HC VIN CHNH TR QUC GIA H CH MINH

NGUYN TH THM

NG CNG SN VIT NAM LNH O PHT TRIN KINH T HNG HI

T NM 1996 N NM 2011

Chuyn ngnh : Lch s ng Cng sn Vit Nam

M s : 62 22 03 15

LUN N TIN S LCH S

Ngi hng dn khoa hc: 1. PGS.TS. ON NGC HI 2. TS. NGUYN THNH VINH

H NI - 2015

LI CAM OAN

Ti xin cam oan y l cng trnh nghin cu ca

ring ti. Cc s liu, kt qu nu ra trong lun n l trung

thc, chnh xc, m bo tnh khch quan, khoa hc v c

ngun gc, xut x r rng.

H Ni, ngy thng nm 2015

Tc gi Lun n

Nguyn Th Thm

MC LC

Trang M U 1 TNG QUAN TNH HNH NGHIN CU LIN QUAN N TI 5

Chng 1: NG LNH O PHT TRIN KINH T HNG HI T NM 1996 N NM 2001 19

1.1. Yu cu khch quan ng lnh o pht trin kinh t hng hi

(1996 - 2001) 19

1.2. Ch trng v s ch o ca ng v pht trin kinh t hng

hi (1996 - 2001) 43

Chng 2: NG LNH O PHT TRIN KINH T HNG HI T NM 2001 N NM 2011 66

2.1. Nhng nhn t tc ng n pht trin kinh t hng hi trong

thp nin u ca th k XXI 66

2.2. Ch trng v s ch o ca ng y mnh pht trin kinh

t hng hi theo hng cng nghip ha, hin i ha, ch

ng, tch cc hi nhp quc t 70

Chng 3: NHN XT V KINH NGHIM 109

3.1. Nhn xt qu trnh ng lnh o pht trin kinh t hng hi

t nm 1996 n nm 2011 109

3.2. Mt s kinh nghim 135 KT LUN 148 DANH MC CNG TRNH KHOA HC CA TC GI LIN QUAN

N LUN N 151 DANH MC TI LIU THAM KHO 152 PH LC 166

DANH MC CC CH VIT TT

APEC : Din n Hp tc Kinh t chu - Thi Bnh Dng

ASEAN : Hip hi cc quc gia ng Nam

CNTT : Cng nghip tu thy

CNXH

CNH,HH

:

:

Ch ngha x hi

Cng nghip ha, hin i ha

COC : Code of Conduct - B quy tc ng x Bin ng

DOC : Declaration on Conduct - Quy tc ng x Bin ng

DWT : Deadweight Tonnage - Tn trng ti

GTVT : Giao thng vn ti

HHVN : Hng hi Vit Nam

KTHH : Kinh t hng hi

KT-XH : Kinh t - x hi

SBIC : Tng Cng ty Cng nghip tu thy Vit Nam

TEU : n v chuyn i bng container 20 feet (Twenty

foot equivalent units)

Vinashin : Tp on Cng nghip tu thy Vit Nam

Vinalines : Tng Cng ty Hng hi Vit Nam

WTO : T chc Thng mi th gii

DANH MC CC BNG

Trang

Bng 1.1: Bng phn loi s hu tu 59

Bng 1.2: Bng phn nhm tui tu 60

Bng 1.3: Sn lng vn ti bin do cc doanh nghip Vit Nam thc hin 60

Bng 1.4: Khi lng hng ha thng qua cng bin Vit Nam giai

on 1996 - 2000 63

1

M U

1. Tnh cp thit ca ti Th k XXI c th gii xem l "Th k ca i dng", cc quc gia

c bin rt quan tm n bin v coi trng vic xy dng chin lc bin. Khu vc Bin ng, trong vng bin Vit Nam, c v tr a kinh t v a chnh tr rt quan trng. Vi chiu di b bin hn 3.260km, dc bin c nhiu vnh p v 2.779 hn o ln nh vi tng din tch 1.636km2; c 37 cng bin, vi 216 bn cng, 373 cu cng vi tng chiu di khong 43.600m v gn 100 a im c th xy dng cng k c cng trung chuyn quc t [46]. Vng c quyn kinh t v thm lc a ca Vit Nam rng khong trn 1 triu km2, nm trn tuyn hng hi quc t, ni lin cc trung tm kinh t si ng nht ca th gii hin nay. Trong tng lai, kinh t bin s l mt ngnh then cht ca nn kinh t quc dn.

Trong lch s dng nc v gi nc, nhn dn Vit Nam coi vng bin, o ca T quc l a bn trng yu gn vi bc ng sinh tn, pht trin ca dn tc. V vy, vn khai thc v pht trin kinh t bin, trong c kinh t hng hi (KTHH), nhm pht huy tim nng to ln ca i dng, bo v mi trng t nhin v mi trng ha bnh trn bin lun c t ra nh mt tt yu.

Thc hin cng cuc i mi t nc, ng v Nh nc Vit Nam tng bc nhn thc su sc hn tm quan trng v li th ca bin pht trin kinh t bin v cc lnh vc lin quan n bin. Theo , ngnh Hng hi cng c nhng i mi v pht trin c v c cu t chc, hot ng sn xut, kinh doanh. Vai tr ca kinh t bin, trong c ngnh Hng hi, ngy cng tr nn quan trng v c xc nh l lnh vc mi nhn cn u tin u t, nhm to tin , ng lc cho cc lnh vc khc thuc ngnh kinh t bin v kinh t - x hi (KT-XH) quc gia pht trin.

Tuy nhin, xt c mt ch quan v khch quan, thc t cho thy trong vic khai thc li th t bin cn khng t hn ch, kh khn v yu km. Quy m kinh t bin v vng ven bin ca Vit Nam vn cn cha tng xng vi tim nng, gi tr tng sn phm hng nm cn nh b, ch bng 1/20 ca Trung Quc, 1/94 ca Nht Bn, 1/7 ca Hn Quc v 1/260 kinh t bin ca th

2

gii. Nhng nm qua, do cha c chin lc tng th nn cc ngnh, cc a phng thiu cn c quy hoch. Tnh ng b ca cc ch trng, chnh sch tm v m, nhn thc v v tr, vai tr ca bin, s quan tm pht trin cc lnh vc lin quan n bin trong c KTHH ca mt s cp y ng, chnh quyn cc cp, cc ngnh, c Trung ng v a phng cn nhiu hn ch. Bn cnh , nhng bin ng v tranh chp ch quyn trn bin, o Bin ng gn y ngy cng cng thng, mang tnh cht nghim trng, nh hng rt ln n cc hot ng bo v ch quyn quc gia trn bin, hot ng kinh t bin ni chung v KTHH ni ring. Trc tnh hnh , ng v Nh nc Vit Nam nhanh chng iu chnh chin lc tng th trong pht trin KT-XH ni chung v kinh t bin ni ring, trong c Chin lc bin Vit Nam n nm 2020 vi mc tiu: Phn u a Vit Nam tr thnh quc gia mnh v bin, lm giu t bin, n nm 2020 kinh t trn bin v ven bin ng gp khong 53 - 55% tng GDP ca c nc [65, tr.121-122]. Sau nm 2020, s a KTHH t v tr th hai trong cc ngnh kinh t bin ln v tr hng u. Qua cho thy, v tr, vai tr quan trng ca KTHH trong kinh t bin v trong chin lc pht trin KT-XH ca t nc.

Nghin cu ng lnh o pht trin KTHH trong nhng nm (1996 - 2011) nhm khng nh ng li ng n ca ng v pht trin KTHH, nh gi u im, hn ch v ch r nguyn nhn ca nhng u im, hn ch , t rt ra nhng kinh nghim lch s vn dng vo pht trin mnh hn na KTHH hin nay, thc hin thng li cc mc tiu m Chin lc bin Vit Nam ra, gp phn a Vit Nam tr thnh mt quc gia mnh v bin l vic lm ht sc cn thit.

Vi ngha , tc gi chn vn "ng Cng sn Vit Nam lnh o pht trin kinh t hng hi t nm 1996 n nm 2011" lm ti lun n tin s lch s, chuyn ngnh Lch s ng Cng sn Vit Nam.

2. Mc ch, nhim v nghin cu ca lun n 2.1. Mc ch nghin cu Nghin cu lm sng t qu trnh lnh o ca ng v pht trin KTHH

Vit Nam t nm 1996 n nm 2011; c kt mt s kinh nghim vn dng vo pht trin KTHH trong thi k mi t kt qu, hiu qu cao hn.

3

2.2. Nhim v nghin cu - Lm r yu cu khch quan ng lnh o pht trin KTHH t nm

1996 n nm 2011. - Phn tch, lun gii lm r ch trng v s lnh o ca ng v pht

trin KTHH qua 2 giai on: 1996 - 2001 v 2001 - 2011. - nh gi u im, hn ch v nguyn nhn qu trnh ng lnh o

pht trin KTHH; trn c s c rt mt s kinh nghim vn dng vo pht trin KTHH trong giai on mi.

3. i tng v phm vi nghin cu ca lun n 3.1. i tng nghin cu Lun n tp trung nghin cu qu trnh lnh o ca ng pht trin

KTHH t nm 1996 n nm 2011. 3.2. Phm vi nghin cu - V ni dung: Nghin cu ch trng v s ch o ca ng pht trin

KTHH t nm 1996 n nm 2011, nhn xt v rt ra nhng kinh nghim. Trong khun kh ca lun n, nghin cu sinh tp trung nghin cu s lnh o ca ng trn ba lnh vc ch yu ca kinh t hng hi: Cng nghip ng tu, vn ti bin, cng v dch v cng bin.

- V thi gian: Nghin cu qu trnh ng Cng sn Vit Nam lnh o pht trin KTHH t nm 1996 (i hi i biu ton quc ln th VIII, chuyn hng t nc sang thi k y mnh CNH,HH) n nm 2011 (i hi i biu ton quc ln th XI, tng kt 25 nm i mi ton din t nc trong c pht trin KTHH). Tuy nhin, trong qu trnh nghin cu thc hin lun n, nghin cu sinh s dng mt s t liu c lin quan trc nm 1996 v sau nm 2011.

- V khng gian: Nghin cu trong phm vi c nc, tp trung ch yu cc vng c KTHH pht trin.

4. C s l lun, ngun t liu v phng php nghin cu ca lun n 4.1. C s l lun Da trn quan im ca ch ngha Mc-Lnin, t tng H Ch Minh v

ng li, quan im ca ng v pht trin kinh t, tp trung v pht trin kinh t bin, KTHH.

4

4.2. Ngun t liu - Cc vn kin, ngh quyt, chnh sch, ch th, hng dn ca ng, Nh

nc; cc vn bn ca B Giao thng vn ti, c quan v cc n v hng hi thuc B Giao thng vn ti v pht trin kinh t, trong c KTHH; cc vn bn ca cc a phng v pht trin kinh t bin, kinh t hng hi.

- Cc sch chuyn kho, lun n, ti nghin cu khoa hc, k yu, hi tho khoa hc cng b c lin quan n kinh t bin, KTHH l ngun t liu tham kho c gi tr gip cho vic hon thnh cc ni dung nghin cu ca lun n.

4.3. Phng php nghin cu t c mc ch, nhim v nghin cu ca lun n, nghin cu sinh

s dng ch yu phng php lch s, phng php logic v kt hp cht ch hai phng php . ng thi, cn s dng mt s phng php khc nh phn tch, tng hp, thng k, so snh..., nhm lm sng t nhng vn lun n t ra phi gii quyt.

5. Nhng ng gp mi ca lun n - H thng ha ch trng, s ch o ca ng v pht trin KTHH,

qua khng nh vai tr lnh o ca ng i vi s pht trin KTHH trong chin lc pht trin KT-XH ca t nc.

- Rt ra nhng nhn xt, nh gi kt qu ng lnh o pht trin KTHH; c kt mt s kinh nghim lch s vn dng vo giai on mi.

- Lun n l ngun ti liu tham kho phc v cho vic nghin cu, ging dy Lch s ng cc hc vin, trng i hc, cao ng trong c nc.

6. Kt cu ca lun n Ngoi phn m u, tng quan, kt lun, danh mc cng trnh khoa hc

ca tc gi lin quan n lun n, danh mc ti liu tham kho v ph lc, ni dung lun n gm 3 chng, 6 tit.

5

TNG QUAN TNH HNH NGHIN CU LIN QUAN N LUN N

1. CC CNG TRNH NGHIN CU C LIN QUAN N LUN N

Do v tr v tm quan trng ca KTHH trong nn kinh t quc dn, trong nhiu nm qua, nhiu c quan lnh o, qun l, cc t chc, cc nh khoa hc trong v ngoi nc quan tm nghin cu di nhiu gc khc nhau, c phn thnh cc nhm sau:

1.1. Nhm cng trnh nghin cu v bin, kinh t bin Trong cun: Chnh sch, php lut bin ca Vit Nam v Chin lc

pht trin bn vng ca Nguyn B Din [53], tc gi gii thiu tng quan chnh sch, php lut v bin ca Vit Nam v nguyn tc pht trin bn vng; phn tch v thc trng v xut mt s kin ngh, gii php vi mc ch hon thin chnh sch v bin ca Vit Nam; phn tch v lun gii v mt s hot ng hp tc quc t trong lnh vc khai thc ti nguyn bin v lnh vc qun l bin gia nc ta vi cc nc trong khu vc; phn tch v lun gii chnh sch hp tc quc t gia nc ta vi cc nc trong qu trnh khai thc, s dng v qun l bin, o, nhng thng tin c bn, ton din, h thng chnh sch v php lut v bin ca Nh nc Vit Nam.

c bit, tc gi phn tch su v chin lc pht trin bn vng trong lnh vc kinh t bin, o. ng thi, nh gi tng quan thc trng, nu r yu cu v phc tho mt s gii php nhm hon thin h thng php lut hin hnh v qun l bin ca mt s nc, trong c Canada v Philippines l hai i tc chin lc vi Vit Nam trong d n Nhng nguyn tc trong thc tin qun l bin v i b. Hai nc ny c nhiu kinh nghim trong vic hoch nh v thc thi chnh sch quc gia, php lut v bin.

Cc tc gi ng Xun Phng, Nguyn L Tun trong cun Qun l nh nc tng hp v thng nht v bin, hi o [108], trn c s ch trng, chnh sch php lut v vn bin, o, cc tc gi tp trung lm r

6

chc nng, nhim v, thc trng v phng hng, gii php hon thin cng tc t chc b my nh nc v qun l nh nc tng hp v thng nht v bin, hi o, mt ni dung tng i cn mi m i vi khoa hc t chc, qun l ca Nh nc ta hin nay. Trong , cc tc gi tp trung vo hai ni dung chnh: Th nht, gm nhng vn c bn trong cng tc qun l nh nc tng hp v thng nht v bin, hi o; th hai, gm phng hng, gii php hon thin mt s vn c th trong qun l nh nc tng hp v thng nht v bin, hi o nh: Hon thin v vn hnh thng sut th ch qun l nh nc tng hp v thng nht v bin, hi o da trn i mi t duy v hoch nh chin lc, chnh sch bin; hon thin b my t chc v pht trin ngun nhn lc phc v qun l nh nc v y mnh cng tc tuyn truyn v qun l, bo v, pht trin bn vng bin, hi o Vit Nam hin nay.

Nhm tc gi Nguyn Hng Thao, Minh Thi, Nguyn Th Nh Mai, Nguyn Th Hng: Cng c Bin 1982 v Chin lc bin ca Vit Nam [112], gp phn lm r qu trnh tham gia v thc hin cc quy nh, yu cu trong Cng c ca Lin hp quc v Lut bin quc t nm 1982 i vi mt s quc gia ven bin, phn tch v a ra mt s gii php cho nc ta trong pht trin kinh t bin. ng thi, tin hnh tng hp, nh gi v phn tch thc trng qun l bin, o cng vi nhim v bo v ch quyn v cc quyn li trn bin. Trn c s , cn xy dng mt chin lc bin ton din trn tt c cc lnh vc cho ph hp vi iu kin t nhin v trnh pht trin kinh t ca Vit Nam.

Tc gi Nguyn Vn vi cun: Kinh t bin Vit Nam: Tim nng, c hi v thch thc [72], tp trung nghin cu, lm r tnh hnh qun l v khai thc bin Vit Nam, ng thi a ra nh hng Chin lc bin Vit Nam n nm 2020 (theo tinh thn Ngh quyt Hi ngh Ban Chp hnh Trung ng ng ln th t, kha X). Trn c s , cun sch nu ln mt s nhim v v gii php nng cao nhn thc v v tr v vai tr ca bin i vi s nghip xy dng v bo v T quc; an ninh trn bin v hiu lc qun l ca Nh nc i vi cc vn c lin quan n bin.

7

Tuy nhin, cun sch cha cp n nhng hn ch, yu km trong nhn thc v v tr, vai tr ca bin trong s nghip xy dng v bo v T quc ca cc cp, cc ngnh v nhn dn nh: Quy m kinh t bin cn nh b; c cu ngnh, ngh cha hp l; mi pht trin mt phn vng bin quc gia, cha chun b iu kin vn ra vng bin quc t; cng trnh h tng k thut bin cn yu km v cha ng b, nng lc vn ti bin cn nh b, cc tuyn ng ven bin cha c xy dng hon chnh v ng b...

Tc gi Th t: Nn kinh t cc vng ven bin ca Vit Nam [71], nu bt c bc tranh ton cnh mi trng ca phc h sinh thi - kinh t cc vng ven bin Vit Nam, t cc tnh, thnh ph vng bin pha ng Bc T quc nh: Qung Ninh, Hi Phng, Thi Bnh, Nam nh, Ninh Bnh n cc tnh, thnh ph vng bin Nam B nh: Thnh ph H Ch Minh, Vng Tu, Bn Tre, Tr Vinh, Sc Trng, Bc Liu, C Mau v.v c bit, tc gi khi qut c c im kinh t gn lin vi bin ca cc tnh, vng bin Vit Nam. y l mt bc tranh y nht v tim nng kinh t bin, v s pht trin kinh t gn lin vi pht huy li th v bin ca cc tnh, thnh ph ven bin Vit Nam. L c s quan trng ng ra ch trng, ng li ng n nhm y mnh pht trin kinh t bin Vit Nam hin nay.

Tc gi Nguyn Thanh Minh vi cun: Tim nng bin Vit Nam v chnh sch hp tc quc t v bin trong thp nin u th k XXI [94], tc gi trnh by r v tr, vai tr ca bin v vic phn nh ranh gii trn bin gia Vit Nam v cc nc trong khu vc. ng thi, cng nu bt c tim nng ca bin v chnh sch v bin ca ng v Nh nc trong bi cnh hi nhp quc t hin nay. Tuy nhin, cun sch cha cp n nhng quan im, ch trng ca ng v pht trin kinh t bin, trong c KTHH, trong bi cnh ton cu ha v hi nhp quc t, cng nh cha a ra nhng gii php pht trin kinh t bin t c hiu qu cao.

Tc gi Phm Ngc Anh vi bi: Chin lc pht trin kinh t bin Vit Nam trong hi nhp quc t [1], tc gi phn tch v lm r c s l lun, thc tin ca Chin lc pht trin kinh t bin Vit Nam vi nhng li th

8

pht trin, nu r quan im, mc tiu v pht trin kinh t bin. Trong bi cnh hi nhp quc t gn lin vi bo v ch quyn bin, o v an ninh quc gia, Vit Nam ang hng ti mt chin lc mi v pht trin kinh t bin, xy dng mt quc gia kinh t bin, giu t bin, mnh v bin.

Tc gi Nguyn ng o vi bi: Pht trin kinh t - x hi vng ven bin, hi o gn vi bo v mi trng v an ninh quc gia [69], tp trung phn tch v lm r mi quan h mt thit gia pht trin KT-XH vng ven bin v hi o gn vi bo m an ninh, quc phng trn bin, bo v v gi vng mi trng bin. Tc gi khng nh, nu khng pht trin KT-XH nhng vng ven bin v hi o th khng th gp phn m bo an ninh, quc phng trn cc vng bin, o v khng th gp phn bo v ch quyn v gn gi mi trng bin.

Tc gi Phm c Ngoan vi bi: Tim nng v vn t ra ca kinh t bin Vit Nam [100], nu bt c tim nng v th mnh ca bin Vit Nam l rt phong ph v a dng, nu bit khai thc mt cch hp l v c hiu qu s to iu kin cho kinh t pht trin nhanh v bn vng. Tc gi cng ch ra nhng bt cp trong cng tc qun l, khai thc ngun ti nguyn bin Vit Nam hin nay nh: Tnh trng nhiu b, ngnh cng tham gia qun l khai thc ti nguyn bin, o; s phi hp gia cc b, ngnh cn thiu ch ng, chc nng qun l bin, o cn chng cho, dn n bt cp trong thc hin quy hoch cng nh khai thc, bo v mi trng bin v s dng tim nng bin, o ca Vit Nam.

Tc gi Trng Minh Tun vi bi: Vit Nam vi mc tiu pht trin kinh t bin, o bn vng trong th k ca i dng [140], nu c c s l lun ca mc tiu Chin lc pht trin kinh t bin Vit Nam n nm 2020, nhm a Vit Nam tr thnh quc gia mnh v bin, lm giu t bin, pht trin ton din cc ngnh, ngh gn vi c cu phong ph, hin i, to ra tc pht trin nhanh, bn vng, hiu qu. ng thi cho rng, vic pht trin kinh t bin hin nay vn cha xng tm vi cc iu kin v li th a kinh t v a chnh tr ca Vit Nam. Tc gi xut nhng nhm

9

gii php cn c quan tm trin khai mt cch ng b nh kt hp cht ch gia pht trin KT-XH vi bo m quc phng, an ninh, hp tc quc t; ch trng cng tc quy hoch v tip tc hon thin c ch chnh sch, lut php v lnh vc bin; hnh thnh v pht trin mt s ngnh kinh t mi nhn ph hp vi li th ca cc vng bin, o; cn pht trin hp l khng gian KT-XH vng bin v ven bin.... T , pht huy nhng thnh tu t, ng thi t chc trin khai thc hin mt cch ng b, mnh m ca cc cp, cc ngnh, c v ng vin, khuyn khch nhn dn nng cao tinh thn thi ua yu nc, yu bin, o qu hng.

Tc gi Nguyn c Phng vi ti: ng Cng sn Vit Nam lnh o bo v ch quyn bin, o T quc t nm 1986 n nm 2001 [105], tc gi h thng c nhng ch trng ca ng v bo v ch quyn bin, o T quc t nm 1996 n nm 2001 v qu trnh thc hin ng li ca ng vo bo v ch quyn bin, o T quc thng qua cc k i hi ca ng Cng sn Vit Nam, t i hi ln th VI n i hi ln th IX. T , rt ra nhng kinh nghim trong qu trnh ng lnh o bo v ch quyn bin, o thing ling ca T quc.

Cng tc gi Nguyn c Phng vi ti: ng Cng sn Vit Nam lnh o bo v ch quyn bin, o T quc t nm 2001 n nm 2011 [107], gp phn h thng cc ch trng v s ch o ca ng v bo v ch quyn bin, o T quc t nm 2001 n nm 2011. Trong , tc gi nhn mnh vic bo v ch quyn bin, o l mt yu cu khch quan i vi s nghip xy dng v bo v T quc cng nh trong pht trin KT-XH ca t nc hin nay. ng thi, khng nh vai tr lnh o ca ng trong vic tng cng bo v ch quyn bin, o T quc kt hp vi pht trin kinh t bin t nm 1996 n nm 2011 l ng n v ph hp vi yu cu khch quan. T , nh gi v rt ra mt s kinh nghim t qu trnh ng lnh o bo v ch quyn bin, o T quc t nm 2001 - 2011.

Tc gi Nguyn Thanh Minh vi ti: Qu trnh trin khai chnh sch bin ca Vit Nam t nm 1986 n nm 2010 [97], nu bt c cc c

10

s hnh thnh v ni dung chnh sch bin ca Vit Nam, trong xc nh r v tr v vai tr ca bin i vi s pht trin KT-XH. ng thi, a ra c nhng d kin lch s v php l xc lp cc vng bin thuc ch quyn, quyn ch quyn v ti phn ca quc gia, qu trnh trin khai nhng ni dung, chnh sch v bin ca Vit Nam hin nay trn tt c cc lnh vc an ninh, quc phng, kinh t bin, hp tc quc t v bin, phn nh bin v bo v mi trng bin. Trn c s , tc gi nu ln mt s kinh nghim trong qu trnh trin khai chnh sch v bin ca ng v Nh nc hin nay.

Tc gi Nguyn Th Anh vi ti: ng b thnh ph Hi Phng lnh o pht trin kinh t bin t nm 1996 n nm 2010 [2], tp trung lm r nhng ch trng v s ch o ca ng b thnh ph Hi Phng trong pht trin kinh t bin t nm 1996 n nm 2010, nhng kt qu t c trong qu trnh pht trin kinh t bin gip cho Hi Phng vn ln tr thnh mt trong nhng trung tm kinh t bin nng ng v pht trin vng ng bng Bc b. Qua , tc gi cng a ra mt s nhn xt v c rt nhng kinh nghim trong qu trnh ng b thnh ph Hi Phng lnh o pht trin kinh t bin nh nhn thc ng c v tr, vai tr ca kinh t bin trong pht trin KT-XH ca thnh ph; pht trin kinh t bin ton din, ph hp vi tim nng v xu th pht trin ca a phng v.v... Nhng kt qu m thnh ph Hi Phng t c trong pht trin kinh t bin s l m hnh cho cc tnh c bin trong c nc tham kho v hc tp.

Bn cnh nhng cng trnh nghin cu ca cc hc gi trong nc, cn c cc cng trnh nghin cu ca cc hc gi nc ngoi. Mt trong nhng cun sch ni ting th gii c nhiu quc gia dch, pht hnh v coi y l cun cm nang trong pht trin kinh t bin ca tc gi Alfred Thayer Mahan, Phm Nguyn Trng dch (1890), sch: Sc mnh bin i vi lch s thi k 1660 - 1783 [136].

Mahan xut thn l mt s quan hi qun dy lch s ti Hc vin Hi qun M, Mahan nghin cu k qu trnh tr thnh cng quc ca Anh, H Lan, Ty Ban Nha, B o Nha v qu trnh Anh Quc tr thnh b ch th gii.

11

Mahan tng kt kinh nghim lch s ca cc cng quc mnh v bin trn th gii v cho rng: S ham mun ca loi ngi i vi bin l s ham mun vn chuyn, tc l bun bn. Bun bn trong bt k thi i no cng u c th tr nn giu c, ca ci l s th hin sc mnh ca quc gia. Ca ci c quan h cht ch vi bin c v chnh bin c l im xung t ca tt c nhng quc gia mun tr nn giu c v hng mnh.

Mahan cho rng, cc quc gia mun pht trin mnh th phi kim sot bin, phi ginh ly v gi quyn kim sot bin, nht l kim sot cc tuyn giao thng bin huyt mch lin quan n li ch v ngoi thng ca quc gia mnh - sc mnh bin l nhn t chnh lm cho t nc giu mnh. Mun th, phi c lc lng hi qun v i thng thuyn mnh cng vi mt s cc cn c a trn bin. Cun sch ca Mahan c nh hng ln n chnh sch ngoi giao ca cc nc v m hnh pht trin kinh t bin ca cc nc ny.

Ngoi ra, cn c mt s cng trnh nghin cu trc tip v Bin ng, Hong Sa, Trng Sa nh: Phn tch v a l - chnh tr cuc xung t v tranh chp bin gii Vit - Trung lin quan n qun o Hong Sa v Trng Sa bin Nam Trung Hoa ca Peaun Medes Antunes [102]; Cc o tranh chp vng bin Nam Trung Hoa, Hong Sa - Trng Sa - Pratas - Bi Maccelesfield, cng trnh nghin cu ca Vin Nghin cu cc vn chu ti Hamburg; Qun o Trng Sa: Liu c cn thch hp khi tranh ci v vn ch quyn, cng trnh nghin cu ca Vin nghin cu Khoa hc php l (trng i hc Tng hp Philippines); Ch quyn trn hai qun o Hong Sa, Trng Sa: Th phn tch lp lun ca Vit Nam v Trung Quc ca T ng Minh Thu; Lp trng ca Trung Quc trong tranh chp ch quyn trn hai hn o Hong Sa, Trng Sa v lut php quc t ca o Vn Thy; Cng ha nhn dn Trung Hoa v s s dng lut php quc t trong tranh chp ch quyn qun o Trng Sa ca Michael Bennett.

im chung ca cc cng trnh nghin cu v tnh hnh Bin ng, nht l tnh hnh tranh chp ch quyn trn bin gia cc quc gia trong khu vc u khng nh: Bin ng ang l vng bin nng, ni hi t nhiu mu

12

thun v kinh t, chnh tr ca khu vc v th gii; tranh chp ch quyn trn bin khu vc va l vn ca lch s, va l vn ca hin ti ang din ra ht sc phc tp, tim n nhiu yu t kh lng.

1.2. Nhm cng trnh nghin cu v kinh nghim ca cc quc gia pht trin kinh t bin trn th gii

Trong cc cun sch Lch s kinh t ca cc nc o trn th gii ca tc gi Th t [70] v Chin lc pht trin kinh t ven bin Trung Quc ca tc gi on Vn Trng [137], v c bn cc cng trnh nghin cu tp trung nhng vn sau:

Th nht, khi qut qu trnh xut hin ca t duy bin trong lch s pht trin ca loi ngi. Theo cc tc gi, cch y hn 2000 nm, trit gia c i La M Cecero ni: Ai kim sot bin th ngi kim sot c th gii. Cc dn tc Ty v Bc chu u t c xa ng thuyn vt i dng i khp ni bun bn, chim t. Cc nc nh Ty Ban Nha, B o Nha, Anh, H Lan..., tranh ginh nhau lm b ch trn bin thc hin bng c t tng ca B tc Uon-Loi: Ai khng ch bin, ngi y khng ch bun bn, ai khng ch bun bn, ngi y khng ch ca ci ca th gii.

Th hai, khi qut c m hnh pht trin kinh t bin v qun l bin ca mt s quc gia trn th gii nh M, Trung Quc, Lin Bang Nga, Nht Bn, Canada.... Xt di gc khi qut m hnh pht trin kinh t bin ca cc quc gia, tp trung vo: Thc y cc ngnh ngh bin pht trin phong ph, si ng (c bit l ngoi thng); y mnh khai thc vng bin quc t; xy dng h thng qun l ton din vng bin thuc ch quyn bin quc gia; lm cho quc gia nng ng hn trn i dng (xy dng lc lng hi qun vi trang thit b hin i, y mnh pht trin khoa hc bin).

Tc gi Ngc Hin vi bi: Xy dng hnh lang kinh t bin mt trong nhng mc tiu Chin lc bin ca Trung Quc trong tng lai [78], nu ln nhng tng ca Trung Quc trong vic xy dng mt hnh lang kinh t bin vi s tham gia ca cc nc ASEAN, ng Timo, Papua Niu Ghin v xtrylia... (ASEAN - Hip hi cc quc gia ng Nam ). Hnh lang kinh t ny c tm quan trng, c th hin thng qua mt s lnh vc nh: Xy

13

dng tuyn ng thng mi du lch Ty Thi Bnh Dng gia Bc v Nam bn cu, ni lin t Trung Quc qua cc nc ASEAN n Chu i Dng; cng cuc m ca ca Trung Quc c m rng v pha ng Nam, gip quan h kinh t gia Trung Quc v ASEAN c cn bng; gip iu ha quyn li t ngun ti nguyn thin nhin trong lng i dng gia cc nc mt cch cng bng hn; c vai tr trong vic hp tc bo v mi trng v ti nguyn; cc nc trong hnh lang kinh t bin cng nhau tm kim phng thc hp tc mi trong khu vc.

Nh vy, i vi Trung Quc, vic xy dng hnh lang kinh t bin nh mt con ng rng ln thu ht ngun ti nguyn thin nhin c m xung khu vc pha ng Nam. Chnh v th, Trung Quc ang ra sc y mnh v pht huy vai tr u tu th hin bng nhng bc i, trc ht l thng tho sm vi cc nc ch yu ven trc hnh lang nh Malaysia, Innsia, Philipines v xtrylia.... tip theo l tng cng mc khai thc khu vc pha Nam Bin ng, iu tra nghin cu tim lc pht trin cc trung tm, cc thnh ph v cc khu vc dc hnh lang a ra nhng phng n pht trin.

Tc gi Ngc Hin vi bi: Chin lc kinh t bin ca Hp chng quc Hoa K [79], nu bt vai tr ca bin trong th k XXI, y l nhng l do cc nh chin lc xem th k XXI l th k ca i dng. Qua , cho thy cc nh chin lc Hoa K nhn thc rt r vai tr ca bin i vi qu trnh pht trin KT-XH ca quc gia mnh, ng thi a ra chnh sch quc gia v bin da trn quan im ch o "Th gii hi ha, i dng hi ha". Qua chin lc kinh t bin ca Hp chng quc Hoa K, s gip cho cc nc c bin khai thc v pht trin ti nguyn bin tch cc hn. Trc tin, cc quc gia s khai thc ngun nng lng, sau l khong sn, trong c mt s kim loi v tip n l cc ngnh ngh mang tnh truyn thng lin quan n bin nh vn ti bin, ng tu, nh bt hi sn, du lch bin... Ngoi ra, cc ngnh cng nghip ha cht, tn dng ngun nc bin v khoa hc cng ngh v bin, du lch v dch v gii tr bin... s l cc ngnh pht trin mnh trong tng lai.

14

Tc gi Nguyn Tng vi bi: Kinh nghim ca ASEAN trong vic pht trin dch v vn ti bin [141], nu bt nhng kinh nghim ca cc nc ASEAN (tr Lo) trong vic pht trin vn ti bin. Tuy nhin, bn cnh vic nu mt s kinh nghim ca cc nc ASEAN trong vic pht trin dch v vn ti bin, tc gi cha cp ti nhng kinh nghim ca Vit Nam trong vic hc tp m hnh pht trin vn ti bin ca cc nc ASEAN trong c Singapore; thc trng v kt qu t c t vic hc tp kinh nghim .

Tc gi on Vn Trng vi bi: Thm quyn thn k - hin i ha - quc t ha; Thng tin chuyn s 8: Chin lc v m hnh qun l bin ca mt s nc ca Vn phng Trung ng ng. Xt mt cch tng qut, cc cng trnh nu trn u nhn mnh bin l ni em li tim lc ti chnh, sc mnh qun s, ngoi giao ca cc quc gia c bin, in hnh nh Nga, M, Trung Quc, Nht Bn, Hn Quc Bi vy, cc nc u c chnh sch pht trin mnh cc ngnh ngh bin, c bit l ngoi thng; y mnh khai thc vng bin quc t, lm cho quc gia nng ng hn trn i dng bng vic xy dng lc lng hi qun vi trang thit b hin i, y mnh pht trin khoa hc bin v xy dng chnh sch qun l nghim ngt vng bin thuc ch quyn quc gia mnh. M hnh pht trin kinh t, qun l bin ca Trung Quc v cc cng quc bin ln trn th gii li nhiu kinh nghim qu bu cho nhng nc ang trn ng vn ra bin ln nh Vit Nam.

Trong n ca Vin Chin lc v Pht trin Giao thng vn ti: Nhng kinh nghim pht trin cng bin ca Nht Bn [146], c nhiu ni dung lin quan n nhu cu pht trin cng bin ca Vit Nam. Tuy nhin, n mi ch dng li vic lit k v a ra nhng kinh nghim pht trin cng bin Nht Bn. Vic p dng n vo pht trin cng bin Vit Nam cn nhiu vng mc. ng thi, nhng kinh nghim ny cha cp n nhng bin php thu ht ngun vn nhm gip cho cc doanh nghip khai thc cng bin pht trin thun li.

1.3. Nhm cng trnh nghin cu lin quan trc tip n pht trin kinh t hng hi

Tc gi Nguyn Ngc Hu vi bi: Quy hoch cng bin Vit Nam cn tnh khoa hc v ng b [83], nu ln cng tc quy hoch v d bo nhu

15

cu hng ho thng qua cc cng bin quan trng trn c nc nh quy hoch v cng bin, i tu v dch v cng bin... Tuy nhin, tc gi cha nu c thc trng ca h thng cng bin Vit Nam vi hng vn mt vung kho tng, bi cha hng v hng trm cng bin ang hot ng; sn lng hng ha thng qua cng hng nm c tng nhng khng cao, cc cng vn cha khai thc ht tim nng v th mnh ca mnh trong pht trin kinh t.

Tc gi Nguyn c Ngc vi bi: Vinashin v Chin lc kinh t bin [101], gp phn nu bt vai tr ca bin v kinh t bin trong qu trnh pht trin KT-XH ca cc quc gia c bin, trong c Vit Nam. ng thi nu r, mun ra bin, trc ht phi ng tu, mun ng tu phi c c s cng nghip. Thc t, Vit Nam lm c vic ny t lu, nhng ti thi im ny cch lm phi khc, c ngha l Vit Nam phi hi nhp, phi xut khu v phi tiu dng cho chnh mnh.

Vinashin l mt tp on kinh t mnh thuc lnh vc sn xut cng nghip ng tu, nhm xy dng i tu mnh pht trin nhng ngnh dch v mi nhn nh vn ti bin, to iu kin m bo an ninh, an ton cho nhng ngi dn hot ng trn bin, o. Tuy nhin, tc gi cha cp y , r rng v mc tiu, phng hng pht trin ca Vinashin trong thi gian ti.

Tc gi ng nh o vi bi: Pht trin dch v logistics Vit Nam [67], tp trung phn tch v lm r c s pht trin dch v logistics Vit Nam l c hi v thch thc trong qu trnh hi nhp. Tc gi cho rng, logistics l lnh vc c ngha rt quan trng trong sn xut v lu thng hng ha, gp phn vo qu trnh pht trin kinh t t nc. V h thng c s h tng, c bit l v vn ti ng bin, tc gi khng nh Vit Nam ch c khong 20 cng bin trong s 266 cng bin c th tham gia vo hot ng vn ti hng ha quc t v khu vc. y l vn bt cp cn phi c cc c quan chuyn mn xem xt v trin khai mt cch ng b, xng vi tim nng ca bin v p ng nhu cu pht trin ca t nc trong tng lai.

16

Tc gi Trn Vn Hiu vi bi: Nghin cu xut cc gii php pht trin dch v phc v hot ng ca cc cng bin trn a bn thnh ph Hi Phng t nm 2010 n nm 2020 [80], t vic nghin cu thc trng pht trin h thng cng bin v cc ngnh dch v trong v ngoi cng ti Hi Phng giai on 2002 - 2006, tc gi ch ra nhng yu km cn tn ti cng nh nhng thch thc trong thi gian ti khi nn kinh t t nc pht trin nhanh, i hi h thng cng bin khu vc Hi Phng v cc ngnh dch v ngoi cng phi pht trin ph hp. ng thi, tc gi cng nghin cu a ra nhng gii php pht trin h thng cng bin v cng ti Hi Phng nh: Cn hon thin kt cu h tng cng nh cc trang thit b ti cng; i mi cng ngh xp d; sp xp doanh nghip theo hng tp on kinh t sc cnh tranh vi khu vc v quc t; o to nng cao cht lng ngun nhn lc; i mi c ch chnh sch thc y pht trin hot ng cng; khuyn khch pht trin cc loi hnh dch v

Tc gi inh Ngc Vin vi ti: Nghin cu cc gii php tng nng lc cnh tranh ca ngnh Hng hi Vit Nam trong iu kin hi nhp quc t [145], trnh by nhiu vn l lun v thc tin v thc trng ca ngnh Hng hi Vit Nam (HHVN) trong xu th ton cu ha v hi nhp quc t; v tr, vai tr ca bin, o Vit Nam hin nay trong qu trnh pht trin KT-XH ca t nc; thc trng ngnh vn ti bin Vit Nam v vn d bo i tu bin ca Vit Nam n nm 2010.

Nguyn Th Minh Chm vi ti: Hon thin hch ton chi ph, doanh thu v kt qu hot ng kinh doanh vn ti bin ti Tng Cng ty Hng hi Vit Nam [28], a ra qu trnh hch ton chi ph, doanh thu v kt qu kinh doanh ca cc doanh nghip kinh doanh vn ti bin; thc trng, phng hng v gii php trong kinh doanh vn ti bin ti Tng Cng ty Hng hi Vit Nam.

Trn o Diu Linh vi ti: Thu ht vn u t nc ngoi pht trin h thng cng bin Vit Nam - Thc trng v gii php [90], nu ln thc trng thu ht vn u t nc ngoi trong vic pht trin h thng cng bin Vit Nam giai on 2001 - 2007, thng qua cc knh u t nh: Thu ht

17

vin tr pht trin chnh thc ca nc ngoi; thu ht vn u t trc tip nc ngoi. Bn cnh , tc gi cng a ra mt s gii php tng cng thu ht vn u t nc ngoi vo pht trin h thng cng bin Vit Nam nh: Nng cao cht lng quy hoch v tng cng cng tc qun l quy hoch pht trin h thng cng bin; hon thin h thng vn bn php lut v qun l cng bin Vit Nam; ci tin m hnh qun l khai thc cng bin; tng cng o to v nng cao cht lng ngun nhn lc; tip tc thc hin cc chnh sch thu ht u t nc ngoi ni chung...

Nh vy, tc gi nu thc trng v xut nhng gii php thu ht vn u t nc ngoi vo vic pht trin h thng cng bin Vit Nam. Tuy nhin, tc gi vn cha nu c th nhng ch trng ca ng trong vic pht trin h thng cng bin, c bit l chnh sch thu ht vn u t nc ngoi thng qua ngun vn ODA v FDI.

Tc gi V Tr Phi vi ti: Nghin cu cc gii php v vn pht trin i tu vn ti bin nng ct ca Vit Nam [103] v ti ca Tng Cng ty HHVN: Nghin cu khai thc ngun vn u t hin i ha i tu bin Vit Nam giai on n nm 2010 v nh hng n nm 2020 [132], nhn chung, cc ti trn phn tch tnh hnh thc trng i tu bin Vit Nam v a ra nhng gii php nhm thot khi s b hp v vn pht trin i tu: S h tr ca Nh nc, p dng khu hao nhanh, thanh l tu c, bn v thu tu mi, huy ng vn tit kim ca ngi lao ng, huy ng vn t th trng chng khon, mua thu ti chnh. ti thc hin khi nn kinh t cha chu s cnh tranh gay gt khc lit nh hin nay, c bit giai on ny cha chu nh hng ca s khng hong kinh t th gii giai on 2007 - 2009, nn nhiu bin php huy ng vn khng ph hp vi tnh hnh hin ti.

2. NH GI KT QU CC CNG TRNH C CNG B

Pht trin kinh t bin ni chung v KTHH ni ring l nhng vn ln, mang tnh thi s trong giai on hin nay, v th lun c cc nh nghin cu quan tm. Tng quan kt qu nghin cu ca cc cng trnh c lin quan n ti cho thy, cc cng trnh di cc gc khoa hc v trn

18

nhiu bnh din khc nhau cp n nhiu vn lin quan ti pht trin kinh t bin ni chung v KTHH ni ring. Cc cng trnh i su lun gii lm r mt s ni dung sau:

- Tm quan trng ca chin lc pht trin kinh t bin i vi s pht trin KT-XH ca t nc, khu vc v th gii.

- V tr, vai tr ca bin, o Vit Nam i vi s pht trin KT-XH v bo v an ninh, quc phng.

- Vai tr ca khoa hc v cng ngh i vi cng tc qun l pht trin kinh t bin, o.

- C mt s cng trnh nghin cu xut ch trng, gii php pht trin kinh t bin, KTHH Vit Nam trong thi k mi.

- Mt s cng trnh i su tng kt, c rt kinh nghim ca Vit Nam v ca mt s nc ASEAN, Trung Quc, Hoa K, Canada., trong pht trin kinh t bin, KTHH.

Nh vy, cc cng trnh trn u cha cp c h thng v y v cc quan im, ch trng, chnh sch ca ng, Nh nc Vit Nam v pht trin KTHH (1996 - 2011). Mt s cng trnh c cp n nhng l nhng vn mang tnh c th, n l ca mt s ngnh, mt s a phng. y c coi l nhng khong trng lun n cn tp trung nghin cu v lm r.

3. NHNG VN LUN N TP TRUNG GII QUYT T nhng cng trnh nghin cu c lin quan n ti lun n c

trnh by trn, lun n tp trung nghin cu nhng ni dung ch yu sau: 1. Lm r v tr, vai tr ca KTHH; thc trng pht trin KTHH Vit

Nam trc nm 1996, xut pht t tnh hnh thc tin th gii v Vit Nam trong nhng nm 1996 - 2011.

2. Phn tch v lun gii lm r ch trng v s ch o pht trin KTHH ca ng (1996 - 2011), tp trung vo ba lnh vc ch yu: Cng nghip ng tu, vn ti bin, cng v dch v cng bin.

3. nh gi nhng thnh tu, hn ch trong qu trnh ng lnh o pht trin KTHH trn mt s lnh vc ch yu t nm 1996 n nm 2011; c kt nhng kinh nghim lch s vn dng vo qu trnh ng lnh o pht trin KTHH trong giai on tip theo.

19

Chng 1 NG LNH O PHT TRIN KINH T HNG HI

T NM 1996 N NM 2001

1.1. YU CU KHCH QUAN NG LNH O PHT TRIN KINH T HNG HI (1996 - 2001)

1.1.1. V tr, vai tr kinh t bin, kinh t hng hi - Khi nim kinh t bin v kinh t hng hi: Khi nim kinh t bin: Hin nay, trn th gii, cc nc cha c s thng nht v khi nim

kinh t bin, bi mi quc gia bin c cch nhn ring ph thuc vo gi tr ng gp ca n i vi nn kinh t quc dn.

Theo cc hc gi Dng Kim Thm, Lng Hi Tn v Hong Minh L (Trung Quc) cho rng, kinh t bin c hiu bao gm ba loi ngnh ngh theo cc thi k khc nhau l: Ngh bin truyn thng, ngh bin mi pht trin v ngh bin tng lai. Trong , ngh nh bt hi sn, lm mui v vn ti bin l nhng ngnh ngh truyn thng v cng l ngh lu di.

Theo Hamzah Ahmad - Tin s, Vin trng Vin nghin cu bin Malaysia th kinh t bin l mt ngnh cung cp c s cho s tng trng v pht trin ca t nc bao gm: Ngnh nh bt ven b v xa b, ng nghip ven bin, nui trng thy sn v ng nghip ven b hay ngh lng c; ngnh cng nghip du kh; ngnh vn ti hng hi; vn ti duyn hi ven bin v i dng; ngnh du lch bin; ngnh ng tu v sa cha tu thuyn i bin; cc dch v cng hng hi. Ngoi ra, trong kinh t bin cn c ngnh qun l v quc phng hi qun tuy khng trc tip hot ng kinh t nhng l ngnh thit yu mang li an ninh trn bin v bo v ng bin.

Ti Vit Nam, trong nhng nm gn y, cc nh nghin cu kinh t cng quan tm nhiu n pht trin kinh t bin, tuy nhin vn cha tht thng nht v khi nim kinh t bin.

Trong cun K yu hi tho quc gia v Tm nhn kinh t bin v pht trin ngnh thy sn Vit Nam t chc ti H Ni nm 2007 do PGS. TS

20

Nguyn Chu Hi (ch bin), tc gi cho rng, kinh t bin l ko di ca kinh t t lin. C dn bin phi khc hn vi c dn nng nghip la nc. Kinh t bin phi c t trong bi cnh hi nhp v m bo an ninh, quc phng hnh thnh mt yu t an ninh bin tng hp.

Trong cc ngh quyt, ch th ca B Chnh tr, Ban Chp hnh Trung ng ng kha VII, VIII; trong Chin lc bin Vit Nam n nm 2020 v Vn kin i hi i biu ton quc ln th XI (1/2011) nu ra nh hng v kinh t bin i vi vng ven bin, bin v hi o gm: Pht trin kinh t ven bin, bin v hi o theo nh hng Chin lc bin n nm 2020 [66, tr.203], v ch r tm quan trng ca kinh t bin i vi s pht trin KT-XH. ng thi, cng ch ra cc ngnh c th trong kinh t bin.

T nhng quan nim v kinh t bin nu trn, nghin cu sinh cho rng: Khi ni ti kinh t bin, tc l ni ti mt khu vc hay mt vng kinh t dng phn bit vi vng kinh t t lin, cng ging nh khi ni ti kinh t nng thn l dng phn bit vi khu vc kinh t thnh th trong mt quc gia. Theo , kinh t bin l: Ton b cc hot ng kinh t din ra trn bin, ch yu gm: 1. Kinh t hng hi (vn ti bin, khai thc cng bin v dch v lin quan); 2. Hi sn (nh bt, nui trng, khai thc cng c); 3. Khai thc du kh trn bin; 4. Du lch bin; 5. Ngh mui bin; 6. Dch v tm kim, cu h, cu nn trn bin; 7. Kinh t hi o. C th coi y l quan nim v kinh t bin theo ngha hp.

Cc hot ng kinh t trc tip lin quan n khai thc bin gm: 1. ng v sa cha tu bin; 2. Cng nghip ch bin du kh; 3. Cng nghip ch bin thy hi sn; 4. Cung cp dch v bin; 5. Thng tin lin lc (bin); 6. Nghin cu khoa hc cng ngh bin, o to nhn lc phc v pht trin kinh t bin, iu tra c bn v ti nguyn - mi trng bin. Nh vy, c th coi cch hiu kinh t bin bao gm c cc hot ng kinh t din ra trn bin v cc hot ng kinh t trc tip lin quan n khai thc bin di t lin ven bin l khi nim v kinh t bin theo ngha rng.

21

Khi nim kinh t hng hi: L mt trong nhng lnh vc c bn nht ca kinh t bin, c nhiu

tc gi a ra cc khi nim khc nhau, nhng tu chung u cho rng, KTHH l mt ngnh kinh t bao gm: Cng bin, dch v cng bin, vn ti bin, ng v sa cha tu bin, trong :

Cng bin, l ni ra vo, neo u ca tu bin, ni phc v tu v hng ha trn tu, l u mi giao thng quan trng ca thnh ph, quc gia c bin. Ni no c cng bin, ni s l thnh ph vi kinh t cng nghip v thng mi pht trin, phn vinh. C th ni, cng bin va l ca ng giao lu gia cc vng ca t nc, va l ca m ln ra th gii, ni giao lu ch yu ca kinh t i ngoi v xut, nhp khu...

Dch v cng bin, l nhng hot ng din ra trc tip ti cng bin, trong gm nhng dch v nh: Dch v hoa tiu, lai dt, dch v v sinh tu bin, dch v th neo..., l nhng dch v h tr trc tip cho vn ti bin.

Vn ti bin, l nhng hot ng gn lin vi vic di chuyn hng ha hoc hnh khch bng tu i bin trn ton b hay mt phn ca ng bin. Bi v trn thc t, mun vn chuyn hng ha bng ng bin phi c i tu, phi c thuyn trng v cc thuyn vin khc, phi c cng bin v cc dch v bc xp hng ha, do vn ti bin thng gn lin vi cng bin v dch v ti cng.

Cng nghip ng tu, l ngnh cng nghip tng hp, s dng sn phm ca nhiu ngnh cng nghip khc nh: Luyn kim, ch to my, in t, ha cht, vt liu v.v... ng thi, vi t cch l mt ngnh cng nghip lin ngnh, mt khi pht trin, cng nghip ng tu s c kh nng trang b v cung ng k thut cng nh chia s kinh nghim th trng vi cc ngnh cng nghip khc nh: Ch to cc cu kin thp ln ca gin khoan bin, cc l xi mng, dm cu ln, cc t hp kt cu thp m cc ngnh c kh lp rp khc kh c iu kin thc hin.

Nghin cu sinh cho rng, cc ni dung trn l ni hm khi nim ca KTHH. Nh vy, KTHH l nhng ngnh, lnh vc kinh t c lin quan trc

22

tip ti hng hi, nh h thng cng bin, vn ti bin v dch v h tr vn ti bin, ng v sa cha tu, dch v hng hi. pht trin KTHH, ngoi yu t tim nng ra cn cn c s quan tm, u t ln ca Nh nc trong lnh vc ny.

- V tr, vai tr kinh t bin v kinh t hng hi: V tr, vai tr kinh t bin: Lch s nhn loi cho thy nhiu nc pht trin trn th gii u l

nhng quc gia c bin. Bin l mt ngun lc ht sc quan trng cho s pht trin ca mt quc gia. iu ny cng tr nn quan trng khi nn kinh t ca mi nc chu tc ng mnh m bi qu trnh ton cu ha v hi nhp quc t. Kinh t bin l mt khu vc c xc nh l vai tr ng lc thi i, trong bi cnh loi ngi ang tin ra bin v i dng. Pht trin kinh t bin v ang c coi l chin lc ca nhiu quc gia c bin.

Vit Nam, Hi ngh ln th t Ban Chp hnh Trung ng ng (kha X) nm 2007 ra vi cc lnh vc kinh t c bn ca vng bin v ven bin Vit Nam c xc nh theo th t u tin nh sau: 1- Khai thc, ch bin du kh; 2- Cng bin, KTHH v cng nghip ng tu; 3- Hi sn; 4- Du lch bin v kinh t hi o; 5- Xy dng cc khu kinh t, cc khu cng nghip tp trung v khu ch xut ven bin gn vi cc khu th dc di ven bin. Hin ti, 4 lnh vc l khai thc du kh, dch v hng hi, hi sn v du lch bin chim ti 97% GDP ca kinh t trn bin (kinh t bin theo ngha hp). Sau nm 2020, th t u tin s c s thay i nh sau: 1- Cng bin, kinh t hng hi v cng nghip ng tu; 2- Khai thc ch bin du kh v cc loi khong sn; 3- Hi sn; 4- Du lch bin v kinh t hi o; 5- Cc khu kinh t, cc khu cng nghip tp trung v khu ch xut ven bin gn vi cc khu th.

Nh vy, kinh t bin Vit Nam lun c v tr v vai tr quan trng i vi cng cuc pht trin KT-XH, bo m quc phng, an ninh trn bin, vng bin... Hon thnh mt bc xy dng kt cu h tng phc v cho vic bo v vng chc ch quyn v quyn ch quyn trn bin cng nh pht trin cc lnh vc KT-XH lin quan n bin, o.

23

V tr, vai tr ca kinh t hng hi: Ngh quyt Hi ngh ln th t ca Ban Chp hnh Trung ng ng

(kha X) bn v Chin lc bin Vit Nam n nm 2020, xc nh r v tr v tm quan trng ca bin trong chin lc pht trin KT-XH ca t nc, ra mc tiu, chin lc pht trin kinh t bin Vit Nam, nhm a Vit Nam tr thnh mt quc gia mnh v bin, lm giu t bin. Ngh quyt cao vai tr ca kinh t bin, trong c KTHH, t ng v tr th hai sau ngnh khai thc v ch bin du kh, s vn ln ng v tr u tin sau nm 2020. iu khng nh, KTHH s l ngnh kinh t mi nhn c nhim v thc y kinh t bin Vit Nam pht trin trong th k XXI. Nhn thc c iu , trong nhng nm qua, ng Cng sn Vit Nam ch trng u t cho pht trin kinh t bin, trong c KTHH, y l ch trng ng n ph hp vi thc tin Vit Nam v xu th pht trin ca th gii trong bi cnh hi nhp quc t su rng.

Trong chin lc pht trin KTHH, h thng cng bin v kt cu h tng ven bin tuy khng trc tip to ra s tng trng GDP v tch ly ln, nhng c xc nh l ngnh kinh t quan trng hng u, c vai tr ln trong vic lin kt v thc y KT-XH khng ch ca vng bin v ven bin m cn ca cc vng khc trong c nc pht trin nhanh theo hng cng nghip ha, hin i ha (CNH,HH) v m ca mnh ra nc ngoi, gp phn tng cng an ninh, quc phng v bo v ch quyn bin, o ca T quc. Phn u n nm 2020, kinh t bin trong c KTHH s l ngnh kinh t mi nhn ng gp t 53% - 55% GDP ca c nc.

1.1.2. Bin, o v b bin Vit Nam tc ng n pht trin kinh t hng hi

- V tr a l Vit Nam Vit Nam gip vi Bin ng c ba pha ng, Nam v Ty Nam. Cc

vng bin v thm lc a Vit Nam l mt phn Bin ng tri dc theo b bin di khong 3.260km, t Qung Ninh n Kin Giang, vi nhiu bi bin p nh Tr C, Sn, Sm Sn, Ca L, Cam Ranh, Vng Tu, c

24

100km2 lnh th t lin, c 1km b bin, t l ny cao gp 6 ln t l trung bnh ca th gii (600km2 t lin c 1km b bin).

Bin ng l mt bin na kn, c din tch khong 3,5 triu km2, tri di t v tuyn 30 Bc ln n v tuyn 260 Bc v t kinh tuyn 1000 ng n 1210 ng. Ngoi Vit Nam, Bin ng c bao bc bi 9 nc v vng lnh th khc l Trung Quc, Philippines, Innsia, Bruney, Malaysia, Singapore, Thi Lan, Campuchia v i Loan. Theo c tnh s b, Bin ng c nh hng trc tip ti cuc sng ca khong 300 triu dn ti cc nc v vng lnh th, ng thi l u nt ca nhiu tuyn hng hi quc t ni lin n Dng v Thi Bnh Dng.

Trong khu vc Bin ng, nhiu im c thm lc a hp, dc v cc h su rt nguy him cho cc phng tin tu thuyn qua li lu thng hng ha v cc tu thuyn qun s hot ng trong khu vc.

V gc kinh t: Bin ng l mt trong mi tuyn ng hng hi ln nht th gii. Chnh v vy, giao thng khu vc Bin ng nhn nhp ng th hai trn th gii sau a Trung Hi. Mi ngy, c khong 150 - 200 tu thuyn t 5.000 tn tr ln qua li (khng k di 5.000 tn) chim 1/4 lu lng tu hot ng trn bin ca th gii. Khu vc Bin ng cn l tuyn hng hi v hng khng huyt mch mang tnh chin lc ca cc nc trong khu vc v trn th gii, chuyn ch 1/2 sn lng du th v cc sn phm thng mi khc ca ton cu [30, tr.11]. Bin ng cn cha ng nhiu ngun ti nguyn qu him, c bit l ngun ti nguyn du ha v kh t. y cng l mt trong nhng nhn t dn n tnh trng tranh chp ch quyn v gy phm vi nh hng khu vc Bin ng.

V gc chnh tr, quc phng v an ninh: Bin ng l ni tp trung cc mu thun c v chnh tr ln kinh t, an ninh v quc phng. Thc t cho thy, Bin ng din ra cc tranh chp ch quyn bin, o quyt lit, phc tp nht ca th gii v khu vc, nhng tranh chp kh gii quyt. Bn cnh , v tr ca Bin ng c lin quan n nn kinh t, quc phng ca nhiu quc gia (k c nc c ch quyn v khng c ch quyn, cc nc trong khu vc v ngoi khu vc).

25

Theo quy nh ca lut php quc t, vng bin Vit Nam trn Bin ng cn c hai qun o Hong Sa v Trng Sa, cng khong 2.577 o ln, nh, gn v xa b, hp thnh phng tuyn bo v, kim sot cc vng bin v thm lc a. Hai qun o ny c v tr c bit quan trng i vi lnh vc quc phng, an ninh v pht trin kinh t bin ca Vit Nam. Theo quy nh ca h thng lut bin quc t hin i, Vit Nam c quyn m rng cc vng bin ca mnh, gp phn bo m quc phng, an ninh, pht trin kinh t bin, hp tc quc t v bin, thc hin nhim v gi gn v bo v mi trng bin.

- c im bin, o v b bin Vit Nam Vit Nam l quc gia c vng bin rng v nhiu o nht trong khu vc

(tr hai quc gia qun o Innxia v Philippines), vi trn 3.000 hn o ln, nh. Cc o nm ri rc khng u, khong 2.300 o tp trung trong vng bin Qung Ninh, Hi Phng. Vit Nam c cc o ln, c iu kin t nhin thun li cho pht trin KT-XH nh C T, Ct B, C Lao Chm, L Sn, Ph Qu, Cn o, Ph Quc. Ngoi ra, cn c cc o ven b gn t lin, c iu kin pht trin ngh c, du lch v cng l cn c bo v trt t, an ninh trn vng bin v b bin Vit Nam nh cc o thuc huyn o Ct B, Bch Long V (Hi Phng), Ph Qu (Bnh Thun), Cn o (B Ra - Vng Tu), L Sn (Qung Ngi), Ph Quc (Kin Giang) v.v...

Vi v tr a l thun li, lnh th Vit Nam nm tri di ven bin, hin c nc c ti 28 tnh, thnh ph ven bin, chim ti 42% din tch v 45% dn s c nc, c khong 15,5 triu ngi sng gn b bin v 16 vn ngi sng o. y l ngun nhn lc di do, gp phn quan trng vo s pht trin KT-XH ca t nc, c bit l nhng a phng c bin.

Kt qu kho st thm d n nay cho thy, tim nng ti nguyn bin ca Vit Nam tuy khng c coi l vo loi giu c ca th gii, nhng cng rt ng k v c ngha cc k quan trng i vi s pht trin ca t nc, bao gm nhng ngun ti nguyn sau:

26

Du kh: Vit Nam nm trong khu vc c tim nng du kh, gp phn quan trng vo vic thay i c cu nng lng v s pht trin ca t nc. Ti vng bin v thm lc a Vit Nam, xc nh nhiu b trm tch c trin vng du kh. Tim nng tr lng c nh gi khong 3 - 4 t m3 du quy i, so vi nhiu nc, ngun ti nguyn du kh Vit Nam pht trin cha tht ln, song c v tr rt quan trng, t bit l trong giai on khi ng nn kinh t i vo CNH,HH...

Kh nng pht trin cng v vn ti bin: Dc b bin ca Vit Nam xc nh nhiu khu vc c th xy dng cng, trong c mt s ni c th xy dng cng nc su nh Ci Ln v mt s im thuc khu vc vnh H Long, Bi T Long, Nghi Sn, Vng ng, Hn La, Chn My, Nng, Dung Qut, Vn Phong, Cam Ranh, Vng Tu, Th Vi... Ring khu vc t Thnh ph H Ch Minh (ca sng Soi Rp) n H Tin do bin nng, nhiu snh ly nn t c kh nng xy dng cng bin ln, nhng vn c th xy dng cng quy m va Ph Quc v Cn Th.

Ti nguyn du lch bin: Dc b bin Vit Nam, xc nh khong 125 bi bin ln v nh thun li cho pht trin du lch, c dung lng n khch cng mt lc n vi trm ngn ngi, trong c 20 bi bin t quy m v tiu chun quc t. Cc bi bin ca Vit Nam nhn chung kh bng phng, nc trong, sng va phi, khng c cc xoy v c d, rt thch hp cho tm bin v vui chi gii tr trn bin. Ngoi ra, vng bin Vit Nam cn giu ti nguyn du lch nhn vn, cc di sn vn ha vt th v phi vt th.

Ti nguyn thy hi sn: Ngun li hi sn ca Vit Nam c nh gi vo loi phong ph trong khu vc, ngoi c bin l loi ngun li chnh cn nhiu loi c sn khc c gi tr kinh t cao nh tm, cua, mc, hi sm, rong bin... Ring c bin pht hin hn 2.000 loi khc nhau, trong trn 100 loi c gi tr kinh t vi tng tr lng c th khai thc 3 - 4 triu tn/nm. n nay, xc nh 15 bi c ln quan trng, trong c 12 bi c c phn b vng ven b v 3 bi c cc g ni ngoi khi.

27

Ti nguyn khong sn (ngoi du kh): Than , phn b dc ven bin Hn Gai - Cm Ph v ko di ra cc

o. Tr lng than ven bin Qung Ninh khong 3 t tn, cho php khai thc trong nhiu nm, to ra ngnh cng nghip ch lc c tc ng ln n pht trin KT-XH vng ven bin ng Bc ca T quc. Ti o K Bo cng pht hin m than ln vi tr lng 120 triu tn.

Than bn, phn b ri rc dc ven bin cc tnh Thanh Ha, Qung Bnh, Tha Thin Hu, Qung Nam - Nng, C Mau..., c bit tp trung vng U Minh vi tr lng trn 100 triu tn.

Sa khong titan, phn b rt ph bin dc b bin vi tr lng d on khong 13 triu tn (tr lng cp C1 + C2 l 2,9 triu tn). Cc khu vc tp trung titan ln l Bnh Ngc, Sm Sn, K Anh, Ct Khnh v Hm Tn. Hu ht cc m titan u nm l thin nhng khu vc kinh t tng i pht trin, ngun lao ng di do, giao thng thun tin..., c nhiu iu kin khai thc.

Ct thy tinh, l mt trong nhng khong sn ven bin c tim nng ln nht vi tr lng d on hng trm t tn (tr lng iu tra cp C1 l 20 triu tn). Cc m ct thy tinh ln v quan trng l Hi Vn, Ba n, Nam , Thy Triu, Hn Gm... Cht lng hu ht cc m kh cao, hm lng SiO2 mt s m t 99,8%, c th s dng lm nguyn liu sn xut cc loi thy tinh cao cp v vt liu khc.

Ti nguyn mui v cc ha phm bin, ch yu l cc loi mui NaCl, MgCO, CaSO, K2SO, CaCO, MgBr.., trong ch yu l CaCl, y l ngun thc phm ti cn thit cho cuc sng v l nguyn liu iu ch cc ha phm cng nghip khc t nc bin nh Magi, Clo, Brm, Kali, hay sn xut xt, axit clohydric.

- Bin, o v b bin i vi s pht trin kinh t hng hi Vit Nam l mt quc gia c th mnh v bin, o. Bin ng li l cu

ni quan trng gia Vit Nam vi cc nc trong khu vc v trn th gii. c bit l trong xu th hi nhp su rng vo nn kinh t th gii, th mnh ny rt quan trng i vi nn kinh t ca t nc. Thc t cho thy, Vit

28

Nam c th mnh pht trin cc cng, dch v hng hi v tm kim, cu nn Bin ng.

Xt v hiu qu kinh t, tim nng giao thng hng hi Vit Nam l v cng to ln, vi tng sn lng hng ha vn chuyn c th t 50 triu tn/nm. Nhn vo tng lai, h thng lin vn ng Nam , Vit Nam cng c th pht trin mt s cng chuyn dng hoc cng qu cnh cho cc nc lng ging Trung Quc, Lo v Mianma.

Xem xt t gc ca Lut Bin quc t, Vit Nam c li th m rng vng c quyn kinh t v thm lc a ca mnh, li th trong pht trin kinh t bin, giao thng vn ti bin (GTVT). Tuy nhin, Vit Nam cng gp nhng thch thc ln, lin quan n tranh chp Bin ng, nht l khi Trung Quc a ra nhng yu sch phi l v vng bin rng ln xung quanh Vit Nam, tri vi cc quy nh ca Lut Bin quc t.

Hin nay, cc nc trong khu vc ang tch cc khi ng chng trnh pht trin Tiu vng M Kng. V vy, vi v tr chin lc Bin ng, Vit Nam c nhiu li th trong vic pht trin KTHH nh: Tng nhanh s lng i tu bin vn chuyn hng ha trong v ngoi nc; pht trin dch v vn ti bin v cho xy dng tip cc cng bin c tm c quc t, c bit l cc cng bin nc su n cc tu c trng ti ln. ng thi, bo v vng chc ch quyn v quyn ti phn quc gia trn bin, gp phn gi vng n nh v pht trin t nc; kt hp cht ch gia pht trin KT-XH vi bo m quc phng, an ninh v bo v mi trng bin; c chnh sch hp dn thu ht ngun lc cho pht trin kinh t bin v KTHH.

1.1.3. Thc trng pht trin kinh t hng hi Vit Nam trc nm 1996 - Kinh t bin, kinh t hng hi trong tin trnh pht trin kinh t - x hi

t nc Thc tin cho thy, ti cc tnh, thnh ph ven bin, vi v tr a l v

iu kin t nhin thun li, cc hot ng kinh t gn lin vi li th do t nhin to ra lun si ng. Ngnh KTHH pht trin (c bit l vn ti bin) m ra c hi hi nhp th trng quc t cho cc mt hng ca nhiu

29

ngnh kinh t, ng thi mang v nhng nguyn liu, sn phm nhp khu cn thit cho ngnh cng nghip trong nc. Thng qua hot ng hng hi, giao lu kinh t din ra trn khp cc vng, min, quc gia v trn th gii.

S hnh thnh cc h thng cng bin, c bit l cc cng bin nc su s thu ht u t mnh m hnh thnh cc khu cng nghip, khu kinh t v th mi. Chnh nh c h thng giao thng bin, cng bin m cc trung tm cng nghip ln Vit Nam c hnh thnh v pht trin. Tt c cc cng u gn lin vi cc trung tm cng nghip nh: Khu kh in m Ph M, C Mau, Khu lc ha du Dung Qut, Nghi Sn, Khu kinh t Chu Lai... Mt khc, trong tng lai, pht trin kinh t bin, KTHH cn c tim nng to ln cho vic pht trin ngnh cng nghip in (in gi v in nguyn t dc b bin).

Bn cnh , vn ti bin cng c tc ng tch cc trong hot ng du lch, hng nm c ti hng trm ngn ngi t khp ni trn th gii n Vit Nam du lch bng ng bin, gp phn gip Vit Nam tip cn, giao lu vi cc nn vn ha th gii v khu vc. GTVT, trong c giao thng hng hi, l mch mu ca mi nn kinh t. kinh t pht trin, GTVT phi i trc mt bc. Trong sut nhng nm qua, kinh t bin, KTHH ng vai tr quan trng trong s pht trin ca nn kinh t quc dn, thu ht lc lng lao ng ln khng ch ca a phng ven bin, m cn ca cc tnh, thnh khc trong c nc. S chuyn dch c cu kinh t, c cu lao ng theo hng tng t trng cc ngnh cng nghip, xy dng v dch v, gim t trng nng nghip cc tnh, thnh ven bin v ang to iu kin cho s pht trin KT-XH ca t nc pht trin.

- Qu trnh nhn thc ca ng v kinh t hng hi Ngy 5/5/1965, B Giao thng vn ti ra Quyt nh s 1046/Q gii

th Cc Vn ti ng thu c thnh lp nm 1955, thnh lp Cc Vn ti ng bin v Cc Vn ti ng sng. T , ngy 5/5 hng nm tr thnh ngy truyn thng ca Ngnh.

Ngy 10/7/1965, Hi ng Chnh ph (nay l Chnh ph) ra Quyt nh s 136/CP, chnh thc thnh lp Cc Vn ti ng bin, tin thn ca Cc

30

HHVN ngy nay. Vi chc nng trc tip qun l v iu hnh cc c s vt cht ca ngnh Hng hi nh: H thng cng bin, i tu bin, i l tu bin, bo m hng hi, cng nghip sa cha c kh, xy dng cng trnh thu v cc trng o to cng nhn k thut ng bin

Sau nm 1975, Vit Nam bt u tham gia Hi ngh Lut Bin quc t v ngy cng quan tm n qu trnh pht trin ca Lut Bin, k c tham gia son tho Cng c Lut Bin mi. n ngy 12/5/1977, Chnh ph ra tuyn b v lnh hi, vng tip gip, vng kinh t c quyn v thm lc a.

Ngy 28/11/1978, Chnh ph ra Quyt nh s 300/Q thnh lp Tng Cc ng bin Vit Nam, trc thuc B Giao thng vn ti. Vi m hnh Tng cc, ngnh ng bin Vit Nam chuyn sang thi k pht trin mi.

Ngy 29/1/1980, Chnh ph ra Ngh nh s 30-CP v quy ch cho tu, thuyn nc ngoi hot ng trn vng bin Vit Nam.

Ngy 12/11/1982, Chnh ph ra tuyn b v ng c s tnh chiu rng lnh hi Vit Nam. to iu kin thun li cho cc hot ng ca Cc Vn ti ng bin min Nam, Cc t chc v ch o trc tip bn cng ty vn ti bin, tng ng vi 4 i tu: VOSCO, VIETCOSHIP, SOVOSCO, VITACO cng vi 8 cng bin quc gia v quc t gm: Qung Ninh, Hi Phng, Bn Thy, Nng, Bnh Tr Thin, Quy Nhn, Nha Trang, Si Gn. n cui nm 1976, ngnh qun l 25.096 lao ng.

Ngy 4/4/1989, B trng B Giao thng vn ti k Quyt nh s 264/TCCB-L v vic chuyn i Tng Cc ng bin thnh Lin hip HHVN trc thuc B Giao thng vn ti.

Ngy 14/5/1990, Hi ng B trng chnh thc k Quyt nh thnh lp Lin hip HHVN. Cc n v sn xut, kinh doanh nm trong Lin hip gi tt l cc x nghip thnh vin do Lin hip HHVN qun l, iu hnh theo k hoch ca B Giao thng vn ti.

Ti k hp th VII, ngy 30/6/1990, Quc hi nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam chnh thc thng qua B Lut HHVN v chnh thc c hiu lc t ngy 1/1/1991. S ra i ca B lut c ngha quan trng, t y

31

ngnh ng bin c mt c s php l cn thit xc lp cc mi quan h kinh doanh hp php, to ra uy tn cho ngnh c th hi nhp vi th trng hng hi khu vc v th gii.

Ngy 29/6/1992, Hi ng B trng ra Ngh nh s 239/HBT v vic thnh lp Cc Hng hi Vit Nam (Cc HHVN). Cc HHVN ra i vi trng trch thay mt Nh nc qun l v mt nh nc chuyn ngnh Hng hi trn phm vi c nc.

Ngy 6/5/1993, B Chnh tr ra Ngh quyt 03/NQ-TW bn v mt s nhim v pht trin kinh t bin trong nhng nm trc mt. Ngh quyt ch r: V tr v c im a l ca nc ta, cng vi bi cnh phc tp trong vng va to iu kin, va i hi chng ta phi y mnh pht trin kinh t bin i i vi tng cng kh nng bo v ch quyn v mi trng sinh thi bin, phn u tr thnh mt nc mnh v bin, vic nhn mnh tr thnh mt nc mnh v kinh t bin l mc tiu chin lc xut pht t yu cu v iu kin khch quan ca s nghip xy dng v bo v T quc Vit Nam [11, tr.2].

Ngy 15/8/1993, Th tng Chnh ph ra Ch th s 399/TTg v vic thc hin Ngh quyt 03/NQ-TW ca B Chnh tr, trong tip tc nhn mnh vic thc hin mc tiu tr thnh mt nc mnh v kinh t bin. Nhn thc c iu , ng v Nh nc Vit Nam sm a ra nhng chin lc pht trin KTHH, trong tp trung u t vo nhng ngnh kinh t mi nhn nh: Xy dng h thng cng bin, vn ti bin v ng tu, nhm phn u a Vit Nam tr thnh mt quc gia mnh v bin v lm giu t bin.

Hn na, hng ra bin pht trin kinh t bin, pht trin KTHH l mt i hi bc thit ca m ca v hi nhp khi Vit Nam ang im xut pht thp. L mt quc gia c bin, mt yu t m th gii lun xem l a li cho s pht trin KT-XH ca t nc, vy Vit Nam cn tng cng hn na kh nng vn ra bin v xc nh y l ng lc quan trng thc y cc vng kinh t khc trong t lin pht trin.

Sau khi B Lut HHVN ra i v i vo cuc sng, gp phn thc y qu trnh pht trin KT-XH ni chung v KTHH ni ring. ng thi, ngnh

32

HHVN c iu kin ch ng tham gia hi nhp kinh t quc t, to iu kin ht sc thun li cho ngnh c nhng bc pht trin vt bc v quy m v hiu qu, ng gp tch cc vo s pht trin kinh t ca t nc.

- Kt qu pht trin mt s ngnh kinh t hng hi Vit Nam trc nm 1996.

Sau 10 nm tin hnh i mi t nc, cng vi xu th ton cu ha v hi nhp kinh t quc t, ng v Nh nc Vit Nam dn nhn thc c tm quan trng v v tr chin lc ca bin trong tin trnh pht trin KT-XH ca t nc, c bit l pht trin KTHH vi 3 lnh vc ch cht: Cng nghip ng tu, vn ti bin, cng v dch v cng bin, bc u t c nhng kt qu quan trng sau:

Ngnh cng nghip ng tu: Cng vi xu th ton cu ha v hi nhp kinh t quc t, ngnh ng tu Vit Nam tng bc hi nhp su rng thng qua vic u t, ng mi nhiu tu c trng ti ln, chuyn dng t cht lng cao v tng bc ni a ha cc trang thit b cho ng tu vn xa phc v trong nc v th gii. ng thi, trnh , nng lc ng tu c tin b vt bc, hin i ho mt bc theo hng tp trung quy m ln, bc u c phn cng chuyn mn ho, vn ra ng tu c ln, chuyn dng t cht lng cao trong c tu ch khch t 100 - 200 ch ngi, tu ht bn 1.000 - 2.500m3, tu cng trnh, tu tun tra cao tc, vi cht lng ngy cng cao.

Vit Nam dn nng cao c t l ni a ho, gim dn nhp khu vt t thit b phc v cho ngnh i vi cc sn phm ph tr nh sn, c, que hn, kh cng nghip, tm thp c ln ghp snng thi, pht trin cc ngnh cng nghip h tr nh thp, c kh, in t ho cht, ang trong giai on u t pht trin. Tnh n trc nm 1996, tng s lao ng lm vic trong ngnh ng tu khong 20.000 ngi (ring Tng Cng ty Cng nghip tu thy Vit Nam (CNTT) c khong 8.500 ngi).

Tuy nhin, bn cnh nhng kt qu t c, ngnh cng nghip ng tu vn cn mt s yu km nh sau:

33

Cn da kh nhiu vo chnh sch h tr u t ca Nh nc, k c vic u t v c ch cp vn. Cc d n ng tu bin ln cn trng ch vo k hoch ca Nh nc. Nhiu vng, tnh, thnh ph c li th v bin, ven bin, nhng trnh , quy m pht trin cha tng xng vi li th tim nng.

Cha xy dng c chin lc c th cho tng doanh nghip, tng ngnh hng gn vi chin lc th trng r rng v y ; thiu vng doanh nghip, c s ng tu mnh, qun l hin i, sc lm u tu pht trin, i u trong xu th cnh tranh hi nhp.

C s vt cht k thut v trnh cng nghip ca ngnh vn cn mc thp, phn ln cc doanh nghip ang trong giai on u t v pht trin, nn nng lc sn xut cha c nng cao, chu k sn xut cn di, sc cnh tranh cn hn ch. Mc , tc u t thit b, cng ngh theo hng CNH,HH chm, cng ngh thit b v qun l cn lc hu, cha p ng c yu cu, cha thc hin c i tt n u trong i mi cng ngh ngnh ng tu. Cc thit b my chuyn dng v c s vt cht k thut cn lc hu, gi ci, xung cp, hao mn hu hnh ti 46 - 48%, cng ngh phn ln rt lc hu.

C ch phi kt hp gia cc ngnh hng cung cp vt t thit b vi doanh nghip ng tu cn lng lo. Phi kt hp gia ng tu vi yu cu m bo an ninh, quc phng cha tt. Nng sut, cht lng, hiu qu, sc cnh tranh cn thp. Cha c chnh sch hp l khuyn khch ng tu trong nc. ng thi, cc c ch, chnh sch cha thc s hp dn cng nhn bc cao, cn b qun l gii xy dng c s vt cht phc v ng tu.

Ngnh vn ti bin: T khi B Lut HHVN ra i v Ch th 399/TTg ca Th tng Chnh ph (nm 1993) v pht trin kinh t bin, Chnh ph quan tm ch o nng th phn vn chuyn ca i tu bin Vit Nam. c bit, mt lot cc hip nh hng hi vi cc nc c k kt, ngnh vn ti bin t c nhng kt qu quan trng nh:

Pht trin nhanh i tu v tham gia tch cc vo vn ti hng ha. Theo s liu thng k ca Cc HHVN nm 1996, tnh n ht thng 10/1996, Vit Nam xy dng c i tu bin quc gia gm 408 chic vi tng trng ti

34

hn 732.000 DWT (Tn trng ti), gp 2 ln s lng tu v 3 ln v trng ti so vi 1986), bnh qun tng 20% v s lng v 25% v trng ti/nm. Trong , tu container c 10 chic, trng ti gn 100.000 DWT; tu du c 40 chic, trng ti gn 450.000 DWT v mt s loi tu khc vi s lng hn 300 chic. Nng ct ca i tu bin quc gia l i tu ca Tng Cng ty HHVN - Vinalines, vi s lng gn 100 chic, chim hn 20% tng trng ti ca i tu quc gia. Khng ch tng nng lc vn ti (tnh n thng 10/1996, sn lng vn ti t 25 triu tn, tng gp 7 ln so vi nm 1986), m cn c s thay i c bn v c cu, cht lng i tu, to thm th trng v trc tip tham gia th trng khu vc, khch hng nc ngoi s dng phn ln nng lc i tu ca Vinalines.

V c ch, chnh sch: Ngnh xy dng cc n v quy ch hot ng theo tng lnh vc, ng thi thc hin nghim tc ch trng, chnh sch pht trin nn kinh t nhiu thnh phn, nh trong lnh vc vn ti thu ht c kh nhiu ch tu thuc cc thnh phn kinh t ngoi quc doanh tham gia. n u nm 1995, ngoi quc doanh c 142 ch tu, phn ra 3 khu vc: Min Bc, 80 ch tu; min Trung, 22 ch tu; min Nam, 40 ch tu, trong c khng t ch tu l t nhn. i ng ny gp phn ng k vo vic huy ng vn pht trin i tu v tham gia chia s th trng vn ti bin, p ng nhu cu vn chuyn hng ho ca nn kinh t.

Tuy nhin, ngnh vn ti bin vn cn mt s hn ch, bt cp nh: C cu i tu cha cn i, cn thiu nhiu tu chuyn dng nh tu

ch container, tu ch du, tu ch hng ri. Tui bnh qun ca i tu vin dng cao t 15 - 17 tui, chi ph qun l khai thc cao, trong khi cc doanh nghip cn gp nhiu kh khn v ti chnh, kh vay vn y mnh i mi i tu v thit b trn tu.

Cha xy dng c c ch, chnh sch c th, c bit l c ch ti chnh v t chc ng b thc hin cc chnh sch v vn ti bin, c ch cung cp vt t, thit b chuyn dng, chnh sch lng, thng V th, th phn vn chuyn v tc tng vn ti hng ho ca i tu bin Vit Nam

35

cha tng ng k (nm 1995 ch vn chuyn c 14 - 15% tng khi lng hng ho xut, nhp khu bng ng bin), hng ho xut, nhp khu ca Vit Nam vn b cc i tu ca nc khc cnh tranh mnh.

Cn thiu c ch chnh sch thit thc h tr, khuyn khch pht trin i tu bin quc gia, nht l cha c chnh sch khuyn khch thu tu trong nc, m ch yu thu tu nc ngoi, nh tu c tui t phc v cho ngnh vn ti bin.

Cng tc qun l nh nc, nht l qun l m bo an ton phng tin vn ti bin cha tht bnh ng gia cc thnh phn kinh t, nn s cnh tranh cn thiu lnh mnh, nht l i vi cc doanh nghip kinh doanh vn ti bin t nhn.

V ngun nhn lc: C cu i ng thu th, thuyn vin hin cn mt cn i ln, thiu nhiu thu th, thuyn vin gii lm vic trn cc tu bin hin i, chuyn dng, nht l cc tu ch du th v cc tu container c ln. i ng cn b qun l, khoa hc k thut cha p ng kp yu cu pht trin ca ngnh vn ti bin, c bit v trnh ngoi ng, lut thng mi v lut hng hi quc t

Cng v dch v cng bin: Trc nm 1996, h thng cng bin Vit Nam c bc pht trin quan trng, nh: Quy m cng ngy cng tng, nu cui nm 1990, Vit Nam ch c hn 70 cu cng, vi 16.000 mt cu bn, 7 khu chuyn ti, th n nm 1995 xy dng c hn 90 cu cng, vi 24.000 mt cu bn v 10 khu chuyn ti. H thng cng bin ny hin do nhiu thnh phn qun l, trong c 8 cng do Trung ng qun l, qun i 4 cng v 21 cng qun l di hnh thc lin doanh.

Khi lng hng ho thng qua cng tng, nm 1990 t 30 triu tn, nm 1995 l 34 triu tn, tc tng bnh qun 5%/nm. c cc cng mang tm c khu vc nh: Hi Phng, Cm Ph, Tn Cng, Si Gn c cng sut gn 10 triu tn/nm. Bc u hin i ho phng tin xp d, quy hoch v sp xp li kho bi, xy dng v nng cp thm cc cu cng nn nng lc xp, d c nng cao, gii phng tu nhanh. Mt s cng c

36

nng cp v m rng nh Hi Phng, Ci Ln, Nng, Quy Nhn, Nha Trang, Si Gn, Cn Th. So vi quc t, nhn chung quy m cng cn nh, nhng thi gian qua, h thng cng bin m nhim thng qua hu ht lng hng ngoi thng ca Vit Nam v h tr mt phn vic trung chuyn hng ho xut, nhp khu ca Lo, gp phn a nc ta tng bc tip cn v hi nhp vi khu vc v th gii. Hn 95% khi lng hng xut, nhp khu c vn chuyn qua h thng cng bin.

Trong pht trin cng bin, c mt s nhn t mi nng ng trong vic ch ng vay vn u t, pht trin m rng sn xut nh: Cng Hi Phng, Nng, Si Gn; cc cng u t bng vn ngn sch trin khai cho doanh nghip thu khai thc (cng Ci Ln, Vng ng) nhm thu hi vn nh nc, trnh c tnh trng ch giao vn, khng r thi hn thu hi nh trc y.

Tuy nhin, cng bin Vit Nam ch yu c quy m nh. Trong tng s 126 cng bin cc vng, min th ch c 4 cng (than Cm Ph, Hi Phng, Si Gn, Tn Cng) c cng sut gn 10 triu tn/nm, cn li u l cng quy m nh, kh nng neo u c tu 3.000 tn tr xung. Thit b cn lc hu v cha ng b nn hiu qu thp. Cc ch tiu hng nm thng qua cng trn u ngi rt thp so vi cc nc trong khu vc (ch bng 1/140 ca Singapore, 1/7 ca Malaysia v 1/5 ca Thi Lan). Nng sut xp, d bnh qun ch t mc trung bnh thp so vi cc nc trong khu vc (khong 2.500 - 3.000 tn/mt/nm).

T chc thc hin quy hoch cng chm, cha c tm nhn v pht trin cng, vic cp nht, iu chnh b sung quy hoch cha c kp thi. Nhiu cng bin xung cp cha c ci to nng cp. Mt s cng cn thiu bn container, kho tng thiu hoc h hng, trang thit b xp, d qu c v lc hu; thiu thit b xp, d chuyn dng bc d hng container nn nng sut xp, d rt thp, ko di thi gian gii phng tu. Cc hnh lang vn ti ni n cng cha c nng cp, ci to, xy dng kp thi nn thiu ng b, cha p ng c yu cu a vo rt hng, c bit l hng container.

37

Tin trnh u t pht trin xy dng cng cn chm v dn tri, cha c cng nc su p ng cho cc tu c trng ti ln cp cng, gy tng chi ph vn chuyn, nh hng ti tin trnh hi nhp v kh nng cnh tranh v vn ti bin ca Vit Nam trong khu vc v trn th gii.

Vic t chc sp xp, qun l h thng cng bin cn phn tn, manh mn, vi nhiu u mi, chng cho, xut hin s cnh tranh khng lnh mnh nh gim gi cc xp d lm nh hng n li ch quc gia. Tnh trng thiu s phi hp ng b trong quy hoch gia Trung ng v a phng, gia cc ngnh vi nhau cn ph bin, gy lng ph. Cc a phng, cc ngnh xy dng cng nh chuyn dng qu nhiu, khng cn i v a l, lm cho vn u t xy dng cng b phn tn, vic xy dng b ko di, hiu qu pht huy ng vn thp. Vn cn nhng cng hoc cm cng ln, cha c s u t ng b cho h thng ng ra, vo cng, lm nh hng n vic a hng vo hoc rt hng ra khi cng.

Cng tc phn loi, phn cp v xc nh r vai tr, v tr ca cc cng bin trong h thng cng bin Vit Nam cha c tin hnh bi bn. V vy, xut hin hin tng cnh tranh khng tch cc gia cc cng trong khu vc, dn n s km hm pht trin ca ton b h thng cng bin. Cng ngh qun l cng lc hu, cn trnh thp, cha p ng nhu cu pht trin mi trong nn kinh t th trng.

C th ni, phn ln cc cng Vit Nam c qu trnh hot ng quen vi c ch bao cp, nn khi chuyn sang nn kinh t th trng cc cng khng bt kp i hi ca kinh t y. Tm l ch i, trng ch vo vn ca Nh nc, thiu ch ng vay vn u t, i mi cng ngh cn tn ti dai dng. S phi hp gia cc cng, ngay c cc cng bin thuc Trung ng qun l cha c trin khai.

Xu th pht trin ca ngnh Hng hi th gii cha c cp nht kp thi, nn trong khi i tu bin th gii c xu hng tng trng ti th Vit Nam li tip tc u t cho cc cng nm su trong ni a, giao thng i li kh khn nh cng Hi Phng, Si Gn. Do , khng kh nng tip nhn nhng tu ln, trong khi cha u t tho ng cho cng nc su.

38

u t ca khu vc t nhn v nc ngoi vo khu vc cng bin cha ng k do cha c chnh sch thng thong, nn cha thc s c sc thu ht ln i vi t nhn u t vo cng bin.

+ Nguyn nhn ca thnh tu: Th nht, cng cuc i mi c s quan tm nhiu hn ca ng,

Nh nc, cc b, ngnh v cc a phng nht l nhng a phng c bin. B Lut HHVN ra i (nm 1990) v sau l cc Ch th ca ng v Chnh ph (nm 1993) v pht trin kinh t bin to ra nhng tin quan trng trong i mi hot ng ca KTHH. KTHH c s khi sc v ng gp ng k vo tin trnh pht trin KT-XH ca cc a phng c bin v t nc.

Th hai, bin Vit Nam c coi l cu ni v l con ng thng thng vi cc nc trong khu vc v th gii. Ngoi ra, bin cn em li cho Vit Nam rt nhiu ngun li phc v cho pht trin KT-XH. Nhn thc c iu , ng v Nh nc bt u ch trng n pht trin kinh t bin, coi kinh t bin l ngnh kinh t mi nhn ca nn kinh t quc dn.

Th ba, cc a phng c bin v ven bin bit pht huy li th bin, o trong s pht trin KT-XH, to iu kin cho b con ng dn vay vn ng mi tu thuyn phc v cho vic nh bt xa b v chm lo ti cc vn an sinh x hi khc, t gip b con yn tm bm bin v bo v vng tri, vng bin ca T quc.

Th t, bc u quan tm u t ln cho cc ngnh thuc KTHH nh cng nghip ng tu, vn ti bin, cng bin v cc dch v sau cng. Trong 10 nm u i mi, Vit Nam xy dng c mt h thng cng bin trong c cc cng bin nc su nm cc trung tm kinh t ln nh: Hi Phng, Qung Ninh, Nng, Vng Tu, Thnh ph H Ch Minh; cc nh my ng tu c hnh thnh v i vo hot ng c hiu qu, to cho vic xut, nhp khu hng ha c thun li; cc khu dch v, vn chuyn hng ha ti cc h thng cng bin c tng cng.

Th nm, trin khai pht trin cc vng kinh t trng im ven bin. Do xc nh kinh t bin s l ngnh kinh t mi nhn trong tng lai, 28 tnh,

39

thnh ph c bin trong c nc tp trung y mnh pht trin kinh t bin vi nhng chin lc c th v vi mi nhn l cng nghip ng tu, vn ti bin, cng bin, du lch bin, khai thc v ch bin hi sn, xy dng kinh t o, nng cao trnh dn tr cho b con vng bin v ven bin nhm p ng cho s nghip pht trin kinh t ca a phng.

Th su, ch trng o to ngun nhn lc cho pht trin ngnh Hng hi thng qua h thng cc trng i hc, cao ng, trung cp chuyn nghip trc thuc B Giao thng vn ti nh: Trng i hc Hng hi - Hi Phng, i hc GTVT Thnh ph H Ch Minh, ba trng Cao ng Hng hi v mt s c s hun luyn, thuyn vin ca cc cng ty xut khu lao ng thuc ngnh Hng hi, vi mc tiu o to c lng s quan hng hi, thy th, th my v cc chc danh khc c t nht trnh trung cp p ng yu cu pht trin ca ngnh.

+ Nguyn nhn ca hn ch: Mt l, ch trng, chnh sch ca ng, Nh nc v pht trin kinh t

bin, KTHH cn mang tnh cc b, dn tri, mt s tnh st bin ua nhau lm cng bin. ng lc vn ra bin ln tht s cha r rng, b chi phi bi t duy li ch d n cc b thay v mt mc tiu ua tranh pht trin lnh mnh v c tm nhn chin lc.

Hai l, ch trng chung v pht trin KTHH nhn chung cn cha c tnh chin lc v thiu tnh c th, dn n t chc thc hin gp nhiu lng tng, c bit thiu nh hng pht trin vi nhng lnh vc mang tnh t ph.

Ba l, ngun nhn lc cht lng cao v i ng cng nhn lnh ngh phc v cho ngnh Hng hi vn cha p ng , tay ngh v trnh ting Anh cn yu. Cc c s o to cn lng tng v thiu thn nhiu mt, nn cha to ra c nhng sn phm p ng yu cu ca Ngnh.

Bn l, t duy lm rung trn cn vn cn, tc l t duy pht trin truyn thng, coi khai thc ti nguyn th, da vo trnh k thut, cng ngh thp v nhng nng lc hn ch l cch thc ch o ca qu trnh tng

40

trng v pht trin kinh t. Vic u t pht trin cc ngnh c lin quan n hng hi cn thp so vi yu cu pht trin nhanh.

Nm l, khu vc Bin ng ang c s tranh chp gay gt, nn vic hp tc quc t pht trin khu vc ny cn gp mt s kh khn. Vic gii quyt cc tranh chp c lin quan n bin, nhng vi phm trong qu trnh s dng v khai thc ti nguyn bin cha c cc quy nh c th v cn nhiu bt cp.

1.1.4. Yu cu mi v pht trin kinh t hng hi trong thi k y mnh cng nghip ha, hin i ha t nc (1996 - 2001)

- Th gii c nhng bin i nhanh chng, phc tp tc ng n pht trin kinh t hng hi

Th nht, s sp ca Lin X v cc nc x hi ch ngha (XHCN) ng u tc ng mnh m n tnh hnh kinh t, chnh tr th gii. Lm cho ch ngha x hi trn th gii lm vo khng hong tm thi; mt s ng Cng sn mt quyn lnh o, ch XHCN sp . Tnh hnh nh hng trc tip n cch mng Vit Nam.

Th hai, xu th ton cu ho v hi nhp kinh t quc t ca cc quc gia, m trc ht l s cng c v ln mnh ca khi th trng chung chu u, cng l s xut hin v lu hnh ca ng tin chung chu u (Euro); s pht trin nhanh chng ca cc khi kinh t khc, ti cc khu vc khc nhau trn cc chu lc, nh Hip hi cc quc gia ng Nam vi tng s thnh vin t 6 ln 10 thnh vin (nm 1999) cng vi rt nhiu cc hot ng khc nhau nhm cng c s ln mnh ca cc nc trong khu vc.

Th ba, s pht trin kinh t kh mnh m ca khu vc ng Nam , ng Bc vi s xut hin ca cc nc cng nghip mi (NICs) gm: Singapore, Hng Kng, i Loan, Hn Quc, bin khu vc ny thnh khu vc c mc tng trng kinh t cao nht trn th gii trong nhng nm 80, u nhng nm 90 ca th k XX.

Th t, nguy c chin tranh th gii hu dit b y li, nhng xung t v trang, chin tranh cc b, xung t v dn tc, sc tc v tn gio, chy ua v trang, hot ng can thip, lt , ly khai, hot ng khng b, c bit l

41

nhng tranh chp v bin gii, lnh th, bin, o v cc ti nguyn thin nhin, tip tc din ra nhiu ni vi tnh cht ngy cng phc tp.

Th nm, cng ng th gii ng trc nhiu vn c tnh ton cu, trc ht l sc p v dn s tng nhanh, cng vi ngun ti nguyn ang ngy cng cn kit tr thnh mt thch thc ngy cng ln i vi nhn loi. Nhn ra bin bng mt t duy kinh t mi ang l s la chn ca nhiu nc trong vi thp k gn y.

An ninh lng thc cng l mt vn mang tnh ton cu. Trong s nhng gii php cho vn lng thc, bin v i dng ang c trng i cho mt li thot hin thc nht trong tng lai.

Trc xu th pht trin nhanh chng, phc tp ca tnh hnh th gii, i hi tt c cc quc gia cn phi lin kt vi nhau trong vic pht trin kinh t, tranh th s gip quc t v vn, khoa hc cng ngh, kinh nghim qun l, ng thi tham gia tch cc vo hi nhp quc t nh y mnh bun bn, gia nhp vo cc t chc kinh t quc t, tham gia cc din n, cc nh ch quc t mt cch c chn lc vi l trnh, bc i thch hp. iu lun thc y ngnh Hng hi pht trin xng tm vi v th ca tng nc.

- S nghip cng nghip ha, hin i ha t nc i hi pht trin kinh t hng hi

T nm 1996, sau 10 nm tin hnh i mi, t nc Vit Nam c nhiu thay i, trong c ngnh Hng hi. ng trc tro lu hi nhp kinh t khu vc v th gii ang ni ln nh mt tt yu khch quan, Vit Nam khng th ng ngoi qu trnh pht trin . Ti i hi i biu ton quc ln th VIII ca ng (6/1996), quyt nh chuyn nn kinh t sang thi k y mnh CNH,HH, xc nh r hn hng pht trin ca kinh t t nc: Xy dng mt nn kinh t m, a phng ho v a dng ho quan h kinh t i ngoi, hng mnh v xut khu" [61, tr.82].

Vi li th l mt nc c bin, ang pht trin nhng cn ngho, i hi Vit Nam khng th khng tnh ti mt chin lc pht trin mnh kinh t ra pha bin v vng ven bin, t khn trng tp trung lc lng hng s pht trin ra bin.

42

Trong khong 10 nm thc hin i mi, Vit Nam ch trng khai thc cc tim nng v th mnh sn c ca mnh trong c tim nng bin, s dng tim nng bin nhm phc v tch cc cho cng cuc pht trin KT-XH. Khai thc du kh, thu sn, du lch, ng tu, vn ti bin, tr thnh nhng ngnh kinh t quan trng, c sc tng trng mnh. Ngnh HHVN c nhng bc chuyn i c bn, tch lu c kinh nghim v to ra c s vt cht ban u to tin cho s pht trin lu di v hp tc quc t thnh cng vi cc nc trong khu vc v trn th gii. KTHH tng bc tr thnh mt b phn, mt mt xch quan trng trong nn kinh t, pht trin theo hng hin i, gn kt cht ch vi an ninh, quc phng.

p ng cho s nghip CNH,HH t nc, i hi ngnh HHVN phi c s chuyn i nhanh chng hn theo kp vi xu th hi nhp quc t. Yu cu hin i ho, chuyn dng ho i tu bin; tp trung xy dng cc cm cng chin lc; pht trin cng nghip c kh sa cha v ng mi tu bin, container, dn khoan; t chc, sp xp li cc c s dch v hng hi v trin khai cc hot ng qun l nh nc chuyn ngnh thch hp l nhng hot ng rt cn thit, gp phn a Vit Nam tr thnh mt quc gia pht trin mnh v kinh t bin.

Bn cnh nhng thi c c c sau 10 nm i mi (1986 - 1996), ngnh HHVN cng gp khng t nhng kh khn, thch thc. Kt qu t c so vi hin trng ban u ca Ngnh vn cn nh b v lc hu. S pht trin ca ngnh HHVN cha mc gim bt khong cch chnh lch trong lnh vc hng hi so vi cc nc trong khu vc v th gii. S tt hu c th hin r nt trong ng dng cc cng ngh hng hi tin tin, c cu v tnh trng lc hu ca i tu, khai thc cc cng nc su, trang thit b thiu, yu v khng ng b ca cc cng bin Tt c nhng iu , lm suy gim sc cnh tranh ca ngnh HHVN khng ch trn th trng hng hi th gii m ngay c th trng trong khu vc.

43

1.2. CH TRNG V S CH O CA NG V PHT TRIN KINH T HNG HI (1996 - 2001)

1.2.1. Ch trng ca ng v pht trin kinh t hng hi 1.2.1.1. Quan im ch o pht trin kinh t hng hi Kinh t bin ca Vit Nam hnh thnh v pht trin qua cc thi k lch s

khc nhau, ng nh nhn nh trong Ngh quyt s 03/NQ-TW ca ng ngy 6/5/1993 v mt s nhim v pht trin kinh t bin ch r: C th gii ni chung v Vit Nam ni ring lm kinh t bin t xa xa, ch c iu ban u l t pht, sau dn dn thu lm cc thnh tu nghin cu bin cng vi cc tin b khoa hc k thut lm ny sinh cc ngnh kinh t bin [11, tr.66].

Do nhng iu kin ch quan v khch quan nhiu nm trc y, Vit Nam cha thc s quan tm y v nh gi ng mc n tim nng v vai tr to ln ca bin i vi s pht trin KT-XH, quc phng, an ninh ca dn tc. Kinh t bin cha c t ng tm vc ca n trong nn kinh t quc dn. Trn thc t, Vit Nam vn cn l mt quc gia ang khai thc lc a l ch yu.

T i hi i biu ton quc ln th VII (6/1991), ng Cng sn Vit Nam thng qua phng hng, nhim v pht trin kinh t bin v bo v ch quyn, quyn li quc gia trn bin ca t nc n nm 2000, theo : Tng bc khai thc ton din cc tim nng to ln ca bin, pht trin kinh t bin, o, lm ch lnh hi v thm lc a, thc hin ch quyn i vi vng c quyn kinh t.

Sau i hi ln th VII ca ng (6/1991), Ngh quyt s 03/NQ-TW ngy 6/5/1993 ca B Chnh tr bn v mt s nhim v pht trin kinh t bin trong nhng nm trc mt, trong nhn mnh:

Th nht, quy hoch hnh thnh tng bc cc trung tm kinh t bin theo hng pht trin tng hp gm: Vn ti bin v dch v hng hi; khai thc, nui trng, ch bin hi sn v dch v ngh c; cng nghip lc v ho du, ng v sa cha tu, khai thc v ch bin khong sn, vt liu xy

44

dng...; xy dng cc khu ch xut, cc cn c trn b cho vn ti, du lch v dch v.

Tp trung sc xy dng cc th trung tm kinh t bin ni lin vi a

bn ni a thuc cc vng kinh t trng im di y:

- Pha Bc, vng trng im H Ni - Hi Phng - Qung Ninh. Trong

, thnh ph Hi Phng v thnh ph H Long trong tng lai (bao gm

Hn Gai - Bi Chy - Honh B) l cc th trung tm kinh t bin.

- Pha Nam, vng trng im thnh ph H Ch Minh - Bin Ho - Vng Tu. Thnh ph tin duyn l B Ra - Vng Tu.

- Min Trung, cm Hu - Nng - Quy Nhn v Nha Trang - Cam Ranh ng vai tr ca ng ra Bin ng i vi min Trung, Ty Nguyn, i vi mt s nc nh Campuchia, Thi Lan.

Cc tnh khc c bin v hi o Bin ng v vnh Thi Lan phi c k hoch xy dng kinh t bin ph hp vi iu kin ca tng a bn; trong cc th ven bin c xy dng thnh trung tm kinh t i vi tng vng bin.

Th hai, nng cp, xy dng mi theo hng hin i ho cc cng bin (ch cng nc su) trong mt quy hoch hp l, lin kt vi h thng giao thng ng b, ng st, ng sng gm:

+ Cm cng pha Bc, trng tm l cng Hi Phng, Ci Ln. + Cm cng pha Nam, trng tm l cc cng Vng Tu, Th Vi, Si

Gn. Xem xt cng Cn Th v Hn Chng min Ty Nam B. + Cc cng quan trng min Trung: Nng, Quy Nhn, Nha Trang, Cam

Ranh. Cng vi Lo v Thi Lan nghin cu c ch trng v cng Hn La. ng b ho v hin i ho dn c s vt cht k thut qun l, iu

hnh hng hi, hng khng quc t trn vng bin, vng tri ca Vit Nam (h thng iu hnh, raa, n hiu, phao tiu, cu h...)

Thc hin ngh quyt ny, Th tng Chnh ph c cc ch th trin khai nh Ch th s 399/TTg ngy 05/8/1993 v mt s nhim v pht trin

45

kinh t bin trong nhng nm trc mt v Ch th s 171/TTg nm 1995 trin khai Ngh quyt s 03-NQ/TW.

n i hi i biu ton quc ln th VIII ca ng (6/1996) tp trung bn v pht trin cc lnh vc lin quan n bin, i hi ch r: Cng c, m rng tng nng lc cc cng bin hin c, ci to, m rng cng Hi Phng, chun b v tng bc xy dng cc cng Ci Ln, Chn My, Lin Chiu, Dung Qut, Bn nh - Sao Mai. Xy dng cng Cn Th thnh cng trung tm ca ng bng sng Cu long [61, tr.186].

Thc hin Ngh quyt i hi ln th VIII (6/1996), ng v Nh nc c nhiu vn bn quan trng ch o pht trin kinh t bin, kt hp vi vic bo v ch quyn v quyn li quc gia trn bin. ng thi, ra phng hng chung pht trin kinh t bin v vng ven bin ca Vit Nam t nm 1996 n nm 2001, c bit l Ch th s 20-CT/TW ca B Chnh tr ngy 22/9/1997 v kinh t bin, y mnh pht trin khoa hc, cng ngh bin, trong nhn mnh: Tp trung u t to bc nhy vt trong pht trin kinh t bin, t mc tng trng bnh qun ca cc ngnh kinh t bin quan trng t 15 - 20%/nm. Xy dng nn kinh t bin Vit Nam thc s l n by thc y kinh t c nc pht trin vi tc cao, nhanh chng tip cn vi trnh pht trin ca cc nc trong khu vc.

Ch th s 20-CT/TW cng nu r: Pht trin mnh mt s ngnh kinh t bin quan trng nh du kh, GTVT bin, hi sn, du lch v dch v bin, to thnh mt s ngnh mi nhn, c k thut, cng ngh hin i, c gi tr xut khu ln, n nh, sc ng vng v cnh tranh trn th trng quc t, trc ht l th trng khu vc, ng thi l ngun tch lu ln cho nn kinh t quc dn.

u t pht trin ng b v tng bc hin i ho c s h tng cho cc trung tm kinh t bin, trc ht l trn cc a bn kinh t trng im. Cc trung tm ny va l ca ng chnh thng ra nc ngoi, va lm bn p vn ra khai thc bin khi, ng thi lm u tu li ko cc vng khc trong t lin, l c s bo v an ninh, quc phng, gi vng ch quyn quc gia trn bin.

46

Cng tc quy hoch pht trin kinh t bin, KTHH c xc nh l lnh vc quan trng ca kinh t bin, trong KTHH bao gm cc ngnh vn ti bin, cng bin v dch v cng bin, cng nghip ng tu. Theo Bo co Chin lc bin Vit Nam n nm 2020 ca B K hoch v u t thng 10/2006 th hin r quan im ch o ca ng v pht trin kinh t bin, trong c KTHH gm:

Th nht, v quy hoch pht trin i tu quc gia, hon chnh, c s lng v cht lng cnh tranh vi i tu nc ngoi. C nhng chnh sch u i cho cng tc vn ti nhm khuyn khch v to iu kin pht trin i tu quc gia. Xy dng h thng dch v h tr cho hot ng hng hi nh ti chnh, cng ngh thng tin To mi trng cnh tranh bnh ng, hon thin h thng php lut v hng hi cc doanh nghip hnh thnh v pht trin, to iu kin h tr cho cc dch v hng hi c bit nh i l, giao nhn, ngn hng

Th hai, v xy dng h thng cng bin, trn c s quy hoch tng th pht trin h thng cng bin Vit Nam c Th tng Chnh ph ph duyt, cc ch trng ca ng v Chnh ph hng ti thc hin tt cng tc qun l quy hoch h thng cng bin, tin hnh lp v quy hoch chi tit cc nhm cng bin quan trng. Trong u t cng, to lin kt cng vi cc h thng giao thng mt t nhm to iu kin thun li nht cho khch hng qua phng thc vn ti a phng tin. i vi cc cng a phng v cng do cc b qun l, cn la chn nhng cng c lng hng ho hot ng c hiu qu nng cp nhm pht huy hiu qu u t.

Th ba, v cng nghip tu bin, ch nn tp trung vo mt vi cm cng nghip ng tu ni c sn li th v chm dt vic u t dn tri hu ht cc vng min. ng thi, ch nn chn nhng cng on ph hp trong chui gi tr ton cu trc khi tnh n pht trin tt c cc ngnh ph tr. Thay v u t rt ln cho k hoch ng tu nh nu trn, Vit Nam cn tm phng thc kt hp li th vn c ca mnh l lc lng lao ng ln, cn c, thng minh vi cng ngh tin tin ca nc ngoi. Nh

47

nc cn xem xt m rng thm c hi v phng thc u t cho cc i tc nc ngoi, nht l i tc Nht Bn v Hn Quc. Trn c s , thc y s chuyn giao cng ngh v pht trin cc ngnh cng nghip ph tr h ngun.

Sau 10 nm tin hnh i mi, ng v Nh nc Vit Nam c s thay i trong t duy v pht trin kinh t bin, KTHH v mun tn dng li th a kinh t v a chnh tr ca bin h tr v thc y KT-XH pht trin.

1.2.1.2. Phng hng pht trin kinh t hng hi Thc hin Ngh quyt i hi ln th VIII ca ng (6/1996), ngy

22/7/1997 B Chnh tr ra Ch th s 20-CT/TW v kinh t bin, y mnh pht trin khoa hc v cng ngh bin. Ch th cp n phng hng pht trin KTHH trong giai on t nm 1996 n nm 2001, trong cp n nng lc ca cc cng bin hin c, ng thi s tin hnh m rng mt s cng nh Hi Phng v cho xy mi mt s cng bin nhng vng ven bin ca Vit Nam, ni dung phng hng gm:

Mt l, xy dng v pht trin KTHH vi tc nhanh, ng b v c bc nhy vt, nhm a ngnh KTHH pht trin ln mnh, kh nng tha mn nhu cu vn chuyn hng ha bng ng bin, ni lin th trng trong nc v nc ngoi, tng thu nhp ngoi t, lm lnh mnh cn cn thanh ton ca t nc v to tch ly cho nn kinh t quc dn.

Hai l, v ng dng khoa hc v cng ngh: a nhng tin b khoa hc mi nht vo trong ngnh Hng hi, cng nh thng tin kinh t th gii, nhanh chng nng cao tnh hin i, tin tin ca k thut v quy trnh cng ngh dy truyn sn xut vn ti, theo kp trnh hng hi th gii, t tng kh nng cnh tranh ca i tu bin Vit Nam trong c ch th trng t hiu qu cao nht.

Ba l, v pht trin, i mi c cu i tu (hin i ha, tr ha v chuyn dng ha) ph hp vi xu th pht trin ca i tu th gii. Tp trung vn pht trin v u t chiu su cho cc cng bin, xy dng mt

48

s bn chuyn dng phc v cho chng trnh xut khu, hon thin h thng bo m an ton hng hi. Nghin cu v xc nh c cu u t hp l, nhm to ra s ng b thng nht vi cc thnh phn kinh t v c s vt cht k thut ca Ngnh.

Bn l, v cng bin: Ci to, nng cp, hin i ha cc cng hin c, pht huy cc iu kin t nhin v c s sn c nhm u t hp l, khai thc c hiu qu h thng cng. ng thi, tp trung xy dng mt s cng tng hp gi vai tr ch o cc vng kinh t trng im cho cc tu c trng ti ln (trn 30.000 DWT). Ch trng ti cc cng hoc khu bn chuyn dng cho hng container, hng ri, hng lng v cng trung chuyn quc t. Xy dng c trng im mt s cng cc a phng trn c s tnh ton hiu qu u t, chc nng v quy m thch hp vi mc pht trin kinh t ca a phng v kh nng huy ng vn.

Nm l, v dch v hng hi v cc c s h tng lin quan nhm nng cao nng lc phc v v hiu qu u t ca cng. Trong vic u t pht trin cng nh khai thc cng bin cn kt hp cht ch gia yu cu pht trin kinh t vi an ninh, quc phng.

Thc t cho thy, trong thi k i mi, ng xc nh r phng hng pht trin KTHH, l mt trong nhng thnh tu to ln trong chnh sch pht trin KT-XH ca ng v Nh nc. Do , pht trin KTHH gp phn khng nh vo vic thc hin thng li mc tiu chin lc kinh t bin, nhm a Vit Nam nhanh chng tr thnh quc gia bin trong tng lai.

1.2.1.3. Nhim v v gii php pht trin kinh t hng hi - Nhim v pht trin kinh t hng hi V pht trin h thng cng bin quc gia: Ch trng cc cng bin nc

su to ra ca m ln thng thng vi quc t. u t xy dng mi theo hng hin i ho cc cm cng ln trn a bn kinh t trng im, gp phn to ng lc thc y pht trin kinh t ca c nc. Vic xy dng v pht trin h thng cng bin quc gia t trong quy hoch h thng GTVT ca c nc, quy m v bc i ph hp vi nhu cu v kh nng pht trin KT-XH trong giai on trc

49

mt, ng thi d tnh y trin vng pht trin lu di thc hin CNH,HH t nc. Theo hng , cn tng bc tp trung u t nng cp v m rng h thng cng bin theo hng hin i ha, nng cao nng lc thng qua ti cc cm cng pha Bc, Trung, Nam. Theo Quyt nh ca Th trng Chnh ph s 202/1999/Q-TTg ngy 12/10/1999 v vic ph duyt Quy hoch tng th pht trin h thng cng bin Vit Nam n nm 2010, ni dung gm: Cm cng pha Bc, trng tm l cm cng Hi Phng, Ci Ln v ven bin Qung Ninh; cm cng min Trung, vi cm cng quan trng l Nng, Quy Nhn, Nha Trang, Cam Ranh II; cm cng pha Nam, trng tm l cc cng Vng Tu, Th Vi v Si Gn, xem xt cng Cn Th v Hn Chng.

Nghin cu xy dng mt cng bin ln, hin i lm chc nng trung chuyn quc t ca Vit Nam khu vc thun li (c th l min Trung), gp phn to sc bt cho tng trng kinh t c bc nhy vt sau nm 2000, nht l sau khi hon thnh tuyn ng b xuyn , ni lin cc nc Trung Quc - Min in - Thi Lan - Lo - Campuchia - Vit Nam. Tng bc hnh thnh mt s cng thng mi - du lch trn cc o thuc vng bin ng Bc v Ty Nam, to iu kin thu ht vn u t v cng ngh hin i ca nc ngoi, k c cho vic xy dng mt s khu ch xut, khu du lch v trung chuyn hng ho quc t.

ng b ho v hin i ho dn c s vt cht k thut i vi h thng cng bin, c bit ch ti cc cng va v cng nc su c kh nng n nhn c nhng tu c trng ti ln. ng thi, qun l v iu hnh hng hi bao gm: H thng raa, n bin, phao tiu cu h, pht trin thng tin hng hi trn b, trn bin, trn tuyn o phc v c lc cho pht trin kinh t v an ninh, quc phng ti cc vng bin v ven bin

V pht trin i tu: Cn pht trin i tu bin quc gia mnh v hin i, c c cu ph hp; nng lc vn chuyn 40 - 50% v tip tc nng cao hn na tng khi lng hng ho xut, nhp khu, p ng nhu cu vn chuyn hng ho trong nc. Tham gia tch cc vo th trng thu tu th gii, tng lng hng ch thu cho nc ngoi v xut khu dch v vn

50

ti bin v dch v hng hi tng nhanh ngun thu ngoi t. Trc mt tp trung vo tr ho i tu hin c. u t vay vn mua tu mi c trang thit b hin i, c bit ch trng pht trin i tu ch du, ch container chuyn dng, hp tc vi nc ngoi m thm cc tuyn v hnh thc vn ti bin. ng thi, tin ti tr ha i tu vi mc ch theo kp i tu khu vc v th gii, pht trin u tu, tu container v tu hng ri hin i phc v cho nhu cu vn chuyn v xut khu trong v ngoi nc.

V sa cha v ng mi tu bin: Hnh thnh hai cm ng mi v sa cha tu bin khu vc pha Bc v pha Nam, tin ti c thm mt cm min Trung, m bo n nm 2000 c kh nng sa cha cho tt c cc loi tu bin, sa cha, ng mi container v ng mi tu bin n 10.000 DWT phc v cho th trng ni a. c bit ch trng ng loi tu container c kh nng vn chuyn hng ri, hng lng v hng kh.

- Gii php pht trin kinh t hng hi Khn trng hon thin h thng vn bn php quy trong lnh vc hng

hi, m bo tnh y , ng b v khuyn khch u t pht trin, c bit l nhng lnh vc lin quan n pht trin kinh t bin, KTHH, vng bin, ven bin v hi o nh: T chc xy dng vn bn hng dn thi hnh B Lut HHVN (nm 1990); ph bin gio dc, thanh tra, kim tra a B Lut HHVN vo cuc sng; k kt, tham gia v thc hin cc iu c hng hi quc t; tin hnh k kt, tham gia, cng nhn v p dng cc cng c hng hi.

Tip tc hon thin c ch chnh sch, chin lc, b sung quy hoch cc lnh vc ca ngnh lin quan n hng hi v m bo tnh ng b cng nh nhng tc ng tch cc n pht trin KTHH nh: Cc HHVN tch cc nghin cu, lp quy hoch pht trin h thng cng bin Vit Nam n nm 2010, c Th tng Chnh ph ph duyt bng Quyt nh s 202/1999/Q-TTg ngy 12/10/1999.

Ch trng qun l, u t xy dng c bn, chng lng ph, y nhanh tin xy dng c s h tng cng bin, c bit l cc cng bin trong

51

din quy hoch, xy dng cc cng hin i, quy m ln vi c s h tng sau cng ng b lm nng ct ca cc trung tm kinh t.

Tho g kh khn cho cc doanh nghip, ci cch th tc hnh chnh su rng trong ton ngnh, to iu kin cho cc doanh nghip vay vn, c bit l cc doanh nghip t nhn va v nh kinh doanh trong lnh vc vn ti bin sc cnh tranh c vi cc doanh nghip nh nc, cc cng ty lin doanh nc ngoi kinh doanh trong lnh vc ny.

Tng cng hp tc, hi nhp kinh t khu vc v th gii trong lnh vc hng hi. y mnh v nng cao cht lng ng dng khoa hc v cng ngh, ch trng cng ngh thng tin ng dng tin b khoa hc k thut vo trong khai thc dch v cng bin, vn ti bin v trong ng tu nhm nng cao nng sut, cht lng v hiu qu p ng nhng tiu chun k thut kht khe ca Ngnh.

Cho thu c s h tng, sp xp i mi doanh nghip lm dch v hng hi v n nh th trng kinh doanh dch v hng hi. Nng cao nng lc cnh tranh ca th trng dch v hng hi trong nc, tng cng thu ht vn u t xy dng c bn, c s h tng. Nh nc h tr v vn v c ch cc doanh nghip kinh doanh trong lnh vc dch v hng hi c th ch ng trong sn xut, kinh doanh.

T chc pht ng phong tro thi ua trong lao ng sn xut, trong thc hnh tit kim, chng lng ph; khen thng kp thi i vi nhng c nhn, n v c thnh tch ng gp cho s pht trin ca Ngnh; nng cao dn ch c s, on kt ni b, chng chia r cc b, pht huy tnh sng to, ch ng trong lao ng sn xut, kinh doanh ca mi cn b, cng nhn vin chc trong ton ngnh thc hin tt nhng nhim v ra.

1.2.2. Qu trnh ch o v kt qu pht trin kinh t hng hi ca ng (1996 - 2001)

1.2.2.1. Ch o xy dng h thng t chc qun l nh nc trong lnh vc hng hi

Thc hin ch trng, phng hng c xc nh trong cc ngh quyt, ch th ca ng, t cui nm 1995, t chc ngnh HHVN c nhng

52

thay i quan trng nh du mt bc tin b trong t duy i mi qun l cp v m. Cc HHVN v cc t chc tin thn trc y va lm nhim v qun l nh nc trong lnh vc hng hi, va lnh o cc n v trc thuc t chc sn xut, kinh doanh trn cc mt: Vn ti, bc xp, sa cha v dch v hng hi. Theo Quyt nh s 250/TTg ngy 29/4/1995 ca Th tng Chnh ph, Cc HHVN tch ra thnh ba t chc c lp mang tnh chuyn mn ha theo tng lnh vc c th: Cc HHVN vi chc nng qun l nh nc v hng hi, ph trch h thng cng bin, hoa tiu, m bo hng hi; Tng Cng ty HHVN - Vinalines, vi chc nng kinh doanh v tp trung pht trin i tu, h thng cng bin v cc dch v hng hi; Tng Cng ty CNTT Vit Nam - Vinashin, phn ln l cc x nghip sa cha v nh my ng tu ca Cc HHVN chuyn sang vi chc nng sa cha, ng mi tu thy v cc dch v cng nghip khc lin quan.

Nh vy, t khi Cc HHVN c tch ra lm ba t chc c lp, th trong c hai t chc l Tng Cng ty HHVN v Tng Cng ty CNTT Vit Nam c chc nng hot ng kinh doanh trong lnh vc hng hi, cn Cc HHVN l n v duy nht c chc nng qun l nh nc v hng hi. Theo , qun l nh nc v hng hi l lnh vc c qun l tp trung, thng nht Trung ng, khng phn cp cho a phng. Chnh ph giao B Giao thng vn ti thc hin chc nng ny v Cc HHVN l c quan tham mu, gip B trng B Giao thng vn ti qun l nh nc chuyn ngnh Hng hi v thc thi nhim v qun l nh nc v hng hi trong phm vi c nc. Do , h thng t c