lumturia dhe pasuria

8/13/2019 Lumturia Dhe Pasuria

1/20

J. D. Roth

Lumturia dhe PasuriaT jeni t lumtur ka m shum rndsi sesa t jeni t pasur

e prktheu

Ridvan Bunjaku

|:( |:)

Gusht 2010


2/20

2 T jeni t lumtur ka m shum rndsi sesa t jeni t pasur

................................................................. 3

............................................................................................................. 3

.................................................................................................................... 4

........................................................................................ 7

............................................................................................................................... 9

.......................................................................................................................... 10

.................................................................................................. 11 ............................................................................................. 11

.................................................................................................................... 12

....................................................................................................................... 13

............................................................................................................................ 13

.................................................................................................................. 14

................................................................................................................ 15

.................................................................................................................. 15

................................................................................................................ 18

........................................................................................................... 20

Ky libr mund t gjendet online n faqet:

http://www.syri3.com/

http://sa-kra.ch/

Faqja n Facebook: |:( |:) Publikimet RB

http://sites.google.com/site/kalabuli/

Prkthyesi i falnderon autort e ueb-faqeve

pr kontributin n shprndarjen e dijes


3/20

T jeni t lumtur ka m shum rndsi sesa t jeni t pasur 3

Lumturia, jo ari a prestigji, sht valuta vendimtare. Tal Ben-Shahar

i nuk dshiron t jesh i (e) pasur ti dshiron t jesh i (e) lumtur. Edhe pse mediat

pr komunikim masiv i kan bindur shum njerz se pasuria on te lumturia, kjo

nuk ndodh gjithmon. Sigurisht q parat mund t t ndihmojn ti arrish qllimet

e tua, t kujdesen pr t ardhmen tnde, dhe t ta bjn jetn m t shijshme,

mirpo vetm posedimi i gjrave nuk e garanton prmbushjen.

Ky libr do t t tregoj se si ta nxjerrsh maksimumin nga parat e tua, por para se t

zhytemi n detale, sht e rndsishme ta hulumtojm se pse duhet t t interesoj kjo.

Nuk ka shum dobi t msohet pr interesin e prbr apo pr llogarit e kursimeve me t

ardhura t larta nse nuk e di se si ndikojn parat n mirqenien tnde.

Nse financat personale do t ishin t thjeshta sikur kuptimi i matematiks, ky libr nuk do

t ishte i nevojshm fare; njerzit kurr nuk do t shpenzonin tepr, nuk t hynin n borxh,

dhe nuk t merrnin vendime budallaqe financiare. Por hulumtimi tregon se zgjedhjet

tona jan t bazuara n dika m tepr se sa aritmetika e thjesht ato ndikohen edhenga nj rrjet kompleks i faktorve psikologjik dhe emocional.

Ky kapitull ta jep nj prmbledhje t shpejt t relacionit ndrmjet parave dhe lumturis.

Po ashtu, do ti msosh teknikat pr ikjen nga kurthet mendore q e vshtirsojn t

knaqurit me at q e ke. Si do ta shohsh, nuk t nevojiten nj milion euro pr t qen i

(e) lumtur.

shtja e madhe sht: A mund ta blejn parat lumturin?. Nuk ka prgjigje t thjesht.

Duket e natyrshme t supozohet se njerzit e pasur do t jen m t lumtur se t tjert,

shkruajn psikologt Ed Diener dhe Robert Biswas-Diener n Happiness (Lumturia)

(Blackwell Publishing, 2008). Por parat jan vetm nj pjes e pasuris psikologjike,

kshtu q piktura sht e komplikuar.

T


4/20


Ekziston nj korelacion i fuqishm ndrmjet pasuris dhe lumturis, thon autort:

Njerzit dhe popujt e pasur jan m t lumtur se sa homologt e tyre t varfr; mos e

lejoni asknd t ju thot ndryshe. Por ata trheqin vmendjen se ndikimi i parave n

lumturi nuk sht aq i madh sa mund t t duket. Nse ke rroba pr tu veshur, ushqim pr

t ngrn, dhe kulm mbi kok, ather t kesh n dispozicion t ardhura t shtuara kavetm nj ndikim t vogl n prshtypjen tnde t mirqenies.

Pr ta formuluar ndryshe, nse jetoni nn kufirin e varfris (22,050$ t ardhura vjetore pr

nj familje katr-antarshe n vitin 20091), ather 5,000$ shtes n vit mund t krijojn

ndryshim gjigantn lumturin tnde. N ann tjetr, nse familja jote i fiton 70,000$ n

vit, 5,000$ mund t jen bonus i mirseardhur, por nuk do ta ndryshojn rrnjsisht jetn

tuaj.

Pra, po, parat mund ta blejn ca lumturi, por si do ta shohsh, ato jan vetm nj pjes e

enigms. Dhe ka rrezik real se t ardhurat e rritura mund t t bjn n t vrtet t mjer nse dshira jote pr t shpenzuar rritet me to. Por kjo nuk domethn se duhet t

jetosh si murg. elsi sht ta gjesh balancin ndrmjet t kesh tepr pak dhe t kesh tepr

shum dhe kjo nuk sht pun e leht.

Shnim

Nj artikull tash s voni n Journal of Consumer Research(Gazeta e Hulumtimeve

t Konsumatorit) tregoi se, n prgjithsi, ndjenjat tona ndaj blerjeve materiale

shuhen m shpejt se sa q shuhen ndaj blerjeve prjetimore. T mirat materiale

zhvlersohen: Nj dit pasi t blesh dika, zakonisht ajo vlen m pak se sa ke

paguar pr t. Prjetimet, n ann tjetr, mohen: Kujtimet pr gjrat q i bn

pushimet q i bn, koncertet n t cilat shkon i ke m pr zemr me kalimin e

kohs sepse ke prirje ti kujtosh gjrat pozitive dhe ti harrosh gjrat negative.

Kultura jon sht e drejtuar (vozitet) nga konsumimi. Mediumet t msojn ti duash

rrobat dhe veturat q i sheh n TV dhe ort dhe stolit e mueshme q i sheh n reklamat

e revistave. E prap studimet tregojn se njerzit q jan materialist kan prirje t jen

m pak t lumtur se sa ata q nuk jan. Me fjal tjera, nse dshiron t jesh i (e) knaqur,

duhet t posedosh dhe t duash m pak Gjra.

1 ( )


5/20


Shnim

Meq Gjrat kan rol kaq t rndsishm n lumturin (dhe jo-lumturin) tnde, e

meritojn nj Gj t madhe.

N klasikun e tyre t financave personale Your Money or Your Life(Parat e Tua apoJetn Tnde)(Penguin, 2008), Joe Dominguez dhe Vicki Robin argumentojn se relacioni

ndrmjet t shpenzuarit dhe lumturis sht jo-linear, q domethn se do Euro q e

shpenzon t sjell pak m pak lumturi se sa ajo para saj.

M shum shpenzim onn m shum prmbushje deri n nj pik. Por shpenzimi i

teprt n t vrtet mund t ket ndikim negativ n cilsin e jets tnde. Autort

sugjerojn se prmbushja personale domethn, t jesh i knaqur me jetn tnde mund t grafikohet n nj lakore q duket kshtu:

Lakorja e Prmbushjes2

2 () , .


6/20


Kjo Lakore e Prmbushjes i ka katr zona:

Mbijetesa (mbetja gjall). N kt pjes t lakores, pak para sjellin rritje t madhen lumturi. Nse nuk ke asgj, blerja e gjrave nuk kontribuon realisht n

mirqenien tnde. Je shum m i (e) lumtur kur sigurohen se sa kur nuk sigurohen

nevojat tua themelore: ushqimi, veshmbathja, dhe strehimi.

Komoditetet.Pasi t arrihen gjrat themelore, fillon t shpenzosh n komoditete:nj karrige pr tu ulur, nj jastk pr t fjetur, pantallonat e dyta. Kto blerje, po

ashtu, sjellin prmbushje t rritur. Ato t bjn t lumtur, por jo aq t lumtur sa

artikujt q i plotsonin nevojat e tua t mbetjes gjall. Kjo pjes e lakores sht

ende pozitive, por jo aq e rrpirt (e prpjetshme) si zona e par.

Lukset.N ndrkoh shpenzimi yt zgjerohet nga komoditetet n lukse t vrteta.T themi, zhvendosesh nga nj apartament i vogl n nj shtpi n periferi, dhe eke nj dollap t tr me veshmbathje. Pi okollat t nxeht n mbrmjet e dimrit,

ulesh n divan t ri, dhe ke koleksion t DVDve. Kto gjra jan m shum se

komoditete ato jan lukse, dhe t bjn t lumtur. Ato t shtyjn n majn e

Lakores s Prmbushjes.

Shpenzimi i teprt. Prtej majs, Gjrat fillojn ta marrin kontrollin e jets tnde.Blerja e divanit t bri t lumtur, prandaj blen mbshtets pr ti prshtatur.

Koleksioni yt i DVDve rritet nga 20 tituj n 200, dhe ti pi okollat t shtrenjt t

nxeht t br nga kokrrat e kakaos nga Peruja. S shpejti shtpia jote sht kaq

plot me Gjra sa q duhet ta blesh nj shtpi m t madhe dhe ta marrsh me

qira nj depo. Por asnj nga kto nuk t bn sadopak m t lumtur. N fakt, t

gjitha kto gjra bhen barr. N vend q ta rris prmbushjen tnde, blerja e

Gjrave t reja n t vrtet e pakson at.

Pika e mbl n Lakoren e Prmbushjes sht n zonn e Lukseve, parat t japin m s

shumti lumturi; I ke siguruar nevojat tua t mbetjes gjall, i ke disa komoditete t krijuara,

dhe bile i ke edhe disa lukse. Jeta sht e shklqyeshme. Shpenzimi yt dhe lumturia jote

jan t balancuara n mnyr t prkryer. Ke Mjaft.

Shnim

Po, edhe Mjaft-it i takon M e madhe. M von do t msosh m shum rreth

marrjes s vendimit se sa sht Mjaft. (Dhe mos u bn merak: Nuk ka m fjal q

fillojn me ksi shkronja t mdha budallaqe.)


7/20


Fatkeqsisht, n jetn reale nuk ke ndihma t prdorshme pamore pr t ta treguar

relacionin ndrmjet shpenzimit tnd dhe lumturis tnde; duhet ta gjesh vet se ka sht

Mjaft. Por si do ta shohsh n pjesn tjetr, pr shkak se jemi msuar t besojm se m

shum para sjellin m shum lumturi, shumica e njerzve e arrijn majn e Lakores s

Prmbushjes dhe pastaj vazhdojn t shpenzojn.

Zakonisht, ndrsa rriten t ardhurat e tua, stili yt i jets rritet me to. Kur shefi yt t jep rritje

t rrogs, ti dshiron ta shprblesh veten (e meriton!), prandaj shpenzon m shum. T

gjitha kto Gjra t reja t kushtojn para pr ti bler, pr ti ln diku, dhe pr timirmbajtur. Gradualisht, stili yt i jets bhet m i shtrenjt prandaj duhet t punosh m

fort pr t fituar m shum. Mendon se nse do ta fitoje vetm edhe nj ngritje t rrogs,

ather do t kishe Mjaft. Por sipas t gjitha gjasave, do ta prsritje procesin duke

shpenzuar edhe m shum.

Psikologt kt rreth vicioz e quajn rrotullaku3hedonik, edhe pse ti me gjas e njeh si

vrapi i miut, gara e miut, apo rat race. Njerzit n rutinn hedonike mendojn se do

t ishin t lumtur po t kishin vetm pak m shum para. Por kur marrin m shum para,

ata zbulojn dika tjetr q e dshirojn. Meq nuk jan kurr t knaqur me at q ekan, ata nuk mund t ken kurr Mjaft.

Shumica e njerzve jan t kurthuar n kt rrotullak. Sipas U.S. Census Bureau (Byroja e

Regjistrimit t Prgjithshm e SHBA) (http://tinyurl.com/census-inc), n vitin 1967

mediana e t ardhurave mesatare shtpiake ishte 38,771$ (prshtatur pr shkak t

inflacionit). Atbot, m pak se nj e pesta e familjeve amerikane kishin TV me ngjyra dhe

vetm nj nga 25 kishte TV kabllor. Krahasoje kt me 2007tn, kur mediana e t

ardhurave shtpiake ishte 50,233$ dhe thuajse gjithkush kishte TV me ngjyra me ekran t

gjer dhe TV kabllor. Amerikant tani kan dyfish m shum vetura se sa q kishin n

1967tn, dhe kemi kompjuter, iPod, dhe telefona celular. Jeta sht e mir, apo jo? Por

prkundr t ardhurave tona t rritura dhe t pasuris materiale, nuk jemi m t lumtur se

sa q ishim n t 60tat.

3

.


8/20


Shnim

N rast se ka kaluar koh q nga ora jote e fundit e matematiks, ja nj rifreskim i

shpejt: Nse e ke nj grup t numrave, gjysma e tyre do t jen m t mdhenj se

mediana, dhe gjysma do t jen m t vegjl. Mediana sht zakonisht e ndryshmenga mesatarja. Pr shembull, n grupin e numrave 2, 3, 4, 5, dhe 101, mesatarja

sht 23, por mediana sht vetm 4. (Po t flisnin ekonomistt pr t ardhurat

mesatare n vend t t ardhurave medianike, numrat e tyre do t pjerrtsoheshin

nga miliardert si sht Warren Bufett.)

Q nga viti 1972, National Opinion Research Center (Qendra Kombtare e Hulumtimit t

Opinionit) i ka anketuar amerikant pr lumturin e tyre (http://tinyurl.com/norc-gss). Si

mund ta shohsh n grafikun vijues, numrat nuk kan ndryshuar shum gjat 35 viteve tfundit. Rreth nj e treta e amerikanve n mnyr t qndrueshme thon se jan shum

t lumtur me jett e tyre (http://tinyurl.com/gss-happy), ndrsa pak m pak se nj e treta

thon se jan goxha t knaqur me gjendjet e tyre financiare (http://tinyurl.com/gss-

satfin).

Informatat nga Studimi i Prgjithshm Shoqror

i National Opinion Research Center


9/20


Nse amerikant po fitojn m shum, pse pra nuk jan m t lumtur? Jemi t bindur t

besojm se prosperiteti e sjell paqen e mendjes, por po del se gjyshi yt ka pasur t drejt:

Parat nuk jan gjithka.

Prfundimi: Parat nuk mund t t bjn t lumtur nse pasuria jote e rritur sjell pritje t

rritura. Me fjal tjera, nse dshiron m shum derisa fiton m shum, nuk do t jesh

kurr i knaqur; gjithmon do t ket dika tjetr pr t ciln t ln mendt, prandaj do

t duhet t punosh edhe m fort pr ti fituar parat pr ta bler at. Do t jesh i (e)

kurthuar n rrotullakun hedonik, duke vrapuar si miush npr rrot.

Rrotullaku hedonik on n inflacion t stilit t jets, q sht po aq i rrezikshm pr parat

e tua sa inflacioni ekonomik; t dyt e shkatrrojn vlern e eurove tua. Fatmirsisht, ti

mund ta kontrollosh inflacionin e stilit tnd t jets. Mund t heqsh dor, t zbressh nga

rrotullaku, dhe t shptosh nga vrapi i miut. Pr ta br kt, duhet ti caktosh prioritetet

dhe t vendossh se sa sht Mjaft. Pjesa vijuese t tregon si.

Kurt Vonnegut e kishte zakon ta rrfej nj bised q e kishte me mikun e tij, autorin

Joseph Heller (Vonnegut e publikoi kt anekdot si poem n New Yorker). Dy

shkrimtart ishin n nj aheng t mbajtur nga nj miliarder kur Vonnegut bri shaka:

far ndjenje sht ta dish se nikoqiri yn fiton m shum brenda nj dite se sa ka fituar

Catch-22[punimi m i njohur i Hellerit] n tr historin e vet? Helleri u prgjigj, Un

kam dika q ai nuk mund ta ket kurr. Un kam Mjaft.


10/20


Parat e tua dhe jeta jote

Disa njerz besojn se brengat e tyre do t zhdukeshin sikur t kishin rrog gjasht-shifrore. T tjer luajn lotari sepse mendojn se nse fitojn do ti zgjidhnin problemet e

veta. Por ajo se sa fiton nuk e prcakton se sa i (e) lumtur je e prcakton ajo se sa

shpenzonn relacion me t ardhurat e tua.

Merrni p.sh. atlett profesional: Lojtari mesatar i Ligs Kombtare t Futbollit i fiton 1.1

milion $ n vit, dhe lojtari mesatar i NBA i bn 4 milion $ n vit. E prap edhe kto t

ardhura t mdha nganjher nuk jan mjaft pr ta mbuluar sa shpenzojn lojtart. N nj

nga numrat e fundit t Sports Illustrated, Pablo S. Torre e prshkroi se si, dhe pse, atlett

mbesin pa para (mund ta lexoni artikullin e tij te http://tinyurl.com/brokeathletes). Aishkruan se 2 vite pas trheqjes, 78% e ish-lojtarve t Ligs s Futbollit kan bankrotuar

apo jan nn stres financiar. Brenda 5 viteve pas trheqjes, rreth 60% e ish-lojtarve t

NBA jan n pozita t ngjashme.

Fituesit e lotarive i kan t njjtat probleme. Nj artikull i 2001ts n The American

Economic Reviewgjeti se, pasi ta ket pranuar gjysmn e mimit, fituesi tipik i lotos i ka

vn n kursime vetm rreth 16% t atyre parave. sht vlersuar se m shum se ereku i

fituesve t lotaris bankrotojn. Merre Bud Post-in: Ai i fitoi 16.2 milion $ n 1988tn.

Brenda disa javve pasi e pranoi pagesn e tij t par vjetore prej rreth gjysm milioni

dollar, ai i shpenzoi 300,000$. Gjat disa viteve vijuese, Post bleu anije, shtpi t mdha,

dhe aeroplan, por gjithkah e prcolln telashet. Isha shum m i lumtur kur isha hi pa

para, sht raportuar t ket thn. Kur vdiq n 2006tn, Post po jetonte me nj ek

mujor 450$ t paaftsis pr pun. Pr t mund t lexoni m shum ktu:

http://tinyurl.com/budpost.

Natyrisht, jo do person i pasur sht kaq i shthurur. N fakt, sipas Thomas Stanley dhe

William Danko, shumica e milionerve jan t kujdesshm me parat e veta. N librin e

tyre klasik The Millionaire Next Door (Milioneri n Dern Tjetr) (Pocket, 1998), Stanley

dhe Danko i regjistrojn karakteristikat e milionerve t pazhurmshm ata q jetojn nlagje mesatare, vozisin vetura mesatare, dhe punojn pun mesatare. Kta njerz jan t

aft ta ndrtojn dhe ta mbajn pasurin sepse i mbajn nn frena shpenzimet e tyre

edhe kur t ardhurat e tyre rriten. Autort thon se tri fjalt q i prshkruajn m s miri t

begatshmit jan t matur, t matur, t matur.

Pra edhe nse t ndodh ndonj fat i papritur si sht ndonj trashgimi apo bonus apo

edhe ndonj mim i lotaris merre sugjerimin nga milionert e matur. Mos i shpenzo t

gjitha n nj vend.


11/20


Ta dish se ke Mjaft mund t jet m mir se t kesh miliarda euro. Nse je

marramendsisht i pasur por nuk je i lumtur, far dobie kan parat e tua? Ndjenja pr t

qen i (e) knaqur vjen nga t pasurit Mjaft jo tepr pak dhe jo tepr shum. Por sa sht

Mjaft?

Nuk ka prgjigje t thjesht. Ajo ka sht Mjaft pr ty mund t mos jet Mjaft pr shokun

tnd m t mir. Dhe ajo ka t nevojitet q t rrish n majn e Lakores s Prmbushjes do

t ndryshoj me koh, prandaj Mjaft-i sht njfar caku q lviz. sht vshtir t

definohet Mjaft-i, por jan disa hapa q mund ti ndrmarrsh pr ta kuptuar se ka

domethn ai pr ty.

Nse nuk e di se pse po i fiton dhe po i shpenzon parat, ather nuk mund ta dish se kur

ke Mjaft. Pra ndaj koh q vrtet t mendosh pr at se ka domethn pr ty t kesh

Mjaft. Diskutoje me familjen tnde, dhe hulumtoje iden me shokun tnd m t mir. A

sht Mjaft t jesh jasht borxheve? T kesh mundsi pr ta paguar nj bark me para n

dor? Ti kesh t kursyera nj milion euro pr pensionim? Vendos se ka domethn Mjaft

pr ty, e pastaj shkruaje. Nse nuk ke fund n peisazh, je n rrezik m t madh t mbetesh i

kurthuar n vrapin e miut.

Meq nocioni Mjaft sht kaq i mjegullt, mnyra m e mir pr tiu qasur sht t jesh i

ndrgjegjshm pr shprehit e tua financiare. Akti i zgjedhjes s vetdijshme se si

shpenzon mund t t ndihmoj t bsh blerje q jan n vij me qllimet dhe vlerat e tua.

Ramit Sethi e popullarizoi konceptin e shpenzimit t vetdijshmn librin e tij I Will

Teach You to Be Rich(Do t ju msoj t jeni t pasur)(Workman Publishing, 2009). Ideja

sht t shpenzosh me synim, t vendossh me paramendim se ku ti drejtosh parat e tua

n vend se t shpenzosh rrmbyeshm. Sethi tregon se sht n rregull ti shpenzosh

5,000$ n vit n kpuc nseai shpenzim sht i nivelizuar me qllimet dhe vlerat e tua

dhe ke br zgjedhje t vetdijshme t shpenzosh n kt mnyr (pr dallim nga

shpenzimi obsesiv).

Nse je i ri (e re) n t shpenzuarit e vetdijshm, provo tia bsh vetes kto pyetje:


12/20


A e pranova vlern nga kjo baras me sasin q e shpenzova?Me fjal tjera, a eke marr meritn e parave tua? Tashm e di se 100 Euro t shpenzuara n nj gj

nuk sht gjithmon gj po aq mir sa 100 Euro t shpenzuara n nj gj tjetr.

Shpenzimi i vetdijshm ka t bj me prpjekjen q ta nxjerrsh qejfin m t

madh pr parat e tua.

A sht ky shpenzim i nivelizuar me qllimet dhe me vlerat e mija?Shpenzimi ivetdijshm domethn t prioritizosh: ti vsh parat e tua kah gjrat q i

dshiron dhe ti zvoglosh kostot pamshirshm pr gjrat q nuk i dshiron.

Nse je i lumtur me kafen n zyre, ather mos i shpenzo kot parat e tua te

Starbucks. Por nse latte-ja jote ekstra e nxeht me karamele dietike sht pjesa

m interesante e dits tnde, ather bleje latte-n! Shpenzo vetm n gjrat q

kan rndsi pr ty.

Kutia m posht e rrfen tregimin e Chris Guillebeau, q ka br shum zgjedhje jo-tradicionale pr tu siguruar q shpenzimet e tij t prputhen me prioritetet e tij.

Parat e tua dhe jeta jote

Chris Guillebeau e on n ekstrem shpenzimin e vetdijshm. N moshn 32-vjeare ai e

ka definuar se ka sht e rndsishme pr t dhe sht i gatshm t bj sakrifica pr tu

siguruar q shpenzimet e tij jan t nivelizuara me qllimet dhe me vlerat e tij. Nj ngaambiciet e tij sht q ta vizitoj secilin shtet t bots deri n datlindjen e tij t 35-t.

(Deri n momentin kur sht shkruar kjo, ai i ka vizituar 124 nga 192 shtetet, dhe ka koh

edhe 3 vite.)

Udhtimi sht shtrenjt, kshtu q pr ta arritur qllimin e vet, Guillebeau e ka caktuar

at si prioritet t par. Disa njerz mendojn se jam i mendur, thot ai. Nuk kam vetur,

prandaj eci kudo. Nuk m plqen ti shpenzoj disa Euro pr ta prdorur transportin publik.

Por i shpenzoj mijra euro pr t fluturuar npr tr botn.

Duke ia br pa gjrat q nuk jan domethnse pr t si sht vetura Guillebeaumund tia lejoj vetes gjrat pr t cilat sht i pasionuar. Pr t lexuar m shum pr jetn

e tij jokonvencionale, shikojeni blogun e tij n www.chrisguillebeau.com, dhe krkojeni

librin e tij t ardhshm, The Art of Non-Conformity(Arti i mos-nnshtrimit)(Perigee,

2010).

4

, , . .


13/20


Nse ke kaq shum Gjra sa q duhet ta marrsh nj depo me qira, ather ke m shum

se Mjaft. Nse Gjrat ojn n rrmuj q t streson, e ke kaluar majn e Lakores s

Prmbushjes dhe ke shtuar lukse q po sjellin m pak lumturi, jo m shum.

Pastrimi i rrmujs mund t jet prjetim thellsisht i mir, por mund t jet edhe i

vshtir: Nuk dshiron t hedhsh asgj sepse mund t t nevojitet nj dit, apo ka vler

sentimentale, apo mund ta ket ndonj vler.

Heqja qafe e Gjrave lndon vetm pr pak koh. Pasi ti kesh krasitur gjrat personale,

sht sikur t jet hequr nj ngarkes; ndihesh i (e) lir. Disa njerzve procesi iu duket kaq

lirues sa q shkojn m larg dhe e praktikojn thjeshtsin vullnetare, bile edhe deri te

pika e zhvendosjes n shtpi m t vogl. Pr shembull, Dave Bruno po e shkruan njkronik pr luftn e tij kundr materializmit n web-faqen e tij

(http://tinyurl.com/100thingchallenge); qllimi i tij sht ti posedoj vetm 100 artikuj

personal.

Jeta e balancuar sht jet e prmbushur. Pr ta gjetur balancin, duhet ti biesh n fije se

sa sht Mjaft pr ty pika ku ti je i (e) knaqur me at q e ke dhe mund t thuash kaq,

por jo m shum.

Pasi ta definosh Mjaft-in, e fiton ndjenjn e liris. M nuk je i kurthuar n vrapin e miut dhe

ke koh ti ndjeksh pasionet e tua. Mund ta rrethosh veten me familjen dhe miqt e tu,

dhe ta rizbulosh rndsin e kapitalit shoqror vlera q e fiton duke br marrdhnie

personale me njerzit n komunitetin tnd. Dhe meq m nuk je i (e) shtrnguar t blesh

m shum Gjra, parat e tua mund ti prdorsh pr t kursyer pr gjrat q vrtet kanrndsi.


14/20


Nse pasuria e madhe nuk do t ta sjell paqen e mendjes, ka do t ta sjell?

N nj numr t 2005ts t Review of General Psychology (Revist e Psikologjis sPrgjithshme), Sonja Lyubomirsky, Kennon Sheldon, dhe David Schkade shikuan npr

vitet e hulumtimit pr ti rn n fije se ka kontribuon n lumturin kronike (pr dallim

nga lumturia e prkohshme). Bazuar n analizn e tyre, ata doln me nj model tri-

pjessh:

Rreth gjysma e lumturis tnde sht biologjike. Secili person duket se e ka njpik t caktuar kufitare, q vlersohet rreth 50% e prshtypjes tnde t

mirqenies. Meq kjo pik e caktuar sht gjenetike, sht vshtir t ndryshohet.

10% tjera t lumturis bazohen n rrethana faktort e jashtm prtejkontrollit tnd.Kto i prfshijn tiparet biologjike si mosha, raca, kombsia, dhe

gjinia, si dhe gjrat si sht statusi martesor, statusi profesional, siguria e puns,

dhe t ardhurat. Gjendja jote financiare sht pjes e ktij 10%-shi por vetm

nj pjes q domethn se ndikon vetm n nj pjesz t lumturis tnde t

plot.

40%-t e fundit t lumturis vijn nga aktiviteti i paramenduar, i qllimshmgjrat q ti zgjedh ti bsh. Ndonse rrethanat t ndodhin, aktiviteti i

paramenduar ndodh kur ti vepron duke br gjra si jan ushtrimet, ndjekja e

qllimeve kuptimplota, apo mbajtja e ditarit t falnderimeve.

Sipas autorve, meq rrethanat prfshir edhe situatn tnde financiare luajn rol kaq

t vogl n at q ti t ndihesh prgjithsisht i (e) knaqur, ather ka m shum kuptim

q ta ngritsh haren tnde prmes aktivitetit t paramenduar, duke i kontrolluar gjrat

q mundesh dhe duke i injoruar ato nuk mundesh. (Mund ta lexosh tr artikullin n

http://tinyurl.com/hmodel.)

Edhe pse situata jote financiare e luan vetm nj rol t vogl n lumturin tnde t

prgjithshme, shumica e njerzve besojn se sht m e rndsishme se aq. Pr shkak t

ksaj, shum njerz i kalojn jett e tyre duke synuar pr m shum para dhe posedime

por zbulojn se ky materializm i bn ata m pak t lumtur.

Nse je i (e) kurthuar n vrapin e miut, mund t jesh duke u marr me gjrat si sht

borxhi, jetesa nga paga n pag, grindja me gruan (burrin) rreth parave, dhe t punuarit e

nj pune q e urren. Kto probleme t gjitha burojn nga nj shtje: mungesa e

kontrollit. Kur ndihesh sikur nuk ke kontroll ndaj parave, je i (e) brengosur dhe i (e)

stresuar. Duke e marr komandn ndaj financave tua, mund ti heqsh qafe shum nga


15/20


kta stresues dhe t jesh m i (e) lumtur. Pasuria t jep opsione dhe ta lehtson t

prqendrohesh n gjrat q mund t t bjn t knaqur.

Ky libr do t t msoj mnyra specifike pr ta marr kontrollin ndaj financave tua. Hapi i

par n udhheqjen e nj jete t pasur sht t msosh se si ti caktosh prioritetet.

Pr temn e parave

N librin e tyre Lumturia (Happiness) , Ed Diener dhe Robert Biswas-Diener flasin pr

formuln e lumturis, tentimin e tyre q ti kthejn n numra tr kto gjra psikologjike

pr parat dhe mirqenien.

Ata gjetn se t ardhurat m t mdha prgjithsisht i bjn njerzit t jen m t lumtur

por jo gjithmon. Nuk sht vetm ajo se sa fiton q e prcakton se sa je i (e) knaqur me

jetn tnde, mirpo ajo se si ato para lidhen me dshirat e tua. Mund t thuash se lumturia

jote sht e barabart me at q e ke, pjestuar me at q e dshiron.

T themi, pr shembull, se ti je nj autor i famshm q fiton 200,000$ n vit. N letr, kjo

tingllon si shum para, mirpo nse je i (e) etur pr lukse dhe prjetime t shtrenjta, n t

vrtet mund t ndihesh i (e) varfr. N ann tjetr, nse je shkrimtar q mundohesh shum

pr ti fituar 40,000$ n vit, mund t jesh i lumtur derisa pritjet e tua jan t ulta domethn, nse nuk dshiron m shum se sa q ke. Ja pse maturia sht kaq e

rndsishme.

Nj tentim tjetr pr ta kthyer mirqenien n numra sht te kjo formul e lumturis nga

krijuesi i Dilbert,Scott Adams: http://tinyurl.com/happy-dilbert.

T jetosh n mnyr t pasur domethn ti biesh n fije se n ka ta shpenzosh kohn,

parat dhe energjin tnde dhe ka t injorosh. Meq nuk mund ti kesh t gjitha, duhet

t prioritizosh. Kjo domethn t shpenzosh para n gjrat q jan t rndsishme pr ty

dhe t kursesh n gjrat q nuk jan t rndsishme.


16/20


Psikologt prgjithsisht pajtohen se nj jet e jetuar mir sht e pasur n:

Siguri. sht vshtir t jesh i (e) lumtur nse vazhdimisht brengosesh se si tipaguash faturat. Nse ke para, nuk t duhet t brengosesh pr kto gjra. (Por, si e

di tashm, nuk duhet t jesh i (e) pasur pr t qen i (e) lumtur.) Duke jetuar nn

mjetet e tua dhe duke iu shmangur borxhit, mund t fitosh nj kontroll t caktuar

financiar ndaj jets tnde.

Marrdhniet. Pasuria e vrtet vjen nga marrdhniet, jo nga eurot dhe centt.T pasur apo t varfr, njerzit me pes apo m shum miq t afrt jan m t prir

ta prshkruajn vetveten si t lumtur se sa ata me m pak. Nj partneritet afatgjat

i dashuris shkon dor pr dore me kt. Dhe si do ta msosh m von, kapitali

shoqror mund t jet i vlefshm po aq sa kapitali financiar.

Prjetimet.Si sht shpjeguar m hert, kujtimet kan prirje t bhen mpozitive me kalimin e kohs, ndrsa Gjrat zakonisht bien n vler edhe n vlernaktuale edhe n at t perceptuar. Si shkruan Gregory Karp n The 1-2-3 Money

Plan(Plani i Parave 1-2-3) (FT Press, 2009), Prjetimet vlersohen (gjithnj e m

shum), pronat zhvlersohen Dhe te Your Money and Your Brain(Parat e tua

dhe Truri yt) (Simon & Schuster, 2008), Jason Zweig vren, T bsh dhe t jesh jan

m t mira se sa t kesh.

Mbaji mend kto tri shtylla t lumturis dhe mund t ndrtosh jet t pasur edhe me t

ardhura t kufizuara.

Pr ta prmirsuar tutje relacionin tnd me parat, mbaji n mend kto udhzime:

Prioritizo. Shpenzo n gjrat q t bjn m s shumti t lumtur. Nuk ka asgj tkeqe ti blesh gjrat q do ti prdorsh dhe q do t knaqesh me to ky sht

qllimi i parave. Nse je duke shpenzuar m pak se sa q fiton, nse je duke i

plotsuar nevojat e tua, dhe je duke kursyer pr t ardhmen, ather mund tia

lejosh vetes gjrat q ta bjn jetn m t leht dhe m t shijshme. (Pr nj

mnyr t prioritizimit shih kutin n faqen tjetr.)

Rri shndetshm.sht nj lidhje e fort ndrmjet shndetit dhe lumturis.Kushdo q ka prjetuar lndim apo smundje t zgjatur e di saktsisht se sa mund

t jet kjo shkatrruese emocionalisht dhe financiarisht. Ha si duhet, ushtro, dhe

fli mjaft (Your Body: The Missing Manual (Trupi yt: Manuali q mungonte)ka plot

udhzime se si ti bsh kto gjra).

Mos e krahaso veten me t tjert. Financiarisht, psikologjikisht, dhe n mnyrsociale, t garosh me Fistekt sht grack. Gjithmon do t kesh shok q jan m

t pasur dhe m t suksesshm n karrierat e veta se sa ti. Prqendrohu n jetn

dhe qllimet e tua.


17/20


Kufizoje ekspozimin ndaj mediave.Mediat masive sidomos TV tentojn t tbindin se lumturia varet nga gjrat q n t vrtet nuk t nevojiten dhe nuk mund

tia lejosh vetes (nuk ti mban xhepi). Studimet kan gjetur se shikimi i teprt i TV

mund t ndikoj n nivelet e tua t materializmit se sa shum mendon se t

nevojitet pr t qen i (e) lumtur.

Thjeshtso.Filani mesatar beson se materializmi sht rruga pr te lumturia porFilani mesatar e ka gabim. Hulumtimet tregojn se materializmi n t vrtet on

n jolumturi dhe paknaqsi. Duke e thjeshtsuar jetn tnde dhe duke e

zvogluar sasin e Gjrave q i posedon (apo dshironti posedosh), do t kurseshpara dhe do t jesh m i (e) lumtur.

Ndihmoji t tjert.Altruizmi sht njra nga mnyrat m t mira pr ta rriturlumturin. Mund t duket kundr-intuitive (dhe ndoshta krejt pak vet-shrbyese),

por ti dhurosh institucionit fetar apo shoqats tnde m t dashur bamirse shtmetod e provuar pr t ta shndritur ditn.

Prqafoje rutinn.Emersoni ka shkruar, Nj konsistenc budallaqe sht lugati imendjeve t vogla, por ka fakte se disakonsistenca i ndihmojn ndjenjs t jesh i

knaqur. N Happier (M t lumtur) (McGraw-Hill, 2007), Tal Ben-Shahar

rekomandon t ndrtohen rutina rreth gjrave q i admiron: leximi, ecja, luajtja e

lojrave, thurja me krrabza, kado. Meq mund t jet vshtir t gjendet koh

pr kto aktivitete, ai pohon se ato duhet ti bjm rituale. Nse t plqen

biciklizmi, pr shembull, bje ritual vozitjen n park do mbrmje. (Shihe kutin emposhtme pr kshilla pr t gjetur koh pr ato q i admiron.)

Ndjek qllime kuptimplota.Rruga pr te pasuria sht e shtruar me qllime, dhee njjta sht e vrtet edhe pr rrugn pr te lumturia. Por q tia vlej nj qllim,

ai duhet t jet i lidhur me vlerat dhe me interesat e tua duhet ti shtoj dika

jets tnde.


18/20


Pr temn e parave

Ti on jet t zn. Duket se kurr nuk ka mjaft koh pr ti br gjrat q i do vrtet, sisht t bsh joga, t vraposh, apo ta kesh nj dalje javore natn me t dashurin (t

dashurn). Me kaq shum gjra tashm n pjatn tnde, si mund ti palossh t gjitha

brenda?

N Work Less, Live More(Puno m pak, jeto m shum) (Nolo Press, 2007), Bob Clyat

pohon se mund t gjesh koh pr gjrat argtuese. Fshehtsia, thot ai, sht prioritizimi:

Paramendoje se e ke nj kavanoz t zbrazt, nj grup t disa gurve t mdhenj, dhedisa grushte zall. Detyra jote sht ti vendossh t gjith gurt e mdhenj dhe ata tvegjl n kavanoz. Nj qasje do t ishte q s pari ta futsh tr zallin, por nse ia bn

ashtu, kjo do t lente hapsir pr vetm nj apo dy gur t mdhenj; nuk do t

mundje ti kesh t gjitha brenda. Ndryshoje qasjen tnde dhe s pari vendosi gurt e

mdhenj brenda, dhe do ta shohsh se zalli do t prshtatet shum mir prreth

hapsirs s zbrazt. Nse nuk e z pak zall n fund, nuk ke humbur shum.

Lejo tepr gjra t vogla ta marrin prioritetin, dhe duket sikur kurr nuk ka koh prgjrat e mdha. Konsidero q Gurt e Mdhenj jan gjrat vrtet t rndsishme qdshiron ti arrish n jet, gjrat q t definojn ty. Merri s pari gjrat e mdha, puno

n projektet dhe prioritetet e duhura, dhe lejoji gjrat e vogla t prshtaten prreth

skajeve. Le t jen Gurt e tu t Mdhenj prioritete t panegociueshme n kalendarin

tnd javor dhe mso t thuash jo kur nisin t przihen gjrat tjera. Pastaj prshtati

kto gjra tjera aty ku mundesh.

Pra nse vrapimi t bn t lumtur, caktoje orarin e vrapimeve tuaja dhe pastaj prshtate

pjesn tjetr t jets tnde prreth tyre. Mos i injoro obligimet e tua, por prshtati gjrat

q duhet ti bsh prreth gjrave q dshironti bsh, e jo anasjelltas.

Esenca sht se nse nuk mund t jesh i (e) knaqur, kurr nuk do t osh jet t pasur,

pavarsisht sa para i ke. elsi kryesor pr menaxhimin e parave dhe pr pasuri sht

t jesh i (e) knaqur. Nuk sht ajo se sa keq t bn t lumtur apo t palumtur, por ajo se

sa dshiron. Nse dshiron m pak, do t jesh i (e) lumtur me m pak. Kjo nuk sht loj

psikologjike apo retorik q tenton t t habis, sht fakt: Sa m t ulta pritjet e tua, aqm t lehta jan t plotsohen dhe aq m i (e) lumtur do t jesh.


19/20


Kjo nuk domethn q duhet t osh jet t paqllim t skamjes; krejt e kundrta, n fakt.

Por shumica e njerzve i prziejn mjetet me qllimet. Ata vrapojn pas parave dhe pas

Gjrave duke tentuar t ndihen t prmbushur, por zgjedhjet e tyre jan t rrmbyera dhe

t rastsishme. Terapia e tyre e tregtis me pakic nuk i adresohet shkakut rrnjsor t

palumturis s tyre: Atyre iu mungojn qllimet dhe nj sistem i brendshm i vlerave prtiu ndihmuar ti udhheqin vendimet e tyre.

N kapitullin tjetr (q nuk sht ktu, por sht n libr), do t msosh se si t krijosh

qllime kuptimplota financiare q jan t nivelizuara me pasionet e tua. Pastaj do t jesh i

(e) aft ti prdorsh kto qllime pr t marr vendime m t mira pr parat. Kto

zgjedhje, si rezultat, do t t ndihmojn t jetosh jet m t lumtur.


20/20


Nse vetm lexojm, do ta mbajm n mend vetm 10% t asaj q e lexojm. Nse i

praktikojm realisht informatat q i marrim, do ta mbajm n mend 90% t asaj q e themi

dhe q e bjm.

Koni i msimit, i adaptuar nga (Dale, 1969).

lumturia dhe pasuria

Documents