίτο του Καίσαρα είναι ο Καίσα-ρας Αυτή η laquoμεταγλώσσαraquo στην αφέλειάτης αναδεικνύει την ουσία της ζωγραφι-κής ως αναπαράστασης laquoΠαρουσιάζωπράγματα τα οποία είναι τόσο αληθοφα-νή ώστε εξαπατούν τις αισθήσειςraquo λέειη Ζωγραφική στην Ποίηση στο έργο τουΦελιμπιάν (Feacutelibien) Το Όνειρο του Φι-λομαθούς laquoκάνω με μια ευχάριστη καιαθώα μαγεία ακόμα και τα πιο εκπαιδευ-μένα μάτια να πιστέψουν ότι βλέπουνστα έργα μου αυτό που δεν υπάρχει Κά-νω να εμφανιστούν σώματα ζωντανά σεπρόσωπα που δεν έχουν ούτε σώμα ού-τε ζωή Αναπαριστώ χίλιες διαφορετικέςπράξεις και θα λέγαμε πως παντού υπάρ-χει ένταση και κίνηση Φανερώνω κάμ-πους λιβάδια ζώα και χιλιάδες άλλαπράγματα τα οποία εμφανίζονται μέσααπό τις σκιές και το φως και μέσα από ταμυστικά μιας θείας επιστήμης με τηνοποία ξέρω να δημιουργώ οφθαλμαπά-τεςraquo7 Η τελευταία πρόταση είναι καθορι-στική Επειδή η ζωγραφική είναι αναπα-ράσταση αποτελεί οφθαλμαπάτη και ανγια την εποχή αυτή η κρίση είχε θετικόχαρακτήρα και αποτελούσε κριτήριο τηςκαλής ζωγραφικής για το Πορ-Ρουαγιάλκάτι τέτοιο αποτελεί στοιχείο καταδίκηςΑντίθετα στη γλώσσα η υποκατάστασητου σημείου από το αντικείμενο γίνεταιαντίστροφα επειδή μέσα στο αντικείμε-νο η ιδέα η αναπαράσταση και το σημείοτης υφίσταται μια θεσμική αυθαίρετη καιμη-φυσική σχέση laquoΤα σημεία που θεσπί-ζουν (μορφή των οποίων είναι η λέξη)δεν σηματοδοτούν μια ορατή σχέση μετο νόημαraquo8 Το ίδιο πράγμα τονίζεται μεάλλα λόγια και στον διάλογο του Φελιμ-πιάν όταν η Ποίηση απαντάει στη Ζω-γραφική laquo(τα έργα μου) είναι μεγάλα ευ-γενή και με διάρκειαhellip Το πνεύμα που ταπαράγει και τα γεννάει τους μεταδίδειεπίσης τη θεϊκή του δύναμηhellip Όπως αυτόείναι αγνά στιβαρά και αιώνιαhellip έχουν θέ-ση στην ευτυχία των αιώνιων Όντωνraquo9Εάν η γλώσσα δεν φοβάται καθόλου τονχρόνοmiddot αν συμμετέχει στην αθανασία τηςιδέας στην αιωνιότητα της σκέψης αυτόσυμβαίνει επειδή τα σημεία μέσα από ταοποία εκφράζεται και μεταδίδεται τοπνεύμα εξουδετερώνονται από τη θετι-κότητα της ιδέαςmiddot και τούτο συμβαίνειεπειδή η μετατροπή συγκεκριμένωνήχων σε σημεία τα εγκαθιστά σε σχεδόν

μηδενική απόσταση απότα πράγματα που ορί-ζουν σε ολοκληρωτικήεγγύτητα αφού δενυπάρχει ορατή σχέσημεταξύ του ήχου και αυ-τού που ορίζει ως σημείοlaquoμε τέτοιο τρόπο ώστε ηιδέα του πράγματος να

προκαλεί αυτήν του ήχου και του ήχουαυτήν του πράγματοςmiddot το ένα δεν μπορείνα νοηθεί χωρίς το άλλοraquo10 Στην ιδέα του

Από τη γλώσσα στη ζωγραφική το ορατό και το αόρατο

Απόσπασμα από το δοκίμιοlaquoΣημείο και αναπαράστασηPhilippe de Champaigne και Port-Royalraquo που δημοσιεύτηκε στηνεπιθεώρηση laquoAnnalesraquo τονΙανουάριο - Φεβρουάριο 1970)

435Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

αντικειμένου περιστέλλεται η απόστασηπου ορίζει το σημείο Αντίθετα η ζωγρα-φική αρθρώνει την έκφρασή της στηναναλογική σχέση που διατηρούν τα ση-μεία με τα αντικείμενα και τα όντα του κό-σμουmiddot η φυσικότητα αυτής της σχέσηςφανερώνεται στον διττό χαρακτήρα τηςορατότητας και της υλικότηταςmiddot το ζω-γραφικό σημείο δεν αναπαριστά μόνο τοαντικείμενο αλλά η ίδια η αναπαράστα-ση στηρίζεται από ένα κομμάτι του κό-σμου τον καμβά τα χρώματα κλπ

Έτσι η λειτουργία του ζευγαριού ορα-τό-αόρατο έχει ως στόχο να αντιστρέψειτην κατεύθυνση της υποκατάστασηςΑναμφίβολα αυτή η λειτουργία θα επέ-τρεπε με τον κανονιστικό μετασχηματι-σμό της σχέσης σημείοαντικείμενο τηνπαραγωγή διαφορετικών τύπων γλώσ-σας όπως ζωγραφική θέατρο ποίησηερμηνευτική ρητορική σύμφωνα με τηθετική ή την αρνητική αξιολόγησή τουςΣυνεπώς η κακή γλώσσα η επικίνδυνηκαι η βλαβερή γλώσσα δεν είναι αυτήόπου οι λέξεις αποκτούν τη δική τουςαξία από το οπτικό ή το ηχητικό τους υλι-κό όπου μετατρέπονται σε σχήμα καιμουσική και αποσπούν την προσοχή απότην ιδέα για να την προσηλώσουν μετην απολαυστική γοητεία που προσδίδειμια τέτοια έγκριση στα σημεία πουέχουν αυτονομηθεί δηλαδή που έχουνυλοποιηθεί οπτικά Σrsquo αυτό το σημείο βρί-σκεται το καθαρό σκάνδαλο του θεά-τρου του οποίου τα σημεία ελκυστικάτα ίδια μεταφέρονται και ενσαρκώνον-ται από τις χειρονομίες και τη φωνή τουηθοποιού δέχονται την ψυχή και τηνκαρδιά του και μετατρέπονται σε ένανάντρα ή σε μια γυναίκαmiddot καθαρά σημείατων οποίων η γοητεία είναι ανυπέρβλη-τηmiddot όπου η υποκατάσταση του αντικει-μένου από το σημείο μετατρέπεται στηναλλοτρίωση του ανθρώπου μέσα στοσκηνικό παιχνίδι [hellip] Ελάττωμα το οποίοσυναντάνε οι συγγραφείς της Τέχνηςτού σκέπτεσθαι σε laquoόσους καταπιάνον-ται πολύ με τις λέξεις και τους καλλωπι-σμούς επειδή αυτή η άποψη τους απο-σπά από τα πράγματα και αδυνατίζει τηνένταση των σκέψεών τουςraquo11

LOUIS MARIN

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

1 Logique ou lrsquoArt de penser Paris 1683 p 352 Πράγματι πρέπει να περιμένουμε μέχρι τοκεφάλαιο IV του πρώτου μέρους ώστε να τε-θεί το πρόβλημα του σημείου σε όλη του τηγενικότητα Αυτόθι σελ 55 3 Αυτόθι σελ 56-57 και 204-2054 Αυτόθι σελ 555 Πασκάλ Σκέψεις για την θρησκεία και γιακάποια άλλα θέματα Σκέψη 776 Η τέχνη τού σκέπτεσθαι σελ 2057 Αντρέ Φελιμπιάν Συζητήσεις για τη ζωή καιτο έργο των πιο σπουδαίων αρχαίων και νέ-ων ζωγράφων Λονδίνο 1705 τ 4ος σελ 355-3568 Η τέχνη του σκέπτεσθαι σελ 2059 Φελιμπιάν αυτόθι σελ 35710 Η τέχνη του σκέπτεσθαι σελ 13011 Αυτόθι σελ 364

ΤΟ ΕΡΓΟ του Ιουλίου Βερν (του οποίου η πεντηκονταετία εορ-τάστηκε πρόσφατα) θα μπορούσε να αποτελέσει ιδανικό αντι-κείμενο για μια κριτική της δομής πρόκειται για θεματολογικόέργο Ο Βερν ανέπτυξε ένα είδος περίκλειστης κοσμογονίαςπου διαθέτει τις δικές της ταξινομήσεις τον χρόνο της τον χώροτης την πληρότητά της ακόμη και την υπαρξιακή της αρχή

Η εν λόγω αρχή μοy φαίνεται ότι είναι το επαναλαμβανόμενοσχήμα του εγκλεισμού Η φαντασία του ταξιδιού στον Βερν συμ-πίπτει με μια εξερεύνηση του κλεισίματος [προς τα μέσα] η σύν-δεση του Βερν με την παιδική ηλικία δεν προέρχεται απrsquo τονανούσιομυστικισμό τής περιπέτειας αλλά αντίθετα απrsquo την κοι-νή μεταξύ τους ευτυχία τού πεπερασμένου που την εντοπί-ζουμε στο πάθος των παιδιών για τις καλύβες και τα αντίσκηνατο να κλείνεσαι και το να εγκαθίστασαι τέτοιο είναι το υπαρξια-κό όνειρο τόσο της παιδικής ηλικίας όσο και του Βερν Αρχέτυποαυτού του ονείρου είναι εκείνο το σχεδόν τέλειο μυθιστόρημαΗ μυστηριώδης νήσος όπου ο άνθρωπος-παιδί επανεφευρί-σκει τον κόσμο τον γεμίζει τον περιφράσσει κλείνεται μέσα τουκαι επισφραγίζει αυτή την εγκυκλοπαιδική απόπειρα με τη με-γαλοαστική στάση της ιδιοποίησης παντόφλες πίπα και τζάκιενώ έξω η καταιγίδα τουτέστιν το άπειρο μαίνεται επί ματαίω

Ο Βερν ήταν μανιακός τής πληρότητας δεν έπαυε να ολο-κληρώνει τον κόσμο ώστε να τον επιπλώσει να τον κάνει πλήρημε τον τρόπο ενός αυγού η πράξη του είναι ακριβώς όμοια μrsquoεκείνη ενός εγκυκλοπαιδιστή τού 18ου αιώνα ή ενός Ολλανδούζωγράφου ο κόσμος είναι πεπερασμένος ο κόσμος είναι πλή-ρης από υλικά αριθμήσιμα και γειτνιάζοντα Ο καλλιτέχνης δενμπορεί να ασχολείται με κάτι άλλο πέρα απrsquo το να συντάσσει κα-ταλόγους και απογραφές πέρα απrsquo το να κυνηγά τις μικρές κόγ-χες που έχουν μείνει κενές ώστε να παρουσιάσει εκεί συνωστι-σμένα τα δημιουργήματα και τα εργαλεία του ανθρώπου Ο Βερνανήκει στην προοδευτική καταγωγή τής μεγαλοαστικής τάξηςτο έργο του δηλώνει πως τίποτα δεν μπορεί να διαφύγει απότον άνθρωπο ότι ο κόσμος ακόμα και ο πιο μακρινός είναι σανένα αντικείμενο στο χέρι του και ότι η ιδιοκτησία δεν συνιστά σετελευταία ανάλυση παρά μια διαλεκτική στιγμή στη γενική υπο-δούλωση της Φύσης Ο Βερν δεν αποσκοπούσε διόλου στο ναδιευρύνει τον κόσμο με τις ρομαντικές τακτικές της υπεκφυγήςή με τα μυστικιστικά σχέδια του απείρου προσπαθούσε ακατά-παυστα να τον απωθήσει να τον αποικίσει να τον περιορίσει σεένα χώρο κλειστό και οικείο τον οποίο ο άνθρωπος εν συνε-χεία θα κατόρθωνε με άνεση να κατοικήσει ο κόσμος μπορεί νααποτινάξει τα πάντα από τον εαυτό του δεν έχει ανάγκη για ναυπάρχει τίποτε άλλο πέρα απrsquo τον άνθρωπο

Πέραν των αναρίθμητων επιστημονικών μέσων ο Βερν έχειεπινοήσει ένα εξαιρετικό μυθιστορηματικό τέχνασμα για να φω-τίσει αυτή την ιδιοποίηση του κόσμου το να υποθηκεύει τον χώ-ρο στον χρόνο το να συμπτύσσει κατrsquo επανάληψιν αυτά τα δύοπεδία να τα διακινδυνεύει πάντοτε επιτυχώς σε μια μόνο ρίψηζαριών ή σrsquo ένα και μόνο νεύμα Οι ίδιες οι περιπέτειες αναλαμ-βάνουν να προσδώσουν στον κόσμο ένα είδος ελαστικότηταςνα απομακρύνουν και κατόπιν να φέρνουν πάλι κοντά το όριοτου εγκλεισμού να παίζουν αμέριμνα με τις κοσμικές αποστά-σεις και να βάζουν κακόβουλα σε δοκιμασία την εξουσία τού αν-θρώπου πάνω στον χώρο και τους χρόνους Και σ΄ αυτόν τονπλανήτη τον θριαμβευτικά κατασπαραγμένο από τον βερνικόήρωα από ένα είδος μεγαλοαστού Ανταίου του οποίου οι νύ-χτες είναι αθώες και αναζωογονητικές περιπλανιέται συνήθωςκάποιος ντεσπεράντο θύμα των τύψεων ή της μελαγχολίας κα-τάλοιπο μιας παρωχημένης ρομαντικής εποχής που διά τηςσύγκρισης κάνει να λάμπει η υγεία των αυθεντικών ιδιοκτητώντου κόσμου οι οποίοι δεν έχουν άλλη έγνοια απrsquo το να προσαρ-μόζονται όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά σε καταστάσεις πουη περιπλοκότητά τους διόλου μεταφυσική ούτε επίσης και ηθι-κή οφείλεται απλούστατα σrsquo ένα επιτακτικό καπρίτσιο της γεω-γραφίας

Επομένως η βαθύτερη πρόθεση του Βερν είναι αναντίρρηταη ιδιοποίηση Η εικόνα του πλοίου τόσο σημαντική στη μυθο-λογία του Βερν κάθε άλλο παρά το διαψεύδει mdash απεναντίας τοπλοίο μπορεί κάλλιστα να είναι σύμβολο της αναχώρησης όμωςσε βαθύτερο επίπεδο αποτελεί αρχέτυπο του εγκλεισμού Τονα σου αρέσουν τα πλεούμενα είναι η απόλαυση του να κλεί-νεσαι ολοκληρωτικά να έχεις υπό την κυριότητά σου τον μέγι-στο δυνατό αριθμό αντικειμένων να ελέγχεις έναν χώρο απο-λύτως πεπερασμένο η αγάπη για τα πλοία ερμηνεύεται κυρίωςως αγάπη για ένα πελώριο σπίτι χάριν τού ότι είναι εντελώς πε-ριφραγμένο όχι ως επιθυμία για μεγαλοπρεπείς αφηρημένεςαναχωρήσεις το πλοίο συνιστά πρωτίστως ένα γεγονός ενοί-κησης και κατόπιν ένα μέσο μεταφοράς Άρα όλα τα πλοία τούΒερν ισοδυναμούν με τέλειες εστίες ενώ η απεραντοσύνη τουταξιδιού τους συμβάλλει επιπλέον στην ευτυχία του εγκλεισμούστην τελειότητα του ενδότερου ανθρώπινου στοιχείου τους ΟΝαυτίλος ως προς αυτό είναι το λατρευτό σπήλαιο η απόλαυσητης περίφραξης οδηγείται στον παροξυσμό όταν εκ των έσωαυτής της αρραγούς εσωτερικότητας μπορεί να βλέπει κανείςμέσα από ένα μεγάλο γυάλινο πλαίσιο το θολό υδάτινο εξωτε-ρικό και να ορίσει έτσι μονομιάς το εσωτερικό διά του αντιθέτουτου

Τα περισσότερα φανταστικά ή θρυλικά καράβια όπως και οΝαυτίλος αποτελούν απrsquo αυτή τη σκοπιά το μοτίβο ενός αγα-πημένου περιορισμού διότι αρκεί να διατεθεί το πλοίο ως κα-τοικία τού ανθρώπου ώστε ο τελευταίος να σκηνοθετήσει εκείαπευθείας την απόλαυση ενός σύμπαντος σφαιρικού και λείουτου οποίου εξάλλου η ναυτική ηθική τον αναγορεύει σε θεό άρ-χοντα και ιδιοκτήτη (ο καπετάνιος [με την έννοια του laquoυπεύθυ-νουraquo του laquoεπικεφαλήςraquo] κλπ) Σrsquo αυτή τη μυθολογία της πλεύ-σης δεν υπάρχει παρά ένας τρόπος εξορκισμού της κτητικήςφύσης του ανθρώπου επί του πλοίου το να αφαιρεθεί ο άν-θρωπος και να απομείνει το πλοίο μόνο του τότε το καράβι παύεινα είναι κουτί κατοικία αντικείμενο κατοχής μετατρέπεται σεμάτι που ταξιδεύει προσεγγίζοντας το άπει-ρο παράγει ακατάπαυστα αναχωρήσεις Τοκατ΄ εξοχήν αντίθετο του Ναυτίλου τουΒερν είναι το Μεθυσμένο καράβι του Ρεμ-πώ το καράβι που λέει laquoεγώraquo και που απε-λευθερωμένο απrsquo την κοιλότητά του ωθεί τον άνθρωπο να με-ταβεί από μια ψυχανάλυση της σπηλιάς σε μια αληθινή ποιητικήτης εξερεύνησης

ROLAND BARTHESΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΚΙΑΛΙΒΑΣ

Ναυτίλος και Μεθυσμένο καράβι

Το κείμενο ανήκει στις laquoΜυθολογίεςraquo

Ο πελεκάνος του Gotlib

To γουρουνάκι του Gotlib

Θλιβερό επεισόδιο του Gotlib

Ο Κοντορεβυθούλης του Gotlib

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣKYΡΙΑΚΗ 1 IANOYAΡΙΟΥ 2017

ΓΙΑ ΕΚΤΗ χρονιά φέτος η στήλη θα ενδώ-σει στο έθιμο των ημερών κι έτσι το σημε-ρινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπη-σης Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμετις λέξεις της χρονιάς μrsquo άλλα λόγια τις λέ-ξεις που σημάδεψαν το 2016 που συζητή-θηκαν και ακούστηκαν πολύ ή και που γεν-νήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε μιαχρονιά που από αρκετές απόψεις βάλθηκενα επιβεβαιώσει τις προλήψεις για τα δί-σεκτα χρόνια

Οι επισκέπτες του ιστολογίου laquoΟι λέξειςέχουν τη δική τους ιστορίαraquo που έχει τονίδιο τίτλο με τη στήλη μας και που τους κά-λεσα να διαλέξουν τη λέξη του 2016 ανέ-δειξαν στην πρώτη θέση του 2016 τη λέξημπρέξιτ και όχι άδικα αφού είναι μια λέξηπου σημάδεψε τη χρονιά από τότε που τοβρετανικό δημοψήφισμα αποφάσισε κά-πως αναπάντεχα την έξοδο του ΗνωμένουΒασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση καιπροκάλεσε κλυδωνισμούς που ακόμα δενξέρουμε τι αποτέλεσμα θα έχουν Φυσικάπρόκειται για συμφυρμό από το Britain καιτο exit πάνω στο πατρόν του γκρέξιτ λέ-ξης που είχε κυριαρχήσει το 2015 πράγμαπου δείχνει ότι η ιστορία αγαπά την ειρω-νεία

Η επίσης αναπάντεχη για πολλούς νίκητου Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλο-γές των ΗΠΑ ήρθε μάλλον αργά για να απο-τυπωθεί λεξιλογικά (πέρα από λογοπαίγνιατου τύπου laquoτραμπ(άλα)raquo) αλλά πάντως απο-δόθηκε στην ίδια αιτία στον υποτιθέμενολαϊκισμό που θεωρείται πλέον ο υπrsquo αριθ-μόν ένα εχθρόςmiddot στα καθrsquo ημάς έχουμε τονεθνολαϊκισμό που οι συστημικοί διανοού-μενοι θέλουν να προσάψουν στη σημερινήσυγκυβέρνηση αν και από ορισμένουςακροκεντρώους ακούγεται τελευταία η πα-ραλλαγή εθνικολαϊκισμός που την έχει υιο-θετήσει και ο γκουρού του χώρου ο Ευάγ-γελος Βενιζέλος που αδημονεί για την ήτ-

τα του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ (προσέξτεμπόσο ήθοςαποπνέει το ουδέτερο άρθρο)

Στα καθrsquo ημάς ακούστηκε πολύ και δέ-σποσε μέσα στη χρονιά η λέξη χρέος όπωςκαι πέρυσιmiddot κι αν το 2015 συνοδευόταν απόαλυσίδα επιθέτων (απεχθές και επαχθέςεπονείδιστο και παράνομο) τη φετινή χρο-νιά είχαμε κυρίως σύμπλοκους όρους όπωςτην ελάφρυνση χρέους ή την απομείωσητου χρέους ενώ η συζήτηση περιστράφη-κε στο αν είναι ή όχι βιώσιμο το ελληνικόχρέος (και η κοινωνία που το εξοφλεί) καιστη στερεότυπη φράση-υπόσχεση ότι (σετρία τέρμινα) laquoθα ανοίξει η συζήτηση για τοελληνικό χρέοςraquo

Ακούστηκαν βέβαια πολύ οι θεσμοί πουήταν περσινή πατέντα στη θέση της τρόι-κας αλλά και όλο και περισσότερο οι δα-νειστές που προβάλλουν ολοένα και νέεςαπαιτήσεις Και βέβαια το μνημόνιο μια λέ-ξη που βαραίνει την καθημερινή μας ζωήαπό το 2010 και που έχει δώσει και το επί-θετο μνημονιακός με τη διπλή σημασία(αφενός ο οπαδός του μνημονίου αφετέ-ρου ο αναφερόμενος στο μνημόνιο πχ μνη-μονιακή απαίτηση και τα σκυλιά δεμένα)τη χρονιά που μας πέρασε έδωσε τον σύμ-πλοκο όρο τέταρτο μνημόνιο σαν απροσ-διόριστη απειλή για το μέλλον

Επίσης κυριάρχησε στην επικαιρότητάμας η αξιολόγηση η δεύτερη αξιολόγησηακριβέστερα που όλο λέει να κλείσει καιδεν κλείνει και που μεταφέρθηκε ήδη στο2017 Το καλοκαίρι είχαμε το πολυνομο-σχέδιο που μαζί με πολλά δυσβάστακτα οι-κονομικά μέτρα έφερε στη ζωή μας ένανόρο που θα είχε όλα τα φόντα να γίνει λέξητης χρονιάς αλλά ένα σοβαρό μειονέκτη-μα ότι δεν ήταν λέξη άμεσης εφαρμογήςψηφίστηκε μεν αλλά δεν εφαρμόστηκε -

και μακάρι να μην εφαρμοστεί ποτέ Εννοώτον κόφτη όπως πολύ εύστοχα η δημοσιο-γραφική γλώσσα βάφτισε τον laquoαυτόματομηχανισμό περικοπής των δημόσιων δα-πανώνraquo που θα ενεργοποιείται σε περί-πτωση μη εφαρμογής των οικονομικών στό-χων Πέρα από τον δαμόκλειο κόφτη στοίδιο πολυνομοσχέδιο περιεχόταν κι άλλοςένας νεολογισμός το υπερταμείο στο οποίοπεριέρχονται για να laquoαξιοποιηθούνraquo διά-φορα περιουσιακά στοιχεία του ΔημοσίουΌσο είμαστε στα ίδια συμφραζόμενα αςπροσθέσουμε και τα πρωτογενή πλεονά-σματα στον πληθυντικό αριθμό τη σειράθετικών ετήσιων επιδόσεων που πρέπει ναπαρουσιάσει η ελληνική οικονομία

Ένα ακόμα νομοσχέδιο που δέσποσε στηνεπικαιρότητα της χρονιάς που πέρασε ήταντο νομοσχέδιο για τις τηλεοπτικές άδειεςτο οποίο ναι μεν κρίθηκε αντισυνταγματι-κό πρόλαβε όμως να ξαναφέρει στην επι-καιρότητα τον όρο καναλάρχες αλλά και ναφέρει στην καθημερινή μας κουβέντα αιφ-νιδιάζοντάς μας έναν όρο που υπήρχε απότον προπερασμένον αιώνα αλλά έμενε ώςτώρα κρυμμένος σε νομικούς κώδικες τονυπερθεματιστή Στα ίδια συμφραζόμενα έγι-νε πολλή κουβέντα για το ΕΣΡ (προφέρεταιε-σου-ρου) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτη-λεόρασης που επιτέλους έγινε κατορθωτόνα συσταθεί

Στην εσωτερική πολιτική να αναφέρου-με τον όρο σανός που χρησιμοποιείται κυ-ρίως από την αντιπολίτευση για την κυ-βερνητική προπαγάνδα καθώς και το πρό-σημο που προσδιορίζει μέτρα που θεσπί-ζονται (πχ μεταρρυθμίσεις laquoμε προοδευ-τικό πρόσημοraquo) Κάπου τον Ιούνιο ακού-στηκε πολύ το σύνθημα Παραιτηθείτε αλ-λά οι διαδηλώσεις (κατσαρόλας) που έγιναν

ήταν αναιμικές Την άνοιξη είχαμε και τοσούσουρο με τον διορισμό και μετά την πα-ραίτηση του Γιαν Φαμπρ και ακούστηκαναρκετά τα παλλόμενα πέη

Για να μη μένουμε μόνο στα του οίκουμας πέρα από το μπρέξιτ ακούστηκαν καιφέτος πολύ οι τζιχαντιστές και το ΙσλαμικόΚράτος που όλο και συχνότερα ακούγεταικαι με το αραβικό του όνομα Νταές Στο κλί-μα ισλαμοφοβίας που καλλιεργεί η ευρω-παϊκή Δεξιά και Ακροδεξιά είχαμε το καλο-καίρι το μπουρκίνι και τις απαγορεύσεις του

Ωστόσο αυτό που σημάδεψε τη φετινήχρονιά και που εγώ θα διάλεγα για λέξη τηςχρονιάς είναι οι πρόσφυγες που έχουν έρ-θει για να μείνουν - και όχι απλώς για να πε-ράσουν από τη χώρα μας όπως πέρυσι ή γιανα συνωστίζονται στα χοτ σποτ της πρώτηςυποδοχής Οι πρόσφυγες που ενεργοποί-ησαν μερικά από τα καλύτερα αλλά και ταχειρότερα ανακλαστικά των Ελλήνων καιτων Ευρωπαίων κάνοντας τον ιστότοποdictionarycom να διαλέξει ως (αγγλική) λέ-ξη της χρονιάς τη λέξη xenophobia

Στην ξενοφοβία αντίδοτο είναι μια λέξηπου ακούγεται αρκετά όλα αυτά τα χρόνιατης κρίσης και ακούστηκε και φέτος η αλ-ληλεγγύη που φέτος πήρε κι άλλες δια-στάσεις αφού εκδηλώνεται και προς τουςπρόσφυγες και όχι μόνο προς τα θύματατης μνημονιακής λαίλαπας ndash και ειδικά μετη διάσταση αυτή ακούστηκαν αρκετά καιοι αλληλέγγυοι Θα χρειαστεί και του χρό-νου αλληλεγγύη για να μη μας πάρει απόκάτω η επαπειλούμενη πανευρωπαϊκή συν-τηρητική στροφή

NΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ

Ο Ι Λ Ε Ξ Ε Ι Σ Ε Χ Ο Υ Ν Τ Η Δ Ι Κ Η Τ Ο Υ Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΣΤΟΙΧΕΙΑ για τη ζωή και τηδουλειά τού Gotlib ο ανα-γνώστης θα βρει εύκολα στοΔιαδίκτυοmiddot και κάτι αναλυτι-κότερο δεν είμαι αρμόδιοςνα γράψω ndash εκτός κι αν αυτόαποτελεί υπεκφυγή αν δενθέλω να γυρίσω τόσο πίσωστο χρόνο Γιατί τη δουλειάτου Γκοτλίμπ τη γνώρισα χά-ρη στο περιοδικό Αστερίξπου κυκλοφόρησε στα τέλητου rsquo60 κι όπου δημοσιεύον-ταν σε συνέχειες (για πρώτη

φορά στην Ελλάδα) όχι μόνο οι περιπέτειες του Αστερίξ αλλάκαι Ιζνογκούντ (και Μπλιούμπερυ Κοκκινογένης Τανγκύ καιΛαβερντύρ άλλη ιστορία αυτή όμως γαλλική και πάλι σχολή)Η δόση Γκοσινύ ήταν λοιπόν ισχυρότατη άρα και η επαφή μrsquoένα κλίμα παρωδίας άγνωστο ώς τότε στα κόμικς που διάβαζα(αν εξαιρέσουμε το Λούκυ Λουκ επίσης του Γκοσινύ)middot και η πα-

ρωδία χαρακτήριζε εξίσου τα σύντομα κόμικς του Γκοτλίμππου εμφανίζονταν σποραδικά (εναλλάσσονταν με ιστορίες τουΑχιλλέα Ταλόν του Greg) ndash σε άλλη τονικότητα όμως πιο ψυχρήκι ανατρεπτική Κι όπως όταν καμιά φορά μαρσάρει αυτοκίνητοκαι τρέμουν τα τζάμια με την ιδιοσυχνότητα αυτής της παρω-δίας συντονίστηκα αμέσως (Αργότερα στην Ομάδα ΦοιτητώνΟδοντιατρικής βρήκα φίλους που ο Γκοτλίμπ τούς είχε προκα-λέσει την ίδια ισχυρή εντύπωση Σπύρος Γράψας Γιώργος Βα-βουράκης Νίκος Λούπης) Τέτοιες εγγραφές μετασχηματί-ζονται διαρκώς αλλά δεν εξαλείφονταιmiddot ίσως γιατί απηχούν άλ-λες βαθύτερες και αδιατύπωτες κάτι απrsquo την αλήθεια του κό-σμου στα μάτια μου έχει υποκλέψει ο Γκοτλίμπ ndash κι αυτό δεναποτελεί υποκατάστατο έλλογης κριτικής (τα κριτήρια θα έπρε-πε να είναι ελέγξιμα και αντικειμενικά) ούτε συγκροτεί το εγ-κώμιο που αξιζει να επιδαψιλεύσουμε σrsquo αυτόν τον τραυματι-

σμένο και ιδιοφυή χιουμορίσταmiddot μπορεί όμως να είναι η άλληπλευρά του νομίσματος Με ανάλογο άλλωστε τρόπο μια διαι-σθητική σύλληψη της καινούργιας πραγματικότητας μπορείνα εξηγεί συνειρμούς απροσδόκητουςmiddot ειδάλλως γιατί σrsquo έναπεριβάλλον καρικατούρας και ψάχνοντας πώς να εικονογρα-φήσουμε laquoανάλαφραraquo ένα τεύχος που θrsquo αποτελούσε παρωδίαεορταστικού θυμήθηκα μετά από δεκαετίες ξαφνικά τον Γκοτ-λίμπ Το τεύχος δεν υλοποιήθηκε αφενός γιατί είμαστε σοβα-ροί άνθρωποι αφετέρου γιατί συνέβησαν πράγματα ανατρι-χιαστικά Δεν ήξερα όντως τίποτε άλλο για τον Γκοτλίμπ μόνοτη δουλειά του όση είχε δημοσιευτεί τότε στο Αστερίξmiddot οπότεμπήκα στο Google ndash και ανακάλυψα ότι μόλις είχε πεθάνει Δενετίθετο θέμα laquoεικονογράφησηςraquo συνεπώς όχι πιαmiddot μπορούσεμόνο να γίνει ένα μικρό χωρίς λόγια σχεδόν αφιέρωμα ndash τοοποίο ενσωματώθηκε φυσιολογικά σrsquo ένα laquoγαλλικόraquo τεύχοςπου το laquoθέμαraquo του κατέληξε μετά από πολλές δοκιμές να είναιτα σημεία η οπτική οι αναπαραστάσεις και οι παραλλαγές τηςαλήθειας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

Marcel Gottlieb [Gotlib](1471934 - 4122016)

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας και μεταφραστής και ιστολογεί στο sarantakoswordpresscom

224Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

ΠΑΡΑ τα φαινόμενα ο στοχασμός γύ-ρω από τη γλώσσα είναι κεντρικός στηΛογική του Πορ-Ρουαγιάλmiddot επικίνδυνηστο μέτρο που εισάγει τη σύγχυση καιτην ασάφεια στη σκέψη αναπόφευκτηωστόσο επειδή laquoείναι αναγκαίο στηνλογική να θεωρούμε τις ιδέες ενωμέ-νες με τις λέξεις και τις λέξεις ενωμένεςμε τις ιδέεςraquo1 Εντούτοις αυτός ο στοχα-σμός δεν εμφανίζεται ποτέ στο σύγ-γραμμα των Αρνώ και Νικόλ ως κεντρι-κό ζήτημα αλλά στο περιθώριο Αυτόσυμβαίνει για έναν θεμελιώδη λόγοmiddot ηλέξη είναι σύμμετρη (coextensif) προςτην ιδέα και ως εκ τούτου ο γλωσσικόςχώρος καλύπτει επακριβώς ndashκαι κανονι-στικάndash τον κόσμο των ιδεών Το ιδανικόείναι μια γλώσσα που ξεχνιέται μπρο-στά στην ιδέα που εξαφανίζεται σαν κα-θαρή διαφάνεια μπροστά της η οποίαωστόσο είναι η μόνη που επιτρέπει τηνεπικοινωνία Υπrsquo αυτήν την έννοια ηγλώσσα είναι σύστημα σημασίας και ηλέξη είναι σημείο

Ωστόσο υπάρχουν και άλλα σημείαπέρα από τις λέξεις Μrsquo αυτό τον τρόποδιακρίνεται απροσδόκητα η θεωρία τουσημείου γενικά από αυτήν του γλωσσι-κού σημείου2 Η πρώτη σε αντίθεση μετη δεύτερη δημιουργεί προβλήματαmiddotπρέπει συνεπώς να εκτεθεί στο ιδιαί-τερο καθεστώς της Αν και η λέξη-ση-μείο είναι διαρκώς παρούσα και τογλωσσικό πεδίο ενώνεται ιδανικά με τηνπαρουσία των ιδεών στο σκεπτόμενοπνεύμα η λέξη η γλώσσα εξαφανίζον-ται μπροστά σrsquo αυτό το οποίο αναπαρι-στούν ndashη παρουσία της ιδέας στο άλλοστο Εγώ είναι η λέξη με την οποία εκ-φέρεταιndash για τον απλό λόγο πως η λέξηη γλώσσα δεν έχουν καμία ορατή σχέ-ση με αυτό το οποίο αναπαριστούν Ανκαι αόρατες είναι πάντοτε παρούσεςmiddotως εκ τούτου η σκέψη τις διασχίζει στηδιαφάνειά τους

Αντίθετα υπάρχουν σημεία που δενείναι λέξεις αλλά πράγματα τα οποίαλειτουργούν σαν σημεία επειδή συν-δέονται με πράγματα των οποίων είναισημεία λόγω μιας ορατής ή αναλογικήςσχέσης Αλλά σrsquo αυτή την ορατότηταεξαφανίζουν το αντικείμενο της ανα-φοράς τους το κρύβουν ή το κάνουναμφίσημο3

Μrsquo αυτόν τον τρόπο τίθεται το θεω-ρητικό πρόβλημα της ζωγραφικής ή τουθεάτρου επειδή οι ζωγραφικοί πίνακεςή οι επί σκηνής δράσεις αναδεικνύουντην κατηγορία των σημείων-πραγμάτωντων οποίων η λειτουργία είναι ακόμα πιοανησυχητική από τη στιγμή που διατη-ρούν μια θελκτική απεικονιστική σχέσημε τα όντα και τα αντικείμενα του κό-σμου τις κινήσεις και τα πάθη τους

Είτε πρόκειται για τη γλώσσα ή τη ζω-γραφική είτε για το γλωσσικό σημείο ήτο ζωγραφικό σημείο κάθε σημείο είναι

μια αναδιπλασιασμένη αναπαράστασηmiddotη λέξη ή το σημείο-πράγμα είναι κάθεφορά λέξη ή πράγμα και αναπαράστα-ση μιας ιδέας ή ενός άλλου πράγματοςΌμως αυτός ο αναδιπλασιασμός συνο-δεύεται από υποκατάσταση laquoόταν δενκοιτάζουμε ένα συγκεκριμένο αντικεί-μενο παρά σαν αναπαράσταση ενόςάλλου τότε η ιδέα που αποκομίζουμεείναι αυτή του σημείουraquo4 Ευρύτερα ηιδέα του σημείου είναι αυτή ενός πράγ-ματος που μετατρέπεται στην ιδέα ενόςάλλου πράγματος που υποκαθίσταταιαπrsquo αυτήνmiddot το σημείο είναι κάτι το οποίοαλλοτριώνεται σε κάτι άλλο ξένο καιδιαφορετικό από το ίδιο Ωστόσο καθώςο αναπαραστατικός αναδιπλασιασμόςπαρέπεμπε στην ανάπτυξη μιας σχέσηςαρθρωμένης σε μια αντικατάσταση(αφού το σημείο είναι την ίδια στιγμήαντικείμενο της ιδέας και ιδέα του αντι-κειμένου) η αναπαραστατική υποκατά-σταση σηματοδοτεί την κατάργηση τηςενδιάμεσης αντικατάστασηςmiddot το σημείοείναι αυτό το αντικείμενο που μετατρέ-πεται στην ιδέα του αντικειμένου

Αναμφίβολα ο αναδιπλασιασμόςπου χαρακτηρίζει το είναι του σημείουεπιτρέπει την υποκατάσταση του ση-μείου και του αντικειμένου όμως αυτήη υποκατάσταση μπορεί να πραγματο-ποιηθεί και προς τις δύο κατευθύνσειςmiddotστη γλώσσα πραγματοποιείται κανονι-στικά από το αντικείμενο στο σημείοόμως στη ζωγραφική ndashόπως και στο θέ-ατροndash γίνεται αντίστροφα από το ση-μείο στο αντικείμενο Ας διευκρινίσου-με αυτό το ουσιαστικό σημείο Η γλώσ-σα είναι αληθής υπό τον όρο ότι το ση-μείο ndashη λέξηndash εξαφανίζεται παραμένειαόρατο μπροστά από το αντικείμενο

που προσδιορίζει του οποίου είναι ηαναπαράσταση και που το ίδιο είναιαναπαράσταση Όταν λέω laquoήλιοςraquo ήlaquoσκύλοςraquo ή laquoιδέαraquo η σκέψη μου στηνομιλία της διασχίζει την ηχητική μορ-φή για να πετύχει μια χωρίς απόστασηαμεσότητα στην αναπαράσταση τουlaquoήλιουraquo του laquoσκύλουraquo ή της laquoιδέαςraquoΑντίθετα στη ζωγραφική το αντικείμε-νο αλλοτριώνεται απόλυτα στο ζωγρα-φικό σημείο το οποίο το υποκαθιστάπαρουσιάζοντας την απατηλή εικόνατου laquoΠοια μεγαλύτερη ματαιοδοξία απrsquoαυτή της ζωγραφικής η οποία προκα-λεί τον θαυμασμό μιμούμενη τα πράγ-ματα ώστε να μην θαυμάζουμε καθό-λου το πρωτότυποraquo5 Ο Αρνώ και ο Νι-κόλ παίζουν με τις έννοιες του αναδι-πλασιασμού και της υποκατάστασηςβεβαιώνοντας ταυτόχρονα και τη μίακαι την άλλη πλευρά του σημείου Αυτότο παιχνίδι είναι δικαιολογημένο από τηστιγμή που ο εσωτερικός αναδιπλασια-σμός του σημείου-πράγματος αποτε-λεί την προϋπόθεση ώστε να υποκατα-σταθεί το σημείο και το πράγμα

laquoΘα λέγαμε χωρίς προετοιμασία καιχωρίς σχέδιο ότι ένα πορτραίτο του Καί-σαρα είναι ο Καίσαραςhellipraquo6 Εδώ το αντι-κείμενο έρχεται να συντριβεί στο ση-μείο του και να αναιρέσει την απόστα-σή του απrsquo αυτό Αυτό που υποστηρί-ζουν οι συγγραφείς της Τέχνης τού σκέ-πτεσθαι για το πορτραίτο πρέπει να γε-νικευθεί και για μια ζωγραφική η οποίαέχει ως πρώτο στόχο να αναπαραστή-σει το πραγματικό να το αποδώσει σεόλες του τις διαστάσεις στην επιφάνειατου καμβά με τη μεσολάβηση κάποιωνκανονιστικών μετασχηματισμών πουεπιτάσσουν η οπτική και η γεωμετρία

Αν το ζωγραφικό αντικείμενο υποκαθι-στά το πράγμα αυτό συμβαίνει επειδήμεταξύ του πράγματος και του σημείουπου το αναπαριστά υπάρχει μια ορατήσχέση η οποία επιτρέπει πρακτικά τηναναίρεση της απόστασης που χωρίζει τοανάλογον από το πρωτότυπο αναίρεσηη οποία με τη σειρά της επαναλαμβάνειτον λόγο περί ζωγραφικής όταν λέει ότιτο πορτραίτο του Καίσαρα είναι ο Καίσα-ρας Αυτή η laquoμεταγλώσσαraquo στην αφέλειάτης αναδεικνύει την ουσία της ζωγραφι-κής ως αναπαράστασης laquoΠαρουσιάζωπράγματα τα οποία είναι τόσο αληθοφα-νή ώστε εξαπατούν τις αισθήσειςraquo λέειη Ζωγραφική στην Ποίηση στο έργο τουΦελιμπιάν (Feacutelibien) Το Όνειρο του Φι-λομαθούς laquoκάνω με μια ευχάριστη καιαθώα μαγεία ακόμα και τα πιο εκπαιδευ-μένα μάτια να πιστέψουν ότι βλέπουνστα έργα μου αυτό που δεν υπάρχει Κά-νω να εμφανιστούν σώματα ζωντανά σεπρόσωπα που δεν έχουν ούτε σώμα ού-τε ζωή Αναπαριστώ χίλιες διαφορετικέςπράξεις και θα λέγαμε πως παντού υπάρ-χει ένταση και κίνηση Φανερώνω κάμ-πους λιβάδια ζώα και χιλιάδες άλλαπράγματα τα οποία εμφανίζονται μέσααπό τις σκιές και το φως και μέσα από ταμυστικά μιας θείας επιστήμης με τηνοποία ξέρω να δημιουργώ οφθαλμαπά-τεςraquo7 Η τελευταία πρόταση είναι καθορι-στική Επειδή η ζωγραφική είναι αναπα-ράσταση αποτελεί οφθαλμαπάτη και ανγια την εποχή αυτή η κρίση είχε θετικόχαρακτήρα και αποτελούσε κριτήριο τηςκαλής ζωγραφικής για το Πορ-Ρουαγιάλκάτι τέτοιο αποτελεί στοιχείο καταδίκηςΑντίθετα στη γλώσσα η υποκατάστασητου σημείου από το αντικείμενο γίνεταιαντίστροφα επειδή μέσα στο αντικείμε-νο η ιδέα η αναπαράσταση και το σημείοτης υφίσταται μια θεσμική αυθαίρετη καιμη-φυσική σχέση laquoΤα σημεία που θεσπί-ζουν (μορφή των οποίων είναι η λέξη)δεν σηματοδοτούν μια ορατή σχέση μετο νόημαraquo8 Το ίδιο πράγμα τονίζεται μεάλλα λόγια και στον διάλογο του Φελιμ-πιάν όταν η Ποίηση απαντάει στη Ζω-γραφική laquo(τα έργα μου) είναι μεγάλα ευ-γενή και με διάρκειαhellip Το πνεύμα που ταπαράγει και τα γεννάει τους μεταδίδειεπίσης τη θεϊκή του δύναμηhellip Όπως αυτόείναι αγνά στιβαρά και αιώνιαhellip έχουν θέ-ση στην ευτυχία των αιώνιων Όντωνraquo9Εάν η γλώσσα δεν φοβάται καθόλου τονχρόνοmiddot αν συμμετέχει στην αθανασία τηςιδέας στην αιωνιότητα της σκέψης αυτόσυμβαίνει επειδή τα σημεία μέσα από ταοποία εκφράζεται και μεταδίδεται τοπνεύμα εξουδετερώνονται από τη θετι-κότητα της ιδέαςmiddot και τούτο συμβαίνειεπειδή η μετατροπή συγκεκριμένωνήχων σε σημεία τα εγκαθιστά σε σχεδόν

μηδενική απόσταση απότα πράγματα που ορί-ζουν σε ολοκληρωτικήεγγύτητα αφού δενυπάρχει ορατή σχέσημεταξύ του ήχου και αυ-τού που ορίζει ως σημείοlaquoμε τέτοιο τρόπο ώστε ηιδέα του πράγματος να

προκαλεί αυτήν του ήχου και του ήχουαυτήν του πράγματοςmiddot το ένα δεν μπορείνα νοηθεί χωρίς το άλλοraquo10 Στην ιδέα του

Από τη γλώσσα στη ζωγραφική το ορατό και το αόρατο

Απόσπασμα από το δοκίμιοlaquoΣημείο και αναπαράστασηPhilippe de Champaigne και Port-Royalraquo που δημοσιεύτηκε στηνεπιθεώρηση laquoAnnalesraquo τονΙανουάριο - Φεβρουάριο 1970)

435Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

αντικειμένου περιστέλλεται η απόστασηπου ορίζει το σημείο Αντίθετα η ζωγρα-φική αρθρώνει την έκφρασή της στηναναλογική σχέση που διατηρούν τα ση-μεία με τα αντικείμενα και τα όντα του κό-σμουmiddot η φυσικότητα αυτής της σχέσηςφανερώνεται στον διττό χαρακτήρα τηςορατότητας και της υλικότηταςmiddot το ζω-γραφικό σημείο δεν αναπαριστά μόνο τοαντικείμενο αλλά η ίδια η αναπαράστα-ση στηρίζεται από ένα κομμάτι του κό-σμου τον καμβά τα χρώματα κλπ

Έτσι η λειτουργία του ζευγαριού ορα-τό-αόρατο έχει ως στόχο να αντιστρέψειτην κατεύθυνση της υποκατάστασηςΑναμφίβολα αυτή η λειτουργία θα επέ-τρεπε με τον κανονιστικό μετασχηματι-σμό της σχέσης σημείοαντικείμενο τηνπαραγωγή διαφορετικών τύπων γλώσ-σας όπως ζωγραφική θέατρο ποίησηερμηνευτική ρητορική σύμφωνα με τηθετική ή την αρνητική αξιολόγησή τουςΣυνεπώς η κακή γλώσσα η επικίνδυνηκαι η βλαβερή γλώσσα δεν είναι αυτήόπου οι λέξεις αποκτούν τη δική τουςαξία από το οπτικό ή το ηχητικό τους υλι-κό όπου μετατρέπονται σε σχήμα καιμουσική και αποσπούν την προσοχή απότην ιδέα για να την προσηλώσουν μετην απολαυστική γοητεία που προσδίδειμια τέτοια έγκριση στα σημεία πουέχουν αυτονομηθεί δηλαδή που έχουνυλοποιηθεί οπτικά Σrsquo αυτό το σημείο βρί-σκεται το καθαρό σκάνδαλο του θεά-τρου του οποίου τα σημεία ελκυστικάτα ίδια μεταφέρονται και ενσαρκώνον-ται από τις χειρονομίες και τη φωνή τουηθοποιού δέχονται την ψυχή και τηνκαρδιά του και μετατρέπονται σε ένανάντρα ή σε μια γυναίκαmiddot καθαρά σημείατων οποίων η γοητεία είναι ανυπέρβλη-τηmiddot όπου η υποκατάσταση του αντικει-μένου από το σημείο μετατρέπεται στηναλλοτρίωση του ανθρώπου μέσα στοσκηνικό παιχνίδι [hellip] Ελάττωμα το οποίοσυναντάνε οι συγγραφείς της Τέχνηςτού σκέπτεσθαι σε laquoόσους καταπιάνον-ται πολύ με τις λέξεις και τους καλλωπι-σμούς επειδή αυτή η άποψη τους απο-σπά από τα πράγματα και αδυνατίζει τηνένταση των σκέψεών τουςraquo11

LOUIS MARIN

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

1 Logique ou lrsquoArt de penser Paris 1683 p 352 Πράγματι πρέπει να περιμένουμε μέχρι τοκεφάλαιο IV του πρώτου μέρους ώστε να τε-θεί το πρόβλημα του σημείου σε όλη του τηγενικότητα Αυτόθι σελ 55 3 Αυτόθι σελ 56-57 και 204-2054 Αυτόθι σελ 555 Πασκάλ Σκέψεις για την θρησκεία και γιακάποια άλλα θέματα Σκέψη 776 Η τέχνη τού σκέπτεσθαι σελ 2057 Αντρέ Φελιμπιάν Συζητήσεις για τη ζωή καιτο έργο των πιο σπουδαίων αρχαίων και νέ-ων ζωγράφων Λονδίνο 1705 τ 4ος σελ 355-3568 Η τέχνη του σκέπτεσθαι σελ 2059 Φελιμπιάν αυτόθι σελ 35710 Η τέχνη του σκέπτεσθαι σελ 13011 Αυτόθι σελ 364

ΤΟ ΕΡΓΟ του Ιουλίου Βερν (του οποίου η πεντηκονταετία εορ-τάστηκε πρόσφατα) θα μπορούσε να αποτελέσει ιδανικό αντι-κείμενο για μια κριτική της δομής πρόκειται για θεματολογικόέργο Ο Βερν ανέπτυξε ένα είδος περίκλειστης κοσμογονίαςπου διαθέτει τις δικές της ταξινομήσεις τον χρόνο της τον χώροτης την πληρότητά της ακόμη και την υπαρξιακή της αρχή

Η εν λόγω αρχή μοy φαίνεται ότι είναι το επαναλαμβανόμενοσχήμα του εγκλεισμού Η φαντασία του ταξιδιού στον Βερν συμ-πίπτει με μια εξερεύνηση του κλεισίματος [προς τα μέσα] η σύν-δεση του Βερν με την παιδική ηλικία δεν προέρχεται απrsquo τονανούσιομυστικισμό τής περιπέτειας αλλά αντίθετα απrsquo την κοι-νή μεταξύ τους ευτυχία τού πεπερασμένου που την εντοπί-ζουμε στο πάθος των παιδιών για τις καλύβες και τα αντίσκηνατο να κλείνεσαι και το να εγκαθίστασαι τέτοιο είναι το υπαρξια-κό όνειρο τόσο της παιδικής ηλικίας όσο και του Βερν Αρχέτυποαυτού του ονείρου είναι εκείνο το σχεδόν τέλειο μυθιστόρημαΗ μυστηριώδης νήσος όπου ο άνθρωπος-παιδί επανεφευρί-σκει τον κόσμο τον γεμίζει τον περιφράσσει κλείνεται μέσα τουκαι επισφραγίζει αυτή την εγκυκλοπαιδική απόπειρα με τη με-γαλοαστική στάση της ιδιοποίησης παντόφλες πίπα και τζάκιενώ έξω η καταιγίδα τουτέστιν το άπειρο μαίνεται επί ματαίω

Ο Βερν ήταν μανιακός τής πληρότητας δεν έπαυε να ολο-κληρώνει τον κόσμο ώστε να τον επιπλώσει να τον κάνει πλήρημε τον τρόπο ενός αυγού η πράξη του είναι ακριβώς όμοια μrsquoεκείνη ενός εγκυκλοπαιδιστή τού 18ου αιώνα ή ενός Ολλανδούζωγράφου ο κόσμος είναι πεπερασμένος ο κόσμος είναι πλή-ρης από υλικά αριθμήσιμα και γειτνιάζοντα Ο καλλιτέχνης δενμπορεί να ασχολείται με κάτι άλλο πέρα απrsquo το να συντάσσει κα-ταλόγους και απογραφές πέρα απrsquo το να κυνηγά τις μικρές κόγ-χες που έχουν μείνει κενές ώστε να παρουσιάσει εκεί συνωστι-σμένα τα δημιουργήματα και τα εργαλεία του ανθρώπου Ο Βερνανήκει στην προοδευτική καταγωγή τής μεγαλοαστικής τάξηςτο έργο του δηλώνει πως τίποτα δεν μπορεί να διαφύγει απότον άνθρωπο ότι ο κόσμος ακόμα και ο πιο μακρινός είναι σανένα αντικείμενο στο χέρι του και ότι η ιδιοκτησία δεν συνιστά σετελευταία ανάλυση παρά μια διαλεκτική στιγμή στη γενική υπο-δούλωση της Φύσης Ο Βερν δεν αποσκοπούσε διόλου στο ναδιευρύνει τον κόσμο με τις ρομαντικές τακτικές της υπεκφυγήςή με τα μυστικιστικά σχέδια του απείρου προσπαθούσε ακατά-παυστα να τον απωθήσει να τον αποικίσει να τον περιορίσει σεένα χώρο κλειστό και οικείο τον οποίο ο άνθρωπος εν συνε-χεία θα κατόρθωνε με άνεση να κατοικήσει ο κόσμος μπορεί νααποτινάξει τα πάντα από τον εαυτό του δεν έχει ανάγκη για ναυπάρχει τίποτε άλλο πέρα απrsquo τον άνθρωπο

Πέραν των αναρίθμητων επιστημονικών μέσων ο Βερν έχειεπινοήσει ένα εξαιρετικό μυθιστορηματικό τέχνασμα για να φω-τίσει αυτή την ιδιοποίηση του κόσμου το να υποθηκεύει τον χώ-ρο στον χρόνο το να συμπτύσσει κατrsquo επανάληψιν αυτά τα δύοπεδία να τα διακινδυνεύει πάντοτε επιτυχώς σε μια μόνο ρίψηζαριών ή σrsquo ένα και μόνο νεύμα Οι ίδιες οι περιπέτειες αναλαμ-βάνουν να προσδώσουν στον κόσμο ένα είδος ελαστικότηταςνα απομακρύνουν και κατόπιν να φέρνουν πάλι κοντά το όριοτου εγκλεισμού να παίζουν αμέριμνα με τις κοσμικές αποστά-σεις και να βάζουν κακόβουλα σε δοκιμασία την εξουσία τού αν-θρώπου πάνω στον χώρο και τους χρόνους Και σ΄ αυτόν τονπλανήτη τον θριαμβευτικά κατασπαραγμένο από τον βερνικόήρωα από ένα είδος μεγαλοαστού Ανταίου του οποίου οι νύ-χτες είναι αθώες και αναζωογονητικές περιπλανιέται συνήθωςκάποιος ντεσπεράντο θύμα των τύψεων ή της μελαγχολίας κα-τάλοιπο μιας παρωχημένης ρομαντικής εποχής που διά τηςσύγκρισης κάνει να λάμπει η υγεία των αυθεντικών ιδιοκτητώντου κόσμου οι οποίοι δεν έχουν άλλη έγνοια απrsquo το να προσαρ-μόζονται όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά σε καταστάσεις πουη περιπλοκότητά τους διόλου μεταφυσική ούτε επίσης και ηθι-κή οφείλεται απλούστατα σrsquo ένα επιτακτικό καπρίτσιο της γεω-γραφίας

Επομένως η βαθύτερη πρόθεση του Βερν είναι αναντίρρηταη ιδιοποίηση Η εικόνα του πλοίου τόσο σημαντική στη μυθο-λογία του Βερν κάθε άλλο παρά το διαψεύδει mdash απεναντίας τοπλοίο μπορεί κάλλιστα να είναι σύμβολο της αναχώρησης όμωςσε βαθύτερο επίπεδο αποτελεί αρχέτυπο του εγκλεισμού Τονα σου αρέσουν τα πλεούμενα είναι η απόλαυση του να κλεί-νεσαι ολοκληρωτικά να έχεις υπό την κυριότητά σου τον μέγι-στο δυνατό αριθμό αντικειμένων να ελέγχεις έναν χώρο απο-λύτως πεπερασμένο η αγάπη για τα πλοία ερμηνεύεται κυρίωςως αγάπη για ένα πελώριο σπίτι χάριν τού ότι είναι εντελώς πε-ριφραγμένο όχι ως επιθυμία για μεγαλοπρεπείς αφηρημένεςαναχωρήσεις το πλοίο συνιστά πρωτίστως ένα γεγονός ενοί-κησης και κατόπιν ένα μέσο μεταφοράς Άρα όλα τα πλοία τούΒερν ισοδυναμούν με τέλειες εστίες ενώ η απεραντοσύνη τουταξιδιού τους συμβάλλει επιπλέον στην ευτυχία του εγκλεισμούστην τελειότητα του ενδότερου ανθρώπινου στοιχείου τους ΟΝαυτίλος ως προς αυτό είναι το λατρευτό σπήλαιο η απόλαυσητης περίφραξης οδηγείται στον παροξυσμό όταν εκ των έσωαυτής της αρραγούς εσωτερικότητας μπορεί να βλέπει κανείςμέσα από ένα μεγάλο γυάλινο πλαίσιο το θολό υδάτινο εξωτε-ρικό και να ορίσει έτσι μονομιάς το εσωτερικό διά του αντιθέτουτου

Τα περισσότερα φανταστικά ή θρυλικά καράβια όπως και οΝαυτίλος αποτελούν απrsquo αυτή τη σκοπιά το μοτίβο ενός αγα-πημένου περιορισμού διότι αρκεί να διατεθεί το πλοίο ως κα-τοικία τού ανθρώπου ώστε ο τελευταίος να σκηνοθετήσει εκείαπευθείας την απόλαυση ενός σύμπαντος σφαιρικού και λείουτου οποίου εξάλλου η ναυτική ηθική τον αναγορεύει σε θεό άρ-χοντα και ιδιοκτήτη (ο καπετάνιος [με την έννοια του laquoυπεύθυ-νουraquo του laquoεπικεφαλήςraquo] κλπ) Σrsquo αυτή τη μυθολογία της πλεύ-σης δεν υπάρχει παρά ένας τρόπος εξορκισμού της κτητικήςφύσης του ανθρώπου επί του πλοίου το να αφαιρεθεί ο άν-θρωπος και να απομείνει το πλοίο μόνο του τότε το καράβι παύεινα είναι κουτί κατοικία αντικείμενο κατοχής μετατρέπεται σεμάτι που ταξιδεύει προσεγγίζοντας το άπει-ρο παράγει ακατάπαυστα αναχωρήσεις Τοκατ΄ εξοχήν αντίθετο του Ναυτίλου τουΒερν είναι το Μεθυσμένο καράβι του Ρεμ-πώ το καράβι που λέει laquoεγώraquo και που απε-λευθερωμένο απrsquo την κοιλότητά του ωθεί τον άνθρωπο να με-ταβεί από μια ψυχανάλυση της σπηλιάς σε μια αληθινή ποιητικήτης εξερεύνησης

ROLAND BARTHESΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΚΙΑΛΙΒΑΣ

Ναυτίλος και Μεθυσμένο καράβι

Το κείμενο ανήκει στις laquoΜυθολογίεςraquo

Ο πελεκάνος του Gotlib

To γουρουνάκι του Gotlib

Θλιβερό επεισόδιο του Gotlib

Ο Κοντορεβυθούλης του Gotlib

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣKYΡΙΑΚΗ 1 IANOYAΡΙΟΥ 2017

ΓΙΑ ΕΚΤΗ χρονιά φέτος η στήλη θα ενδώ-σει στο έθιμο των ημερών κι έτσι το σημε-ρινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπη-σης Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμετις λέξεις της χρονιάς μrsquo άλλα λόγια τις λέ-ξεις που σημάδεψαν το 2016 που συζητή-θηκαν και ακούστηκαν πολύ ή και που γεν-νήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε μιαχρονιά που από αρκετές απόψεις βάλθηκενα επιβεβαιώσει τις προλήψεις για τα δί-σεκτα χρόνια

Οι επισκέπτες του ιστολογίου laquoΟι λέξειςέχουν τη δική τους ιστορίαraquo που έχει τονίδιο τίτλο με τη στήλη μας και που τους κά-λεσα να διαλέξουν τη λέξη του 2016 ανέ-δειξαν στην πρώτη θέση του 2016 τη λέξημπρέξιτ και όχι άδικα αφού είναι μια λέξηπου σημάδεψε τη χρονιά από τότε που τοβρετανικό δημοψήφισμα αποφάσισε κά-πως αναπάντεχα την έξοδο του ΗνωμένουΒασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση καιπροκάλεσε κλυδωνισμούς που ακόμα δενξέρουμε τι αποτέλεσμα θα έχουν Φυσικάπρόκειται για συμφυρμό από το Britain καιτο exit πάνω στο πατρόν του γκρέξιτ λέ-ξης που είχε κυριαρχήσει το 2015 πράγμαπου δείχνει ότι η ιστορία αγαπά την ειρω-νεία

Η επίσης αναπάντεχη για πολλούς νίκητου Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλο-γές των ΗΠΑ ήρθε μάλλον αργά για να απο-τυπωθεί λεξιλογικά (πέρα από λογοπαίγνιατου τύπου laquoτραμπ(άλα)raquo) αλλά πάντως απο-δόθηκε στην ίδια αιτία στον υποτιθέμενολαϊκισμό που θεωρείται πλέον ο υπrsquo αριθ-μόν ένα εχθρόςmiddot στα καθrsquo ημάς έχουμε τονεθνολαϊκισμό που οι συστημικοί διανοού-μενοι θέλουν να προσάψουν στη σημερινήσυγκυβέρνηση αν και από ορισμένουςακροκεντρώους ακούγεται τελευταία η πα-ραλλαγή εθνικολαϊκισμός που την έχει υιο-θετήσει και ο γκουρού του χώρου ο Ευάγ-γελος Βενιζέλος που αδημονεί για την ήτ-

τα του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ (προσέξτεμπόσο ήθοςαποπνέει το ουδέτερο άρθρο)

Στα καθrsquo ημάς ακούστηκε πολύ και δέ-σποσε μέσα στη χρονιά η λέξη χρέος όπωςκαι πέρυσιmiddot κι αν το 2015 συνοδευόταν απόαλυσίδα επιθέτων (απεχθές και επαχθέςεπονείδιστο και παράνομο) τη φετινή χρο-νιά είχαμε κυρίως σύμπλοκους όρους όπωςτην ελάφρυνση χρέους ή την απομείωσητου χρέους ενώ η συζήτηση περιστράφη-κε στο αν είναι ή όχι βιώσιμο το ελληνικόχρέος (και η κοινωνία που το εξοφλεί) καιστη στερεότυπη φράση-υπόσχεση ότι (σετρία τέρμινα) laquoθα ανοίξει η συζήτηση για τοελληνικό χρέοςraquo

Ακούστηκαν βέβαια πολύ οι θεσμοί πουήταν περσινή πατέντα στη θέση της τρόι-κας αλλά και όλο και περισσότερο οι δα-νειστές που προβάλλουν ολοένα και νέεςαπαιτήσεις Και βέβαια το μνημόνιο μια λέ-ξη που βαραίνει την καθημερινή μας ζωήαπό το 2010 και που έχει δώσει και το επί-θετο μνημονιακός με τη διπλή σημασία(αφενός ο οπαδός του μνημονίου αφετέ-ρου ο αναφερόμενος στο μνημόνιο πχ μνη-μονιακή απαίτηση και τα σκυλιά δεμένα)τη χρονιά που μας πέρασε έδωσε τον σύμ-πλοκο όρο τέταρτο μνημόνιο σαν απροσ-διόριστη απειλή για το μέλλον

Επίσης κυριάρχησε στην επικαιρότητάμας η αξιολόγηση η δεύτερη αξιολόγησηακριβέστερα που όλο λέει να κλείσει καιδεν κλείνει και που μεταφέρθηκε ήδη στο2017 Το καλοκαίρι είχαμε το πολυνομο-σχέδιο που μαζί με πολλά δυσβάστακτα οι-κονομικά μέτρα έφερε στη ζωή μας ένανόρο που θα είχε όλα τα φόντα να γίνει λέξητης χρονιάς αλλά ένα σοβαρό μειονέκτη-μα ότι δεν ήταν λέξη άμεσης εφαρμογήςψηφίστηκε μεν αλλά δεν εφαρμόστηκε -

και μακάρι να μην εφαρμοστεί ποτέ Εννοώτον κόφτη όπως πολύ εύστοχα η δημοσιο-γραφική γλώσσα βάφτισε τον laquoαυτόματομηχανισμό περικοπής των δημόσιων δα-πανώνraquo που θα ενεργοποιείται σε περί-πτωση μη εφαρμογής των οικονομικών στό-χων Πέρα από τον δαμόκλειο κόφτη στοίδιο πολυνομοσχέδιο περιεχόταν κι άλλοςένας νεολογισμός το υπερταμείο στο οποίοπεριέρχονται για να laquoαξιοποιηθούνraquo διά-φορα περιουσιακά στοιχεία του ΔημοσίουΌσο είμαστε στα ίδια συμφραζόμενα αςπροσθέσουμε και τα πρωτογενή πλεονά-σματα στον πληθυντικό αριθμό τη σειράθετικών ετήσιων επιδόσεων που πρέπει ναπαρουσιάσει η ελληνική οικονομία

Ένα ακόμα νομοσχέδιο που δέσποσε στηνεπικαιρότητα της χρονιάς που πέρασε ήταντο νομοσχέδιο για τις τηλεοπτικές άδειεςτο οποίο ναι μεν κρίθηκε αντισυνταγματι-κό πρόλαβε όμως να ξαναφέρει στην επι-καιρότητα τον όρο καναλάρχες αλλά και ναφέρει στην καθημερινή μας κουβέντα αιφ-νιδιάζοντάς μας έναν όρο που υπήρχε απότον προπερασμένον αιώνα αλλά έμενε ώςτώρα κρυμμένος σε νομικούς κώδικες τονυπερθεματιστή Στα ίδια συμφραζόμενα έγι-νε πολλή κουβέντα για το ΕΣΡ (προφέρεταιε-σου-ρου) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτη-λεόρασης που επιτέλους έγινε κατορθωτόνα συσταθεί

Στην εσωτερική πολιτική να αναφέρου-με τον όρο σανός που χρησιμοποιείται κυ-ρίως από την αντιπολίτευση για την κυ-βερνητική προπαγάνδα καθώς και το πρό-σημο που προσδιορίζει μέτρα που θεσπί-ζονται (πχ μεταρρυθμίσεις laquoμε προοδευ-τικό πρόσημοraquo) Κάπου τον Ιούνιο ακού-στηκε πολύ το σύνθημα Παραιτηθείτε αλ-λά οι διαδηλώσεις (κατσαρόλας) που έγιναν

ήταν αναιμικές Την άνοιξη είχαμε και τοσούσουρο με τον διορισμό και μετά την πα-ραίτηση του Γιαν Φαμπρ και ακούστηκαναρκετά τα παλλόμενα πέη

Για να μη μένουμε μόνο στα του οίκουμας πέρα από το μπρέξιτ ακούστηκαν καιφέτος πολύ οι τζιχαντιστές και το ΙσλαμικόΚράτος που όλο και συχνότερα ακούγεταικαι με το αραβικό του όνομα Νταές Στο κλί-μα ισλαμοφοβίας που καλλιεργεί η ευρω-παϊκή Δεξιά και Ακροδεξιά είχαμε το καλο-καίρι το μπουρκίνι και τις απαγορεύσεις του

Ωστόσο αυτό που σημάδεψε τη φετινήχρονιά και που εγώ θα διάλεγα για λέξη τηςχρονιάς είναι οι πρόσφυγες που έχουν έρ-θει για να μείνουν - και όχι απλώς για να πε-ράσουν από τη χώρα μας όπως πέρυσι ή γιανα συνωστίζονται στα χοτ σποτ της πρώτηςυποδοχής Οι πρόσφυγες που ενεργοποί-ησαν μερικά από τα καλύτερα αλλά και ταχειρότερα ανακλαστικά των Ελλήνων καιτων Ευρωπαίων κάνοντας τον ιστότοποdictionarycom να διαλέξει ως (αγγλική) λέ-ξη της χρονιάς τη λέξη xenophobia

Στην ξενοφοβία αντίδοτο είναι μια λέξηπου ακούγεται αρκετά όλα αυτά τα χρόνιατης κρίσης και ακούστηκε και φέτος η αλ-ληλεγγύη που φέτος πήρε κι άλλες δια-στάσεις αφού εκδηλώνεται και προς τουςπρόσφυγες και όχι μόνο προς τα θύματατης μνημονιακής λαίλαπας ndash και ειδικά μετη διάσταση αυτή ακούστηκαν αρκετά καιοι αλληλέγγυοι Θα χρειαστεί και του χρό-νου αλληλεγγύη για να μη μας πάρει απόκάτω η επαπειλούμενη πανευρωπαϊκή συν-τηρητική στροφή

NΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ

Ο Ι Λ Ε Ξ Ε Ι Σ Ε Χ Ο Υ Ν Τ Η Δ Ι Κ Η Τ Ο Υ Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΣΤΟΙΧΕΙΑ για τη ζωή και τηδουλειά τού Gotlib ο ανα-γνώστης θα βρει εύκολα στοΔιαδίκτυοmiddot και κάτι αναλυτι-κότερο δεν είμαι αρμόδιοςνα γράψω ndash εκτός κι αν αυτόαποτελεί υπεκφυγή αν δενθέλω να γυρίσω τόσο πίσωστο χρόνο Γιατί τη δουλειάτου Γκοτλίμπ τη γνώρισα χά-ρη στο περιοδικό Αστερίξπου κυκλοφόρησε στα τέλητου rsquo60 κι όπου δημοσιεύον-ταν σε συνέχειες (για πρώτη

φορά στην Ελλάδα) όχι μόνο οι περιπέτειες του Αστερίξ αλλάκαι Ιζνογκούντ (και Μπλιούμπερυ Κοκκινογένης Τανγκύ καιΛαβερντύρ άλλη ιστορία αυτή όμως γαλλική και πάλι σχολή)Η δόση Γκοσινύ ήταν λοιπόν ισχυρότατη άρα και η επαφή μrsquoένα κλίμα παρωδίας άγνωστο ώς τότε στα κόμικς που διάβαζα(αν εξαιρέσουμε το Λούκυ Λουκ επίσης του Γκοσινύ)middot και η πα-

ρωδία χαρακτήριζε εξίσου τα σύντομα κόμικς του Γκοτλίμππου εμφανίζονταν σποραδικά (εναλλάσσονταν με ιστορίες τουΑχιλλέα Ταλόν του Greg) ndash σε άλλη τονικότητα όμως πιο ψυχρήκι ανατρεπτική Κι όπως όταν καμιά φορά μαρσάρει αυτοκίνητοκαι τρέμουν τα τζάμια με την ιδιοσυχνότητα αυτής της παρω-δίας συντονίστηκα αμέσως (Αργότερα στην Ομάδα ΦοιτητώνΟδοντιατρικής βρήκα φίλους που ο Γκοτλίμπ τούς είχε προκα-λέσει την ίδια ισχυρή εντύπωση Σπύρος Γράψας Γιώργος Βα-βουράκης Νίκος Λούπης) Τέτοιες εγγραφές μετασχηματί-ζονται διαρκώς αλλά δεν εξαλείφονταιmiddot ίσως γιατί απηχούν άλ-λες βαθύτερες και αδιατύπωτες κάτι απrsquo την αλήθεια του κό-σμου στα μάτια μου έχει υποκλέψει ο Γκοτλίμπ ndash κι αυτό δεναποτελεί υποκατάστατο έλλογης κριτικής (τα κριτήρια θα έπρε-πε να είναι ελέγξιμα και αντικειμενικά) ούτε συγκροτεί το εγ-κώμιο που αξιζει να επιδαψιλεύσουμε σrsquo αυτόν τον τραυματι-

σμένο και ιδιοφυή χιουμορίσταmiddot μπορεί όμως να είναι η άλληπλευρά του νομίσματος Με ανάλογο άλλωστε τρόπο μια διαι-σθητική σύλληψη της καινούργιας πραγματικότητας μπορείνα εξηγεί συνειρμούς απροσδόκητουςmiddot ειδάλλως γιατί σrsquo έναπεριβάλλον καρικατούρας και ψάχνοντας πώς να εικονογρα-φήσουμε laquoανάλαφραraquo ένα τεύχος που θrsquo αποτελούσε παρωδίαεορταστικού θυμήθηκα μετά από δεκαετίες ξαφνικά τον Γκοτ-λίμπ Το τεύχος δεν υλοποιήθηκε αφενός γιατί είμαστε σοβα-ροί άνθρωποι αφετέρου γιατί συνέβησαν πράγματα ανατρι-χιαστικά Δεν ήξερα όντως τίποτε άλλο για τον Γκοτλίμπ μόνοτη δουλειά του όση είχε δημοσιευτεί τότε στο Αστερίξmiddot οπότεμπήκα στο Google ndash και ανακάλυψα ότι μόλις είχε πεθάνει Δενετίθετο θέμα laquoεικονογράφησηςraquo συνεπώς όχι πιαmiddot μπορούσεμόνο να γίνει ένα μικρό χωρίς λόγια σχεδόν αφιέρωμα ndash τοοποίο ενσωματώθηκε φυσιολογικά σrsquo ένα laquoγαλλικόraquo τεύχοςπου το laquoθέμαraquo του κατέληξε μετά από πολλές δοκιμές να είναιτα σημεία η οπτική οι αναπαραστάσεις και οι παραλλαγές τηςαλήθειας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

Marcel Gottlieb [Gotlib](1471934 - 4122016)

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας και μεταφραστής και ιστολογεί στο sarantakoswordpresscom

435Η ΑΥΓΗ bull ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017

αντικειμένου περιστέλλεται η απόστασηπου ορίζει το σημείο Αντίθετα η ζωγρα-φική αρθρώνει την έκφρασή της στηναναλογική σχέση που διατηρούν τα ση-μεία με τα αντικείμενα και τα όντα του κό-σμουmiddot η φυσικότητα αυτής της σχέσηςφανερώνεται στον διττό χαρακτήρα τηςορατότητας και της υλικότηταςmiddot το ζω-γραφικό σημείο δεν αναπαριστά μόνο τοαντικείμενο αλλά η ίδια η αναπαράστα-ση στηρίζεται από ένα κομμάτι του κό-σμου τον καμβά τα χρώματα κλπ

Έτσι η λειτουργία του ζευγαριού ορα-τό-αόρατο έχει ως στόχο να αντιστρέψειτην κατεύθυνση της υποκατάστασηςΑναμφίβολα αυτή η λειτουργία θα επέ-τρεπε με τον κανονιστικό μετασχηματι-σμό της σχέσης σημείοαντικείμενο τηνπαραγωγή διαφορετικών τύπων γλώσ-σας όπως ζωγραφική θέατρο ποίησηερμηνευτική ρητορική σύμφωνα με τηθετική ή την αρνητική αξιολόγησή τουςΣυνεπώς η κακή γλώσσα η επικίνδυνηκαι η βλαβερή γλώσσα δεν είναι αυτήόπου οι λέξεις αποκτούν τη δική τουςαξία από το οπτικό ή το ηχητικό τους υλι-κό όπου μετατρέπονται σε σχήμα καιμουσική και αποσπούν την προσοχή απότην ιδέα για να την προσηλώσουν μετην απολαυστική γοητεία που προσδίδειμια τέτοια έγκριση στα σημεία πουέχουν αυτονομηθεί δηλαδή που έχουνυλοποιηθεί οπτικά Σrsquo αυτό το σημείο βρί-σκεται το καθαρό σκάνδαλο του θεά-τρου του οποίου τα σημεία ελκυστικάτα ίδια μεταφέρονται και ενσαρκώνον-ται από τις χειρονομίες και τη φωνή τουηθοποιού δέχονται την ψυχή και τηνκαρδιά του και μετατρέπονται σε ένανάντρα ή σε μια γυναίκαmiddot καθαρά σημείατων οποίων η γοητεία είναι ανυπέρβλη-τηmiddot όπου η υποκατάσταση του αντικει-μένου από το σημείο μετατρέπεται στηναλλοτρίωση του ανθρώπου μέσα στοσκηνικό παιχνίδι [hellip] Ελάττωμα το οποίοσυναντάνε οι συγγραφείς της Τέχνηςτού σκέπτεσθαι σε laquoόσους καταπιάνον-ται πολύ με τις λέξεις και τους καλλωπι-σμούς επειδή αυτή η άποψη τους απο-σπά από τα πράγματα και αδυνατίζει τηνένταση των σκέψεών τουςraquo11

LOUIS MARIN

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

1 Logique ou lrsquoArt de penser Paris 1683 p 352 Πράγματι πρέπει να περιμένουμε μέχρι τοκεφάλαιο IV του πρώτου μέρους ώστε να τε-θεί το πρόβλημα του σημείου σε όλη του τηγενικότητα Αυτόθι σελ 55 3 Αυτόθι σελ 56-57 και 204-2054 Αυτόθι σελ 555 Πασκάλ Σκέψεις για την θρησκεία και γιακάποια άλλα θέματα Σκέψη 776 Η τέχνη τού σκέπτεσθαι σελ 2057 Αντρέ Φελιμπιάν Συζητήσεις για τη ζωή καιτο έργο των πιο σπουδαίων αρχαίων και νέ-ων ζωγράφων Λονδίνο 1705 τ 4ος σελ 355-3568 Η τέχνη του σκέπτεσθαι σελ 2059 Φελιμπιάν αυτόθι σελ 35710 Η τέχνη του σκέπτεσθαι σελ 13011 Αυτόθι σελ 364

ΤΟ ΕΡΓΟ του Ιουλίου Βερν (του οποίου η πεντηκονταετία εορ-τάστηκε πρόσφατα) θα μπορούσε να αποτελέσει ιδανικό αντι-κείμενο για μια κριτική της δομής πρόκειται για θεματολογικόέργο Ο Βερν ανέπτυξε ένα είδος περίκλειστης κοσμογονίαςπου διαθέτει τις δικές της ταξινομήσεις τον χρόνο της τον χώροτης την πληρότητά της ακόμη και την υπαρξιακή της αρχή

Η εν λόγω αρχή μοy φαίνεται ότι είναι το επαναλαμβανόμενοσχήμα του εγκλεισμού Η φαντασία του ταξιδιού στον Βερν συμ-πίπτει με μια εξερεύνηση του κλεισίματος [προς τα μέσα] η σύν-δεση του Βερν με την παιδική ηλικία δεν προέρχεται απrsquo τονανούσιομυστικισμό τής περιπέτειας αλλά αντίθετα απrsquo την κοι-νή μεταξύ τους ευτυχία τού πεπερασμένου που την εντοπί-ζουμε στο πάθος των παιδιών για τις καλύβες και τα αντίσκηνατο να κλείνεσαι και το να εγκαθίστασαι τέτοιο είναι το υπαρξια-κό όνειρο τόσο της παιδικής ηλικίας όσο και του Βερν Αρχέτυποαυτού του ονείρου είναι εκείνο το σχεδόν τέλειο μυθιστόρημαΗ μυστηριώδης νήσος όπου ο άνθρωπος-παιδί επανεφευρί-σκει τον κόσμο τον γεμίζει τον περιφράσσει κλείνεται μέσα τουκαι επισφραγίζει αυτή την εγκυκλοπαιδική απόπειρα με τη με-γαλοαστική στάση της ιδιοποίησης παντόφλες πίπα και τζάκιενώ έξω η καταιγίδα τουτέστιν το άπειρο μαίνεται επί ματαίω

Ο Βερν ήταν μανιακός τής πληρότητας δεν έπαυε να ολο-κληρώνει τον κόσμο ώστε να τον επιπλώσει να τον κάνει πλήρημε τον τρόπο ενός αυγού η πράξη του είναι ακριβώς όμοια μrsquoεκείνη ενός εγκυκλοπαιδιστή τού 18ου αιώνα ή ενός Ολλανδούζωγράφου ο κόσμος είναι πεπερασμένος ο κόσμος είναι πλή-ρης από υλικά αριθμήσιμα και γειτνιάζοντα Ο καλλιτέχνης δενμπορεί να ασχολείται με κάτι άλλο πέρα απrsquo το να συντάσσει κα-ταλόγους και απογραφές πέρα απrsquo το να κυνηγά τις μικρές κόγ-χες που έχουν μείνει κενές ώστε να παρουσιάσει εκεί συνωστι-σμένα τα δημιουργήματα και τα εργαλεία του ανθρώπου Ο Βερνανήκει στην προοδευτική καταγωγή τής μεγαλοαστικής τάξηςτο έργο του δηλώνει πως τίποτα δεν μπορεί να διαφύγει απότον άνθρωπο ότι ο κόσμος ακόμα και ο πιο μακρινός είναι σανένα αντικείμενο στο χέρι του και ότι η ιδιοκτησία δεν συνιστά σετελευταία ανάλυση παρά μια διαλεκτική στιγμή στη γενική υπο-δούλωση της Φύσης Ο Βερν δεν αποσκοπούσε διόλου στο ναδιευρύνει τον κόσμο με τις ρομαντικές τακτικές της υπεκφυγήςή με τα μυστικιστικά σχέδια του απείρου προσπαθούσε ακατά-παυστα να τον απωθήσει να τον αποικίσει να τον περιορίσει σεένα χώρο κλειστό και οικείο τον οποίο ο άνθρωπος εν συνε-χεία θα κατόρθωνε με άνεση να κατοικήσει ο κόσμος μπορεί νααποτινάξει τα πάντα από τον εαυτό του δεν έχει ανάγκη για ναυπάρχει τίποτε άλλο πέρα απrsquo τον άνθρωπο

Πέραν των αναρίθμητων επιστημονικών μέσων ο Βερν έχειεπινοήσει ένα εξαιρετικό μυθιστορηματικό τέχνασμα για να φω-τίσει αυτή την ιδιοποίηση του κόσμου το να υποθηκεύει τον χώ-ρο στον χρόνο το να συμπτύσσει κατrsquo επανάληψιν αυτά τα δύοπεδία να τα διακινδυνεύει πάντοτε επιτυχώς σε μια μόνο ρίψηζαριών ή σrsquo ένα και μόνο νεύμα Οι ίδιες οι περιπέτειες αναλαμ-βάνουν να προσδώσουν στον κόσμο ένα είδος ελαστικότηταςνα απομακρύνουν και κατόπιν να φέρνουν πάλι κοντά το όριοτου εγκλεισμού να παίζουν αμέριμνα με τις κοσμικές αποστά-σεις και να βάζουν κακόβουλα σε δοκιμασία την εξουσία τού αν-θρώπου πάνω στον χώρο και τους χρόνους Και σ΄ αυτόν τονπλανήτη τον θριαμβευτικά κατασπαραγμένο από τον βερνικόήρωα από ένα είδος μεγαλοαστού Ανταίου του οποίου οι νύ-χτες είναι αθώες και αναζωογονητικές περιπλανιέται συνήθωςκάποιος ντεσπεράντο θύμα των τύψεων ή της μελαγχολίας κα-τάλοιπο μιας παρωχημένης ρομαντικής εποχής που διά τηςσύγκρισης κάνει να λάμπει η υγεία των αυθεντικών ιδιοκτητώντου κόσμου οι οποίοι δεν έχουν άλλη έγνοια απrsquo το να προσαρ-μόζονται όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά σε καταστάσεις πουη περιπλοκότητά τους διόλου μεταφυσική ούτε επίσης και ηθι-κή οφείλεται απλούστατα σrsquo ένα επιτακτικό καπρίτσιο της γεω-γραφίας

Επομένως η βαθύτερη πρόθεση του Βερν είναι αναντίρρηταη ιδιοποίηση Η εικόνα του πλοίου τόσο σημαντική στη μυθο-λογία του Βερν κάθε άλλο παρά το διαψεύδει mdash απεναντίας τοπλοίο μπορεί κάλλιστα να είναι σύμβολο της αναχώρησης όμωςσε βαθύτερο επίπεδο αποτελεί αρχέτυπο του εγκλεισμού Τονα σου αρέσουν τα πλεούμενα είναι η απόλαυση του να κλεί-νεσαι ολοκληρωτικά να έχεις υπό την κυριότητά σου τον μέγι-στο δυνατό αριθμό αντικειμένων να ελέγχεις έναν χώρο απο-λύτως πεπερασμένο η αγάπη για τα πλοία ερμηνεύεται κυρίωςως αγάπη για ένα πελώριο σπίτι χάριν τού ότι είναι εντελώς πε-ριφραγμένο όχι ως επιθυμία για μεγαλοπρεπείς αφηρημένεςαναχωρήσεις το πλοίο συνιστά πρωτίστως ένα γεγονός ενοί-κησης και κατόπιν ένα μέσο μεταφοράς Άρα όλα τα πλοία τούΒερν ισοδυναμούν με τέλειες εστίες ενώ η απεραντοσύνη τουταξιδιού τους συμβάλλει επιπλέον στην ευτυχία του εγκλεισμούστην τελειότητα του ενδότερου ανθρώπινου στοιχείου τους ΟΝαυτίλος ως προς αυτό είναι το λατρευτό σπήλαιο η απόλαυσητης περίφραξης οδηγείται στον παροξυσμό όταν εκ των έσωαυτής της αρραγούς εσωτερικότητας μπορεί να βλέπει κανείςμέσα από ένα μεγάλο γυάλινο πλαίσιο το θολό υδάτινο εξωτε-ρικό και να ορίσει έτσι μονομιάς το εσωτερικό διά του αντιθέτουτου

Τα περισσότερα φανταστικά ή θρυλικά καράβια όπως και οΝαυτίλος αποτελούν απrsquo αυτή τη σκοπιά το μοτίβο ενός αγα-πημένου περιορισμού διότι αρκεί να διατεθεί το πλοίο ως κα-τοικία τού ανθρώπου ώστε ο τελευταίος να σκηνοθετήσει εκείαπευθείας την απόλαυση ενός σύμπαντος σφαιρικού και λείουτου οποίου εξάλλου η ναυτική ηθική τον αναγορεύει σε θεό άρ-χοντα και ιδιοκτήτη (ο καπετάνιος [με την έννοια του laquoυπεύθυ-νουraquo του laquoεπικεφαλήςraquo] κλπ) Σrsquo αυτή τη μυθολογία της πλεύ-σης δεν υπάρχει παρά ένας τρόπος εξορκισμού της κτητικήςφύσης του ανθρώπου επί του πλοίου το να αφαιρεθεί ο άν-θρωπος και να απομείνει το πλοίο μόνο του τότε το καράβι παύεινα είναι κουτί κατοικία αντικείμενο κατοχής μετατρέπεται σεμάτι που ταξιδεύει προσεγγίζοντας το άπει-ρο παράγει ακατάπαυστα αναχωρήσεις Τοκατ΄ εξοχήν αντίθετο του Ναυτίλου τουΒερν είναι το Μεθυσμένο καράβι του Ρεμ-πώ το καράβι που λέει laquoεγώraquo και που απε-λευθερωμένο απrsquo την κοιλότητά του ωθεί τον άνθρωπο να με-ταβεί από μια ψυχανάλυση της σπηλιάς σε μια αληθινή ποιητικήτης εξερεύνησης

ROLAND BARTHESΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΚΙΑΛΙΒΑΣ

Ναυτίλος και Μεθυσμένο καράβι

Το κείμενο ανήκει στις laquoΜυθολογίεςraquo

Ο πελεκάνος του Gotlib

To γουρουνάκι του Gotlib

Θλιβερό επεισόδιο του Gotlib

Ο Κοντορεβυθούλης του Gotlib

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣKYΡΙΑΚΗ 1 IANOYAΡΙΟΥ 2017

ΓΙΑ ΕΚΤΗ χρονιά φέτος η στήλη θα ενδώ-σει στο έθιμο των ημερών κι έτσι το σημε-ρινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπη-σης Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμετις λέξεις της χρονιάς μrsquo άλλα λόγια τις λέ-ξεις που σημάδεψαν το 2016 που συζητή-θηκαν και ακούστηκαν πολύ ή και που γεν-νήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε μιαχρονιά που από αρκετές απόψεις βάλθηκενα επιβεβαιώσει τις προλήψεις για τα δί-σεκτα χρόνια

Οι επισκέπτες του ιστολογίου laquoΟι λέξειςέχουν τη δική τους ιστορίαraquo που έχει τονίδιο τίτλο με τη στήλη μας και που τους κά-λεσα να διαλέξουν τη λέξη του 2016 ανέ-δειξαν στην πρώτη θέση του 2016 τη λέξημπρέξιτ και όχι άδικα αφού είναι μια λέξηπου σημάδεψε τη χρονιά από τότε που τοβρετανικό δημοψήφισμα αποφάσισε κά-πως αναπάντεχα την έξοδο του ΗνωμένουΒασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση καιπροκάλεσε κλυδωνισμούς που ακόμα δενξέρουμε τι αποτέλεσμα θα έχουν Φυσικάπρόκειται για συμφυρμό από το Britain καιτο exit πάνω στο πατρόν του γκρέξιτ λέ-ξης που είχε κυριαρχήσει το 2015 πράγμαπου δείχνει ότι η ιστορία αγαπά την ειρω-νεία

Η επίσης αναπάντεχη για πολλούς νίκητου Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλο-γές των ΗΠΑ ήρθε μάλλον αργά για να απο-τυπωθεί λεξιλογικά (πέρα από λογοπαίγνιατου τύπου laquoτραμπ(άλα)raquo) αλλά πάντως απο-δόθηκε στην ίδια αιτία στον υποτιθέμενολαϊκισμό που θεωρείται πλέον ο υπrsquo αριθ-μόν ένα εχθρόςmiddot στα καθrsquo ημάς έχουμε τονεθνολαϊκισμό που οι συστημικοί διανοού-μενοι θέλουν να προσάψουν στη σημερινήσυγκυβέρνηση αν και από ορισμένουςακροκεντρώους ακούγεται τελευταία η πα-ραλλαγή εθνικολαϊκισμός που την έχει υιο-θετήσει και ο γκουρού του χώρου ο Ευάγ-γελος Βενιζέλος που αδημονεί για την ήτ-

τα του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ (προσέξτεμπόσο ήθοςαποπνέει το ουδέτερο άρθρο)

Στα καθrsquo ημάς ακούστηκε πολύ και δέ-σποσε μέσα στη χρονιά η λέξη χρέος όπωςκαι πέρυσιmiddot κι αν το 2015 συνοδευόταν απόαλυσίδα επιθέτων (απεχθές και επαχθέςεπονείδιστο και παράνομο) τη φετινή χρο-νιά είχαμε κυρίως σύμπλοκους όρους όπωςτην ελάφρυνση χρέους ή την απομείωσητου χρέους ενώ η συζήτηση περιστράφη-κε στο αν είναι ή όχι βιώσιμο το ελληνικόχρέος (και η κοινωνία που το εξοφλεί) καιστη στερεότυπη φράση-υπόσχεση ότι (σετρία τέρμινα) laquoθα ανοίξει η συζήτηση για τοελληνικό χρέοςraquo

Ακούστηκαν βέβαια πολύ οι θεσμοί πουήταν περσινή πατέντα στη θέση της τρόι-κας αλλά και όλο και περισσότερο οι δα-νειστές που προβάλλουν ολοένα και νέεςαπαιτήσεις Και βέβαια το μνημόνιο μια λέ-ξη που βαραίνει την καθημερινή μας ζωήαπό το 2010 και που έχει δώσει και το επί-θετο μνημονιακός με τη διπλή σημασία(αφενός ο οπαδός του μνημονίου αφετέ-ρου ο αναφερόμενος στο μνημόνιο πχ μνη-μονιακή απαίτηση και τα σκυλιά δεμένα)τη χρονιά που μας πέρασε έδωσε τον σύμ-πλοκο όρο τέταρτο μνημόνιο σαν απροσ-διόριστη απειλή για το μέλλον

Επίσης κυριάρχησε στην επικαιρότητάμας η αξιολόγηση η δεύτερη αξιολόγησηακριβέστερα που όλο λέει να κλείσει καιδεν κλείνει και που μεταφέρθηκε ήδη στο2017 Το καλοκαίρι είχαμε το πολυνομο-σχέδιο που μαζί με πολλά δυσβάστακτα οι-κονομικά μέτρα έφερε στη ζωή μας ένανόρο που θα είχε όλα τα φόντα να γίνει λέξητης χρονιάς αλλά ένα σοβαρό μειονέκτη-μα ότι δεν ήταν λέξη άμεσης εφαρμογήςψηφίστηκε μεν αλλά δεν εφαρμόστηκε -

και μακάρι να μην εφαρμοστεί ποτέ Εννοώτον κόφτη όπως πολύ εύστοχα η δημοσιο-γραφική γλώσσα βάφτισε τον laquoαυτόματομηχανισμό περικοπής των δημόσιων δα-πανώνraquo που θα ενεργοποιείται σε περί-πτωση μη εφαρμογής των οικονομικών στό-χων Πέρα από τον δαμόκλειο κόφτη στοίδιο πολυνομοσχέδιο περιεχόταν κι άλλοςένας νεολογισμός το υπερταμείο στο οποίοπεριέρχονται για να laquoαξιοποιηθούνraquo διά-φορα περιουσιακά στοιχεία του ΔημοσίουΌσο είμαστε στα ίδια συμφραζόμενα αςπροσθέσουμε και τα πρωτογενή πλεονά-σματα στον πληθυντικό αριθμό τη σειράθετικών ετήσιων επιδόσεων που πρέπει ναπαρουσιάσει η ελληνική οικονομία

Ένα ακόμα νομοσχέδιο που δέσποσε στηνεπικαιρότητα της χρονιάς που πέρασε ήταντο νομοσχέδιο για τις τηλεοπτικές άδειεςτο οποίο ναι μεν κρίθηκε αντισυνταγματι-κό πρόλαβε όμως να ξαναφέρει στην επι-καιρότητα τον όρο καναλάρχες αλλά και ναφέρει στην καθημερινή μας κουβέντα αιφ-νιδιάζοντάς μας έναν όρο που υπήρχε απότον προπερασμένον αιώνα αλλά έμενε ώςτώρα κρυμμένος σε νομικούς κώδικες τονυπερθεματιστή Στα ίδια συμφραζόμενα έγι-νε πολλή κουβέντα για το ΕΣΡ (προφέρεταιε-σου-ρου) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτη-λεόρασης που επιτέλους έγινε κατορθωτόνα συσταθεί

Στην εσωτερική πολιτική να αναφέρου-με τον όρο σανός που χρησιμοποιείται κυ-ρίως από την αντιπολίτευση για την κυ-βερνητική προπαγάνδα καθώς και το πρό-σημο που προσδιορίζει μέτρα που θεσπί-ζονται (πχ μεταρρυθμίσεις laquoμε προοδευ-τικό πρόσημοraquo) Κάπου τον Ιούνιο ακού-στηκε πολύ το σύνθημα Παραιτηθείτε αλ-λά οι διαδηλώσεις (κατσαρόλας) που έγιναν

ήταν αναιμικές Την άνοιξη είχαμε και τοσούσουρο με τον διορισμό και μετά την πα-ραίτηση του Γιαν Φαμπρ και ακούστηκαναρκετά τα παλλόμενα πέη

Για να μη μένουμε μόνο στα του οίκουμας πέρα από το μπρέξιτ ακούστηκαν καιφέτος πολύ οι τζιχαντιστές και το ΙσλαμικόΚράτος που όλο και συχνότερα ακούγεταικαι με το αραβικό του όνομα Νταές Στο κλί-μα ισλαμοφοβίας που καλλιεργεί η ευρω-παϊκή Δεξιά και Ακροδεξιά είχαμε το καλο-καίρι το μπουρκίνι και τις απαγορεύσεις του

Ωστόσο αυτό που σημάδεψε τη φετινήχρονιά και που εγώ θα διάλεγα για λέξη τηςχρονιάς είναι οι πρόσφυγες που έχουν έρ-θει για να μείνουν - και όχι απλώς για να πε-ράσουν από τη χώρα μας όπως πέρυσι ή γιανα συνωστίζονται στα χοτ σποτ της πρώτηςυποδοχής Οι πρόσφυγες που ενεργοποί-ησαν μερικά από τα καλύτερα αλλά και ταχειρότερα ανακλαστικά των Ελλήνων καιτων Ευρωπαίων κάνοντας τον ιστότοποdictionarycom να διαλέξει ως (αγγλική) λέ-ξη της χρονιάς τη λέξη xenophobia

Στην ξενοφοβία αντίδοτο είναι μια λέξηπου ακούγεται αρκετά όλα αυτά τα χρόνιατης κρίσης και ακούστηκε και φέτος η αλ-ληλεγγύη που φέτος πήρε κι άλλες δια-στάσεις αφού εκδηλώνεται και προς τουςπρόσφυγες και όχι μόνο προς τα θύματατης μνημονιακής λαίλαπας ndash και ειδικά μετη διάσταση αυτή ακούστηκαν αρκετά καιοι αλληλέγγυοι Θα χρειαστεί και του χρό-νου αλληλεγγύη για να μη μας πάρει απόκάτω η επαπειλούμενη πανευρωπαϊκή συν-τηρητική στροφή

NΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ

Ο Ι Λ Ε Ξ Ε Ι Σ Ε Χ Ο Υ Ν Τ Η Δ Ι Κ Η Τ Ο Υ Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΣΤΟΙΧΕΙΑ για τη ζωή και τηδουλειά τού Gotlib ο ανα-γνώστης θα βρει εύκολα στοΔιαδίκτυοmiddot και κάτι αναλυτι-κότερο δεν είμαι αρμόδιοςνα γράψω ndash εκτός κι αν αυτόαποτελεί υπεκφυγή αν δενθέλω να γυρίσω τόσο πίσωστο χρόνο Γιατί τη δουλειάτου Γκοτλίμπ τη γνώρισα χά-ρη στο περιοδικό Αστερίξπου κυκλοφόρησε στα τέλητου rsquo60 κι όπου δημοσιεύον-ταν σε συνέχειες (για πρώτη

φορά στην Ελλάδα) όχι μόνο οι περιπέτειες του Αστερίξ αλλάκαι Ιζνογκούντ (και Μπλιούμπερυ Κοκκινογένης Τανγκύ καιΛαβερντύρ άλλη ιστορία αυτή όμως γαλλική και πάλι σχολή)Η δόση Γκοσινύ ήταν λοιπόν ισχυρότατη άρα και η επαφή μrsquoένα κλίμα παρωδίας άγνωστο ώς τότε στα κόμικς που διάβαζα(αν εξαιρέσουμε το Λούκυ Λουκ επίσης του Γκοσινύ)middot και η πα-

ρωδία χαρακτήριζε εξίσου τα σύντομα κόμικς του Γκοτλίμππου εμφανίζονταν σποραδικά (εναλλάσσονταν με ιστορίες τουΑχιλλέα Ταλόν του Greg) ndash σε άλλη τονικότητα όμως πιο ψυχρήκι ανατρεπτική Κι όπως όταν καμιά φορά μαρσάρει αυτοκίνητοκαι τρέμουν τα τζάμια με την ιδιοσυχνότητα αυτής της παρω-δίας συντονίστηκα αμέσως (Αργότερα στην Ομάδα ΦοιτητώνΟδοντιατρικής βρήκα φίλους που ο Γκοτλίμπ τούς είχε προκα-λέσει την ίδια ισχυρή εντύπωση Σπύρος Γράψας Γιώργος Βα-βουράκης Νίκος Λούπης) Τέτοιες εγγραφές μετασχηματί-ζονται διαρκώς αλλά δεν εξαλείφονταιmiddot ίσως γιατί απηχούν άλ-λες βαθύτερες και αδιατύπωτες κάτι απrsquo την αλήθεια του κό-σμου στα μάτια μου έχει υποκλέψει ο Γκοτλίμπ ndash κι αυτό δεναποτελεί υποκατάστατο έλλογης κριτικής (τα κριτήρια θα έπρε-πε να είναι ελέγξιμα και αντικειμενικά) ούτε συγκροτεί το εγ-κώμιο που αξιζει να επιδαψιλεύσουμε σrsquo αυτόν τον τραυματι-

σμένο και ιδιοφυή χιουμορίσταmiddot μπορεί όμως να είναι η άλληπλευρά του νομίσματος Με ανάλογο άλλωστε τρόπο μια διαι-σθητική σύλληψη της καινούργιας πραγματικότητας μπορείνα εξηγεί συνειρμούς απροσδόκητουςmiddot ειδάλλως γιατί σrsquo έναπεριβάλλον καρικατούρας και ψάχνοντας πώς να εικονογρα-φήσουμε laquoανάλαφραraquo ένα τεύχος που θrsquo αποτελούσε παρωδίαεορταστικού θυμήθηκα μετά από δεκαετίες ξαφνικά τον Γκοτ-λίμπ Το τεύχος δεν υλοποιήθηκε αφενός γιατί είμαστε σοβα-ροί άνθρωποι αφετέρου γιατί συνέβησαν πράγματα ανατρι-χιαστικά Δεν ήξερα όντως τίποτε άλλο για τον Γκοτλίμπ μόνοτη δουλειά του όση είχε δημοσιευτεί τότε στο Αστερίξmiddot οπότεμπήκα στο Google ndash και ανακάλυψα ότι μόλις είχε πεθάνει Δενετίθετο θέμα laquoεικονογράφησηςraquo συνεπώς όχι πιαmiddot μπορούσεμόνο να γίνει ένα μικρό χωρίς λόγια σχεδόν αφιέρωμα ndash τοοποίο ενσωματώθηκε φυσιολογικά σrsquo ένα laquoγαλλικόraquo τεύχοςπου το laquoθέμαraquo του κατέληξε μετά από πολλές δοκιμές να είναιτα σημεία η οπτική οι αναπαραστάσεις και οι παραλλαγές τηςαλήθειας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

Marcel Gottlieb [Gotlib](1471934 - 4122016)

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας και μεταφραστής και ιστολογεί στο sarantakoswordpresscom

Ο πελεκάνος του Gotlib

To γουρουνάκι του Gotlib

Θλιβερό επεισόδιο του Gotlib

Ο Κοντορεβυθούλης του Gotlib

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣKYΡΙΑΚΗ 1 IANOYAΡΙΟΥ 2017

ΓΙΑ ΕΚΤΗ χρονιά φέτος η στήλη θα ενδώ-σει στο έθιμο των ημερών κι έτσι το σημε-ρινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπη-σης Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμετις λέξεις της χρονιάς μrsquo άλλα λόγια τις λέ-ξεις που σημάδεψαν το 2016 που συζητή-θηκαν και ακούστηκαν πολύ ή και που γεν-νήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε μιαχρονιά που από αρκετές απόψεις βάλθηκενα επιβεβαιώσει τις προλήψεις για τα δί-σεκτα χρόνια

Οι επισκέπτες του ιστολογίου laquoΟι λέξειςέχουν τη δική τους ιστορίαraquo που έχει τονίδιο τίτλο με τη στήλη μας και που τους κά-λεσα να διαλέξουν τη λέξη του 2016 ανέ-δειξαν στην πρώτη θέση του 2016 τη λέξημπρέξιτ και όχι άδικα αφού είναι μια λέξηπου σημάδεψε τη χρονιά από τότε που τοβρετανικό δημοψήφισμα αποφάσισε κά-πως αναπάντεχα την έξοδο του ΗνωμένουΒασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση καιπροκάλεσε κλυδωνισμούς που ακόμα δενξέρουμε τι αποτέλεσμα θα έχουν Φυσικάπρόκειται για συμφυρμό από το Britain καιτο exit πάνω στο πατρόν του γκρέξιτ λέ-ξης που είχε κυριαρχήσει το 2015 πράγμαπου δείχνει ότι η ιστορία αγαπά την ειρω-νεία

Η επίσης αναπάντεχη για πολλούς νίκητου Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλο-γές των ΗΠΑ ήρθε μάλλον αργά για να απο-τυπωθεί λεξιλογικά (πέρα από λογοπαίγνιατου τύπου laquoτραμπ(άλα)raquo) αλλά πάντως απο-δόθηκε στην ίδια αιτία στον υποτιθέμενολαϊκισμό που θεωρείται πλέον ο υπrsquo αριθ-μόν ένα εχθρόςmiddot στα καθrsquo ημάς έχουμε τονεθνολαϊκισμό που οι συστημικοί διανοού-μενοι θέλουν να προσάψουν στη σημερινήσυγκυβέρνηση αν και από ορισμένουςακροκεντρώους ακούγεται τελευταία η πα-ραλλαγή εθνικολαϊκισμός που την έχει υιο-θετήσει και ο γκουρού του χώρου ο Ευάγ-γελος Βενιζέλος που αδημονεί για την ήτ-

τα του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ (προσέξτεμπόσο ήθοςαποπνέει το ουδέτερο άρθρο)

Στα καθrsquo ημάς ακούστηκε πολύ και δέ-σποσε μέσα στη χρονιά η λέξη χρέος όπωςκαι πέρυσιmiddot κι αν το 2015 συνοδευόταν απόαλυσίδα επιθέτων (απεχθές και επαχθέςεπονείδιστο και παράνομο) τη φετινή χρο-νιά είχαμε κυρίως σύμπλοκους όρους όπωςτην ελάφρυνση χρέους ή την απομείωσητου χρέους ενώ η συζήτηση περιστράφη-κε στο αν είναι ή όχι βιώσιμο το ελληνικόχρέος (και η κοινωνία που το εξοφλεί) καιστη στερεότυπη φράση-υπόσχεση ότι (σετρία τέρμινα) laquoθα ανοίξει η συζήτηση για τοελληνικό χρέοςraquo

Ακούστηκαν βέβαια πολύ οι θεσμοί πουήταν περσινή πατέντα στη θέση της τρόι-κας αλλά και όλο και περισσότερο οι δα-νειστές που προβάλλουν ολοένα και νέεςαπαιτήσεις Και βέβαια το μνημόνιο μια λέ-ξη που βαραίνει την καθημερινή μας ζωήαπό το 2010 και που έχει δώσει και το επί-θετο μνημονιακός με τη διπλή σημασία(αφενός ο οπαδός του μνημονίου αφετέ-ρου ο αναφερόμενος στο μνημόνιο πχ μνη-μονιακή απαίτηση και τα σκυλιά δεμένα)τη χρονιά που μας πέρασε έδωσε τον σύμ-πλοκο όρο τέταρτο μνημόνιο σαν απροσ-διόριστη απειλή για το μέλλον

Επίσης κυριάρχησε στην επικαιρότητάμας η αξιολόγηση η δεύτερη αξιολόγησηακριβέστερα που όλο λέει να κλείσει καιδεν κλείνει και που μεταφέρθηκε ήδη στο2017 Το καλοκαίρι είχαμε το πολυνομο-σχέδιο που μαζί με πολλά δυσβάστακτα οι-κονομικά μέτρα έφερε στη ζωή μας ένανόρο που θα είχε όλα τα φόντα να γίνει λέξητης χρονιάς αλλά ένα σοβαρό μειονέκτη-μα ότι δεν ήταν λέξη άμεσης εφαρμογήςψηφίστηκε μεν αλλά δεν εφαρμόστηκε -

και μακάρι να μην εφαρμοστεί ποτέ Εννοώτον κόφτη όπως πολύ εύστοχα η δημοσιο-γραφική γλώσσα βάφτισε τον laquoαυτόματομηχανισμό περικοπής των δημόσιων δα-πανώνraquo που θα ενεργοποιείται σε περί-πτωση μη εφαρμογής των οικονομικών στό-χων Πέρα από τον δαμόκλειο κόφτη στοίδιο πολυνομοσχέδιο περιεχόταν κι άλλοςένας νεολογισμός το υπερταμείο στο οποίοπεριέρχονται για να laquoαξιοποιηθούνraquo διά-φορα περιουσιακά στοιχεία του ΔημοσίουΌσο είμαστε στα ίδια συμφραζόμενα αςπροσθέσουμε και τα πρωτογενή πλεονά-σματα στον πληθυντικό αριθμό τη σειράθετικών ετήσιων επιδόσεων που πρέπει ναπαρουσιάσει η ελληνική οικονομία

Ένα ακόμα νομοσχέδιο που δέσποσε στηνεπικαιρότητα της χρονιάς που πέρασε ήταντο νομοσχέδιο για τις τηλεοπτικές άδειεςτο οποίο ναι μεν κρίθηκε αντισυνταγματι-κό πρόλαβε όμως να ξαναφέρει στην επι-καιρότητα τον όρο καναλάρχες αλλά και ναφέρει στην καθημερινή μας κουβέντα αιφ-νιδιάζοντάς μας έναν όρο που υπήρχε απότον προπερασμένον αιώνα αλλά έμενε ώςτώρα κρυμμένος σε νομικούς κώδικες τονυπερθεματιστή Στα ίδια συμφραζόμενα έγι-νε πολλή κουβέντα για το ΕΣΡ (προφέρεταιε-σου-ρου) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτη-λεόρασης που επιτέλους έγινε κατορθωτόνα συσταθεί

Στην εσωτερική πολιτική να αναφέρου-με τον όρο σανός που χρησιμοποιείται κυ-ρίως από την αντιπολίτευση για την κυ-βερνητική προπαγάνδα καθώς και το πρό-σημο που προσδιορίζει μέτρα που θεσπί-ζονται (πχ μεταρρυθμίσεις laquoμε προοδευ-τικό πρόσημοraquo) Κάπου τον Ιούνιο ακού-στηκε πολύ το σύνθημα Παραιτηθείτε αλ-λά οι διαδηλώσεις (κατσαρόλας) που έγιναν

ήταν αναιμικές Την άνοιξη είχαμε και τοσούσουρο με τον διορισμό και μετά την πα-ραίτηση του Γιαν Φαμπρ και ακούστηκαναρκετά τα παλλόμενα πέη

Για να μη μένουμε μόνο στα του οίκουμας πέρα από το μπρέξιτ ακούστηκαν καιφέτος πολύ οι τζιχαντιστές και το ΙσλαμικόΚράτος που όλο και συχνότερα ακούγεταικαι με το αραβικό του όνομα Νταές Στο κλί-μα ισλαμοφοβίας που καλλιεργεί η ευρω-παϊκή Δεξιά και Ακροδεξιά είχαμε το καλο-καίρι το μπουρκίνι και τις απαγορεύσεις του

Ωστόσο αυτό που σημάδεψε τη φετινήχρονιά και που εγώ θα διάλεγα για λέξη τηςχρονιάς είναι οι πρόσφυγες που έχουν έρ-θει για να μείνουν - και όχι απλώς για να πε-ράσουν από τη χώρα μας όπως πέρυσι ή γιανα συνωστίζονται στα χοτ σποτ της πρώτηςυποδοχής Οι πρόσφυγες που ενεργοποί-ησαν μερικά από τα καλύτερα αλλά και ταχειρότερα ανακλαστικά των Ελλήνων καιτων Ευρωπαίων κάνοντας τον ιστότοποdictionarycom να διαλέξει ως (αγγλική) λέ-ξη της χρονιάς τη λέξη xenophobia

Στην ξενοφοβία αντίδοτο είναι μια λέξηπου ακούγεται αρκετά όλα αυτά τα χρόνιατης κρίσης και ακούστηκε και φέτος η αλ-ληλεγγύη που φέτος πήρε κι άλλες δια-στάσεις αφού εκδηλώνεται και προς τουςπρόσφυγες και όχι μόνο προς τα θύματατης μνημονιακής λαίλαπας ndash και ειδικά μετη διάσταση αυτή ακούστηκαν αρκετά καιοι αλληλέγγυοι Θα χρειαστεί και του χρό-νου αλληλεγγύη για να μη μας πάρει απόκάτω η επαπειλούμενη πανευρωπαϊκή συν-τηρητική στροφή

NΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ

Ο Ι Λ Ε Ξ Ε Ι Σ Ε Χ Ο Υ Ν Τ Η Δ Ι Κ Η Τ Ο Υ Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΣΤΟΙΧΕΙΑ για τη ζωή και τηδουλειά τού Gotlib ο ανα-γνώστης θα βρει εύκολα στοΔιαδίκτυοmiddot και κάτι αναλυτι-κότερο δεν είμαι αρμόδιοςνα γράψω ndash εκτός κι αν αυτόαποτελεί υπεκφυγή αν δενθέλω να γυρίσω τόσο πίσωστο χρόνο Γιατί τη δουλειάτου Γκοτλίμπ τη γνώρισα χά-ρη στο περιοδικό Αστερίξπου κυκλοφόρησε στα τέλητου rsquo60 κι όπου δημοσιεύον-ταν σε συνέχειες (για πρώτη

φορά στην Ελλάδα) όχι μόνο οι περιπέτειες του Αστερίξ αλλάκαι Ιζνογκούντ (και Μπλιούμπερυ Κοκκινογένης Τανγκύ καιΛαβερντύρ άλλη ιστορία αυτή όμως γαλλική και πάλι σχολή)Η δόση Γκοσινύ ήταν λοιπόν ισχυρότατη άρα και η επαφή μrsquoένα κλίμα παρωδίας άγνωστο ώς τότε στα κόμικς που διάβαζα(αν εξαιρέσουμε το Λούκυ Λουκ επίσης του Γκοσινύ)middot και η πα-

ρωδία χαρακτήριζε εξίσου τα σύντομα κόμικς του Γκοτλίμππου εμφανίζονταν σποραδικά (εναλλάσσονταν με ιστορίες τουΑχιλλέα Ταλόν του Greg) ndash σε άλλη τονικότητα όμως πιο ψυχρήκι ανατρεπτική Κι όπως όταν καμιά φορά μαρσάρει αυτοκίνητοκαι τρέμουν τα τζάμια με την ιδιοσυχνότητα αυτής της παρω-δίας συντονίστηκα αμέσως (Αργότερα στην Ομάδα ΦοιτητώνΟδοντιατρικής βρήκα φίλους που ο Γκοτλίμπ τούς είχε προκα-λέσει την ίδια ισχυρή εντύπωση Σπύρος Γράψας Γιώργος Βα-βουράκης Νίκος Λούπης) Τέτοιες εγγραφές μετασχηματί-ζονται διαρκώς αλλά δεν εξαλείφονταιmiddot ίσως γιατί απηχούν άλ-λες βαθύτερες και αδιατύπωτες κάτι απrsquo την αλήθεια του κό-σμου στα μάτια μου έχει υποκλέψει ο Γκοτλίμπ ndash κι αυτό δεναποτελεί υποκατάστατο έλλογης κριτικής (τα κριτήρια θα έπρε-πε να είναι ελέγξιμα και αντικειμενικά) ούτε συγκροτεί το εγ-κώμιο που αξιζει να επιδαψιλεύσουμε σrsquo αυτόν τον τραυματι-

σμένο και ιδιοφυή χιουμορίσταmiddot μπορεί όμως να είναι η άλληπλευρά του νομίσματος Με ανάλογο άλλωστε τρόπο μια διαι-σθητική σύλληψη της καινούργιας πραγματικότητας μπορείνα εξηγεί συνειρμούς απροσδόκητουςmiddot ειδάλλως γιατί σrsquo έναπεριβάλλον καρικατούρας και ψάχνοντας πώς να εικονογρα-φήσουμε laquoανάλαφραraquo ένα τεύχος που θrsquo αποτελούσε παρωδίαεορταστικού θυμήθηκα μετά από δεκαετίες ξαφνικά τον Γκοτ-λίμπ Το τεύχος δεν υλοποιήθηκε αφενός γιατί είμαστε σοβα-ροί άνθρωποι αφετέρου γιατί συνέβησαν πράγματα ανατρι-χιαστικά Δεν ήξερα όντως τίποτε άλλο για τον Γκοτλίμπ μόνοτη δουλειά του όση είχε δημοσιευτεί τότε στο Αστερίξmiddot οπότεμπήκα στο Google ndash και ανακάλυψα ότι μόλις είχε πεθάνει Δενετίθετο θέμα laquoεικονογράφησηςraquo συνεπώς όχι πιαmiddot μπορούσεμόνο να γίνει ένα μικρό χωρίς λόγια σχεδόν αφιέρωμα ndash τοοποίο ενσωματώθηκε φυσιολογικά σrsquo ένα laquoγαλλικόraquo τεύχοςπου το laquoθέμαraquo του κατέληξε μετά από πολλές δοκιμές να είναιτα σημεία η οπτική οι αναπαραστάσεις και οι παραλλαγές τηςαλήθειας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

Marcel Gottlieb [Gotlib](1471934 - 4122016)

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας και μεταφραστής και ιστολογεί στο sarantakoswordpresscom

Θλιβερό επεισόδιο του Gotlib

Ο Κοντορεβυθούλης του Gotlib

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣKYΡΙΑΚΗ 1 IANOYAΡΙΟΥ 2017

ΓΙΑ ΕΚΤΗ χρονιά φέτος η στήλη θα ενδώ-σει στο έθιμο των ημερών κι έτσι το σημε-ρινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπη-σης Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμετις λέξεις της χρονιάς μrsquo άλλα λόγια τις λέ-ξεις που σημάδεψαν το 2016 που συζητή-θηκαν και ακούστηκαν πολύ ή και που γεν-νήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε μιαχρονιά που από αρκετές απόψεις βάλθηκενα επιβεβαιώσει τις προλήψεις για τα δί-σεκτα χρόνια

Οι επισκέπτες του ιστολογίου laquoΟι λέξειςέχουν τη δική τους ιστορίαraquo που έχει τονίδιο τίτλο με τη στήλη μας και που τους κά-λεσα να διαλέξουν τη λέξη του 2016 ανέ-δειξαν στην πρώτη θέση του 2016 τη λέξημπρέξιτ και όχι άδικα αφού είναι μια λέξηπου σημάδεψε τη χρονιά από τότε που τοβρετανικό δημοψήφισμα αποφάσισε κά-πως αναπάντεχα την έξοδο του ΗνωμένουΒασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση καιπροκάλεσε κλυδωνισμούς που ακόμα δενξέρουμε τι αποτέλεσμα θα έχουν Φυσικάπρόκειται για συμφυρμό από το Britain καιτο exit πάνω στο πατρόν του γκρέξιτ λέ-ξης που είχε κυριαρχήσει το 2015 πράγμαπου δείχνει ότι η ιστορία αγαπά την ειρω-νεία

Η επίσης αναπάντεχη για πολλούς νίκητου Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλο-γές των ΗΠΑ ήρθε μάλλον αργά για να απο-τυπωθεί λεξιλογικά (πέρα από λογοπαίγνιατου τύπου laquoτραμπ(άλα)raquo) αλλά πάντως απο-δόθηκε στην ίδια αιτία στον υποτιθέμενολαϊκισμό που θεωρείται πλέον ο υπrsquo αριθ-μόν ένα εχθρόςmiddot στα καθrsquo ημάς έχουμε τονεθνολαϊκισμό που οι συστημικοί διανοού-μενοι θέλουν να προσάψουν στη σημερινήσυγκυβέρνηση αν και από ορισμένουςακροκεντρώους ακούγεται τελευταία η πα-ραλλαγή εθνικολαϊκισμός που την έχει υιο-θετήσει και ο γκουρού του χώρου ο Ευάγ-γελος Βενιζέλος που αδημονεί για την ήτ-

τα του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ (προσέξτεμπόσο ήθοςαποπνέει το ουδέτερο άρθρο)

Στα καθrsquo ημάς ακούστηκε πολύ και δέ-σποσε μέσα στη χρονιά η λέξη χρέος όπωςκαι πέρυσιmiddot κι αν το 2015 συνοδευόταν απόαλυσίδα επιθέτων (απεχθές και επαχθέςεπονείδιστο και παράνομο) τη φετινή χρο-νιά είχαμε κυρίως σύμπλοκους όρους όπωςτην ελάφρυνση χρέους ή την απομείωσητου χρέους ενώ η συζήτηση περιστράφη-κε στο αν είναι ή όχι βιώσιμο το ελληνικόχρέος (και η κοινωνία που το εξοφλεί) καιστη στερεότυπη φράση-υπόσχεση ότι (σετρία τέρμινα) laquoθα ανοίξει η συζήτηση για τοελληνικό χρέοςraquo

Ακούστηκαν βέβαια πολύ οι θεσμοί πουήταν περσινή πατέντα στη θέση της τρόι-κας αλλά και όλο και περισσότερο οι δα-νειστές που προβάλλουν ολοένα και νέεςαπαιτήσεις Και βέβαια το μνημόνιο μια λέ-ξη που βαραίνει την καθημερινή μας ζωήαπό το 2010 και που έχει δώσει και το επί-θετο μνημονιακός με τη διπλή σημασία(αφενός ο οπαδός του μνημονίου αφετέ-ρου ο αναφερόμενος στο μνημόνιο πχ μνη-μονιακή απαίτηση και τα σκυλιά δεμένα)τη χρονιά που μας πέρασε έδωσε τον σύμ-πλοκο όρο τέταρτο μνημόνιο σαν απροσ-διόριστη απειλή για το μέλλον

Επίσης κυριάρχησε στην επικαιρότητάμας η αξιολόγηση η δεύτερη αξιολόγησηακριβέστερα που όλο λέει να κλείσει καιδεν κλείνει και που μεταφέρθηκε ήδη στο2017 Το καλοκαίρι είχαμε το πολυνομο-σχέδιο που μαζί με πολλά δυσβάστακτα οι-κονομικά μέτρα έφερε στη ζωή μας ένανόρο που θα είχε όλα τα φόντα να γίνει λέξητης χρονιάς αλλά ένα σοβαρό μειονέκτη-μα ότι δεν ήταν λέξη άμεσης εφαρμογήςψηφίστηκε μεν αλλά δεν εφαρμόστηκε -

και μακάρι να μην εφαρμοστεί ποτέ Εννοώτον κόφτη όπως πολύ εύστοχα η δημοσιο-γραφική γλώσσα βάφτισε τον laquoαυτόματομηχανισμό περικοπής των δημόσιων δα-πανώνraquo που θα ενεργοποιείται σε περί-πτωση μη εφαρμογής των οικονομικών στό-χων Πέρα από τον δαμόκλειο κόφτη στοίδιο πολυνομοσχέδιο περιεχόταν κι άλλοςένας νεολογισμός το υπερταμείο στο οποίοπεριέρχονται για να laquoαξιοποιηθούνraquo διά-φορα περιουσιακά στοιχεία του ΔημοσίουΌσο είμαστε στα ίδια συμφραζόμενα αςπροσθέσουμε και τα πρωτογενή πλεονά-σματα στον πληθυντικό αριθμό τη σειράθετικών ετήσιων επιδόσεων που πρέπει ναπαρουσιάσει η ελληνική οικονομία

Ένα ακόμα νομοσχέδιο που δέσποσε στηνεπικαιρότητα της χρονιάς που πέρασε ήταντο νομοσχέδιο για τις τηλεοπτικές άδειεςτο οποίο ναι μεν κρίθηκε αντισυνταγματι-κό πρόλαβε όμως να ξαναφέρει στην επι-καιρότητα τον όρο καναλάρχες αλλά και ναφέρει στην καθημερινή μας κουβέντα αιφ-νιδιάζοντάς μας έναν όρο που υπήρχε απότον προπερασμένον αιώνα αλλά έμενε ώςτώρα κρυμμένος σε νομικούς κώδικες τονυπερθεματιστή Στα ίδια συμφραζόμενα έγι-νε πολλή κουβέντα για το ΕΣΡ (προφέρεταιε-σου-ρου) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτη-λεόρασης που επιτέλους έγινε κατορθωτόνα συσταθεί

Στην εσωτερική πολιτική να αναφέρου-με τον όρο σανός που χρησιμοποιείται κυ-ρίως από την αντιπολίτευση για την κυ-βερνητική προπαγάνδα καθώς και το πρό-σημο που προσδιορίζει μέτρα που θεσπί-ζονται (πχ μεταρρυθμίσεις laquoμε προοδευ-τικό πρόσημοraquo) Κάπου τον Ιούνιο ακού-στηκε πολύ το σύνθημα Παραιτηθείτε αλ-λά οι διαδηλώσεις (κατσαρόλας) που έγιναν

ήταν αναιμικές Την άνοιξη είχαμε και τοσούσουρο με τον διορισμό και μετά την πα-ραίτηση του Γιαν Φαμπρ και ακούστηκαναρκετά τα παλλόμενα πέη

Για να μη μένουμε μόνο στα του οίκουμας πέρα από το μπρέξιτ ακούστηκαν καιφέτος πολύ οι τζιχαντιστές και το ΙσλαμικόΚράτος που όλο και συχνότερα ακούγεταικαι με το αραβικό του όνομα Νταές Στο κλί-μα ισλαμοφοβίας που καλλιεργεί η ευρω-παϊκή Δεξιά και Ακροδεξιά είχαμε το καλο-καίρι το μπουρκίνι και τις απαγορεύσεις του

Ωστόσο αυτό που σημάδεψε τη φετινήχρονιά και που εγώ θα διάλεγα για λέξη τηςχρονιάς είναι οι πρόσφυγες που έχουν έρ-θει για να μείνουν - και όχι απλώς για να πε-ράσουν από τη χώρα μας όπως πέρυσι ή γιανα συνωστίζονται στα χοτ σποτ της πρώτηςυποδοχής Οι πρόσφυγες που ενεργοποί-ησαν μερικά από τα καλύτερα αλλά και ταχειρότερα ανακλαστικά των Ελλήνων καιτων Ευρωπαίων κάνοντας τον ιστότοποdictionarycom να διαλέξει ως (αγγλική) λέ-ξη της χρονιάς τη λέξη xenophobia

Στην ξενοφοβία αντίδοτο είναι μια λέξηπου ακούγεται αρκετά όλα αυτά τα χρόνιατης κρίσης και ακούστηκε και φέτος η αλ-ληλεγγύη που φέτος πήρε κι άλλες δια-στάσεις αφού εκδηλώνεται και προς τουςπρόσφυγες και όχι μόνο προς τα θύματατης μνημονιακής λαίλαπας ndash και ειδικά μετη διάσταση αυτή ακούστηκαν αρκετά καιοι αλληλέγγυοι Θα χρειαστεί και του χρό-νου αλληλεγγύη για να μη μας πάρει απόκάτω η επαπειλούμενη πανευρωπαϊκή συν-τηρητική στροφή

NΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ

Ο Ι Λ Ε Ξ Ε Ι Σ Ε Χ Ο Υ Ν Τ Η Δ Ι Κ Η Τ Ο Υ Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΣΤΟΙΧΕΙΑ για τη ζωή και τηδουλειά τού Gotlib ο ανα-γνώστης θα βρει εύκολα στοΔιαδίκτυοmiddot και κάτι αναλυτι-κότερο δεν είμαι αρμόδιοςνα γράψω ndash εκτός κι αν αυτόαποτελεί υπεκφυγή αν δενθέλω να γυρίσω τόσο πίσωστο χρόνο Γιατί τη δουλειάτου Γκοτλίμπ τη γνώρισα χά-ρη στο περιοδικό Αστερίξπου κυκλοφόρησε στα τέλητου rsquo60 κι όπου δημοσιεύον-ταν σε συνέχειες (για πρώτη

φορά στην Ελλάδα) όχι μόνο οι περιπέτειες του Αστερίξ αλλάκαι Ιζνογκούντ (και Μπλιούμπερυ Κοκκινογένης Τανγκύ καιΛαβερντύρ άλλη ιστορία αυτή όμως γαλλική και πάλι σχολή)Η δόση Γκοσινύ ήταν λοιπόν ισχυρότατη άρα και η επαφή μrsquoένα κλίμα παρωδίας άγνωστο ώς τότε στα κόμικς που διάβαζα(αν εξαιρέσουμε το Λούκυ Λουκ επίσης του Γκοσινύ)middot και η πα-

ρωδία χαρακτήριζε εξίσου τα σύντομα κόμικς του Γκοτλίμππου εμφανίζονταν σποραδικά (εναλλάσσονταν με ιστορίες τουΑχιλλέα Ταλόν του Greg) ndash σε άλλη τονικότητα όμως πιο ψυχρήκι ανατρεπτική Κι όπως όταν καμιά φορά μαρσάρει αυτοκίνητοκαι τρέμουν τα τζάμια με την ιδιοσυχνότητα αυτής της παρω-δίας συντονίστηκα αμέσως (Αργότερα στην Ομάδα ΦοιτητώνΟδοντιατρικής βρήκα φίλους που ο Γκοτλίμπ τούς είχε προκα-λέσει την ίδια ισχυρή εντύπωση Σπύρος Γράψας Γιώργος Βα-βουράκης Νίκος Λούπης) Τέτοιες εγγραφές μετασχηματί-ζονται διαρκώς αλλά δεν εξαλείφονταιmiddot ίσως γιατί απηχούν άλ-λες βαθύτερες και αδιατύπωτες κάτι απrsquo την αλήθεια του κό-σμου στα μάτια μου έχει υποκλέψει ο Γκοτλίμπ ndash κι αυτό δεναποτελεί υποκατάστατο έλλογης κριτικής (τα κριτήρια θα έπρε-πε να είναι ελέγξιμα και αντικειμενικά) ούτε συγκροτεί το εγ-κώμιο που αξιζει να επιδαψιλεύσουμε σrsquo αυτόν τον τραυματι-

σμένο και ιδιοφυή χιουμορίσταmiddot μπορεί όμως να είναι η άλληπλευρά του νομίσματος Με ανάλογο άλλωστε τρόπο μια διαι-σθητική σύλληψη της καινούργιας πραγματικότητας μπορείνα εξηγεί συνειρμούς απροσδόκητουςmiddot ειδάλλως γιατί σrsquo έναπεριβάλλον καρικατούρας και ψάχνοντας πώς να εικονογρα-φήσουμε laquoανάλαφραraquo ένα τεύχος που θrsquo αποτελούσε παρωδίαεορταστικού θυμήθηκα μετά από δεκαετίες ξαφνικά τον Γκοτ-λίμπ Το τεύχος δεν υλοποιήθηκε αφενός γιατί είμαστε σοβα-ροί άνθρωποι αφετέρου γιατί συνέβησαν πράγματα ανατρι-χιαστικά Δεν ήξερα όντως τίποτε άλλο για τον Γκοτλίμπ μόνοτη δουλειά του όση είχε δημοσιευτεί τότε στο Αστερίξmiddot οπότεμπήκα στο Google ndash και ανακάλυψα ότι μόλις είχε πεθάνει Δενετίθετο θέμα laquoεικονογράφησηςraquo συνεπώς όχι πιαmiddot μπορούσεμόνο να γίνει ένα μικρό χωρίς λόγια σχεδόν αφιέρωμα ndash τοοποίο ενσωματώθηκε φυσιολογικά σrsquo ένα laquoγαλλικόraquo τεύχοςπου το laquoθέμαraquo του κατέληξε μετά από πολλές δοκιμές να είναιτα σημεία η οπτική οι αναπαραστάσεις και οι παραλλαγές τηςαλήθειας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

Marcel Gottlieb [Gotlib](1471934 - 4122016)

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας και μεταφραστής και ιστολογεί στο sarantakoswordpresscom

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣKYΡΙΑΚΗ 1 IANOYAΡΙΟΥ 2017

ΓΙΑ ΕΚΤΗ χρονιά φέτος η στήλη θα ενδώ-σει στο έθιμο των ημερών κι έτσι το σημε-ρινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπη-σης Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμετις λέξεις της χρονιάς μrsquo άλλα λόγια τις λέ-ξεις που σημάδεψαν το 2016 που συζητή-θηκαν και ακούστηκαν πολύ ή και που γεν-νήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε μιαχρονιά που από αρκετές απόψεις βάλθηκενα επιβεβαιώσει τις προλήψεις για τα δί-σεκτα χρόνια

Οι επισκέπτες του ιστολογίου laquoΟι λέξειςέχουν τη δική τους ιστορίαraquo που έχει τονίδιο τίτλο με τη στήλη μας και που τους κά-λεσα να διαλέξουν τη λέξη του 2016 ανέ-δειξαν στην πρώτη θέση του 2016 τη λέξημπρέξιτ και όχι άδικα αφού είναι μια λέξηπου σημάδεψε τη χρονιά από τότε που τοβρετανικό δημοψήφισμα αποφάσισε κά-πως αναπάντεχα την έξοδο του ΗνωμένουΒασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση καιπροκάλεσε κλυδωνισμούς που ακόμα δενξέρουμε τι αποτέλεσμα θα έχουν Φυσικάπρόκειται για συμφυρμό από το Britain καιτο exit πάνω στο πατρόν του γκρέξιτ λέ-ξης που είχε κυριαρχήσει το 2015 πράγμαπου δείχνει ότι η ιστορία αγαπά την ειρω-νεία

Η επίσης αναπάντεχη για πολλούς νίκητου Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλο-γές των ΗΠΑ ήρθε μάλλον αργά για να απο-τυπωθεί λεξιλογικά (πέρα από λογοπαίγνιατου τύπου laquoτραμπ(άλα)raquo) αλλά πάντως απο-δόθηκε στην ίδια αιτία στον υποτιθέμενολαϊκισμό που θεωρείται πλέον ο υπrsquo αριθ-μόν ένα εχθρόςmiddot στα καθrsquo ημάς έχουμε τονεθνολαϊκισμό που οι συστημικοί διανοού-μενοι θέλουν να προσάψουν στη σημερινήσυγκυβέρνηση αν και από ορισμένουςακροκεντρώους ακούγεται τελευταία η πα-ραλλαγή εθνικολαϊκισμός που την έχει υιο-θετήσει και ο γκουρού του χώρου ο Ευάγ-γελος Βενιζέλος που αδημονεί για την ήτ-

τα του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ (προσέξτεμπόσο ήθοςαποπνέει το ουδέτερο άρθρο)

Στα καθrsquo ημάς ακούστηκε πολύ και δέ-σποσε μέσα στη χρονιά η λέξη χρέος όπωςκαι πέρυσιmiddot κι αν το 2015 συνοδευόταν απόαλυσίδα επιθέτων (απεχθές και επαχθέςεπονείδιστο και παράνομο) τη φετινή χρο-νιά είχαμε κυρίως σύμπλοκους όρους όπωςτην ελάφρυνση χρέους ή την απομείωσητου χρέους ενώ η συζήτηση περιστράφη-κε στο αν είναι ή όχι βιώσιμο το ελληνικόχρέος (και η κοινωνία που το εξοφλεί) καιστη στερεότυπη φράση-υπόσχεση ότι (σετρία τέρμινα) laquoθα ανοίξει η συζήτηση για τοελληνικό χρέοςraquo

Ακούστηκαν βέβαια πολύ οι θεσμοί πουήταν περσινή πατέντα στη θέση της τρόι-κας αλλά και όλο και περισσότερο οι δα-νειστές που προβάλλουν ολοένα και νέεςαπαιτήσεις Και βέβαια το μνημόνιο μια λέ-ξη που βαραίνει την καθημερινή μας ζωήαπό το 2010 και που έχει δώσει και το επί-θετο μνημονιακός με τη διπλή σημασία(αφενός ο οπαδός του μνημονίου αφετέ-ρου ο αναφερόμενος στο μνημόνιο πχ μνη-μονιακή απαίτηση και τα σκυλιά δεμένα)τη χρονιά που μας πέρασε έδωσε τον σύμ-πλοκο όρο τέταρτο μνημόνιο σαν απροσ-διόριστη απειλή για το μέλλον

Επίσης κυριάρχησε στην επικαιρότητάμας η αξιολόγηση η δεύτερη αξιολόγησηακριβέστερα που όλο λέει να κλείσει καιδεν κλείνει και που μεταφέρθηκε ήδη στο2017 Το καλοκαίρι είχαμε το πολυνομο-σχέδιο που μαζί με πολλά δυσβάστακτα οι-κονομικά μέτρα έφερε στη ζωή μας ένανόρο που θα είχε όλα τα φόντα να γίνει λέξητης χρονιάς αλλά ένα σοβαρό μειονέκτη-μα ότι δεν ήταν λέξη άμεσης εφαρμογήςψηφίστηκε μεν αλλά δεν εφαρμόστηκε -

και μακάρι να μην εφαρμοστεί ποτέ Εννοώτον κόφτη όπως πολύ εύστοχα η δημοσιο-γραφική γλώσσα βάφτισε τον laquoαυτόματομηχανισμό περικοπής των δημόσιων δα-πανώνraquo που θα ενεργοποιείται σε περί-πτωση μη εφαρμογής των οικονομικών στό-χων Πέρα από τον δαμόκλειο κόφτη στοίδιο πολυνομοσχέδιο περιεχόταν κι άλλοςένας νεολογισμός το υπερταμείο στο οποίοπεριέρχονται για να laquoαξιοποιηθούνraquo διά-φορα περιουσιακά στοιχεία του ΔημοσίουΌσο είμαστε στα ίδια συμφραζόμενα αςπροσθέσουμε και τα πρωτογενή πλεονά-σματα στον πληθυντικό αριθμό τη σειράθετικών ετήσιων επιδόσεων που πρέπει ναπαρουσιάσει η ελληνική οικονομία

Ένα ακόμα νομοσχέδιο που δέσποσε στηνεπικαιρότητα της χρονιάς που πέρασε ήταντο νομοσχέδιο για τις τηλεοπτικές άδειεςτο οποίο ναι μεν κρίθηκε αντισυνταγματι-κό πρόλαβε όμως να ξαναφέρει στην επι-καιρότητα τον όρο καναλάρχες αλλά και ναφέρει στην καθημερινή μας κουβέντα αιφ-νιδιάζοντάς μας έναν όρο που υπήρχε απότον προπερασμένον αιώνα αλλά έμενε ώςτώρα κρυμμένος σε νομικούς κώδικες τονυπερθεματιστή Στα ίδια συμφραζόμενα έγι-νε πολλή κουβέντα για το ΕΣΡ (προφέρεταιε-σου-ρου) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτη-λεόρασης που επιτέλους έγινε κατορθωτόνα συσταθεί

Στην εσωτερική πολιτική να αναφέρου-με τον όρο σανός που χρησιμοποιείται κυ-ρίως από την αντιπολίτευση για την κυ-βερνητική προπαγάνδα καθώς και το πρό-σημο που προσδιορίζει μέτρα που θεσπί-ζονται (πχ μεταρρυθμίσεις laquoμε προοδευ-τικό πρόσημοraquo) Κάπου τον Ιούνιο ακού-στηκε πολύ το σύνθημα Παραιτηθείτε αλ-λά οι διαδηλώσεις (κατσαρόλας) που έγιναν

ήταν αναιμικές Την άνοιξη είχαμε και τοσούσουρο με τον διορισμό και μετά την πα-ραίτηση του Γιαν Φαμπρ και ακούστηκαναρκετά τα παλλόμενα πέη

Για να μη μένουμε μόνο στα του οίκουμας πέρα από το μπρέξιτ ακούστηκαν καιφέτος πολύ οι τζιχαντιστές και το ΙσλαμικόΚράτος που όλο και συχνότερα ακούγεταικαι με το αραβικό του όνομα Νταές Στο κλί-μα ισλαμοφοβίας που καλλιεργεί η ευρω-παϊκή Δεξιά και Ακροδεξιά είχαμε το καλο-καίρι το μπουρκίνι και τις απαγορεύσεις του

Ωστόσο αυτό που σημάδεψε τη φετινήχρονιά και που εγώ θα διάλεγα για λέξη τηςχρονιάς είναι οι πρόσφυγες που έχουν έρ-θει για να μείνουν - και όχι απλώς για να πε-ράσουν από τη χώρα μας όπως πέρυσι ή γιανα συνωστίζονται στα χοτ σποτ της πρώτηςυποδοχής Οι πρόσφυγες που ενεργοποί-ησαν μερικά από τα καλύτερα αλλά και ταχειρότερα ανακλαστικά των Ελλήνων καιτων Ευρωπαίων κάνοντας τον ιστότοποdictionarycom να διαλέξει ως (αγγλική) λέ-ξη της χρονιάς τη λέξη xenophobia

Στην ξενοφοβία αντίδοτο είναι μια λέξηπου ακούγεται αρκετά όλα αυτά τα χρόνιατης κρίσης και ακούστηκε και φέτος η αλ-ληλεγγύη που φέτος πήρε κι άλλες δια-στάσεις αφού εκδηλώνεται και προς τουςπρόσφυγες και όχι μόνο προς τα θύματατης μνημονιακής λαίλαπας ndash και ειδικά μετη διάσταση αυτή ακούστηκαν αρκετά καιοι αλληλέγγυοι Θα χρειαστεί και του χρό-νου αλληλεγγύη για να μη μας πάρει απόκάτω η επαπειλούμενη πανευρωπαϊκή συν-τηρητική στροφή

NΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ

Ο Ι Λ Ε Ξ Ε Ι Σ Ε Χ Ο Υ Ν Τ Η Δ Ι Κ Η Τ Ο Υ Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΣΤΟΙΧΕΙΑ για τη ζωή και τηδουλειά τού Gotlib ο ανα-γνώστης θα βρει εύκολα στοΔιαδίκτυοmiddot και κάτι αναλυτι-κότερο δεν είμαι αρμόδιοςνα γράψω ndash εκτός κι αν αυτόαποτελεί υπεκφυγή αν δενθέλω να γυρίσω τόσο πίσωστο χρόνο Γιατί τη δουλειάτου Γκοτλίμπ τη γνώρισα χά-ρη στο περιοδικό Αστερίξπου κυκλοφόρησε στα τέλητου rsquo60 κι όπου δημοσιεύον-ταν σε συνέχειες (για πρώτη

φορά στην Ελλάδα) όχι μόνο οι περιπέτειες του Αστερίξ αλλάκαι Ιζνογκούντ (και Μπλιούμπερυ Κοκκινογένης Τανγκύ καιΛαβερντύρ άλλη ιστορία αυτή όμως γαλλική και πάλι σχολή)Η δόση Γκοσινύ ήταν λοιπόν ισχυρότατη άρα και η επαφή μrsquoένα κλίμα παρωδίας άγνωστο ώς τότε στα κόμικς που διάβαζα(αν εξαιρέσουμε το Λούκυ Λουκ επίσης του Γκοσινύ)middot και η πα-

ρωδία χαρακτήριζε εξίσου τα σύντομα κόμικς του Γκοτλίμππου εμφανίζονταν σποραδικά (εναλλάσσονταν με ιστορίες τουΑχιλλέα Ταλόν του Greg) ndash σε άλλη τονικότητα όμως πιο ψυχρήκι ανατρεπτική Κι όπως όταν καμιά φορά μαρσάρει αυτοκίνητοκαι τρέμουν τα τζάμια με την ιδιοσυχνότητα αυτής της παρω-δίας συντονίστηκα αμέσως (Αργότερα στην Ομάδα ΦοιτητώνΟδοντιατρικής βρήκα φίλους που ο Γκοτλίμπ τούς είχε προκα-λέσει την ίδια ισχυρή εντύπωση Σπύρος Γράψας Γιώργος Βα-βουράκης Νίκος Λούπης) Τέτοιες εγγραφές μετασχηματί-ζονται διαρκώς αλλά δεν εξαλείφονταιmiddot ίσως γιατί απηχούν άλ-λες βαθύτερες και αδιατύπωτες κάτι απrsquo την αλήθεια του κό-σμου στα μάτια μου έχει υποκλέψει ο Γκοτλίμπ ndash κι αυτό δεναποτελεί υποκατάστατο έλλογης κριτικής (τα κριτήρια θα έπρε-πε να είναι ελέγξιμα και αντικειμενικά) ούτε συγκροτεί το εγ-κώμιο που αξιζει να επιδαψιλεύσουμε σrsquo αυτόν τον τραυματι-

σμένο και ιδιοφυή χιουμορίσταmiddot μπορεί όμως να είναι η άλληπλευρά του νομίσματος Με ανάλογο άλλωστε τρόπο μια διαι-σθητική σύλληψη της καινούργιας πραγματικότητας μπορείνα εξηγεί συνειρμούς απροσδόκητουςmiddot ειδάλλως γιατί σrsquo έναπεριβάλλον καρικατούρας και ψάχνοντας πώς να εικονογρα-φήσουμε laquoανάλαφραraquo ένα τεύχος που θrsquo αποτελούσε παρωδίαεορταστικού θυμήθηκα μετά από δεκαετίες ξαφνικά τον Γκοτ-λίμπ Το τεύχος δεν υλοποιήθηκε αφενός γιατί είμαστε σοβα-ροί άνθρωποι αφετέρου γιατί συνέβησαν πράγματα ανατρι-χιαστικά Δεν ήξερα όντως τίποτε άλλο για τον Γκοτλίμπ μόνοτη δουλειά του όση είχε δημοσιευτεί τότε στο Αστερίξmiddot οπότεμπήκα στο Google ndash και ανακάλυψα ότι μόλις είχε πεθάνει Δενετίθετο θέμα laquoεικονογράφησηςraquo συνεπώς όχι πιαmiddot μπορούσεμόνο να γίνει ένα μικρό χωρίς λόγια σχεδόν αφιέρωμα ndash τοοποίο ενσωματώθηκε φυσιολογικά σrsquo ένα laquoγαλλικόraquo τεύχοςπου το laquoθέμαraquo του κατέληξε μετά από πολλές δοκιμές να είναιτα σημεία η οπτική οι αναπαραστάσεις και οι παραλλαγές τηςαλήθειας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΟΠΟΥΛΗΣ

Marcel Gottlieb [Gotlib](1471934 - 4122016)

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας και μεταφραστής και ιστολογεί στο sarantakoswordpresscom