VIỆN HAgraveN LAcircM KHOA HỌC XAtilde HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XAtilde HỘI

NGUYỄN COcircNG ĐẠI

BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC

GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG THEO MẪU

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyecircn ngagravenh Luật Kinh tế

Matilde số 62380107

LUẬN AacuteN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học

1 PGS TS Bugravei Nguyecircn Khaacutenh

2 TS Nguyễn Văn Tuyến

HAgrave NỘI - 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tocirci xin cam đoan luận aacuten nagravey lagrave cocircng

trigravenh nghiecircn cứu của riecircng tocirci Mọi số liệu dẫn

chứng thể hiện trong luận aacuten lagrave trung thực vagrave

được chuacute thiacutech nguồn đầy đủ

Hagrave Nội ngagravey 16 thaacuteng 5 năm 2017

Nghiecircn cứu sinh

Nguyễn Cocircng Đại

MỤC LỤC

DANH MỤC CAacuteC CHỮ VIẾT TẮT 1

EF _To

c46223

6691

h 1

MỞ ĐẦU 2

EF _To

c46223

6692

h 2

Chương 1 TỔNG QUAN TIgraveNH HIgraveNH NGHIEcircN CỨU CƠ SỞ LYacute

THUYẾT CAcircU HỎI NGHIEcircN CỨU VAgrave GIẢ THUYẾT NGHIEcircN CỨU

8

EF _To

c46223

6693

h 8

11 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu 8

EF _To

c46223

6694

h 8

12 Cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu 27

F _Toc4

6223669

5 h 27

Kết luận chương 1 30

F _Toc4

6223669

6 h 30

Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LYacute LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU 31

F _Toc4

6223669

7 h 31

21 Quyền tự do hợp đồng vagrave cơ sở phaacutep lyacute của hợp đồng theo mẫu 31

F _Toc4

6223669

8 h 31

22 Bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của noacute đối với

quyền tự do hợp đồng 36

F _Toc4

62236699 h 36

23 Quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu 48

F _Toc4

6223670

0 h 48

Kết luận chương 2 73

F _Toc4

6223670

1 h 73

Chương 3 THỰC TRẠNG PHAacuteP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 74

F _Toc4

6223670

2 h 74

31 Phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam 74

F _Toc4

6223670

3 h 74

32 Thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam 112

oc462236704

h 112

Kết luận chương 3 134

oc462236705

h 134

Chương 4 HOAgraveN THIỆN PHAacuteP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU Ở VIỆT NAM 136

oc462236706

h 136

41 Caacutec yecircu cầu cơ bản đối với việc hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam 136

oc462236707

h 136

42 Caacutec giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

145

Kết luận chương 4 157

oc462236709

h 157

KẾT LUẬN 158

oc462236710

h 158

TAgraveI LIỆU THAM KHẢO

160

1

DANH MỤC CAacuteC CHỮ VIẾT TẮT

BVQLNTD Bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

BLTTDS Bộ luật tố tụng dacircn sự

BLDS Bộ luật dacircn sự

LHQ Liecircn hợp quốc

LTM Luật thương mại

NTD Người tiecircu dugraveng

QLCT Quản lyacute cạnh tranh

2

MỞ ĐẦU

1 Tiacutenh cấp thiết của đề tagravei

Việc thừa nhận nền kinh tế thị trường hội nhập với thế giới becircn ngoagravei đang

lagravem thay đổi căn bản về nhận thức vagrave phương phaacutep điều tiết của Nhagrave nước trong

việc thiết lập caacutec chuẩn mực kinh doanh hiện đại vagrave bảo hộ NTD ở Việt Nam

Sự phaacutet triển của nền kinh tế Việt Nam cugraveng với sự hội nhập sacircu rộng vagraveo

nền kinh tế khu vực vagrave thế giới đatilde dẫn đến hệ quả lagrave số lượng hợp đồng theo

mẫu được giao kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

ngagravey cagraveng nhiều Do tiacutenh chất đặc thugrave của hagraveng hoaacute dịch vụ magrave caacutec tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cung cấp cho NTD dẫn đến quy trigravenh giao

kết vagrave thực hiện hợp đồng theo mẫu tuacircn theo những trigravenh tự thủ tục vagrave điều kiện

rất khaacutec biệt so với giao kết hợp đồng thocircng thường

Hợp đồng theo mẫu với đặc trưng cơ bản lagrave một becircn đưa ra những điều

khoản soạn sẵn vagrave becircn kia chỉ coacute quyền chấp nhận hoặc khocircng chấp nhận magrave

khocircng coacute quyền đagravem phaacuten thương lượng về caacutec điều khoản đoacute Điều nagravey vocirc

higravenh chung đặt NTD vagraveo vị triacute yếu thế so với becircn đưa ra hợp đồng ndash yếu thế nagravey

chủ yếu bắt nguồn từ sự bất cacircn xứng về vị thế của caacutec becircn trong quan hệ hợp

đồng theo mẫu

Thực tiễn cho thấy khi tham gia vagraveo quan hệ hợp đồng theo mẫu NTD

thường bị hạn chế trong việc lựa chọn nhagrave cung cấp hagraveng hoaacute dịch vụ bởi một

số loại hagraveng hoaacute dịch vụ magrave NTD khocircng thể thiếu trong đời sống thuộc diện độc

quyền caacutec caacutec loại hagraveng hoaacute dịch vụ khaacutec thigrave số lượng nhagrave cung cấp cũng rất

hạn chế Hơn nữa để đảm bảo tối đa lợi iacutech của migravenh khi soạn thảo hợp đồng

theo mẫu caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thường soạn sẵn

những điều khoản điều kiện coacute lợi cho migravenh vagrave ldquokhuyến mạirdquo cho NTD những

điều khoản coacute tiacutenh bất lợi Chiacutenh vigrave vậy khi tham gia vagraveo caacutec hợp đồng theo

mẫu NTD sẽ gặp nhiều khoacute khăn trong việc hiểu thấu đaacuteo caacutec điều kiện vagrave điều

3

khoản đoacute dẫn đến hệ quả lagrave coacute những quyết định khocircng đuacuteng đắn khi giao kết

hợp đồng Cho necircn yecircu cầu từ thực tiễn đặt ra lagrave cần coacute sự can thiệp của Nhagrave

nước để BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Từ những lyacute do đatilde trigravenh bagravey trecircn coacute thể khẳng định rằng việc nghiecircn cứu

về vấn đề bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu ở nước ta hiện nay lagrave một việc lagravem coacute yacute nghĩa thiết thực về mặt lyacute luận

cũng như thực tiễn Đacircy lagrave lyacute do NCS lựa chọn đề tagravei ldquoBảo vệ quyền lợi người

tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện

nayrdquo để lagravem luận aacuten tiến sĩ

2 Mục điacutech nhiệm vụ nghiecircn cứu của đề tagravei

Mục điacutech nghiecircn cứu của đề tagravei nagravey lagrave lagravem saacuteng tỏ những vấn đề lyacute luận

về bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực trạng về bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay từ đoacute đề xuất caacutec

phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật

Để đạt được mục điacutech trecircn đacircy nhiệm vụ nghiecircn cứu của đề tagravei luận aacuten lagrave

- Nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống caacutec vấn đề lyacute luận về mối quan hệ

giữa người tiecircu dugraveng với chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong quan hệ

hợp đồng theo mẫu điều kiện cơ sở đặc điểm của hợp đồng theo mẫu cơ chế

bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

- Phacircn tiacutech đaacutenh giaacute khaacutech quan thực trạng phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi

của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nay

- Phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực tiễn thực hiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

hiện nay

- Đề xuất caacutec caacutec phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo

4

vệ quyền lợi của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu ở Việt Nam hiện nay

3 Đối tượng vagrave phạm vi nghiecircn cứu

Đối tượng nghiecircn cứu của luận aacuten bao gồm caacutec quan điểm lyacute luận học

thuyết về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu caacutec quy định phaacutep luật vagrave thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ

quyền lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

vagrave những quan điểm coacute tiacutenh định hướng về hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Phạm vi nghiecircn cứu của luận aacuten đặt trọng tacircm vagraveo việc nghiecircn cứu những

vấn đề lyacute luận chuyecircn sacircu về higravenh thức vagrave phương thức bảo vệ quyền lợi của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Ngoagravei ra

luận aacuten cũng nghiecircn cứu đaacutenh giaacute tiacutenh phugrave hợp thống nhất hợp lyacute vagrave khả thi

của caacutec quy định phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu trecircn cơ sở đoacute dự baacuteo những

vấn đề phaacutep lyacute sẽ phaacutet sinh vagrave phương hướng hoagraven thiện Những nội dung liecircn

quan đến thực trạng phaacutep luật vagrave thực thi phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu luận

aacuten cũng sẽ nghiecircn cứu nhưng giới hạn trong phạm vi latildenh thổ Việt Nam

4 Phương phaacutep nghiecircn cứu

Để lagravem rotilde caacutec vấn đề nghiecircn cứu luận aacuten được triển khai thực hiện trecircn

cơ sở phương phaacutep luận lagrave chủ nghĩa duy vật biện chứng vagrave chủ nghĩa duy vật

lịch sử Đacircy lagrave phương phaacutep luận khoa học được vận dụng nghiecircn cứu trong

toagraven bộ luận aacuten

Dựa trecircn cơ sở phương phaacutep luận như trecircn luận aacuten sử dụng phối hợp

nhiều phương phaacutep nghiecircn cứu cụ thể coacute tiacutenh phổ quaacutet trong khoa học xatilde hội

vagrave nhacircn văn như Phương phaacutep hệ thống phương phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp

phương phaacutep luật học so saacutenh phương phaacutep lịch sử cụ thể phương phaacutep trao

đổi chuyecircn giahellipĐể hoagraven thagravenh mục điacutech nghiecircn cứu thigrave coacute sự kết hợp giữa

5

caacutec phương phaacutep trong từng phần của luận aacuten phương phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng

hợp lagrave phương phaacutep được sử dụng nhiều nhất trong luận aacuten Đối với mỗi

chương thigrave coacute thể necircu ra phương phaacutep nghiecircn cứu chủ đạo như sau

Chương 2 taacutec giả sử dụng chủ yếu phương phaacutep lịch sử cụ thể phương

phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp phương phaacutep chuyecircn gia phương phaacutep luật học

so saacutenh phương phaacutep hệ thống caacutec thocircng tin từ caacutec cocircng trigravenh đatilde được cocircng

bố trong vagrave ngoagravei nước để tạo nền kiến thức chung vagrave giải quyết triệt để cơ sở

lyacute luận của đề tagravei nagravey như lyacute luận về hợp đồng theo mẫu vấn đề BVQLNTD

trong caacutec giao dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu

Chương 3 taacutec giả sử dụng chủ yếu phương phaacutep thống kecirc phương

phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp để xem xeacutet việc thực trạng BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam qua quan hệ cung ứng

hagraveng hoacutea dịch vụ coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu trecircn một số lĩnh vực thiết

yếu của đời sống như hợp đồng mua baacuten điện hợp đồng cung cấp vagrave sử dụng

dịch vụ nước sạch hợp đồng viễn thocircng hợp đồng dịch vụ ngacircn hagraveng nhằm

đaacutenh giaacute vagrave phaacutet hiện những ưu điểm vagrave những hạn chế cần khắc phục

Chương 4 taacutec giả sử dụng phương phaacutep phacircn tiacutech tổng hợp phương

phaacutep hệ thống phương phaacutep trao đổi chuyecircn gia để nghiecircn cứu đề xuất caacutec

phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

5 Những điểm mới của luận aacuten

Kết quả nghiecircn cứu của luận aacuten sẽ thể hiện những điểm mới vagrave đoacuteng goacutep

mới sau đacircy về lyacute luận cũng như thực tiễn

Thứ nhất về phương diện lyacute luận dựa trecircn cơ sở phacircn tiacutech một caacutech coacute hệ

thống về quan hệ giữa người tiecircu dugraveng với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu luận aacuten goacutep

phần hoagraven thiện cơ sở lyacute luận cho việc bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

6

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đặc biệt lagrave về higravenh thức vagrave phương

thức BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ hai về phương diện thực tiễn trecircn cơ sở nghiecircn cứu phacircn tiacutech đaacutenh

giaacute một caacutech coacute hệ thống vagrave toagraven diện thực trạng phaacutep luật về BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam Luận aacuten chỉ ra những

thagravenh cocircng cũng như khiếm khuyết hạn chế cần sửa đổi bổ sung của phaacutep luật

Việt Nam về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ ba dựa trecircn cơ sở lyacute luận vagrave thực tiễn necircu trecircn luận aacuten tigravem caacutech luận

giải caacutec cơ sở khoa học của những giải phaacutep được đề xuất nhằm đaacutep ứng yecircu cầu

bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nay

6 Yacute nghĩa khoa học vagrave thực tiễn của luận aacuten

Qua phacircn tiacutech về tigravenh higravenh nghiecircn cứu phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu coacute thể khẳng định rằng luận aacuten lagrave cocircng

trigravenh nghiecircn cứu một caacutech cocircng phu coacute hệ thống vagrave khaacute toagraven diện những vấn đề

mang tiacutenh lyacute luận nền tảng để lagravem cơ sở xacircy dựng hoagraven thiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Những phacircn

tiacutech kết luận vagrave đề xuất magrave luận aacuten đưa ra đều cố gắng dựa trecircn caacutec cơ sở khoa

học vagrave thực tiễn Vigrave vậy luận aacuten khocircng chỉ coacute yacute nghĩa về mặt lyacute luận magrave cograven coacute

giaacute trị thực tiễn lagrave sự đoacuteng goacutep thiết thực trong việc hoagraven thiện phaacutep luật về

BVQLNTD noacutei chung vagrave trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei

riecircng đảm bảo trật tự vagrave cocircng bằng xatilde hội Luận aacuten cũng coacute thể được sử dụng

lagravem tagravei liệu phục vụ giảng dạy học tập vagrave nghiecircn cứu khoa học trong lĩnh vực

phaacutep luật BVQLNTD liecircn quan đến caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

7 Bố cục của luận aacuten

7

Với những cacircu hỏi nghiecircn cứu giả thuyết nghiecircn cứu mục điacutech vagrave nhiệm

vụ của luận aacuten ngoagravei phần mở đầu kết luận danh mục tagravei liệu tham khảo vagrave caacutec

phụ lục kegravem theo luận aacuten được kết cấu gồm 4 chương như sau

Chương 1 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn

cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

Chương 2 Những vấn đề lyacute luận về bảo vệ quyền lợi của người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Chương 3 Thực trạng phaacutep luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay

Chương 4 Giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu

dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

8

Chương 1

TỔNG QUAN TIgraveNH HIgraveNH NGHIEcircN CỨU CƠ SỞ LYacute THUYẾT

CAcircU HỎI NGHIEcircN CỨU VAgrave GIẢ THUYẾT NGHIEcircN CỨU

11 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu

111 Tigravenh higravenh nghiecircn cứu trecircn thế giới

BVQLNTD lagrave nhiệm vụ của bất kỳ Nhagrave nước nagraveo trecircn thế giới bởi lẽ xeacutet

cho cugraveng NTD chiacutenh lagrave những cử tri ndash những người coacute quyền quyết định nhiều

vấn đề trọng đại của đất nước

Coacute thể nhận thấy caacutec vấn đề về hợp đồng noacutei chung vagrave BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng đatilde được caacutec taacutec giả nước

ngoagravei nghiecircn cứu từ khaacute sớm Để lagravem rotilde tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở nước ngoagravei liecircn

quan đến đề tagravei luận aacuten taacutec giả phacircn chia caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu theo caacutec

nhoacutem vấn đề sau đacircy

Thứ nhất nhoacutem caacutec vấn đề về quyền tự do hợp đồng vagrave hợp đồng theo

mẫu

- Cuốn saacutech From Promise to Contract ndash Towards a Liberal Theory of

Contract Hart Publishing Oxford 2003 của taacutec giả Dori Kimel Cuốn saacutech đatilde

trigravenh bagravey lyacute thuyết tự do yacute chiacute của hợp đồng truyền thống theo đoacute phaacutep luật hợp

đồng coacute thể được giải thiacutech đơn giản lagrave một cơ chế cho việc thực hiện lời hứa

Dựa trecircn phacircn tiacutech một loạt caacutec vấn đề liecircn quan đến nền tảng đạo đức nghĩa vụ

vagrave hợp đồng taacutec giả đatilde cho thấy caacutec mối quan hệ bản chất của caacutec thể chế phaacutep

lyacute vagrave đạo đức trong quaacute trigravenh giao kết vagrave thực hiện hợp đồng Taacutec giả đatilde phacircn

tiacutech mối quan hệ giữa hợp đồng vagrave lời hứa noacute được hiểu như lagrave chức năng riecircng

biệt vagrave coacute giaacute trị lagravem nền tảng cho luật hợp đồng vagrave giải thiacutech nghĩa vụ hợp

đồng Cugraveng với đoacute caacutec vấn đề quan trọng được đặt ra cả về lyacute luận vagrave thực tiễn

như việc lựa chọn biện phaacutep khắc phục vi phạm hợp đồng vai trograve của Nhagrave nước

9

trong việc định higravenh vagrave điều chỉnh hoạt động quan hệ hợp đồng với quyền tự do

của caacutec becircn tham gia hợp đồng

+ Trong bagravei viết ldquoContracts of Adhesion-Some Thoughts About Freedom

of Contractrdquo của Friedrich Kessler taacutec giả coacute caacutei nhigraven đa chiều vagrave khaacute sacircu sắc về

vấn đề tự do hợp đồng Bagravei viết khẳng định hợp đồng lagrave cocircng cụ khocircng thể thiếu

trong hoạt động của caacutec doanh nghiệp cho pheacutep caacutec becircn thể hiện vagrave thực hiện yacute

chiacute của migravenh Becircn cạnh đoacute taacutec giả đề cao vấn đề tự do hợp đồng tự do thỏa

thuận vagrave khocircng thể gọi lagrave hợp đồng nếu khocircng coacute sự đồng yacute của caacutec becircn Cũng

trong bagravei viết nagravey Friedrich Kessler đatilde đề cập đến hợp đồng theo mẫu do doanh

nghiệp soạn thảo Hiện nay loại hợp đồng nagravey xuất hiện trong rất nhiều lĩnh vực

như vận chuyển bảo hiểm ngacircn hagraveng Hợp đồng theo mẫu thocircng thường loại bỏ

hoặc kiểm soaacutet những điều khoản bất lợi cho doanh nghiệp vagrave việc sử dụng hợp

đồng theo mẫu thường được thực hiện bởi những doanh nghiệp lớn coacute thế lực vagrave

những doanh nghiệp độc quyền Taacutec giả đatilde nhận ra sự bất bigravenh đẳng giữa caacutec

becircn trong hợp đồng theo mẫu vagrave NTD lagrave becircn gaacutenh chịu sự thua thiệt Ocircng kecircu

gọi phaacutep luật Togravea aacuten cần nỗ lực để bảo vệ becircn yếu thế hơn trong hợp đồng theo

mẫu bảo vệ NTD chống lại sự lạm dụng tự do hợp đồng

Thứ hai nhoacutem caacutec vấn đề về bảo vệ người tiecircu dugraveng vagrave bảo vệ người tiecircu

dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

- Cuốn saacutech The law of consumer protection and fair trading taacutei bản lần

thứ 6 London 2000 của taacutec giả Brian W Harvey vagrave Deborah LParry Caacutec taacutec

giả đatilde phacircn tiacutech khaacute sacircu sắc về bối cảnh lịch sử chiacutenh trị kinh tế vagrave triết học

trong việc bảo vệ NTD cũng như sự cạnh tranh thương mại cocircng bằng vagrave tự do

thocircng tin trecircn thị trường Caacutec taacutec giả đatilde đưa ra khaacutei niệm NTD phacircn tiacutech những

yếu thế của NTD trong quan hệ với caacutec thương gia Theo caacutec taacutec giả phaacutep luật

bảo vệ NTD được thiết kế để ngăn chặn caacutec doanh nghiệp tham gia vagraveo caacutec gian

lận vagrave muốn bảo vệ NTD coacute hiệu quả thigrave cần phải thuacutec đẩy cạnh tranh cocircng bằng

10

trong kinh doanh Becircn cạnh đoacute caacutec taacutec giả cũng phacircn tiacutech caacutec mocirc higravenh tagravei phaacuten

caacutec cơ quan tổ chức bảo vệ NTD phacircn tiacutech taacutec động của EU đối với việc thực

thi phaacutep luật bảo vệ NTD tại caacutec quốc gia trong EU

- Trong taacutec phẩm ldquoBehavioural Economics in Unfair Contract Terms

Cautions and Considerationsrdquo hai taacutec giả Michael G Faure vagrave Hanneke ALuth

đatilde dựa trecircn phương phaacutep tiếp cận kinh tế truyền thống lyacute luận về hagravenh vi kinh

tế học phacircn tiacutech mối quan hệ giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất kinh doanh Caacutec taacutec giả

đatilde tập trung vagraveo vấn đề những điều khoản gacircy hiểu nhầm bất lợi vagrave khocircng cocircng

bằng trong hợp đồng được kyacute kết với người tiecircu dugraveng Theo taacutec giả khiếm

khuyết của thị trường lagrave sự bất đối xứng thocircng tin chi phiacute giao dịch khả năng

thương lượng giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất Chiacutenh vigrave vậy Chiacutenh phủ cần can thiệp

để kiểm tra sự cocircng bằng của caacutec điều khoản trong hợp đồng Từ đoacute taacutec giả xacircy

dựng nhiều quan điểm liecircn quan đến chiacutenh saacutech bảo vệ NTD trecircn cơ sở liecircn hệ

với chiacutenh saacutech bảo vệ NDT của Chacircu Acircu

- Trong bagravei viết ldquoStandardization of standard-form contracts

competition and contract implicationsrdquo của Mark RPatterson taacutec giả cho rằng

hợp đồng tiecircu chuẩn hoacutea khocircng chỉ lagrave đem lại lợi thế về chi phiacute của hợp đồng magrave

cograven tăng cạnh tranh giữa caacutec cocircng ty bởi vigrave một hợp đồng tiecircu chuẩn lagravem cho so

saacutenh giữa caacutec dịch vụ của caacutec cocircng ty dễ dagraveng hơn Những nghiecircn cứu gần đacircy

về hợp đồng tiecircu chuẩn hoaacute đatilde được nghiecircn cứu phổ biến hơn tuy nhiecircn caacutec

nghiecircn cứu mới chỉ chuacute yacute vagraveo việc giải thiacutech hợp đồng nhấn mạnh thực tế của

tiecircu chuẩn hoaacute vagrave bản chất của thực thể tiecircu chuẩn hoacutea magrave iacutet chuacute yacute đến caacutec vấn

đề về sự cocircng bằng trong hợp đồng Hơn nữa những taacutec động cạnh tranh của caacutec

tiecircu chuẩn hợp đồng trong đoacute liecircn đến vấn đề chống độc quyền Từ những taacutec

động của hợp đồng tiecircu chuẩn hoaacute đến việc bảo vệ NTD trong caacutec điều khoản

khocircng cocircng bằng ocircng cho rằng cần phải coacute sự can thiệp của nhagrave nước để lagravem

11

cho những hợp đồng nagravey trở lecircn lagravenh mạnh hơn dưới goacutec độ chống độc quyền

của caacutec cơ quan nhagrave nước

- Taacutec giả Jeff Sovem với bagravei viết ldquoTowards a New Model of Consumer

Protection The Problem of Inflated Transaction Costsrdquo Đatilde phacircn tiacutech những

hạn chế của hợp đồng theo mẫu vagrave cung cấp những thực tế về việc tăng cao chi

phiacute giao dịch của người tiecircu dugraveng vagrave sự hưởng lợi của caacutec doanh nghiệp trong

việc tăng cao chi phiacute giao dịch đồng thời giải thiacutech lyacute do tại sao caacutec cocircng ty

được hưởng lợi từ caacutec hoạt động như vậy Theo đoacute caacutec cocircng ty thường xuyecircn

được hưởng lợi bằng caacutech tăng chi phiacute giao dịch của người tiecircu dugraveng thocircng qua

lagravem lu mờ caacutec điều khoản hợp đồng trong nhiều caacutech khaacutec nhau sử dụng cỡ chữ

nhỏ vagrave bỏ qua điều khoản quan trọng của hợp đồng như phiacute cho trọng tagraveihellipTrecircn

cơ sở những phacircn tiacutech của migravenh taacutec giả đatilde đề xuất caacutec nhagrave lagravem luật necircn đưa ra

higravenh thức xử phạt cần thiết đối với những doanh nghiệp đưa ra hợp đồng theo

mẫu coacute nội dung lagravem tăng chi phiacute giao dịch để trục lợi nhằm bảo vệ người tiecircu

dugraveng

- Trong taacutec phẩm ldquoStandard Form Contracts and Democratic Control of

Lawmaking Powerrdquo của W David Slawson Taacutec giả cho rằng trong những năm

gần đacircy thực tế sản xuất hagraveng loạt vagrave một nền kinh tế tiecircu dugraveng đatilde lagravem suy yếu

cơ sở lyacute thuyết của nhiều nội dung trong phaacutep luật hợp đồng truyền thống

Những điều khoản trong hợp đồng nagravey được aacutep đặt hơn lagrave thoả thuận vagrave hầu hết

chuacuteng khocircng cocircng bằng Với vai trograve bảo vệ cocircng lyacute của migravenh Togravea aacuten ldquobị kẹtrdquo

giữa mong muốn bảo vệ cocircng lyacute vagrave sự tuacircn thủ của họ với giaacuteo lyacute hợp đồng phần

lớn lagrave lạc hậu vagrave chưa tigravem ra được một caacutech nagraveo đuacuteng nguyecircn tắc để thoaacutet ra

khỏi tigravenh trạng khoacute xử nagravey Giaacuteo sư Slawson đề xuất một khuocircn khổ phacircn tiacutech

mới được thiết kế để khocirci phục cả cocircng bằng vagrave phugrave hợp với luật phaacutep của hợp

đồng Ocircng cho rằng caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu necircn được kiểm soaacutet

12

bởi caacutec tiecircu chuẩn coacute thể được bắt nguồn từ hướng dẫnđiều khiển của caacutec becircn

vagrave từ khaacutei niệm rộng lớn hơn về sự cocircng bằng

- Taacutec giả Leon E Trakman với bagravei viết ldquoAdhesion Contracts and the

Twenty First Century Consumerrdquo cho rằng Thương mại điện tử đatilde thay đổi

phaacutep luật hợp đồng Người tiecircu dugraveng đang ngagravey cagraveng phụ thuộc vagraveo vocirc số điều

kiện trong caacutec hợp đồng trọn goacutei với tecircn gọi shrink -wrap box-wrap click-wrap

hay browse-wrap trecircn mạng Mở phần mềm wrapping hoặc nhấp vagraveo Tocirci đồng

yacute trong một hộp thoại trecircn một maacutey tiacutenh đưa người sử dụng đến một loạt caacutec

điều kiện lựa chọn hợp lyacute để hạn chế chấm dứt sử dụng hay giới hạn traacutech

nhiệm của nhagrave cung cấp Những phaacutet kiến nagravey lagrave đối trọng của sự tăng trưởng

của một thị trường mới - của caacutec nhoacutem người tiecircu dugraveng hiểu biết những người

sẵn sagraveng vagrave coacute khả năng khởi kiện nhagrave sản xuất thương hiệu trong nhoacutem vagrave caacutec

hoạt động khaacutec Đối mặt với những phaacutet kiến trong thế kỷ 21 togravea aacuten phải chật

vật tigravem kiếm điểm trung gian giữa việc điều tiết giao dịch đại chuacuteng trong sự

cocircng bằng cho người tiecircu dugraveng vagrave tạo thuận lợi cho thương mại tự do Trecircn cơ sở

những phacircn tiacutech taacutec giả đề xuất caacutech thức để điều chỉnh caacutec giao dịch đại chuacuteng

trong khi vẫn giữ được sự tự do của hợp đồng - một điều cần thiết cho một nền

dacircn chủ tự do

- Trong bagravei viết ldquoCooperation and Competition Regarding Standard

Contract Terms in Consumer Contractsrdquo của taacutec giả Thomas Wilhelmsson Taacutec

giả cho rằng caacutec Điều khoản hợp đồng tiecircu chuẩn khocircng cocircng bằng lagrave chủ đề

gacircy tranh catildei thường xuyecircn trong luật hợp đồng trong thời gian iacutet nhất lagrave một thế

kỷ Coacute nhiều caacutech thức khaacutec nhau để giải quyết vấn đề nagravey bao gồm giải thiacutech

giải nghĩa điều chỉnh vagrave caacutec thủ tục kiểm soaacutet chung cũng như luật bắt buộc chi

tiết được sử dụng phối hợp khaacutec nhau ở những nước khaacutec nhau Trecircn cơ sở

phacircn tiacutech phaacutep luật của EC về vấn đề nagravey taacutec giả cho rằng việc thocircng qua

ldquoHướng dẫn Điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằngrdquo vagraveo năm 1993 (Hướng dẫn

13

nagravey đưa ra nội dung quy định sự cocircng bằng tối thiểu phải đảm bảo trong caacutec điều

khoản của hợp đồng người tiecircu dugraveng đối với những hợp đồng chưa coacute thỏa

thuận riecircng) đatilde phần nagraveo đạt sự hagravei hogravea giữa NTD vagrave caacutec doanh nghiệp nhagrave

nước trong việc bảo vệ NTD

Tuy nhiecircn trong bối cảnh Chacircu Acircu vấn đề liecircn quan đến mối quan hệ

giữa triết lyacute cạnh tranh vagrave điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằng lagrave chủ đề

chiacutenh Theo taacutec giả cần phải đưa phaacutep luật cạnh tranh lagravem phương tiện giải

quyết điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằng nhằm bảo vệ NTD được tốt hơn

- Ngoagravei ra cograven coacute thể coacute nhiều cocircng trigravenh khaacutec đề cập đến quyền tự do

hợp đồng vagrave quan hệ giữa NTD với thương gia trong caacutec hợp đồng theo mẫu

như The Rise and Fall of freedom of contract Oxford University Press

(1985) của taacutec giả PS Atiyah The limits of freedom of contract Harvard

University Press (1997) của taacutec giả Michael JTrebilcook Contract as Promise

A Theory of Contractual Obligation Harvard University Press (1990) của taacutec giả

Charles Fried Bagravei viết ldquoAgreements on Standard Form Contracts Self-

Regulation Cost Reduction or Collusionrdquo của Fabrizio Cafaggi and Mark R

Patterson

112 Tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở Việt Nam

BVQLNTD lagrave một chủ trương lớn của Đảng vagrave Nhagrave nước ta Bảo vệ NTD

cũng chiacutenh lagrave bảo vệ quyền con người vigrave vậy vấn đề BVQLNTD noacutei chung vagrave

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng được

đề cập trong nhiều cocircng trigravenh nghiecircn cứu của nhiều taacutec giả khaacutec nhau

Để lagravem rotilde tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở trong nước liecircn quan đến đề tagravei luận aacuten

taacutec giả phacircn chia caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu theo caacutec nhoacutem vấn đề sau đacircy

Thứ nhất caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu về quyền tự do kinh doanh vagrave phaacutep

luật hợp đồng Về vấn đề nagravey đatilde coacute những cocircng trigravenh nghiecircn cứu tiecircu biểu như

14

- Luận aacuten tiến sĩ luật học năm 2001 của taacutec giả Bugravei Ngọc Cường với tiecircu

đề ldquoHoagraven thiện phaacutep luật kinh tế bảo đảm quyền tự do kinh doanhrdquo Luận aacuten đatilde

lagravem rotilde những vấn đề lyacute luận về quyền tự do kinh doanh xaacutec định bản chất nội

dung những yếu tố chi phối quyền tự do kinh doanh lyacute giải vai trograve của phaacutep luật

kinh tế trong việc đảm bảo quyền tự do kinh doanh phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực

trạng những nội dung cơ bản của quyền tự do kinh doanh trong phaacutep luật kinh tế

hiện hagravenh vagrave đề ra những định hướng giải phaacutep nhằm xacircy dựng vagrave hoagraven thiện

phaacutep luật kinh tế đảm bảo quyền tự do kinh doanh ở Việt Nam

- Luận aacuten tiến sĩ luật học năm 2007 của taacutec giả Phạm Hoagraveng Giang về

ldquoQuyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại ở Việt Nam - những vấn đề

lyacute luận vagrave thực tiễnrdquo Trong luận aacuten nagravey taacutec giả đatilde lagravem rotilde những vấn đề lyacute luận

về quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại vai trograve yacute nghĩa của việc

bảo vệ quyền tự do hợp đồng phacircn tiacutech những nội dung cơ bản của phaacutep luật về

hợp đồng Đaacutenh giaacute những ưu điểm vagrave nhược điểm của phaacutep luật Việt Nam về

bảo đảm quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại đề xuất caacutec quan

điểm phương hướng vagrave những giải phaacutep cụ thể nhằm hoagraven thiện phaacutep luật bảo

đảm quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại ở Việt Nam

- Bagravei viết ldquoVề yếu tố ưng thuận của hợp đồngrdquo của taacutec giả Ngocirc Huy

Cương đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số 782010 Bagravei viết tập trung

nghiecircn cứu về yếu tố ưng thuận trong hợp đồng taacutec giả cho rằng yếu tố ưng

thuận lagrave yếu tố quan trọng nhất trong hợp đồng Đồng thời taacutec giả cũng phacircn tiacutech

caacutec yếu tố ảnh hưởng đến sự ưng thuận (caacutec tigrave ố hay khiếm khuyết của hợp

đồng) như nhầm lẫn lừa dối đe dọa vagrave thiệt thogravei trecircn cơ sở so saacutenh caacutec quy định

của phaacutep luật một số nước trecircn thế giới vagrave phaacutep luật thực định của Việt Nam vagrave

cho rằng ldquoưng thuận vagrave caacutec tigrave ố của sự ưng thuận chất chứa đầy tiacutenh triết lyacute vagrave kỹ

thuật lập phaacuteprdquo

15

- Bagravei viết ldquoThỏa thuận hạn chế hay miễn trừ traacutech nhiệm do vi phạm hợp

đồngrdquo của taacutec giả Dương Anh Sơn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số

52005 Bagravei viết đatilde tiếp cận trecircn cơ sở luật học so saacutenh về việc thừa nhận hay

khocircng giaacute trị phaacutep lyacute của caacutec thỏa thuận nhằm hạn chế hay miễn trừ traacutech nhiệm

do vi phạm hợp đồng Qua đoacute cho thấy hầu hết caacutec quốc gia đều khocircng thừa

nhận những thỏa thuận miễn trừ traacutech nhiệm nếu caacutec thỏa thuận đoacute liecircn quan đến

sự vi phạm nghiecircm trọng nghĩa vụ hợp đồng đặc biệt lagrave đối với những trường

hợp baacuten hagraveng cho NTD gacircy thiệt hại đến thacircn thể Taacutec giả cho rằng để đảm bảo

sự cocircng bằng vagrave quyền lợi của những becircn ldquoyếu thế hơnrdquo trong quan hệ hợp đồng

vagrave trật tự thương mại noacutei chung thigrave cần phải coacute sự đaacutenh giaacute thiacutech đaacuteng về mặt

phaacutep lyacute thỏa thuận của caacutec becircn tham gia hợp đồng về hạn chế hay miễn trừ traacutech

nhiệm hợp đồng

- Bagravei viết ldquoCơ sở higravenh thagravenh nghĩa vụ cung cấp thocircng tin trong giao

kết hợp đồng bảo hiểmrdquo của taacutec giả Phạm Sĩ Hải Quỳnh đăng trecircn Tạp chiacute Khoa

học phaacutep lyacute số 32004 Bagravei viết đatilde nghiecircn cứu về cơ sở lyacute luận magrave caacutec nhagrave lập

phaacutep Việt Nam đatilde dựa vagraveo đoacute để cho ra đời higravenh thagravenh vagrave xacircy dựng necircn nghĩa

vụ cung cấp thocircng tin vagrave cho rằng ldquoSự khocircng rotilde ragraveng nhất quaacuten của cơ sở lyacute

luận higravenh thagravenh necircn nghĩa vụ cung cấp thocircng tin đi cugraveng với noacute lagrave hagraveng loạt caacutec

vấn đề nguyecircn tắc tự do yacute chiacute nguyecircn tắc bigravenh đẳng bị xacircm phạm trong nhiều

trường hợp magrave khocircng được xử lyacuterdquo lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của caacutec becircn bị bỏ quecircn

khocircng được bảo vệ vagrave vigrave thế khocircng thiết lập được một cơ chế nền tảng cho hoạt

động lagravenh mạnh vagrave bền vững của thị trường bảo hiểmhellip Tất cả caacutec vấn đề nagravey

đặt ra nhu cầu phải xaacutec định lại từ đầu một caacutech thống nhất vagrave rotilde ragraveng những yacute

tưởng mục điacutech lyacute do lagravem cơ sở cho việc xacircy dựng necircn nghĩa vụ cung cấp

thocircng tin

- Bagravei viết ldquoNghĩa vụ thocircng tin trong phaacutep luật hợp đồng Việt Namrdquo của

taacutec giả Đỗ Văn Đại đăng trecircn Tạp chiacute Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật số 112007 Bagravei

16

viết đatilde phacircn tiacutech yếu tố quan trọng trong quan hệ hợp đồng đoacute lagrave sự ldquoưng thuậnrdquo

vagrave để đảm bảo sự ưng thuận thigrave điều quan trọng lagrave đối với caacutec becircn trong quan hệ

hợp đồng cần phải coacute đầy đủ thocircng tin Vagrave caacutec becircn luocircn trong tigravenh trạng khocircng

cocircng bằng về thocircng tin Chiacutenh vigrave vậy ldquokhi hợp đồng được giao kết giữa một becircn

chuyecircn nghiệp vagrave một becircn khocircng chuyecircn nghiệp thigrave becircn chuyecircn nghiệp coacute nghĩa

vụ tigravem kiếm những thocircng tin quan trọng liecircn quan đến nội dung của hợp đồng để

cung cấp cho đối taacutec của migravenhrdquo Vagrave nghĩa vụ thocircng tin ở đacircy khocircng chỉ giới hạn

ở cung cấp thocircng tin đatilde coacute magrave cograven tigravem kiếm thocircng tin để cung cấp Thocircng qua

caacutec vụ việc thực tế đatilde được Togravea aacuten xeacutet xử taacutec giả cho rằng ldquovăn bản phaacutep luật

nước ta cograven rất degrave dặt về nghĩa vụ cung cấp thocircng tin trong quaacute trigravenh giao kết

hợp đồngrdquo Do đoacute để sự ưng thuận của caacutec becircn hoagraven toagraven saacuteng suốt phaacutep luật

cũng cần can thiệp để buộc becircn coacute thocircng tin hay coacute nhiều điều kiện coacute thocircng tin

phải xử sự giuacutep becircn kia quyết định saacuteng suốt hơn Việc vận dụng linh hoạt một

số quy định chung sẽ giuacutep cho sự ưng thuận của caacutec becircn hoagraven thiện đầy đủ hơn

Thứ hai nhoacutem caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu liecircn quan đến bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng noacutei chung vagrave bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng Về vấn đề nagravey đatilde coacute những cocircng

trigravenh nghiecircn cứu tiecircu biểu như

- Đề tagravei cấp Bộ năm 2006 với tiecircu đềldquoBảo đảm quyền của người tiecircu

trong nền kinh tế thị trường định hướng xatilde hội chủ nghĩa ở nước tardquo của Viện

nghiecircn cứu con người ndash Học viện chiacutenh trị quốc gia Hồ Chiacute Minh do TS Tưởng

Duy Kiecircn lagravem chủ nhiệm đề tagravei Đề tagravei đatilde phacircn tiacutech lagravem saacuteng tỏ cơ sở lyacute luận về

bảo đảm quyền của NTD trong nền kinh tế thị trường định hướng xatilde hội chủ

nghĩa cụ thể đề tagravei đatilde lagravem saacuteng tỏ khaacutei niệm NTD phacircn biệt NTD với khaacutech

hagraveng Phacircn tiacutech quyền của NTD theo hướng dẫn của Liecircn hợp quốc vagrave so saacutenh

quy định quyền của người tiecircu dugraveng tại một số nước trecircn thế giới với phaacutep luật

Việt Nam Đề tagravei đatilde đaacutenh giaacute những thagravenh tựu cũng như hạn chế trong việc bảo

17

vệ NTD tại Việt Nam sau hơn 20 năm đổi mới trecircn cơ sở phacircn tiacutech thực trạng

phaacutep luật bảo vệ NTD vagrave thực tiễn aacutep dụng caacutec quy định của phaacutep luật trong việc

bảo vệ NTD đồng thời đề xuất phương hướng vagrave caacutec giải phaacutep bảo vệ NTD

trong nền kinh tế thị trường caacutec giải phaacutep tập trung vagraveo việc hoagraven thiện chiacutenh

saacutech vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD

- Đề tagravei nghiecircn cứu cấp Bộ với tiecircu đề ldquoHoagraven thiện phaacutep luật bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugraveng ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tếrdquo

do TS Đinh Thị Mỹ Loan lagravem chủ nhiệm năm 2006 Cocircng trigravenh nagravey tập trung

hầu hết những vấn đề mang tiacutenh cốt lotildei liecircn quan đến phaacutep luật bảo vệ NTD vagrave

khaacutei quaacutet một caacutech coacute hệ thống caacutec quyền của NTD nghĩa vụ của tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ nghĩa vụ của cơ quan nhagrave nước cũng như

caacutec tổ chức xatilde hội trong việc bảo vệ NTD Đề tagravei nhigraven nhận khaacute rotilde những ưu

điểm cũng như hạn chế của hệ thống phaacutep luật bảo vệ NTD noacutei chung vagrave Phaacutep

lệnh bảo vệ NTD năm 1999 noacutei riecircng Becircn cạnh đoacute đề tagravei đatilde tigravem hiểu vagrave giới

thiệu quy định của một số quốc gia vagrave tổ chức quốc tế về bảo vệ NTD như

Hướng dẫn của Liecircn hiệp quốc về bảo vệ NTD tổ chức quốc tế NTD (Consumer

International) phaacutep luật về bảo vệ NTD của một số quốc gia phaacutet triển như Thaacutei

Lan Ấn Độ Trung Quốc Anh Mỹ Canada Australia Trecircn cơ sở phacircn tiacutech

thực trạng phaacutep luật vagrave thực trạng thực thi phaacutep luật bảo vệ NTD của Việt Nam

đề tagravei đatilde đưa ra nhiều kiến nghị về phương hướng vagrave giải phaacutep rất coacute giaacute trị cho

việc xacircy dựng Luật BVQLNTD Đacircy lagrave một tagravei liệu rất coacute giaacute trị vagrave hữu iacutech cho

cocircng taacutec nghiecircn cứu lập phaacutep cũng như khoa học phaacutep lyacute về bảo vệ quyền lợi

NTD ở Việt Nam hiện nay

- Bagravei viết ldquoPhacircn biệt đối xử về điều kiện thương mại đối với khaacutech hagravengrdquo

của taacutec giả Nguyễn Ngọc Sơn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số

62005 Bagravei viết tập trung phacircn tiacutech bản chất caacutech thức xaacutec định hagravenh vi phacircn

biệt đối xử trong thương mại Theo taacutec giả hagravenh vi phacircn biệt đối xử trong

18

thương mại coacute hai dấu hiệu cơ bản phacircn biệt đối xử về điều kiện thương mại đối

với khaacutech hagraveng trong caacutec giao dịch như nhau vagrave phacircn biệt tạo ra sự bất bigravenh đẳng

trong cạnh tranh giữa caacutec khaacutech hagraveng Khi nghiecircn cứu về hai dấu hiệu nagravey taacutec

giả đatilde so saacutenh quy định của phaacutep luật Việt Nam với một số nước trecircn thế giới

theo đoacute cograven nhiều vấn đề đaacuteng bagraven liecircn quan đến hai dấu hiệu nagravey magrave phaacutep luật

cạnh tranh Việt Nam chưa đề cập đến đogravei hỏi người thực thi phải cacircn nhắc tiacutenh

toaacuten nhiều vấn đề cả dưới goacutec độ phaacutep lyacute lẫn kinh tế Taacutec giả cho rằng ldquoLuật

Cạnh tranh Việt Nam mới chỉ dừng lại ở caacutec quy định sơ lược về việc nhận dạng

hagravenh vi vi phạm trong quaacute trigravenh aacutep dụng cần phải coacute những quy định vagrave hướng

dẫn chi tiết hơn nữardquo Để hoagraven thiện phaacutep luật về cạnh tranh taacutec giả đatilde gợi mở

một số quan điểm để hạn chế những hagravenh vi necircu trecircn

- Chuyecircn đề khoa học ldquoSo saacutenh luật bảo vệ người tiecircu dugraveng một số nước

trecircn thế giới ndash bagravei học kinh nghiệm vagrave đề xuất một số nội dung cơ bản quy định

trong dự thảo luật bảo vệ người tiecircu dugraveng của Việt Namrdquo do Cục quản lyacute cạnh

tranh ndash Bộ Cocircng thương thực hiện Chuyecircn đề đatilde lagravem rotilde cơ sở khoa học về vấn

đề bảo vệ NTD vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD phacircn tiacutech caacutec quy định phaacutep luật tại

caacutec quốc gia phaacutet triển vagrave đang phaacutet triển trecircn thế giới về caacutec vấn đề cơ bản trong

bảo vệ NTD caacutec ưu điểm vagrave bất cập của caacutec quy định nagravey về mặt nội dung cũng

như khi đưa vagraveo thực tiễn trecircn cơ sở đoacute đề xuất caacutec khuyến nghị về phương

hướng cụ thể cho cocircng taacutec xacircy dựng Luật bảo vệ NTD tại Việt Nam đặc biệt về

cấu truacutec cơ bản nội dung caacutec chế định chiacutenh vv đảm bảo phugrave hợp với hệ thống

phaacutep luật hiện hagravenh tại Việt Nam cũng như thực trạng vagrave định hướng phaacutet triển

kinh tế xatilde hội của đất nước

- Chuyecircn đề khoa học ldquoThiết chế bảo vệ người tiecircu dugraveng thực trạng Việt

Nam kinh nghiệm quốc tế vagrave định hướng hoagraven thiệnrdquo do Cục quản lyacute cạnh tranh

ndash Bộ Cocircng thương thực hiện Chuyecircn đề đatilde tập trung phacircn tiacutech hệ thống cơ quan

bảo vệ NTD tại Việt Nam bao gồm hệ thống cơ quan quản lyacute hagravenh chiacutenh nhagrave

19

nước vagrave caacutec tổ chức xatilde hội tham gia vagraveo cocircng taacutec BVQLNTD tiến hagravenh đaacutenh

giaacute sơ bộ phaacutep luật bảo vệ NTD một số nước trecircn thế giới trecircn cơ sở mức độ phaacutet

triển của nền kinh tế mức độ phaacutet triển vagrave đặc trưng của hệ thống phaacutep luật khu

vực địa lyacute đaacutenh giaacute hệ thống cơ quan bảo vệ NTD của một số nước trecircn thế giới

magrave tại đoacute cocircng taacutec bảo vệ NTD được đaacutenh giaacute lagrave đạt hiệu quả cao như Đagravei Loan

Malaysia Thaacutei Lan Ấn Độ Trung Quốc Hoa Kỳ Phaacutep Hagraven Quốc Australia

Singapore Canada Nhật Bản Phacircn tiacutech ưu điểm vagrave nhược điểm của mocirc higravenh vagrave

taacutec động của caacutec yếu tố nagravey tới hiệu quả của cocircng taacutec bảo vệ NTD Từ kinh

nghiệm caacutec nước trecircn thế giới vagrave thực trạng phaacutep luật Việt Nam nhoacutem taacutec giả đatilde

đưa ra kiến nghị cho việc hoagraven thiện hệ thống cơ quan bảo vệ NTD tại Việt

Nam

- Bagravei viết ldquoĐiều kiện thương mại chung ndash nhu cầu điều chỉnh phaacutep luật từ

phương diện bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo của Nguyễn Văn Thagravenh trong

Hội thảo khoa học ldquoPhaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng ndash kinh nghiệm quốc tế

thực trạng vagrave triển vọng ở Việt Nam do Viện Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật phối hợp

với Viện KAS tại Việt Nam tổ chức thaacuteng 112009 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech khaacutei

niệm NTD chỉ ra những đặc trưng cơ bản của NTD trong đoacute taacutec giả nhận định

ldquoPhần lớn người tiecircu dugraveng lagrave người thiếu kinh nghiệm thực tế thiếu kiến thức

chuyecircn mocircn thiếu kiến thức phaacutep lyacute trong việc bảo vệ quyền chiacutenh migravenh cũng

như lagrave thiếu caacutec thocircng tinrdquo vagrave họ lagrave những người yếu thế trong quan hệ với

thương nhacircn Taacutec giả khẳng định ldquomột trong những đặc điểm đaacuteng quan tacircm ở

đacircy lagrave sự yếu thế trong việc đagravem phaacuten kyacute kết vagrave thực thi caacutec hợp đồng giữa

người tiecircu dugraveng với becircn cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụrdquo Cugraveng với đoacute taacutec giả đatilde

chỉ ra sự khaacutec biệt giữa ldquođiều kiện thương mại chungrdquo vagrave hợp đồng theo mẫu

phacircn tiacutech những ưu điểm cũng như những hạn chế của việc aacutep dụng ldquođiều kiện

thương mại chungrdquo vagrave hợp đồng theo mẫu Taacutec giả đatilde phacircn tiacutech thực tiễn phaacutep

lyacute về điều kiện thương mại chung liecircn quan tới quyền lợi của NTD thocircng qua

20

một số caacutec vụ việc xảy ra trong thực tế đồng thời đaacutenh giaacute thực trạng phaacutep luật

điều chỉnh phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu vagrave ldquođiều kiện thương mại chungrdquo từ

đoacute taacutec giả kiến nghị ldquocần soạn thảo một văn bản riecircng để quy định chuyecircn biệt

về vấn đề hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện thương mại chungrdquo

- Bagravei viết ldquoĐiều chỉnh thocircng tin bất cacircn xứng vagrave quản lyacute rủi ro trong phaacutep

luật hợp đồng Việt Namrdquo của taacutec giả Phạm Duy Nghĩa đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn

cứu Lập phaacutep số 52003 Becircn cạnh quan niệm truyền thống coi hợp đồng như

ldquosự thống nhất yacute chiacute vagraveo thời điểm giao kếtrdquo taacutec giả đưa ra caacutech nhigraven nhận mới

Hợp đồng ngagravey cagraveng mang tiacutenh chất của một quaacute trigravenh coacute điều tiết Trong quaacute

trigravenh đoacute caacutec becircn coacute nghĩa vụ chia sẻ thocircng tin cugraveng nhận diện đaacutenh giaacute phacircn

chia điều tiết rủi ro - gọi chung lagrave quản lyacute rủi ro Caacutech nhigraven nhận nagravey vượt qua

được thoacutei quen quy chiếu vagraveo những mẫu hợp đồng nhất định đatilde được nhagrave lagravem

luật thiết kế trong caacutec đạo luật lagravem cho phaacutep luật hợp đồng goacutep phần bảo vệ sự

cocircng bằng về lợi iacutech của caacutec becircn cũng như bảo vệ lợi iacutech cocircng

- Bagravei viết ldquoBảo vệ quyền của người tiecircu dugraveng ở Việt Nam hiện nayrdquo của

taacutec giả Đinh Ngọc Vượng đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số 62008

Bagravei viết đề cập đến thực trạng bảo vệ NTD hiện nay ở nước ta Theo taacutec giả becircn

cạnh quan hệ giữa caacutec nhagrave sản xuất với nhau quan hệ kinh tế chủ yếu trong xatilde

hội lagrave quan hệ giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất kinh doanh phacircn phối hagraveng hoaacute dịch

vụ Tuy lagrave số đocircng nhưng NTD khocircng được tổ chức lại necircn họ khoacute coacute sức mạnh

tiếng noacutei đơn lẻ của họ cũng rất iacutet được lắng nghe vagrave ldquohầu như người tiecircu dugraveng

Việt Nam đatilde vagrave đang phải đối mặt với thực tế lagrave đa số hagraveng hoacutea vagrave dịch vụ đều

coacute vấn đề xacircm hại quyền của người tiecircu dugraveng vagrave việc bảo vệ người tiecircu dugraveng từ

phiacutea caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước cũng như từ phiacutea người tiecircu dugraveng tổ chức

đại diện cho người tiecircu dugraveng lagrave chưa coacute hiệu quảrdquo thậm chiacute quyền của NTD

nhiều luacutec cograven bị xacircm hại từ chiacutenh hoạt động của caacutec cơ quan nhagrave nước

21

Qua đoacute taacutec giả đưa ra những kiến nghị về cung cấp thocircng tin cho NTD về

hoagraven thiện thể chế hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ NTD

- Bagravei viết ldquoSự phối hợp giữa caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước trong bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo của taacutec giả Nguyễn Đức Minh đăng trecircn Tạp chiacute Nhagrave

nước vagrave Phaacutep luật số 52008 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech vagrave lagravem rotilde những vấn đề cograven

tồn tại trong cơ chế phối hợp hagravenh động giữa caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước

trong BVQLNTD vagrave đề xuất caacutec giải phaacutep nhằm nacircng cao hiệu quả của hoạt

động nagravey Theo đoacute BVQLNTD lagrave traacutech nhiệm chung của Nhagrave nước xatilde hội

doanh nghiệp vagrave NTD Trong hoạt động BVQLNTD caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave

nước đoacuteng vai trograve quan trọng nhưng khocircng thể thay thế vai trograve tự bảo vệ của

NTD Taacutec giả đatilde phacircn tiacutech đaacutenh giaacute chức năng nhiệm vụ cũng như sự phối hợp

của caacutec cơ quan nhagrave nước từ trung ương đến địa phương trong việc bảo vệ NTD

taacutec giả cho rằng ldquonếu caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước về bảo vệ quyền lợi người

tiecircu dugraveng hoạt động keacutem hiệu quả khocircng coacute caacutec biện phaacutep phograveng ngừa hữu hiệu

vagrave aacutep dụng caacutec chế tagravei nghiecircm khắc cocircng minh thigrave khocircng thể răn đe vagrave giảm bớt

nguy cơ xacircm hại quyền lợi người tiecircu dugraveng từ phiacutea nhagrave sản xuất kinh doanhrdquo

Theo taacutec giả để BVQLNTD thigrave cần coacute những giải phaacutep đồng bộ về nguồn nhacircn

lực cơ chế phối hợp kinh phiacute cải caacutech thể chế

- Bagravei viết ldquoYecircu cầu quản liacute nhagrave nước về bảo vệ caacutec quyền của người tiecircu

dugraveng trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tếrdquo của taacutec giả Phạm Duy Nghĩa

trong Hội thảo khoa học ldquoPhaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng ndash kinh nghiệm

quốc tế thực trạng vagrave triển vọng ở Việt Nam do Viện Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật

phối hợp với Viện KAS tại Việt Nam tổ chức thaacuteng 112009 Bagravei viết đatilde phacircn

tiacutech bối cảnh kinh tế của Việt Nam trong quaacute trigravenh tham gia hội nhập quốc tế với

traacutech nhiệm của nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD trước những hagraveng hoacutea được

nhập khẩu coacute chất lượng thấp Theo taacutec giả việc bảo vệ NTD trong nước cograven

thiếu vagrave yếu lagrave do ldquocoacute phần nguyecircn nhacircn từ thể chế bộ maacutey nhagrave nước chưa chịu

22

traacutech nhiệm chưa coacute sức eacutep phải phản ứng trước dacircn nguyện chưa lo sợ bị thay

đổi bởi laacute phiếu của cử trirdquo Chiacutenh vigrave vậy để bảo vệ NTD cần phải coacute sự phối

hợp của ldquorất nhiều cơ quan với những chức năng đặc thugrave khaacutec nhau trong đoacute coacute

những việc Nhagrave nước phải lagravem coacute những việc Nhagrave nước ủng hộ hoặc tạo kinh

phiacute cơ hội để caacutec tổ chức truyền thocircng hiệp hội xatilde hội dacircn sự trực tiếp lagravemrdquo

Cugraveng với đoacute phải xacircy dựng tiecircu chuẩn kỹ thuật caacutec quy chuẩn vagrave chuẩn mực để

ngăn cản hagravenh vi gacircy hại cho NTD Vagrave đặc biệt NTD phải coacute thocircng tin phải coacute

tiếng noacutei phải coacute diễn đagraven giới truyền thocircng ủng hộ phải coacute những kecircnh đối

thoại vagrave giaacutem saacutet hối thuacutec chiacutenh quyền bảo vệ migravenh

- Bagravei viết ldquoBảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong giao kết hợp đồng điện

tử qua internetrdquo của taacutec giả Trần Văn Biecircn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập

phaacutep số 202010 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech nhu cầu điều chỉnh phaacutep luật về

BVQLNTD trong giao kết hợp đồng điện tử theo đoacute so với caacutec giao dịch truyền

thống thigrave giao dịch thocircng qua hợp đồng điện tử - hợp đồng điện tử đa phần dưới

dạng lagrave caacutec hợp đồng theo mẫu - NTD cograven gặp một bất lợi nữa bắt nguồn từ

chiacutenh phương thức giao kết hợp đồng phải sử dụng biện phaacutep liecircn lạc từ xa Taacutec

giả đatilde phacircn tiacutech thực trạng điều chỉnh phaacutep luật về giao kết hợp đồng điện tử

thocircng qua hệ thống phaacutep luật thực định vagrave cho rằng phaacutep luật điều chỉnh vấn đề

nagravey đatilde coacute những bước đi phugrave hợp từng bước tiệm cận được với xu thế chung

trecircn thế giới tuy nhiecircn một số quy định của chuacuteng ta cograven quaacute chung chung khoacute

tiếp cận vagrave đặc biệt lagrave thiếu cơ chế kiểm soaacutet necircn quyền lợi NTD trong caacutec giao

dịch nagravey chưa được đảm bảo Từ đoacute taacutec giả kiến nghị việc xacircy dựng Luật

BVQLNTD 2010 cần quy định ldquocaacutec biện phaacutep vagrave mức độ bảo vệ NTD trong caacutec

giao dịch điện tử khocircng thấp hơn so với caacutec giao dịch truyền thốngrdquo

- Bagravei viết ldquoMột số vấn đề lyacute luận xung quanh luật bảo vệ người tiecircu

dugravengrdquo của PGSTS Nguyễn Như Phaacutet (2010) Bagravei viết đatilde đề cập đến nhiều vấn

đề trong dự thảo luật BVQLNTD Trong đoacute taacutec giả đatilde phacircn tiacutech mối quan hệ

23

giữa NTD với thương nhacircn trong mối quan hệ nagravey thigrave NTD luocircn ở yếu thếldquodo

tiacutenh chất xatilde hội của quan hệ tiecircu dugraveng magrave người tiecircu dugraveng khoacute coacute thể coacute cơ hội

trở thagravenh tự do bigravenh đẳng vigrave họ buộc luocircn phải tham gia vagraveo mối quan hệ với

đặc tiacutenh truyền kiếp lagrave ldquothocircng tin bất cacircn xứngrdquo chiacutenh vigrave vậy phaacutep luật phải ưu

tiecircn bảo vệ ldquokẻ yếurdquo Cũng theo taacutec giả phaacutep luật bảo vệ NTD hiểu theo nghĩa

tổng quaacutet lagrave một hệ thống phaacutep luật coacute liecircn quan đến nhau magrave đạo luật về

BVQLNTD chỉ coacute giaacute trị tiecircn phong Cugraveng với đoacute taacutec giả đatilde phacircn tiacutech sự higravenh

thagravenh vagrave những đặc điểm của điều kiện giao dịch chung mối quan hệ giữa NTD

vagrave thương nhacircn trong việc thiết lập vagrave thực hiện điều kiện giao dịch chung Vagrave

qua đoacute taacutec giả cho rằng cần phải coacute cơ chế để kiểm soaacutet chặt chẽ điều kiện giao

dịch chung

113 Đaacutenh giaacute tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu

Qua tigravem hiểu về tigravenh higravenh nghiecircn cứu coacute liecircn quan đến đề tagravei Bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu magrave

nghiecircn cứu sinh tiếp cận được xin đưa ra một số yacute kiến đaacutenh giaacute bước đầu như

sau

Thứ nhất hợp đồng theo mẫu vagrave sự ảnh hưởng của noacute đối với quyền tự do

hợp đồng

Caacutec nghiecircn cứu trong vagrave ngoagravei nước đatilde chỉ ra lyacute thuyết về tự do hợp đồng

sự ảnh hưởng của hợp đồng theo mẫu đối với quyền tự do hợp đồng Hợp đồng

theo mẫu ảnh hưởng đến tự do hợp đồng xuất phaacutet từ hợp đồng theo mẫu lagrave hợp

đồng do một becircn đơn phương soạn thảo để aacutep dụng đồng loạt cho nhiều NTD

Becircn cạnh đoacute caacutec nghiecircn cứu cũng đatilde chỉ ra nguồn gốc ưu điểm vagrave hạn chế của

hợp đồng theo mẫu mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với điều kiện giao

dịch chung vị triacute vai trograve của hợp đồng theo mẫu trong nền kinh tế Caacutec kết quả

nghiecircn cứu noacutei trecircn đatilde cho nghiecircn cứu sinh coacute thể đưa ra caacutec kết luận về cơ sở

của việc higravenh thagravenh hợp đồng theo mẫu noacute lagrave sản phẩm tất yếu của nền kinh tế

24

sản xuất phaacutet triển Hợp đồng theo mẫu mang lại những giaacute trị nhất định trong

việc tiết kiệm chi phiacute thời gian giao dịch vagrave đặc biệt noacute lagrave sự chuẩn hoaacute caacutec quy

tắc thương mại được higravenh thagravenh lacircu đời được ban hagravenh với mục điacutech sử dụng

nhiều lần lặp đi lặp lại Becircn cạnh đoacute hợp đồng theo mẫu cũng coacute những hạn chế

nhất định như việc becircn soạn thảo hợp đồng coacute thể đưa vagraveo trong hợp đồng những

điều khoản gacircy bất lợi cho NTD điều nagravey xuất phaacutet từ việc bất cacircn xứng thocircng

tin giữa thương nhacircn với NTD trong đoacute NTD lagrave becircn yếu thế Hợp đồng theo

mẫu coacute mối quan hệ mật thiết đối với điều kiện giao dịch chung

Trecircn cơ sở kế thừa caacutec kết quả nghiecircn cứu từ caacutec taacutec giả nghiecircn cứu sinh

tiếp tục lagravem saacuteng tỏ bản chất đặc điểm của hợp đồng theo mẫu điều kiện tồn tại

hợp đồng theo mẫu Nhận diện phaacutep luật điều chỉnh về hợp đồng theo mẫu trong

mối quan hệ giữa thương nhacircn với NTD

Thứ hai về quyền của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu

NTD vagrave quyền của NTD noacutei chung đatilde được nhiều nhagrave khoa học bagraven luận

đaacutenh giaacute Coacute khaacute nhiều cocircng trigravenh khoa học bagravei viết đăng trecircn caacutec tạp chiacute

chuyecircn ngagravenh luật bagraven luận phacircn tiacutech Nhigraven chung caacutec cocircng trigravenh khoa học caacutec

bagravei baacuteo đatilde phacircn tiacutech khaacutei niệm về người tiecircu dugraveng tuy nhiecircn trong khaacutei niệm về

NTD vẫn cograven những quan điểm khaacutec nhau mối quan hệ giữa thương nhacircn với

NTD vagrave chỉ ra rằng trong mối quan hệ nagravey NTD luocircn được đặt ở becircn yếu thế

điều nagravey xuất phaacutet từ sự bất cacircn xứng thocircng tin Becircn cạnh đoacute caacutec nghiecircn cứu

cũng đatilde phacircn tiacutech caacutec quyền của NTD dưới goacutec độ BVQLNTD noacutei chung vagrave chỉ

ra trong thực tiễn những quyền của NTD hay bị xacircm hại Tuy nhiecircn chưa coacute

nghiecircn cứu nagraveo phacircn tiacutech quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu bao gồm những quyền gigrave lagrave quan trọng vagrave khả năng bị xacircm hại

những quyền nagravey trong thực tiễn được thể hiện như thế nagraveo

25

Kế thừa caacutec kết quả nghiecircn cứu necircu trecircn nghiecircn cứu sinh sẽ tiếp tục lagravem

saacuteng tỏ nhận thức chung về NTD họ lagrave ai quyền của NTD trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu những quyền nagraveo ảnh hưởng trực tiếp đến quyền

lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Trecircn cơ sở đoacute

nghiecircn cứu sinh đaacutenh giaacute phaacutep luật thực định coacute những quy định cụ thể như thế

nagraveo về quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ ba về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu

Caacutec nghiecircn cứu về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu được đề cập ở nhiều goacutec độ khaacutec nhau như khoa học chiacutenh trị khoa

học kinh tế khoa học phaacutep lyacute Caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu đatilde chỉ ra những vấn đề

như sau (i) quyền của NTD hiện nay coacute xu hướng bị xacircm phạm ngagravey cagraveng nhiều

hơn việc quyền của NTD bị xacircm hại coacute nhiều yếu tố taacutec động đến như việc chạy

theo lợi nhuận của caacutec thương nhacircn sự ldquolơ lagraverdquo của caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave

nước hay thậm chiacute lagrave sự ldquothờ ơrdquo của chiacutenh NTD Becircn cạnh đoacute lagrave sự thiếu đồng

bộ của phaacutep luật vagrave caacutec thiết chế để BVQLNTD chưa hiệu quả Tuy nhiecircn chưa

coacute một cocircng trigravenh nghiecircn cứu nagraveo chỉ ra một caacutech toagraven diện quyền lợi của NTD

trong caacutech hợp đồng theo mẫu thường bị xacircm hại như thế nagraveo (ii) caacutec nghiecircn

cứu cũng chỉ ra sự cần thiết phải bảo vệ NTD trong mối quan hệ với thương

nhacircn vagrave đưa ra caacutec giải phaacutep nhằm bảo vệ NTD như hoagraven thiện thể chế vai trograve

của caacutec cơ quan nhagrave nước xatilde hội vagrave chiacutenh bản thacircn NTD trong việc BVQLNTD

Tuy nhiecircn caacutec nghiecircn cứu cũng chưa chỉ ra được một caacutech coacute hệ thống trong

mối quan hệ giữa NTD với thương nhacircn đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu coacute những yếu tố nagraveo dẫn đến phải BVQLNTD trong mối quan hệ

nagravey NTD cần được bảo vệ bằng phương thức vagrave caacutech thức nagraveo trước nguy cơ bị

xacircm hại (iii) một số caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu đatilde đề xuất giải phaacutep kiểm soaacutet

hợp đồng theo mẫu lagrave điều kiện để đảm bảo quyền lợi của NTD được bảo vệ

26

Việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu được tiến hagravenh bởi caacutec cơ quan nhagrave nước

thocircng qua caacutec biện phaacutep hagravenh chiacutenh như đăng kyacute hợp đồng theo mẫu đối với một

số lĩnh vực thiết yếu của đời sống xatilde hội xử phạt hagravenh chiacutenh nếu coacute hagravenh vi vi

phạm trong việc thực hiện hợp đồng theo mẫu Tuy nhiecircn nội dung kiểm soaacutet

hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ lagrave việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave cograven bao

gồm việc kiểm tra giaacutem saacutet thực hiện hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ đối với

những hợp đồng theo mẫu thuộc lĩnh vực bắt buộc phải đăng kyacute magrave cả với

những hợp đồng khocircng thuộc lĩnh vực phải đăng kyacute nhưng đang được aacutep dụng

trecircn thực tế (iv) vấn đề giải quyết tranh chấp giữa NTD với thương nhacircn cũng

được đề cập trong nhiều nghiecircn cứu Caacutec nghiecircn cứu cũng đatilde chỉ ra caacutec phương

thức giải quyết tranh chấp giữa NTD với thương nhacircn được thực hiện theo caacutec

phương thức như hoagrave giải thương lượng trọng tagravei toagrave aacuten Tuy nhiecircn đối với

tranh chấp giữa thương nhacircn với NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu chưa được đề cập một caacutech toagraven diện

Trecircn cơ sở kế thừa kết quả nghiecircn cứu từ caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu như

đatilde necircu nghiecircn cứu sinh tổng hợp vagrave lagravem saacuteng tỏ sự cần thiết phải BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu higravenh thức vagrave phương thức

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như vậy hiện chưa coacute cocircng trigravenh khoa học nagraveo ở cấp độ luận aacuten tiến sĩ

đaacutenh giaacute một caacutech toagraven diện vagrave coacute hệ thống những vấn đề lyacute luận về BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thực trạng BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chỉ ra những hạn chế bất cập trong

việc ban hagravenh vagrave kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đề xuất những giải phaacutep nhằm

bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu Vigrave vậy việc tiếp tục phaacutet triển caacutec kết quả nghiecircn cứu về BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở goacutec độ lyacute luận đaacutenh giaacute thực

trạng BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu vagrave đề xuất

27

những giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về BVQLNTD lagrave cần thiết vagrave khocircng trugraveng

lặp với bất kỳ cocircng trigravenh nghiecircn cứu nagraveo đatilde thực hiện trước đacircy

12 Cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

121 Cơ sở lyacute thuyết

Cơ sở lyacute thuyết để triển khai nghiecircn cứu đề tagravei bao gồm caacutec vấn đề chiacutenh

sau đacircy

- Những quan điểm của học thuyết Maacutec ndash Lecircnin chủ trương đường lối

của Đảng Cộng sản Việt Nam về quyền con người vagrave BVQLNTD về chiacutenh saacutech

phaacutet triển kinh tế xatilde hội vagrave đảm bảo sự phaacutet triển bền vững trong sự nghiệp xacircy

dựng chủ nghĩa xatilde hội thời kỳ đổi mới

- Lyacute thuyết thocircng tin bất cacircn xứng (Asymmetric Information) của caacutec nhagrave

khoa học George Akerlof Michael Spence vagrave Joseph Stiglitz

- Lyacute thuyết về caacutec quyền cơ bản của người tiecircu dugraveng với tư caacutech lagrave một bộ

phận quan trọng của nền kinh tế

- Lyacute thuyết về bảo vệ kẻ yếu trong mối tương quan với kẻ mạnh nhằm

đảm bảo sự cocircng bằng xatilde hội

- Lyacute luận về vai trograve của Nhagrave nước trong hoạt động bảo vệ quyền con

người noacutei chung vagrave bảo vệ quyền lợi NTD noacutei riecircng

- Lyacute luận về vai trograve của caacutec tổ chức trong xatilde hội dacircn sự

122 Cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

Luận aacuten được triển khai với hagraveng loạt cacircu hỏi vagrave giả thuyết nghiecircn cứu như sau

Thứ nhất về goacutec độ lyacute luận

Cacircu hỏi nghiecircn cứu hợp đồng theo mẫu lagrave gigrave ảnh hưởng của hợp đồng

theo mẫu đến nguyecircn tắc tự do hợp đồng Người tiecircu dugraveng lagrave ai quyền của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu gồm những

quyền nagraveo Tại sao phải bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu Bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

28

đồng theo mẫu bằng higravenh thức vagrave phương thức nagraveo

Giả thuyết nghiecircn cứu hiện nay caacutec nghiecircn cứu chưa chỉ ra đầy đủ một

caacutech coacute hệ thống về bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của

noacute đối với nguyecircn tắc tự do hợp đồng Caacutec quyền của người tiecircu dugraveng trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa được thể hiện nhất quaacuten Sự cần

thiết trong BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa

được nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống Caacutec phương thức BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa được lagravem saacuteng tỏ

Kết quả nghiecircn cứu (dự định) Đưa ra caacutech hiểu đầy đủ rotilde ragraveng về những

vấn đề trecircn

Thứ hai về goacutec độ luật thực định

Cacircu hỏi nghiecircn cứu Phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu hiện hagravenh ở Việt Nam thể hiện như thế nagraveo Quaacute trigravenh thực

thi phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ra

sao

Giả thuyết nghiecircn cứu Nội dung phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam vẫn chưa đầy đủ thiếu tiacutenh khả

thi Quaacute trigravenh thực thi phaacutep luật BVQLNTD chưa đaacutep ứng được yecircu cầu

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Kết quả nghiecircn cứu (dự định) Tigravem ra được những điểm thiếu hạn chế

trong chiacutenh những quy định của phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu vagrave những tồn tại trong quaacute trigravenh thực hiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chỉ ra được

những nguyecircn nhacircn của hạn chế bất cập đoacute

Thứ ba đề xuất kiến nghị

Cacircu hỏi nghiecircn cứu Với những tồn tại bất cập necircu trecircn thigrave cần phải coacute

phương hướng vagrave giải phaacutep gigrave để sữa chữa khắc phục noacute

Giả thuyết nghiecircn cứu Hiện nay phương hướng vagrave giải phaacutep nhằm hoagraven

29

thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

vẫn chưa ldquođuacuteng hướngrdquo đầy đủ vagrave phugrave hợp để khắc phục những hạn chế của

phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu hiện

hagravenh

Kết quả nghiecircn cứu (dự kiến) Đưa ra được phương hướng vagrave giải phaacutep

đuacuteng đầy đủ vagrave phugrave hợp cho việc hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay

30

Kết luận chương 1

Qua caacutec phần đatilde trigravenh bagravey ở trecircn cho thấy nghiecircn cứu về phaacutep luật

BVQLNTD noacutei chung vagrave BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu noacutei riecircng lagrave vấn đề đatilde được caacutec nhagrave khoa học trecircn thế giới đặt

ra Việc nghiecircn cứu noacute goacutep phần hoagraven thiện phaacutep luật BVQL NTD từng bước

đưa phaacutep luật BVQLNTD của Việt Nam tiệm cận với thocircng lệ quốc tế

Ở Việt Nam Luật BVQLNTD (2010) được ban hagravenh trecircn cơ sở thay

thế phaacutep lệnh BVQLNTD trước đacircy Trước trong vagrave sau khi Luật

BVQLNTD ban hagravenh đatilde coacute nhiều cocircng trigravenh nghiecircn cứu về vấn đề nagravey ở Việt

Nam dưới nhiều goacutec độ khaacutec nhau trong đoacute coacute goacutec độ phaacutep lyacute Tuy nhiecircn

cho đến nay chưa coacute một cocircng trigravenh nagraveo nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống vagrave

toagraven diện về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

hiện nay như thế nagraveo để từ đoacute tigravem ra bất cập hạn chế trong phaacutep luật

BVQLNTD hiện nay đề ra hệ thống caacutec giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Với thực

trạng tigravenh higravenh nghiecircn cứu đoacute nghiecircn cứu sinh đatilde chọn đề tagravei ldquoBảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nayrdquo lagravem luận aacuten nghiecircn cứu Luận aacuten được triển khai trecircn cơ sở lyacute

thuyết phương phaacutep nghiecircn cứu phugrave hợp với mục điacutech yecircu cầu của từng

phần vagrave trong giới hạn nghiecircn cứu để đạt được mục điacutech chung của luận aacuten

31

Chương 2

NHỮNG VẤN ĐỀ LYacute LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIEcircU

DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG THEO MẪU

21 Quyền tự do hợp đồng vagrave cơ sở phaacutep lyacute của hợp đồng theo mẫu

211 Hợp đồng vagrave quyền tự do hợp đồng

2111 Khaacutei quaacutet về hợp đồng

Hợp đồng lagrave một trong những yếu tố luocircn song hagravenh cugraveng với sự phaacutet triển

của xatilde hội loagravei người magrave cụ thể lagrave trong caacutec giao dịch của con người noacute lagrave

phương tiện chủ yếu để con người tiến hagravenh caacutec giao dịch nhằm thỏa matilden nhu

cầu của migravenh Xatilde hội cagraveng phaacutet triển thigrave hợp đồng cagraveng đoacuteng vai trograve quan trọng

trong việc vận hagravenh nền kinh tế của một quốc gia thậm chiacute lagrave cả thế giới Vigrave lẽ

đoacute ngay từ thế kỷ thứ XVIII nhagrave triết học xatilde hội học người Phaacutep Plulur đatilde dự

đoaacutenHợp đồng chiếm 910 dung lượng caacutec bộ luật hiện hagravenh vagrave đến luacutec nagraveo

đoacute tất cả caacutec điều khoản của bộ luật từ điều khoản thứ nhất đến điều khoản cuối

cugraveng đều quy định về hợp đồng[12 tr8]

Hợp đồng lagrave những hagravenh vi phaacutep lyacute song phương hay đa phương lagrave hệ quả

của sự thỏa thuận giữa caacutec chủ thể Tuy nhiecircn khocircng phải mọi sự thỏa thuận đều

lagrave hợp đồng Những thỏa thuận được coi lagrave hợp đồng khi thoả thuận đoacute thể hiện

yacute chiacute điacutech thực giữa caacutec becircn nhằm tạo ra caacutec hậu quả phaacutep lyacute nhất định đối với

họ vagrave yacute chiacute của caacutec becircn phải hợp lẽ cocircng bằng hợp phaacutep hợp đạo đức Caacutec hợp

đồng được giao kết dưới taacutec động của cưỡng bức lừa dối hoặc mua chuộc lagrave

khocircng thể hiện yacute chiacute điacutech thực của caacutec becircn necircn khocircng lagravem phaacutet sinh nghĩa vụ

phaacutep lyacute giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng vagrave coacute thể bị coi lagrave vocirc hiệu Cugraveng

với đoacute yếu tố khocircng thể thiếu trong hợp đồng lagrave chiacutenh lagrave đối tượng của hợp

đồng tức lagrave sự thỏa thuận của caacutec becircn phải nhằm một mục điacutech nhất định một

đối tượng cụ thể Nếu mục điacutech giao kết hợp đồng của caacutec becircn lagrave traacutei phaacutep luật

hoặc đối tượng của hợp đồng thuộc trường hợp cấm giao dịch thigrave hợp đồng đoacute

32

cũng bị coi lagrave vocirc hiệu Yếu tố thứ ba trong hợp đồng đoacute chiacutenh lagrave năng lực phaacutep

lyacute vagrave năng lực hagravenh vi của chủ thể xaacutec lập quan hệ hợp đồng

Như vậy coacute thể hiểu hợp đồng lagrave hagravenh vi phaacutep lyacute thể hiện sự thoả thuận

của caacutec becircn giao kết nhằm lagravem phaacutet sinh thay đổi chấm dứt caacutec quyền vagrave nghĩa

vụ phaacutep lyacute nhất định

2112 Quyền tự do hợp đồng

Như đatilde trigravenh bagravey ở trecircn bản chất của hợp đồng lagrave sự thỏa thuận vagrave thống

nhất yacute chiacute giữa caacutec chủ thể nhằm xaacutec lập thay đổi hay chấm dứt caacutec quyền vagrave

nghĩa vụ trecircn cơ sở tự do tự nguyện bigravenh đẳng Tự do yacute chiacute luocircn được xaacutec định

lagrave nguyecircn tắc cốt lotildei của hợp đồng dugrave ở bất cứ hệ thống phaacutep luật nagraveo

Thuyết tự do yacute chiacute phaacutet triển mạnh mẽ ở Phaacutep vagraveo thế kỷ XVIII nội dung

của thuyết nagravey xuất phaacutet từ quan điểm cho rằng yacute chiacute của con người lagrave tối

thượng vagrave tự chủ chỉ caacutec hagravenh vi xuất phaacutet từ yacute chiacute tự chủ của một người mới coacute

hiệu lực ragraveng buộc đối với người đoacute Coacute nghĩa lagrave khocircng ai coacute thể bị eacutep buộc lagravem

hay khocircng lagravem một việc gigrave đoacute ngoagravei yacute muốn của họ vigrave lợi iacutech của chiacutenh họ Do

đoacute tự do yacute chiacute phải được đề cao để con người vigrave lợi iacutech của migravenh trong xatilde hội tự

do cạnh tranh mang lại những lợi iacutech chung

Học thuyết tự do yacute chiacute đatilde dẫn đến một hệ quả trước tiecircn coi hợp đồng lagrave

một loại nguồn quan trọng nhất của nghĩa vụ phaacutep lyacute Bởi vậy hợp đồng coacute

nhiệm vụ bảo đảm sự tự do vagrave trung thực khi thể hiện yacute chiacute của caacutec đương sự

Từ đoacute phaacutep luật về hợp đồng phải coacute caacutec quy định loại bỏ những trường hợp

khocircng bảo đảm sự tự do vagrave trung thực khi thể hiện yacute chiacute của caacutec becircn trong giao

dịch Caacutec trường hợp giao kết hợp đồng do nhầm lẫn do lừa dối hay do bạo lực

coacute thể sẽ lagravem cho hợp đồng vocirc hiệu Khi hợp đồng đatilde được caacutec becircn kyacute kết sẽ coacute

giaacute trị bắt buộc như lagrave ldquoluậtrdquo đối với caacutec becircn Hơn thế nữa hợp đồng cograven coacute giaacute

trị phaacutep lyacute ngay cả đối với caacutec cơ quan cocircng quyền nghĩa lagrave khi xeacutet xử giải

33

thiacutech hợp đồng Toagrave aacuten phải tocircn trọng yacute chiacute của caacutec becircn khocircng được sửa đổi hay

giải thiacutech nội dung hợp đồng khaacutec với yacute chiacute nội dung giao kết của caacutec becircn

Như vậy coacute thể hiểu quyền tự do hợp đồng bao gồm những nội dung cơ

bản (i) hợp đồng phải lagrave kết quả của sự tự nguyện thoả thuận lagrave sự thể hiện yacute

chiacute điacutech thực của caacutec becircn (ii) caacutec becircn tự do xaacutec định nội dung của hợp đồng tự

do thoả thuận caacutec điều khoản của hợp đồng Caacutec quy định về trật tự cocircng cộng

chỉ được aacutep dụng trong trường hợp ngoại lệ đặc biệt (iii) higravenh thức của hợp

đồng khocircng phải lagrave yếu tố quan trọng chỉ cần caacutec becircn đạt được thoả thuận với

nhau lagrave coi như hợp đồng đatilde được kyacute kết (iv) caacutec becircn coacute quyền tự do quyết định

việc giải quyết bất đồng khi coacute tranh chấp phaacutet sinh

212 Nguyecircn tắc bảo đảm quyền tự do hợp đồng cơ sở phaacutep lyacute vagrave vai trograve của

hợp đồng theo mẫu

Mặc dugrave được coi lagrave nền tảng cho lyacute luận về hợp đồng nhưng thuyết tự do

yacute chiacute cũng coacute những nhược điểm nhất định Noacute khocircng thể giải quyết được một

caacutech thoả đaacuteng những mối quan hệ xatilde hội phức tạp ngagravey nay khi magrave con người

sống trong sự phụ thuộc lẫn nhau khi magrave sự bất cacircn xứng thocircng tin ngagravey cagraveng

trở lecircn trầm trọng Chiacutenh vigrave vậy nhagrave lagravem luật phải vagraveo cuộc để đưa ra những quy

định coacute tiacutenh chất bắt buộc nhằm đảm bảo trật tự cocircng cộng vagrave đạo đức xatilde hội

VI Lecircnin cho rằng ldquonếu để caacutec becircn tự do vocirc hạn thigrave hợp đồng sẽ trở thagravenh

phương tiện để kẻ giagraveu boacutec lột người nghegraveo vagrave sẽ lagrave nguy cơ đối với lợi iacutech chung

của xatilde hội Vigrave vậy phải đi xa hơn nữa trong vấn đề tăng cường sự can thiệp của

Nhagrave nước vagraveo caacutec quan hệ phaacutep luật tư caacutec việc dacircn sựrdquo [38 tr577] Như vậy

việc caacutec nhagrave lagravem luật đưa ra caacutec quy định nhằm hạn chế tự do hợp đồng cần được

hiểu đoacute chiacutenh lagrave những bảo đảm cần thiết cho tự do hợp đồng coacute thể được duy trigrave

trong một xatilde hội hiện đại vigrave lợi iacutech của người khaacutec lợi iacutech chung của xatilde hội trật tự

cocircng cộng vagrave đạo đức Trước yecircu cầu đoacute Nhagrave nước với tư caacutech lagrave chủ thể của

quyền lực cocircng cần phải ban hagravenh những quy định phaacutep luật chống lại caacutec hagravenh

34

vi lạm dụng quyền tự do hợp đồng nhằm bảo đảm quyền tự do hợp đồng của

người khaacutec lợi iacutech chung của xatilde hội vagrave trật tự cocircng cộng Đacircy lagrave cơ sở để phaacutep

luật hợp đồng đặt ra caacutec quy định về năng lực chủ thể giao kết hợp đồng nguyecircn

tắc giao kết hợp đồng caacutec điều kiện coacute hiệu lực của hợp đồng caacutec trường hợp

hợp đồng vocirc hiệu vagrave caacutech thức xử lyacute hợp đồng vocirc hiệuhellip Trecircn cơ sở đoacute caacutec học

thuyết về hợp đồng ngagravey cagraveng đặt ra nhiều cơ sở cho sự taacutec động của Nhagrave nước

vagraveo quyền tự do hợp đồng so với quan niệm truyền thống trước đacircy

Trecircn thị trường mối quan hệ giữa tổ chức caacute nhacircn sản xuất kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ với NTD được thiết lập chủ yếu thocircng qua higravenh thức hợp đồng Theo

tinh thần ldquotự do khế ướcrdquo của hợp đồng noacutei chung thigrave noacute bao hagravem sự thỏa thuận vagrave

mục điacutech tạo lập hiệu lực phaacutep lyacute cho caacutec becircn Tuy nhiecircn trecircn thực tế coacute nhiều loại

hợp đồng khi giao kết khocircng đaacutep ứng hai điều kiện nagravey bởi caacutec nhagrave cung ứng hagraveng

hoacutea dịch vụ thường đưa ra hợp đồng magrave họ đatilde đơn phương soạn sẵn cograven NTD chỉ

coacute một trong hai sự lựa chọn ldquochấp nhậnrdquo hoặc ldquokhocircng chấp nhậnrdquo (vagrave trong một số

trường hợp NTD chỉ coacute thể ldquochấp nhậnrdquo chứ khocircng coacute lựa chọn nagraveo khaacutec vigrave tigravenh

trạng độc quyền viacute dụ hợp đồng mua baacuten điện sinh hoạt)

Hợp đồng theo mẫu lagrave một dạng hợp đồng phaacutet sinh từ quan hệ dacircn sự

thương mại vagrave được sử dụng phổ biến trong đời sống tiecircu dugraveng Caacutec điều kiện giao

dịch chung được caacutec luật gia phương tacircy mocirc tả lagrave đứa con của cuộc caacutech mạng

cocircng nghiệp thế kỷ 19 Với việc xuất hiện khả năng sản xuất vagrave cung cấp caacutec sản

phẩm vagrave dịch vụ mang tiacutenh hagraveng loạt vagrave liecircn tục cho vocirc số caacutec khaacutech hagraveng thực

tế nagravey đatilde đặt ra vấn đề ldquotiecircu chuẩn hoaacuterdquo caacutec điều khoản của caacutec hợp đồng mua

baacuten Trong bối cảnh đoacute từ giữa thế kỷ trước caacutec doanh nghiệp trước tiecircn lagrave bảo

hiểm giao thocircng tiacuten dụng rồi sau đoacute lagrave caacutec doanh nghiệp sản xuất dịch vụ đều

thiết lập cho migravenh những quy tắc baacuten hagraveng thống nhất aacutep dụng chung trong caacutec

giao dịch với khaacutech hagraveng của migravenh [53 tr43] Như vậy coacute thể noacutei hợp đồng theo

mẫu được higravenh thagravenh khi nền sản xuất hagraveng hoacutea phaacutet triển đến một trigravenh độ nhất

35

định quan hệ tiecircu dugraveng trở thagravenh một mối quan hệ mua baacuten hagraveng hoacutea vagrave cung ứng

dịch vụ phổ biến

Việc sử dụng hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng chung cho mọi khaacutech

hagraveng trước tiecircn vigrave mục tiecircu hợp lyacute hoaacute việc baacuten hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ

trecircn thị trường Qua đoacute becircn baacuten vagrave becircn mua đều coacute thể ldquotiết kiệmrdquo được thời

gian sức lực trong đagravem phaacuten vagrave thoả thuận Xa hơn nữa vagrave thực tiễn đatilde thừa

nhận lagrave thocircng qua việc thiết lập caacutec quy tắc baacuten hagraveng thống nhất caacutec nhagrave cung

cấp cugraveng với caacutec hiệp hội nghề nghiệp của migravenh đatilde phaacutet triển nhiều loại hợp

đồng cụ thể magrave nhagrave lagravem luật chưa hề biết tới Becircn cạnh đoacute hợp đồng theo mẫu

coacute khả năng ngăn ngừa những rủi ro nhận thức của caacutec becircn tham gia quan hệ hợp

đồng liecircn quan đến việc giải thiacutech hợp đồng vagrave trecircn thực tế đatilde được sử dụng như

một cocircng cụ hữu hiệu của việc phacircn chia rủi ro phaacutep lyacute traacutech nhiệm giữa caacutec

becircn tham gia quan hệ hợp đồng

Ban đầu hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng cũng như caacutec điều kiện giao dịch

chung khaacutec thể hiện tiacutenh năng ưu việt của noacute trong việc ruacutet ngắn thời gian đơn

giản hoacutea higravenh thức vagrave thủ tục trong giao dịch giữa nhagrave cung ứng với số lượng

khaacutech hagraveng đocircng đảo của migravenh Caacutec khaacutech hagraveng tigravem đến giao dịch cũng cảm

thấy hagravei lograveng vigrave đa phần caacutec giao dịch magrave họ tham gia lagrave nhằm đaacutep ứng những

nhu cầu thiết yếu của bản thacircn Vigrave vậy thời gian nhanh thủ tục đơn giản magrave vẫn

đạt được mục tiecircu hướng đến lagrave điều họ mong đợi Tuy nhiecircn cagraveng về sau do sự

thiếu vắng quaacute trigravenh thương lượng trong giao kết hợp đồng theo mẫu becircn soạn

thảo hợp đồng bắt đầu sử dụng lợi thế sẵn coacute của migravenh để chegraven eacutep becircn cograven lại

Điều nagravey đogravei hỏi sự can thiệp của Nhagrave nước trong việc điều tiết quan hệ hợp

đồng giữa thương nhacircn vagrave NTD nhằm đảm bảo sự cocircng bằng bigravenh đẳng trong

quan hệ nagravey cũng như bảo vệ được quyền lợi của NTD

36

22 Bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của noacute đối với

quyền tự do hợp đồng

221 Bản chất của hợp đồng theo mẫu

2211 Khaacutei niệm đặc điểm của hợp đồng theo mẫu

Trecircn thế giới hợp đồng theo mẫu tồn tại dưới nhiều tecircn gọi vagrave higravenh thức

khaacutec nhau như hợp đồng mẫu tiecircu chuẩn (standard from contract) hợp đồng

dựng sẵn (boilerplate contract) hay hợp đồng gia nhập (adhesion contract) vagrave

được hiểu chỉ lagrave một higravenh thức của những điều kiện giao dịch chung magrave caacutec nhagrave

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ sử dụng để giao dịch với tất cả khaacutech hagraveng của

migravenh

Ngagravey nay ngoại trừ những giao dịch đơn giản vigrave mục tiecircu nhu yếu phẩm

hagraveng ngagravey người ta thấy khắp mọi nơi trong caacutec hợp đồng song vụ caacutec điều

kiện giao dịch chung đều được aacutep dụng Hơn thế nữa luacutec đầu caacutec điều kiện vagrave

quy tắc nagravey chỉ được aacutep dụng giữa thương nhacircn vagrave NTD thigrave ngagravey nay điều kiện

giao dịch chung được aacutep dụng trong cả những giao dịch giữa caacutec thương nhacircn

với nhau Như vậy điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave tất cả những điều

kiện hợp đồng quy tắc baacuten hagraveng được soạn trước bởi một becircn trong quan hệ hợp

đồng vagrave được sử dụng trong khi kyacute kết hợp đồng với nhiều khaacutech hagraveng khaacutec

Với tiacutenh caacutech lagrave một higravenh thức tồn tại phổ biến của caacutec điều kiện giao dịch

chung hợp đồng theo mẫu cũng coacute đầy đủ caacutec đặc điểm của điều kiện giao dịch

chung Theo hiểu biết chung hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng do thương nhacircn

đơn phương soạn thảo để giao dịch với nhiều người mua hagraveng lagrave NTD

Như đatilde trigravenh bagravey hợp đồng theo mẫu được hiểu lagrave một loại hợp đồng necircn

noacute cũng coacute đầy đủ caacutec đặc điểm của hợp đồng noacutei chung Tuy nhiecircn cugraveng với

những đặc điểm đoacute thigrave hợp đồng theo mẫu cũng coacute những đặc điểm riecircng của noacute

Cụ thể lagrave

37

Thứ nhất hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng được soạn sẵn bởi tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

Theo hiểu biết thocircng thường hợp đồng phải thể hiện sự tự do yacute chiacute tự do

thỏa thuận vagrave lagrave yacute chiacute điacutech thực giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng Tuy nhiecircn

đối với hợp đồng theo mẫu yếu tố thỏa thuận lagrave một sự ldquoxa xỉrdquo hay noacutei caacutech

khaacutec noacute lagravem mất đi tinh thần tự do khế ước bởi lẽ hợp đồng theo mẫu sẽ do

thương nhacircn đơn phương soạn thảo cograven NTD sẽ khocircng coacute điều kiện để đagravem

phaacuten caacutec điều khoản trong đoacute magrave chỉ coacute thể chấp nhận toagraven bộ hợp đồng hoặc từ

chối giao kết hợp đồng

Khi điều kiện kinh tế phaacutet triển caacutec doanh nghiệp cung ứng hagraveng hoacutea

dịch vụ coacute khối lượng khaacutech hagraveng lớn hoặc trong những lĩnh vực độc quyền

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu cho đời sống xatilde hội thigrave hiển nhiecircn những

doanh nghiệp nagravey khocircng thể đi đagravem phaacuten kyacute kết hợp đồng đối với từng khaacutech

hagraveng của migravenh vagrave hơn nữa để tiết kiệm trong chi phiacute quản lyacute thigrave caacutec doanh

nghiệp nagravey sử dụng loại hợp đồng magrave họ soạn sẵn để aacutep dụng cho khaacutech hagraveng

của migravenh

Theo logic việc aacutep dụng caacutec hợp đồng theo mẫu dễ dẫn đến việc hạn chế

quyền tự do thoả thuận của becircn khaacutech hagraveng song cũng phải thấy rằng việc thể

hiện yacute chiacute của caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng vẫn tồn tại thocircng qua việc NTD

chấp nhận hoặc khocircng chấp nhận nội dung của hợp đồng bằng caacutech họ ldquođặt buacutetrdquo

kyacute hoặc khocircng kyacute vagraveo hợp đồng Becircn cạnh đoacute cần phải thấy rằng hợp đồng theo

mẫu khocircng phải lagrave phaacutep luật kể cả khi noacute được một cơ quan nhagrave nước coacute thẩm

quyền chấp nhận đăng kyacute theo quy định của phaacutep luật

Thứ hai hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng chung cho tất cả khaacutech hagraveng coacute

đủ điều kiện tham gia vagraveo giao dịch với becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu

Nếu như hợp đồng thocircng thường việc giao kết hợp đồng được thực hiện

với từng khaacutech hagraveng khaacutec nhau vagrave với những thỏa thuận khaacutec nhau thigrave hợp đồng

38

theo mẫu được aacutep dụng chung thống nhất cho tất cả caacutec khaacutech hagraveng trong cugraveng

một chủng loại hợp đồng Điều nagravey coacute nghĩa mọi khaacutech hagraveng trong cugraveng một

nhoacutem sẽ được aacutep dụng hợp đồng với những điều khoản giống nhau bởi lẽ xuất

phaacutet từ nguyecircn tắc tự do caacutec chủ thể coacute quyền đặt ra caacutec điều kiện xaacutec lập vagrave

thực hiện giao dịch nhưng khocircng được vi phạm sự bigravenh đẳng giữa caacutec chủ thể

Trong trường hợp một doanh nghiệp cung ứng hagraveng hoaacute dịch vụ chiếm vị triacute

độc quyền trecircn thị trường họ coacute thể lợi dụng vị triacute của migravenh để đưa vagraveo hợp

đồng những điều khoản bất lợi cho khaacutech hagraveng thigrave điều nagravey cũng khocircng đồng

nghĩa với việc họ coacute quyền aacutep dụng caacutec điều kiện thương mại khaacutec nhau trong

cugraveng một loại giao dịch cho từng khaacutech hagraveng khaacutec nhau [69tr59] Với caacutech aacutep

dụng như vậy sẽ đảm bảo sự cocircng bằng giữa caacutec khaacutech hagraveng trong cugraveng một

giao dịch magrave caacutec doanh nghiệp đatilde thiết lập từ trước Đacircy cũng lagrave đặc điểm rất

quan trọng của hợp đồng theo mẫu nếu thiếu đặc điểm nagravey thigrave hợp đồng chỉ

được hiểu lagrave ldquomẫu hợp đồngrdquo chứ khocircng phải lagrave ldquohợp đồng theo mẫurdquo

Thứ ba chủ thể của hợp đồng theo mẫu luocircn bao gồm một becircn lagrave thương

nhacircn (với tư caacutech lagrave becircn cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ) vagrave becircn kia lagrave NTD (với tư

caacutech lagrave becircn mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ)

Chủ thể của hợp đồng noacutei chung lagrave những người tham gia xaacutec lập thực

hiện hợp đồng coacute quyền nghĩa vụ phaacutet sinh từ hợp đồng vagrave phải chịu traacutech

nhiệm về việc thực hiện quyền nghĩa vụ phaacutet sinh từ hợp đồng đoacute

Để tham gia xaacutec lập thực hiện hợp đồng caacutec hệ thống phaacutep luật đều quy

định chủ thể phải coacute năng lực chủ thể nhất định Theo đoacute yecircu cầu về chủ thể

tham gia hợp đồng ldquocoacute năng lực hagravenh vi dacircn sựrdquo lagrave một trong những điều kiện

tiecircn quyết để hợp đồng coacute hiệu lực Phaacutep luật Việt Nam quy định chủ thể tham

gia giao dịch dacircn sự (hợp đồng) phải ldquocoacute năng lực hagravenh vi dacircn sựrdquo (Điểm a

Khoản 1 Điều 117 BLDS 2015) Cũng theo caacutec quy định của BLDS (2015) chủ

thể tham gia quan hệ hợp đồng bao gồm caacutec caacute nhacircn phaacutep nhacircn hộ gia đigravenh tổ

39

hợp taacutec Mặt khaacutec năng lực hagravenh vi dacircn sự để tham gia xaacutec lập thực hiện hợp

đồng của caacutec chủ thể khaacutec nhau lagrave khocircng giống nhau

Khaacutec với caacutec loại hợp đồng thocircng thường magrave ở đoacute chủ thể coacute thể lagrave bất kỳ

ai thỏa matilden caacutec quy định của phaacutep luật về điều kiện chủ thể thigrave trong hợp đồng

theo mẫu một becircn chủ thể trong quan hệ hợp đồng nagravey phải lagrave những thương

nhacircn vagrave becircn cograven lại lagrave NTD Trecircn thực tế ở Việt Nam điều nagravey đatilde được thể hiện

rotilde tại Khoản 2 Điều 3 Luật BVQLNTD (2010)

Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave tổ chức caacute nhacircn thực

hiện một một số hoặc tất cả caacutec cocircng đoạn của quaacute trigravenh đầu tư từ sản

xuất đến tiecircu thụ hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ trecircn thị trường nhằm

mục điacutech sinh lợi bao gồm a)Thương nhacircn theo quy định của Luật

thương mại b) Caacute nhacircn hoạt động thương mại độc lập thường xuyecircn

khocircng phải đăng kyacute kinh doanhrdquo Khoản 1 Điều 6 LTM (2005) quy định

ldquoThương nhacircn bao gồm tổ chức kinh tế được thagravenh lập hợp phaacutep caacute nhacircn

hoạt động thương mại một caacutech độc lập thường xuyecircn vagrave coacute đăng kyacute kinh

doanhrdquo

Tuy nhiecircn đối với hợp đồng theo mẫu như đatilde phacircn tiacutech ở đặc điểm thứ

nhất vagrave thứ hai thigrave caacute nhacircn hoạt động thương mại độc lập thường xuyecircn khocircng

phải đăng kyacute kinh doanh vagrave caacute nhacircn hoạt động thương mại một caacutech độc lập

thường xuyecircn coacute đăng kyacute kinh doanh khocircng coacute khả năng để aacutep dụng hợp đồng

theo mẫu đối với NTD vigrave tiacutenh chất nhỏ lẻ của migravenh Chiacutenh vigrave vậy theo yacute kiến

của taacutec giả luận aacuten chủ thể của hợp đồng theo mẫu với tư caacutech lagrave thương nhacircn

chỉ coacute tổ chức kinh tế Trong mối quan hệ nagravey NTD thường phải chấp nhận

những quy tắc thương mại do chiacutenh nhagrave cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ đặt ra

[53tr42] vagrave NTD luocircn luocircn được xaacutec định lagrave becircn yếu thế như

40

(i) Yếu thế trong việc tiếp cận xử lyacute vagrave hiểu caacutec thocircng tin về hagraveng hoacutea

dịch vụ trong quan hệ mua baacuten trao đổi giữa họ với becircn cung ứng hagraveng hoacutea

dịch vụ

(ii) Yếu thế trong việc đagravem phaacuten thiết lập hợp đồng giao dịch khi quan

hệ với thương nhacircn trecircn thị trường

(iii) Yếu thế về khả năng chi phối giaacute cả caacutec điều kiện kinh doanh giao

dịch trecircn thị trường nhất lagrave trong hoagraven cảnh thị trường chỉ coacute một số iacutet doanh

nghiệp chi phối chiếm lĩnh

(iv)Yếu thế trong việc xử lyacute vagrave gaacutenh chịu rủi ro trong quaacute trigravenh tiecircu dugraveng

hagraveng hoacutea dịch vụ [10tr29-30]

Thứ tư higravenh thức của hợp đồng theo mẫu thường được thể hiện dưới higravenh

thức văn bản

Theo thocircng lệ hợp đồng chỉ được thiết lập khi coacute sự thỏa thuận giữa caacutec chủ

thể bigravenh đẳng về địa vị phaacutep lyacute nhằm mục điacutech tạo lập hệ quả phaacutep lyacute - phaacutet sinh

quyền vagrave nghĩa vụ - magrave khocircng phụ thuộc vagraveo higravenh thức của việc giao kết [31tr

41-43] Higravenh thức của hợp đồng lagrave phương thức kyacute kết phương tiện ghi nhận nội

dung thoả thuận của caacutec becircn Noacute coacute thể lagrave thủ tục kyacute kết hợp đồng hoặc higravenh

thức thể hiện thoả thuận của caacutec becircn bằng lời noacutei hagravenh vi hoặc bằng văn bảnhellip

[58tr18] Higravenh thức hợp đồng coacute yacute nghĩa đặc biệt quan trọng trong tố tụng noacute

lagrave chứng cứ xaacutec nhận caacutec quan hệ hợp đồng đatilde đang tồn tại giữa caacutec becircn từ đoacute

xaacutec định traacutech nhiệm khi coacute vi phạm hợp đồng xảy ra

Về nguyecircn tắc việc chọn lựa higravenh thức nagraveo để kyacute kết hợp đồng lagrave do caacutec

becircn tham gia hợp đồng quyết định trecircn cơ sở nguyecircn tắc tự do hợp đồng Khoản

1 Điều 401 BLDS (2005) đatilde quy địnhldquoHợp đồng dacircn sự coacute thể được giao kết

bằng lời noacutei bằng văn bản hoặc bằng hagravenh vi cụ thể khi phaacutep luật khocircng quy

định loại hợp đồng đoacute phải được giao kết bằng một higravenh thức nhất địnhrdquo BLDS

(2015) khocircng quy định cụ thể về higravenh thức của hợp đồng magrave quy định higravenh thức

41

giao dịch dacircn sự tại Khoản 1 Điều 119 như sau ldquoGiao dịch dacircn sự được thể hiện

bằng lời noacutei bằng văn bản hoặc bằng hagravenh vi cụ thể Giao dịch dacircn sự thocircng

qua phương tiện điện tử dưới higravenh thức thocircng điệp dữ liệu theo quy định của

phaacutep luật về giao dịch điện tử được coi lagrave giao dịch bằng văn bảnrdquo Khoản 1

Điều 14 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoHigravenh thức hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng được thực hiện theo quy định của phaacutep luật về dacircn sựrdquo vậy necircn

higravenh thức hợp đồng theo mẫu coacute thể được hiểu lagrave một trong ba higravenh thức hợp

đồng đatilde được quy định trong BLDS Tuy nhiecircn để bảo vệ quyền lợi của NTD

trong mối quan hệ bất tương xứng với thương nhacircn magrave cụ thể lagrave trong caacutec giao

dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave higravenh thức phugrave hợp nhất đoacute lagrave văn bản Bởi

lẽ văn bản (truyền thống) lagrave higravenh thức ngocircn ngữ viết được trigravenh bagravey trecircn một

chất liệu hữu higravenh nhằm thể hiện một nội dung xaacutec định magrave người ta coacute thể đọc

lưu giữ vagrave bảo đảm được sự toagraven vẹn nội dung đoacute Khaacutec với hợp đồng bằng lời

noacutei vốn khocircng để lại bằng chứng (ldquokhẩu thuyết vocirc bằngrdquo) thigrave hợp đồng bằng

văn bản sẽ đảm bảo sự thể hiện rotilde ragraveng yacute chiacute caacutec becircn cũng như nội dung của

từng điều khoản hợp đồng magrave caacutec becircn muốn cam kết Chiacutenh vigrave vậy Điều 7 Nghị

định số 992011NĐ-CP quy định chi tiết vagrave hướng dẫn thi hagravenh một số điều của

Luật BVQLNTD quy định ldquoHợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung

phải được lập thagravenh văn bảnhelliprdquo

Thứ năm nội dung của hợp đồng theo mẫu thường do phiacutea nhagrave cung cấp

hagraveng hoacutea dịch vụ soạn thảo trước trecircn cơ sở tuacircn thủ caacutec quy định của phaacutep luật

nhằm bảo vệ quyền lợi cho phiacutea đối taacutec khocircng phải lagrave becircn soạn thảo nội dung

của hợp đồng

Nội dung hợp đồng lagrave toagraven bộ caacutec vấn đề magrave caacutec becircn đatilde thoả thuận với

nhau Về mặt higravenh thức nội dung của hợp đồng được thể hiện dưới dạng caacutec

điều khoản Về mặt phaacutep lyacute nội dung hợp đồng chiacutenh lagrave caacutec quyền vagrave nghĩa vụ

ragraveng buộc caacutec becircn giao kết với nhau Thocircng thường nội dung hợp đồng được

42

xaacutec định gồm caacutec điều khoản như đối tượng hợp đồng số lượng chất lượng giaacute

cả phương thức thanh toaacuten thời gian địa điểm thực hiện hợp đồng quyền vagrave

nghĩa vụ của caacutec becircn Trong thực tiễn giao kết hợp đồng nghĩa vụ của caacutec becircn

khocircng nhất thiết chỉ giới hạn trong caacutec quy định rotilde ragraveng tại hợp đồng khi caacutec becircn

khocircng thoả thuận một nội dung nagraveo đoacute vagraveo trong hợp đồng thigrave coacute thể hiểu những

nghĩa vụ liecircn quan đến hợp đồng sẽ được aacutep dụng theo quy định phaacutep luật hoặc aacutep

dụng thoacutei quen được thiết lập giữa caacutec becircn tập quaacuten thương mại hoặc coacute thể xuất

phaacutet từ việc giải thiacutech hợp đồng trecircn cơ sở nguyecircn tắc thiện chiacute trung thực hay tiacutenh

hợp lyacute của hợp đồng

Đối với những hợp đồng thocircng thường khi đagravem phaacuten kyacute kết hợp đồng

caacutec becircn coacute quyền thể hiện yacute chiacute của migravenh trong việc thoả thuận về quyền vagrave

nghĩa vụ của caacutec becircn cũng như nội dung caacutec điều khoản của hợp đồng magrave khocircng

bị eacutep buộc Nguyecircn tắc nagravey cho pheacutep caacutec chủ thể tự do quy định caacutec điều kiện

của hợp đồng caacutec becircn coacute quyền thoả thuận bất cứ nội dung gigrave trong hợp đồng

miễn lagrave khocircng traacutei phaacutep luật

Tuy nhiecircn đối với hợp đồng theo mẫu như đatilde phacircn tiacutech ở đặc điểm thứ

nhất vagrave thứ hai toagraven bộ nội dung hợp đồng lagrave do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ soạn thảo nhưng phải đaacutep ứng theo caacutec quy định của phaacutep luật

về bảo vệ NTD vagrave caacutec luật chuyecircn ngagravenh coacute liecircn quan Trong trường hợp nagravey

chuacuteng ta thấy một phần của nội dung hợp đồng bị hạn chế quyền tự do thoả

thuận giữa caacutec becircn điều nagravey được giải thiacutech lagrave Nhagrave nước nhằm bảo vệ trật tự

cocircng cộng đạo đức xatilde hội hay thực hiện caacutec chiacutenh saacutech kinh tế - xatilde hội vagrave nhằm

mục điacutech bảo đảm trật tự kinh tế - xatilde hội bảo vệ trật tự cạnh tranh lagravenh mạnh

bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech của caacutec becircn bảo vệ sự bigravenh đẳng cocircng bằng trong quan

hệ hợp đồng trong lĩnh vực cạnh tranh phaacutep luật chống độc quyền của caacutec nước

cấm becircn ở thế mạnh về kinh tế đưa ra những điều khoản hợp đồng coacute tiacutenh chất

ldquolạm dụngrdquo để gacircy thiệt hại cho becircn yếu thế trong quan hệ hợp đồng

43

Như vậy coacute thể thấy rằng khocircng phải toagraven bộ nội dung hợp đồng sẽ do tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ soạn thảo ra dựa trecircn yacute chiacute chủ quan

của riecircng migravenh magrave khi soạn thảo nội dung hợp đồng phải tuacircn thủ theo caacutec quy

định phaacutep luật chuyecircn ngagravenh chẳng hạn như đối với hợp đồng vận chuyển hagraveng

khocircng người vận chuyển phải coacute nghĩa vụ vận chuyển hagraveng hoaacute hagravenh khaacutech tới

nơi đến một caacutech an toagraven theo lộ trigravenh mua bảo hiểm traacutech nhiệm dacircn sự đối với

hagravenh khaacutech cograven hagravenh khaacutech phải coacute nghĩa vụ tocircn trọng chấp hagravenh đuacuteng caacutec

quy định của becircn vận chuyển vagrave caacutec quy định khaacutec về bảo đảm an toagraven giao

thocircng Đacircy lagrave nghĩa vụ bắt buộc trong hợp đồng Đối với caacutec hợp đồng cung cấp

điện becircn cung cấp điện coacute nghĩa vụ cung cấp điện theo phương thức an toagraven phugrave

hợp với caacutec tiecircu chuẩn chất lượng do Nhagrave nước quy định Trường hợp becircn cung

cấp điện khocircng cung cấp theo phương thức an toagraven theo quy định của Nhagrave nước

vagrave do đoacute gacircy thiệt hại cho becircn sử dụng điện thigrave phải chịu traacutech nhiệm đối với

những thiệt hại đoacute cograven becircn sử dụng điện phải coacute nghĩa vụ sử dụng điện hợp lyacute

theo caacutech thức an toagraven phugrave hợp với caacutec quy định liecircn quan của Nhagrave nước trường

hợp becircn sử dụng điện khocircng sử dụng theo caacutech thức an toagraven theo caacutec quy định

của Nhagrave nước vagrave theo hợp đồng gacircy thiệt hại cho becircn cung cấp năng lượng thigrave

phải chịu traacutech nhiệm đối với thiệt hại đoacute Hoặc trong một số loại hagraveng hoaacute dịch

vụ caacutec becircn buộc phải chấp nhận giao kết hợp đồng với một mức giaacute cụ thể do

Nhagrave nước ấn định viacute dụ như giaacute điện nước sinh hoạt

Cugraveng với nội dung của hợp đồng do becircn cung cấp hagraveng hoaacute dịch vụ soạn

sẵn thigrave đối với NTD họ coacute quyền chấp nhận toagraven bộ hoặc khocircng chấp nhận toagraven

bộ nội dung hợp đồng ngoagravei ra họ cograven coacute quyền bảo lưu Quyền bảo lưu hay

thoả thuận lại của NTD lagrave một quyền hết sức quan trọng trong trường hợp giao

kết hợp đồng theo mẫu Tuy caacutec điều khoản trong hợp đồng được coi lagrave những

điều khoản mang tiacutenh chất tiecircu chuẩn hoaacute vagrave đocirci khi phụ thuộc vagraveo caacutec luật

chuyecircn ngagravenh nhưng về bản chất noacute vẫn được hiểu lagrave những thoả thuận của caacutec

44

becircn vigrave vậy NTD hoagraven toagraven coacute quyền bảo lưu hoặc thoả thuận lại những điều

khoản khi cho rằng những điều khoản nagravey khocircng phugrave hợp với caacutec quy định của

phaacutep luật hoặc với chiacutenh bản thacircn họ Tuy nhiecircn trecircn thực tế NTD khocircng hề biết

đến quyền nagravey họ thường phải chấp nhận những quy tắc thương mại do chiacutenh tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đặt ra vagrave về nguyecircn tắc thigrave những

quy tắc nagravey khocircng phải lagrave đối tượng của việc đagravem phaacuten NTD thường lagrave becircn yếu

thế phải chấp nhận vagrave đocirci khi khocircng biết đến chuacuteng magrave cũng chẳng biết đến

quyền bảo lưu [53tr44] Cũng chiacutenh vigrave điều nagravey magrave nhiều người đang đaacutenh

đồng giữa thuật ngữ ldquohợp đồng theo mẫurdquo với ldquomẫu hợp đồngrdquo lagrave một

2212 Mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với điều kiện giao dịch

chung

Điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave tất cả những điều kiện hợp

đồng quy tắc baacuten hagraveng được soạn trước bởi một becircn trong quan hệ hợp đồng

vagrave được sử dụng trong khi kyacute kết hợp đồng với nhiều khaacutech hagraveng khaacutec nhau

[53tr45] Về nguyecircn tắc điều kiện giao dịch chung coacute thể được aacutep dụng cho

mối quan hệ tiecircu dugraveng giữa một becircn lagrave chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

becircn cograven lại lagrave NTD bất kể NTD đoacute lagrave doanh nghiệp hay caacute nhacircn

Tuy nhiecircn khocircng phải luacutec nagraveo điều kiện giao dịch chung cũng được hiểu

lagrave caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu noacute chỉ trở thagravenh điều khoản của hợp

đồng theo mẫu trong những điều kiện nhất định khi becircn được đề nghị coacute khả

năng tiếp cận caacutec điều kiện giao dịch chung một caacutech minh bạch cụ thể trước

khi giao kết coacute khả năng cơ hội lĩnh hội nội dung của caacutec điều kiện giao dịch

chung một caacutech hợp lyacute vagrave đồng yacute ragraveng buộc với caacutec điều kiện giao dịch chung

trong hợp đồng

Becircn cạnh đoacute cũng cần thiết phải chỉ ra rằng caacutec điều kiện giao dịch

chung về bản chất cũng khaacutec so với caacutec chỉ dẫn hướng dẫn của nhagrave cung cấp

trong giao dịch thương mại viacute dụ như caacutec điều kiện kiểm soaacutet an ninh trong

45

siecircu thị caacutec điều kiện về tư vấn tiecircu dugravenghellip Nếu caacutec điều kiện giao dịch chung

goacutep phần cấu truacutec caacutec quyền vagrave nghĩa vụ của caacutec becircn trong hợp đồng thigrave caacutec chỉ

dẫn hướng dẫn noacutei trecircn chỉ goacutep phần thuacutec đẩy higravenh thagravenh necircn caacutec quy tắc xử sự

cần coacute trong giao lưu thương mại

Bản chất của caacutec điều kiện giao dịch chung lagrave caacutec điều kiện của hợp đồng

được soạn thảo trước vagrave được aacutep dụng hagraveng loạt cho một nhoacutem caacutec khaacutech hagraveng

cugraveng loại cho caacutec hợp đồng sẽ được higravenh thagravenh trong tương lai Biểu hiện thocircng

thường nhất của caacutec điều kiện giao dịch chung được thể hiện dưới higravenh thức caacutec

hợp đồng theo mẫu hoặc caacutec thocircng baacuteo được in kegravem hoặc lagrave tagravei liệu đi kegravem cugraveng

với hợp đồng chiacutenh Điều nagravey cho pheacutep phacircn biệt caacutec điều kiện giao dịch chung

với caacutec trigravenh tự thủ tục quy tắc được aacutep dụng cho một số lượng lớn caacutec hợp

đồng để thực thi một dự aacuten đấu giaacute hagraveng hoacutea hoặc cung cấp dịch vụ

Về phương thức biểu đạt điều kiện giao dịch chung coacute thể được phacircn chia

thagravenh caacutec quy tắc (quy định) baacuten hagraveng vagrave hợp đồng theo mẫu Nguyễn Thị Hằng

Nga trong luận aacuten tiến sĩ của migravenh cho rằng ldquoĐiều kiện thương mại chung được

thể hiện ở hai dạng cơ bản sau iCaacutec điều khoản soạn sẵn khocircng thay đổi trong

hợp đồng được aacutep dụng nhiều lần vagrave cho nhiều chủ thể khaacutec nhau vagrave iiCaacutec quy

định quy tắc điều kiện giao dịch được dẫn chiếu đăng kyacute niecircm yết (được

đương nhiecircn coi lagrave một bộ phận của hợp đồng khi phugrave hợp caacutec quy định của

phaacutep luật)rdquo [45 tr 35] Quy tắc baacuten hagraveng lagrave loại điều kiện giao dịch chung được

aacutep dụng phổ biến trong hoạt động phacircn phối hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave lagrave điều kiện

ragraveng buộc đối với khaacutech hagraveng khi họ chấp nhận tham gia giao dịch Để khaacutech

hagraveng coacute thể tiếp cận chuacuteng một caacutech thuận lợi caacutec quy tắc nagravey phải được niecircm

yết cocircng khai tại nơi phacircn phối Hợp đồng theo mẫu lagrave loại điều kiện giao dịch

chung bao gồm những điều khoản do một becircn đưa ra theo mẫu để becircn kia trả lời

trong một thời gian hợp lyacute nếu becircn được đề nghị trả lời chấp nhận thigrave coi như

46

chấp nhận toagraven bộ nội dung hợp đồng theo mẫu magrave becircn đề nghị đatilde đưa ra[75

tr1-3]

Như vậy coacute thể noacutei điều kiện giao dịch chung vagrave hợp đồng theo mẫu coacute

mối quan hệ mật thiết với nhau nhưng khocircng phải lagrave một Điều kiện giao dịch

chung vagrave hợp đồng theo mẫu lagrave một trong trường hợp caacutec điều kiện giao dịch

chung lagrave caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu Cograven lại nếu noacute tồn tại dưới caacutec

quy tắc baacuten hagraveng thigrave điều kiện giao dịch chung khocircng phải lagrave hợp đồng theo

mẫu

Phaacutep luật của caacutec nước trecircn thế giới cho thấy caacutec caacutech tiếp cận điều chỉnh

điều kiện giao dịch chung ở những goacutec độ khaacutec nhau nhưng tựu chung thể hiện ở

hai xu hướng chiacutenh xu hướng điều chỉnh về điều kiện giao dịch chung ở tất cả

hợp đồng vagrave xu hướng điều chỉnh điều kiện giao dịch chung được aacutep dụng trong

lĩnh vực tiecircu dugraveng nhằm bảo vệ điều kiện giao dịch chung [45 tr77] Tại Việt

Nam điều kiện giao dịch chung hợp đồng theo mẫu được quy định tại BLDS vagrave

Luật BVQLNTD (Điều 405 406 BLDS 2015 khoản 5 6 Điều 3 Luật

BVQLNTD 2010) Với tư caacutech lagrave luật chung của hệ thống luật tư BLDS quy

định về hợp đồng theo mẫu vagrave về điều kiện giao dịch chung như một loại quy tắc

trong giao lưu dacircn sự nhằm bảo vệ quyền lợi iacutech hợp phaacutep của caacutec becircn Việc bổ

sung quy định về điều kiện giao dịch chung vagraveo BLDS (2015) để đaacutep ứng yecircu

cầu từ thực tiễn coacute rất nhiều cocircng ty lớn ban hagravenh caacutec điều kiện nghiệp vụ để aacutep

dụng khi giao kết hợp đồng viacute dụ điều kiện cấp tiacuten dụng điều kiện thanh toaacuten

của ngacircn hagraveng điều kiện cung cấp một sản phẩm bảo hiểm Với việc quy định

điều kiện giao dịch chung vagrave hợp đồng theo mẫu vagraveo BLDS vagrave Luật BVQLNTD

cho thấy Việt Nam đi theo xu hướng thứ nhất lagrave điều chỉnh hợp đồng theo mẫu

vagrave điều kiện giao dịch chung khocircng chỉ trong lĩnh vực tiecircu dugraveng magrave trong cả lĩnh

vực giao dịch dacircn sự noacutei chung

47

222 Mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với quyền tự do hợp đồng

Quan hệ giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

thường được xaacutec lập thocircng qua quan hệ hợp đồng trecircn cơ sở nguyecircn tắc bigravenh

đẳng tự do thỏa thuận Tuy nhiecircn nếu để caacutec becircn tự do vocirc hạn thigrave hợp đồng sẽ

trở thagravenh phương tiện để becircn mạnh hơn lấn aacutet becircn yếu thế hơn vagrave gacircy thiệt hại

tới lợi iacutech chung của xatilde hội NTD luocircn lagrave becircn thiếu thocircng tin đặc biệt lagrave caacutec

thocircng tin vagrave kiến thức liecircn quan đến đặc tiacutenh kỹ thuật của sản phẩm Becircn cạnh

đoacute NTD thocircng thường iacutet coacute cơ hội đagravem phaacuten thương lượng trong quan hệ với

thương nhacircn Đặc biệt đối với hợp đồng theo mẫu NTD khocircng coacute cơ hội đagravem

phaacuten thỏa thuận về nội dung hợp đồng

Với sự phaacutet triển như vũ batildeo của khoa học vagrave cocircng nghệ trong bối cảnh

toagraven cầu hoacutea vagrave hội nhập kinh tế quốc tế đatilde tạo điều kiện thuận lợi cho sự ra đời

vagrave phaacutet triển của nhiều phương thức kinh doanh hiện đại vagrave khocircng iacutet trong số đoacute

đatilde được du nhập vagraveo Việt Nam như baacuten hagraveng tại cửa kinh doanh đa cấp Xu

hướng phaacutet triển nagravey đatilde đặt NTD vagraveo một khung cảnh mới ndash đoacute lagrave sự đan xen

giữa những tiện iacutech vagrave việc tigravem kiếm lợi nhuận tối đa của tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bằng việc gacircy nhiễu thocircng tin vagrave thocircng qua sự khocircng

hiểu biết hoặc lạm dụng hoagraven cảnh của NTD Bởi vậy việc xử lyacute thocircng tin bất

cacircn xứng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave NTD khocircng thể

được tự giải quyết bởi thị trường magrave cần coacute sự can thiệp của phaacutep luật để lập lại

cocircng bằng xatilde hội [48tr40-41]

Sự xuất hiện của hợp đồng theo mẫu becircn cạnh những ưu điểm nhất định

thigrave noacute cũng đem lại những thaacutech thức đối với nguyecircn tắc tự do yacute chiacute Sự phổ biến

của hợp đồng theo mẫu trong nền kinh tế được viacute như lagrave sự rời bỏ hợp đồng để

quay lại với quy chế hay lagrave một quaacute trigravenh xatilde hội hoaacute luật dacircn sự quaacute trigravenh thu

hẹp phạm vi hợp đồng caacute nhacircn bằng caacutech thay thế vagraveo đoacute lagrave hợp đồng mang tiacutenh

tập thể [71tr24] Do vị thế của NTD trong ldquocuộc chơirdquo nagravey lagrave becircn yếu thế vagrave bất

48

cacircn xứng về mặt thocircng tin lợi iacutech kinh tế so với doanh nghiệp do trong quaacute

trigravenh đơn phương soạn thảo caacutec hợp đồng theo mẫu vagrave caacutec điều kiện giao dịch

chung doanh nghiệp đatilde coacute quaacute nhiều đặc quyền vagrave quaacute nhiều thuận lợi để đưa ra

nội dung hợp đồng necircn việc tạo ra caacutec hợp đồng theo mẫu hoặc caacutec điều kiện

giao dịch chung cũng bộc lộ những điều bất lợi cho NTD vagrave cho xatilde hội

23 Quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

231 Quan niệm về người tiecircu dugraveng vagrave sự cần thiết của việc bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

2311 Quan niệm về người tiecircu dugraveng

Trong nhiều thập kỷ qua đatilde coacute nhiều cuộc hội thảo hội nghị bagraven về NTD

vagrave BVQLNTD Việc BVQLNTD lagrave một lẽ tất nhiecircn vigrave xeacutet ở goacutec độ kinh tế thigrave

NTD được hiểu lagrave một thagravenh tố trong quaacute trigravenh sản xuất phacircn phối vagrave sử dụng

hagraveng hoacutea dịch vụ Xeacutet ở goacutec độ xatilde hội NTD được hiểu lagrave một thagravenh viecircn trong

xatilde hội họ coacute đầy đủ caacutec quyền của một con người necircn BVQLNTD chiacutenh lagrave bảo

vệ quyền con người

Về khaacutei niệm NTD coacute hai tiecircu chiacute để xaacutec định NTD họ lagrave ai (i) Tư caacutech

chủ thể (ii) Mục điacutech sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ

Trước hết về tiecircu chiacute tư caacutech chủ thể của NTD Hiện nay coacute hai caacutech

hiểu khaacutec nhau về chủ thể lagrave NTD

Caacutech hiểu thứ nhất cho rằng NTD chỉ lagrave caacute nhacircn mua sử dụng hagraveng hoacutea

dịch vụ Quan điểm nagravey xuất phaacutet từ lập luận cho rằng trong mối quan hệ giữa

thương nhacircn với NTD lagrave caacute nhacircn thigrave NTD ở luocircn ở vị thế yếu hơn do thocircng tin

bất cacircn xứng necircn việc bảo vệ NTD lagrave hết sức cần thiết trong khi đoacute NTD lagrave caacutec

tổ chức (xeacutet trong mối quan hệ với nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ) thigrave tiacutenh yếu

thế đatilde giảm đi rất nhiều bởi lẽ ldquocaacutec tổ chức thường coacute nhiều nguồn lực coacute cấu

tổ chức chặt chẽ cơ chế hoạt động vagrave điều hagravenh phugrave hợp với đặc thugrave của migravenhrdquo

49

[25 tr26] Becircn cạnh đoacute việc coi tổ chức lagrave NTD sẽ ảnh hưởng đến sự bigravenh đẳng

giữa tổ chức với tư caacutech lagrave người mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ với nhagrave cung

cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vigrave trong quan hệ nagravey coacute thể aacutep dụng luật bảo vệ NTD

điều nagravey coacute thể dẫn đến thiệt hại cho nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ mặc dugrave họ

khocircng lạm dụng sự yếu thế của NTD [25tr27] Chiacutenh vigrave vậy luật bảo vệ NTD

khocircng cần thiết phải can thiệp vagraveo quan hệ tiecircu dugraveng của họ vagrave khocircng necircn coi tổ

chức lagrave NTD Quan niệm nagravey được thể hiện trong phaacutep luật của một số quốc gia

như Luật Bảo vệ NTD của Bang Quebec Chỉ thị số 199944EC ngagravey 2551999

về việc mua baacuten hagraveng hoacutea tiecircu dugraveng vagrave caacutec bảo đảm coacute liecircn quan Luật Bảo vệ

người tiecircu dugraveng của Indonesia

Caacutech hiểu thứ hai cho rằngNTD coacute thể được hiểu bao gồm caacute nhacircn hộ

gia đigravenh tổ chức mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ cho mục điacutech sinh hoạt tiecircu

dugraveng của migravenh Như vậy NTD bao gồm cả người mua hagraveng hoacutea (mua lương

thực thực phẩm thuốc chữa bệnh quần aacuteo thiết bị maacutey moacutec đồ dugraveng sinh hoạt

phương tiện đi lại) vagrave người sử dụng dịch vụ (dịch vụ bảo hiểm vận tải vui

chơi giải triacute khaacutem chữa bệnh sửa chữa lắp đặt thiết bị) Với quan niệm nagravey

thigrave NTD khocircng chỉ lagrave caacute nhacircn hộ gia đigravenh magrave cograven bao gồm cả tổ chức Tổ chức

ở đacircy được hiểu bao gồm caacutec cơ quan nhagrave nước doanh nghiệp caacutec tổ chức

chiacutenh trị chiacutenh trị - xatilde hội caacutec hiệp hội hay caacutec tổ chức xatilde hội khaacutec Quan niệm

nagravey được thể hiện trong phaacutep luật của một số quốc gia Luật Bảo vệ người tiecircu

dugraveng của Ấn Độ năm 1986

Tại Việt Nam kể từ khi ban hagravenh caacutec quy định về phaacutep luật BVQLNTD

cho đến nay thigrave NTD luocircn được hiểu bao gồm caacute nhacircn vagrave tổ chức Quan niệm

nagravey tuy coacute vẻ hơi rộng vagrave coacute quan điểm cho rằng noacute sẽ lagravem loatildeng đi hiệu lực của

Luật BVQLNTD Tuy nhiecircn chuacuteng tocirci cho rằng caacutech quy định nagravey đatilde khắc phục

được hạn chế của quan niệm coi NTD chỉ lagrave caacute nhacircn vigrave khocircng phải luacutec nagraveo tổ

chức cũng lagrave người đủ khả năng để đối mặt được với caacutec vi phạm từ phiacutea nhagrave

50

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave hậu quả lagrave nếu Luật BVQLNTD khocircng bảo vệ họ

như đối với caacutec caacute nhacircn tiecircu dugraveng khaacutec thigrave quyền lợi của một nhoacutem đối tượng

khaacute lớn trong xatilde hội bị xacircm phạm gacircy thiệt hại chung cho toagraven xatilde hội

Ở Việt nam quan điểm nagravey đatilde được thể hiện khaacute rotilde trong Phaacutep lệnh

BVQLNTD (1999) cũng như Luật BVQLNTD (2010) theo đoacute caacutec văn bản nagravey

đều ghi nhậnldquoNgười tiecircu dugraveng lagrave người mua sử dụng hagraveng hoaacute dịch vụ cho

mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt của caacute nhacircn gia đigravenh tổ chứcrdquo

Thứ hai về tiecircu chiacute mục điacutech sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ

Thực tế cho thấy cũng tồn tại hai quan điểm khaacutec nhau về tiecircu chiacute nagravey

Quan điểm thứ nhất cho rằng NTD lagrave người mua hagraveng hoaacute sử dụng hagraveng

hoacutea dịch vụ để đaacutep ứng nhu cầu tiecircu dugraveng sinh hoạt Theo quan niệm nagravey NTD

khi mua hagraveng hoacutea sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ chỉ nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng hoặc

sinh hoạt chứ khocircng nhằm mục điacutech taacutei sản xuất hoặc tigravem kiếm lợi nhuận Quan

niệm nagravey được đa số caacutec nước trecircn thế giới aacutep dụng trong phaacutep luật của migravenh viacute

dụ như Luật bảo vệ người tiecircu dugraveng của Malaysia năm 1999 Luật bảo vệ người

tiecircu dugraveng của Đagravei Loan năm 1994

Thực tế cho thấy dugrave phaacutep luật caacutec nước quy định như vậy nhưng việc xaacutec

định caacute nhacircntổ chức coacute mục điacutech thương mại hay mục điacutech tiecircu dugraveng khi họ

mua một loại hagraveng hoacutea hoặc sử dụng một loại dịch vụ lagrave điều khocircng dễ dagraveng

Chẳng hạn một người nocircng dacircn mua thuốc trừ sacircu để diệt sacircu bệnh cho luacutea việc

lagravem nagravey của người nocircng dacircn lagrave vigrave mục điacutech tiecircu dugraveng hay mục điacutech sản xuất Vagrave

họ coacute được coi lagrave NTD hay khocircng Hay một doanh nghiệp tổ chức nấu ăn trưa

cho người lao động của họ để lagravem việc nagravey họ phải mua lương thực thực phẩm

để chế biến thagravenh caacutec moacuten ăn phục vụ người lao động coacute quan điểm cho rằng

chi phiacute ăn trưa nằm trong quaacute trigravenh taacutei sản xuất sức lao động vagrave phục vụ cho mục

điacutech kinh doanh chung Ngược lại coacute quan điểm cho rằng tổ chức đoacute mua thực

phẩm về khocircng coacute mục điacutech mua baacuten lại magrave để tiecircu dugraveng tại chỗ thigrave phải được

51

coi lagrave coacute mục điacutech tiecircu dugraveng mới chiacutenh xaacutec Vậy trong trường hợp nagravey doanh

nghiệp đoacute coacute được hiểu lagrave NTD hay khocircng

Từ caacutec viacute dụ trecircn đacircy coacute thể thấy rằng mặc dugrave quy định của phaacutep luật lagrave

thống nhất nhưng việc aacutep dụng vagrave giải thiacutech phaacutep luật lại khocircng coacute sự thống

nhất Điều nagravey thể hiện ở chỗ cugraveng một loại giao dịch giữa thương nhacircn với tổ

chức caacute nhacircn lagrave người mua hagraveng nhưng yacute kiến nagravey cho rằng giao dịch đoacute coacute tiacutenh

chất tiecircu dugraveng trong khi yacute kiến khaacutec lại cho rằng khocircng phải lagrave giao dịch coacute tiacutenh

chất tiecircu dugraveng Vigrave thế thiết nghĩ cần phải coacute những quy định rotilde hơn về cụm từ

ldquomục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạtrdquo để traacutenh những tranh luận như trecircn

Theo quan điểm của taacutec giả luận aacuten để lagravem rotilde mục điacutech của việc mua

hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave thỏa matilden nhu cầu sinh hoạt tiecircu dugraveng hay nhu cầu kinh

doanh nhằm aacutep dụng phaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng cho chiacutenh xaacutec cần

nhận thức rotilde rằng người tiecircu dugraveng khocircng chỉ lagrave người trực tiếp mua hagraveng hoacutea

của thương nhacircn để sử dụng cho nhu cầu tiecircu dugraveng của chiacutenh migravenh magrave cograven bao

gồm cả trường hợp người mua hagraveng hoacutea dịch vụ để thỏa matilden nhu cầu tiecircu dugraveng

của người khaacutec (viacute dụ trường hợp người mua hagraveng hoacutea dịch vụ để tặng cho

người khaacutec hoăc đổi lấy hagraveng hoacutea dịch vụ tiecircu dugraveng khaacutechellip) Trong những

trường hợp nagravey cần hiểu rằng NTD khocircng nhất thiết phải lagrave người trực tiếp tham

gia vagraveo giao dịch mua baacuten hagraveng hoacutea với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ magrave cograven coacute thể lagrave người khocircng mua hagraveng hoacutea dịch vụ nhưng coacute trực tiếp

sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ đoacute vigrave nhu cầu sinh hoạt tiecircu dugraveng của migravenh

Quan điểm thứ hai cho rằng NTD ngoagravei mục điacutech mua hagraveng hoaacute sử dụng

hagraveng hoacutea dịch vụ để đaacutep ứng nhu cầu tiecircu dugraveng sinh hoạt thigrave cograven coacute thể phục vụ

cho mục điacutech taacutei sản xuất kinh doanh

Trecircn thế giới hầu hết caacutec nước đều quy định mục điacutech của mua hagraveng hoacutea

sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt Việc quy định

như vậy sẽ giuacutep phacircn biệt quan hệ tiecircu dugraveng thuộc đối tượng điều chỉnh của luật

52

bảo vệ NTD với caacutec quan hệ thương mại khaacutec vagrave phần nagraveo lagravem giảm aacutep lực đối

với luật bảo vệ NTD đồng thời noacute cũng đảm bảo tiacutenh khả thi trong quaacute trigravenh

thực hiện luật bảo vệ NTD Tuy nhiecircn cũng coacute những quốc gia quy định mục

điacutech của việc mua hagraveng hoacutea khocircng chỉ nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt magrave

cograven nhằm mục điacutech taacutei sản xuất hoặc kinh doanh [5tr22]

Thực tế cho thấy việc phacircn biệt giữa mục điacutech tiecircu dugraveng với mục điacutech taacutei

sản xuất kinh doanh khocircng phải luacutec nagraveo cũng coacute thể phacircn biệt được Viacute dụ một

người mua vải về để may quần aacuteo cho chiacutenh bản thacircn họ với trường hợp một

người mua vải về may quần aacuteo để baacuten lẻ trong hai trường hợp nagravey thật khoacute để

phacircn biệt đacircu lagrave NTD Theo yacute kiến của taacutec giả luận aacuten cần phải phacircn biệt giữa

NTD (tiếng anh lagrave ldquoconsumerrdquo hoặc ldquoend consumerrdquo ndash NTD cuối cugraveng) với

khaacutech hagraveng (tiếng anh lagrave ldquocustomerrdquo) Bởi lẽ khaacutech hagraveng lagrave người mua hagraveng hoacutea

coacute thể để phục vụ cho bản thacircn hoặc họ coacute thể sử dụng vagraveo mục điacutech kinh doanh

Như vậy với phacircn tiacutech ở trecircn chuacuteng tocirci cho rằng NTD coacute những đặc

điểm như sau (i) lagrave caacute nhacircn hoặc tổ chức (ii) trực tiếp mua hagraveng hoacutea hoặc sử

dụng hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave (iii) với mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt magrave khocircng

nhằm mục điacutech kinh doanh

2312 Bản chất của quyền lợi người tiecircu dugraveng

NTD thường lagrave người bỏ tiền ra mua sản phẩm hagraveng hoacutea mua (thuecirc) dịch

vụ của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Do vậy NTD chiacutenh lagrave

người mang lại lợi nhuận cho caacutec doanh nghiệp caacutec nhagrave sản xuất nhagrave cung cấp

dịch vụ Noacutei caacutech khaacutec NTD chiacutenh lagrave người duy trigrave sự tồn tại vagrave phaacutet triển của

doanh nghiệp do đoacute một khẩu hiệu magrave toagraven thế giới biết đến lagrave ldquoKhaacutech hagraveng lagrave

thượng đếrdquo Trecircn thế giới phong tragraveo BVQLNTD higravenh thagravenh vagrave phaacutet triển từ

những năm 50-60 của thế kỷ XX dấu mốc quan trọng đaacutenh dấu việc higravenh thagravenh

vagrave phaacutet triển quyền của NTD khi Tổng thống Hoa Kỳ John Kenedy phaacutet biểu

trước Thượng viện Hoa Kỳ vagraveo ngagravey 1531962 ldquohellip theo định nghĩa người tiecircu

53

dugraveng lagrave tất cả chuacuteng ta Họ lagrave nhoacutem người đocircng đảo nhất coacute taacutec động vagrave chịu

sự taacutec động của hầu hết caacutec quyết định về kinh tế dugrave lagrave của nhagrave nước hay tư

nhacircn Thế nhưng họ lại lagrave nhoacutem người quan trọng duy nhất magrave quan điểm của

họ lại thường khocircng được lắng ngherdquo

Ngagravey 9 thaacuteng 4 năm 1985 nhờ coacute những cố gắng vận động khocircng ngừng

của Tổ chức Quốc tế Liecircn minh NTD (nay đatilde đổi tecircn thagravenh Quốc tế NTD) Liecircn

Hợp Quốc đatilde thocircng qua một tập hợp Caacutec Nguyecircn tắc chỉ đạo về Bảo vệ NTD

(bằng Nghị quyết số 39248 của Đại Hội Đồng LHQ) Caacutec nguyecircn tắc nagravey sau

đoacute được sửa đổi vagraveo năm 1999 trong đoacute ghi nhận caacutec quyền lợi vagrave nhu cầu của

NTD trecircn toagraven thế giới vagrave tạo ra một khuocircn khổ magrave theo đoacute caacutec chiacutenh phủ đặc

biệt lagrave chiacutenh phủ caacutec nước đang phaacutet triển hoặc vừa giagravenh được độc lập coacute thể

sử dụng để soạn thảo hay củng cố chiacutenh saacutech vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD tại quốc

gia họ

Bản Nguyecircn tắc nagravey của LHQ đatilde vạch ra taacutem (08) lĩnh vực cơ bản coacute thể

phaacutet triển caacutec chiacutenh saacutech bảo vệ NTD nay được chuyển thagravenh taacutem (08) quyền cơ

bản của NTD bao gồm

Thứ nhất quyền được thoả matilden caacutec nhu cầu cơ bản

Caacutec nhu cầu cơ bản của quần chuacuteng nhacircn dacircn của bất cứ một quốc gia nagraveo

(NTD) xuất phaacutet từ vấn đề tồn tại hay sống một caacutech đagraveng hoagraveng Tại caacutec quốc

gia nghegraveo hay caacutec nền kinh tế đang phaacutet triển caacutec nhu cầu cơ bản noacutei chung bao

gồm lương thực quần aacuteo vagrave nhagrave ở Tuy nhiecircn coacute 3 nhu cầu khaacutec rất thiết yếu để

đảm bảo cuộc sống đagraveng hoagraveng cho con người đoacute lagrave dịch vụ y tế nước sạch vệ

sinh vagrave giaacuteo dục Thecircm 2 nhu cầu khaacutec cũng coacute thể liệt vagraveo dạng nhu cầu cơ

bản vigrave nếu thiếu chuacuteng thigrave khoacute magrave coacute thể đảm bảo được caacutec nhu cầu cơ bản noacutei

trecircn đoacute lagrave năng lượng vagrave phương tiện vận chuyển đi lại

Thứ hai quyền được an toagraven

Quyền được an toagraven rất quan trọng trong việc đảm bảo cho một cuộc sống

54

an toagraven vagrave chắc chắn Nếu khocircng coacute caacutec biện phaacutep quy định tiecircu chuẩn NTD sẽ

bị thiệt hại nhiều nhất về mặt an toagraven Quyền được an toagraven coacute nghĩa lagrave quyền

được bảo vệ khỏi caacutec sản phẩm caacutec quy trigravenh sản xuất vagrave dịch vụ coacute thể gacircy

nguy hại cho sức khỏe vagrave cuộc sống Quyền nagravey bao gồm quan ngại về lợi iacutech

lacircu dagravei của NTD cũng như nhu cầu trước mắt của họ

Quyền nagravey liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech của chiacutenh phủ nhằm thiết lập caacutec

tiecircu chuẩn về chất lượng vagrave an toagraven sản phẩm vagrave theo đoacute caacutec cơ sở vật chất

cocircng cộng nhằm kiểm tra giaacutem định về chất lượng vagrave an toagraven sản phẩm

Thứ ba quyền được chọn lựa

Quyền được chọn lựa liecircn quan đến vấn đề chọn lựa giữa caacutec khả năng

khaacutec nhau Quyền được chọn lựa coacute thể coi lagrave một sự đảm bảo khi coacute thể về

tiacutenh sẵn coacute khả năng vagrave khả năng tiếp cận một số lượng lớn caacutec loại hagraveng hoaacute vagrave

dịch vụ khaacutec nhau ở mức giaacute cạnh tranh

Quyền nagravey liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech của chiacutenh phủ nhằm hạn chế caacutec

hagravenh vi hạn chế cạnh tranh caacutec loại hợp đồng khocircng cocircng bằng điều chỉnh caacutec

hoạt động quảng caacuteo vagrave khuyến mại hellip

Thứ tư quyền được thocircng tin

NTD phải coacute quyền được thocircng tin về chất lượng số lượng hiệu lực độ

tinh khiết tiecircu chuẩn vagrave giaacute cả của hagraveng hoaacute dịch vụ để coacute thể đưa ra caacutec quyết

định đuacuteng đắn vagrave tự bảo vệ bản thacircn họ khỏi caacutec hagravenh vi lạm dụng Becircn cạnh đoacute

NTD cograven phải coacute quyền tiếp cận caacutec thocircng tin liecircn quan đến caacutec vấn đề cocircng

cộng vốn do chiacutenh phủ vagrave caacutec cơ quan chức năng giải quyết

Quyền nagravey khocircng những liecircn quan đến việc caacutec chiacutenh phủ necircn cocircng bố vagrave

phổ biến rộng ratildei nội dung của caacutec chiacutenh saacutech bảo vệ NTD caacutec cơ chế giải quyết

khiếu nại vagrave chế tagravei coacute thể được aacutep dụng magrave cograven liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech về

yecircu cầu bắt buộc daacuten nhatilden maacutec hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave đưa ra caacutec cảnh baacuteo cũng

như thocircng tin cần thiết cho NTD về caacutec điều kiện trao đổi mua baacuten bảo hagravenh

55

tiacuten dụng sử dụng hay bảo quản sản phẩm

Thứ năm quyền được giaacuteo dục về kiến thức tiecircu dugraveng

Quyền được giaacuteo dục tiecircu dugraveng coacute nghĩa lagrave quyền coacute được caacutec kiến thức

vagrave thocircng tin cần thiết để coacute thể lagrave một NTD coacute hiểu biết Những người coacute học

vấn rất dễ nhận thức về caacutec quyền của họ cũng như hagravenh động để taacutec động vagraveo

caacutec nhacircn tố coacute ảnh hưởng tới caacutec quyết định của NTD Noacutei như vậy khocircng coacute

nghĩa lagrave những người khocircng coacute học vấn hoagraven toagraven khocircng hề hay biết gigrave nhưng rotilde

ragraveng lagrave họ ở thế bất lợi hơn vigrave họ khocircng thể tự đọc viết một caacutech thuận lợi

được

Thứ saacuteu quyền được giải quyết vagrave bồi thường thiệt hại

Quyền nagravey về cơ bản liecircn quan đến việc caacutec chiacutenh phủ xacircy dựng vagrave thocircng

qua caacutec quy định phaacutep lyacute hagravenh chiacutenh cũng như caacutec cơ chế thực thi để tạo điều

kiện cho NTD coacute thể khiếu nại vagrave được giải quyết bồi thường thiệt hại thocircng

qua caacutec thủ tục chiacutenh thức cũng như khocircng chiacutenh thức một caacutech nhanh choacuteng

cocircng bằng với iacutet chi phiacute vagrave coacute thể được tiếp cận dễ dagraveng thuận tiện bởi NTD

khắp nơi

Thứ bảy Quyền được đại diện

Quyền được đại diện (hay quyền được lắng nghe) coacute nghĩa lagrave quyền được

vận động ủng hộ cho caacutec quyền lợi của NTD với mục tiecircu khiến cho caacutec quyền

lợi đoacute được xem xeacutet một caacutech toagraven diện vagrave được đồng tigravenh trong quaacute trigravenh xacircy

dựng vagrave thực hiện caacutec chiacutenh saacutech kinh tế hay caacutec chiacutenh saacutech khaacutec coacute ảnh hưởng

tới NTD

Quyền nagravey liecircn quan chặt chẽ đến việc quy định về địa vị phaacutep lyacute (viacute dụ

quyền đại diện trong khiếu nại vagrave xeacutet xử hay quyền đại diện đưa ra goacutep yacute kiến

nghị trong caacutec quaacute trigravenh hoạch định chiacutenh saacutech coacute liecircn quan) của caacutec tổ chức bảo

vệ NTD caacutec hội NTD trong caacutec văn bản phaacutep luật về bảo vệ NTD cũng như caacutec

cơ chế hữu hiệu để thực thi caacutec quyền đoacute

56

Thứ taacutem quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh mạnh

Caacutec nguồn lực sử dụng trong quaacute trigravenh sản xuất vagrave tiecircu dugraveng hagraveng hoaacute

dịch vụ necircn được sử dụng một caacutech lagravenh mạnh vagrave thacircn thiện với mocirci trường sinh

thaacutei Đacircy lagrave lyacute do căn bản lagravem phaacutet sinh quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh

mạnh của NTD NTD coacute thể thực thi quyền nagravey thocircng qua caacutec cơ chế khiếu nại

vagrave thocircng tin

Luật bảo vệ NTD của rất nhiều quốc gia trecircn thế giới đatilde necircu rotilde caacutec quyền

nagravey tuy khocircng phải lagrave luocircn đầy đủ taacutem quyền trong mọi trường hợp như kim chỉ

nam cho cocircng taacutec bảo vệ NTD Becircn cạnh đoacute coacute thể noacutei rằng tất cả caacutec quy định

khaacutec của luật bảo vệ NTD caacutec quốc gia nagravey cũng như caacutec văn bản phaacutep luật coacute

liecircn quan đều nhằm thực hiện caacutec quyền nagravey hoặc đảm bảo rằng chuacuteng được tocircn

trọng tuacircn thủ vagrave thực hiện

Trecircn cơ sở taacutem quyền cơ bản của NTD theo Bản hướng dẫn của Liecircn hợp

quốc Chiacutenh phủ caacutec nước đatilde đưa nội dung nagravey vagraveo phaacutep luật bảo vệ NTD của

quốc gia migravenh Coacute thể kể đến một số quốc gia đatilde tiến hagravenh nội luật hoacutea caacutec

nguyecircn tắc nagravey trong phaacutep luật quốc gia như sau

Liecircn bang Nga

Điều 1 Luật Bảo vệ NTD của Liecircn bang Nga 1995 necircu rotilde ldquoLuật nagravey sẽ

điều chỉnh caacutec quan hệ phaacutet sinh giữa NTD với nhagrave sản xuất người thực hiện

hay người baacuten khi baacuten hagraveng hoaacute sản phẩm (hay thực hiện caacutec cocircng việc cung

cấp dịch vụ) xaacutec định quyền của NTD coacute được caacutec hagraveng hoaacute (cocircng việc dịch

vụ) coacute chất lượng tốt an toagraven đối với sức khoẻ vagrave cuộc sống của NTD coacute được

thocircng tin về sản phẩm (kết quả cocircng việc dịch vụ) vagrave người sản xuất ra chuacuteng

(hay người thực hiện người baacuten) được giaacuteo dục tiecircu dugraveng được nhagrave nước vagrave

cocircng chuacuteng bảo vệ caacutec quyền lợi của họ cũng như coacute được caacutec cơ chế thực thi

caacutec quyền nagraveyrdquo

Như vậy ngay từ đầu tiecircn Luật Bảo vệ NTD của Liecircn bang Nga đatilde necircu

57

rotilde 4 quyền cơ bản của NTD (bao gồm quyền được an toagraven quyền được thocircng

tin quyền được giaacuteo dục tiecircu dugraveng vagrave quyền được giải quyết vagrave bồi thường thiệt

hại) như lagrave caacutec mục tiecircu điều chỉnh của Luật Trong đoacute quyền được giaacuteo dục

tiecircu dugraveng được nhắc lại một lần nữa một caacutech cụ thể tại Điều 3 của Luật nagravey

quyền được an toagraven tại Điều 7 quyền được thocircng tin tại Điều 8 vagrave quyền được

xem xeacutet giải quyết khiếu nại tư phaacutep vagrave bồi thường thiệt hại tại Điều 17 Ngoagravei

ra quyền được đại diện của NTD tại Nga được thể hiện tại Điều 45 quy định về

quyền của caacutec tổ chức xatilde hội về NTD [5 tr 26-27]

Thaacutei Lan

Điều 4 Luật Bảo vệ NTD 1979 của Thaacutei Lan (sửa đổi vagraveo năm 1998) quy

định ldquoNTD coacute caacutec quyền cần được bảo vệ sau

1 Quyền được nhận thocircng tin vagrave mocirc tả về chất lượng hagraveng hoaacute hoặc

dịch vụ một caacutech đầy đủ vagrave chiacutenh xaacutec

2 Quyền được tự do lựa chọn hagraveng hoaacute hoặc dịch vụ

3 Quyền đogravei hỏi an toagraven trong khi sử dụng hagraveng hoaacute hoặc dịch vụ

3b Quyền coacute được một hợp đồng cocircng bằng (theo như sửa đổi tại

Điều 5 của Luật Bảo vệ NTD số 2 BE 2541 năm 1998 của Thaacutei Lan)

4 Quyền được chăm soacutec vagrave đền bugrave cho caacutec thiệt hại theo caacutec quy định

của phaacutep luật về vấn đề đoacute hoặc theo quy định của Đạo luật nagraveyrdquo

Trung Quốc

Luật Bảo vệ Caacutec quyền vagrave lợi iacutech của NTD năm 1993 của Trung Quốc

danh trọn vẹn một chương (Chương II ndash gồm 9 điều từ Điều 7 đến Điều 15) để

necircu rotilde caacutec quyền của NTD magrave luật nagravey bảo vệ Caacutec quyền nagravey được necircu khaacute cụ

thể chi tiết gồm caacutec quyền sau đacircy

- Quyền được an toagraven về tagravei sản caacute nhacircn vagrave thacircn thể traacutenh khỏi caacutec xacircm

phạm trong khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute hoặc tiếp nhận caacutec dịch vụ

- Quyền được nhận thocircng tin xaacutec thực về tigravenh trạng vagrave điều kiện của mặt

58

hagraveng magrave họ mua baacuten sử dụng hoặc dịch vụ magrave họ tiếp nhận

- Quyền được tự do lựa chọn hagraveng hoaacute dịch vụ hay người cung cấp

- Quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng

- Quyền được bồi thường theo quy định của phaacutep luật caacutec thương tổn về

thacircn thể hay thiệt hại tagravei sản phaacutet sinh khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute hoặc

tiếp nhận dịch vụ

- Quyền được thagravenh lập caacutec tổ chức xatilde hội để necircu cao caacutec quyền vagrave lợi iacutech

hợp phaacutep của migravenh

- Quyền được nhận caacutec kiến thức về tiecircu dugraveng hay bảo vệ caacutec quyền vagrave lợi

iacutech hợp phaacutep của NTD

- Quyền được tocircn trọng phẩm giaacute cũng như caacutec phong tục tập quaacuten theo

bản sắc dacircn tộc khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute vagrave dịch vụ vagrave

- Quyền được giaacutem saacutet caacutec hagraveng hoaacute dịch vụ cũng như cocircng taacutec bảo vệ

quyền vagrave lợi iacutech của NTD

Như vậy trong 8 quyền cơ bản đatilde necircu trước đacircy theo caacutec nguyecircn tắc chỉ

đạo của LHQ về Bảo vệ NTD Luật của TQ coacute necircu rotilde 6 quyền loại bỏ caacutec quyền

được thoả matilden caacutec nhu cầu thiết yếu vagrave quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh

mạnh thecircm vagraveo caacutec quyền giao kết hợp đồng cocircng bằng quyền được tocircn trọng

phẩm giaacute vagrave phong tục tập quaacuten vagrave quyền giaacutem saacutet cocircng taacutec quản lyacute nhagrave nước về

bảo vệ NTD [5 tr27-28]

Chacircu Acircu

Chỉ thị số 199944EC do Quốc hội Chacircu Acircu vagrave Hội đồng Cộng đồng caacutec

quốc gia Chacircu Acircu thocircng qua ngagravey 25051999 về một số khiacutea cạnh của việc baacuten

hagraveng hoaacute tiecircu dugraveng vagrave caacutec bảo đảm coacute liecircn quan coacute đề cập đến caacutec từ ldquoquyền của

NTDrdquo vagrave ldquoquyền được khiếu nại vagrave bồi thường thiệt hạirdquo như lagrave tiecircu đề của caacutec

Điều 3 vagrave 4 của Chỉ thị nhưng khocircng hề necircu lecircn caacutec quyền cơ bản của NTD như

đề cập ở caacutec phần trecircn

59

Toacutem lại quy định của caacutec quốc gia đatilde phacircn tiacutech ở trecircn về caacutec quyền cơ

bản của NTD coacute một điểm chung nhất lagrave hầu hết đều tocircn trọng vagrave cố gắng đi saacutet

caacutec quyền đề ra theo Caacutec nguyecircn tắc chỉ đạo về bảo vệ NTD của Liecircn Hợp Quốc

năm 1985 Nguyecircn nhacircn cơ bản dẫn đến hiện tượng nagravey lagrave ở chỗ caacutec quyền do

LHQ necircu ra đatilde khaacute toagraven diện vagrave bao trugravem được tất cả caacutec vấn đề coacute liecircn quan

đến cocircng taacutec bảo vệ NTD coacute thể được cụ thể hoaacute thagravenh caacutec quy định cụ thể về

tiecircu chuẩn nghĩa vụ của caacutec becircn liecircn quan hay quy traacutech nhiệm phaacutep lyacute Trong

trường hợp coacute thiếu hụt về phạm vi hay đối tượng điều chỉnh thigrave caacutec quyền nagravey

coacute thể được luận giải thagravenh caacutec nguyecircn tắc chỉ đạo việc thực thi luật Điểm khaacutec

biệt giữa caacutec quốc gia nagravey chủ yếu ở hai điểm

Thứ nhất coacute quốc gia necircu vắn tắt caacutec quyền cơ bản nagravey (như trường hợp

của Liecircn bang Nga hay Thaacutei Lan) coacute quốc gia necircu cụ thể vagrave giải thiacutech chi tiết

(như trường hợp của Trung Quốc)

Thứ hai caacutec quốc gia chọn caacutec tập hợp quyền khaacutec nhau trong số 8 quyền

cơ bản do LHQ đề xuất để đưa vagraveo luật quốc gia của migravenh Điểm khaacutec biệt thứ

hai coacute thể được lyacute giải lagrave do điều kiện thực tế yacute thức hệ chiacutenh trị vagrave ưu tiecircn của

từng quốc gia Caacutec quyền được hầu hết caacutec quốc gia phacircn tiacutech đưa vagraveo luật bảo

vệ NTD của họ gồm coacute quyền được an toagraven quyền được chọn lựa quyền được

thocircng tin quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng quyền được giaacuteo dục tiecircu

dugraveng quyền được khiếu nại vagrave bồi thường thiệt hại vagrave quyền được đại diện

Ở Việt Nam theo Luật BVQLNTD (2010) NTD tại Việt Nam coacute taacutem

quyền sau đacircy

1 Được bảo đảm an toagraven tiacutenh mạng sức khoẻ tagravei sản quyền lợi iacutech hợp

phaacutep khaacutec khi tham gia giao dịch sử dụng hagraveng hoaacute dịch vụ do tổ chức

caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ cung cấp

2 Được cung cấp thocircng tin chiacutenh xaacutec đầy đủ về tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoacutea dịch vụ nội dung giao dịch hagraveng hoacutea dịch vụ nguồn

60

gốc xuất xứ hagraveng hoaacute được cung cấp hoaacute đơn chứng từ tagravei liệu liecircn

quan đến giao dịch vagrave thocircng tin cần thiết khaacutec về hagraveng hoacutea dịch vụ magrave

người tiecircu dugraveng đoacute mua sử dụng

3 Lựa chọn hagraveng hoaacute dịch vụ tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ theo nhu cầu điều kiện thực tế của migravenh quyết định tham gia

hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận khi tham gia

giao dịch với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

4 Goacutep yacute kiến với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ về giaacute

cả chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ phong caacutech phục vụ phương thức giao

dịch vagrave nội dung khaacutec liecircn quan đến giao dịch giữa người tiecircu dugraveng vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

5 Tham gia xacircy dựng vagrave thực thi chiacutenh saacutech phaacutep luật về BVQLNTD

6 Yecircu cầu bồi thường thiệt hại khi hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng đuacuteng tiecircu

chuẩn quy chuẩn kỹ thuật chất lượng số lượng tiacutenh năng cocircng dụng

giaacute cả hoặc nội dung khaacutec magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch

vụ đoacute cocircng bố niecircm yết quảng caacuteo hoặc cam kết

7 Khiếu nại tố caacuteo khởi kiện hoặc đề nghị tổ chức xatilde hội khởi kiện để

bảo vệ quyền lợi của migravenh theo quy định của Luật nagravey vagrave caacutec quy định

khaacutec của phaacutep luật coacute liecircn quan

8 Được tư vấn hỗ trợ hướng dẫn kiến thức về tiecircu dugraveng hagraveng hoacutea dịch

vụ

Trecircn cơ sở quy định về quyền của NTD của một số quốc gia trecircn thế giới

coacute thể nhận thấy hầu hết caacutec quốc gia đều khocircng coacute quy định riecircng về quyền của

NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu (Trung quốc quy định

quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng) điều nagravey coacute thể lyacute giải lagrave do quyền

của NTD noacutei chung với quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu lagrave trugraveng nhau Tuy nhiecircn dưới goacutec độ quan hệ hợp đồng chuacuteng

61

tocirci cho rằng đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave quyền được

thocircng tin vagrave quyền tham gia hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả

thuận của NTD lagrave quyền quan trọng trong quaacute trigravenh giao kết hợp đồng theo mẫu

giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bởi lẽ

(i) Mặc dugrave trong một xatilde hội tự do vagrave bigravenh đẳng mỗi người phải chịu traacutech

nhiệm về những gigrave migravenh lagravem vagrave trong quaacute trigravenh giao kết hợp đồng mỗi becircn phải

tự tigravem kiếm những thocircng tin cần thiết để bảo vệ lợi iacutech của migravenh [17tr22] Tuy

nhiecircn do tiacutenh chất xatilde hội của quan hệ tiecircu dugraveng magrave NTD khoacute coacute thể coacute cơ hội

được tự do bigravenh đẳng vigrave họ buộc luocircn phải tham gia vagraveo mối quan hệ với đặc

tiacutenh truyền kiếp lagrave ldquothocircng tin bất cacircn xứngrdquo [54tr28] Chiacutenh vigrave vậy thocircng tin

bất cacircn xứng ngagravey cagraveng trở thagravenh một lĩnh vực cần được quan tacircm đặc biệt trong

caacutec hợp đồng theo mẫu giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

NTD Bởi lẽ thocircng tin lagrave sức mạnh thocircng tin định hướng hagravenh vi con người

thocircng tin lagrave quyền tagravei sản dễ dagraveng biến thagravenh tiền[48tr40] Bởi vậy trong một

thời đại đổi thay nhanh choacuteng điều chỉnh thocircng tin bất cacircn xứng nhằm đảm bảo

sự cocircng bằng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD lagrave

điểm cốt lotildei cần quan tacircm trong việc BVQLNTD noacutei chung vagrave trong hợp đồng

theo mẫu noacutei riecircng

(ii) Becircn cạnh quyền được cung cấp thocircng tin như đatilde trigravenh bagravey thigrave quyền

ldquoquyết định tham gia hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận

khi tham gia giao dịch với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụrdquo cũng

lagrave một quyền hết sức quan trọng đối với NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu quyền nagravey của NTD goacutep phần hoagraven thiện quyền tự do hợp

đồng trong một nền kinh tế thị trường Bởi lẽ hợp đồng theo mẫu thường được

aacutep dụng trong caacutec giao dịch coacute số lượng khaacutech hagraveng đocircng đảo vagravehoặc phục vụ

nhu cầu cơ bản trong cuộc sống Vigrave vậy việc NTD quyết định tham gia hoặc

khocircng tham gia vagraveo một giao dịch cụ thể nagraveo đoacute lagrave do yacute chiacute chủ quan của họ caacutec

62

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave thậm chiacute Nhagrave nước cũng

khocircng coacute quyền aacutep đặt bắt buộc NTD phải tham gia vagraveo một giao dịch cụ thể

Trong nền kinh tế thị trường với sự đa dạng về hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave caacutec

chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thigrave quyền nagravey của NTD rất dễ dagraveng để thực

hiện thagravenh cocircng Tuy nhiecircn cũng phải thấy rằng một số lĩnh vực sinh hoạt thiết

yếu đối với NTD thigrave việc thực hiện quyền nagravey sẽ gặp những khoacute khăn nhất định

do sự độc quyền tự nhiecircn gacircy ra

2313 Sự cần thiết phải bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Việc thừa nhận nền kinh tế thị trường hội nhập với thế giới becircn ngoagravei đang

lagravem thay đổi căn bản những vấn đề về nhận thức vagrave phương phaacutep điều tiết của

Nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD ở Việt Nam Từ vai trograve của người buộc phải

chấp nhận sản phẩm trong cơ chế kinh tế cũ NTD Việt Nam đatilde trở thagravenh người

chấp nhận giaacute NTD lagrave ldquothượng đếrdquo do họ coacute khả năng điều kiện vagrave một phạm vi

lựa chọn rộng lớn ndash quyền bỏ phiếu bằng đồng tiền Song caacutech hiểu nagravey cũng

cần phải coacute điều kiện vigrave khả năng lựa chọn của NTD khocircng thể vượt quaacute giới

hạn khả năng sản xuất vagrave sự cung ứng của nhagrave kinh doanh Bởi vậy trong điều

kiện caacutec thiết chế thị trường chưa hoagraven thiện tiacutenh minh bạch chưa được đảm bảo

thigrave ldquoThượng đếrdquo luocircn coacute nguy cơ trở thagravenh ldquonạn nhacircnrdquo trước sự lạm dụng ưu thế

của nhagrave kinh doanh thocircng qua phương thức kinh doanh gian dối thiếu trung thực

vagrave được ngụy trang dưới nhiều higravenh thức tinh vi Do đoacute bảo vệ NTD luocircn lagrave

nhiệm vụ quan trọng của mỗi quốc gia trong bối cảnh toagraven cầu hoacutea hiện nay

[33tr 78] bởi lẽ

Thứ nhất việc caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ sử dụng

caacutec hợp đồng theo mẫu để buộc khaacutech hagraveng phải chấp nhận toagraven bộ caacutec điều

khoản của hợp đồng magrave khocircng được đagravem phaacuten lại hoặc khocircng coacute quyền bảo lưu

lagrave xacircm phạm nghiecircm trọng nguyecircn tắc tự do vagrave tự nguyện cam kết thỏa thuận

63

được dự liệu trong BLDS Tuy NTD coacute quyền tự nguyện tham gia hoặc khocircng

tham gia hợp đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao dịch chung nhưng do ở vagraveo vị

triacute yếu thế hơn nữa lại coacute nhu cầu cấp thiết cần phải được sử dụng những dịch

vụ cocircng cộng thiết yếu necircn trong nhiều trường hợp NTD khocircng cograven khả năng

lựa chọn nagraveo khaacutec vagrave buộc phải kyacute kết caacutec hợp đồng theo mẫu do doanh nghiệp

soạn sẵn Viacute dụ caacutec hợp đồng được kyacute kết với caacutec doanh nghiệp độc quyền về

cung ứng điện nước sinh hoạt

Thứ hai coacute nhiều doanh nghiệp cố tigravenh che giấu caacutec thocircng tin xấu caacutec điều

khoản bất lợi cho NTD bằng caacutec thủ thuật lagravem hạn chế khả năng tiếp cận thocircng

tin của NTD Viacute dụ bằng caacutec thủ thuật trigravenh bagravey điều khoản ở những vị triacute

khocircng thuận tiện cho việc phaacutet hiện kiểm tra của NTD như ghi bằng cỡ chữ thật

nhỏ trong hợp đồng hoặc trigravenh bagravey ở những vị triacute khoacute nhigraven thấy khi giao dịch

như ở dograveng lưu yacute nằm dưới cugraveng của tờ hợp đồng hoặc nằm ở mặt sau của một

tấm veacute hay một một tờ thocircng baacuteo thậm chiacute cograven được goacutei kỹ becircn trong bao bigrave của

sản phẩm vagrave đến khi mở sản phẩm ra NTD mới coacute cơ hội được biết caacutec điều

khoản đoacute Coacute yacute kiến cho rằng nhiều doanh nghiệp đưa cho NTD caacutec hợp đồng

theo mẫu magrave trong đoacute cỡ chữ cũng như caacutech trigravenh bagravey rất khoacute đọc đặc biệt lagrave đối

với những người cao tuổi người coacute thị lực keacutem Caacutec hợp đồng loại nagravey thường

rất dagravei coacute khi lecircn đến cả chục trang do vậy trong nhiều trường hợp khocircng thể

đọc hết hợp đồng hoặc khocircng đủ ldquokiecircn nhẫnrdquo để đọc hết hợp đồng vigrave hợp đồng

cần phải được kyacute ngay Đacircy lagrave tigravenh trạng bất cacircn xứng về thocircng tin vagrave lợi iacutech

giữa khaacutech hagraveng với doanh nghiệp magrave phaacutep luật cần phải coacute đường lối xử lyacute thỏa

đaacuteng nhằm bảo đảm quyền lợi cho NTD

Thứ ba cố tigravenh sử dụng caacutec kỹ thuật vagrave caacutec thủ thuật phaacutep lyacute để đưa ra caacutec

điều khoản bất cocircng lạm dụng phacircn chia rủi ro một caacutech bất hợp lyacute sử dụng

caacutec thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu trigravenh bagravey bằng kỹ thuật phaacutep lyacute phức tạp

dẫn chiếu đến nhiều quy định khaacutec nhau gacircy khoacute khăn cho việc nhận thức Đặc

64

biệt để neacute traacutenh traacutech nhiệm bồi thường caacutec doanh nghiệp cograven coacute thể soạn thảo

caacutec điều khoản loại trừ hạn chế traacutech nhiệm của doanh nghiệp một caacutech bất

cocircng bằng nhiều higravenh thức khaacutec nhau Viacute dụ soạn thảo caacutec điều khoản quy định

hạn chế traacutech nhiệm của doanh nghiệp bằng nhiều higravenh thức nhiều nội dung

khaacutec nhau như từ bỏ quyền khiếu nại của khaacutech hagraveng ruacutet ngắn thời hạn khiếu

nại đặt điều kiện đặc biệt cho việc khởi kiện hạn chế phạm vi bồi thường mở

rộng caacutec trường hợp miễn trừ traacutech nhiệm giảm nhẹ khả năng vagrave nguy cơ chịu

traacutech nhiệm bằng caacutech thay thế cơ chế bồi thường khocircng dựa trecircn lỗi bằng cơ

chế bồi thường dựa trecircn hagravenh vi coacute lỗi chỉ bồi thường khi coacute lỗi nghiecircm trọng

Đacircy lagrave một sự lạm dụng trong quan hệ với NTD vi phạm nghiecircm trọng nguyecircn

tắc trung thực thiện chiacute vagrave nguyecircn tắc cocircng bằng

Chiacutenh vigrave vậy việc BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu mang tiacutenh khaacutech quan vagrave hết sức cần thiết trong giai đoạn hiện nay

232 Higravenh thức vagrave phương thức bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Để BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave điều

quan trọng lagrave đogravei hỏi Nhagrave nước với quyền năng của migravenh phải ban hagravenh phaacutep

luật nhằm điều chỉnh caacutec quan hệ hợp đồng mang tiacutenh đặc thugrave nagravey Tuy nhiecircn

nếu chỉ dừng lại ở việc ban hagravenh phaacutep luật magrave khocircng coacute cơ chế để đảm bảo phaacutep

luật được thực thi thigrave caacutec quy định của phaacutep luật cũng chỉ lagrave những quy định trecircn

giấy

Bảo vệ NTD cần tới rất nhiều cơ quan với những chức năng đặc thugrave khaacutec

nhau trong đoacute coacute những việc Nhagrave nước phải lagravem coacute những việc Nhagrave nước ủng

hộ hoặc tạo kinh phiacute cơ hội để caacutec tổ chức truyền thocircng hiệp hội trực tiếp lagravem

vagrave ngay chiacutenh bản thacircn NTD cũng coacute traacutech nhiệm trong việc bảo vệ chiacutenh migravenh

2321 Bảo vệ từ phiacutea người tiecircu dugraveng

65

Để bảo vệ quyền lợi của migravenh NTD sẽ phải trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng

thocircng thaacuteirdquo vagrave để trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo đogravei hỏi bản thacircn NTD

phải nhận thức được vị triacute vagrave sức mạnh của migravenh họ cần biết rằng nếu khocircng coacute

sự ủng hộ của họ thigrave bất kỳ doanh nghiệp nagraveo cũng khocircng thể thagravenh cocircng Họ

cần coacute nhận thức như vậy để coacute thể tự tin trong caacutec tigravenh huống giao dịch với caacutec

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ NTD cần hiểu biết sacircu sắc về caacutec

quyền của migravenh coacute kiến thức để coacute thể tự giải quyết được những khoacute khăn khi

coacute tranh chấp trecircn thị trường [51]

Trong quan hệ với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bản thacircn

NTD hiểu hơn ai hết về nhu cầu của chiacutenh bản thacircn họ khi tham gia vagraveo caacutec giao

dịch noacutei chung vagrave hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng (NTD coacute quyền lựa chọn hagraveng

hoaacute dịch vụ tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quyết định tham gia

hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận khi tham gia giao dịch

với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ)

Tuy vậy cũng phải thừa nhận một thực tế rằng NTD ở Việt Nam cograven coacute

những hạn chế nhất định như sự hiểu biết trong quan hệ tiecircu dugraveng với tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cograven chưa đầy đủ Vậy để bảo vệ quyền lợi

của migravenh NTD cần biết liecircn kết tự bảo vệ migravenh trước khi cần đến sự trợ giuacutep

của phaacutep luật

Tuy nhiecircn cũng phải noacutei thecircm rằng ngoagravei việc nacircng cao nhận thức kiến

thức vagrave kỹ năng về tiecircu dugraveng để tự bảo vệ migravenh NTD cũng cần coacute traacutech nhiệm

xatilde hội của migravenh trong quan hệ tiecircu dugraveng Họ khocircng những quan tacircm đến bản

thacircn magrave cograven coacute traacutech nhiệm quan tacircm đến xatilde hội để goacutep phần xacircy dựng một xatilde

hội ldquodacircn giagraveu nước mạnh dacircn chủcocircng bằng văn minhrdquo

2322 Bảo vệ từ phiacutea doanh nghiệp

Trước đacircy trong cơ chế tập trung bao cấp khaacutei niệm NTD hầu như chưa

được biết đến caacutec doanh nghiệp khocircng cần quan tacircm đến NTD vigrave sản phẩm

66

dịch vụ họ cung ứng khocircng phải vigrave NTD magrave lagrave để hoagraven thagravenh chỉ tiecircu kế hoạch

được giao[51] Ngagravey nay hơn luacutec nagraveo hết caacutec doanh nghiệp cần thấy hết sức

mạnh của NTD taacutec động mang tiacutenh quyết định của NTD đến kết quả sản xuất

kinh doanh của họ

Nếu caacutec doanh nghiệp sản xuất vagrave cung ứng được nhiều hagraveng hoaacute dịch vụ

coacute chất lượng tốt vagrave giaacute cả cạnh tranh tạo ra được tigravenh cảm tốt đối với NTD thigrave

NTD sẽ mua thecircm hagraveng hoaacute sẽ quay lại để mua lần sau lagravem cho sự nghiệp kinh

doanh của doanh nghiệp phaacutet đạt Becircn cạnh đoacute để baacuten được hagraveng hoaacute dịch vụ

đocirci khi chăm soacutec bảo vệ NTD lagrave caacutech giuacutep doanh nghiệp tồn tại vagrave phaacutet triển

Chiacutenh vigrave vậy để bảo vệ lợi iacutech của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ đogravei hỏi chiacutenh bản thacircn họ phải bảo vệ NTD ndash những khaacutech hagraveng của họ - lấy

việc bảo vệ NTD lagravem động lực để thuacutec đẩy sự phaacutet triển của migravenh Để bảo vệ

NTD tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute thể coacute nhiều giải phaacutep

theo chuacuteng tocirci một trong những giải phaacutep đoacute lagrave cung cấp thocircng tin đầy đủ trung

thực chiacutenh xaacutec về hagraveng hoaacute dịch vụ cũng như về chiacutenh bản thacircn của họ để từ

đoacute NTD coacute sự lựa chọn tốt nhất khi tham gia vagraveo caacutec giao dịch Việc cung cấp

thocircng tin đầy đủ trung thực chiacutenh xaacutec về hagraveng hoaacute dịch vụ lagrave nghĩa vụ của tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Để thực hiện nguyecircn tắc nagravey phaacutep

luật thường quy định caacutec nghĩa vụ của nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ đồng thời

với việc quy định quyền của NTD vagrave thiết lập caacutec cơ chế hữu hiệu để bảo vệ

quyền lợi của NTD

Becircn cạnh việc cung cấp thocircng tin cho NTD như đatilde necircu trecircn caacutec tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cograven coacute thể bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thocircng qua việc xacircy dựng hợp đồng theo mẫu với

những nội dung bảo đảm hagravei hoagrave lợi iacutech giữa caacutec becircn vagrave khocircng sử dụng những

thuật ngữ chuyecircn ngagravenh khoacute hiểu hoặc dẫn chiếu đến những văn bản quy phạm

phaacutep luật khaacutec magrave NTD thocircng thường khoacute coacute thể tiếp cận

67

2323 Bảo vệ từ phiacutea nhagrave nước

Nếu như NTD lagrave ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thực hiện đầy đủ caacutec traacutech nhiệm của migravenh đối với

NTD vagrave xatilde hội thigrave coacute lẽ chuacuteng ta sẽ khocircng phải bagraven luận nhiều về vấn đề nagravey

Tuy nhiecircn hagraveng ngagravey hagraveng giờ NTD đang bị xacircm hại quyền lợi chiacutenh đaacuteng

bằng nhiều caacutech Vigrave nhiều lyacute do khaacutec nhau người hiểu biết hay khocircng hiểu biết

đều ngại khiếu nại kiện caacuteo Trong khi đoacute doanh nghiệp lại chưa nhận thức đầy

đủ traacutech nhiệm của migravenh [82]

Vigrave vậy traacutech nhiệm bảo vệ NTD sẽ do Nhagrave nước đảm nhiệm điều nagravey

hoagraven toagraven phugrave hợp với chức năng của Nhagrave nước trong việc bảo đảm quyền con

người được thực thi trecircn thực tế Để bảo vệ NTD đogravei hỏi Nhagrave nước phải ban

hagravenh caacutec quy phạm phaacutep luật vagrave tổ chức thực thi những quy phạm phaacutep luật đoacute

Với việc bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

thigrave vấn đề đặt ra lagrave Nhagrave nước cần phải kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu Việc kiểm

soaacutet hợp đồng theo mẫu lưu thocircng trecircn thị trường coacute thể thực hiện thocircng qua cơ

chế tiền kiểm vagrave hậu kiểm Cơ chế tiền kiểm bắt buộc doanh nghiệp sẽ phải đăng

kyacute hoặc thocircng baacuteo với caacutec cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền trước khi sử dụng

hợp đồng theo mẫu Cơ chế hậu kiểm cho pheacutep cơ quan nhagrave nước về bảo vệ

NTD coacute quyền yecircu cầu doanh nghiệp phải hủy sửa đổi hợp đồng theo mẫu trong

trường hợp phaacutet hiện coacute điều khoản hợp đồng vi phạm quyền lợi của NTD Tuy

nhiecircn cũng coacute quan điểm cho rằng việc Nhagrave nước kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

lagrave vi phạm nguyecircn tắc tự do hợp đồng Cugraveng với đoacute Nhagrave nước coacute cần thiết phải

kiểm soaacutet tất cả caacutec loại hợp đồng theo mẫu hay khocircng Chuacuteng tocirci cho rằng Nhagrave

nước chỉ thực hiện kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đối với một số hagraveng hoacutea dịch

vụ thiết yếu như điện nước dịch vụ viễn thocircnghellip vigrave đacircy lagrave những lĩnh vực magrave

NTD rất dễ bị vi phạm quyền lợi do khocircng coacute cơ hội đagravem phaacuten hợp đồng cũng

như khocircng coacute sự lựa chọn khi mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ Becircn cạnh đoacute đối

68

với caacutec hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu phục vụ sinh hoạt hagraveng ngagravey của NTD số

lượng khaacutech hagraveng lagrave rất lớn (coacute khi lecircn đến hagraveng nghigraven thậm chiacute lagrave hagraveng triệu

như hợp đồng mua baacuten điện nước) nếu buộc thương nhacircn phải đagravem phaacuten đối

với NTD lagrave một điều khoacute thực hiện Vigrave vậy để đảm bảo quyền lợi của NTD khi

sử dụng caacutec loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey Nhagrave nước cần coacute cơ chế kiểm soaacutet đối

với hợp đồng theo mẫu

Becircn cạnh việc kiểm soaacutet mang tiacutenh can thiệp của Nhagrave nước đối với hợp

đồng theo mẫu thigrave trong nền kinh tế thị trường những hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng

mang tiacutenh độc quyền tự nhiecircn người ta coacute thể sử dụng sức mạnh của thị trường

để kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu Bởi lẽ chiacutenh NTD quyết định lựa chọn caacutec tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave như vậy NTD sẽ quyết định sự

tồn tại của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Điều nagravey đogravei hỏi phải

coacute sự cạnh tranh lagravenh mạnh giữa caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ họ sẽ canh tranh nhau trecircn nhiều mặt như giaacute cả chất lượng mẫu matilde hellip vagrave

cả caacutec điều khoản trong caacutec hợp đồng theo mẫu Trong trường hợp nagravey Nhagrave

nước sẽ đoacuteng vai trograve lagrave quan toagrave trong việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu thocircng

qua caacutec cơ quan xeacutet xử

Sự tham gia của cơ quan quản lyacute nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD cũng lagrave

một trong những yếu tố mang tiacutenh chất quyết định đến việc BVQLNTD Nhiệm

vụ BVQLNTD của cơ quan quản lyacute nhagrave nước theo nghĩa rộng được hiểu lagrave

nhiệm vụ của tất cả caacutec cơ quan trong bộ maacutey nhagrave nước Cơ quan lập phaacutep ban

hagravenh ra Luật hoặc Phaacutep lệnh cơ quan hagravenh phaacutep (Chiacutenh phủ caacutec Bộ cơ quan

ngang Bộ cơ quan thuộc Chiacutenh phủ vagrave Uỷ ban nhacircn dacircn caacutec cấp) tugravey theo chức

năng nhiệm vụ của migravenh ban hagravenh vagrave tổ chức thực hiện caacutec chiacutenh saacutech văn bản

phaacutep luật về BVQLNTD cơ quan tư phaacutep (Viện Kiểm saacutet vagrave Togravea aacuten nhacircn dacircn)

trong phạm vi chức năng của migravenh coacute nhiệm vụ bảo vệ phaacutep chế bảo vệ quyền

vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng cũng như tiacutenh mạng tagravei sản tự do danh dự vagrave nhacircn phẩm

69

của cocircng dacircn Theo nghĩa hẹp hoạt động BVQLNTD của cơ quan quản lyacute nhagrave

nước thuộc traacutech nhiệm chủ yếu của caacutec cơ quan hagravenh phaacutep [46tr22-23]

Coacute thể noacutei nội dung BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu của caacutec cơ quan nhagrave nước bao gồm (i) ban hagravenh danh mục hagraveng hoaacute

dịch vụ thuộc đối tượng bắt buộc phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu (ii) kiểm soaacutet

nội dung hợp đồng theo mẫu khi tổ chức caacute nhacircn kinh doanh tiến hagravenh đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu (iii) kiểm tra giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu đatilde

được đăng kyacute (iv) kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

khocircng thuộc phạm vi phải đăng kyacute (v) giải quyết caacutec tranh chấp hợp đồng theo

mẫu giữa NTD với caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

2324 Bảo vệ từ phiacutea caacutec tổ chức xatilde hội

Ngoagravei việc Nhagrave nước giữ vai trograve chủ đạo trong BVQLNTD sự tham gia

của caacutec tổ chức xatilde hội vagraveo hoạt động nagravey coacute yacute nghĩa quan trọng trong việc bảo

vệ BVQLNTD noacutei chung vagrave trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

noacutei riecircng

Ở caacutec nước tổ chức BVQLNTD lagrave một loại higravenh tổ chức xatilde hội coacute caacutec

chức năng đặc thugrave Khaacutec với caacutec tổ chức xatilde hội khaacutec magrave mục tiecircu noacutei chung chỉ

lagrave bảo vệ quyền lợi của caacutec hội viecircn tổ chức BVQLNTD hoạt động khocircng chỉ

bảo vệ quyền lợi của bản thacircn hội viecircn magrave nhằm bảo vệ quyền lợi hợp phaacutep

chiacutenh đaacuteng của đocircng đảo NTD vigrave lợi iacutech cộng đồng Hoạt động của caacutec tổ chức

nagravey đoacuteng vai trograve lagrave ldquotai mắtrdquo của xatilde hội để phaacutet hiện kịp thời caacutec hagravenh vi vi

phạm quyền lợi NTD vagrave sau đoacute lagrave phối hợp với caacutec cơ quan coacute thẩm quyền xử lyacute

caacutec hagravenh vi đoacute Becircn cạnh đoacute caacutec hội BVQLNTD cograven được trao caacutec quyền được

kiểm tra giaacutem saacutet kiểm nghiệm chất lượng hagraveng hoacutea dịch vụ trecircn thị trường vagrave

họ coacute quyền khởi kiện caacutec thương nhacircn ra Togravea khi coacute bằng chứng về việc thương

nhacircn vi phạm quyền lợi NTD

70

Coacute thể đơn cử một số viacute dụ về sự tham gia của tổ chức bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng ở một số quốc gia trecircn thế giới

- Cộng hoagrave Phaacutep coacute một hệ thống caacutec hiệp hội bảo vệ NTD caacutec hội nagravey

được thagravenh lập để giuacutep đỡ NTD về mặt phaacutep lyacute khởi kiện Về mặt phaacutep lyacute caacutec

hiệp hội được tự do thagravenh lập nhưng để hoạt động coacute hiệu quả thigrave caacutec tổ chức

nagravey cần được Tổng Cục Cạnh tranh Tiecircu dugraveng vagrave Trấn aacutep gian lận Phaacutep cocircng

nhận (hiện coacute 18 Hội ở Trung ương được cocircng nhận) Sau khi được cocircng nhận

caacutec hiệp hội nagravey coacute caacutec quyền như sau

Được quyền khởi kiện ra toagrave aacuten

Được được Phograveng quản lyacute caacutec viện vagrave hiệp hội hỗ trợ tiền (trước đacircy

việc hỗ trợ thường dựa trecircn caacutec tiecircu chiacute thời gian dagravenh cho việc tiếp nhận khiếu

nại của NTD traacutech nhiệm của caacutec hiệp hội theo vụ việc số lượng tranh chấp

của NTD magrave hội nhận được Tuy nhiecircn caacutec tiecircu chiacute nagravey gặp một số khoacute khăn vigrave

khocircng thực sự thể hiện được hiệu quả hoạt động của caacutec hội nagravey Hiện nay việc

phacircn bổ ngacircn saacutech được dựa vagraveo những chủ đề hoạt động cụ thể Hagraveng năm

tổng ngacircn saacutech hỗ trợ cho caacutec hiệp hội lagrave 7triệu Euro)

Nếu hội ở cấp trung ương thigrave sẽ coacute 1 đại biểu trong Hội đồng quốc gia về

BVNTD

Caacutec hiệp hội becircn cạnh caacutec hoạt động theo quy định của phaacutep luật cograven

được tiến hagravenh caacutec hoạt động khaacutec như

Thocircng tin cho NTD về quyền của NTD qua đoacute nacircng cao yacute thức của doanh

nghiệp trong việc đối thoại với NTD tổ chức tiếp nhận khiếu nại của NTD đồng

thời liecircn hệ với doanh nghiệp để tigravem ra giải phaacutep giải quyết caacutec khiếu nại đoacute xacircy

dựng caacutec chương trigravenh về BVNTD trecircn truyền higravenh giaacuteo dục tiecircu dugraveng tổ chức

kiểm tra so saacutenh sản phẩm [6tr 71-72]

- Trung Quốc Hội bảo vệ NTD Trung Quốc (CCA) được thagravenh lập ngagravey

26121984 theo sự phecirc chuẩn của Chủ tịch Hội đồng Nhagrave nước Kinh phiacute hoạt

71

động của Hội lấy từ ngacircn saacutech của Chiacutenh phủ vagrave caacutec khoản hỗ trợ của caacutec nhagrave tagravei

trợ caacutec tổ chức xatilde hội Theo quy định tại Luật BVNTD 1994 Hội BVNTD

Trung quốc vagrave caacutec tổ chức bảo vệ NTD coacute chức năng nhiệm vụ

Cung cấp thocircng tin vagrave dịch vụ tư vấn cho NTD tham gia giaacutem saacutet vagrave kiểm

tra chất lượng hagraveng hoaacute vagrave dịch vụ với caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute liecircn

quan baacuteo caacuteo tư vấn vagrave đề xuất caacutec cơ quan Chiacutenh phủ về caacutec vấn đề liecircn quan

đến quyền lợi NTD tiếp nhận điều tra vagrave xử lyacute đơn khiếu nại của NTD yecircu cầu

caacutec cơ quan đaacutenh giaacute chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ trong trường hợp đơn khiếu

nại liecircn quan đến chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ Cơ quan đaacutenh giaacute coacute traacutech nhiệm

thocircng baacuteo kết qủa cho caacutec tổ chức bảo vệ NTD hỗ trợ NTD trong caacutec vụ kiện

xacircm phạm quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của họ phaacutet hiện vagrave cảnh baacuteo caacutec hoạt

động vi phạm lợi iacutech NTD thocircng qua caacutec phương tiện thocircng tin đại chuacuteng [6tr

69-70]

- Hagraven Quốc Bất kỳ một hiệp hội bảo vệ NTD muốn được thagravenh lập vagrave

hoạt động cần phải đăng kyacute với Uỷ ban thương mại lagravenh mạnh Hagrave Quốc hoặc

chiacutenh quyền địa phương

Sau khi được cấp pheacutep hoạt động caacutec hiệp hội coacute caacutec quyền

Nhận được một khoản hỗ trợ về tagravei chiacutenh hagraveng năm từ Uỷ ban hoặc chiacutenh

quyền địa phương được pheacutep tiến hagravenh giải quyết tranh chấp của NTD thocircng

qua hogravea giải tự nguyện khuyến nghị Nhagrave nước vagrave chiacutenh quyền địa phương về

chiacutenh saacutech bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech của NTD kiểm tra vagrave thanh tra caacutec tiecircu chuẩn

của hagraveng hoacutea liecircn quan đến chủng loại chất lượng độ an toagraven vagrave tiacutenh thacircn thiện

với mocirci trường nghiecircn cứu phacircn tiacutech caacutec điều khoản hoặc phương thức giao

dịch bao gồm cả giaacute điều tra vagrave nghiecircn cứu caacutec vấn đề về NTD giaacuteo dục NTD

tư vấn vagrave cung cấp thocircng tin về việc xử lyacute khiếu nại của NTD đồng thời khuyến

caacuteo caacutec becircn coacute liecircn quan hogravea giải bằng higravenh thức thỏa thuận xuất bản caacutec kết

quả nghiecircn cứu phacircn tiacutech về bảo vệ NTD khi một doanh nghiệp hoặc hiệp hội

72

doanh nghiệp từ chối can thiệp hoặc cung cấp thocircng tin sai lệch magrave khocircng coacute liacute

do chiacutenh đaacuteng hiệp hội coacute quyền đăng tải thocircng tin lecircn caacutec phương tiện thocircng tin

đại chuacuteng theo quy định của Luật Tạp chiacute [6tr73]

Như vậy kinh nghiệm một số nước cho thấy họ đều sử dụng caacutec tổ chức

xatilde hội trong cocircng taacutec bảo vệ NTD Caacutec tổ chức nagravey được thagravenh lập theo mocirc higravenh

phi chiacutenh phủ hoạt động vigrave lợi iacutech của cộng đồng vagrave mục tiecircu lagrave bảo vệ quyền

lợi NTD Điểm chung của tổ chức BVNTD tại caacutec quốc gia nagravey đoacute lagrave tiacutenh hiệu

quả vagrave quy mocirc hoạt động lớn Caacutec tổ chức nagravey vừa được sự hỗ trợ từ phiacutea nhagrave

nước (ở mức độ hạn chế) vừa coacute thể tự tigravem nguồn thu cho hoạt động của migravenh từ

sự ủng hộ của xatilde hội xuất bản caacutec ấn phẩm bảo vệ NTD vagrave đặc biệt tại caacutec nước

như Phaacutep Canada Hoa Kỳhellip tổ chức bảo vệ NTD coacute quyền khởi kiện tập thể

vagrave nếu thắng kiện họ coacute thể giữ lại một phần tiền bồi thường để xacircy dựng quỹ

hoạt động Việc caacutec tổ chức bảo vệ NTD coacute quyền khởi kiện lagrave một yếu tố quan

trọng trong việc BVQLNTD đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

73

Kết luận chương 2

Với việc nghiecircn cứu về vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiecircu trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu cho thấy một số vấn đề sau

1 Sự ra đời vagrave tồn tại của hợp đồng theo mẫu mang tiacutenh khaacutech quan sự

xuất hiện của hợp đồng theo mẫu goacutep phần thuacutec đẩy sự phaacutet triển của nền kinh tế

thị trường tiết kiệm được thời gian caacutec khoản chi phiacute cho việc đagravem phaacuten kyacute kết

hợp đồng vagrave trong chừng mực nagraveo đoacute noacute cũng goacutep phần tạo ra sự bigravenh đẳng

giữa những NTD Tuy nhiecircn hợp đồng theo mẫu cũng tạo ra những thaacutech thức

đối với nguyecircn tắc ldquotự do hợp đồngrdquo đồng thời noacute cũng tạo ra sự bất bigravenh đẳng

giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD (trong đoacute người

tiecircu dugraveng luocircn ở becircn yếu thế)

2 Để bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đogravei

hỏi cần lagravem saacuteng tỏ địa vị phaacutep lyacute của NTD (quyền vagrave nghĩa vụ của người tiecircu

dugraveng) cũng như của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong caacutec

giao dịch nagravey để từ đoacute Nhagrave nước coacute caacutec biện phaacutep phugrave hợp nhằm BVQLNTD

3 Cần lagravem saacuteng tỏ sự cần thiết phải BVQLNTD cũng như higravenh thức vagrave

caacutec phương thức BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

74

Chương 3

THỰC TRẠNG PHAacuteP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIEcircU DUgraveNG

TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG THEO MẪU

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

31 Phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

311 Vị triacute của Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong hệ thống phaacutep

luật Việt Nam

Theo dacircn luật truyền thống quan hệ tiecircu dugraveng được hiểu lagrave quan hệ dacircn sự

vagrave noacute được thiết lập chủ yếu trecircn cơ sở hợp đồng mua baacuten vigrave vậy noacute được điều

chỉnh bởi BLDS Tuy nhiecircn BLDS được sinh ra để điều chỉnh caacutec quan hệ giữa

caacutec chủ thể độc lập bigravenh đẳng với nhau về địa vị phaacutep lyacute necircn việc bảo đảm

nguyecircn tắc tự do hợp đồng lagrave yecircu cầu hagraveng đầu của Bộ luật nagravey Luật Thương

mại cũng tập trung điều chỉnh caacutec quan hệ giữa caacutec chủ thể độc lập bigravenh đẳng

với nhau về địa vị phaacutep lyacute nhưng hầu hết caacutec chủ thể nagravey đều mang tiacutenh chuyecircn

nghiệp trong caacutec hoạt động liecircn quan tới quan hệ được điều chỉnh[10 tr 33-34]

Như đatilde trigravenh bagravey ở trecircn trong quan hệ giữa NTD (becircn nghiệp dư) với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ (becircn chuyecircn nghiệp) thigrave NTD luocircn ở

becircn yếu thế Nếu chỉ được điều chỉnh bằng luật dacircn sự truyền thống vagrave luật

thương mại thigrave sẽ khocircng khắc phục được điều nagravey Theo PGSTS Nguyễn Như

Phaacutet ldquonhững kẻ coacute thế vagrave lực mạnh hơn thường hagravenh xử theo xu hướng lạm

dụng quyền lực trong quan hệ với kẻ yếu Thecircm vagraveo đoacute nếu như cứ coacute 300 lợi

nhuận thigrave caacutec nhagrave ldquotư bảnrdquo sẵn sagraveng treo cổ migravenh lecircn vagrave vigrave vậy họ cũng sẵn

sagraveng ldquokhuyến mạirdquo cho khaacutech hagraveng vagrave người tiecircu dugraveng những cạm bẫy phaacutep lyacute

vagrave kỹ thuật vagrave thậm chiacute cograven cả những thứ độc hạirdquo Chiacutenh vigrave vậy nhằm bảo đảm

sự cocircng bằng trong giao dịch giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

vagrave NTD ngăn ngừa khả năng becircn chuyecircn nghiệp lợi dụng caacutec ưu thế của migravenh

75

để xacircm hại quyền lợi chiacutenh đaacuteng của NTD việc đưa ra caacutec quy tắc đặc thugrave điều

chỉnh quan hệ hợp đồng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với

NTD lagrave rất cần thiết Như vậy quan hệ giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng chỉ được điều chỉnh bởi luật dacircn sự truyền thống

vagrave luật thương mại magrave cần tới ldquomột hệ thống thể chế nhằm khắc phục vị thế bất

cacircn xứng giữa họrdquo [33tr78] Phaacutep luật về BVQLNTD của nhiều nước hoặc

Luật Hợp đồng tiecircu dugraveng ở một số nước coacute sứ mệnh nagravey

Trecircn tinh thần đoacute phaacutep luật bảo vệ NTD lagrave loại phaacutep luật mang tiacutenh can

thiệp vagraveo quyền tự do (do khocircng nhận thức được quy luật) của caacutec nhagrave cung cấp

sản phẩm hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave như thế khocircng coacute sự tự do vagrave bigravenh đẳng trong

quan hệ phaacutep luật về bảo vệ NTD Một số luật gia Phaacutep cho rằng với sự xuất

hiện khaacutei niệm NTD được xem như lagrave ldquosự khước từ quan điểm tự do hợp đồng

được xacircy dựng trecircn cơ sở cocircng bằng trừu tượng giữa caacutec becircn lagrave sự phản aacutenh

khủng hoảng của thứ bigravenh đẳng giả tạo giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồngrdquo

[71 tr25] Vigrave vậy phaacutep luật về bảo vệ NTD khocircng điều chỉnh vagraveo nội dung của

giao dịch magrave chỉ lagrave cocircng cụ để đảm bảo hiệu chỉnh khắc phục vị thế bất cacircn

xứng trong mối quan hệ giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ Becircn cạnh đoacute cũng cần lưu yacute rằng trong quan hệ tiecircu dugraveng bao giờ cũng

bao gồm hai chủ thể nếu chỉ vigrave bảo vệ NTD magrave lagravem triệt tiecircu sản xuất thigrave coacute lẽ

quan hệ tiecircu dugraveng cũng khocircng thể tồn tại vagrave NTD cũng khocircng coacute cơ hội để sử

dụng phaacutep luật bảo vệ cho migravenh

Becircn cạnh Luật BVQLNTD caacutec lĩnh vực phaacutep luật khaacutec như phaacutep luật cạnh

tranh phaacutep luật về vệ sinh an toagraven thực phẩm phaacutep luật về chất lượng sản phẩm

vagrave rộng ra lagrave cả phaacutep luật dacircn sự higravenh sự đều coacute thecircm mục điacutech lagrave bảo vệ NTD

Tuy nhiecircn nếu như caacutec lĩnh vực phaacutep luật nagravey bảo vệ NTD theo phương phaacutep

can thiệp vagraveo hagravenh vi của caacute nhacircn tổ chức kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ thocircng

qua những hạn chế hoặc cấm đoaacuten hagravenh vi thigrave phaacutep luật bảo vệ NTD (với tiacutenh

76

caacutech lagrave một chế định phaacutep luật độc lập) lại xuất hiện ở phiacutea NTD Theo đoacute phaacutep

luật bảo vệ NTD sẽ tạo cho NTD những khả năng vagrave cơ hội thuận lợi hơn trong

cơ chế điều chỉnh phaacutep luật quan hệ mua baacuten (theo luật dacircn sự) magrave một chủ thể

phaacutep luật dacircn sự thocircng thường sẽ khocircng coacute được

Như vậy phaacutep luật bảo vệ NTD được hiểu lagrave một hệ thống phaacutep luật do

Nhagrave nước ban hagravenh hoặc thừa nhận để BVQLNTD trong mối quan hệ với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

312 Phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu vagrave bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như đatilde đề cập ở trecircn theo Luật BVQLNTD (2010) NTD tại Việt Nam coacute

taacutem quyền vagrave về cơ bản thigrave caacutec quyền nagravey của NTD theo phaacutep luật Việt Nam đatilde

phugrave hợp với Bản hướng dẫn của Liecircn hợp quốc về bảo vệ NTD Caacutec quyền của

NTD trong caacutec hợp đồng theo mẫu khocircng taacutech rời caacutec quyền của NTD noacutei

chung Quyền lợi NTD trong hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ được quy định trong

Luật BVQLNTD magrave cograven được quy định ở caacutec văn bản phaacutep lyacute khaacutec nhau

Điều 405 BLDS (2015) quy định ldquoHợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng gồm

những điều khoản do một becircn đưa ra theo mẫu để becircn kia trả lời trong một thời

gian hợp lyacute nếu becircn được đề nghị trả lời chấp nhận thigrave coi như chấp nhận toagraven

bộ nội dung hợp đồng theo mẫu magrave becircn đề nghị đatilde đưa rardquo Điều 17 Luật

BVQLNTD (2010) quy định ldquoKhi giao kết hợp đồng theo mẫu tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải dagravenh thời gian hợp lyacute để người tiecircu dugraveng

nghiecircn cứu hợp đồngrdquo Với quy định nagravey NTD coacute một khoảng ldquothời gian hợp

lyacuterdquo để nghiecircn cứu hợp đồng trước khi ldquochấp nhận toagraven bộ nội dung hợp đồngrdquo

tức lagrave NTD coacute quyền kyacute hoặc khocircng kyacute hợp đồng Tuy nhiecircn cũng cần thấy rằng

quy định nagravey mang tiacutenh higravenh thức điều nagravey đặc biệt đuacuteng trong caacutec trường hợp

caacutec hagraveng hoaacute dịch vụ thuộc lĩnh vực thiết yếu hoặc độc quyền (chẳng hạn hợp

đồng mua baacuten điện sinh hoạt hợp đồng cung ứng nước sạch) bởi NTD khocircng

77

mua của những nhagrave cung cấp nagravey thigrave cũng chẳng biết mua ở đacircu Becircn cạnh đoacute

trong nhiều trường hợp NTD do chưa trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo vagrave

để trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo cũng rất khoacute do họ bị hạn chế về

thocircng tin necircn nhiều khi họ cũng khocircng cần nghiecircn cứu magrave đặt buacutet kyacute luocircn Cugraveng

với đoacute việc quy định ldquotrong một thời gian hợp lyacuterdquo lagrave khaacute trừu tượng thời gian

hợp lyacute ở đacircy lagrave mấy giờ hay mấy ngagravey

Việc bảo vệ NTD được thể hiện rotilde nhất trong quy định tại Khoản 2 Điều

405 BLDS (2015) ldquoTrong trường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản khocircng

rotilde ragraveng thigrave becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu phải chịu bất lợi khi giải thiacutech điều

khoản đoacuterdquo Khoản 6 Điều 404 BLDS (2015) ldquoTrong trường hợp becircn mạnh thế

đưa vagraveo hợp đồng nội dung bất lợi cho becircn yếu thế thigrave khi giải thiacutech hợp đồng

phải theo hướng coacute lợi cho becircn yếu thếrdquo vagrave Điều 15 Luật BVQLNTD (2010)

ldquoTrong trường hợp hiểu khaacutec nhau về nội dung hợp đồng thigrave tổ chức caacute nhacircn coacute

thẩm quyền giải quyết tranh chấp giải thiacutech theo hướng coacute lợi cho người tiecircu

dugravengrdquo Như vậy coacute thể thấy với caacutec quy định nagravey thigrave NTD đatilde được bảo vệ trong

caacutec giao dịch coacute sử hợp đồng theo mẫu điều nagravey cũng thể hiện tiacutenh chất ngoại lệ

trong quan hệ dacircn sự truyền thống hay noacutei theo caacutech của PGSTS Nguyễn Như

Phaacutet ldquomọi hệ thống phaacutep luật nhacircn đạo đều phải ưu tiecircn bảo vệ kẻ yếurdquo Tuy

nhiecircn theo TS Ngocirc Huy Cương khi giải thiacutech hợp đồng cũng cần lưu yacute việc

giải thiacutech hợp đồng bất luận trong trường hợp nagraveo cũng phải dựa trecircn nguyecircn tắc

thiện chiacute trung thực (hay tin cậy vagrave thiện tacircm) do vậy việc giải thiacutech chỉ nhằm

bảo vệ quyền lợi của becircn yếu thế chứ khocircng gacircy bất lợi cho becircn nagraveo

Becircn cạnh đoacute để bảo vệ hơn nữa đối với NTD Khoản 3 Điều 405 BLDS

(2015) quy định ldquoTrường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản miễn traacutech

nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền

lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kia thigrave điều khoản nagravey khocircng coacute hiệu lực trừ trường hợp

coacute thỏa thuận khaacutecrdquo Đacircy lagrave quy định coacute tiacutenh chất ldquochế tagraveirdquo đối với caacutec giao dịch

78

coacute khả năng gacircy bất lợi cho NTD nhằm đảm bảo sự cocircng bằng giữa tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD trong quan hệ tiecircu dugraveng - vốn dĩ lagrave

một mối quan hệ khocircng bigravenh đẳng Tuy nhiecircn với quy định ldquotrừ trường hợp coacute

thoả thuận khaacutecrdquo khocircng những đatilde thể hiện sự macircu thuẫn ngay trong nội dung

của Khoản 3 Điều 405 magrave cograven lagravem ldquotriệt tiecircurdquo luocircn cơ chế bảo vệ hiệu quả đối

với quyền lợi của người tiecircu dugraveng bởi lẽ trong thực tế caacutec cơ quan tổ chức coacute

thẩm quyền giải quyết tranh chấp sẽ phải tocircn trọng sự thoả thuận giữa caacutec becircn

mặc dugrave thoả thuận đoacute ldquocoacute điều khoản miễn traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng

theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kiardquo

Hay noacutei caacutech khaacutec Bộ luật Dacircn sự vẫn ưu tiecircn aacutep dụng thỏa thuận của caacutec becircn

trong quaacute trigravenh giao kết thực hiện hợp đồng Trong khi đoacute như đatilde đề cập trong

hợp đồng theo mẫu NTD khocircng coacute cơ hội để thỏa thuận đagravem phaacuten hợp đồng magrave

phải chấp nhận toagraven bộ caacutec điều khoản của hợp đồng nếu muốn xaacutec lập giao

dịch Vigrave vậy một khi NTD đatilde kyacute vagraveo bản hợp đồng theo mẫu thigrave họ được coi

như đatilde đồng yacute với nội dung hợp đồng kể cả hợp đồng coacute những nội dung miễn

traacutech nhiệm của thương nhacircn hay tăng traacutech nhiệm của NTD Hơn thế nữa với

caacutech quy định như vậy noacute cũng sẽ macircu thuẫn với Khoản 1 Điều 405 BLDS

(2015) vigrave NTD khocircng coacute quyền bảo lưu hay thoả thuận lại magrave chỉ coacute quyền chấp

nhận toagraven bộ nội dung hợp đồng hoặc khocircng chấp nhận Như vậy coacute thể noacutei

BLDS sự chỉ đưa ra những quy định mang tiacutenh nguyecircn tắc magrave chưa thể hiện

được mục điacutech bảo vệ đến cugraveng caacutec quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của NTD trong

mối quan hệ với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

Điều 405 BLDS (2015) vừa necircu trecircn lagrave chưa phugrave hợp với nguyecircn tắc tự do

hợp đồng cũng như chưa tiacutenh đến caacutec khả năng khaacutec hoặc caacutec ngoại lệ để cho

pheacutep becircn được đề nghị giao kết hợp đồng coacute quyền thương lượng lại caacutec điều

khoản của hợp đồng hoặc coacute quyền bảo lưu caacutec điều khoản magrave migravenh khocircng

đồng yacute Ngoagravei ra quy định tại caacutec Khoản 2 vagrave Khoản 3 cũng chỉ mang tiacutenh chất

79

nguyecircn tắc trừu tượng vagrave chưa rotilde ragraveng coacute thể được diễn giải theo nhiều caacutech

khaacutec nhau dẫn đến khả năng lagravem vocirc hiệu hoacutea nội dung tiacutech cực của điều luật nagravey

Để khắc phục những điểm hạn chế như đatilde necircu trong BLDS thigrave luật

BVQLNTD (2010) quy định trường hợp nội dung của hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung vi phạm phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi NTD hoặc traacutei với

nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng cơ quan coacute thẩm quyền coacute quyền yecircu

cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải sửa đổi hủy bỏ nội

dung vi phạm đoacute Trường hợp nội dung trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung khocircng rotilde hoặc coacute nhiều caacutech hiểu khaacutec nhau cơ quan coacute thẩm quyền

coacute quyền yecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh giải trigravenh lagravem rotilde caacutec nội dung

trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đoacute (Điều 16 Luật

BVQLNTD 2010)

313 Phaacutep luật về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

Coacute thể noacutei vấn đề trọng tacircm trong cocircng taacutec bảo vệ NTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đoacute lagrave việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

Hiện nay hầu hết caacutec doanh nghiệp hoạt động trong caacutec ngagravenh nghề khaacutec nhau

đều sử dụng hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong caacutec giao dịch

với NTD đặc biệt lagrave caacutec doanh nghiệp độc quyền nhagrave nước doanh nghiệp kinh

doanh trong lĩnh vực bảo hiểm tagravei chiacutenh ngacircn hagraveng vận tải viễn thocircng Phải

khẳng định rằng hợp đồng theo mẫu đatilde goacutep phần tạo thuận lợi cho hoạt động

kinh doanh giảm chi phiacute vagrave thời gian nhưng noacute cũng chứa đựng nhiều rủi ro vagrave

bất cocircng cho NTD Chiacutenh vigrave vậy Luật BVQLNTD (2010) đatilde đưa ra caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng tiecircu dugraveng vagrave điều kiện giao dịch chung

(Điều 16 - Luật BVQLNTD) nhằm BVQLNTD Trecircn cơ sở quy định nagravey NTD

caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD Toagrave aacuten caacutec Hội BVQLNTD đối

chiếu với hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế để bảo về quyền lợi chiacutenh đaacuteng vagrave hợp

phaacutep của NTD Để nhằm kiểm soaacutet việc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

80

dịch vụ lợi dụng thế mạnh của migravenh về thocircng tin khả năng hiểu biết phaacutep luật

tiềm lực kinh tế hay vị triacute thống lĩnh độc quyền để aacutep đặt những điều khoản bất

lợi đẩy rủi ro về phiacutea NTD trong caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung Cugraveng với đoacute Luật BVQLNTD buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ thuộc danh mục hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu phải đăng kyacute hợp đồng

theo mẫu điều kiện giao dịch chung với cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm

quyền về BVQLNTD trước khi sử dụng hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung để giao dịch với NTD (Điều19 Luật BVQLNTD 2010) vagrave coacute chế tagravei xử lyacute

hagravenh vi vi phạm nghĩa vụ nagravey (Điều 11 Luật BVQLNTD Nghị định số

192012NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh trong lĩnh vực

BVQLNTD) Cụ thể như sau

3131 Quy định về đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung

Như đatilde trigravenh bagravey hợp đồng theo mẫu becircn cạnh những ưu điểm cograven coacute

những hạn chế nhất định Để khắc phục phần nagraveo hạn chế nagravey Nhagrave nước đặt ra

quy định phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với

một số loại hagraveng hoaacute dịch vụ thiết yếu Việc quy định bắt buộc phải đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave một biện phaacutep hagravenh

chiacutenh theo đoacute phaacutep luật trao cho cơ quan nhagrave nước quyền phecirc chuẩn chấp thuận

một bản hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung nagraveo đoacute Điều nagravey coacute thể

hiểu lagrave cơ quan nhagrave nước đại diện cho NTD kiểm soaacutet caacutec hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung khỏi những điều khoản traacutei phaacutep luật trước khi chuacuteng

được ban hagravenh vagrave aacutep dụng đối với NTD

Theo quy định caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute

traacutech nhiệm đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung thuộc danh

mục hagraveng hoacutea dịch vụ phải đăng kyacute vagrave chỉ được aacutep dụng hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung đối với NTD khi hoagraven thagravenh việc đăng kyacute (Điều 8

81

Nghị định số 992011NĐ-CP) Trong trường hợp caacutec tổ chức caacute nhacircn coacute traacutech

phải đăng kyacute khocircng tiến hagravenh đăng kyacute sẽ bị xử phạt hagravenh chiacutenh từ 50000000

đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung (Điều 11 Nghị định số 192012NĐ-CP)

Cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận việc đăng kyacute lagrave Bộ Cocircng thương đối với

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung aacutep dụng trecircn phạm vi cả nước

hoặc từ hai tỉnh thagravenh phố trực thuộc trung ương trở lecircn Sở Cocircng thương đối

với hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung aacutep dụng trecircn phạm vi tỉnh

thagravenh phố trực thuộc trung ương (Điều 8 Nghị định số 992011NĐ-CP) Hồ sơ

higravenh thức thủ tục trigravenh tự đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung được quy định khaacutec cụ thể từ Điều 10 đến điều 14 Nghị định số

992011NĐ-CP

Tuy nhiecircn phaacutep luật vẫn bỏ ngỏ trong việc quy định traacutech nhiệm của cơ

quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute như (i) cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận

đăng kyacute chấp thuận hợp đồng theo mẫu coacute nội dung khocircng phugrave hợp hoặc traacutei

phaacutep luật lagravem ảnh đến quyền lợi của NTD (ii) cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận

đăng kyacute yecircu cầu becircn đăng kyacute sửa đổi bổ sung điều khoản trong hợp đồng theo

mẫu gacircy bất lợi cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

3132 Quy định về hagraveng hoaacute dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung

Theo Quyết định số 022012QĐ-TTg ngagravey 13012012 của Thủ tướng

Chiacutenh phủ quy định những hagraveng hoaacute dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung coacute 09 loại hagraveng hoacutea dịch vụ thuộc diện phải đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung bao gồm cung cấp điện sinh

hoạt cung cấp nước sạch sinh hoạt truyền higravenh trả tiền thuecirc bao điện thoại cố

định thuecirc bao di động trả sau kết nối internet vận chuyển hagravenh khaacutech đường

82

hagraveng khocircng vận chuyển hagravenh khaacutech đường sắt mua baacuten căn hộ chung cư caacutec

dịch vụ sinh hoạt do đơn vị quản lyacute khu chung cư cấp

Vậy dựa trecircn tiecircu chiacute nagraveo magrave Nhagrave nước quy định caacute nhacircn tổ chức kinh

doanh 9 loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung Liệu rằng với chỉ 9 loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey đatilde đủ hợp lyacute vagrave

phugrave hợp với thực tiễn tiecircu dugraveng cũng như cocircng taacutec BVQLNTD hiện nay hay

chưa Đacircy lagrave những cacircu hỏi rất cần coacute cacircu trả lời thỏa đaacuteng

Coacute thể thấy 09 loại hagraveng hoacutea dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung theo Quyết định số 022012QĐ-TTg ngagravey 13012012

của Thủ tướng Chiacutenh phủ hầu hết lagrave hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu vagrave được cung

cấp bởi caacutec doanh nghiệp nhagrave nước độc quyền Thế nhưng vẫn cograven rất nhiều loại

hagraveng hoacutea dịch vụ cũng lagrave hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu ảnh hưởng trực tiếp đến

đời sống của số đocircng NTD vagravehoặc cũng được cung cấp bởi caacutec nhoacutem độc quyền

nhưng chưa được yecircu cầu đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung Thậm chiacute đối với một số loại dịch vụ phaacutep luật bắt buộc NTD phải sử

dụng như dịch vụ thẻ ATM (theo chỉ thị của Thủ tướng Chiacutenh phủ số

202007CT-TTg ngagravey 24 thaacuteng 8 năm 2007 về việc trả lương qua tagravei khoản cho

caacutec đối tượng hưởng lương từ ngacircn saacutech nhagrave nước) dịch vụ bảo hiểm bắt buộc

(theo quy định của Luật kinh doanh bảo hiểm) hợp đồng vận chuyển hagravenh khaacutech

đường ocirctocirc hợp đồng tiacuten dụng hợp đồng bảo hiểm thuecirc bao di động trả

trước[72 tr 109] Trường hợp trong hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản bất lợi

cho NTD thigrave mức độ ảnh hưởng lagrave rất lớn vigrave noacute khocircng chỉ gacircy thiệt hại cho một

NTD đơn lẻ magrave ảnh hưởng tới toagraven bộ NTD đatilde tham gia giao dịch Như vậy cần

phải xacircy dựng những tiecircu chiacute cụ thể vagrave trecircn cơ sở đoacute đưa caacutec hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung tương ứng vagraveo tầm kiểm soaacutet giaacutem saacutet của cơ

quan quản lyacute nhagrave nước traacutenh tigravenh trạng bỏ qua bỏ soacutet nhiều loại hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung bất cocircng gacircy thiệt hại cho NTD

83

Để khắc phục phần nagraveo những hạn chế necircu trecircn Thủ tướng Chiacutenh phủ đatilde

ban hagravenh Quyết định số 352015QĐ-TTg ngagravey 20 thaacuteng 8 năm 2015 của Thủ

tướng Chiacutenh phủ về việc sửa đổi bổ sung Quyết định số 022012QĐ-TTg về

việc ban hagravenh danh mục hagraveng hoaacute dịch vụ thiết yếu phải đăng kyacute hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung Theo đoacute coacute 03 loại hagraveng hoaacute dịch vụ được bổ

sung lagrave dịch vụ thocircng tin di động mặt đất (higravenh thức trả trước) phaacutet hagravenh thẻ ghi

nợ nội địa mở vagrave sử dụng dịch vụ tagravei khoản thanh toaacuten (aacutep dụng cho khaacutech hagraveng

caacute nhacircn) vay vốn caacute nhacircn (nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng) bảo hiểm nhacircn thọ

3133 Quy định về kiểm soaacutet nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung

Mục điacutech của việc kiểm soaacutet caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung lagrave nhằm phaacutet hiện vagrave loại bỏ những điều khoản bất cocircng traacutei với quy định

của phaacutep luật về BVQLNTD vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng trước

khi aacutep dụng với NTD Chủ thể thực hiện việc thẩm định hợp đồng theo mẫu lagrave

cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cụ thể lagrave Bộ Cocircng thương vagrave Sở Cocircng

thương (Điều 9 Nghị định số 992011NĐ-CP) Với quy định nagravey phaacutep luật đatilde

xaacutec lập nghĩa vụ của cơ quan nhagrave nước trong việc kiểm soaacutet caacutec điều kiện giao

dịch chung hợp đồng theo mẫu nhằm bảo vệ NTD - những người khocircng coacute cơ

hội để được tự do đagravem phaacuten tự do thỏa thuận vagrave mất khả năng mặc cả khi họ

buộc phải sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ của nhagrave cung cấp độc quyền Phaacutep luật

BVQLNTD đatilde coacute quy định cụ thể nhằm kiểm soaacutet sự bất cocircng của những điều

khoản trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung vagrave cả về higravenh thức để

bảo vệ becircn yếu thế Đacircy lagrave sự tiến bộ đaacuteng ghi nhận của phaacutep luật BVQLNTD

hiện nay ở Việt Nam

Phaacutep luật về BVQLNTD đatilde quy định về phạm vi xem xeacutet nội dung hợp

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (Điều 13 Nghị định số 992011NĐ-

84

CP) những điều khoản của hợp đồng giao kết với người tiecircu dugraveng điều kiện

giao dịch chung khocircng coacute hiệu lực (Điều 16 Luật BVQLVNTD 2010) Cụ thể

Một lagrave loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ đối với người tiecircu dugraveng theo quy định của phaacutep luật

Để đảm bảo trật tự xatilde hội trong việc điều chỉnh mối quan hệ giao kết hợp

đồng giữa caacutec becircn hệ thống phaacutep luật noacutei chung đatilde đưa ra những quy định về

traacutech nhiệm của doanh nghiệp nhằm tạo ra một hagravenh lang phaacutep lyacute cho hoạt động

sản xuất kinh doanh từ cấp độ chung (Bộ luật Dacircn sự Luật Thương mạihellip) đến

những traacutech nhiệm cụ thể trong từng lĩnh vực (bảo hiểm xacircy dựng kinh doanh

bất động sản viễn thocircng vận tảihellip) Trong quan hệ với NTD Luật BVQLNTD

quy định traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ cụ thể

như sau Traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ trong

việc cung cấp thocircng tin về hagraveng hoaacute dịch vụ cho người tiecircu dugraveng (Điều 12 ndash

Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm cung cấp bằng chứng giao dịch (Điều 20 ndash

Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm bảo hagravenh hagraveng hoacutea linh kiện phụ kiện

(Điều 21 ndash Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm thu hồi hagraveng hoacutea coacute khuyết tật

(Điều 22 ndash Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do hagraveng

hoacutea coacute khuyết tật gacircy ra (Điều 23 ndash Luật BVQLNTD 2010)

Traacutech nhiệm trực tiếp của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

đối với NTD lagrave những nghĩa vụ phaacutep lyacute mang tiacutenh bắt buộc magrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh phải thực hiện trong giao kết hợp đồng với NTD Thocircng thường

những nghĩa vụ nagravey bao gồm nghĩa vụ phaacutep định vagrave nghĩa vụ phaacutet sinh do thỏa

thuận giữa caacutec becircn trong hợp đồng Những traacutech nhiệm nagravey lagrave caacutech cư xử tối

thiểu magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải thực hiện khi giao

dịch với NTD đảm bảo quyền vagrave lợi iacutech cơ bản của họ Vigrave vậy nếu tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra những quy định loại trừ traacutech nhiệm

nagravey chắc chắn dẫn tới việc nội dung hợp đồng khocircng tuacircn thủ phaacutep luật đồng

85

thời cũng sẽ đặt NTD trước muocircn vagraven rủi ro một khi quyền lợi của migravenh khocircng

cograven được đảm bảo bởi caacutec traacutech nhiệm tương ứng của doanh nghiệp

Nhận thức được mức độ nghiecircm trọng từ những điều khoản như vậy Luật

BVQLNTD quy định trường hợp khocircng coacute hiệu lực khi tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra những điều khoản cho pheacutep loại trừ caacutec traacutech

nhiệm của chiacutenh migravenh khi đatilde được phaacutep luật quy định coacute thể bao gồm caacutec nội

dung Loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

khi chiacutenh tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng thực hiện đuacuteng

nghĩa vụ hoặc giảm bớt traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ theo quy định phaacutep luật dẫn tới vi phạm hoặc ảnh hưởng đến quyền vagrave

lợi iacutech hợp phaacutep của NTD

Hai lagrave hạn chế loại trừ quyền khiếu nại khởi kiện của người tiecircu dugraveng

Quyền khiếu nại lagrave một trong những quyền của cocircng dacircn được Hiến phaacutep

ghi nhận ldquoMọi người coacute quyền khiếu nại tố caacuteo với cơ quan tổ chức caacute nhacircn

coacute thẩm quyền về những việc lagravem traacutei phaacutep luật của cơ quan tổ chức caacute nhacircnrdquo

(Khoản 1 Điều 30 ndash Hiến phaacutep 2013) vagrave cũng lagrave một trong taacutem quyền của NTD

được quy định trong Luật BVQLNTD ldquoKhiếu nại tố caacuteo khởi kiện hoặc đề nghị

tổ chức xatilde hội khởi kiện để bảo vệ quyền lợi của migravenh theo quy định của Luật

nagravey vagrave caacutec quy định khaacutec của phaacutep luật coacute liecircn quanrdquo (Khoản 7 Điều 8 ndash Luật

BVQLNTD 2010) Trecircn thực tế NTD vigrave một số lyacute do nagraveo đoacute khocircng coacute lựa chọn

nagraveo khaacutec ngoagravei việc phải chấp nhận giao kết hợp đồng với tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Đến khi coacute tranh chấp xảy ra NTD sẽ lagrave đối tượng

phải chịu thiệt thogravei do trong hợp đồng tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ đatilde loại trừ quyền khiếu nại khởi kiện của NTD Bởi lẽ đoacute quy định nagravey

nhằm bảo đảm quyền được khiếu nại khởi kiện tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ của NTD trong trường hợp quyền lợi hợp phaacutep của họ bị xacircm

phạm

86

Ba lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đơn

phương thay đổi điều kiện của hợp đồng đatilde thoả thuận trước với NTD hoặc quy

tắc quy định baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ aacutep dụng đối với NTD khi mua sử

dụng hagraveng hoacutea dịch vụ khocircng được thể hiện cụ thể trong hợp đồng

Khi tham gia giao kết hợp đồng theo mẫu giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ xem như đatilde thống nhất vagrave đồng yacute với nội dung của

hợp đồng Do đoacute bất kỳ sự thay đổi hay sửa đổi nagraveo đối với caacutec điều kiện của

hợp đồng magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra cần phải coacute

sự chấp thuận của NTD Tuy nhiecircn trong nhiều trường hợp dựa vagraveo lợi thế của

migravenh tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa vagraveo trong hợp đồng

những điều khoản cho pheacutep họ được quyền đơn phương thay đổi caacutec điều khoản

của hợp đồng Đặc biệt do xuất phaacutet từ đặc trưng của hợp đồng theo mẫu NTD

thường chỉ coacute hai sự lựa chọn lagrave kyacute hoặc khocircng kyacute vagraveo những hợp đồng theo

mẫu với điều khoản soạn sẵn magrave khocircng coacute điều kiện để thỏa thuận việc sửa đổi

bổ sung

Becircn cạnh hợp đồng theo mẫu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ cograven soạn thảo caacutec quy tắc quy định baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ để aacutep dụng

chung cho NTD Đacircy lagrave những nội dung do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ soạn thảo vagrave aacutep dụng necircn họ coacute thể thay đổi vigrave mục điacutech kinh doanh

ở từng thời điểm Vigrave vậy họ coacute thể đưa ra những quy định cho pheacutep migravenh được

đơn phương thay đổi caacutec quy tắc quy định đang được aacutep dụng đối với đối tượng

khaacutech hagraveng đang giao dịch tại thời điểm sửa đổi

Những trường hợp đơn phương thay đổi trecircn đacircy coacute thể gacircy ảnh hưởng rất

lớn tới quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của NTD khi họ bị ragraveng buộc bởi những nội

dung magrave migravenh khocircng coacute quyền kiểm soaacutet Bởi vậy Luật BVQLNTD đưa ra

trường hợp khocircng coacute hiệu lực nagravey nhằm traacutenh rủi ro cho NTD trong trường hợp

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ tự yacute thay đổi caacutec điều kiện của

87

hợp đồng hay thay đổi caacutec quy định quy tắc baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ magrave

khocircng được thể hiện cụ thể trong hợp đồng

Bốn lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đơn

phương xaacutec định NTD khocircng thực hiện một hoặc một số nghĩa vụ

Ngoagravei việc hướng tới sự cacircn bằng lợi iacutech giữa hai becircn trong quan hệ tiecircu

dugraveng Luật BVQLNTD cograven hạn chế trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ cho pheacutep migravenh được quyền đơn phương xaacutec định mức độ hoagraven

thagravenh nghĩa vụ của NTD để aacutep dụng caacutec chế tagravei xử lyacute vi phạm Như đatilde biết hợp

đồng theo mẫu giao kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea

dịch vụ lagrave hợp đồng song vụ Điều đoacute coacute nghĩa quyền của tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong hợp đồng tương ứng với nghĩa vụ của NTD vagrave

ngược lại Như vậy nhigraven vagraveo quy định nagravey của Luật BVQLNTD (2010) ta coacute

cảm giaacutec như việc ldquođơn phương xaacutec định NTD khocircng thực hiện một hoặc một số

nghĩa vụrdquo của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ lagrave một việc lagravem vocirc

lyacute vagrave khocircng thể xảy ra Vigrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng

bao giờ tự tước mất quyền lợi của migravenh bằng caacutech xaacutec định cho NTD khocircng thực

hiện một hoặc một số nghĩa vụ Tuy nhiecircn do đacircy lagrave mối quan hệ tiecircu dugraveng

mang tiacutenh chất đặc thugrave Vigrave vậy ldquonghĩa vụrdquo trong trường hợp nagravey khocircng thể được

hiểu lagrave những nghĩa vụ thuần tuacutey phaacutet sinh trong hợp đồng song vụ magrave lagrave nghĩa

vụ mang tiacutenh phaacutep định Theo đoacute nếu caacute nhacircn tổ chức kinh doanh loại bỏ

những nghĩa vụ của NTD theo quy định tại Điều 9 ndash Luật BVQLNTD 2010 cũng

đồng nghĩa với việc tước bỏ những quyền nhằm đảm bảo quyền lợi tốt nhất của

NTD vigrave chỉ khi thực hiện một caacutech nghiecircm tuacutec những nghĩa vụ nagravey NTD mới

coacute thể trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo

Năm lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quy định

hoặc thay đổi giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ

88

Trong quan hệ tiecircu dugraveng giaacute lagrave một vấn đề quan trọng mang tiacutenh chất

quyết định đến việc NTD coacute đặt buacutet kyacute vagraveo hợp đồng hay khocircng (khi caacutec điều

kiện baacuten hagraveng chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ như nhau) Giaacute của hagraveng hoaacute dịch

vụ phải tuacircn thủ theo quy luật thị trường vagrave higravenh thagravenh trecircn cơ sở sự thoả thuận

giữa caacute nhacircn tổ chức kinh doanh với NTD (trong một số trường hợp nhằm hagravei

hoagrave lợi iacutech giữa caacute nhacircn doanh nghiệp nhagrave nước vagrave xatilde hội giaacute của một số hagraveng

hoaacute dịch vụ do cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền quy định như giaacute điện nước

xăng) Bởi vậy khi hợp đồng được higravenh thagravenh thigrave cả 02 becircn trong quan hệ tiecircu

dugraveng đatilde thống nhất về giaacute vagrave như vậy cugraveng chịu traacutech nhiệm về thoả thuận của

migravenh Thật vocirc lyacute khi doanh nghiệp với lợi thế của migravenh đưa vagraveo trong hợp đồng

nội dung cho pheacutep migravenh thay đổi về giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoaacute cung ứng

dịch vụ Sự tugravey tiện nagravey đặt NTD trước rủi ro quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng bị xacircm

hại nghiecircm trọng Bởi vậy Luật quy định caacutec điều khoản hợp đồng cho pheacutep tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quy định hoặc thay đổi giaacute tại thời

điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ sẽ khocircng coacute hiệu lực Tuy nhiecircn theo taacutec

giả luận aacuten quy định nagravey khocircng necircn aacutep dụng đối với những hagraveng hoaacute dịch vụ

magrave việc điều chỉnh giaacute do cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền quyết định

Saacuteu lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ giải thiacutech

hợp đồng trong trường hợp điều khoản của hợp đồng được hiểu khaacutec nhau

Hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ soạn thảo để giao kết với NTD Trong thực tế NTD hầu như khocircng được

tham gia vagraveo quaacute trigravenh soạn thảo hay thương lượng để sửa đổi caacutec điều khoản

của hợp đồng Đặc điểm nagravey dẫn tới nhiều trường hợp NTD khocircng hiểu rotilde nội

dung hợp đồng do caacutech diễn đạt khocircng rotilde ragraveng dễ hiểu hoặc do caacutech dịch thuật

khocircng thuần Việt khi chuyển tải từ bản tiếng Anh Trong khi đoacute nhiều hợp đồng

cograven trao cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quyền được giải

thiacutech hợp đồng trong trường hợp điều khoản của hợp đồng được hiểu khaacutec nhau

89

Những quy định như vậy đatilde trao cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ khả năng quyết định caacutec quyền vagrave nghĩa vụ của NTD trong khi họ chưa hiểu

rotilde về quyền vagrave nghĩa vụ của migravenh

Trước những rủi ro NTD coacute thể phải gaacutenh chịu từ việc kyacute kết vagrave thực hiện

những điều khoản khocircng rotilde ragraveng Luật BVQLNTD quy định điều khoản hợp

đồng sẽ khocircng coacute hiệu lực trong trường hợp ldquocho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ giải thiacutech hợp đồng trong trường hợp điều khoản của

hợp đồng được hiểu khaacutec nhaurdquo

Becircn cạnh đoacute Điều 15 của Luật BVQLNTD cograven quy định ldquoTrong trường

hợp hiểu khaacutec nhau về nội dung hợp đồng thigrave tổ chức caacute nhacircn coacute thẩm quyền

giải quyết tranh chấp giải thiacutech theo hướng coacute lợi cho người tiecircu dugravengrdquo

Bảy lagrave loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten

hagraveng hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

Phương thức mua baacuten hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

được hiểu lagrave phương thức giao dịch trong đoacute hai becircn mua vagrave baacuten (hoặc sử dụng

vagrave cung ứng) phải thocircng qua becircn thứ ba để kyacute kết vagrave thực hiện hợp đồng

Phương thức nagravey bao gồm đại diện cho thương nhacircn mocirci giới ủy thaacutec vagrave đại lyacute

mua baacuten hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ Trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten hagraveng hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ

ba thigrave becircn phải chịu toagraven bộ traacutech nhiệm trong việc thực hiện hợp đồng đối với

NTD vẫn lagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh - becircn đatilde kyacute kết hợp đồng với NTD Để

loại trừ khả năng tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trốn traacutenh traacutech

nhiệm khi baacuten hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba (trong khi đoacute

becircn thứ ba khocircng phải lagrave becircn coacute traacutech nhiệm thực hiện toagraven bộ caacutec nội dung hợp

đồng đatilde được kyacute kết giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

NTD) Luật BVQLNTD quy định điều khoản hợp đồng sẽ khocircng coacute hiệu lực nếu

90

coacute nội dung loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten hagraveng

hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

Taacutem lagrave bắt buộc NTD phải tuacircn thủ caacutec nghĩa vụ ngay cả khi tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh

Bản chất của quan hệ dacircn sự lagrave sự thỏa thuận tự nguyện giữa caacutec becircn tham

gia giao dịch Tuy nhiecircn xuất phaacutet từ vị triacute yếu thế của NTD nhiều tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra quy định bất bigravenh đẳng trong việc xaacutec

định quyền lợi vagrave traacutech nhiệm của becircn baacuten vagrave becircn mua trong hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung Một trong những nội dung thể hiện rotilde neacutet vấn đề trecircn

lagrave quy định bắt buộc NTD phải tuacircn thủ nghĩa vụ ngay cả khi tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh Hậu quả của

điều khoản nagravey lagrave NTD phải gaacutenh chịu nhiều chế tagravei xử lyacute vi phạm như chậm

thanh toaacuten chậm nhận bagraven giao căn hộ trong khi Becircn baacuten lại khocircng phải chịu

những chế tagravei tương ứng khi khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh

Chiacuten lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển

giao quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba magrave khocircng được NTD đồng yacute

Chuyển giao quyền nghĩa vụ lagrave một hagravenh vi phaacutep lyacute phổ biến trong giao

dịch dacircn sự Việc chuyển giao quyền yecircu cầu khocircng cần coacute sự đồng yacute của becircn coacute

nghĩa vụ trừ trường hợp coacute thoả thuận khaacutec hoặc phaacutep luật coacute quy định khaacutec

(Điều 365 BLDS 2015) Becircn coacute nghĩa vụ coacute thể chuyển giao nghĩa vụ dacircn sự cho

người thế nghĩa vụ nếu được becircn coacute quyền đồng yacute (Điều 370 BLDS 2015) Như

vậy coacute thể thấy Luật BVQLNTD khi đưa ra quy định ldquoCho pheacutep tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển giao quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba

magrave khocircng được NTD đồng yacuterdquo lagrave một điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp

đồng theo mẫu lagrave khocircng macircu thuẫn với quy định của BLDS

91

Việc đưa ra quy định tại Điểm i Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD

(2010) nhằm thể hiện tiacutenh minh bạch trong caacutec giao dịch liecircn quan đến NTD Vigrave

thực chất NTD khocircng coacute cơ hội đagravem phaacuten cũng như khả năng tốt để nhận thức

được nguy cơ quyền lợi của migravenh bị xacircm phạm trước những giao dịch mang tiacutenh

phaacutep lyacute rất cao Trong quan hệ tiecircu dugraveng một trong những yếu tố quan trọng magrave

NTD thường cacircn nhắc trước khi quyết định kyacute kết hợp đồng lagrave năng lực thực

hiện hợp đồng của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ NTD sẽ phải

đối mặt với nhiều rủi ro khi hợp đồng được thực hiện bởi những tổ chức caacute nhacircn

khocircng phải do migravenh lựa chọn như rủi ro về năng lực tagravei chiacutenh năng lực cung cấp

dịch vụ năng lực thi cocircng cocircng trigravenhhellip Đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản

tecircn tuổi của Chủ đầu tư thường ảnh hưởng lớn tới giaacute trị của Dự aacuten necircn chủ thể

kyacute kết vagrave thực hiện hợp đồng lagrave yếu tố quan trọng hagraveng đầu trong việc bảo vệ

quyền lợi NTD Nhận thức được điều đoacute Luật Bảo vệ quyền lợi NTD quy định

điều khoản cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển giao

quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba magrave khocircng được NTD đồng yacute sẽ khocircng coacute hiệu

lực

Quy định tại Điều 16 Luật BVQLNTD (2010) được đaacutenh giaacute lagrave cocircng cụ

hữu hiệu để BVQLNTD như đatilde phacircn tiacutech ở trecircn Tuy nhiecircn Luật BVQLNTD

vẫn bỏ ngỏ một số vấn đề như trong trường hợp những hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung đatilde được chấp nhận đăng kyacute theo quy định tại Điều 14 Nghị

định số 992011NĐ-CP bởi cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền nhưng trong noacute

vẫn cograven tồn tại những điều khoản bất cocircng traacutei với quy định của phaacutep luật về

BVQLNTD vagrave gacircy thiệt hại cho NTD thigrave ai lagrave người chịu traacutenh nhiệm bồi

thường thiệt hại cho NTD (tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea hay cơ quan

quản lyacute nhagrave nước đatilde thẩm định chấp nhận hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung)

92

Cugraveng với đoacute caacutec quy định phaacutep luật BVQLNTD cũng đatilde ldquoquy định traacutech

nhiệmrdquo cho doanh nghiệp khi để tồn tại những điều khoản khocircng coacute hiệu lực

trong hợp đồng theo mẫu bằng quy định ldquo1 Phạt tiền từ 10000000 đồng đến

30000000 đồng đối với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ giao kết

hợp đồng với người tiecircu dugraveng coacute điều khoản khocircng coacute hiệu lực theo quy định của

Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng 2 Phạt tiền từ 30000000 đồng đến

50000000 đồng đối với hagravenh vi vi phạm quy định tại Khoản 1 Điều nagravey trong

trường hợp hợp đồng liecircn quan lagrave hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chungrdquo (Khoản 12 Điều 14 ndash Nghị định số 192012NĐ-CP) Trong khi traacutech

nhiệm kiểm soaacutet nội dung hợp đồng theo mẫu theo Điều 16 Luật BVQLNTD

thuộc về Cục QLCT vagrave Sở Cocircng thương lại khocircng được đề cập

Một vấn đề cũng thể hiện sự chưa vigrave quyền lợi của NTD đoacute lagrave quy định

ldquoBuộc nộp vagraveo ngacircn saacutech nhagrave nước số lợi bất hợp phaacutep coacute được do vi phạm

hagravenh chiacutenh đối với hagravenh vi vi phạm quy định tại Khoản 1 2 vagrave 3 Điều nagraveyrdquo

(Điểm b Khoản 4 Điều 14 Nghị định số 192012NĐ-CP) Như đatilde biết caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực được quy định tại Điều 16 ndash Luật BVQLNTD nếu tồn

tại trong hợp đồng theo mẫu sẽ gacircy ra những thiệt hại đối với người tiecircu dugraveng

vagrave ldquolỗirdquo trong trường hợp nagravey thuộc về Nhagrave nước vagrave doanh nghiệp Nhưng với

quy định nagravey người được ldquohưởng lợirdquo lại lagrave Nhagrave nước cograven quyền lợi của NTD

lại khocircng được tiacutenh đến

Cugraveng với đoacute phạm vi xem xeacutet nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung cũng lagrave vấn đề cần được thảo luận Điều 13 Nghị định số

992011NĐ-CP quy định

ldquoCơ quan coacute thẩm quyền quy định tại Điều 9 Nghị định nagravey xem xeacutet hợp

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với caacutec nội dung sau

1 Nội dung khocircng coacute hiệu lực quy định tại Điều 16 Luật Bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng

93

helliphellip

3 Sự phugrave hợp với quy định của phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu

dugraveng vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồngrdquo

Với quy định nagravey phạm vi kiểm soaacutet của cơ quan tiếp nhận đăng kyacute hợp

đồng theo mẫu chỉ lagrave những điều khoản khocircng coacute hiệu lực theo quy định tại

Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD (2010) về nội dung theo chuacuteng tocirci lagrave khả khi

Tuy nhiecircn chỉ boacute hẹp trong phạm vi Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD (2010)

coacute thể noacutei nội dung kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu theo quy định nagravey chưa thực

sự vigrave quyền lợi của NTD Phải chăng do cơ quan chủ trigrave soạn thảo thiếu con

người hạn chế về chuyecircn mocircn trong nhiều lĩnh vực khaacutec nhau necircn mới chỉ dừng

lại ở việc kiểm soaacutet những nội dung nagravey Cograven với quy định tại Khoản 3 Điều 13

Nghị định số 992011NĐ-CP theo chuacuteng tocirci việc chứng minh sự phugrave hợp với

quy định của phaacutep luật về BVQLNTD vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng

lagrave một điều khoacute khăn đối với những chuyecircn viecircn lagravem cocircng taacutec thẩm định hợp đồng

theo mẫu

3134 Quy định về kiểm soaacutet higravenh thức hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung

Việc kiểm soaacutet higravenh thức hợp đồng theo mẫu cũng lagrave một vấn đề quan

trọng trong việc BVQLNTD Nhận thức được điều nagravey Luật BVQLNTD vagrave văn

bản hướng dẫn thi hagravenh quy định khaacute chi tiết về higravenh thức của hợp đồng theo

mẫu trong caacutec văn bản

Khoản 2 Điều 14 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoTrường hợp giao

kết hợp đồng với người tiecircu dugraveng bằng văn bản thigrave ngocircn ngữ của hợp đồng phải

được thể hiện rotilde ragraveng dễ hiểu Ngocircn ngữ sử dụng trong hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng lagrave tiếng Việt trừ trường hợp caacutec becircn coacute thoả thuận khaacutec hoặc

phaacutep luật coacute quy định khaacutecrdquo

Điều 7 Nghị định số 992011NĐ-CP quy định

94

ldquo1 Ngocircn ngữ sử dụng bằng tiếng Việt nội dung phải rotilde ragraveng dễ hiểu cỡ chữ iacutet

nhất lagrave 12

2 Nền giấy vagrave magraveu mực thể hiện nội dung hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao

dịch chung phải tương phản nhaurdquo

Việc quy định khaacute chi tiết nagravey goacutep phần khocircng nhỏ vagraveo việc BVQLNTD

Tuy nhiecircn ở đacircy tồn tại sự khocircng thống nhất giữa quy định của Luật vagrave Nghị

định hướng dẫn thi hagravenh cograven chứa đựng những mẫu thuẫn cụ thể như sau luật

cho pheacutep sử dụng ngocircn ngữ khaacutec ngoagravei tiếng Việt trong trường hợp caacutec becircn coacute

thoả thuận điều nagravey coacute thể được lyacute giải rằng người nước ngoagravei đang sinh sống

vagrave lagravem việc tại Việt Nam cũng lagrave NTD Theo Nghị định số 992011NĐ-CP quy

định chi tiết vagrave hướng dẫn một số điều của Luật BVQLNTD chỉ coacute một ngocircn

ngữ chỉ duy nhất lagrave ldquosử dụng bằng tiếng Việtrdquo điều nagravey đatilde hạn chế quyền tiếp

cận thocircng tin của NTD lagrave người nước ngoagravei Điều 10 Nghị định số 192012NĐ-

CP về xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh trong lĩnh vực BVQLNTD quy định ldquoPhạt

tiền từ 10000000 đồng đến 20000000 đồng đối với tổ chức caacute nhacircn sử dụng

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong giao dịch với người tiecircu

dugraveng vi phạm một trong caacutec nội dung sau hellipb) Ngocircn ngữ hợp đồng khocircng lagrave

tiếng Việt trừ trường hợp caacutec becircn coacute thỏa thuận khaacutec hoặc phaacutep luật coacute quy

định khaacutechelliprdquo Như vậy theo Luật BVQLNTD (2010) vagrave Nghị định số

192012NĐ-CP thigrave ngocircn ngữ coacute thể lagrave tiếng Việt hoặc khocircng phải lagrave tiếng Việt

cograven Nghị định số 992011NĐ-CP bắt buộc ngocircn ngữ phải lagrave tiếng Việt Với

những quy định khaacutec nhau về yecircu cầu sử dụng ngocircn ngữ trong hợp đồng theo

mẫu của phaacutep luật hiện hagravenh dẫn đến nhiều caacutech giải thiacutech khaacutec nhau cũng như

nhiều caacutech xử lyacute khaacutec nhau của cơ quan coacute thẩm quyền Hơn thế noacute cograven thể hiện

tiacutenh thiếu thống nhất macircu thuẫn sự ldquotuỳ tiệnrdquo trong việc ban hagravenh văn bản quy

phạm phaacutep luật

95

3135 Quy định về kiểm tra giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung đatilde được đăng kyacute

Hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với caacutec hagraveng hoaacute dịch

vụ bắt buộc phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết định số

352015QĐ-TTg chỉ được aacutep dụng trong trường hợp đatilde hoagraven thagravenh đăng kyacute

Tuy nhiecircn trong quaacute trigravenh thực hiện hợp đồng theo mẫu vigrave nhiều lyacute do khaacutec

nhau doanh nghiệp vẫn coacute quyền thay đổi nội dung hợp đồng theo mẫu ldquoTổ

chức caacute nhacircn kinh doanh phải đăng kyacute lại hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung trong trường hợp sau Khi phaacutep luật thay đổi lagravem thay đổi nội dung

của hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

thay đổi nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chungrdquo (Điều 15 ndash

Nghị định số 992011NĐ-CP)

Như vậy việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đatilde hoagraven thagravenh đăng kyacute lagrave vấn

đề quan trọng becircn cạnh việc kiểm soaacutet về nội dung vagrave higravenh thức của hợp đồng

theo mẫu nhằm đảm bảo caacutec caacute nhacircn tổ chức kinh doanh aacutep dụng đuacuteng hợp

đồng theo mẫu đatilde được đăng kyacute Cơ quan coacute traacutech nhiệm kiểm tra giaacutem saacutet việc

thực thi hợp đồng theo mẫu cũng lagrave cơ quan đatilde tiếp nhận đăng kyacute hợp đồng theo

mẫu ldquocơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute phải thường xuyecircn kiểm tra

theo dotildei việc lưu hagravenh caacutec hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung đatilde

đăng kyacuterdquo (Khoản 3 Điều 14 Nghị định số 992011NĐ-CP)

Trong trường hợp caacute nhacircn tổ chức kinh doanh thay đổi nội dung hợp

đồng đatilde được đăng kyacute magrave khocircng thực hiện thủ tục đăng kyacute lại tại cơ quan coacute

thẩm quyền thigrave bị phạt tiền từ 50000000 đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc

phải đăng kyacute lại hợp đồng theo mẫu Hay trong trường hợp đatilde đăng kyacute lại hợp

đồng theo mẫu magrave khocircng thocircng baacuteo cho NTD về việc thay đổi hợp đồng theo

mẫu cũng bị phạt tiền từ tiền 50000000 đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc

thocircng baacuteo cho người tiecircu dugraveng về việc thay đổi hợp đồng theo mẫu (Điều 11

96

Nghị định số 192012NĐ-CP) Chế tagravei nagravey đatilde goacutep phần đảm bảo việc thực thi

hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế

Becircn cạnh đoacute phaacutep luật BVQLNTD cũng quy định ldquoTổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải lưu giữ hợp đồng theo mẫu đatilde giao kết cho

đến khi hợp đồng hết hiệu lực Trường hợp hợp đồng do người tiecircu dugraveng giữ bị

mất hoặc hư hỏng thigrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute traacutech

nhiệm cấp cho người tiecircu dugraveng bản sao hợp đồngrdquo (Khoản 2 Điều 17 ndash Luật

BVQLNTD) Những trường hợp vi phạm quy định nagravey thigrave bị phạt tiền từ

10000000 đồng đến 20000000 đồng

3136 Quy định về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung khocircng thuộc phạm vi phải đăng kyacute

Becircn cạnh việc kiểm soaacutet nội dung higravenh thức vagrave việc thực hiện hợp đồng

theo mẫu bắt buộc phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết

định số 352015QĐ-TTg của Thủ tướng Chiacutenh phủ được thực hiện theo cơ chế

tiền kiểm Thigrave việc caacutec cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền kiểm soaacutet toagraven bộ caacutec

hợp đồng theo mẫu đang lưu hagravenh trecircn thị trường khocircng thuộc đối tượng phải

đăng kyacute được thực hiện theo cơ chế hậu kiểm Tuy nhiecircn Luật BVQLNTD

(2010) khocircng đề cập rotilde ragraveng vấn đề nagravey magrave chỉ quy định một caacutech chung chung

tại Khoản 2 Điều 19 ldquoCơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng tự migravenh hoặc theo đề nghị của người tiecircu dugraveng yecircu cầu tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo Để bổ sung

cho những hạn chế nagravey thigrave tại Điều 16 Nghị định số 992011NĐ-CP coacute quy định

về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung khocircng thuộc phạm

vi phải đăng kyacute Với quy định nagravey phaacutep luật BVQLNTD đatilde thể hiện rotilde vai trograve

của Nhagrave nước trong việc BVQLNTD Trong thực tế với vai trograve của migravenh caacutec cơ

97

quan nhagrave nước coacute thẩm quyền đatilde tiến hagravenh kiểm soaacutet những hợp đồng theo mẫu

khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute theo quy định phaacutep luật vagrave đatilde phaacutet hiện ra

những sai phạm trong một số lĩnh vực [8] Tuy nhiecircn theo chuacuteng tocirci quy định

nagravey khoacute triển khai trong thực tế bởi lẽ với một lực lượng chức năng cograven hạn chế

về số lượng như hiện nay thigrave việc phaacutet hiện ra những hợp đồng theo mẫu vi

phạm phaacutep luật về BVQLNTD hoặc traacutei với nguyecircn tắc chung về giao kết hợp

đồng khocircng phải đơn giản vagrave như vậy chỉ khi coacute khiếu nạikhiếu kiện của NTD

đến cơ quan chức năng thigrave việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu trong trường hợp

nagravey mới diễn ra trong khi quyền lợi của NTD đatilde bị xacircm hại trước đoacute

314 Hậu quả phaacutep lyacute của caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng

theo mẫu

Hậu quả phaacutep lyacute của caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực (ở phaacutep luật caacutec

nước điều khoản nagravey thường xuất hiện với tecircn gọi lagrave ldquođiều khoản lạm dụngrdquo

ldquođiều khoản bất cocircngrdquo) trong hợp đồng theo mẫu được quy định tại Khoản 3

Điều 405 BLDS (2015) ldquoTrường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản miễn

traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ

quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kia thigrave điều khoản nagravey khocircng coacute hiệu lực trừ

trường hợp coacute thỏa thuận khaacutecrdquo

Một điều khoản trong hợp đồng theo mẫu nếu đatilde bị đaacutenh giaacute vagrave tuyecircn bố

lagrave điều khoản khocircng coacute hiệu lực thigrave dugrave đatilde được aacutep dụng trecircn thực tế qua giao kết

hợp đồng chuacuteng khocircng coacute giaacute trị vagrave ldquokhocircng lagravem phaacutet sinh thay đổi chấm dứt

quyền nghĩa vụ dacircn sự của caacutec becircn kể từ thời điểm giao dịch được xaacutec lậprdquo

(Khoản 1 Điều 131 BLDS 2015)

Như vậy trong hợp đồng theo mẫu nếu chứa đựng điều khoản khocircng coacute

hiệu lực được hiểu lagrave vocirc hiệu từng phần Ngoại trừ những điều khoản khocircng coacute

hiệu lực những quy định vagrave thỏa thuận khaacutec trong hợp đồng hoagraven toagraven khocircng bị

ảnh hưởng theo hệ quả phaacutep lyacute của điều khoản khocircng coacute hiệu lực (trừ trường hợp

98

hợp đồng theo mẫu vi phạm caacutec quy định tại caacutec điều từ 123 đến điều 129 BLDS

2015) theo đoacuteldquoGiao dịch dacircn sự vocirc hiệu từng phần khi một phần của giao dịch

vocirc hiệu nhưng khocircng ảnh hưởng đến hiệu lực của phần cograven lại của giao dịchrdquo

(Điều 130 BLDS 2015)

Việc giải quyết hệ quả phaacutep lyacute của phần nội dung bị tuyecircn bố vocirc hiệu

(những điều khoản khocircng coacute hiệu lực) cũng tuacircn theo những quy định chung của

phaacutep luật dacircn sự ldquoViệc tuyecircn bố vagrave xử lyacute điều khoản của hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng điều kiện giao dịch chung khocircng coacute hiệu lực được thực hiện

theo quy định của phaacutep luật về dacircn sựrdquo (Khoản 2 Điều 16 Luật BVQLNTD

2010) Theo đoacute ldquoKhi giao dịch dacircn sự vocirc hiệu thigrave caacutec becircn khocirci phục lại tigravenh

trạng ban đầu hoagraven trả cho nhau những gigrave đatilde nhận nếu khocircng hoagraven trả được

bằng hiện vật thigrave phải hoagraven trả bằng tiền trừ trường hợp tagravei sản giao dịch hoa

lợi lợi tức thu được bị tịch thu theo quy định của phaacutep luật Becircn coacute lỗi gacircy thiệt

hại phải bồi thườngrdquo (Khoản 234 Điều 131 BLDS 2015)

Như vậy theo quy định nếu điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng

theo mẫu ghi nhận quyền vagrave nghĩa vụ của caacutec becircn nhưng đatilde ldquotạo necircn sự bất cacircn

xứngrdquo nghĩa lagrave đatilde ldquomiễn traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng

traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kiardquo magrave trong quaacute trigravenh

thực hiện hợp đồng điều khoản đoacute đatilde được thi hagravenh thigrave caacutec becircn phải ldquokhocirci phục

lại tigravenh trạng ban đầurdquo

Viacute dụ Điều khoản cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ quy định hoặc thay đổi giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ

trong một hợp đồng theo mẫu bị tuyecircn bố lagrave điều khoản khocircng coacute hiệu lực nếu

NTD đatilde tuacircn theo điều khoản nagravey magrave thực hiện một hay một số nghĩa vụ nagraveo đoacute

như nghĩa vụ trả tiền cao hơn so với mức ban đầu thigrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoacutea dịch vụ sẽ hoagraven lại khoản tiền checircnh lệch nagravey

Luật của Phaacutep dường như coacute một giải phaacutep đơn giản hơn khi chỉ ra rằng

99

ldquohợp đồng theo mẫu tiếp tục coacute hiệu lực magrave khocircng bao gồm những điều khoản

nagraveyrdquo (Art L123-1 Bộ luật tiecircu dugraveng Phaacutep)

Nếu một điều khoản trong hợp đồng theo mẫu bị tuyecircn bố vocirc hiệu thigrave một

vấn đề quan trọng được đặt ra đoacute lagrave bồi thường thiệt hại Việc ldquobecircn coacute lỗi gacircy

thiệt hại phải bồi thườngrdquo(Khoản 1 Điều 131 BLDS 2015) trong hợp đồng theo

mẫu đối với trường hợp coacute điều khoản bị tuyecircn bố vocirc hiệu thường được hiểu lagrave

traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ (becircn soạn thảo

hợp đồng) Traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ được quy định

tại Điều 360 BLDS (2015) về traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại noacutei chung vagrave

chương XX về traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei hợp đồng trong BLDS

(2015)

Trong mối quan hệ tiecircu dugraveng việc aacutep dụng higravenh thức giao dịch thocircng qua

hợp đồng theo mẫu dẫn đến việc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

lợi dụng vị thế chủ động của migravenh để mưu cầu lợi iacutech khocircng chiacutenh đaacuteng bằng

caacutech đưa ra caacutec điều khoản coacute lợi cho migravenh vagrave đẩy những bất lợi về phiacutea người

tiecircu dugraveng (điều khoản bất cocircng hay điều khoản lạm dụng) Việc sử dụng những

điều khoản khocircng coacute hiệu lực như vậy sẽ dẫn đến hệ quả lagrave khả năng NTD phải

gaacutenh chịu thiệt hại trong một số trường hợp Vigrave vậy nếu aacutep dụng luật chung về

hậu quả phaacutep lyacute của hợp đồng vocirc hiệu thigrave becircn coacute lỗi gacircy thiệt hại (luacutec nagravey lagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ - người soạn thảo ra điều khoản

khocircng coacute hiệu lực) phải chịu traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại cho NTD nếu coacute

thiệt hại phaacutet sinh đồng thời đaacutep ứng đầy đủ caacutec yecircu cầu của phaacutep luật về bồi

thường thiệt hại

Căn cứ vagraveo nguồn gốc phaacutet sinh người ta chia traacutech nhiệm bồi thường

thiệt hại thagravenh hai dạng bao gồm traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại theo hợp đồng

vagrave traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei hợp đồng Khi hợp đồng theo mẫu giao

kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ chứa đựng điều

100

khoản khocircng coacute hiệu lực bị tuyecircn bố vocirc hiệu (vocirc hiệu từng phần) thigrave traacutech nhiệm

bồi thường thiệt hại phaacutet sinh sau đoacute lagrave traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei

hợp đồng bởi lẽ quyền của NTD bị xacircm phạm tổn thất do điều khoản khocircng coacute

hiệu lực gacircy ra thực chất lagrave phần bị vocirc hiệu của hợp đồng theo mẫuViệc phacircn

loại traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do điều khoản khocircng coacute hiệu lực lagrave traacutech

nhiệm bồi thường trong hay ngoagravei hợp đồng coacute yacute nghĩa quan trọng trong việc

xaacutec định cơ sở phaacutet sinh traacutech nhiệm mức bồi thường cũng như caacutec nguyecircn tắc

cơ bản xaacutec định thiệt hại cần phải bồi thường Theo đoacute traacutech nhiệm bồi thường

thiệt hại ngoagravei hợp đồng chỉ phaacutet sinh khi coacute đủ caacutec điều kiện do phaacutep luật quy

định như coacute thiệt hại xảy ra coacute hagravenh vi traacutei phaacutet luật coacute mối quan hệ nhacircn quả

giữa hagravenh vi traacutei phaacutep luật vagrave thiệt hại xảy ra coacute lỗi Tuy nhiecircn việc nội dung

của điều khoản đoacute hay việc noacute bị vocirc hiệu dẫn đến thiệt hại cho NTD coacute tiacutenh đến

yếu tố lỗi hay khocircng khi xem xeacutet traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại thigrave cả BLDS

2015 khocircng hề đề cập đến Tại Điều 608 BLDS (2015) coacute quy định ldquoBồi thường

thiệt hại do vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo nhưng quy định nagravey chỉ aacutep

dụng trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng bảo

đảm chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ magrave gacircy thiệt hại cho NTD thigrave phải bồi thường

đacircy lagrave một điều đaacuteng tiếc đối với caacutec quy định về BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như vậy coacute thể noacutei dường như phaacutep luật hiện hagravenh đatilde tập trung điều

chỉnh đến những tranh chấp phaacutet sinh từ chất lượng hagraveng hoacutea dịch vụ magrave chưa

quan tacircm thoả đaacuteng đến BVQLNTD trong việc bồi thường thiệt hại do caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực gacircy ra trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu ở Việt Nam Điều nagravey cũng dễ lyacute giải bởi vigrave thực tiễn giao dịch qua hợp

đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay chưa phaacutet sinh những tranh chấp lớn về

điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

101

315 Phaacutep luật về giải quyết tranh chấp giữa người tiecircu dugraveng với tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

Hiện nay tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ được hiểu lagrave caacutec tranh chấp dacircn sự thocircng thường necircn được xử lyacute theo caacutec

quy định hiện hagravenh về phaacutep luật tố tụng dacircn sự Theo quy định của Luật

BVQLNTD (2010) để giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ gồm 05 phương thức như sau

Một lagrave thương lượng được hiểu lagrave phương thức giải quyết tranh chấp

trực tiếp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ ldquoNgười

tiecircu dugraveng coacute quyền gửi yecircu cầu đến tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ để thương lượng khi cho rằng quyền lợi iacutech hợp phaacutep của migravenh bị xacircm

phạmrdquo (Khoản 1 Điều 31 Luật BVQLNTD 2010) Đacircy lagrave phương thức giải quyết

tranh chấp phổ biến nhanh choacuteng vagrave đơn giản dựa trecircn yacute chiacute của hai becircn magrave

khocircng coacute sự can thiệp của becircn thứ ba nagraveo Phương thức nagravey thường được aacutep

dụng đầu tiecircn trong tất cả caacutec vụ khiếu kiện của NTDtheo đoacute ldquoTổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ coacute traacutech nhiệm tiếp nhận tiến hagravenh thương

lượng với NTD trong thời hạn khocircng quaacute 07 ngagravey lagravem việc kể từ ngagravey nhận

được yecircu cầurdquo (Khoản 1 Điều 31 Luật BVQLNTD 2010) Phaacutep luật khocircng can

thiệp vagraveo việc lựa chọn sử dụng phương thức nagravey cũng như quaacute trigravenh thương lượng

vagrave thi hagravenh kết quả thương lượng thagravenh của caacutec becircn Tuy nhiecircn higravenh thức giải

quyết tranh chấp nagravey khocircng được sử dụng ldquotrong trường hợp tranh chấp gacircy thiệt

hại đến lợi iacutech của Nhagrave nước lợi iacutech của nhiều người tiecircu dugraveng lợi iacutech cocircng cộngrdquo

(Khoản 2 Điều 30 Luật BVQLNTD 2010) Như vậy mặc dugrave Luật BVQLNTD

khocircng noacutei đến thương lượng được hay khocircng được aacutep dụng trong trường hợp NTD

phaacutet hiện caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực (điều khoản bất cocircng) trong hợp đồng

theo mẫu nhưng theo chuacuteng tocirci thương lượng khoacute coacute thể aacutep dụng cho việc giải

quyết tranh chấp giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bởi

102

lẽ hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng đồng loạt cho tất cả caacutec khaacutech hagraveng trong

cugraveng một chủng loại hợp đồng

Hai lagrave hogravea giải lagrave phương thức giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba Đacircy cũng lagrave

một trong những phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến được NTD vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ aacutep dụng khi xảy ra tranh chấp magrave

khocircng đạt được sự thống nhất yacute chiacute trong quaacute trigravenh thương lượng Khi đoacute caacutec

becircn coacute thể thoả thuận lựa chọn tổ chức hogravea giải chuyecircn nghiệp caacutec cơ quan tổ

chức hoặc caacute nhacircn để thực hiện hoagrave giải Theo quy định về phaacutep luật

BVQLNTD NTD coacute thể đến trung tacircm hogravea giải được thagravenh lập bởi Sở Cocircng

Thương caacutec tỉnh hoặc Hội BVQLNTD caacutec tỉnh (nếu ở địa phương) ở Trung

ương coacute thể đến Cục Quản lyacute cạnh tranh hoặc Hội Tiecircu chuẩn vagrave Bảo vệ người

tiecircu dugraveng Việt Nam Đacircy lagrave phương thức được caacutec nước trecircn thế giới sử dụng

phổ biến bởi kết quả được higravenh thagravenh từ yacute chiacute của hai becircn biacute mật thocircng tin

khocircng tốn thời gian khocircng ảnh hưởng đến uy tiacuten thương hiệu của caacutec becircn Cũng

giống với giải quyết tranh chấp bằng phương thức thương lượng phaacutep luật Việt

Nam khocircng thừa nhận khả năng cưỡng chế thi hagravenh những cam kết của caacutec becircn

trong Biecircn bản hogravea giải thagravenh Dưới goacutec độ giải quyết tranh chấp giữa NTD với

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong hợp đồng theo mẫu thigrave

phương thức nagravey cũng khoacute coacute thể aacutep dụng giống như giải quyết bằng phương

thức thương lượng bởi hạn chế sự giới hạn của Luật BVQLNTD cũng như

những đặc điểm về hợp đồng theo mẫu

Ba lagrave trọng tagravei được aacutep dụng trong trường hợp NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ vẫn chưa tigravem được tiếng noacutei chung thocircng qua caacutec

phương thức như thương lượng hoặc hogravea giải coacute thể thỏa thuận lựa chọn phương

thức Trọng tagravei

103

Phugrave hợp với thực tiễn sử dụng Trọng tagravei thương mại ở caacutec nước trecircn thế

giới Luật Trọng tagravei thương mại (2010) đatilde khắc phục những tồn tại của Phaacutep

lệnh Trọng tagravei thương mại (2003) Cụ thể lagrave (i) khắc phục việc phacircn định khocircng

rotilde ragraveng phạm vi thẩm quyền của Trọng tagravei đối với caacutec tranh chấp thương mại

trecircn cơ sở đoacute bảo đảm sự tương thiacutech giữa caacutec văn bản phaacutep luật hiện hagravenh như

Bộ luật Dacircn sự Bộ luật Tố tụng dacircn sự Luật Thương mại Luật Đầu tư vagrave caacutec

luật chuyecircn ngagravenh khaacutec với Luật Trọng tagravei thương mại(ii) Luật Trọng tagravei thương

mại đatilde dỡ bỏ hạn chế của Phaacutep lệnh Trọng tagravei thương mại về thẩm quyền giải

quyết caacutec tranh chấp thương mại của Trọng tagravei thocircng qua việc mở rộng phạm vi

thẩm quyền của Trọng tagravei tới nhiều loại tranh chấp liecircn quan đến quyền vagrave lợi

iacutech của caacutec becircn

Theo Điều 2 Luật trọng tagravei thương mại (2010) Trọng tagravei thương mại coacute

thẩm quyền giải quyết caacutec tranh chấp sau

ldquo1 Tranh chấp giữa caacutec becircn phaacutet sinh từ hoạt động thương mại

2 Tranh chấp phaacutet sinh giữa caacutec becircn trong đoacute iacutet nhất một becircn coacute hoạt

động thương mại

3 Tranh chấp khaacutec giữa caacutec becircn magrave phaacutep luật quy định được giải quyết

bằng Trọng tagraveirdquo

Như vậy tranh chấp giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ tuy khocircng thuần tuacutey lagrave một tranh chấp thương mại song noacute vẫn thuộc

thẩm quyền của Trọng tagravei thương mại nếu được caacutec becircn lựa chọn bằng thỏa

thuận trọng tagravei

Tuy nhiecircn do những đặc điểm vốn coacute của migravenh phương thức giải quyết

tranh chấp bằng Trọng tagravei coacute thể bị lạm dụng bởi becircn coacute ưu thế trong quan hệ

tiecircu dugraveng ndash tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Sự quan ngại nagravey của

caacutec nhagrave lập phaacutep lagrave hoagraven toagraven coacute cơ sở đối với hoạt động tiecircu dugraveng trecircn thị

trường ở nước ta hiện nay Thocircng thường so với caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

104

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ NTD thường ở một vị triacute coacute nhiều nguy cơ bị lạm

dụng bởi caacutec điều kiện vagrave điều khoản trong giao dịch thương mại chung (tồn tại

dưới caacutec higravenh thức hợp đồng theo mẫu quy tắc baacuten hagraveng điều lệ cung ứng dịch

vụhellip của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ) Bởi vậy cần coacute quy

định để bảo vệ quyền tự định đoạt của NTD dugrave đoacute lagrave higravenh thức giải quyết tranh

chấp

Theo Điều 17 của Luật trọng tagravei thương mại (2010) ldquoĐối với caacutec tranh

chấp giữa nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave người tiecircu dugraveng mặc dugrave điều

khoản trọng tagravei đatilde được ghi nhận trong caacutec điều kiện chung về cung cấp hagraveng

hoaacute dịch vụ do nhagrave cung cấp soạn sẵn thỏa thuận trọng tagravei thigrave người tiecircu dugraveng

vẫn được quyền lựa chọn Trọng tagravei hoặc Togravea aacuten để giải quyết tranh chấp Nhagrave

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ chỉ được quyền khởi kiện tại Trọng tagravei nếu được

người tiecircu dugraveng chấp thuậnrdquo

Caacutech thiết kế quy định nagravey đảm bảo tiacutenh linh hoạt theo đoacute nếu NTD hagravei

lograveng với điều khoản trọng tagravei tranh chấp vẫn được giải quyết bằng trọng tagravei như

đatilde necircu trong hợp đồng theo mẫu Ngược lại nếu cảm thấy thiệt thogravei bởi thoả

thuận đoacute NTD cần coacute cơ hội để xem xeacutet vagrave quyết định nếu đồng yacute với thoả

thuận trọng tagravei thigrave xaacutec nhận vagraveo một văn bản riecircng Đacircy lagrave một quy định riecircng

của Luật trọng tagravei thương mại nhằm bảo vệ NTD bổ sung cho caacutec nguyecircn tắc

chung khaacutec trong phaacutep luật về BVQLNTD

Tuy nhiecircn qua khảo saacutet caacutec hợp đồng theo mẫu được đăng kyacute theo Quyết

định số 022010QĐ-TTg ngagravey 13012012 của Thủ tướng Chiacutenh phủ tại Cục

quản lyacute cạnh tranh ndash Bộ cocircng thương thigrave hầu hết caacutec hợp đồng theo mẫu trong

caacutec lĩnh vực mua baacuten căn hộ chung cư mua baacuten điện sinh hoạt dịch vụ cấp nước

đều coacute điều khoản giải quyết tranh chấp bằng Toagrave aacuten cograven caacutec hợp đồng trong

lĩnh vực truyền higravenh trả tiền thuecirc bao điện thoại cố định thuecirc bao di động trả

sau kết nối Internet thigrave khocircng đưa ra phương thức giải quyết tranh chấp cụ thể

105

Như vậy đối với những hợp đồng theo mẫu coacute quy định về giải quyết tranh chấp

bằng Toagrave aacuten thigrave NTD đatilde bị loại bỏ mất quyền lựa chọn giải quyết tranh chấp

bằng Trọng tagravei Ngược lại đối với những hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản giải

quyết tranh chấp bằng trọng tagravei thigrave khi xảy ra tranh chấp NTD lagrave caacute nhacircn vẫn coacute

quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp khaacutec (Điều 38 Luật

BVQLNTD 2010) cograven đối với NTD lagrave tổ chức thigrave khocircng coacute quyền nagravey bởi lẽ

Ở đacircy coacute sự macircu thuẫn giữa Điều 38 Luật BVQLNTD (2010) với Điều 17

Luật trọng tagravei thương mại (2010) Theo đoacute Điều 17 Luật trọng tagravei thương mại

(2010) khocircng phacircn biệt NTD lagrave caacute nhacircn hay lagrave tổ chức Cũng tại hai điều nagravey

cho thấy sự thiếu thống nhất trong việc sử dụng thuật ngữ điều nagravey cũng dẫn

đến sự mẫu thuẫn vagrave khoacute aacutep dụng phaacutep luật trong thực tế Điều 17 Luật trọng tagravei

thương mại (2010) sử dụng thuật ngữ ldquocaacutec điều kiện chungrdquo cograven Điều 38 Luật

BVQLNTD (2010) sử dụng thuật ngữ ldquohợp đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao

dịch chungrdquo Vậy ldquocaacutec điều kiện chungrdquo coacute bao gồm hợp đồng theo mẫu hay

khocircng hay chỉ được hiểu lagrave điều kiện giao dịch chung

Bốn lagrave giải quyết tại Togravea aacuten Giải quyết tranh chấp bằng Togravea aacuten luocircn

được xem lagrave một phương thức hữu hiệu để NTD sử dụng bảo vệ caacutec quyền vagrave lợi

iacutech hợp phaacutep của migravenh trước sự xacircm hại traacutei phaacutep luật của caacutec tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ noacutei chung đặc biệt đối với những tranh chấp từ

hợp đồng theo mẫu bởi lẽ caacutec tranh chấp từ hợp đồng theo mẫu thường xuất

phaacutet từ những điều khoản khocircng coacute hiệu lực vagrave cũng chỉ coacute Toagrave aacuten mới coacute thẩm

quyền tuyecircn bố vocirc hiệu đối với một hợp đồng đatilde được kyacute kết Tuy nhiecircn caacutec

tranh chấp của NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute đặc

thugrave lagrave những tranh chấp nhỏ đơn giản vagrave cần được giải quyết nhanh choacuteng

thuận tiện cho NTD Thực tế cho thấy việc aacutep dụng caacutec quy định của phaacutep luật tố

tụng dacircn sự hiện hagravenh để giải quyết caacutec khiếu nại tranh chấp của NTD lagrave khocircng

phugrave hợp vigrave giải quyết theo thủ tục tố tụng dacircn sự lagrave quaacute phức tạp vagrave tốn keacutem

106

Becircn cạnh đoacute một bộ phận khocircng nhỏ NTD trong xatilde hội cograven coacute tacircm lyacute thụ động

ngại va chạm vagrave bảo lưu nhiều tập quaacuten tiecircu dugraveng lạc hậu [33 tr 81] Đacircy chiacutenh

lagrave lyacute do dẫn đến việc NTD nước ta thường khocircng khởi kiện ra toagrave khi bị vi phạm

quyền lợi

Để bảo vệ một caacutech coacute hiệu quả caacutec quyền vagrave lợi iacutech hợp phaacutep của NTD

trong điều kiện hiện nay cũng như để NTD tiếp cận phương thức giải quyết tranh

chấp tại Togravea aacuten một caacutech coacute hiệu quả Luật BVQLNTD (2010) khocircng chỉ quy

định NTD coacute quyền khởi kiện magrave cograven cho pheacutep tổ chức xatilde hội tham gia bảo vệ

NTD cũng coacute quyền ldquođại diện người tiecircu dugraveng khởi kiện hoặc tự migravenh khởi kiện

vigrave lợi iacutech cocircng cộngrdquo (hiện nay ở nước ta ở Trung ương coacute Hội tiecircu chuẩn vagrave bảo

vệ người tiecircu dugraveng Việt Nam vagrave 48 Hội bảo vệ người tiecircu dugraveng ở địa

phương)[87]

Việc thừa nhận caacutec tổ chức xatilde hội tham gia bảo vệ NTD coacute quyền khởi

kiện để bảo vệ NTD lagrave một bước tiến lớn thể hiện sự nỗ lực trong cocircng taacutec

BVQLNTD bởi lẽ (i) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ giuacutep cho

NTD nhanh choacuteng tiếp cận cocircng lyacute vagrave loại bỏ được những ragraveo cản phaacutep lyacute để

bảo vệ quyền lợi của migravenh (ii) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ

giuacutep cho NTD khocircng phải chi phiacute quaacute lớn để tiếp cận cocircng lyacute Với vai trograve lagrave

người bảo trợ tổ chức bảo vệ NTD sẽ trợ giuacutep họ với nhiều phương thức vagrave cơ

chế hỗ trợ đa dạng như test miễn phiacute tại caacutec Trung tacircm giaacutem định của tổ chức

trợ giuacutep kinh phiacute theo phương thức hoagraven trả sau hỗ trợ tư vấn (iii) Khởi kiện

thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ giuacutep cho NTD coacute sức mạnh đaacuteng kể trong

quaacute trigravenh đagravem phaacuten thương lượng với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ Trong trường hợp phải giải quyết tranh chấp tại Togravea aacuten cơ chế nagravey sẽ

tạo điều kiện cho sự higravenh thagravenh phương thức bồi thường vagrave caacutec mức bồi thường

trong từng lĩnh vực tiecircu dugraveng (iv) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD

cũng giuacutep tạo điều kiện thuận lợi cho caacutec tổ chức bảo vệ NTD theo đuổi caacutec mục

107

tiecircu riecircng của migravenh Với cơ chế nagravey tổ chức bảo vệ NTD sẽ trở thagravenh người bạn

đồng hagravenh đaacuteng tin cậy của NTD ở mọi nơi mọi luacutec

Theo quy định tổ chức xatilde hội tham gia BVQLNTD coacute quyền khởi kiện để

BVQLND trong hai trường hợp sau đại diện người tiecircu dugraveng khởi kiện hoặc tự

migravenh khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng (Điểm b Khoản 1 Điều 28 Luật

BVQLNTD 2010) Đối với trường hợp đại diện NTD khởi kiện thigrave caacutec điều kiện

khởi kiện được thực hiện theo caacutec quy định trong BLTTDS Đối với trường hợp

khởi kiện vigrave lợi iacutech cộng đồng thigrave caacutec tổ chức xatilde hội cần đảm bảo điều kiện như

được thagravenh lập hợp phaacutep theo quy định của phaacutep luật Coacute tocircn chỉ mục điacutech hoạt

động vigrave quyền lợi của người tiecircu dugraveng hoặc vigrave lợi iacutech cocircng cộng liecircn quan đến

quyền lợi người tiecircu dugraveng coacute thời gian hoạt động tối thiểu lagrave ba (03) năm tiacutenh từ

ngagravey tổ chức xatilde hội được thagravenh lập đến ngagravey tổ chức xatilde hội thực hiện quyền tự

khởi kiện coacute phạm vi hoạt động từ cấp tỉnh trở lecircn (Điều 24 Nghị định số

992011NĐ-CP) Khi tổ chức xatilde hội tham gia BVQLNTD khởi kiện vigrave lợi iacutech

cocircng cộng coacute nghĩa vụ thocircng baacuteo thocircng tin về nội dung vụ aacuten theo quy định tại

Điều 44 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng đảm bảo quyền tham gia vụ aacuten

của những người tiecircu dugraveng coacute liecircn quan đến vụ aacuten chịu caacutec chi phiacute phaacutet sinh

trong quaacute trigravenh khởi kiện (Điều 25 Nghị định số 992011NĐ-CP)

Vấn đề bồi thường thiệt hại (nếu coacute) đối với vụ aacuten dacircn sự do tổ chức tham

gia BVQLNTD khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng được quy định ldquotiền bồi thường

thiệt hại trong vụ aacuten dacircn sự về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng do tổ chức xatilde

hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng

được thực hiện theo bản aacuten quyết định của Togravea aacutenrdquo (Điều 46 Luật BVQLNTD

2010) Với quy định nagravey Luật BVQLNTD chưa lagravem saacuteng tỏ liệu NTD coacute được

nhận tiền bồi thường thiệt hại hay khocircng thủ tục để đogravei tiền bồi thường thiệt hại

của NTD sẽ được thực hiện như thế nagraveo Hay tiền bồi thường thiệt hại khocircng

108

được chia cho những NTD magrave được giao cho tổ chức tham gia BVQLNTD đatilde

khởi kiện để phục vụ cho caacutec hoạt động vigrave lợi iacutech chung [21 tr 116]

Để đơn giản hoaacute caacutec thủ tục vagrave ruacutet ngắn thời gian giải quyết caacutec vụ kiện

của NTD Luật BVQLNTD (2010) quy định tại Khoản 2 Điều 41 như sau ldquoVụ

aacuten dacircn sự về BVQLNTD được giải quyết theo thủ tục đơn giản quy định trong

phaacutep luật về tố tụng dacircn sự khi coacute đủ caacutec điều kiện sau đacircy a) Caacute nhacircn lagrave người

tiecircu dugraveng khởi kiện tổ chức caacute nhacircn trực tiếp cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ cho

người tiecircu dugraveng bị khởi kiện b) Vụ aacuten đơn giản chứng cứ rotilde ragraveng c) Giaacute trị

giao dịch dưới 100 triệu đồngrdquo Với việc quy định giải quyết theo thủ tục đơn

giản thực chất lagrave một sự lựa chọn bổ sung cho NTD Họ hoagraven toagraven coacute thể lựa

chọn trigravenh tự khởi kiện giải quyết vụ aacuten dacircn sự theo BLTTDS Ở đacircy cũng cần

biết rằng giải quyết theo thủ tục đơn giản khocircng phải lagrave một trigravenh tự xeacutet xử đặc

biệt vagrave xa lạ với tố tụng dacircn sự hiện hagravenh magrave chỉ lagrave sự bổ sung ngoại lệ của tố

tụng dacircn sự aacutep dụng cho caacutec vụ aacuten bảo vệ quyền lợi của NTD lagrave caacute nhacircn với giaacute

trị giao dịch nhỏ Trecircn thực tế NTD chưa coacute cơ hội sử dụng quy định nagravey để bảo

vệ migravenh bởi lẽ trong BLTTDS (2004) khocircng coacute quy định về ldquothủ tục đơn giảnrdquo

hay ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo Tại BLTTDS (2015) thủ tục ruacutet gọn được quy định cụ thể

tại chương XVIII XIX Tuy nhiecircn theo taacutec giả của luận aacuten với những điều kiện

để aacutep dụng ldquothủ tục đơn giảnrdquo được quy định tại Luật BVQLNTD (2010) thigrave

NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu cũng khoacute coacute thể được

aacutep dụng ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo bởi lẽ (i) coacute sự khaacutec biệt về tecircn gọi giữa giữa 02 Luật

(Luật BVQLNTD 2010 gọi lagrave ldquothủ tục đơn giảnrdquo BLTTDS 2015 gọi lagrave ldquothủ tục

ruacutet gọnrdquo) vậy ldquothủ tục đơn giảnrdquo vagrave ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo lagrave một hay lagrave hai thứ khaacutec

nhau (ii) Luật BVQLNTD (2010) đatilde hạn chế việc giải quyết theo thủ tục ruacutet

gọn trong trường hợp tổ chức BVQLNTD khởi kiện khi quy định điều kiện để

giải quyết theo thủ tục đơn giản lagrave trong trường hợp ldquocaacute nhacircn lagrave người tiecircu dugraveng

khởi kiện tổ chức caacute nhacircn trực tiếp cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ cho người tiecircu

109

dugraveng bị khởi kiệnrdquo (Điểm a Khoản 2 Điều 41 Luật BVQLNTD 2010) với quy

định nagravey coacute thể hiểu chỉ coacute NTD lagrave caacute nhacircn khi khởi kiện mới được aacutep dụng theo

thủ tục ruacutet gọn đacircy lagrave điều đaacuteng tiếc trong Luật BVQLNTD (2010) vigrave vai trograve

của caacutec tổ chức BVQLNTD trong trường hợp nagravey lagrave khaacute quan trọng như đatilde phacircn

tiacutech ở trecircn

Với nhận thức NTD luocircn luocircn ở vị triacute yếu thế của trong mối quan hệ với

tổ chức caacute nhacircn sản xuất kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Luật BVQLNTD

(2010) đưa ra quy định miễn nghĩa vụ chứng minh lỗi vagrave miễn tạm ứng aacuten phiacute

cho NTD khi tiến hagravenh khởi kiện caacutec tổ chức caacute nhacircn coacute hagravenh vi phạm quyền vagrave

lợi iacutech hợp phaacutep của migravenh

Điều 42 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoNgười tiecircu dugraveng coacute nghĩa vụ

cung cấp chứng cứ vagrave chứng minh trong vụ aacuten dacircn sự để bảo vệ quyền lợi iacutech

hợp phaacutep của migravenh theo quy định của phaacutep luật về tố tụng dacircn sự trừ việc

chứng minh lỗi của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute nghĩa vụ chứng minh migravenh khocircng coacute lỗi

gacircy ra thiệt hạirdquo

Đồng thời BLTTDS (2015) cũng quy định về nghĩa vụ chứng minh trong

vụ aacuten BVQLNTD theo hướng coacute lợi cho NTD

ldquo1 Đương sự coacute yecircu cầu Togravea aacuten bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech hợp phaacutep của

migravenh phải thu thập cung cấp giao nộp cho Togravea aacuten tagravei liệu chứng cứ để chứng

minh cho yecircu cầu đoacute lagrave coacute căn cứ vagrave hợp phaacutep trừ caacutec trường hợp sau đacircy

a) Người tiecircu dugraveng khởi kiện khocircng coacute nghĩa vụ chứng minh lỗi của tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoacutea dịch vụ bị kiện coacute nghĩa vụ chứng minh migravenh khocircng coacute lỗi gacircy ra thiệt hại

theo quy định của Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo (Điều 91 BLTTDS

2015)

110

Như vậy trong caacutec vụ aacuten bảo vệ quyền lợi NTD dugraveng traacutech nhiệm chứng

minh lỗi đatilde được chuyển giao từ NTD sang tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoacutea dịch vụ [35]

Năm lagrave giải quyết tranh chấp giữa vagrave người tiecircu dugraveng vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bằng biện phaacutep hagravenh chiacutenh

Ở Việt Nam tuy khocircng được nhigraven nhận chiacutenh thức lagrave một phương thức

giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ nhưng biện phaacutep hagravenh chiacutenh cũng được dự liệu trong Luật BVQLNTD

(2010) Theo đoacute Khoản 2 Điều 19 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoCơ quan

quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng tự migravenh

hoặc theo đề nghị của người tiecircu dugraveng yecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo

Điều 26 Luật BVQLNTD (2010) quy định

ldquo 1 Khi nhận được yecircu cầu của người tiecircu dugraveng cơ quan quản lyacute nhagrave

nước về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng cấp huyện coacute traacutech nhiệm yecircu cầu caacutec

becircn giải trigravenh cung cấp thocircng tin bằng chứng hoặc tự migravenh xaacutec minh thu thập

thocircng tin bằng chứng để xử lyacute theo quy định của phaacutep luật

2 Cơ quan quản lyacute nhagrave nước về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng cấp

huyện coacute traacutech nhiệm trả lời bằng văn bản việc giải quyết yecircu cầu bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng trường hợp xaacutec định tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea

dịch vụ vi phạm quyền lợi người tiecircu dugraveng văn bản trả lời phải coacute caacutec nội dung

sau đacircy

a Nội dung vi phạm

b Biện phaacutep khắc phục hậu quả

cThời hạn thực hiện biện phaacutep khắc phục hậu quả

111

d Biện phaacutep xử lyacute vi phạm hagravenh chiacutenh nếu coacuterdquo

3 Biện phaacutep khắc phục hậu quả quy định tại điểm b khoản 2 Điều nagravey

bao gồm

a) Buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ thu hồi tiecircu hủy

hagraveng hoacutea hoặc ngừng cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ

b) Đigravenh chỉ hoặc tạm đigravenh chỉ hoạt động kinh doanh của tổ chức caacute nhacircn

vi phạm

c) Buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ loại bỏ điều

khoản vi phạm quyền lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chungrdquo

Đacircy lagrave phương phaacutep đem lại một khả năng BVQLNTD nhanh choacuteng đơn

giản hiệu quả đối với những tranh chấp nhỏ tại địa phương vagrave thocircng qua việc xử

lyacute caacutec tranh chấp nagravey cơ quan quản lyacute Nhagrave nước chuyecircn ngagravenh sẽ coacute điều kiện

phacircn loại doanh nghiệp aacutep dụng caacutec biện phaacutep quản lyacute phugrave hợp đối với những vi

phạm Higravenh thức giải quyết tranh chấp nagravey được ứng dụng thagravenh cocircng tại nhiều

quốc gia như Trung Quốc Pakistanhellip Tuy nhiecircn dưới goacutec độ BVQLNTD trong

caacutec giao dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu khi aacutep dụng Khoản 2 Điều 19 vagrave

Điểm c Khoản 3 Điều 26 Luật BVQLNTD (2010) cũng lưu yacute đến caacutec vấn đề

(i) Higravenh thức giải quyết tranh chấp nagravey luocircn cần một bộ maacutey chuyecircn

nghiệp hiệu quả trong hoạt động vagrave liecircn thocircng trong phối hợp xử lyacute vagrave coacute khả

năng tạo cơ hội lạm dụng quyền lực của người thi hagravenh cocircng vụ [35]

(ii) Caacutec quy định của phaacutep luật BVQLNTD về vấn đề nagravey chưa coacute sự

thống nhất dẫn đến khoacute coacute thể aacutep dụng trong thực tiễn cụ thể Luật BVQLNTD

(2010) quy định Cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về BVQLNTD (coacute

thể hiểu gồm Bộ Cocircng thương Sở Cocircng thương vagrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về

BVQLNTD cấp huyện) coacute quyền ldquoyecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

112

trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung vi

phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo (Khoản 2 Điều 19 Luật BVQLNTD 2010)

vagrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cấp huyện coacute thẩm quyền ldquoBuộc tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ loại bỏ điều khoản vi phạm quyền

lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chungrdquo

(Điểm c Khoản 3 Điều 26 Luật BVQLNTD 2010) Nghị định số 992011NĐ-

CP quy định cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute hợp đồng theo mẫu lagrave

Bộ cocircng thương vagrave Sở Cocircng thương (Điều 9 Nghị định số 992011NĐ-CP) Vậy

một hợp đồng theo mẫu được đăng kyacute tại Bộ Cocircng thương hoặc Sở Cocircng thương

thigrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cấp huyện coacute quyền yecircu cầu tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ loại bỏ điều khoản vi phạm quyền

lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu hay khocircng Nếu coacute thigrave cần phải

thủ tục ra sao Nếu khocircng thigrave phải baacuteo caacuteo với Bộ Cocircng thương hay Sở Cocircng

thương Vấn đề nagravey chưa được giải quyết thoả đaacuteng trong caacutec quy định phaacutep

luật về BVQLNTD

Như vậy coacute thể noacutei trong việc giải quyết tranh chấp giữa NTD với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thigrave phương thức giải quyết tranh

chấp bằng Toagrave aacuten lagrave phương thức hiệu quả nhất becircn cạnh đoacute giải quyết bằng thủ

tục hagravenh chiacutenh cũng lagrave một phương thức cần được lưu yacute sử dụng trong bối cảnh

hiện nay của đất nước ta

32 Thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

321 Thực tiễn thực hiện quy định về đăng kyacute vagrave kiểm soaacutet hợp đồng theo

mẫu

Việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu từ phiacutea doanh nghiệp đối với những

hagraveng hoaacute dịch vụ thuộc đối tượng phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave việc kiểm

soaacutet hợp đồng theo mẫu của caacutec cơ quan nhagrave nước trong những năm qua đatilde đem

113

lại những hiệu quả nhất định trong cocircng taacutec BVQLNTD điều nagravey được thể hiện

ở những điểm sau

Thứ nhất hạn chế caacutec rủi ro vagrave đảm bảo quyền lợi hợp phaacutep của NTD

cacircn bằng lợi iacutech giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

Thứ hai giảm thiểu tranh chấp coacute thể xảy ra giữa tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave NTD

Thứ ba đacircy lagrave cơ hội giuacutep doanh nghiệp hoagraven thiện hợp đồng theo mẫu

goacutep phần nacircng cao uy tiacuten vagrave khả năng cạnh tranh lagravenh mạnh cho doanh nghiệp

Qua việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave kiểm soaacutet của caacutec cơ quan chức

năng cho thấy số lượng hồ sơ đăng kyacute hợp đồng theo mẫu được tăng trong caacutec

năm Từ thaacuteng 3 năm 2012 đến hết năm 2015 Cục QLCT đatilde tiếp nhận vagrave xử lyacute

1137 hồ sơ đăng kyacute cụ thể năm 2012 xử lyacute 110 hồ sơ năm 2013 xử lyacute 78 hồ sơ

năm 2014 xử lyacute 194 hồ sơ năm 2015 xử lyacute 755 hồ sơ Hồ sơ khocircng chấp nhận

năm 2012 lagrave 51 hồ sơ chiếm 464 năm 2013 lagrave 36 hồ sơ chiếm 462 năm

2014 lagrave 69 hồ sơ chiếm 356 năm 2015 lagrave 202 hồ sơ chiếm 268 100 hồ sơ

xử lyacute đuacuteng thời hạn luật định vagrave khocircng xảy ra tigravenh trạng khiếu kiện khiếu nại từ

phiacutea doanh nghiệp liecircn quan[8][9]

Cũng trong 3 năm qua caacutec Sở Cocircng Thương trecircn cả nước tiếp nhận vagrave xử

lyacute khoảng trecircn 522 hồ sơ đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

cụ thể năm 2012 xử lyacute khoảng 92 hồ sơ năm 2013 xử lyacute khoảng 162 hồ sơ năm

2014 xử lyacute khoảng 268 hồ sơ Một số địa phương tiếp nhận số lượng hồ sơ lớn

như Đồng Thaacutep (52 hồ sơ năm 2013) Vĩnh Phuacutec (39 hồ sơ năm 2013 vagrave 53 hồ

sơ năm 2014) Thagravenh phố Hồ Chiacute Minh (24 hồ sơ năm 2013) [8]

Thực tiễn 3 năm triển khai cocircng taacutec kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung đối với caacutec hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu cho thấy NTD đang

phải gaacutenh chịu nhiều rủi ro traacutech nhiệm từ caacutec giao dịch với tổ chức caacute nhacircn

114

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Trong khi đoacute họ khocircng được trao caacutec quyền lợi

chiacutenh đaacuteng để lagravem cocircng cụ bảo vệ luacutec xảy ra tranh chấp

Theo thống kecirc của Cục QLCT trong năm 2014 100 caacutec hồ sơ đăng kyacute

lần đầu khi xem xeacutet đều phaacutet hiện coacute caacutec điều khoản vi phạm quyền lợi NTD Cụ

thể tỷ lệ số điều khoản vi phạm như sau

- Khoảng 15 hồ sơ đăng kyacute coacute nhiều hơn 35 điều khoản vi phạm Trong

đoacute coacute khoảng 30 hồ sơ nagravey coacute từ 50-80 điều khoản vi phạm

- Khoảng 60 hồ sơ coacute từ 20-35 điều khoản vi phạm

- Khoảng 25 hồ sơ coacute iacutet hơn 20 điều khoản vi phạm

Tiacutenh trong tổng số hồ sơ khocircng được chấp nhận từ năm 2012 đến nay

khoảng 80 doanh nghiệp đatilde sửa đổi hồ sơ để hoagraven thagravenh thủ tục đăng kyacute

Từ năm 2013 đến nay Cục QLCT đatilde tiến hagravenh kiểm tra việc chấp hagravenh

đăng kyacute đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung của 69 doanh nghiệp Trong

tổng số 69 doanh nghiệp được kiểm tra coacute 36 doanh nghiệp (52) tuacircn thủ vagrave

33 doanh nghiệp (48) chưa tuacircn thủ nghiecircm tuacutec caacutec nghĩa vụ liecircn quan đến

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung bao gồm caacutec doanh nghiệp chưa thực

hiện nghĩa vụ đăng kyacute vagrave caacutec doanh nghiệp khocircng tuacircn thủ đatilde được Cục QLCT

chấp nhận

Theo đoacute coacute 5 doanh nghiệp bị xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh với mức từ

60000000-80000000 đồng vagrave đigravenh chỉ hoạt động kyacute kết hợp đồng với NTD từ

01-02 thaacuteng do hagravenh vi khocircng đăng kyacute đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung 28 doanh nghiệp bị nhắc nhở vagrave yecircu cầu khắc phục vi phạm

Becircn cạnh việc kiểm tra của Cục QLCT thigrave caacutec Sở Cocircng Thương trecircn cả

nước bigravenh quacircn mỗi hagraveng năm kiểm tra từ 06-10 doanh nghiệp coacute một số Sở

Cocircng Thương kiểm tra nhiều hơn như Nghệ An (17 doanh nghiệp) Đagrave Nẵng (15

doanh nghiệp) Vũng Tagraveu (12 doanh nghiệp) Tổng số doanh nghiệp được kiểm

tra trecircn cả nước lagrave 623 doanh nghiệp trong đoacute

115

- Nhoacutem lĩnh vực điện nước 338 doanh nghiệp chiếm 542

- Nhoacutem lĩnh vực viễn thocircng 197 doanh nghiệp chiếm 316

- Nhoacutem lĩnh vực chung cư 80 doanh nghiệp chiếm 129

- Nhoacutem lĩnh vực vận tải 8 hồ sơ doanh nghiệp chiếm 128

Trong số 623 doanh nghiệp được kiểm tra coacute 512 doanh nghiệp tuacircn thủ

(822) vagrave 111 doanh nghiệp chưa tuacircn thủ nghiecircm tuacutec caacutec nghĩa vụ liecircn quan

đến hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (178)

Đối với những trường hợp vi phạm hầu hết caacutec Sở Cocircng Thương đều xaacutec

định đacircy lagrave vi phạm lần đầu do chưa nắm bắt được quy định phaacutep luật necircn chỉ

dừng lại ở mức độ nhắc nhở vagrave yecircu cầu khắc phục sai phạm Tuy nhiecircn đatilde coacute 3

Sở Cocircng Thương tiến hagravenh xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh lagrave An Giang Đagrave Nẵng

Vũng Tagraveu với mức phạt lần lượt lagrave 10000000 đồng cho hagravenh vi hợp đồng coacute cỡ

chữ nhỏ hơn quy định (An Giang) 60000000 đồng cho hagravenh vi khocircng đăng kyacute

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (Đagrave Nẵng) 80000000 đồng cho hagravenh

vi khocircng thực hiện yecircu cầu của cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền về việc sửa đổi

nội dung hợp đồng theo mẫu vi phạm (Vũng Tagraveu)

Cugraveng với việc kiểm soaacutet việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu tại caacutec cơ quan

chức năng thigrave việc kiểm soaacutet việc thực hiện hợp đồng theo mẫu cũng cho thấy

một vấn đề đaacuteng baacuteo động Trong năm 2013 vagrave 2014 Cục QLCT vagrave caacutec Sở

Cocircng Thương đatilde triển khai cocircng taacutec hậu kiểm đối với một số hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung đatilde được chấp nhận đăng kyacute Kết quả ghi nhận

khoảng 30 doanh nghiệp được kiểm tra chưa aacutep dụng đuacuteng mẫu đatilde được cơ

quan chức năng chấp nhận trong đoacute coacute những doanh nghiệp sửa đổi bổ sung

nhiều điều khoản ảnh hưởng tới quyền lợi NTD [8]

Như vậy coacute thể noacutei việc BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu thocircng qua việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu thuộc đối tượng

phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết định số

116

352015QĐ-TTg của Thủ tướng chiacutenh phủ cũng như việc kiểm soaacutet hợp đồng

theo mẫu khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute theo quy định Khoản 2 Điều 19

Luật BVQLNTD (2010) vagrave Điều 16 Nghị định số 992011NĐ-CP của Chiacutenh

phủ đatilde được tiến hagravenh một caacutech thường xuyecircn bởi Cục QLCT vagrave caacutec Sở Cocircng

thương đatilde đem lại những hiệu quả nhất định Becircn cạnh đoacute việc giaacutem saacutet việc

kiểm tra giaacutem saacutet quaacute trigravenh aacutep dụng hợp đồng theo mẫu cũng đatilde được tiến hagravenh

vagrave goacutep phần khocircng nhỏ vagraveo việc phaacutet hiện caacutec hợp đồng theo mẫu coacute caacutec điều

khoản bất lợi đối với NTD thocircng qua đoacute xử lyacute những lỗi vi phạm nagravey để

BVQLNTD Yacute thức của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong

việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung được tăng lecircn thocircng

qua số lượng tiếp nhận đăng kyacute hồ sơ hằng năm vagrave chất lượng hợp đồng theo

mẫu cũng được tăng lecircn hagraveng năm thocircng qua số liệu về hồ sơ được chấp nhận

đăng kyacute

Tuy nhiecircn becircn cạnh những điểm đatilde đạt được thigrave cograven một số điểm hạn chế

như sau

Một lagrave qua caacutec số liệu cho thấy tigravenh trạng vi phạm phaacutep luật bảo vệ NTD

đối với caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong một số lĩnh vực

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ khaacutec trecircn thị trường xuất hiện ngagravey cagraveng nhiều đang

tồn tại vagrave gacircy ảnh hưởng tới số đocircng NTD

Hai lagrave sự thiếu vắng của cơ quan BVQLNTD cấp huyện tham gia vagraveo

quaacute trigravenh kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute

cũng như giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế Điều nagravey coacute thể

được lyacute giải lagrave do caacutec quy định của phaacutep luật trong vấn đề nagravey cograven chưa chặt chẽ

vagrave cụ thể

Ba lagrave thiếu sự kiểm tra giaacutem saacutet đối với hợp đồng theo mẫu khocircng thuộc

đối tượng bắt buộc phải đăng kyacute theo quy định tại Điều 16 Nghị định số 99NĐ-

CP Điều nagravey coacute thể lyacute giải lagrave do lực lượng lagravem cocircng taacutec BVQLNTD cograven mỏng

117

chưa coacute phacircn cấp quản lyacute rotilde ragraveng đối với caacutec cơ quan BVQLNTD chưa coacute sự

tham gia của caacutec tổ chức xatilde hội BVQLNTD

322 Thực tiễn thực hiện phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu từ phiacutea doanh

nghiệp

Qua khảo saacutet thực tiễn thực hiện quy định về hợp đồng theo mẫu từ phiacutea

doanh nghiệp cho thấy caacutec doanh nghiệp hiện nay coacute xu hướng vi phạm quyền

lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thocircng qua một số

hagravenh vi sau đacircy

Thứ nhất sử dụng những thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu gacircy bất lợi

hoặc chegraven eacutep người tiecircu dugraveng

Trecircn thực tế coacute nhiều hợp đồng theo mẫu mặc dugrave đatilde được đăng kyacute với cơ

quan coacute thẩm quyền vagrave được cơ quan coacute thẩm quyền chấp thuận nhưng trong nội

dung của noacute vẫn chứa đựng những thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu magrave khi tham

gia vagraveo caacutec hợp đồng nagravey đogravei hỏi NTD phải được đagraveo tạo một caacutech bagravei bản về

chuyecircn mocircn hoặc phải nhờ caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực đoacute tư vấn thigrave mới coacute

thể hiểu được những thuật ngữ nagravey

Viacute dụ trong hợp đồng mua baacuten điện đatilde được đăng kyacute tại Cục quản lyacute

cạnh tranh ndash Bộ cocircng thương coacute caacutec quy định rất khoacute hiểu như

Điều 1 Chất lượng điện năng

Tần số

Trong điều kiện bigravenh thường 50Hz 02Hz

Trong trường hợp sự cố 50Hz 05Hz

Điện aacutep

Trong điều kiện bigravenh thường V 5

Trong điều kiện lưới điện chưa ổn định sau sự cố V+5 đến -

10

Điều 6 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn baacuten điện

118

1 Được vagraveo khu vực quản lyacute của Becircn mua điện để kiểm tra ghi chỉ

số cocircng tơ vagrave liecircn hệ với khaacutech hagraveng

helliphelliphellip

5 Bảo đảm cung cấp điện cho Becircn mua điện đaacutep ứng caacutec tiecircu

chuẩn về kỹ thuật chất lượng dịch vụ an toagraven trừ trường hợp lưới điện

phacircn phối bị quaacute tải theo xaacutec nhận của Cục Điều tiết điện lực hoặc cơ

quan được uỷ quyền

Điều 7 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn mua điện

1 Yecircu cầu Becircn baacuten điện cung cấp đủ số lượng cocircng suất điện

năng bảo đảm chất lượng điện đatilde thoả thuận trong hợp đồng kiểm tra

chất lượng điện tiacutenh chiacutenh xaacutec của thiết bị đo đếm điện số tiền điện phải

thanh toaacuten kịp thời khocirci phục việc cấp điện sau khi mất điện

5 Chịu traacutech nhiệm quản lyacute đường dacircy dẫn điện từ sau cocircng tơ

mua điện đến nơi sử dụng điệnhelliphellip

Điều 8 Bồi thường thiệt hại vagrave phạt vi phạm hợp đồng

1 Becircn baacuten điện coacute traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại cho Becircn mua

điện trong caacutec trường hợp sau

a) Gacircy sự cố chủ quan trecircn lưới điện trực tiếp dẫn đến lagravem hư hỏng

đường dacircy vagrave thiết bị của Becircn mua điện mức bồi thường bằng giaacute trị bugrave

đắp lại phần hư hỏng của đường dacircy vagrave thiết bị trecircn cơ sở thỏa thuận với

Becircn mua điện[103]

Với một số điều khoản trong hợp đồng nagravey thigrave coacute lẽ một NTD thocircng

thường (khocircng coacute chuyecircn mocircn về ngagravenh điện) thigrave khocircng thể hiểu nổi caacutec thuật

ngữ như ldquotần sốrdquo ldquođiện aacutep trong điều kiện lưới điện chưa ổn định sau sự cốrdquo

hay ldquoBảo đảm cung cấp điện cho Becircn mua điện đaacutep ứng caacutec tiecircu chuẩn về kỹ

thuật chất lượng dịch vụ an toagraven trừ trường hợp lưới điện phacircn phối bị quaacute tải

119

theo xaacutec nhận của Cục Điều tiết điện lực hoặc cơ quan được uỷ quyềnrdquohellip Becircn

cạnh đoacute giữa điều khoản của hợp đồng vagrave thực tế aacutep dụng coacute nhiều điều bất lợi

cho NTD như quy định ldquoChịu traacutech nhiệm quản lyacute đường dacircy dẫn điện từ sau

cocircng tơ mua điện đến nơi sử dụng điệnrdquo trong khi đoacute caacutec cocircng ty điện lực hiện

tại lắp đặt đồng hồ ra ngoagravei nhagrave của người dacircn [84 109] coacute những nơi đồng hồ

điện caacutech nhagrave dacircn đến 10m hay thậm chiacute cograven hơn nhưng vẫn yecircu cầu người dacircn

quản lyacute đường dacircy từ sau đồng hồ

Tương tự như vậy đối với hợp đồng dịch vụ cấp nước của Tập đoagraven

VINGROUP cũng coacute những điều khoản khoacute hiểu vagrave gacircy bất lợi cho NTD như

Điều 1 Đối tượng của hợp đồng

Becircn A thực hiện dịch vụ cấp nước sinh hoạt cho Becircn B theo caacutec điều kiện

chất lượng dịch vụ như quy định tại Hợp Đồng nagravey vagrave Becircn B sử dụng

nước sinh hoạt theo quy định của phaacutep luật vagrave theo quy định tại Hợp

Đồng nagravey cụ thể như sau

Chất lượng nước phugrave hợp với caacutec quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất

lượng nước sinh hoạt với caacutec điều kiện

a Aacutep lực nước tại điểm đấu nối [-]

b Lưu lượng nước tại điểm đấu nối [-]

Điều 5 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn A

Becircn A coacute nghĩa vụ

a Cung cấp nước cho Becircn B đaacutep ứng caacutec tiecircu chuẩn quy định tại Hợp

Đồng nagravey

Điều 6 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn B

Becircn B coacute quyền

a Yecircu cầu Becircn A cung cấp nước theo tiecircu chuẩn thỏa thuận trong Hợp

Đồng [104]

120

Trong toagraven bộ hợp nagravey khocircng hề đề cập đến tiecircu chuẩn của chất lượng

nước magrave lại viện dẫn đến ldquoChất lượng nước phugrave hợp với caacutec quy chuẩn

kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước sinh hoạtrdquo trong khi đoacute coacute rất nhiều

điều khoản liecircn quan đến quyền vagrave nghĩa vụ giữa caacutec becircn sử dụng đến

cụm từ ldquotiecircu chuẩn quy định tại Hợp Đồng nagraveyrdquo Vậy lagravem thế nagraveo để

NTD biết đến tiecircu chuẩn quốc gia về chất lượng nước sinh hoạt họ phải

tự nghiecircn cứu phải trở thagravenh ldquoNTD thocircng thaacuteirdquo Vagrave khi coacute thể trở thagravenh

ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo (biết đến QCVN 02 2009BYT - quy chuẩn

quốc gia về chất lượng nước sinh hoạt) thigrave họ cũng khocircng thể nhận biết

được bằng mắt thường chất lượng của nước trong chất lượng nước sinh

hoạt hiện nay lagrave vấn đề gacircy nhiều hoang mang bức xuacutec trong dư luận

[90] Vậy trong những trường hợp chất lượng nước khocircng đaacutep ứng yecircu

cầu gacircy ảnh hưởng đến sức khoẻ NTD thigrave vấn đề bồi thường đối với NTD

sẽ được thực hiện như thế nagraveo

Trong caacutec hợp đồng theo mẫu mua baacuten căn hộ chung cư becircn baacuten cũng

đưa ra những điều khoản gacircy bất lợi cho NTD thậm chiacute cograven coacute những điều

khoản traacutei với quy định của phaacutep luật như trong hợp đồng theo mẫu của cocircng ty

cổ phần đầu tư vagrave phaacutet triển đocirc thị Việt Hưng [88] lagrave một viacute dụ Theo hợp đồng

tại khoản 51 coacute quy định ldquoSau khi Becircn mua đatilde thực hiện xong nghĩa vụ thanh

toaacuten vagrave caacutec becircn đatilde kyacute Biecircn bản bagraven giao nhagrave trong vograveng 30 ngagravey Becircn baacuten sẽ

tiến hagravenh caacutec thủ tục xin cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu Căn hộ đứng tecircn

Becircn mua Becircn baacuten sẽ nỗ lực thực hiện vagrave thuacutec đẩy tiến độ việc cấp Giấy chứng

nhận trong khả năng sớm nhất coacute thểhelliprdquo vậy thế nagraveo lagrave nỗ lực thế nagraveo lagrave sớm

nhất coacute thể điều nagravey cần phải được becircn baacuten lagravem saacuteng tỏ Hay quy định ldquoNếu

Becircn mua chậm thực hiện caacutec nghĩa vụ thanh toaacuten theo Hợp đồng nagravey Becircn mua

phải thanh toaacuten latildei chậm trả trecircn số tiền quaacute hạn cho Becircn baacuten kể từ sau ngagravey

đến hạn thanh toaacuten đến ngagravey Becircn baacuten nhận được số tiền chậm trả với latildei suất lagrave

LỜI CAM ĐOAN

Tocirci xin cam đoan luận aacuten nagravey lagrave cocircng

trigravenh nghiecircn cứu của riecircng tocirci Mọi số liệu dẫn

chứng thể hiện trong luận aacuten lagrave trung thực vagrave

được chuacute thiacutech nguồn đầy đủ

Hagrave Nội ngagravey 16 thaacuteng 5 năm 2017

Nghiecircn cứu sinh

Nguyễn Cocircng Đại

MỤC LỤC

DANH MỤC CAacuteC CHỮ VIẾT TẮT 1

EF _To

c46223

6691

h 1

MỞ ĐẦU 2

EF _To

c46223

6692

h 2

Chương 1 TỔNG QUAN TIgraveNH HIgraveNH NGHIEcircN CỨU CƠ SỞ LYacute

THUYẾT CAcircU HỎI NGHIEcircN CỨU VAgrave GIẢ THUYẾT NGHIEcircN CỨU

8

EF _To

c46223

6693

h 8

11 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu 8

EF _To

c46223

6694

h 8

12 Cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu 27

F _Toc4

6223669

5 h 27

Kết luận chương 1 30

F _Toc4

6223669

6 h 30

Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LYacute LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU 31

F _Toc4

6223669

7 h 31

21 Quyền tự do hợp đồng vagrave cơ sở phaacutep lyacute của hợp đồng theo mẫu 31

F _Toc4

6223669

8 h 31

22 Bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của noacute đối với

quyền tự do hợp đồng 36

F _Toc4

62236699 h 36

23 Quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu 48

F _Toc4

6223670

0 h 48

Kết luận chương 2 73

F _Toc4

6223670

1 h 73

Chương 3 THỰC TRẠNG PHAacuteP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 74

F _Toc4

6223670

2 h 74

31 Phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam 74

F _Toc4

6223670

3 h 74

32 Thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam 112

oc462236704

h 112

Kết luận chương 3 134

oc462236705

h 134

Chương 4 HOAgraveN THIỆN PHAacuteP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU Ở VIỆT NAM 136

oc462236706

h 136

41 Caacutec yecircu cầu cơ bản đối với việc hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam 136

oc462236707

h 136

42 Caacutec giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

145

Kết luận chương 4 157

oc462236709

h 157

KẾT LUẬN 158

oc462236710

h 158

TAgraveI LIỆU THAM KHẢO

160

1

DANH MỤC CAacuteC CHỮ VIẾT TẮT

BVQLNTD Bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

BLTTDS Bộ luật tố tụng dacircn sự

BLDS Bộ luật dacircn sự

LHQ Liecircn hợp quốc

LTM Luật thương mại

NTD Người tiecircu dugraveng

QLCT Quản lyacute cạnh tranh

2

MỞ ĐẦU

1 Tiacutenh cấp thiết của đề tagravei

Việc thừa nhận nền kinh tế thị trường hội nhập với thế giới becircn ngoagravei đang

lagravem thay đổi căn bản về nhận thức vagrave phương phaacutep điều tiết của Nhagrave nước trong

việc thiết lập caacutec chuẩn mực kinh doanh hiện đại vagrave bảo hộ NTD ở Việt Nam

Sự phaacutet triển của nền kinh tế Việt Nam cugraveng với sự hội nhập sacircu rộng vagraveo

nền kinh tế khu vực vagrave thế giới đatilde dẫn đến hệ quả lagrave số lượng hợp đồng theo

mẫu được giao kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

ngagravey cagraveng nhiều Do tiacutenh chất đặc thugrave của hagraveng hoaacute dịch vụ magrave caacutec tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cung cấp cho NTD dẫn đến quy trigravenh giao

kết vagrave thực hiện hợp đồng theo mẫu tuacircn theo những trigravenh tự thủ tục vagrave điều kiện

rất khaacutec biệt so với giao kết hợp đồng thocircng thường

Hợp đồng theo mẫu với đặc trưng cơ bản lagrave một becircn đưa ra những điều

khoản soạn sẵn vagrave becircn kia chỉ coacute quyền chấp nhận hoặc khocircng chấp nhận magrave

khocircng coacute quyền đagravem phaacuten thương lượng về caacutec điều khoản đoacute Điều nagravey vocirc

higravenh chung đặt NTD vagraveo vị triacute yếu thế so với becircn đưa ra hợp đồng ndash yếu thế nagravey

chủ yếu bắt nguồn từ sự bất cacircn xứng về vị thế của caacutec becircn trong quan hệ hợp

đồng theo mẫu

Thực tiễn cho thấy khi tham gia vagraveo quan hệ hợp đồng theo mẫu NTD

thường bị hạn chế trong việc lựa chọn nhagrave cung cấp hagraveng hoaacute dịch vụ bởi một

số loại hagraveng hoaacute dịch vụ magrave NTD khocircng thể thiếu trong đời sống thuộc diện độc

quyền caacutec caacutec loại hagraveng hoaacute dịch vụ khaacutec thigrave số lượng nhagrave cung cấp cũng rất

hạn chế Hơn nữa để đảm bảo tối đa lợi iacutech của migravenh khi soạn thảo hợp đồng

theo mẫu caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thường soạn sẵn

những điều khoản điều kiện coacute lợi cho migravenh vagrave ldquokhuyến mạirdquo cho NTD những

điều khoản coacute tiacutenh bất lợi Chiacutenh vigrave vậy khi tham gia vagraveo caacutec hợp đồng theo

mẫu NTD sẽ gặp nhiều khoacute khăn trong việc hiểu thấu đaacuteo caacutec điều kiện vagrave điều

3

khoản đoacute dẫn đến hệ quả lagrave coacute những quyết định khocircng đuacuteng đắn khi giao kết

hợp đồng Cho necircn yecircu cầu từ thực tiễn đặt ra lagrave cần coacute sự can thiệp của Nhagrave

nước để BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Từ những lyacute do đatilde trigravenh bagravey trecircn coacute thể khẳng định rằng việc nghiecircn cứu

về vấn đề bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu ở nước ta hiện nay lagrave một việc lagravem coacute yacute nghĩa thiết thực về mặt lyacute luận

cũng như thực tiễn Đacircy lagrave lyacute do NCS lựa chọn đề tagravei ldquoBảo vệ quyền lợi người

tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện

nayrdquo để lagravem luận aacuten tiến sĩ

2 Mục điacutech nhiệm vụ nghiecircn cứu của đề tagravei

Mục điacutech nghiecircn cứu của đề tagravei nagravey lagrave lagravem saacuteng tỏ những vấn đề lyacute luận

về bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực trạng về bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay từ đoacute đề xuất caacutec

phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật

Để đạt được mục điacutech trecircn đacircy nhiệm vụ nghiecircn cứu của đề tagravei luận aacuten lagrave

- Nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống caacutec vấn đề lyacute luận về mối quan hệ

giữa người tiecircu dugraveng với chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong quan hệ

hợp đồng theo mẫu điều kiện cơ sở đặc điểm của hợp đồng theo mẫu cơ chế

bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

- Phacircn tiacutech đaacutenh giaacute khaacutech quan thực trạng phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi

của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nay

- Phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực tiễn thực hiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

hiện nay

- Đề xuất caacutec caacutec phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo

4

vệ quyền lợi của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu ở Việt Nam hiện nay

3 Đối tượng vagrave phạm vi nghiecircn cứu

Đối tượng nghiecircn cứu của luận aacuten bao gồm caacutec quan điểm lyacute luận học

thuyết về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu caacutec quy định phaacutep luật vagrave thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ

quyền lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

vagrave những quan điểm coacute tiacutenh định hướng về hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Phạm vi nghiecircn cứu của luận aacuten đặt trọng tacircm vagraveo việc nghiecircn cứu những

vấn đề lyacute luận chuyecircn sacircu về higravenh thức vagrave phương thức bảo vệ quyền lợi của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Ngoagravei ra

luận aacuten cũng nghiecircn cứu đaacutenh giaacute tiacutenh phugrave hợp thống nhất hợp lyacute vagrave khả thi

của caacutec quy định phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu trecircn cơ sở đoacute dự baacuteo những

vấn đề phaacutep lyacute sẽ phaacutet sinh vagrave phương hướng hoagraven thiện Những nội dung liecircn

quan đến thực trạng phaacutep luật vagrave thực thi phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu luận

aacuten cũng sẽ nghiecircn cứu nhưng giới hạn trong phạm vi latildenh thổ Việt Nam

4 Phương phaacutep nghiecircn cứu

Để lagravem rotilde caacutec vấn đề nghiecircn cứu luận aacuten được triển khai thực hiện trecircn

cơ sở phương phaacutep luận lagrave chủ nghĩa duy vật biện chứng vagrave chủ nghĩa duy vật

lịch sử Đacircy lagrave phương phaacutep luận khoa học được vận dụng nghiecircn cứu trong

toagraven bộ luận aacuten

Dựa trecircn cơ sở phương phaacutep luận như trecircn luận aacuten sử dụng phối hợp

nhiều phương phaacutep nghiecircn cứu cụ thể coacute tiacutenh phổ quaacutet trong khoa học xatilde hội

vagrave nhacircn văn như Phương phaacutep hệ thống phương phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp

phương phaacutep luật học so saacutenh phương phaacutep lịch sử cụ thể phương phaacutep trao

đổi chuyecircn giahellipĐể hoagraven thagravenh mục điacutech nghiecircn cứu thigrave coacute sự kết hợp giữa

5

caacutec phương phaacutep trong từng phần của luận aacuten phương phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng

hợp lagrave phương phaacutep được sử dụng nhiều nhất trong luận aacuten Đối với mỗi

chương thigrave coacute thể necircu ra phương phaacutep nghiecircn cứu chủ đạo như sau

Chương 2 taacutec giả sử dụng chủ yếu phương phaacutep lịch sử cụ thể phương

phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp phương phaacutep chuyecircn gia phương phaacutep luật học

so saacutenh phương phaacutep hệ thống caacutec thocircng tin từ caacutec cocircng trigravenh đatilde được cocircng

bố trong vagrave ngoagravei nước để tạo nền kiến thức chung vagrave giải quyết triệt để cơ sở

lyacute luận của đề tagravei nagravey như lyacute luận về hợp đồng theo mẫu vấn đề BVQLNTD

trong caacutec giao dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu

Chương 3 taacutec giả sử dụng chủ yếu phương phaacutep thống kecirc phương

phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp để xem xeacutet việc thực trạng BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam qua quan hệ cung ứng

hagraveng hoacutea dịch vụ coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu trecircn một số lĩnh vực thiết

yếu của đời sống như hợp đồng mua baacuten điện hợp đồng cung cấp vagrave sử dụng

dịch vụ nước sạch hợp đồng viễn thocircng hợp đồng dịch vụ ngacircn hagraveng nhằm

đaacutenh giaacute vagrave phaacutet hiện những ưu điểm vagrave những hạn chế cần khắc phục

Chương 4 taacutec giả sử dụng phương phaacutep phacircn tiacutech tổng hợp phương

phaacutep hệ thống phương phaacutep trao đổi chuyecircn gia để nghiecircn cứu đề xuất caacutec

phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

5 Những điểm mới của luận aacuten

Kết quả nghiecircn cứu của luận aacuten sẽ thể hiện những điểm mới vagrave đoacuteng goacutep

mới sau đacircy về lyacute luận cũng như thực tiễn

Thứ nhất về phương diện lyacute luận dựa trecircn cơ sở phacircn tiacutech một caacutech coacute hệ

thống về quan hệ giữa người tiecircu dugraveng với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu luận aacuten goacutep

phần hoagraven thiện cơ sở lyacute luận cho việc bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

6

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đặc biệt lagrave về higravenh thức vagrave phương

thức BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ hai về phương diện thực tiễn trecircn cơ sở nghiecircn cứu phacircn tiacutech đaacutenh

giaacute một caacutech coacute hệ thống vagrave toagraven diện thực trạng phaacutep luật về BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam Luận aacuten chỉ ra những

thagravenh cocircng cũng như khiếm khuyết hạn chế cần sửa đổi bổ sung của phaacutep luật

Việt Nam về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ ba dựa trecircn cơ sở lyacute luận vagrave thực tiễn necircu trecircn luận aacuten tigravem caacutech luận

giải caacutec cơ sở khoa học của những giải phaacutep được đề xuất nhằm đaacutep ứng yecircu cầu

bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nay

6 Yacute nghĩa khoa học vagrave thực tiễn của luận aacuten

Qua phacircn tiacutech về tigravenh higravenh nghiecircn cứu phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu coacute thể khẳng định rằng luận aacuten lagrave cocircng

trigravenh nghiecircn cứu một caacutech cocircng phu coacute hệ thống vagrave khaacute toagraven diện những vấn đề

mang tiacutenh lyacute luận nền tảng để lagravem cơ sở xacircy dựng hoagraven thiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Những phacircn

tiacutech kết luận vagrave đề xuất magrave luận aacuten đưa ra đều cố gắng dựa trecircn caacutec cơ sở khoa

học vagrave thực tiễn Vigrave vậy luận aacuten khocircng chỉ coacute yacute nghĩa về mặt lyacute luận magrave cograven coacute

giaacute trị thực tiễn lagrave sự đoacuteng goacutep thiết thực trong việc hoagraven thiện phaacutep luật về

BVQLNTD noacutei chung vagrave trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei

riecircng đảm bảo trật tự vagrave cocircng bằng xatilde hội Luận aacuten cũng coacute thể được sử dụng

lagravem tagravei liệu phục vụ giảng dạy học tập vagrave nghiecircn cứu khoa học trong lĩnh vực

phaacutep luật BVQLNTD liecircn quan đến caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

7 Bố cục của luận aacuten

7

Với những cacircu hỏi nghiecircn cứu giả thuyết nghiecircn cứu mục điacutech vagrave nhiệm

vụ của luận aacuten ngoagravei phần mở đầu kết luận danh mục tagravei liệu tham khảo vagrave caacutec

phụ lục kegravem theo luận aacuten được kết cấu gồm 4 chương như sau

Chương 1 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn

cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

Chương 2 Những vấn đề lyacute luận về bảo vệ quyền lợi của người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Chương 3 Thực trạng phaacutep luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay

Chương 4 Giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu

dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

8

Chương 1

TỔNG QUAN TIgraveNH HIgraveNH NGHIEcircN CỨU CƠ SỞ LYacute THUYẾT

CAcircU HỎI NGHIEcircN CỨU VAgrave GIẢ THUYẾT NGHIEcircN CỨU

11 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu

111 Tigravenh higravenh nghiecircn cứu trecircn thế giới

BVQLNTD lagrave nhiệm vụ của bất kỳ Nhagrave nước nagraveo trecircn thế giới bởi lẽ xeacutet

cho cugraveng NTD chiacutenh lagrave những cử tri ndash những người coacute quyền quyết định nhiều

vấn đề trọng đại của đất nước

Coacute thể nhận thấy caacutec vấn đề về hợp đồng noacutei chung vagrave BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng đatilde được caacutec taacutec giả nước

ngoagravei nghiecircn cứu từ khaacute sớm Để lagravem rotilde tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở nước ngoagravei liecircn

quan đến đề tagravei luận aacuten taacutec giả phacircn chia caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu theo caacutec

nhoacutem vấn đề sau đacircy

Thứ nhất nhoacutem caacutec vấn đề về quyền tự do hợp đồng vagrave hợp đồng theo

mẫu

- Cuốn saacutech From Promise to Contract ndash Towards a Liberal Theory of

Contract Hart Publishing Oxford 2003 của taacutec giả Dori Kimel Cuốn saacutech đatilde

trigravenh bagravey lyacute thuyết tự do yacute chiacute của hợp đồng truyền thống theo đoacute phaacutep luật hợp

đồng coacute thể được giải thiacutech đơn giản lagrave một cơ chế cho việc thực hiện lời hứa

Dựa trecircn phacircn tiacutech một loạt caacutec vấn đề liecircn quan đến nền tảng đạo đức nghĩa vụ

vagrave hợp đồng taacutec giả đatilde cho thấy caacutec mối quan hệ bản chất của caacutec thể chế phaacutep

lyacute vagrave đạo đức trong quaacute trigravenh giao kết vagrave thực hiện hợp đồng Taacutec giả đatilde phacircn

tiacutech mối quan hệ giữa hợp đồng vagrave lời hứa noacute được hiểu như lagrave chức năng riecircng

biệt vagrave coacute giaacute trị lagravem nền tảng cho luật hợp đồng vagrave giải thiacutech nghĩa vụ hợp

đồng Cugraveng với đoacute caacutec vấn đề quan trọng được đặt ra cả về lyacute luận vagrave thực tiễn

như việc lựa chọn biện phaacutep khắc phục vi phạm hợp đồng vai trograve của Nhagrave nước

9

trong việc định higravenh vagrave điều chỉnh hoạt động quan hệ hợp đồng với quyền tự do

của caacutec becircn tham gia hợp đồng

+ Trong bagravei viết ldquoContracts of Adhesion-Some Thoughts About Freedom

of Contractrdquo của Friedrich Kessler taacutec giả coacute caacutei nhigraven đa chiều vagrave khaacute sacircu sắc về

vấn đề tự do hợp đồng Bagravei viết khẳng định hợp đồng lagrave cocircng cụ khocircng thể thiếu

trong hoạt động của caacutec doanh nghiệp cho pheacutep caacutec becircn thể hiện vagrave thực hiện yacute

chiacute của migravenh Becircn cạnh đoacute taacutec giả đề cao vấn đề tự do hợp đồng tự do thỏa

thuận vagrave khocircng thể gọi lagrave hợp đồng nếu khocircng coacute sự đồng yacute của caacutec becircn Cũng

trong bagravei viết nagravey Friedrich Kessler đatilde đề cập đến hợp đồng theo mẫu do doanh

nghiệp soạn thảo Hiện nay loại hợp đồng nagravey xuất hiện trong rất nhiều lĩnh vực

như vận chuyển bảo hiểm ngacircn hagraveng Hợp đồng theo mẫu thocircng thường loại bỏ

hoặc kiểm soaacutet những điều khoản bất lợi cho doanh nghiệp vagrave việc sử dụng hợp

đồng theo mẫu thường được thực hiện bởi những doanh nghiệp lớn coacute thế lực vagrave

những doanh nghiệp độc quyền Taacutec giả đatilde nhận ra sự bất bigravenh đẳng giữa caacutec

becircn trong hợp đồng theo mẫu vagrave NTD lagrave becircn gaacutenh chịu sự thua thiệt Ocircng kecircu

gọi phaacutep luật Togravea aacuten cần nỗ lực để bảo vệ becircn yếu thế hơn trong hợp đồng theo

mẫu bảo vệ NTD chống lại sự lạm dụng tự do hợp đồng

Thứ hai nhoacutem caacutec vấn đề về bảo vệ người tiecircu dugraveng vagrave bảo vệ người tiecircu

dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

- Cuốn saacutech The law of consumer protection and fair trading taacutei bản lần

thứ 6 London 2000 của taacutec giả Brian W Harvey vagrave Deborah LParry Caacutec taacutec

giả đatilde phacircn tiacutech khaacute sacircu sắc về bối cảnh lịch sử chiacutenh trị kinh tế vagrave triết học

trong việc bảo vệ NTD cũng như sự cạnh tranh thương mại cocircng bằng vagrave tự do

thocircng tin trecircn thị trường Caacutec taacutec giả đatilde đưa ra khaacutei niệm NTD phacircn tiacutech những

yếu thế của NTD trong quan hệ với caacutec thương gia Theo caacutec taacutec giả phaacutep luật

bảo vệ NTD được thiết kế để ngăn chặn caacutec doanh nghiệp tham gia vagraveo caacutec gian

lận vagrave muốn bảo vệ NTD coacute hiệu quả thigrave cần phải thuacutec đẩy cạnh tranh cocircng bằng

10

trong kinh doanh Becircn cạnh đoacute caacutec taacutec giả cũng phacircn tiacutech caacutec mocirc higravenh tagravei phaacuten

caacutec cơ quan tổ chức bảo vệ NTD phacircn tiacutech taacutec động của EU đối với việc thực

thi phaacutep luật bảo vệ NTD tại caacutec quốc gia trong EU

- Trong taacutec phẩm ldquoBehavioural Economics in Unfair Contract Terms

Cautions and Considerationsrdquo hai taacutec giả Michael G Faure vagrave Hanneke ALuth

đatilde dựa trecircn phương phaacutep tiếp cận kinh tế truyền thống lyacute luận về hagravenh vi kinh

tế học phacircn tiacutech mối quan hệ giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất kinh doanh Caacutec taacutec giả

đatilde tập trung vagraveo vấn đề những điều khoản gacircy hiểu nhầm bất lợi vagrave khocircng cocircng

bằng trong hợp đồng được kyacute kết với người tiecircu dugraveng Theo taacutec giả khiếm

khuyết của thị trường lagrave sự bất đối xứng thocircng tin chi phiacute giao dịch khả năng

thương lượng giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất Chiacutenh vigrave vậy Chiacutenh phủ cần can thiệp

để kiểm tra sự cocircng bằng của caacutec điều khoản trong hợp đồng Từ đoacute taacutec giả xacircy

dựng nhiều quan điểm liecircn quan đến chiacutenh saacutech bảo vệ NTD trecircn cơ sở liecircn hệ

với chiacutenh saacutech bảo vệ NDT của Chacircu Acircu

- Trong bagravei viết ldquoStandardization of standard-form contracts

competition and contract implicationsrdquo của Mark RPatterson taacutec giả cho rằng

hợp đồng tiecircu chuẩn hoacutea khocircng chỉ lagrave đem lại lợi thế về chi phiacute của hợp đồng magrave

cograven tăng cạnh tranh giữa caacutec cocircng ty bởi vigrave một hợp đồng tiecircu chuẩn lagravem cho so

saacutenh giữa caacutec dịch vụ của caacutec cocircng ty dễ dagraveng hơn Những nghiecircn cứu gần đacircy

về hợp đồng tiecircu chuẩn hoaacute đatilde được nghiecircn cứu phổ biến hơn tuy nhiecircn caacutec

nghiecircn cứu mới chỉ chuacute yacute vagraveo việc giải thiacutech hợp đồng nhấn mạnh thực tế của

tiecircu chuẩn hoaacute vagrave bản chất của thực thể tiecircu chuẩn hoacutea magrave iacutet chuacute yacute đến caacutec vấn

đề về sự cocircng bằng trong hợp đồng Hơn nữa những taacutec động cạnh tranh của caacutec

tiecircu chuẩn hợp đồng trong đoacute liecircn đến vấn đề chống độc quyền Từ những taacutec

động của hợp đồng tiecircu chuẩn hoaacute đến việc bảo vệ NTD trong caacutec điều khoản

khocircng cocircng bằng ocircng cho rằng cần phải coacute sự can thiệp của nhagrave nước để lagravem

11

cho những hợp đồng nagravey trở lecircn lagravenh mạnh hơn dưới goacutec độ chống độc quyền

của caacutec cơ quan nhagrave nước

- Taacutec giả Jeff Sovem với bagravei viết ldquoTowards a New Model of Consumer

Protection The Problem of Inflated Transaction Costsrdquo Đatilde phacircn tiacutech những

hạn chế của hợp đồng theo mẫu vagrave cung cấp những thực tế về việc tăng cao chi

phiacute giao dịch của người tiecircu dugraveng vagrave sự hưởng lợi của caacutec doanh nghiệp trong

việc tăng cao chi phiacute giao dịch đồng thời giải thiacutech lyacute do tại sao caacutec cocircng ty

được hưởng lợi từ caacutec hoạt động như vậy Theo đoacute caacutec cocircng ty thường xuyecircn

được hưởng lợi bằng caacutech tăng chi phiacute giao dịch của người tiecircu dugraveng thocircng qua

lagravem lu mờ caacutec điều khoản hợp đồng trong nhiều caacutech khaacutec nhau sử dụng cỡ chữ

nhỏ vagrave bỏ qua điều khoản quan trọng của hợp đồng như phiacute cho trọng tagraveihellipTrecircn

cơ sở những phacircn tiacutech của migravenh taacutec giả đatilde đề xuất caacutec nhagrave lagravem luật necircn đưa ra

higravenh thức xử phạt cần thiết đối với những doanh nghiệp đưa ra hợp đồng theo

mẫu coacute nội dung lagravem tăng chi phiacute giao dịch để trục lợi nhằm bảo vệ người tiecircu

dugraveng

- Trong taacutec phẩm ldquoStandard Form Contracts and Democratic Control of

Lawmaking Powerrdquo của W David Slawson Taacutec giả cho rằng trong những năm

gần đacircy thực tế sản xuất hagraveng loạt vagrave một nền kinh tế tiecircu dugraveng đatilde lagravem suy yếu

cơ sở lyacute thuyết của nhiều nội dung trong phaacutep luật hợp đồng truyền thống

Những điều khoản trong hợp đồng nagravey được aacutep đặt hơn lagrave thoả thuận vagrave hầu hết

chuacuteng khocircng cocircng bằng Với vai trograve bảo vệ cocircng lyacute của migravenh Togravea aacuten ldquobị kẹtrdquo

giữa mong muốn bảo vệ cocircng lyacute vagrave sự tuacircn thủ của họ với giaacuteo lyacute hợp đồng phần

lớn lagrave lạc hậu vagrave chưa tigravem ra được một caacutech nagraveo đuacuteng nguyecircn tắc để thoaacutet ra

khỏi tigravenh trạng khoacute xử nagravey Giaacuteo sư Slawson đề xuất một khuocircn khổ phacircn tiacutech

mới được thiết kế để khocirci phục cả cocircng bằng vagrave phugrave hợp với luật phaacutep của hợp

đồng Ocircng cho rằng caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu necircn được kiểm soaacutet

12

bởi caacutec tiecircu chuẩn coacute thể được bắt nguồn từ hướng dẫnđiều khiển của caacutec becircn

vagrave từ khaacutei niệm rộng lớn hơn về sự cocircng bằng

- Taacutec giả Leon E Trakman với bagravei viết ldquoAdhesion Contracts and the

Twenty First Century Consumerrdquo cho rằng Thương mại điện tử đatilde thay đổi

phaacutep luật hợp đồng Người tiecircu dugraveng đang ngagravey cagraveng phụ thuộc vagraveo vocirc số điều

kiện trong caacutec hợp đồng trọn goacutei với tecircn gọi shrink -wrap box-wrap click-wrap

hay browse-wrap trecircn mạng Mở phần mềm wrapping hoặc nhấp vagraveo Tocirci đồng

yacute trong một hộp thoại trecircn một maacutey tiacutenh đưa người sử dụng đến một loạt caacutec

điều kiện lựa chọn hợp lyacute để hạn chế chấm dứt sử dụng hay giới hạn traacutech

nhiệm của nhagrave cung cấp Những phaacutet kiến nagravey lagrave đối trọng của sự tăng trưởng

của một thị trường mới - của caacutec nhoacutem người tiecircu dugraveng hiểu biết những người

sẵn sagraveng vagrave coacute khả năng khởi kiện nhagrave sản xuất thương hiệu trong nhoacutem vagrave caacutec

hoạt động khaacutec Đối mặt với những phaacutet kiến trong thế kỷ 21 togravea aacuten phải chật

vật tigravem kiếm điểm trung gian giữa việc điều tiết giao dịch đại chuacuteng trong sự

cocircng bằng cho người tiecircu dugraveng vagrave tạo thuận lợi cho thương mại tự do Trecircn cơ sở

những phacircn tiacutech taacutec giả đề xuất caacutech thức để điều chỉnh caacutec giao dịch đại chuacuteng

trong khi vẫn giữ được sự tự do của hợp đồng - một điều cần thiết cho một nền

dacircn chủ tự do

- Trong bagravei viết ldquoCooperation and Competition Regarding Standard

Contract Terms in Consumer Contractsrdquo của taacutec giả Thomas Wilhelmsson Taacutec

giả cho rằng caacutec Điều khoản hợp đồng tiecircu chuẩn khocircng cocircng bằng lagrave chủ đề

gacircy tranh catildei thường xuyecircn trong luật hợp đồng trong thời gian iacutet nhất lagrave một thế

kỷ Coacute nhiều caacutech thức khaacutec nhau để giải quyết vấn đề nagravey bao gồm giải thiacutech

giải nghĩa điều chỉnh vagrave caacutec thủ tục kiểm soaacutet chung cũng như luật bắt buộc chi

tiết được sử dụng phối hợp khaacutec nhau ở những nước khaacutec nhau Trecircn cơ sở

phacircn tiacutech phaacutep luật của EC về vấn đề nagravey taacutec giả cho rằng việc thocircng qua

ldquoHướng dẫn Điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằngrdquo vagraveo năm 1993 (Hướng dẫn

13

nagravey đưa ra nội dung quy định sự cocircng bằng tối thiểu phải đảm bảo trong caacutec điều

khoản của hợp đồng người tiecircu dugraveng đối với những hợp đồng chưa coacute thỏa

thuận riecircng) đatilde phần nagraveo đạt sự hagravei hogravea giữa NTD vagrave caacutec doanh nghiệp nhagrave

nước trong việc bảo vệ NTD

Tuy nhiecircn trong bối cảnh Chacircu Acircu vấn đề liecircn quan đến mối quan hệ

giữa triết lyacute cạnh tranh vagrave điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằng lagrave chủ đề

chiacutenh Theo taacutec giả cần phải đưa phaacutep luật cạnh tranh lagravem phương tiện giải

quyết điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằng nhằm bảo vệ NTD được tốt hơn

- Ngoagravei ra cograven coacute thể coacute nhiều cocircng trigravenh khaacutec đề cập đến quyền tự do

hợp đồng vagrave quan hệ giữa NTD với thương gia trong caacutec hợp đồng theo mẫu

như The Rise and Fall of freedom of contract Oxford University Press

(1985) của taacutec giả PS Atiyah The limits of freedom of contract Harvard

University Press (1997) của taacutec giả Michael JTrebilcook Contract as Promise

A Theory of Contractual Obligation Harvard University Press (1990) của taacutec giả

Charles Fried Bagravei viết ldquoAgreements on Standard Form Contracts Self-

Regulation Cost Reduction or Collusionrdquo của Fabrizio Cafaggi and Mark R

Patterson

112 Tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở Việt Nam

BVQLNTD lagrave một chủ trương lớn của Đảng vagrave Nhagrave nước ta Bảo vệ NTD

cũng chiacutenh lagrave bảo vệ quyền con người vigrave vậy vấn đề BVQLNTD noacutei chung vagrave

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng được

đề cập trong nhiều cocircng trigravenh nghiecircn cứu của nhiều taacutec giả khaacutec nhau

Để lagravem rotilde tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở trong nước liecircn quan đến đề tagravei luận aacuten

taacutec giả phacircn chia caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu theo caacutec nhoacutem vấn đề sau đacircy

Thứ nhất caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu về quyền tự do kinh doanh vagrave phaacutep

luật hợp đồng Về vấn đề nagravey đatilde coacute những cocircng trigravenh nghiecircn cứu tiecircu biểu như

14

- Luận aacuten tiến sĩ luật học năm 2001 của taacutec giả Bugravei Ngọc Cường với tiecircu

đề ldquoHoagraven thiện phaacutep luật kinh tế bảo đảm quyền tự do kinh doanhrdquo Luận aacuten đatilde

lagravem rotilde những vấn đề lyacute luận về quyền tự do kinh doanh xaacutec định bản chất nội

dung những yếu tố chi phối quyền tự do kinh doanh lyacute giải vai trograve của phaacutep luật

kinh tế trong việc đảm bảo quyền tự do kinh doanh phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực

trạng những nội dung cơ bản của quyền tự do kinh doanh trong phaacutep luật kinh tế

hiện hagravenh vagrave đề ra những định hướng giải phaacutep nhằm xacircy dựng vagrave hoagraven thiện

phaacutep luật kinh tế đảm bảo quyền tự do kinh doanh ở Việt Nam

- Luận aacuten tiến sĩ luật học năm 2007 của taacutec giả Phạm Hoagraveng Giang về

ldquoQuyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại ở Việt Nam - những vấn đề

lyacute luận vagrave thực tiễnrdquo Trong luận aacuten nagravey taacutec giả đatilde lagravem rotilde những vấn đề lyacute luận

về quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại vai trograve yacute nghĩa của việc

bảo vệ quyền tự do hợp đồng phacircn tiacutech những nội dung cơ bản của phaacutep luật về

hợp đồng Đaacutenh giaacute những ưu điểm vagrave nhược điểm của phaacutep luật Việt Nam về

bảo đảm quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại đề xuất caacutec quan

điểm phương hướng vagrave những giải phaacutep cụ thể nhằm hoagraven thiện phaacutep luật bảo

đảm quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại ở Việt Nam

- Bagravei viết ldquoVề yếu tố ưng thuận của hợp đồngrdquo của taacutec giả Ngocirc Huy

Cương đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số 782010 Bagravei viết tập trung

nghiecircn cứu về yếu tố ưng thuận trong hợp đồng taacutec giả cho rằng yếu tố ưng

thuận lagrave yếu tố quan trọng nhất trong hợp đồng Đồng thời taacutec giả cũng phacircn tiacutech

caacutec yếu tố ảnh hưởng đến sự ưng thuận (caacutec tigrave ố hay khiếm khuyết của hợp

đồng) như nhầm lẫn lừa dối đe dọa vagrave thiệt thogravei trecircn cơ sở so saacutenh caacutec quy định

của phaacutep luật một số nước trecircn thế giới vagrave phaacutep luật thực định của Việt Nam vagrave

cho rằng ldquoưng thuận vagrave caacutec tigrave ố của sự ưng thuận chất chứa đầy tiacutenh triết lyacute vagrave kỹ

thuật lập phaacuteprdquo

15

- Bagravei viết ldquoThỏa thuận hạn chế hay miễn trừ traacutech nhiệm do vi phạm hợp

đồngrdquo của taacutec giả Dương Anh Sơn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số

52005 Bagravei viết đatilde tiếp cận trecircn cơ sở luật học so saacutenh về việc thừa nhận hay

khocircng giaacute trị phaacutep lyacute của caacutec thỏa thuận nhằm hạn chế hay miễn trừ traacutech nhiệm

do vi phạm hợp đồng Qua đoacute cho thấy hầu hết caacutec quốc gia đều khocircng thừa

nhận những thỏa thuận miễn trừ traacutech nhiệm nếu caacutec thỏa thuận đoacute liecircn quan đến

sự vi phạm nghiecircm trọng nghĩa vụ hợp đồng đặc biệt lagrave đối với những trường

hợp baacuten hagraveng cho NTD gacircy thiệt hại đến thacircn thể Taacutec giả cho rằng để đảm bảo

sự cocircng bằng vagrave quyền lợi của những becircn ldquoyếu thế hơnrdquo trong quan hệ hợp đồng

vagrave trật tự thương mại noacutei chung thigrave cần phải coacute sự đaacutenh giaacute thiacutech đaacuteng về mặt

phaacutep lyacute thỏa thuận của caacutec becircn tham gia hợp đồng về hạn chế hay miễn trừ traacutech

nhiệm hợp đồng

- Bagravei viết ldquoCơ sở higravenh thagravenh nghĩa vụ cung cấp thocircng tin trong giao

kết hợp đồng bảo hiểmrdquo của taacutec giả Phạm Sĩ Hải Quỳnh đăng trecircn Tạp chiacute Khoa

học phaacutep lyacute số 32004 Bagravei viết đatilde nghiecircn cứu về cơ sở lyacute luận magrave caacutec nhagrave lập

phaacutep Việt Nam đatilde dựa vagraveo đoacute để cho ra đời higravenh thagravenh vagrave xacircy dựng necircn nghĩa

vụ cung cấp thocircng tin vagrave cho rằng ldquoSự khocircng rotilde ragraveng nhất quaacuten của cơ sở lyacute

luận higravenh thagravenh necircn nghĩa vụ cung cấp thocircng tin đi cugraveng với noacute lagrave hagraveng loạt caacutec

vấn đề nguyecircn tắc tự do yacute chiacute nguyecircn tắc bigravenh đẳng bị xacircm phạm trong nhiều

trường hợp magrave khocircng được xử lyacuterdquo lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của caacutec becircn bị bỏ quecircn

khocircng được bảo vệ vagrave vigrave thế khocircng thiết lập được một cơ chế nền tảng cho hoạt

động lagravenh mạnh vagrave bền vững của thị trường bảo hiểmhellip Tất cả caacutec vấn đề nagravey

đặt ra nhu cầu phải xaacutec định lại từ đầu một caacutech thống nhất vagrave rotilde ragraveng những yacute

tưởng mục điacutech lyacute do lagravem cơ sở cho việc xacircy dựng necircn nghĩa vụ cung cấp

thocircng tin

- Bagravei viết ldquoNghĩa vụ thocircng tin trong phaacutep luật hợp đồng Việt Namrdquo của

taacutec giả Đỗ Văn Đại đăng trecircn Tạp chiacute Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật số 112007 Bagravei

16

viết đatilde phacircn tiacutech yếu tố quan trọng trong quan hệ hợp đồng đoacute lagrave sự ldquoưng thuậnrdquo

vagrave để đảm bảo sự ưng thuận thigrave điều quan trọng lagrave đối với caacutec becircn trong quan hệ

hợp đồng cần phải coacute đầy đủ thocircng tin Vagrave caacutec becircn luocircn trong tigravenh trạng khocircng

cocircng bằng về thocircng tin Chiacutenh vigrave vậy ldquokhi hợp đồng được giao kết giữa một becircn

chuyecircn nghiệp vagrave một becircn khocircng chuyecircn nghiệp thigrave becircn chuyecircn nghiệp coacute nghĩa

vụ tigravem kiếm những thocircng tin quan trọng liecircn quan đến nội dung của hợp đồng để

cung cấp cho đối taacutec của migravenhrdquo Vagrave nghĩa vụ thocircng tin ở đacircy khocircng chỉ giới hạn

ở cung cấp thocircng tin đatilde coacute magrave cograven tigravem kiếm thocircng tin để cung cấp Thocircng qua

caacutec vụ việc thực tế đatilde được Togravea aacuten xeacutet xử taacutec giả cho rằng ldquovăn bản phaacutep luật

nước ta cograven rất degrave dặt về nghĩa vụ cung cấp thocircng tin trong quaacute trigravenh giao kết

hợp đồngrdquo Do đoacute để sự ưng thuận của caacutec becircn hoagraven toagraven saacuteng suốt phaacutep luật

cũng cần can thiệp để buộc becircn coacute thocircng tin hay coacute nhiều điều kiện coacute thocircng tin

phải xử sự giuacutep becircn kia quyết định saacuteng suốt hơn Việc vận dụng linh hoạt một

số quy định chung sẽ giuacutep cho sự ưng thuận của caacutec becircn hoagraven thiện đầy đủ hơn

Thứ hai nhoacutem caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu liecircn quan đến bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng noacutei chung vagrave bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng Về vấn đề nagravey đatilde coacute những cocircng

trigravenh nghiecircn cứu tiecircu biểu như

- Đề tagravei cấp Bộ năm 2006 với tiecircu đềldquoBảo đảm quyền của người tiecircu

trong nền kinh tế thị trường định hướng xatilde hội chủ nghĩa ở nước tardquo của Viện

nghiecircn cứu con người ndash Học viện chiacutenh trị quốc gia Hồ Chiacute Minh do TS Tưởng

Duy Kiecircn lagravem chủ nhiệm đề tagravei Đề tagravei đatilde phacircn tiacutech lagravem saacuteng tỏ cơ sở lyacute luận về

bảo đảm quyền của NTD trong nền kinh tế thị trường định hướng xatilde hội chủ

nghĩa cụ thể đề tagravei đatilde lagravem saacuteng tỏ khaacutei niệm NTD phacircn biệt NTD với khaacutech

hagraveng Phacircn tiacutech quyền của NTD theo hướng dẫn của Liecircn hợp quốc vagrave so saacutenh

quy định quyền của người tiecircu dugraveng tại một số nước trecircn thế giới với phaacutep luật

Việt Nam Đề tagravei đatilde đaacutenh giaacute những thagravenh tựu cũng như hạn chế trong việc bảo

17

vệ NTD tại Việt Nam sau hơn 20 năm đổi mới trecircn cơ sở phacircn tiacutech thực trạng

phaacutep luật bảo vệ NTD vagrave thực tiễn aacutep dụng caacutec quy định của phaacutep luật trong việc

bảo vệ NTD đồng thời đề xuất phương hướng vagrave caacutec giải phaacutep bảo vệ NTD

trong nền kinh tế thị trường caacutec giải phaacutep tập trung vagraveo việc hoagraven thiện chiacutenh

saacutech vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD

- Đề tagravei nghiecircn cứu cấp Bộ với tiecircu đề ldquoHoagraven thiện phaacutep luật bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugraveng ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tếrdquo

do TS Đinh Thị Mỹ Loan lagravem chủ nhiệm năm 2006 Cocircng trigravenh nagravey tập trung

hầu hết những vấn đề mang tiacutenh cốt lotildei liecircn quan đến phaacutep luật bảo vệ NTD vagrave

khaacutei quaacutet một caacutech coacute hệ thống caacutec quyền của NTD nghĩa vụ của tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ nghĩa vụ của cơ quan nhagrave nước cũng như

caacutec tổ chức xatilde hội trong việc bảo vệ NTD Đề tagravei nhigraven nhận khaacute rotilde những ưu

điểm cũng như hạn chế của hệ thống phaacutep luật bảo vệ NTD noacutei chung vagrave Phaacutep

lệnh bảo vệ NTD năm 1999 noacutei riecircng Becircn cạnh đoacute đề tagravei đatilde tigravem hiểu vagrave giới

thiệu quy định của một số quốc gia vagrave tổ chức quốc tế về bảo vệ NTD như

Hướng dẫn của Liecircn hiệp quốc về bảo vệ NTD tổ chức quốc tế NTD (Consumer

International) phaacutep luật về bảo vệ NTD của một số quốc gia phaacutet triển như Thaacutei

Lan Ấn Độ Trung Quốc Anh Mỹ Canada Australia Trecircn cơ sở phacircn tiacutech

thực trạng phaacutep luật vagrave thực trạng thực thi phaacutep luật bảo vệ NTD của Việt Nam

đề tagravei đatilde đưa ra nhiều kiến nghị về phương hướng vagrave giải phaacutep rất coacute giaacute trị cho

việc xacircy dựng Luật BVQLNTD Đacircy lagrave một tagravei liệu rất coacute giaacute trị vagrave hữu iacutech cho

cocircng taacutec nghiecircn cứu lập phaacutep cũng như khoa học phaacutep lyacute về bảo vệ quyền lợi

NTD ở Việt Nam hiện nay

- Bagravei viết ldquoPhacircn biệt đối xử về điều kiện thương mại đối với khaacutech hagravengrdquo

của taacutec giả Nguyễn Ngọc Sơn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số

62005 Bagravei viết tập trung phacircn tiacutech bản chất caacutech thức xaacutec định hagravenh vi phacircn

biệt đối xử trong thương mại Theo taacutec giả hagravenh vi phacircn biệt đối xử trong

18

thương mại coacute hai dấu hiệu cơ bản phacircn biệt đối xử về điều kiện thương mại đối

với khaacutech hagraveng trong caacutec giao dịch như nhau vagrave phacircn biệt tạo ra sự bất bigravenh đẳng

trong cạnh tranh giữa caacutec khaacutech hagraveng Khi nghiecircn cứu về hai dấu hiệu nagravey taacutec

giả đatilde so saacutenh quy định của phaacutep luật Việt Nam với một số nước trecircn thế giới

theo đoacute cograven nhiều vấn đề đaacuteng bagraven liecircn quan đến hai dấu hiệu nagravey magrave phaacutep luật

cạnh tranh Việt Nam chưa đề cập đến đogravei hỏi người thực thi phải cacircn nhắc tiacutenh

toaacuten nhiều vấn đề cả dưới goacutec độ phaacutep lyacute lẫn kinh tế Taacutec giả cho rằng ldquoLuật

Cạnh tranh Việt Nam mới chỉ dừng lại ở caacutec quy định sơ lược về việc nhận dạng

hagravenh vi vi phạm trong quaacute trigravenh aacutep dụng cần phải coacute những quy định vagrave hướng

dẫn chi tiết hơn nữardquo Để hoagraven thiện phaacutep luật về cạnh tranh taacutec giả đatilde gợi mở

một số quan điểm để hạn chế những hagravenh vi necircu trecircn

- Chuyecircn đề khoa học ldquoSo saacutenh luật bảo vệ người tiecircu dugraveng một số nước

trecircn thế giới ndash bagravei học kinh nghiệm vagrave đề xuất một số nội dung cơ bản quy định

trong dự thảo luật bảo vệ người tiecircu dugraveng của Việt Namrdquo do Cục quản lyacute cạnh

tranh ndash Bộ Cocircng thương thực hiện Chuyecircn đề đatilde lagravem rotilde cơ sở khoa học về vấn

đề bảo vệ NTD vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD phacircn tiacutech caacutec quy định phaacutep luật tại

caacutec quốc gia phaacutet triển vagrave đang phaacutet triển trecircn thế giới về caacutec vấn đề cơ bản trong

bảo vệ NTD caacutec ưu điểm vagrave bất cập của caacutec quy định nagravey về mặt nội dung cũng

như khi đưa vagraveo thực tiễn trecircn cơ sở đoacute đề xuất caacutec khuyến nghị về phương

hướng cụ thể cho cocircng taacutec xacircy dựng Luật bảo vệ NTD tại Việt Nam đặc biệt về

cấu truacutec cơ bản nội dung caacutec chế định chiacutenh vv đảm bảo phugrave hợp với hệ thống

phaacutep luật hiện hagravenh tại Việt Nam cũng như thực trạng vagrave định hướng phaacutet triển

kinh tế xatilde hội của đất nước

- Chuyecircn đề khoa học ldquoThiết chế bảo vệ người tiecircu dugraveng thực trạng Việt

Nam kinh nghiệm quốc tế vagrave định hướng hoagraven thiệnrdquo do Cục quản lyacute cạnh tranh

ndash Bộ Cocircng thương thực hiện Chuyecircn đề đatilde tập trung phacircn tiacutech hệ thống cơ quan

bảo vệ NTD tại Việt Nam bao gồm hệ thống cơ quan quản lyacute hagravenh chiacutenh nhagrave

19

nước vagrave caacutec tổ chức xatilde hội tham gia vagraveo cocircng taacutec BVQLNTD tiến hagravenh đaacutenh

giaacute sơ bộ phaacutep luật bảo vệ NTD một số nước trecircn thế giới trecircn cơ sở mức độ phaacutet

triển của nền kinh tế mức độ phaacutet triển vagrave đặc trưng của hệ thống phaacutep luật khu

vực địa lyacute đaacutenh giaacute hệ thống cơ quan bảo vệ NTD của một số nước trecircn thế giới

magrave tại đoacute cocircng taacutec bảo vệ NTD được đaacutenh giaacute lagrave đạt hiệu quả cao như Đagravei Loan

Malaysia Thaacutei Lan Ấn Độ Trung Quốc Hoa Kỳ Phaacutep Hagraven Quốc Australia

Singapore Canada Nhật Bản Phacircn tiacutech ưu điểm vagrave nhược điểm của mocirc higravenh vagrave

taacutec động của caacutec yếu tố nagravey tới hiệu quả của cocircng taacutec bảo vệ NTD Từ kinh

nghiệm caacutec nước trecircn thế giới vagrave thực trạng phaacutep luật Việt Nam nhoacutem taacutec giả đatilde

đưa ra kiến nghị cho việc hoagraven thiện hệ thống cơ quan bảo vệ NTD tại Việt

Nam

- Bagravei viết ldquoĐiều kiện thương mại chung ndash nhu cầu điều chỉnh phaacutep luật từ

phương diện bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo của Nguyễn Văn Thagravenh trong

Hội thảo khoa học ldquoPhaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng ndash kinh nghiệm quốc tế

thực trạng vagrave triển vọng ở Việt Nam do Viện Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật phối hợp

với Viện KAS tại Việt Nam tổ chức thaacuteng 112009 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech khaacutei

niệm NTD chỉ ra những đặc trưng cơ bản của NTD trong đoacute taacutec giả nhận định

ldquoPhần lớn người tiecircu dugraveng lagrave người thiếu kinh nghiệm thực tế thiếu kiến thức

chuyecircn mocircn thiếu kiến thức phaacutep lyacute trong việc bảo vệ quyền chiacutenh migravenh cũng

như lagrave thiếu caacutec thocircng tinrdquo vagrave họ lagrave những người yếu thế trong quan hệ với

thương nhacircn Taacutec giả khẳng định ldquomột trong những đặc điểm đaacuteng quan tacircm ở

đacircy lagrave sự yếu thế trong việc đagravem phaacuten kyacute kết vagrave thực thi caacutec hợp đồng giữa

người tiecircu dugraveng với becircn cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụrdquo Cugraveng với đoacute taacutec giả đatilde

chỉ ra sự khaacutec biệt giữa ldquođiều kiện thương mại chungrdquo vagrave hợp đồng theo mẫu

phacircn tiacutech những ưu điểm cũng như những hạn chế của việc aacutep dụng ldquođiều kiện

thương mại chungrdquo vagrave hợp đồng theo mẫu Taacutec giả đatilde phacircn tiacutech thực tiễn phaacutep

lyacute về điều kiện thương mại chung liecircn quan tới quyền lợi của NTD thocircng qua

20

một số caacutec vụ việc xảy ra trong thực tế đồng thời đaacutenh giaacute thực trạng phaacutep luật

điều chỉnh phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu vagrave ldquođiều kiện thương mại chungrdquo từ

đoacute taacutec giả kiến nghị ldquocần soạn thảo một văn bản riecircng để quy định chuyecircn biệt

về vấn đề hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện thương mại chungrdquo

- Bagravei viết ldquoĐiều chỉnh thocircng tin bất cacircn xứng vagrave quản lyacute rủi ro trong phaacutep

luật hợp đồng Việt Namrdquo của taacutec giả Phạm Duy Nghĩa đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn

cứu Lập phaacutep số 52003 Becircn cạnh quan niệm truyền thống coi hợp đồng như

ldquosự thống nhất yacute chiacute vagraveo thời điểm giao kếtrdquo taacutec giả đưa ra caacutech nhigraven nhận mới

Hợp đồng ngagravey cagraveng mang tiacutenh chất của một quaacute trigravenh coacute điều tiết Trong quaacute

trigravenh đoacute caacutec becircn coacute nghĩa vụ chia sẻ thocircng tin cugraveng nhận diện đaacutenh giaacute phacircn

chia điều tiết rủi ro - gọi chung lagrave quản lyacute rủi ro Caacutech nhigraven nhận nagravey vượt qua

được thoacutei quen quy chiếu vagraveo những mẫu hợp đồng nhất định đatilde được nhagrave lagravem

luật thiết kế trong caacutec đạo luật lagravem cho phaacutep luật hợp đồng goacutep phần bảo vệ sự

cocircng bằng về lợi iacutech của caacutec becircn cũng như bảo vệ lợi iacutech cocircng

- Bagravei viết ldquoBảo vệ quyền của người tiecircu dugraveng ở Việt Nam hiện nayrdquo của

taacutec giả Đinh Ngọc Vượng đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số 62008

Bagravei viết đề cập đến thực trạng bảo vệ NTD hiện nay ở nước ta Theo taacutec giả becircn

cạnh quan hệ giữa caacutec nhagrave sản xuất với nhau quan hệ kinh tế chủ yếu trong xatilde

hội lagrave quan hệ giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất kinh doanh phacircn phối hagraveng hoaacute dịch

vụ Tuy lagrave số đocircng nhưng NTD khocircng được tổ chức lại necircn họ khoacute coacute sức mạnh

tiếng noacutei đơn lẻ của họ cũng rất iacutet được lắng nghe vagrave ldquohầu như người tiecircu dugraveng

Việt Nam đatilde vagrave đang phải đối mặt với thực tế lagrave đa số hagraveng hoacutea vagrave dịch vụ đều

coacute vấn đề xacircm hại quyền của người tiecircu dugraveng vagrave việc bảo vệ người tiecircu dugraveng từ

phiacutea caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước cũng như từ phiacutea người tiecircu dugraveng tổ chức

đại diện cho người tiecircu dugraveng lagrave chưa coacute hiệu quảrdquo thậm chiacute quyền của NTD

nhiều luacutec cograven bị xacircm hại từ chiacutenh hoạt động của caacutec cơ quan nhagrave nước

21

Qua đoacute taacutec giả đưa ra những kiến nghị về cung cấp thocircng tin cho NTD về

hoagraven thiện thể chế hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ NTD

- Bagravei viết ldquoSự phối hợp giữa caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước trong bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo của taacutec giả Nguyễn Đức Minh đăng trecircn Tạp chiacute Nhagrave

nước vagrave Phaacutep luật số 52008 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech vagrave lagravem rotilde những vấn đề cograven

tồn tại trong cơ chế phối hợp hagravenh động giữa caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước

trong BVQLNTD vagrave đề xuất caacutec giải phaacutep nhằm nacircng cao hiệu quả của hoạt

động nagravey Theo đoacute BVQLNTD lagrave traacutech nhiệm chung của Nhagrave nước xatilde hội

doanh nghiệp vagrave NTD Trong hoạt động BVQLNTD caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave

nước đoacuteng vai trograve quan trọng nhưng khocircng thể thay thế vai trograve tự bảo vệ của

NTD Taacutec giả đatilde phacircn tiacutech đaacutenh giaacute chức năng nhiệm vụ cũng như sự phối hợp

của caacutec cơ quan nhagrave nước từ trung ương đến địa phương trong việc bảo vệ NTD

taacutec giả cho rằng ldquonếu caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước về bảo vệ quyền lợi người

tiecircu dugraveng hoạt động keacutem hiệu quả khocircng coacute caacutec biện phaacutep phograveng ngừa hữu hiệu

vagrave aacutep dụng caacutec chế tagravei nghiecircm khắc cocircng minh thigrave khocircng thể răn đe vagrave giảm bớt

nguy cơ xacircm hại quyền lợi người tiecircu dugraveng từ phiacutea nhagrave sản xuất kinh doanhrdquo

Theo taacutec giả để BVQLNTD thigrave cần coacute những giải phaacutep đồng bộ về nguồn nhacircn

lực cơ chế phối hợp kinh phiacute cải caacutech thể chế

- Bagravei viết ldquoYecircu cầu quản liacute nhagrave nước về bảo vệ caacutec quyền của người tiecircu

dugraveng trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tếrdquo của taacutec giả Phạm Duy Nghĩa

trong Hội thảo khoa học ldquoPhaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng ndash kinh nghiệm

quốc tế thực trạng vagrave triển vọng ở Việt Nam do Viện Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật

phối hợp với Viện KAS tại Việt Nam tổ chức thaacuteng 112009 Bagravei viết đatilde phacircn

tiacutech bối cảnh kinh tế của Việt Nam trong quaacute trigravenh tham gia hội nhập quốc tế với

traacutech nhiệm của nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD trước những hagraveng hoacutea được

nhập khẩu coacute chất lượng thấp Theo taacutec giả việc bảo vệ NTD trong nước cograven

thiếu vagrave yếu lagrave do ldquocoacute phần nguyecircn nhacircn từ thể chế bộ maacutey nhagrave nước chưa chịu

22

traacutech nhiệm chưa coacute sức eacutep phải phản ứng trước dacircn nguyện chưa lo sợ bị thay

đổi bởi laacute phiếu của cử trirdquo Chiacutenh vigrave vậy để bảo vệ NTD cần phải coacute sự phối

hợp của ldquorất nhiều cơ quan với những chức năng đặc thugrave khaacutec nhau trong đoacute coacute

những việc Nhagrave nước phải lagravem coacute những việc Nhagrave nước ủng hộ hoặc tạo kinh

phiacute cơ hội để caacutec tổ chức truyền thocircng hiệp hội xatilde hội dacircn sự trực tiếp lagravemrdquo

Cugraveng với đoacute phải xacircy dựng tiecircu chuẩn kỹ thuật caacutec quy chuẩn vagrave chuẩn mực để

ngăn cản hagravenh vi gacircy hại cho NTD Vagrave đặc biệt NTD phải coacute thocircng tin phải coacute

tiếng noacutei phải coacute diễn đagraven giới truyền thocircng ủng hộ phải coacute những kecircnh đối

thoại vagrave giaacutem saacutet hối thuacutec chiacutenh quyền bảo vệ migravenh

- Bagravei viết ldquoBảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong giao kết hợp đồng điện

tử qua internetrdquo của taacutec giả Trần Văn Biecircn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập

phaacutep số 202010 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech nhu cầu điều chỉnh phaacutep luật về

BVQLNTD trong giao kết hợp đồng điện tử theo đoacute so với caacutec giao dịch truyền

thống thigrave giao dịch thocircng qua hợp đồng điện tử - hợp đồng điện tử đa phần dưới

dạng lagrave caacutec hợp đồng theo mẫu - NTD cograven gặp một bất lợi nữa bắt nguồn từ

chiacutenh phương thức giao kết hợp đồng phải sử dụng biện phaacutep liecircn lạc từ xa Taacutec

giả đatilde phacircn tiacutech thực trạng điều chỉnh phaacutep luật về giao kết hợp đồng điện tử

thocircng qua hệ thống phaacutep luật thực định vagrave cho rằng phaacutep luật điều chỉnh vấn đề

nagravey đatilde coacute những bước đi phugrave hợp từng bước tiệm cận được với xu thế chung

trecircn thế giới tuy nhiecircn một số quy định của chuacuteng ta cograven quaacute chung chung khoacute

tiếp cận vagrave đặc biệt lagrave thiếu cơ chế kiểm soaacutet necircn quyền lợi NTD trong caacutec giao

dịch nagravey chưa được đảm bảo Từ đoacute taacutec giả kiến nghị việc xacircy dựng Luật

BVQLNTD 2010 cần quy định ldquocaacutec biện phaacutep vagrave mức độ bảo vệ NTD trong caacutec

giao dịch điện tử khocircng thấp hơn so với caacutec giao dịch truyền thốngrdquo

- Bagravei viết ldquoMột số vấn đề lyacute luận xung quanh luật bảo vệ người tiecircu

dugravengrdquo của PGSTS Nguyễn Như Phaacutet (2010) Bagravei viết đatilde đề cập đến nhiều vấn

đề trong dự thảo luật BVQLNTD Trong đoacute taacutec giả đatilde phacircn tiacutech mối quan hệ

23

giữa NTD với thương nhacircn trong mối quan hệ nagravey thigrave NTD luocircn ở yếu thếldquodo

tiacutenh chất xatilde hội của quan hệ tiecircu dugraveng magrave người tiecircu dugraveng khoacute coacute thể coacute cơ hội

trở thagravenh tự do bigravenh đẳng vigrave họ buộc luocircn phải tham gia vagraveo mối quan hệ với

đặc tiacutenh truyền kiếp lagrave ldquothocircng tin bất cacircn xứngrdquo chiacutenh vigrave vậy phaacutep luật phải ưu

tiecircn bảo vệ ldquokẻ yếurdquo Cũng theo taacutec giả phaacutep luật bảo vệ NTD hiểu theo nghĩa

tổng quaacutet lagrave một hệ thống phaacutep luật coacute liecircn quan đến nhau magrave đạo luật về

BVQLNTD chỉ coacute giaacute trị tiecircn phong Cugraveng với đoacute taacutec giả đatilde phacircn tiacutech sự higravenh

thagravenh vagrave những đặc điểm của điều kiện giao dịch chung mối quan hệ giữa NTD

vagrave thương nhacircn trong việc thiết lập vagrave thực hiện điều kiện giao dịch chung Vagrave

qua đoacute taacutec giả cho rằng cần phải coacute cơ chế để kiểm soaacutet chặt chẽ điều kiện giao

dịch chung

113 Đaacutenh giaacute tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu

Qua tigravem hiểu về tigravenh higravenh nghiecircn cứu coacute liecircn quan đến đề tagravei Bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu magrave

nghiecircn cứu sinh tiếp cận được xin đưa ra một số yacute kiến đaacutenh giaacute bước đầu như

sau

Thứ nhất hợp đồng theo mẫu vagrave sự ảnh hưởng của noacute đối với quyền tự do

hợp đồng

Caacutec nghiecircn cứu trong vagrave ngoagravei nước đatilde chỉ ra lyacute thuyết về tự do hợp đồng

sự ảnh hưởng của hợp đồng theo mẫu đối với quyền tự do hợp đồng Hợp đồng

theo mẫu ảnh hưởng đến tự do hợp đồng xuất phaacutet từ hợp đồng theo mẫu lagrave hợp

đồng do một becircn đơn phương soạn thảo để aacutep dụng đồng loạt cho nhiều NTD

Becircn cạnh đoacute caacutec nghiecircn cứu cũng đatilde chỉ ra nguồn gốc ưu điểm vagrave hạn chế của

hợp đồng theo mẫu mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với điều kiện giao

dịch chung vị triacute vai trograve của hợp đồng theo mẫu trong nền kinh tế Caacutec kết quả

nghiecircn cứu noacutei trecircn đatilde cho nghiecircn cứu sinh coacute thể đưa ra caacutec kết luận về cơ sở

của việc higravenh thagravenh hợp đồng theo mẫu noacute lagrave sản phẩm tất yếu của nền kinh tế

24

sản xuất phaacutet triển Hợp đồng theo mẫu mang lại những giaacute trị nhất định trong

việc tiết kiệm chi phiacute thời gian giao dịch vagrave đặc biệt noacute lagrave sự chuẩn hoaacute caacutec quy

tắc thương mại được higravenh thagravenh lacircu đời được ban hagravenh với mục điacutech sử dụng

nhiều lần lặp đi lặp lại Becircn cạnh đoacute hợp đồng theo mẫu cũng coacute những hạn chế

nhất định như việc becircn soạn thảo hợp đồng coacute thể đưa vagraveo trong hợp đồng những

điều khoản gacircy bất lợi cho NTD điều nagravey xuất phaacutet từ việc bất cacircn xứng thocircng

tin giữa thương nhacircn với NTD trong đoacute NTD lagrave becircn yếu thế Hợp đồng theo

mẫu coacute mối quan hệ mật thiết đối với điều kiện giao dịch chung

Trecircn cơ sở kế thừa caacutec kết quả nghiecircn cứu từ caacutec taacutec giả nghiecircn cứu sinh

tiếp tục lagravem saacuteng tỏ bản chất đặc điểm của hợp đồng theo mẫu điều kiện tồn tại

hợp đồng theo mẫu Nhận diện phaacutep luật điều chỉnh về hợp đồng theo mẫu trong

mối quan hệ giữa thương nhacircn với NTD

Thứ hai về quyền của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu

NTD vagrave quyền của NTD noacutei chung đatilde được nhiều nhagrave khoa học bagraven luận

đaacutenh giaacute Coacute khaacute nhiều cocircng trigravenh khoa học bagravei viết đăng trecircn caacutec tạp chiacute

chuyecircn ngagravenh luật bagraven luận phacircn tiacutech Nhigraven chung caacutec cocircng trigravenh khoa học caacutec

bagravei baacuteo đatilde phacircn tiacutech khaacutei niệm về người tiecircu dugraveng tuy nhiecircn trong khaacutei niệm về

NTD vẫn cograven những quan điểm khaacutec nhau mối quan hệ giữa thương nhacircn với

NTD vagrave chỉ ra rằng trong mối quan hệ nagravey NTD luocircn được đặt ở becircn yếu thế

điều nagravey xuất phaacutet từ sự bất cacircn xứng thocircng tin Becircn cạnh đoacute caacutec nghiecircn cứu

cũng đatilde phacircn tiacutech caacutec quyền của NTD dưới goacutec độ BVQLNTD noacutei chung vagrave chỉ

ra trong thực tiễn những quyền của NTD hay bị xacircm hại Tuy nhiecircn chưa coacute

nghiecircn cứu nagraveo phacircn tiacutech quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu bao gồm những quyền gigrave lagrave quan trọng vagrave khả năng bị xacircm hại

những quyền nagravey trong thực tiễn được thể hiện như thế nagraveo

25

Kế thừa caacutec kết quả nghiecircn cứu necircu trecircn nghiecircn cứu sinh sẽ tiếp tục lagravem

saacuteng tỏ nhận thức chung về NTD họ lagrave ai quyền của NTD trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu những quyền nagraveo ảnh hưởng trực tiếp đến quyền

lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Trecircn cơ sở đoacute

nghiecircn cứu sinh đaacutenh giaacute phaacutep luật thực định coacute những quy định cụ thể như thế

nagraveo về quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ ba về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu

Caacutec nghiecircn cứu về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu được đề cập ở nhiều goacutec độ khaacutec nhau như khoa học chiacutenh trị khoa

học kinh tế khoa học phaacutep lyacute Caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu đatilde chỉ ra những vấn đề

như sau (i) quyền của NTD hiện nay coacute xu hướng bị xacircm phạm ngagravey cagraveng nhiều

hơn việc quyền của NTD bị xacircm hại coacute nhiều yếu tố taacutec động đến như việc chạy

theo lợi nhuận của caacutec thương nhacircn sự ldquolơ lagraverdquo của caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave

nước hay thậm chiacute lagrave sự ldquothờ ơrdquo của chiacutenh NTD Becircn cạnh đoacute lagrave sự thiếu đồng

bộ của phaacutep luật vagrave caacutec thiết chế để BVQLNTD chưa hiệu quả Tuy nhiecircn chưa

coacute một cocircng trigravenh nghiecircn cứu nagraveo chỉ ra một caacutech toagraven diện quyền lợi của NTD

trong caacutech hợp đồng theo mẫu thường bị xacircm hại như thế nagraveo (ii) caacutec nghiecircn

cứu cũng chỉ ra sự cần thiết phải bảo vệ NTD trong mối quan hệ với thương

nhacircn vagrave đưa ra caacutec giải phaacutep nhằm bảo vệ NTD như hoagraven thiện thể chế vai trograve

của caacutec cơ quan nhagrave nước xatilde hội vagrave chiacutenh bản thacircn NTD trong việc BVQLNTD

Tuy nhiecircn caacutec nghiecircn cứu cũng chưa chỉ ra được một caacutech coacute hệ thống trong

mối quan hệ giữa NTD với thương nhacircn đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu coacute những yếu tố nagraveo dẫn đến phải BVQLNTD trong mối quan hệ

nagravey NTD cần được bảo vệ bằng phương thức vagrave caacutech thức nagraveo trước nguy cơ bị

xacircm hại (iii) một số caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu đatilde đề xuất giải phaacutep kiểm soaacutet

hợp đồng theo mẫu lagrave điều kiện để đảm bảo quyền lợi của NTD được bảo vệ

26

Việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu được tiến hagravenh bởi caacutec cơ quan nhagrave nước

thocircng qua caacutec biện phaacutep hagravenh chiacutenh như đăng kyacute hợp đồng theo mẫu đối với một

số lĩnh vực thiết yếu của đời sống xatilde hội xử phạt hagravenh chiacutenh nếu coacute hagravenh vi vi

phạm trong việc thực hiện hợp đồng theo mẫu Tuy nhiecircn nội dung kiểm soaacutet

hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ lagrave việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave cograven bao

gồm việc kiểm tra giaacutem saacutet thực hiện hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ đối với

những hợp đồng theo mẫu thuộc lĩnh vực bắt buộc phải đăng kyacute magrave cả với

những hợp đồng khocircng thuộc lĩnh vực phải đăng kyacute nhưng đang được aacutep dụng

trecircn thực tế (iv) vấn đề giải quyết tranh chấp giữa NTD với thương nhacircn cũng

được đề cập trong nhiều nghiecircn cứu Caacutec nghiecircn cứu cũng đatilde chỉ ra caacutec phương

thức giải quyết tranh chấp giữa NTD với thương nhacircn được thực hiện theo caacutec

phương thức như hoagrave giải thương lượng trọng tagravei toagrave aacuten Tuy nhiecircn đối với

tranh chấp giữa thương nhacircn với NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu chưa được đề cập một caacutech toagraven diện

Trecircn cơ sở kế thừa kết quả nghiecircn cứu từ caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu như

đatilde necircu nghiecircn cứu sinh tổng hợp vagrave lagravem saacuteng tỏ sự cần thiết phải BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu higravenh thức vagrave phương thức

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như vậy hiện chưa coacute cocircng trigravenh khoa học nagraveo ở cấp độ luận aacuten tiến sĩ

đaacutenh giaacute một caacutech toagraven diện vagrave coacute hệ thống những vấn đề lyacute luận về BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thực trạng BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chỉ ra những hạn chế bất cập trong

việc ban hagravenh vagrave kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đề xuất những giải phaacutep nhằm

bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu Vigrave vậy việc tiếp tục phaacutet triển caacutec kết quả nghiecircn cứu về BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở goacutec độ lyacute luận đaacutenh giaacute thực

trạng BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu vagrave đề xuất

27

những giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về BVQLNTD lagrave cần thiết vagrave khocircng trugraveng

lặp với bất kỳ cocircng trigravenh nghiecircn cứu nagraveo đatilde thực hiện trước đacircy

12 Cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

121 Cơ sở lyacute thuyết

Cơ sở lyacute thuyết để triển khai nghiecircn cứu đề tagravei bao gồm caacutec vấn đề chiacutenh

sau đacircy

- Những quan điểm của học thuyết Maacutec ndash Lecircnin chủ trương đường lối

của Đảng Cộng sản Việt Nam về quyền con người vagrave BVQLNTD về chiacutenh saacutech

phaacutet triển kinh tế xatilde hội vagrave đảm bảo sự phaacutet triển bền vững trong sự nghiệp xacircy

dựng chủ nghĩa xatilde hội thời kỳ đổi mới

- Lyacute thuyết thocircng tin bất cacircn xứng (Asymmetric Information) của caacutec nhagrave

khoa học George Akerlof Michael Spence vagrave Joseph Stiglitz

- Lyacute thuyết về caacutec quyền cơ bản của người tiecircu dugraveng với tư caacutech lagrave một bộ

phận quan trọng của nền kinh tế

- Lyacute thuyết về bảo vệ kẻ yếu trong mối tương quan với kẻ mạnh nhằm

đảm bảo sự cocircng bằng xatilde hội

- Lyacute luận về vai trograve của Nhagrave nước trong hoạt động bảo vệ quyền con

người noacutei chung vagrave bảo vệ quyền lợi NTD noacutei riecircng

- Lyacute luận về vai trograve của caacutec tổ chức trong xatilde hội dacircn sự

122 Cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

Luận aacuten được triển khai với hagraveng loạt cacircu hỏi vagrave giả thuyết nghiecircn cứu như sau

Thứ nhất về goacutec độ lyacute luận

Cacircu hỏi nghiecircn cứu hợp đồng theo mẫu lagrave gigrave ảnh hưởng của hợp đồng

theo mẫu đến nguyecircn tắc tự do hợp đồng Người tiecircu dugraveng lagrave ai quyền của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu gồm những

quyền nagraveo Tại sao phải bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu Bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

28

đồng theo mẫu bằng higravenh thức vagrave phương thức nagraveo

Giả thuyết nghiecircn cứu hiện nay caacutec nghiecircn cứu chưa chỉ ra đầy đủ một

caacutech coacute hệ thống về bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của

noacute đối với nguyecircn tắc tự do hợp đồng Caacutec quyền của người tiecircu dugraveng trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa được thể hiện nhất quaacuten Sự cần

thiết trong BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa

được nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống Caacutec phương thức BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa được lagravem saacuteng tỏ

Kết quả nghiecircn cứu (dự định) Đưa ra caacutech hiểu đầy đủ rotilde ragraveng về những

vấn đề trecircn

Thứ hai về goacutec độ luật thực định

Cacircu hỏi nghiecircn cứu Phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu hiện hagravenh ở Việt Nam thể hiện như thế nagraveo Quaacute trigravenh thực

thi phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ra

sao

Giả thuyết nghiecircn cứu Nội dung phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam vẫn chưa đầy đủ thiếu tiacutenh khả

thi Quaacute trigravenh thực thi phaacutep luật BVQLNTD chưa đaacutep ứng được yecircu cầu

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Kết quả nghiecircn cứu (dự định) Tigravem ra được những điểm thiếu hạn chế

trong chiacutenh những quy định của phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu vagrave những tồn tại trong quaacute trigravenh thực hiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chỉ ra được

những nguyecircn nhacircn của hạn chế bất cập đoacute

Thứ ba đề xuất kiến nghị

Cacircu hỏi nghiecircn cứu Với những tồn tại bất cập necircu trecircn thigrave cần phải coacute

phương hướng vagrave giải phaacutep gigrave để sữa chữa khắc phục noacute

Giả thuyết nghiecircn cứu Hiện nay phương hướng vagrave giải phaacutep nhằm hoagraven

29

thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

vẫn chưa ldquođuacuteng hướngrdquo đầy đủ vagrave phugrave hợp để khắc phục những hạn chế của

phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu hiện

hagravenh

Kết quả nghiecircn cứu (dự kiến) Đưa ra được phương hướng vagrave giải phaacutep

đuacuteng đầy đủ vagrave phugrave hợp cho việc hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay

30

Kết luận chương 1

Qua caacutec phần đatilde trigravenh bagravey ở trecircn cho thấy nghiecircn cứu về phaacutep luật

BVQLNTD noacutei chung vagrave BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu noacutei riecircng lagrave vấn đề đatilde được caacutec nhagrave khoa học trecircn thế giới đặt

ra Việc nghiecircn cứu noacute goacutep phần hoagraven thiện phaacutep luật BVQL NTD từng bước

đưa phaacutep luật BVQLNTD của Việt Nam tiệm cận với thocircng lệ quốc tế

Ở Việt Nam Luật BVQLNTD (2010) được ban hagravenh trecircn cơ sở thay

thế phaacutep lệnh BVQLNTD trước đacircy Trước trong vagrave sau khi Luật

BVQLNTD ban hagravenh đatilde coacute nhiều cocircng trigravenh nghiecircn cứu về vấn đề nagravey ở Việt

Nam dưới nhiều goacutec độ khaacutec nhau trong đoacute coacute goacutec độ phaacutep lyacute Tuy nhiecircn

cho đến nay chưa coacute một cocircng trigravenh nagraveo nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống vagrave

toagraven diện về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

hiện nay như thế nagraveo để từ đoacute tigravem ra bất cập hạn chế trong phaacutep luật

BVQLNTD hiện nay đề ra hệ thống caacutec giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Với thực

trạng tigravenh higravenh nghiecircn cứu đoacute nghiecircn cứu sinh đatilde chọn đề tagravei ldquoBảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nayrdquo lagravem luận aacuten nghiecircn cứu Luận aacuten được triển khai trecircn cơ sở lyacute

thuyết phương phaacutep nghiecircn cứu phugrave hợp với mục điacutech yecircu cầu của từng

phần vagrave trong giới hạn nghiecircn cứu để đạt được mục điacutech chung của luận aacuten

31

Chương 2

NHỮNG VẤN ĐỀ LYacute LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIEcircU

DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG THEO MẪU

21 Quyền tự do hợp đồng vagrave cơ sở phaacutep lyacute của hợp đồng theo mẫu

211 Hợp đồng vagrave quyền tự do hợp đồng

2111 Khaacutei quaacutet về hợp đồng

Hợp đồng lagrave một trong những yếu tố luocircn song hagravenh cugraveng với sự phaacutet triển

của xatilde hội loagravei người magrave cụ thể lagrave trong caacutec giao dịch của con người noacute lagrave

phương tiện chủ yếu để con người tiến hagravenh caacutec giao dịch nhằm thỏa matilden nhu

cầu của migravenh Xatilde hội cagraveng phaacutet triển thigrave hợp đồng cagraveng đoacuteng vai trograve quan trọng

trong việc vận hagravenh nền kinh tế của một quốc gia thậm chiacute lagrave cả thế giới Vigrave lẽ

đoacute ngay từ thế kỷ thứ XVIII nhagrave triết học xatilde hội học người Phaacutep Plulur đatilde dự

đoaacutenHợp đồng chiếm 910 dung lượng caacutec bộ luật hiện hagravenh vagrave đến luacutec nagraveo

đoacute tất cả caacutec điều khoản của bộ luật từ điều khoản thứ nhất đến điều khoản cuối

cugraveng đều quy định về hợp đồng[12 tr8]

Hợp đồng lagrave những hagravenh vi phaacutep lyacute song phương hay đa phương lagrave hệ quả

của sự thỏa thuận giữa caacutec chủ thể Tuy nhiecircn khocircng phải mọi sự thỏa thuận đều

lagrave hợp đồng Những thỏa thuận được coi lagrave hợp đồng khi thoả thuận đoacute thể hiện

yacute chiacute điacutech thực giữa caacutec becircn nhằm tạo ra caacutec hậu quả phaacutep lyacute nhất định đối với

họ vagrave yacute chiacute của caacutec becircn phải hợp lẽ cocircng bằng hợp phaacutep hợp đạo đức Caacutec hợp

đồng được giao kết dưới taacutec động của cưỡng bức lừa dối hoặc mua chuộc lagrave

khocircng thể hiện yacute chiacute điacutech thực của caacutec becircn necircn khocircng lagravem phaacutet sinh nghĩa vụ

phaacutep lyacute giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng vagrave coacute thể bị coi lagrave vocirc hiệu Cugraveng

với đoacute yếu tố khocircng thể thiếu trong hợp đồng lagrave chiacutenh lagrave đối tượng của hợp

đồng tức lagrave sự thỏa thuận của caacutec becircn phải nhằm một mục điacutech nhất định một

đối tượng cụ thể Nếu mục điacutech giao kết hợp đồng của caacutec becircn lagrave traacutei phaacutep luật

hoặc đối tượng của hợp đồng thuộc trường hợp cấm giao dịch thigrave hợp đồng đoacute

32

cũng bị coi lagrave vocirc hiệu Yếu tố thứ ba trong hợp đồng đoacute chiacutenh lagrave năng lực phaacutep

lyacute vagrave năng lực hagravenh vi của chủ thể xaacutec lập quan hệ hợp đồng

Như vậy coacute thể hiểu hợp đồng lagrave hagravenh vi phaacutep lyacute thể hiện sự thoả thuận

của caacutec becircn giao kết nhằm lagravem phaacutet sinh thay đổi chấm dứt caacutec quyền vagrave nghĩa

vụ phaacutep lyacute nhất định

2112 Quyền tự do hợp đồng

Như đatilde trigravenh bagravey ở trecircn bản chất của hợp đồng lagrave sự thỏa thuận vagrave thống

nhất yacute chiacute giữa caacutec chủ thể nhằm xaacutec lập thay đổi hay chấm dứt caacutec quyền vagrave

nghĩa vụ trecircn cơ sở tự do tự nguyện bigravenh đẳng Tự do yacute chiacute luocircn được xaacutec định

lagrave nguyecircn tắc cốt lotildei của hợp đồng dugrave ở bất cứ hệ thống phaacutep luật nagraveo

Thuyết tự do yacute chiacute phaacutet triển mạnh mẽ ở Phaacutep vagraveo thế kỷ XVIII nội dung

của thuyết nagravey xuất phaacutet từ quan điểm cho rằng yacute chiacute của con người lagrave tối

thượng vagrave tự chủ chỉ caacutec hagravenh vi xuất phaacutet từ yacute chiacute tự chủ của một người mới coacute

hiệu lực ragraveng buộc đối với người đoacute Coacute nghĩa lagrave khocircng ai coacute thể bị eacutep buộc lagravem

hay khocircng lagravem một việc gigrave đoacute ngoagravei yacute muốn của họ vigrave lợi iacutech của chiacutenh họ Do

đoacute tự do yacute chiacute phải được đề cao để con người vigrave lợi iacutech của migravenh trong xatilde hội tự

do cạnh tranh mang lại những lợi iacutech chung

Học thuyết tự do yacute chiacute đatilde dẫn đến một hệ quả trước tiecircn coi hợp đồng lagrave

một loại nguồn quan trọng nhất của nghĩa vụ phaacutep lyacute Bởi vậy hợp đồng coacute

nhiệm vụ bảo đảm sự tự do vagrave trung thực khi thể hiện yacute chiacute của caacutec đương sự

Từ đoacute phaacutep luật về hợp đồng phải coacute caacutec quy định loại bỏ những trường hợp

khocircng bảo đảm sự tự do vagrave trung thực khi thể hiện yacute chiacute của caacutec becircn trong giao

dịch Caacutec trường hợp giao kết hợp đồng do nhầm lẫn do lừa dối hay do bạo lực

coacute thể sẽ lagravem cho hợp đồng vocirc hiệu Khi hợp đồng đatilde được caacutec becircn kyacute kết sẽ coacute

giaacute trị bắt buộc như lagrave ldquoluậtrdquo đối với caacutec becircn Hơn thế nữa hợp đồng cograven coacute giaacute

trị phaacutep lyacute ngay cả đối với caacutec cơ quan cocircng quyền nghĩa lagrave khi xeacutet xử giải

33

thiacutech hợp đồng Toagrave aacuten phải tocircn trọng yacute chiacute của caacutec becircn khocircng được sửa đổi hay

giải thiacutech nội dung hợp đồng khaacutec với yacute chiacute nội dung giao kết của caacutec becircn

Như vậy coacute thể hiểu quyền tự do hợp đồng bao gồm những nội dung cơ

bản (i) hợp đồng phải lagrave kết quả của sự tự nguyện thoả thuận lagrave sự thể hiện yacute

chiacute điacutech thực của caacutec becircn (ii) caacutec becircn tự do xaacutec định nội dung của hợp đồng tự

do thoả thuận caacutec điều khoản của hợp đồng Caacutec quy định về trật tự cocircng cộng

chỉ được aacutep dụng trong trường hợp ngoại lệ đặc biệt (iii) higravenh thức của hợp

đồng khocircng phải lagrave yếu tố quan trọng chỉ cần caacutec becircn đạt được thoả thuận với

nhau lagrave coi như hợp đồng đatilde được kyacute kết (iv) caacutec becircn coacute quyền tự do quyết định

việc giải quyết bất đồng khi coacute tranh chấp phaacutet sinh

212 Nguyecircn tắc bảo đảm quyền tự do hợp đồng cơ sở phaacutep lyacute vagrave vai trograve của

hợp đồng theo mẫu

Mặc dugrave được coi lagrave nền tảng cho lyacute luận về hợp đồng nhưng thuyết tự do

yacute chiacute cũng coacute những nhược điểm nhất định Noacute khocircng thể giải quyết được một

caacutech thoả đaacuteng những mối quan hệ xatilde hội phức tạp ngagravey nay khi magrave con người

sống trong sự phụ thuộc lẫn nhau khi magrave sự bất cacircn xứng thocircng tin ngagravey cagraveng

trở lecircn trầm trọng Chiacutenh vigrave vậy nhagrave lagravem luật phải vagraveo cuộc để đưa ra những quy

định coacute tiacutenh chất bắt buộc nhằm đảm bảo trật tự cocircng cộng vagrave đạo đức xatilde hội

VI Lecircnin cho rằng ldquonếu để caacutec becircn tự do vocirc hạn thigrave hợp đồng sẽ trở thagravenh

phương tiện để kẻ giagraveu boacutec lột người nghegraveo vagrave sẽ lagrave nguy cơ đối với lợi iacutech chung

của xatilde hội Vigrave vậy phải đi xa hơn nữa trong vấn đề tăng cường sự can thiệp của

Nhagrave nước vagraveo caacutec quan hệ phaacutep luật tư caacutec việc dacircn sựrdquo [38 tr577] Như vậy

việc caacutec nhagrave lagravem luật đưa ra caacutec quy định nhằm hạn chế tự do hợp đồng cần được

hiểu đoacute chiacutenh lagrave những bảo đảm cần thiết cho tự do hợp đồng coacute thể được duy trigrave

trong một xatilde hội hiện đại vigrave lợi iacutech của người khaacutec lợi iacutech chung của xatilde hội trật tự

cocircng cộng vagrave đạo đức Trước yecircu cầu đoacute Nhagrave nước với tư caacutech lagrave chủ thể của

quyền lực cocircng cần phải ban hagravenh những quy định phaacutep luật chống lại caacutec hagravenh

34

vi lạm dụng quyền tự do hợp đồng nhằm bảo đảm quyền tự do hợp đồng của

người khaacutec lợi iacutech chung của xatilde hội vagrave trật tự cocircng cộng Đacircy lagrave cơ sở để phaacutep

luật hợp đồng đặt ra caacutec quy định về năng lực chủ thể giao kết hợp đồng nguyecircn

tắc giao kết hợp đồng caacutec điều kiện coacute hiệu lực của hợp đồng caacutec trường hợp

hợp đồng vocirc hiệu vagrave caacutech thức xử lyacute hợp đồng vocirc hiệuhellip Trecircn cơ sở đoacute caacutec học

thuyết về hợp đồng ngagravey cagraveng đặt ra nhiều cơ sở cho sự taacutec động của Nhagrave nước

vagraveo quyền tự do hợp đồng so với quan niệm truyền thống trước đacircy

Trecircn thị trường mối quan hệ giữa tổ chức caacute nhacircn sản xuất kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ với NTD được thiết lập chủ yếu thocircng qua higravenh thức hợp đồng Theo

tinh thần ldquotự do khế ướcrdquo của hợp đồng noacutei chung thigrave noacute bao hagravem sự thỏa thuận vagrave

mục điacutech tạo lập hiệu lực phaacutep lyacute cho caacutec becircn Tuy nhiecircn trecircn thực tế coacute nhiều loại

hợp đồng khi giao kết khocircng đaacutep ứng hai điều kiện nagravey bởi caacutec nhagrave cung ứng hagraveng

hoacutea dịch vụ thường đưa ra hợp đồng magrave họ đatilde đơn phương soạn sẵn cograven NTD chỉ

coacute một trong hai sự lựa chọn ldquochấp nhậnrdquo hoặc ldquokhocircng chấp nhậnrdquo (vagrave trong một số

trường hợp NTD chỉ coacute thể ldquochấp nhậnrdquo chứ khocircng coacute lựa chọn nagraveo khaacutec vigrave tigravenh

trạng độc quyền viacute dụ hợp đồng mua baacuten điện sinh hoạt)

Hợp đồng theo mẫu lagrave một dạng hợp đồng phaacutet sinh từ quan hệ dacircn sự

thương mại vagrave được sử dụng phổ biến trong đời sống tiecircu dugraveng Caacutec điều kiện giao

dịch chung được caacutec luật gia phương tacircy mocirc tả lagrave đứa con của cuộc caacutech mạng

cocircng nghiệp thế kỷ 19 Với việc xuất hiện khả năng sản xuất vagrave cung cấp caacutec sản

phẩm vagrave dịch vụ mang tiacutenh hagraveng loạt vagrave liecircn tục cho vocirc số caacutec khaacutech hagraveng thực

tế nagravey đatilde đặt ra vấn đề ldquotiecircu chuẩn hoaacuterdquo caacutec điều khoản của caacutec hợp đồng mua

baacuten Trong bối cảnh đoacute từ giữa thế kỷ trước caacutec doanh nghiệp trước tiecircn lagrave bảo

hiểm giao thocircng tiacuten dụng rồi sau đoacute lagrave caacutec doanh nghiệp sản xuất dịch vụ đều

thiết lập cho migravenh những quy tắc baacuten hagraveng thống nhất aacutep dụng chung trong caacutec

giao dịch với khaacutech hagraveng của migravenh [53 tr43] Như vậy coacute thể noacutei hợp đồng theo

mẫu được higravenh thagravenh khi nền sản xuất hagraveng hoacutea phaacutet triển đến một trigravenh độ nhất

35

định quan hệ tiecircu dugraveng trở thagravenh một mối quan hệ mua baacuten hagraveng hoacutea vagrave cung ứng

dịch vụ phổ biến

Việc sử dụng hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng chung cho mọi khaacutech

hagraveng trước tiecircn vigrave mục tiecircu hợp lyacute hoaacute việc baacuten hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ

trecircn thị trường Qua đoacute becircn baacuten vagrave becircn mua đều coacute thể ldquotiết kiệmrdquo được thời

gian sức lực trong đagravem phaacuten vagrave thoả thuận Xa hơn nữa vagrave thực tiễn đatilde thừa

nhận lagrave thocircng qua việc thiết lập caacutec quy tắc baacuten hagraveng thống nhất caacutec nhagrave cung

cấp cugraveng với caacutec hiệp hội nghề nghiệp của migravenh đatilde phaacutet triển nhiều loại hợp

đồng cụ thể magrave nhagrave lagravem luật chưa hề biết tới Becircn cạnh đoacute hợp đồng theo mẫu

coacute khả năng ngăn ngừa những rủi ro nhận thức của caacutec becircn tham gia quan hệ hợp

đồng liecircn quan đến việc giải thiacutech hợp đồng vagrave trecircn thực tế đatilde được sử dụng như

một cocircng cụ hữu hiệu của việc phacircn chia rủi ro phaacutep lyacute traacutech nhiệm giữa caacutec

becircn tham gia quan hệ hợp đồng

Ban đầu hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng cũng như caacutec điều kiện giao dịch

chung khaacutec thể hiện tiacutenh năng ưu việt của noacute trong việc ruacutet ngắn thời gian đơn

giản hoacutea higravenh thức vagrave thủ tục trong giao dịch giữa nhagrave cung ứng với số lượng

khaacutech hagraveng đocircng đảo của migravenh Caacutec khaacutech hagraveng tigravem đến giao dịch cũng cảm

thấy hagravei lograveng vigrave đa phần caacutec giao dịch magrave họ tham gia lagrave nhằm đaacutep ứng những

nhu cầu thiết yếu của bản thacircn Vigrave vậy thời gian nhanh thủ tục đơn giản magrave vẫn

đạt được mục tiecircu hướng đến lagrave điều họ mong đợi Tuy nhiecircn cagraveng về sau do sự

thiếu vắng quaacute trigravenh thương lượng trong giao kết hợp đồng theo mẫu becircn soạn

thảo hợp đồng bắt đầu sử dụng lợi thế sẵn coacute của migravenh để chegraven eacutep becircn cograven lại

Điều nagravey đogravei hỏi sự can thiệp của Nhagrave nước trong việc điều tiết quan hệ hợp

đồng giữa thương nhacircn vagrave NTD nhằm đảm bảo sự cocircng bằng bigravenh đẳng trong

quan hệ nagravey cũng như bảo vệ được quyền lợi của NTD

36

22 Bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của noacute đối với

quyền tự do hợp đồng

221 Bản chất của hợp đồng theo mẫu

2211 Khaacutei niệm đặc điểm của hợp đồng theo mẫu

Trecircn thế giới hợp đồng theo mẫu tồn tại dưới nhiều tecircn gọi vagrave higravenh thức

khaacutec nhau như hợp đồng mẫu tiecircu chuẩn (standard from contract) hợp đồng

dựng sẵn (boilerplate contract) hay hợp đồng gia nhập (adhesion contract) vagrave

được hiểu chỉ lagrave một higravenh thức của những điều kiện giao dịch chung magrave caacutec nhagrave

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ sử dụng để giao dịch với tất cả khaacutech hagraveng của

migravenh

Ngagravey nay ngoại trừ những giao dịch đơn giản vigrave mục tiecircu nhu yếu phẩm

hagraveng ngagravey người ta thấy khắp mọi nơi trong caacutec hợp đồng song vụ caacutec điều

kiện giao dịch chung đều được aacutep dụng Hơn thế nữa luacutec đầu caacutec điều kiện vagrave

quy tắc nagravey chỉ được aacutep dụng giữa thương nhacircn vagrave NTD thigrave ngagravey nay điều kiện

giao dịch chung được aacutep dụng trong cả những giao dịch giữa caacutec thương nhacircn

với nhau Như vậy điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave tất cả những điều

kiện hợp đồng quy tắc baacuten hagraveng được soạn trước bởi một becircn trong quan hệ hợp

đồng vagrave được sử dụng trong khi kyacute kết hợp đồng với nhiều khaacutech hagraveng khaacutec

Với tiacutenh caacutech lagrave một higravenh thức tồn tại phổ biến của caacutec điều kiện giao dịch

chung hợp đồng theo mẫu cũng coacute đầy đủ caacutec đặc điểm của điều kiện giao dịch

chung Theo hiểu biết chung hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng do thương nhacircn

đơn phương soạn thảo để giao dịch với nhiều người mua hagraveng lagrave NTD

Như đatilde trigravenh bagravey hợp đồng theo mẫu được hiểu lagrave một loại hợp đồng necircn

noacute cũng coacute đầy đủ caacutec đặc điểm của hợp đồng noacutei chung Tuy nhiecircn cugraveng với

những đặc điểm đoacute thigrave hợp đồng theo mẫu cũng coacute những đặc điểm riecircng của noacute

Cụ thể lagrave

37

Thứ nhất hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng được soạn sẵn bởi tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

Theo hiểu biết thocircng thường hợp đồng phải thể hiện sự tự do yacute chiacute tự do

thỏa thuận vagrave lagrave yacute chiacute điacutech thực giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng Tuy nhiecircn

đối với hợp đồng theo mẫu yếu tố thỏa thuận lagrave một sự ldquoxa xỉrdquo hay noacutei caacutech

khaacutec noacute lagravem mất đi tinh thần tự do khế ước bởi lẽ hợp đồng theo mẫu sẽ do

thương nhacircn đơn phương soạn thảo cograven NTD sẽ khocircng coacute điều kiện để đagravem

phaacuten caacutec điều khoản trong đoacute magrave chỉ coacute thể chấp nhận toagraven bộ hợp đồng hoặc từ

chối giao kết hợp đồng

Khi điều kiện kinh tế phaacutet triển caacutec doanh nghiệp cung ứng hagraveng hoacutea

dịch vụ coacute khối lượng khaacutech hagraveng lớn hoặc trong những lĩnh vực độc quyền

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu cho đời sống xatilde hội thigrave hiển nhiecircn những

doanh nghiệp nagravey khocircng thể đi đagravem phaacuten kyacute kết hợp đồng đối với từng khaacutech

hagraveng của migravenh vagrave hơn nữa để tiết kiệm trong chi phiacute quản lyacute thigrave caacutec doanh

nghiệp nagravey sử dụng loại hợp đồng magrave họ soạn sẵn để aacutep dụng cho khaacutech hagraveng

của migravenh

Theo logic việc aacutep dụng caacutec hợp đồng theo mẫu dễ dẫn đến việc hạn chế

quyền tự do thoả thuận của becircn khaacutech hagraveng song cũng phải thấy rằng việc thể

hiện yacute chiacute của caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng vẫn tồn tại thocircng qua việc NTD

chấp nhận hoặc khocircng chấp nhận nội dung của hợp đồng bằng caacutech họ ldquođặt buacutetrdquo

kyacute hoặc khocircng kyacute vagraveo hợp đồng Becircn cạnh đoacute cần phải thấy rằng hợp đồng theo

mẫu khocircng phải lagrave phaacutep luật kể cả khi noacute được một cơ quan nhagrave nước coacute thẩm

quyền chấp nhận đăng kyacute theo quy định của phaacutep luật

Thứ hai hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng chung cho tất cả khaacutech hagraveng coacute

đủ điều kiện tham gia vagraveo giao dịch với becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu

Nếu như hợp đồng thocircng thường việc giao kết hợp đồng được thực hiện

với từng khaacutech hagraveng khaacutec nhau vagrave với những thỏa thuận khaacutec nhau thigrave hợp đồng

38

theo mẫu được aacutep dụng chung thống nhất cho tất cả caacutec khaacutech hagraveng trong cugraveng

một chủng loại hợp đồng Điều nagravey coacute nghĩa mọi khaacutech hagraveng trong cugraveng một

nhoacutem sẽ được aacutep dụng hợp đồng với những điều khoản giống nhau bởi lẽ xuất

phaacutet từ nguyecircn tắc tự do caacutec chủ thể coacute quyền đặt ra caacutec điều kiện xaacutec lập vagrave

thực hiện giao dịch nhưng khocircng được vi phạm sự bigravenh đẳng giữa caacutec chủ thể

Trong trường hợp một doanh nghiệp cung ứng hagraveng hoaacute dịch vụ chiếm vị triacute

độc quyền trecircn thị trường họ coacute thể lợi dụng vị triacute của migravenh để đưa vagraveo hợp

đồng những điều khoản bất lợi cho khaacutech hagraveng thigrave điều nagravey cũng khocircng đồng

nghĩa với việc họ coacute quyền aacutep dụng caacutec điều kiện thương mại khaacutec nhau trong

cugraveng một loại giao dịch cho từng khaacutech hagraveng khaacutec nhau [69tr59] Với caacutech aacutep

dụng như vậy sẽ đảm bảo sự cocircng bằng giữa caacutec khaacutech hagraveng trong cugraveng một

giao dịch magrave caacutec doanh nghiệp đatilde thiết lập từ trước Đacircy cũng lagrave đặc điểm rất

quan trọng của hợp đồng theo mẫu nếu thiếu đặc điểm nagravey thigrave hợp đồng chỉ

được hiểu lagrave ldquomẫu hợp đồngrdquo chứ khocircng phải lagrave ldquohợp đồng theo mẫurdquo

Thứ ba chủ thể của hợp đồng theo mẫu luocircn bao gồm một becircn lagrave thương

nhacircn (với tư caacutech lagrave becircn cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ) vagrave becircn kia lagrave NTD (với tư

caacutech lagrave becircn mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ)

Chủ thể của hợp đồng noacutei chung lagrave những người tham gia xaacutec lập thực

hiện hợp đồng coacute quyền nghĩa vụ phaacutet sinh từ hợp đồng vagrave phải chịu traacutech

nhiệm về việc thực hiện quyền nghĩa vụ phaacutet sinh từ hợp đồng đoacute

Để tham gia xaacutec lập thực hiện hợp đồng caacutec hệ thống phaacutep luật đều quy

định chủ thể phải coacute năng lực chủ thể nhất định Theo đoacute yecircu cầu về chủ thể

tham gia hợp đồng ldquocoacute năng lực hagravenh vi dacircn sựrdquo lagrave một trong những điều kiện

tiecircn quyết để hợp đồng coacute hiệu lực Phaacutep luật Việt Nam quy định chủ thể tham

gia giao dịch dacircn sự (hợp đồng) phải ldquocoacute năng lực hagravenh vi dacircn sựrdquo (Điểm a

Khoản 1 Điều 117 BLDS 2015) Cũng theo caacutec quy định của BLDS (2015) chủ

thể tham gia quan hệ hợp đồng bao gồm caacutec caacute nhacircn phaacutep nhacircn hộ gia đigravenh tổ

39

hợp taacutec Mặt khaacutec năng lực hagravenh vi dacircn sự để tham gia xaacutec lập thực hiện hợp

đồng của caacutec chủ thể khaacutec nhau lagrave khocircng giống nhau

Khaacutec với caacutec loại hợp đồng thocircng thường magrave ở đoacute chủ thể coacute thể lagrave bất kỳ

ai thỏa matilden caacutec quy định của phaacutep luật về điều kiện chủ thể thigrave trong hợp đồng

theo mẫu một becircn chủ thể trong quan hệ hợp đồng nagravey phải lagrave những thương

nhacircn vagrave becircn cograven lại lagrave NTD Trecircn thực tế ở Việt Nam điều nagravey đatilde được thể hiện

rotilde tại Khoản 2 Điều 3 Luật BVQLNTD (2010)

Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave tổ chức caacute nhacircn thực

hiện một một số hoặc tất cả caacutec cocircng đoạn của quaacute trigravenh đầu tư từ sản

xuất đến tiecircu thụ hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ trecircn thị trường nhằm

mục điacutech sinh lợi bao gồm a)Thương nhacircn theo quy định của Luật

thương mại b) Caacute nhacircn hoạt động thương mại độc lập thường xuyecircn

khocircng phải đăng kyacute kinh doanhrdquo Khoản 1 Điều 6 LTM (2005) quy định

ldquoThương nhacircn bao gồm tổ chức kinh tế được thagravenh lập hợp phaacutep caacute nhacircn

hoạt động thương mại một caacutech độc lập thường xuyecircn vagrave coacute đăng kyacute kinh

doanhrdquo

Tuy nhiecircn đối với hợp đồng theo mẫu như đatilde phacircn tiacutech ở đặc điểm thứ

nhất vagrave thứ hai thigrave caacute nhacircn hoạt động thương mại độc lập thường xuyecircn khocircng

phải đăng kyacute kinh doanh vagrave caacute nhacircn hoạt động thương mại một caacutech độc lập

thường xuyecircn coacute đăng kyacute kinh doanh khocircng coacute khả năng để aacutep dụng hợp đồng

theo mẫu đối với NTD vigrave tiacutenh chất nhỏ lẻ của migravenh Chiacutenh vigrave vậy theo yacute kiến

của taacutec giả luận aacuten chủ thể của hợp đồng theo mẫu với tư caacutech lagrave thương nhacircn

chỉ coacute tổ chức kinh tế Trong mối quan hệ nagravey NTD thường phải chấp nhận

những quy tắc thương mại do chiacutenh nhagrave cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ đặt ra

[53tr42] vagrave NTD luocircn luocircn được xaacutec định lagrave becircn yếu thế như

40

(i) Yếu thế trong việc tiếp cận xử lyacute vagrave hiểu caacutec thocircng tin về hagraveng hoacutea

dịch vụ trong quan hệ mua baacuten trao đổi giữa họ với becircn cung ứng hagraveng hoacutea

dịch vụ

(ii) Yếu thế trong việc đagravem phaacuten thiết lập hợp đồng giao dịch khi quan

hệ với thương nhacircn trecircn thị trường

(iii) Yếu thế về khả năng chi phối giaacute cả caacutec điều kiện kinh doanh giao

dịch trecircn thị trường nhất lagrave trong hoagraven cảnh thị trường chỉ coacute một số iacutet doanh

nghiệp chi phối chiếm lĩnh

(iv)Yếu thế trong việc xử lyacute vagrave gaacutenh chịu rủi ro trong quaacute trigravenh tiecircu dugraveng

hagraveng hoacutea dịch vụ [10tr29-30]

Thứ tư higravenh thức của hợp đồng theo mẫu thường được thể hiện dưới higravenh

thức văn bản

Theo thocircng lệ hợp đồng chỉ được thiết lập khi coacute sự thỏa thuận giữa caacutec chủ

thể bigravenh đẳng về địa vị phaacutep lyacute nhằm mục điacutech tạo lập hệ quả phaacutep lyacute - phaacutet sinh

quyền vagrave nghĩa vụ - magrave khocircng phụ thuộc vagraveo higravenh thức của việc giao kết [31tr

41-43] Higravenh thức của hợp đồng lagrave phương thức kyacute kết phương tiện ghi nhận nội

dung thoả thuận của caacutec becircn Noacute coacute thể lagrave thủ tục kyacute kết hợp đồng hoặc higravenh

thức thể hiện thoả thuận của caacutec becircn bằng lời noacutei hagravenh vi hoặc bằng văn bảnhellip

[58tr18] Higravenh thức hợp đồng coacute yacute nghĩa đặc biệt quan trọng trong tố tụng noacute

lagrave chứng cứ xaacutec nhận caacutec quan hệ hợp đồng đatilde đang tồn tại giữa caacutec becircn từ đoacute

xaacutec định traacutech nhiệm khi coacute vi phạm hợp đồng xảy ra

Về nguyecircn tắc việc chọn lựa higravenh thức nagraveo để kyacute kết hợp đồng lagrave do caacutec

becircn tham gia hợp đồng quyết định trecircn cơ sở nguyecircn tắc tự do hợp đồng Khoản

1 Điều 401 BLDS (2005) đatilde quy địnhldquoHợp đồng dacircn sự coacute thể được giao kết

bằng lời noacutei bằng văn bản hoặc bằng hagravenh vi cụ thể khi phaacutep luật khocircng quy

định loại hợp đồng đoacute phải được giao kết bằng một higravenh thức nhất địnhrdquo BLDS

(2015) khocircng quy định cụ thể về higravenh thức của hợp đồng magrave quy định higravenh thức

41

giao dịch dacircn sự tại Khoản 1 Điều 119 như sau ldquoGiao dịch dacircn sự được thể hiện

bằng lời noacutei bằng văn bản hoặc bằng hagravenh vi cụ thể Giao dịch dacircn sự thocircng

qua phương tiện điện tử dưới higravenh thức thocircng điệp dữ liệu theo quy định của

phaacutep luật về giao dịch điện tử được coi lagrave giao dịch bằng văn bảnrdquo Khoản 1

Điều 14 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoHigravenh thức hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng được thực hiện theo quy định của phaacutep luật về dacircn sựrdquo vậy necircn

higravenh thức hợp đồng theo mẫu coacute thể được hiểu lagrave một trong ba higravenh thức hợp

đồng đatilde được quy định trong BLDS Tuy nhiecircn để bảo vệ quyền lợi của NTD

trong mối quan hệ bất tương xứng với thương nhacircn magrave cụ thể lagrave trong caacutec giao

dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave higravenh thức phugrave hợp nhất đoacute lagrave văn bản Bởi

lẽ văn bản (truyền thống) lagrave higravenh thức ngocircn ngữ viết được trigravenh bagravey trecircn một

chất liệu hữu higravenh nhằm thể hiện một nội dung xaacutec định magrave người ta coacute thể đọc

lưu giữ vagrave bảo đảm được sự toagraven vẹn nội dung đoacute Khaacutec với hợp đồng bằng lời

noacutei vốn khocircng để lại bằng chứng (ldquokhẩu thuyết vocirc bằngrdquo) thigrave hợp đồng bằng

văn bản sẽ đảm bảo sự thể hiện rotilde ragraveng yacute chiacute caacutec becircn cũng như nội dung của

từng điều khoản hợp đồng magrave caacutec becircn muốn cam kết Chiacutenh vigrave vậy Điều 7 Nghị

định số 992011NĐ-CP quy định chi tiết vagrave hướng dẫn thi hagravenh một số điều của

Luật BVQLNTD quy định ldquoHợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung

phải được lập thagravenh văn bảnhelliprdquo

Thứ năm nội dung của hợp đồng theo mẫu thường do phiacutea nhagrave cung cấp

hagraveng hoacutea dịch vụ soạn thảo trước trecircn cơ sở tuacircn thủ caacutec quy định của phaacutep luật

nhằm bảo vệ quyền lợi cho phiacutea đối taacutec khocircng phải lagrave becircn soạn thảo nội dung

của hợp đồng

Nội dung hợp đồng lagrave toagraven bộ caacutec vấn đề magrave caacutec becircn đatilde thoả thuận với

nhau Về mặt higravenh thức nội dung của hợp đồng được thể hiện dưới dạng caacutec

điều khoản Về mặt phaacutep lyacute nội dung hợp đồng chiacutenh lagrave caacutec quyền vagrave nghĩa vụ

ragraveng buộc caacutec becircn giao kết với nhau Thocircng thường nội dung hợp đồng được

42

xaacutec định gồm caacutec điều khoản như đối tượng hợp đồng số lượng chất lượng giaacute

cả phương thức thanh toaacuten thời gian địa điểm thực hiện hợp đồng quyền vagrave

nghĩa vụ của caacutec becircn Trong thực tiễn giao kết hợp đồng nghĩa vụ của caacutec becircn

khocircng nhất thiết chỉ giới hạn trong caacutec quy định rotilde ragraveng tại hợp đồng khi caacutec becircn

khocircng thoả thuận một nội dung nagraveo đoacute vagraveo trong hợp đồng thigrave coacute thể hiểu những

nghĩa vụ liecircn quan đến hợp đồng sẽ được aacutep dụng theo quy định phaacutep luật hoặc aacutep

dụng thoacutei quen được thiết lập giữa caacutec becircn tập quaacuten thương mại hoặc coacute thể xuất

phaacutet từ việc giải thiacutech hợp đồng trecircn cơ sở nguyecircn tắc thiện chiacute trung thực hay tiacutenh

hợp lyacute của hợp đồng

Đối với những hợp đồng thocircng thường khi đagravem phaacuten kyacute kết hợp đồng

caacutec becircn coacute quyền thể hiện yacute chiacute của migravenh trong việc thoả thuận về quyền vagrave

nghĩa vụ của caacutec becircn cũng như nội dung caacutec điều khoản của hợp đồng magrave khocircng

bị eacutep buộc Nguyecircn tắc nagravey cho pheacutep caacutec chủ thể tự do quy định caacutec điều kiện

của hợp đồng caacutec becircn coacute quyền thoả thuận bất cứ nội dung gigrave trong hợp đồng

miễn lagrave khocircng traacutei phaacutep luật

Tuy nhiecircn đối với hợp đồng theo mẫu như đatilde phacircn tiacutech ở đặc điểm thứ

nhất vagrave thứ hai toagraven bộ nội dung hợp đồng lagrave do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ soạn thảo nhưng phải đaacutep ứng theo caacutec quy định của phaacutep luật

về bảo vệ NTD vagrave caacutec luật chuyecircn ngagravenh coacute liecircn quan Trong trường hợp nagravey

chuacuteng ta thấy một phần của nội dung hợp đồng bị hạn chế quyền tự do thoả

thuận giữa caacutec becircn điều nagravey được giải thiacutech lagrave Nhagrave nước nhằm bảo vệ trật tự

cocircng cộng đạo đức xatilde hội hay thực hiện caacutec chiacutenh saacutech kinh tế - xatilde hội vagrave nhằm

mục điacutech bảo đảm trật tự kinh tế - xatilde hội bảo vệ trật tự cạnh tranh lagravenh mạnh

bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech của caacutec becircn bảo vệ sự bigravenh đẳng cocircng bằng trong quan

hệ hợp đồng trong lĩnh vực cạnh tranh phaacutep luật chống độc quyền của caacutec nước

cấm becircn ở thế mạnh về kinh tế đưa ra những điều khoản hợp đồng coacute tiacutenh chất

ldquolạm dụngrdquo để gacircy thiệt hại cho becircn yếu thế trong quan hệ hợp đồng

43

Như vậy coacute thể thấy rằng khocircng phải toagraven bộ nội dung hợp đồng sẽ do tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ soạn thảo ra dựa trecircn yacute chiacute chủ quan

của riecircng migravenh magrave khi soạn thảo nội dung hợp đồng phải tuacircn thủ theo caacutec quy

định phaacutep luật chuyecircn ngagravenh chẳng hạn như đối với hợp đồng vận chuyển hagraveng

khocircng người vận chuyển phải coacute nghĩa vụ vận chuyển hagraveng hoaacute hagravenh khaacutech tới

nơi đến một caacutech an toagraven theo lộ trigravenh mua bảo hiểm traacutech nhiệm dacircn sự đối với

hagravenh khaacutech cograven hagravenh khaacutech phải coacute nghĩa vụ tocircn trọng chấp hagravenh đuacuteng caacutec

quy định của becircn vận chuyển vagrave caacutec quy định khaacutec về bảo đảm an toagraven giao

thocircng Đacircy lagrave nghĩa vụ bắt buộc trong hợp đồng Đối với caacutec hợp đồng cung cấp

điện becircn cung cấp điện coacute nghĩa vụ cung cấp điện theo phương thức an toagraven phugrave

hợp với caacutec tiecircu chuẩn chất lượng do Nhagrave nước quy định Trường hợp becircn cung

cấp điện khocircng cung cấp theo phương thức an toagraven theo quy định của Nhagrave nước

vagrave do đoacute gacircy thiệt hại cho becircn sử dụng điện thigrave phải chịu traacutech nhiệm đối với

những thiệt hại đoacute cograven becircn sử dụng điện phải coacute nghĩa vụ sử dụng điện hợp lyacute

theo caacutech thức an toagraven phugrave hợp với caacutec quy định liecircn quan của Nhagrave nước trường

hợp becircn sử dụng điện khocircng sử dụng theo caacutech thức an toagraven theo caacutec quy định

của Nhagrave nước vagrave theo hợp đồng gacircy thiệt hại cho becircn cung cấp năng lượng thigrave

phải chịu traacutech nhiệm đối với thiệt hại đoacute Hoặc trong một số loại hagraveng hoaacute dịch

vụ caacutec becircn buộc phải chấp nhận giao kết hợp đồng với một mức giaacute cụ thể do

Nhagrave nước ấn định viacute dụ như giaacute điện nước sinh hoạt

Cugraveng với nội dung của hợp đồng do becircn cung cấp hagraveng hoaacute dịch vụ soạn

sẵn thigrave đối với NTD họ coacute quyền chấp nhận toagraven bộ hoặc khocircng chấp nhận toagraven

bộ nội dung hợp đồng ngoagravei ra họ cograven coacute quyền bảo lưu Quyền bảo lưu hay

thoả thuận lại của NTD lagrave một quyền hết sức quan trọng trong trường hợp giao

kết hợp đồng theo mẫu Tuy caacutec điều khoản trong hợp đồng được coi lagrave những

điều khoản mang tiacutenh chất tiecircu chuẩn hoaacute vagrave đocirci khi phụ thuộc vagraveo caacutec luật

chuyecircn ngagravenh nhưng về bản chất noacute vẫn được hiểu lagrave những thoả thuận của caacutec

44

becircn vigrave vậy NTD hoagraven toagraven coacute quyền bảo lưu hoặc thoả thuận lại những điều

khoản khi cho rằng những điều khoản nagravey khocircng phugrave hợp với caacutec quy định của

phaacutep luật hoặc với chiacutenh bản thacircn họ Tuy nhiecircn trecircn thực tế NTD khocircng hề biết

đến quyền nagravey họ thường phải chấp nhận những quy tắc thương mại do chiacutenh tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đặt ra vagrave về nguyecircn tắc thigrave những

quy tắc nagravey khocircng phải lagrave đối tượng của việc đagravem phaacuten NTD thường lagrave becircn yếu

thế phải chấp nhận vagrave đocirci khi khocircng biết đến chuacuteng magrave cũng chẳng biết đến

quyền bảo lưu [53tr44] Cũng chiacutenh vigrave điều nagravey magrave nhiều người đang đaacutenh

đồng giữa thuật ngữ ldquohợp đồng theo mẫurdquo với ldquomẫu hợp đồngrdquo lagrave một

2212 Mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với điều kiện giao dịch

chung

Điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave tất cả những điều kiện hợp

đồng quy tắc baacuten hagraveng được soạn trước bởi một becircn trong quan hệ hợp đồng

vagrave được sử dụng trong khi kyacute kết hợp đồng với nhiều khaacutech hagraveng khaacutec nhau

[53tr45] Về nguyecircn tắc điều kiện giao dịch chung coacute thể được aacutep dụng cho

mối quan hệ tiecircu dugraveng giữa một becircn lagrave chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

becircn cograven lại lagrave NTD bất kể NTD đoacute lagrave doanh nghiệp hay caacute nhacircn

Tuy nhiecircn khocircng phải luacutec nagraveo điều kiện giao dịch chung cũng được hiểu

lagrave caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu noacute chỉ trở thagravenh điều khoản của hợp

đồng theo mẫu trong những điều kiện nhất định khi becircn được đề nghị coacute khả

năng tiếp cận caacutec điều kiện giao dịch chung một caacutech minh bạch cụ thể trước

khi giao kết coacute khả năng cơ hội lĩnh hội nội dung của caacutec điều kiện giao dịch

chung một caacutech hợp lyacute vagrave đồng yacute ragraveng buộc với caacutec điều kiện giao dịch chung

trong hợp đồng

Becircn cạnh đoacute cũng cần thiết phải chỉ ra rằng caacutec điều kiện giao dịch

chung về bản chất cũng khaacutec so với caacutec chỉ dẫn hướng dẫn của nhagrave cung cấp

trong giao dịch thương mại viacute dụ như caacutec điều kiện kiểm soaacutet an ninh trong

45

siecircu thị caacutec điều kiện về tư vấn tiecircu dugravenghellip Nếu caacutec điều kiện giao dịch chung

goacutep phần cấu truacutec caacutec quyền vagrave nghĩa vụ của caacutec becircn trong hợp đồng thigrave caacutec chỉ

dẫn hướng dẫn noacutei trecircn chỉ goacutep phần thuacutec đẩy higravenh thagravenh necircn caacutec quy tắc xử sự

cần coacute trong giao lưu thương mại

Bản chất của caacutec điều kiện giao dịch chung lagrave caacutec điều kiện của hợp đồng

được soạn thảo trước vagrave được aacutep dụng hagraveng loạt cho một nhoacutem caacutec khaacutech hagraveng

cugraveng loại cho caacutec hợp đồng sẽ được higravenh thagravenh trong tương lai Biểu hiện thocircng

thường nhất của caacutec điều kiện giao dịch chung được thể hiện dưới higravenh thức caacutec

hợp đồng theo mẫu hoặc caacutec thocircng baacuteo được in kegravem hoặc lagrave tagravei liệu đi kegravem cugraveng

với hợp đồng chiacutenh Điều nagravey cho pheacutep phacircn biệt caacutec điều kiện giao dịch chung

với caacutec trigravenh tự thủ tục quy tắc được aacutep dụng cho một số lượng lớn caacutec hợp

đồng để thực thi một dự aacuten đấu giaacute hagraveng hoacutea hoặc cung cấp dịch vụ

Về phương thức biểu đạt điều kiện giao dịch chung coacute thể được phacircn chia

thagravenh caacutec quy tắc (quy định) baacuten hagraveng vagrave hợp đồng theo mẫu Nguyễn Thị Hằng

Nga trong luận aacuten tiến sĩ của migravenh cho rằng ldquoĐiều kiện thương mại chung được

thể hiện ở hai dạng cơ bản sau iCaacutec điều khoản soạn sẵn khocircng thay đổi trong

hợp đồng được aacutep dụng nhiều lần vagrave cho nhiều chủ thể khaacutec nhau vagrave iiCaacutec quy

định quy tắc điều kiện giao dịch được dẫn chiếu đăng kyacute niecircm yết (được

đương nhiecircn coi lagrave một bộ phận của hợp đồng khi phugrave hợp caacutec quy định của

phaacutep luật)rdquo [45 tr 35] Quy tắc baacuten hagraveng lagrave loại điều kiện giao dịch chung được

aacutep dụng phổ biến trong hoạt động phacircn phối hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave lagrave điều kiện

ragraveng buộc đối với khaacutech hagraveng khi họ chấp nhận tham gia giao dịch Để khaacutech

hagraveng coacute thể tiếp cận chuacuteng một caacutech thuận lợi caacutec quy tắc nagravey phải được niecircm

yết cocircng khai tại nơi phacircn phối Hợp đồng theo mẫu lagrave loại điều kiện giao dịch

chung bao gồm những điều khoản do một becircn đưa ra theo mẫu để becircn kia trả lời

trong một thời gian hợp lyacute nếu becircn được đề nghị trả lời chấp nhận thigrave coi như

46

chấp nhận toagraven bộ nội dung hợp đồng theo mẫu magrave becircn đề nghị đatilde đưa ra[75

tr1-3]

Như vậy coacute thể noacutei điều kiện giao dịch chung vagrave hợp đồng theo mẫu coacute

mối quan hệ mật thiết với nhau nhưng khocircng phải lagrave một Điều kiện giao dịch

chung vagrave hợp đồng theo mẫu lagrave một trong trường hợp caacutec điều kiện giao dịch

chung lagrave caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu Cograven lại nếu noacute tồn tại dưới caacutec

quy tắc baacuten hagraveng thigrave điều kiện giao dịch chung khocircng phải lagrave hợp đồng theo

mẫu

Phaacutep luật của caacutec nước trecircn thế giới cho thấy caacutec caacutech tiếp cận điều chỉnh

điều kiện giao dịch chung ở những goacutec độ khaacutec nhau nhưng tựu chung thể hiện ở

hai xu hướng chiacutenh xu hướng điều chỉnh về điều kiện giao dịch chung ở tất cả

hợp đồng vagrave xu hướng điều chỉnh điều kiện giao dịch chung được aacutep dụng trong

lĩnh vực tiecircu dugraveng nhằm bảo vệ điều kiện giao dịch chung [45 tr77] Tại Việt

Nam điều kiện giao dịch chung hợp đồng theo mẫu được quy định tại BLDS vagrave

Luật BVQLNTD (Điều 405 406 BLDS 2015 khoản 5 6 Điều 3 Luật

BVQLNTD 2010) Với tư caacutech lagrave luật chung của hệ thống luật tư BLDS quy

định về hợp đồng theo mẫu vagrave về điều kiện giao dịch chung như một loại quy tắc

trong giao lưu dacircn sự nhằm bảo vệ quyền lợi iacutech hợp phaacutep của caacutec becircn Việc bổ

sung quy định về điều kiện giao dịch chung vagraveo BLDS (2015) để đaacutep ứng yecircu

cầu từ thực tiễn coacute rất nhiều cocircng ty lớn ban hagravenh caacutec điều kiện nghiệp vụ để aacutep

dụng khi giao kết hợp đồng viacute dụ điều kiện cấp tiacuten dụng điều kiện thanh toaacuten

của ngacircn hagraveng điều kiện cung cấp một sản phẩm bảo hiểm Với việc quy định

điều kiện giao dịch chung vagrave hợp đồng theo mẫu vagraveo BLDS vagrave Luật BVQLNTD

cho thấy Việt Nam đi theo xu hướng thứ nhất lagrave điều chỉnh hợp đồng theo mẫu

vagrave điều kiện giao dịch chung khocircng chỉ trong lĩnh vực tiecircu dugraveng magrave trong cả lĩnh

vực giao dịch dacircn sự noacutei chung

47

222 Mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với quyền tự do hợp đồng

Quan hệ giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

thường được xaacutec lập thocircng qua quan hệ hợp đồng trecircn cơ sở nguyecircn tắc bigravenh

đẳng tự do thỏa thuận Tuy nhiecircn nếu để caacutec becircn tự do vocirc hạn thigrave hợp đồng sẽ

trở thagravenh phương tiện để becircn mạnh hơn lấn aacutet becircn yếu thế hơn vagrave gacircy thiệt hại

tới lợi iacutech chung của xatilde hội NTD luocircn lagrave becircn thiếu thocircng tin đặc biệt lagrave caacutec

thocircng tin vagrave kiến thức liecircn quan đến đặc tiacutenh kỹ thuật của sản phẩm Becircn cạnh

đoacute NTD thocircng thường iacutet coacute cơ hội đagravem phaacuten thương lượng trong quan hệ với

thương nhacircn Đặc biệt đối với hợp đồng theo mẫu NTD khocircng coacute cơ hội đagravem

phaacuten thỏa thuận về nội dung hợp đồng

Với sự phaacutet triển như vũ batildeo của khoa học vagrave cocircng nghệ trong bối cảnh

toagraven cầu hoacutea vagrave hội nhập kinh tế quốc tế đatilde tạo điều kiện thuận lợi cho sự ra đời

vagrave phaacutet triển của nhiều phương thức kinh doanh hiện đại vagrave khocircng iacutet trong số đoacute

đatilde được du nhập vagraveo Việt Nam như baacuten hagraveng tại cửa kinh doanh đa cấp Xu

hướng phaacutet triển nagravey đatilde đặt NTD vagraveo một khung cảnh mới ndash đoacute lagrave sự đan xen

giữa những tiện iacutech vagrave việc tigravem kiếm lợi nhuận tối đa của tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bằng việc gacircy nhiễu thocircng tin vagrave thocircng qua sự khocircng

hiểu biết hoặc lạm dụng hoagraven cảnh của NTD Bởi vậy việc xử lyacute thocircng tin bất

cacircn xứng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave NTD khocircng thể

được tự giải quyết bởi thị trường magrave cần coacute sự can thiệp của phaacutep luật để lập lại

cocircng bằng xatilde hội [48tr40-41]

Sự xuất hiện của hợp đồng theo mẫu becircn cạnh những ưu điểm nhất định

thigrave noacute cũng đem lại những thaacutech thức đối với nguyecircn tắc tự do yacute chiacute Sự phổ biến

của hợp đồng theo mẫu trong nền kinh tế được viacute như lagrave sự rời bỏ hợp đồng để

quay lại với quy chế hay lagrave một quaacute trigravenh xatilde hội hoaacute luật dacircn sự quaacute trigravenh thu

hẹp phạm vi hợp đồng caacute nhacircn bằng caacutech thay thế vagraveo đoacute lagrave hợp đồng mang tiacutenh

tập thể [71tr24] Do vị thế của NTD trong ldquocuộc chơirdquo nagravey lagrave becircn yếu thế vagrave bất

48

cacircn xứng về mặt thocircng tin lợi iacutech kinh tế so với doanh nghiệp do trong quaacute

trigravenh đơn phương soạn thảo caacutec hợp đồng theo mẫu vagrave caacutec điều kiện giao dịch

chung doanh nghiệp đatilde coacute quaacute nhiều đặc quyền vagrave quaacute nhiều thuận lợi để đưa ra

nội dung hợp đồng necircn việc tạo ra caacutec hợp đồng theo mẫu hoặc caacutec điều kiện

giao dịch chung cũng bộc lộ những điều bất lợi cho NTD vagrave cho xatilde hội

23 Quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

231 Quan niệm về người tiecircu dugraveng vagrave sự cần thiết của việc bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

2311 Quan niệm về người tiecircu dugraveng

Trong nhiều thập kỷ qua đatilde coacute nhiều cuộc hội thảo hội nghị bagraven về NTD

vagrave BVQLNTD Việc BVQLNTD lagrave một lẽ tất nhiecircn vigrave xeacutet ở goacutec độ kinh tế thigrave

NTD được hiểu lagrave một thagravenh tố trong quaacute trigravenh sản xuất phacircn phối vagrave sử dụng

hagraveng hoacutea dịch vụ Xeacutet ở goacutec độ xatilde hội NTD được hiểu lagrave một thagravenh viecircn trong

xatilde hội họ coacute đầy đủ caacutec quyền của một con người necircn BVQLNTD chiacutenh lagrave bảo

vệ quyền con người

Về khaacutei niệm NTD coacute hai tiecircu chiacute để xaacutec định NTD họ lagrave ai (i) Tư caacutech

chủ thể (ii) Mục điacutech sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ

Trước hết về tiecircu chiacute tư caacutech chủ thể của NTD Hiện nay coacute hai caacutech

hiểu khaacutec nhau về chủ thể lagrave NTD

Caacutech hiểu thứ nhất cho rằng NTD chỉ lagrave caacute nhacircn mua sử dụng hagraveng hoacutea

dịch vụ Quan điểm nagravey xuất phaacutet từ lập luận cho rằng trong mối quan hệ giữa

thương nhacircn với NTD lagrave caacute nhacircn thigrave NTD ở luocircn ở vị thế yếu hơn do thocircng tin

bất cacircn xứng necircn việc bảo vệ NTD lagrave hết sức cần thiết trong khi đoacute NTD lagrave caacutec

tổ chức (xeacutet trong mối quan hệ với nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ) thigrave tiacutenh yếu

thế đatilde giảm đi rất nhiều bởi lẽ ldquocaacutec tổ chức thường coacute nhiều nguồn lực coacute cấu

tổ chức chặt chẽ cơ chế hoạt động vagrave điều hagravenh phugrave hợp với đặc thugrave của migravenhrdquo

49

[25 tr26] Becircn cạnh đoacute việc coi tổ chức lagrave NTD sẽ ảnh hưởng đến sự bigravenh đẳng

giữa tổ chức với tư caacutech lagrave người mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ với nhagrave cung

cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vigrave trong quan hệ nagravey coacute thể aacutep dụng luật bảo vệ NTD

điều nagravey coacute thể dẫn đến thiệt hại cho nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ mặc dugrave họ

khocircng lạm dụng sự yếu thế của NTD [25tr27] Chiacutenh vigrave vậy luật bảo vệ NTD

khocircng cần thiết phải can thiệp vagraveo quan hệ tiecircu dugraveng của họ vagrave khocircng necircn coi tổ

chức lagrave NTD Quan niệm nagravey được thể hiện trong phaacutep luật của một số quốc gia

như Luật Bảo vệ NTD của Bang Quebec Chỉ thị số 199944EC ngagravey 2551999

về việc mua baacuten hagraveng hoacutea tiecircu dugraveng vagrave caacutec bảo đảm coacute liecircn quan Luật Bảo vệ

người tiecircu dugraveng của Indonesia

Caacutech hiểu thứ hai cho rằngNTD coacute thể được hiểu bao gồm caacute nhacircn hộ

gia đigravenh tổ chức mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ cho mục điacutech sinh hoạt tiecircu

dugraveng của migravenh Như vậy NTD bao gồm cả người mua hagraveng hoacutea (mua lương

thực thực phẩm thuốc chữa bệnh quần aacuteo thiết bị maacutey moacutec đồ dugraveng sinh hoạt

phương tiện đi lại) vagrave người sử dụng dịch vụ (dịch vụ bảo hiểm vận tải vui

chơi giải triacute khaacutem chữa bệnh sửa chữa lắp đặt thiết bị) Với quan niệm nagravey

thigrave NTD khocircng chỉ lagrave caacute nhacircn hộ gia đigravenh magrave cograven bao gồm cả tổ chức Tổ chức

ở đacircy được hiểu bao gồm caacutec cơ quan nhagrave nước doanh nghiệp caacutec tổ chức

chiacutenh trị chiacutenh trị - xatilde hội caacutec hiệp hội hay caacutec tổ chức xatilde hội khaacutec Quan niệm

nagravey được thể hiện trong phaacutep luật của một số quốc gia Luật Bảo vệ người tiecircu

dugraveng của Ấn Độ năm 1986

Tại Việt Nam kể từ khi ban hagravenh caacutec quy định về phaacutep luật BVQLNTD

cho đến nay thigrave NTD luocircn được hiểu bao gồm caacute nhacircn vagrave tổ chức Quan niệm

nagravey tuy coacute vẻ hơi rộng vagrave coacute quan điểm cho rằng noacute sẽ lagravem loatildeng đi hiệu lực của

Luật BVQLNTD Tuy nhiecircn chuacuteng tocirci cho rằng caacutech quy định nagravey đatilde khắc phục

được hạn chế của quan niệm coi NTD chỉ lagrave caacute nhacircn vigrave khocircng phải luacutec nagraveo tổ

chức cũng lagrave người đủ khả năng để đối mặt được với caacutec vi phạm từ phiacutea nhagrave

50

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave hậu quả lagrave nếu Luật BVQLNTD khocircng bảo vệ họ

như đối với caacutec caacute nhacircn tiecircu dugraveng khaacutec thigrave quyền lợi của một nhoacutem đối tượng

khaacute lớn trong xatilde hội bị xacircm phạm gacircy thiệt hại chung cho toagraven xatilde hội

Ở Việt nam quan điểm nagravey đatilde được thể hiện khaacute rotilde trong Phaacutep lệnh

BVQLNTD (1999) cũng như Luật BVQLNTD (2010) theo đoacute caacutec văn bản nagravey

đều ghi nhậnldquoNgười tiecircu dugraveng lagrave người mua sử dụng hagraveng hoaacute dịch vụ cho

mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt của caacute nhacircn gia đigravenh tổ chứcrdquo

Thứ hai về tiecircu chiacute mục điacutech sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ

Thực tế cho thấy cũng tồn tại hai quan điểm khaacutec nhau về tiecircu chiacute nagravey

Quan điểm thứ nhất cho rằng NTD lagrave người mua hagraveng hoaacute sử dụng hagraveng

hoacutea dịch vụ để đaacutep ứng nhu cầu tiecircu dugraveng sinh hoạt Theo quan niệm nagravey NTD

khi mua hagraveng hoacutea sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ chỉ nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng hoặc

sinh hoạt chứ khocircng nhằm mục điacutech taacutei sản xuất hoặc tigravem kiếm lợi nhuận Quan

niệm nagravey được đa số caacutec nước trecircn thế giới aacutep dụng trong phaacutep luật của migravenh viacute

dụ như Luật bảo vệ người tiecircu dugraveng của Malaysia năm 1999 Luật bảo vệ người

tiecircu dugraveng của Đagravei Loan năm 1994

Thực tế cho thấy dugrave phaacutep luật caacutec nước quy định như vậy nhưng việc xaacutec

định caacute nhacircntổ chức coacute mục điacutech thương mại hay mục điacutech tiecircu dugraveng khi họ

mua một loại hagraveng hoacutea hoặc sử dụng một loại dịch vụ lagrave điều khocircng dễ dagraveng

Chẳng hạn một người nocircng dacircn mua thuốc trừ sacircu để diệt sacircu bệnh cho luacutea việc

lagravem nagravey của người nocircng dacircn lagrave vigrave mục điacutech tiecircu dugraveng hay mục điacutech sản xuất Vagrave

họ coacute được coi lagrave NTD hay khocircng Hay một doanh nghiệp tổ chức nấu ăn trưa

cho người lao động của họ để lagravem việc nagravey họ phải mua lương thực thực phẩm

để chế biến thagravenh caacutec moacuten ăn phục vụ người lao động coacute quan điểm cho rằng

chi phiacute ăn trưa nằm trong quaacute trigravenh taacutei sản xuất sức lao động vagrave phục vụ cho mục

điacutech kinh doanh chung Ngược lại coacute quan điểm cho rằng tổ chức đoacute mua thực

phẩm về khocircng coacute mục điacutech mua baacuten lại magrave để tiecircu dugraveng tại chỗ thigrave phải được

51

coi lagrave coacute mục điacutech tiecircu dugraveng mới chiacutenh xaacutec Vậy trong trường hợp nagravey doanh

nghiệp đoacute coacute được hiểu lagrave NTD hay khocircng

Từ caacutec viacute dụ trecircn đacircy coacute thể thấy rằng mặc dugrave quy định của phaacutep luật lagrave

thống nhất nhưng việc aacutep dụng vagrave giải thiacutech phaacutep luật lại khocircng coacute sự thống

nhất Điều nagravey thể hiện ở chỗ cugraveng một loại giao dịch giữa thương nhacircn với tổ

chức caacute nhacircn lagrave người mua hagraveng nhưng yacute kiến nagravey cho rằng giao dịch đoacute coacute tiacutenh

chất tiecircu dugraveng trong khi yacute kiến khaacutec lại cho rằng khocircng phải lagrave giao dịch coacute tiacutenh

chất tiecircu dugraveng Vigrave thế thiết nghĩ cần phải coacute những quy định rotilde hơn về cụm từ

ldquomục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạtrdquo để traacutenh những tranh luận như trecircn

Theo quan điểm của taacutec giả luận aacuten để lagravem rotilde mục điacutech của việc mua

hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave thỏa matilden nhu cầu sinh hoạt tiecircu dugraveng hay nhu cầu kinh

doanh nhằm aacutep dụng phaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng cho chiacutenh xaacutec cần

nhận thức rotilde rằng người tiecircu dugraveng khocircng chỉ lagrave người trực tiếp mua hagraveng hoacutea

của thương nhacircn để sử dụng cho nhu cầu tiecircu dugraveng của chiacutenh migravenh magrave cograven bao

gồm cả trường hợp người mua hagraveng hoacutea dịch vụ để thỏa matilden nhu cầu tiecircu dugraveng

của người khaacutec (viacute dụ trường hợp người mua hagraveng hoacutea dịch vụ để tặng cho

người khaacutec hoăc đổi lấy hagraveng hoacutea dịch vụ tiecircu dugraveng khaacutechellip) Trong những

trường hợp nagravey cần hiểu rằng NTD khocircng nhất thiết phải lagrave người trực tiếp tham

gia vagraveo giao dịch mua baacuten hagraveng hoacutea với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ magrave cograven coacute thể lagrave người khocircng mua hagraveng hoacutea dịch vụ nhưng coacute trực tiếp

sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ đoacute vigrave nhu cầu sinh hoạt tiecircu dugraveng của migravenh

Quan điểm thứ hai cho rằng NTD ngoagravei mục điacutech mua hagraveng hoaacute sử dụng

hagraveng hoacutea dịch vụ để đaacutep ứng nhu cầu tiecircu dugraveng sinh hoạt thigrave cograven coacute thể phục vụ

cho mục điacutech taacutei sản xuất kinh doanh

Trecircn thế giới hầu hết caacutec nước đều quy định mục điacutech của mua hagraveng hoacutea

sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt Việc quy định

như vậy sẽ giuacutep phacircn biệt quan hệ tiecircu dugraveng thuộc đối tượng điều chỉnh của luật

52

bảo vệ NTD với caacutec quan hệ thương mại khaacutec vagrave phần nagraveo lagravem giảm aacutep lực đối

với luật bảo vệ NTD đồng thời noacute cũng đảm bảo tiacutenh khả thi trong quaacute trigravenh

thực hiện luật bảo vệ NTD Tuy nhiecircn cũng coacute những quốc gia quy định mục

điacutech của việc mua hagraveng hoacutea khocircng chỉ nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt magrave

cograven nhằm mục điacutech taacutei sản xuất hoặc kinh doanh [5tr22]

Thực tế cho thấy việc phacircn biệt giữa mục điacutech tiecircu dugraveng với mục điacutech taacutei

sản xuất kinh doanh khocircng phải luacutec nagraveo cũng coacute thể phacircn biệt được Viacute dụ một

người mua vải về để may quần aacuteo cho chiacutenh bản thacircn họ với trường hợp một

người mua vải về may quần aacuteo để baacuten lẻ trong hai trường hợp nagravey thật khoacute để

phacircn biệt đacircu lagrave NTD Theo yacute kiến của taacutec giả luận aacuten cần phải phacircn biệt giữa

NTD (tiếng anh lagrave ldquoconsumerrdquo hoặc ldquoend consumerrdquo ndash NTD cuối cugraveng) với

khaacutech hagraveng (tiếng anh lagrave ldquocustomerrdquo) Bởi lẽ khaacutech hagraveng lagrave người mua hagraveng hoacutea

coacute thể để phục vụ cho bản thacircn hoặc họ coacute thể sử dụng vagraveo mục điacutech kinh doanh

Như vậy với phacircn tiacutech ở trecircn chuacuteng tocirci cho rằng NTD coacute những đặc

điểm như sau (i) lagrave caacute nhacircn hoặc tổ chức (ii) trực tiếp mua hagraveng hoacutea hoặc sử

dụng hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave (iii) với mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt magrave khocircng

nhằm mục điacutech kinh doanh

2312 Bản chất của quyền lợi người tiecircu dugraveng

NTD thường lagrave người bỏ tiền ra mua sản phẩm hagraveng hoacutea mua (thuecirc) dịch

vụ của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Do vậy NTD chiacutenh lagrave

người mang lại lợi nhuận cho caacutec doanh nghiệp caacutec nhagrave sản xuất nhagrave cung cấp

dịch vụ Noacutei caacutech khaacutec NTD chiacutenh lagrave người duy trigrave sự tồn tại vagrave phaacutet triển của

doanh nghiệp do đoacute một khẩu hiệu magrave toagraven thế giới biết đến lagrave ldquoKhaacutech hagraveng lagrave

thượng đếrdquo Trecircn thế giới phong tragraveo BVQLNTD higravenh thagravenh vagrave phaacutet triển từ

những năm 50-60 của thế kỷ XX dấu mốc quan trọng đaacutenh dấu việc higravenh thagravenh

vagrave phaacutet triển quyền của NTD khi Tổng thống Hoa Kỳ John Kenedy phaacutet biểu

trước Thượng viện Hoa Kỳ vagraveo ngagravey 1531962 ldquohellip theo định nghĩa người tiecircu

53

dugraveng lagrave tất cả chuacuteng ta Họ lagrave nhoacutem người đocircng đảo nhất coacute taacutec động vagrave chịu

sự taacutec động của hầu hết caacutec quyết định về kinh tế dugrave lagrave của nhagrave nước hay tư

nhacircn Thế nhưng họ lại lagrave nhoacutem người quan trọng duy nhất magrave quan điểm của

họ lại thường khocircng được lắng ngherdquo

Ngagravey 9 thaacuteng 4 năm 1985 nhờ coacute những cố gắng vận động khocircng ngừng

của Tổ chức Quốc tế Liecircn minh NTD (nay đatilde đổi tecircn thagravenh Quốc tế NTD) Liecircn

Hợp Quốc đatilde thocircng qua một tập hợp Caacutec Nguyecircn tắc chỉ đạo về Bảo vệ NTD

(bằng Nghị quyết số 39248 của Đại Hội Đồng LHQ) Caacutec nguyecircn tắc nagravey sau

đoacute được sửa đổi vagraveo năm 1999 trong đoacute ghi nhận caacutec quyền lợi vagrave nhu cầu của

NTD trecircn toagraven thế giới vagrave tạo ra một khuocircn khổ magrave theo đoacute caacutec chiacutenh phủ đặc

biệt lagrave chiacutenh phủ caacutec nước đang phaacutet triển hoặc vừa giagravenh được độc lập coacute thể

sử dụng để soạn thảo hay củng cố chiacutenh saacutech vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD tại quốc

gia họ

Bản Nguyecircn tắc nagravey của LHQ đatilde vạch ra taacutem (08) lĩnh vực cơ bản coacute thể

phaacutet triển caacutec chiacutenh saacutech bảo vệ NTD nay được chuyển thagravenh taacutem (08) quyền cơ

bản của NTD bao gồm

Thứ nhất quyền được thoả matilden caacutec nhu cầu cơ bản

Caacutec nhu cầu cơ bản của quần chuacuteng nhacircn dacircn của bất cứ một quốc gia nagraveo

(NTD) xuất phaacutet từ vấn đề tồn tại hay sống một caacutech đagraveng hoagraveng Tại caacutec quốc

gia nghegraveo hay caacutec nền kinh tế đang phaacutet triển caacutec nhu cầu cơ bản noacutei chung bao

gồm lương thực quần aacuteo vagrave nhagrave ở Tuy nhiecircn coacute 3 nhu cầu khaacutec rất thiết yếu để

đảm bảo cuộc sống đagraveng hoagraveng cho con người đoacute lagrave dịch vụ y tế nước sạch vệ

sinh vagrave giaacuteo dục Thecircm 2 nhu cầu khaacutec cũng coacute thể liệt vagraveo dạng nhu cầu cơ

bản vigrave nếu thiếu chuacuteng thigrave khoacute magrave coacute thể đảm bảo được caacutec nhu cầu cơ bản noacutei

trecircn đoacute lagrave năng lượng vagrave phương tiện vận chuyển đi lại

Thứ hai quyền được an toagraven

Quyền được an toagraven rất quan trọng trong việc đảm bảo cho một cuộc sống

54

an toagraven vagrave chắc chắn Nếu khocircng coacute caacutec biện phaacutep quy định tiecircu chuẩn NTD sẽ

bị thiệt hại nhiều nhất về mặt an toagraven Quyền được an toagraven coacute nghĩa lagrave quyền

được bảo vệ khỏi caacutec sản phẩm caacutec quy trigravenh sản xuất vagrave dịch vụ coacute thể gacircy

nguy hại cho sức khỏe vagrave cuộc sống Quyền nagravey bao gồm quan ngại về lợi iacutech

lacircu dagravei của NTD cũng như nhu cầu trước mắt của họ

Quyền nagravey liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech của chiacutenh phủ nhằm thiết lập caacutec

tiecircu chuẩn về chất lượng vagrave an toagraven sản phẩm vagrave theo đoacute caacutec cơ sở vật chất

cocircng cộng nhằm kiểm tra giaacutem định về chất lượng vagrave an toagraven sản phẩm

Thứ ba quyền được chọn lựa

Quyền được chọn lựa liecircn quan đến vấn đề chọn lựa giữa caacutec khả năng

khaacutec nhau Quyền được chọn lựa coacute thể coi lagrave một sự đảm bảo khi coacute thể về

tiacutenh sẵn coacute khả năng vagrave khả năng tiếp cận một số lượng lớn caacutec loại hagraveng hoaacute vagrave

dịch vụ khaacutec nhau ở mức giaacute cạnh tranh

Quyền nagravey liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech của chiacutenh phủ nhằm hạn chế caacutec

hagravenh vi hạn chế cạnh tranh caacutec loại hợp đồng khocircng cocircng bằng điều chỉnh caacutec

hoạt động quảng caacuteo vagrave khuyến mại hellip

Thứ tư quyền được thocircng tin

NTD phải coacute quyền được thocircng tin về chất lượng số lượng hiệu lực độ

tinh khiết tiecircu chuẩn vagrave giaacute cả của hagraveng hoaacute dịch vụ để coacute thể đưa ra caacutec quyết

định đuacuteng đắn vagrave tự bảo vệ bản thacircn họ khỏi caacutec hagravenh vi lạm dụng Becircn cạnh đoacute

NTD cograven phải coacute quyền tiếp cận caacutec thocircng tin liecircn quan đến caacutec vấn đề cocircng

cộng vốn do chiacutenh phủ vagrave caacutec cơ quan chức năng giải quyết

Quyền nagravey khocircng những liecircn quan đến việc caacutec chiacutenh phủ necircn cocircng bố vagrave

phổ biến rộng ratildei nội dung của caacutec chiacutenh saacutech bảo vệ NTD caacutec cơ chế giải quyết

khiếu nại vagrave chế tagravei coacute thể được aacutep dụng magrave cograven liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech về

yecircu cầu bắt buộc daacuten nhatilden maacutec hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave đưa ra caacutec cảnh baacuteo cũng

như thocircng tin cần thiết cho NTD về caacutec điều kiện trao đổi mua baacuten bảo hagravenh

55

tiacuten dụng sử dụng hay bảo quản sản phẩm

Thứ năm quyền được giaacuteo dục về kiến thức tiecircu dugraveng

Quyền được giaacuteo dục tiecircu dugraveng coacute nghĩa lagrave quyền coacute được caacutec kiến thức

vagrave thocircng tin cần thiết để coacute thể lagrave một NTD coacute hiểu biết Những người coacute học

vấn rất dễ nhận thức về caacutec quyền của họ cũng như hagravenh động để taacutec động vagraveo

caacutec nhacircn tố coacute ảnh hưởng tới caacutec quyết định của NTD Noacutei như vậy khocircng coacute

nghĩa lagrave những người khocircng coacute học vấn hoagraven toagraven khocircng hề hay biết gigrave nhưng rotilde

ragraveng lagrave họ ở thế bất lợi hơn vigrave họ khocircng thể tự đọc viết một caacutech thuận lợi

được

Thứ saacuteu quyền được giải quyết vagrave bồi thường thiệt hại

Quyền nagravey về cơ bản liecircn quan đến việc caacutec chiacutenh phủ xacircy dựng vagrave thocircng

qua caacutec quy định phaacutep lyacute hagravenh chiacutenh cũng như caacutec cơ chế thực thi để tạo điều

kiện cho NTD coacute thể khiếu nại vagrave được giải quyết bồi thường thiệt hại thocircng

qua caacutec thủ tục chiacutenh thức cũng như khocircng chiacutenh thức một caacutech nhanh choacuteng

cocircng bằng với iacutet chi phiacute vagrave coacute thể được tiếp cận dễ dagraveng thuận tiện bởi NTD

khắp nơi

Thứ bảy Quyền được đại diện

Quyền được đại diện (hay quyền được lắng nghe) coacute nghĩa lagrave quyền được

vận động ủng hộ cho caacutec quyền lợi của NTD với mục tiecircu khiến cho caacutec quyền

lợi đoacute được xem xeacutet một caacutech toagraven diện vagrave được đồng tigravenh trong quaacute trigravenh xacircy

dựng vagrave thực hiện caacutec chiacutenh saacutech kinh tế hay caacutec chiacutenh saacutech khaacutec coacute ảnh hưởng

tới NTD

Quyền nagravey liecircn quan chặt chẽ đến việc quy định về địa vị phaacutep lyacute (viacute dụ

quyền đại diện trong khiếu nại vagrave xeacutet xử hay quyền đại diện đưa ra goacutep yacute kiến

nghị trong caacutec quaacute trigravenh hoạch định chiacutenh saacutech coacute liecircn quan) của caacutec tổ chức bảo

vệ NTD caacutec hội NTD trong caacutec văn bản phaacutep luật về bảo vệ NTD cũng như caacutec

cơ chế hữu hiệu để thực thi caacutec quyền đoacute

56

Thứ taacutem quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh mạnh

Caacutec nguồn lực sử dụng trong quaacute trigravenh sản xuất vagrave tiecircu dugraveng hagraveng hoaacute

dịch vụ necircn được sử dụng một caacutech lagravenh mạnh vagrave thacircn thiện với mocirci trường sinh

thaacutei Đacircy lagrave lyacute do căn bản lagravem phaacutet sinh quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh

mạnh của NTD NTD coacute thể thực thi quyền nagravey thocircng qua caacutec cơ chế khiếu nại

vagrave thocircng tin

Luật bảo vệ NTD của rất nhiều quốc gia trecircn thế giới đatilde necircu rotilde caacutec quyền

nagravey tuy khocircng phải lagrave luocircn đầy đủ taacutem quyền trong mọi trường hợp như kim chỉ

nam cho cocircng taacutec bảo vệ NTD Becircn cạnh đoacute coacute thể noacutei rằng tất cả caacutec quy định

khaacutec của luật bảo vệ NTD caacutec quốc gia nagravey cũng như caacutec văn bản phaacutep luật coacute

liecircn quan đều nhằm thực hiện caacutec quyền nagravey hoặc đảm bảo rằng chuacuteng được tocircn

trọng tuacircn thủ vagrave thực hiện

Trecircn cơ sở taacutem quyền cơ bản của NTD theo Bản hướng dẫn của Liecircn hợp

quốc Chiacutenh phủ caacutec nước đatilde đưa nội dung nagravey vagraveo phaacutep luật bảo vệ NTD của

quốc gia migravenh Coacute thể kể đến một số quốc gia đatilde tiến hagravenh nội luật hoacutea caacutec

nguyecircn tắc nagravey trong phaacutep luật quốc gia như sau

Liecircn bang Nga

Điều 1 Luật Bảo vệ NTD của Liecircn bang Nga 1995 necircu rotilde ldquoLuật nagravey sẽ

điều chỉnh caacutec quan hệ phaacutet sinh giữa NTD với nhagrave sản xuất người thực hiện

hay người baacuten khi baacuten hagraveng hoaacute sản phẩm (hay thực hiện caacutec cocircng việc cung

cấp dịch vụ) xaacutec định quyền của NTD coacute được caacutec hagraveng hoaacute (cocircng việc dịch

vụ) coacute chất lượng tốt an toagraven đối với sức khoẻ vagrave cuộc sống của NTD coacute được

thocircng tin về sản phẩm (kết quả cocircng việc dịch vụ) vagrave người sản xuất ra chuacuteng

(hay người thực hiện người baacuten) được giaacuteo dục tiecircu dugraveng được nhagrave nước vagrave

cocircng chuacuteng bảo vệ caacutec quyền lợi của họ cũng như coacute được caacutec cơ chế thực thi

caacutec quyền nagraveyrdquo

Như vậy ngay từ đầu tiecircn Luật Bảo vệ NTD của Liecircn bang Nga đatilde necircu

57

rotilde 4 quyền cơ bản của NTD (bao gồm quyền được an toagraven quyền được thocircng

tin quyền được giaacuteo dục tiecircu dugraveng vagrave quyền được giải quyết vagrave bồi thường thiệt

hại) như lagrave caacutec mục tiecircu điều chỉnh của Luật Trong đoacute quyền được giaacuteo dục

tiecircu dugraveng được nhắc lại một lần nữa một caacutech cụ thể tại Điều 3 của Luật nagravey

quyền được an toagraven tại Điều 7 quyền được thocircng tin tại Điều 8 vagrave quyền được

xem xeacutet giải quyết khiếu nại tư phaacutep vagrave bồi thường thiệt hại tại Điều 17 Ngoagravei

ra quyền được đại diện của NTD tại Nga được thể hiện tại Điều 45 quy định về

quyền của caacutec tổ chức xatilde hội về NTD [5 tr 26-27]

Thaacutei Lan

Điều 4 Luật Bảo vệ NTD 1979 của Thaacutei Lan (sửa đổi vagraveo năm 1998) quy

định ldquoNTD coacute caacutec quyền cần được bảo vệ sau

1 Quyền được nhận thocircng tin vagrave mocirc tả về chất lượng hagraveng hoaacute hoặc

dịch vụ một caacutech đầy đủ vagrave chiacutenh xaacutec

2 Quyền được tự do lựa chọn hagraveng hoaacute hoặc dịch vụ

3 Quyền đogravei hỏi an toagraven trong khi sử dụng hagraveng hoaacute hoặc dịch vụ

3b Quyền coacute được một hợp đồng cocircng bằng (theo như sửa đổi tại

Điều 5 của Luật Bảo vệ NTD số 2 BE 2541 năm 1998 của Thaacutei Lan)

4 Quyền được chăm soacutec vagrave đền bugrave cho caacutec thiệt hại theo caacutec quy định

của phaacutep luật về vấn đề đoacute hoặc theo quy định của Đạo luật nagraveyrdquo

Trung Quốc

Luật Bảo vệ Caacutec quyền vagrave lợi iacutech của NTD năm 1993 của Trung Quốc

danh trọn vẹn một chương (Chương II ndash gồm 9 điều từ Điều 7 đến Điều 15) để

necircu rotilde caacutec quyền của NTD magrave luật nagravey bảo vệ Caacutec quyền nagravey được necircu khaacute cụ

thể chi tiết gồm caacutec quyền sau đacircy

- Quyền được an toagraven về tagravei sản caacute nhacircn vagrave thacircn thể traacutenh khỏi caacutec xacircm

phạm trong khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute hoặc tiếp nhận caacutec dịch vụ

- Quyền được nhận thocircng tin xaacutec thực về tigravenh trạng vagrave điều kiện của mặt

58

hagraveng magrave họ mua baacuten sử dụng hoặc dịch vụ magrave họ tiếp nhận

- Quyền được tự do lựa chọn hagraveng hoaacute dịch vụ hay người cung cấp

- Quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng

- Quyền được bồi thường theo quy định của phaacutep luật caacutec thương tổn về

thacircn thể hay thiệt hại tagravei sản phaacutet sinh khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute hoặc

tiếp nhận dịch vụ

- Quyền được thagravenh lập caacutec tổ chức xatilde hội để necircu cao caacutec quyền vagrave lợi iacutech

hợp phaacutep của migravenh

- Quyền được nhận caacutec kiến thức về tiecircu dugraveng hay bảo vệ caacutec quyền vagrave lợi

iacutech hợp phaacutep của NTD

- Quyền được tocircn trọng phẩm giaacute cũng như caacutec phong tục tập quaacuten theo

bản sắc dacircn tộc khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute vagrave dịch vụ vagrave

- Quyền được giaacutem saacutet caacutec hagraveng hoaacute dịch vụ cũng như cocircng taacutec bảo vệ

quyền vagrave lợi iacutech của NTD

Như vậy trong 8 quyền cơ bản đatilde necircu trước đacircy theo caacutec nguyecircn tắc chỉ

đạo của LHQ về Bảo vệ NTD Luật của TQ coacute necircu rotilde 6 quyền loại bỏ caacutec quyền

được thoả matilden caacutec nhu cầu thiết yếu vagrave quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh

mạnh thecircm vagraveo caacutec quyền giao kết hợp đồng cocircng bằng quyền được tocircn trọng

phẩm giaacute vagrave phong tục tập quaacuten vagrave quyền giaacutem saacutet cocircng taacutec quản lyacute nhagrave nước về

bảo vệ NTD [5 tr27-28]

Chacircu Acircu

Chỉ thị số 199944EC do Quốc hội Chacircu Acircu vagrave Hội đồng Cộng đồng caacutec

quốc gia Chacircu Acircu thocircng qua ngagravey 25051999 về một số khiacutea cạnh của việc baacuten

hagraveng hoaacute tiecircu dugraveng vagrave caacutec bảo đảm coacute liecircn quan coacute đề cập đến caacutec từ ldquoquyền của

NTDrdquo vagrave ldquoquyền được khiếu nại vagrave bồi thường thiệt hạirdquo như lagrave tiecircu đề của caacutec

Điều 3 vagrave 4 của Chỉ thị nhưng khocircng hề necircu lecircn caacutec quyền cơ bản của NTD như

đề cập ở caacutec phần trecircn

59

Toacutem lại quy định của caacutec quốc gia đatilde phacircn tiacutech ở trecircn về caacutec quyền cơ

bản của NTD coacute một điểm chung nhất lagrave hầu hết đều tocircn trọng vagrave cố gắng đi saacutet

caacutec quyền đề ra theo Caacutec nguyecircn tắc chỉ đạo về bảo vệ NTD của Liecircn Hợp Quốc

năm 1985 Nguyecircn nhacircn cơ bản dẫn đến hiện tượng nagravey lagrave ở chỗ caacutec quyền do

LHQ necircu ra đatilde khaacute toagraven diện vagrave bao trugravem được tất cả caacutec vấn đề coacute liecircn quan

đến cocircng taacutec bảo vệ NTD coacute thể được cụ thể hoaacute thagravenh caacutec quy định cụ thể về

tiecircu chuẩn nghĩa vụ của caacutec becircn liecircn quan hay quy traacutech nhiệm phaacutep lyacute Trong

trường hợp coacute thiếu hụt về phạm vi hay đối tượng điều chỉnh thigrave caacutec quyền nagravey

coacute thể được luận giải thagravenh caacutec nguyecircn tắc chỉ đạo việc thực thi luật Điểm khaacutec

biệt giữa caacutec quốc gia nagravey chủ yếu ở hai điểm

Thứ nhất coacute quốc gia necircu vắn tắt caacutec quyền cơ bản nagravey (như trường hợp

của Liecircn bang Nga hay Thaacutei Lan) coacute quốc gia necircu cụ thể vagrave giải thiacutech chi tiết

(như trường hợp của Trung Quốc)

Thứ hai caacutec quốc gia chọn caacutec tập hợp quyền khaacutec nhau trong số 8 quyền

cơ bản do LHQ đề xuất để đưa vagraveo luật quốc gia của migravenh Điểm khaacutec biệt thứ

hai coacute thể được lyacute giải lagrave do điều kiện thực tế yacute thức hệ chiacutenh trị vagrave ưu tiecircn của

từng quốc gia Caacutec quyền được hầu hết caacutec quốc gia phacircn tiacutech đưa vagraveo luật bảo

vệ NTD của họ gồm coacute quyền được an toagraven quyền được chọn lựa quyền được

thocircng tin quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng quyền được giaacuteo dục tiecircu

dugraveng quyền được khiếu nại vagrave bồi thường thiệt hại vagrave quyền được đại diện

Ở Việt Nam theo Luật BVQLNTD (2010) NTD tại Việt Nam coacute taacutem

quyền sau đacircy

1 Được bảo đảm an toagraven tiacutenh mạng sức khoẻ tagravei sản quyền lợi iacutech hợp

phaacutep khaacutec khi tham gia giao dịch sử dụng hagraveng hoaacute dịch vụ do tổ chức

caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ cung cấp

2 Được cung cấp thocircng tin chiacutenh xaacutec đầy đủ về tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoacutea dịch vụ nội dung giao dịch hagraveng hoacutea dịch vụ nguồn

60

gốc xuất xứ hagraveng hoaacute được cung cấp hoaacute đơn chứng từ tagravei liệu liecircn

quan đến giao dịch vagrave thocircng tin cần thiết khaacutec về hagraveng hoacutea dịch vụ magrave

người tiecircu dugraveng đoacute mua sử dụng

3 Lựa chọn hagraveng hoaacute dịch vụ tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ theo nhu cầu điều kiện thực tế của migravenh quyết định tham gia

hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận khi tham gia

giao dịch với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

4 Goacutep yacute kiến với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ về giaacute

cả chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ phong caacutech phục vụ phương thức giao

dịch vagrave nội dung khaacutec liecircn quan đến giao dịch giữa người tiecircu dugraveng vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

5 Tham gia xacircy dựng vagrave thực thi chiacutenh saacutech phaacutep luật về BVQLNTD

6 Yecircu cầu bồi thường thiệt hại khi hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng đuacuteng tiecircu

chuẩn quy chuẩn kỹ thuật chất lượng số lượng tiacutenh năng cocircng dụng

giaacute cả hoặc nội dung khaacutec magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch

vụ đoacute cocircng bố niecircm yết quảng caacuteo hoặc cam kết

7 Khiếu nại tố caacuteo khởi kiện hoặc đề nghị tổ chức xatilde hội khởi kiện để

bảo vệ quyền lợi của migravenh theo quy định của Luật nagravey vagrave caacutec quy định

khaacutec của phaacutep luật coacute liecircn quan

8 Được tư vấn hỗ trợ hướng dẫn kiến thức về tiecircu dugraveng hagraveng hoacutea dịch

vụ

Trecircn cơ sở quy định về quyền của NTD của một số quốc gia trecircn thế giới

coacute thể nhận thấy hầu hết caacutec quốc gia đều khocircng coacute quy định riecircng về quyền của

NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu (Trung quốc quy định

quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng) điều nagravey coacute thể lyacute giải lagrave do quyền

của NTD noacutei chung với quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu lagrave trugraveng nhau Tuy nhiecircn dưới goacutec độ quan hệ hợp đồng chuacuteng

61

tocirci cho rằng đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave quyền được

thocircng tin vagrave quyền tham gia hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả

thuận của NTD lagrave quyền quan trọng trong quaacute trigravenh giao kết hợp đồng theo mẫu

giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bởi lẽ

(i) Mặc dugrave trong một xatilde hội tự do vagrave bigravenh đẳng mỗi người phải chịu traacutech

nhiệm về những gigrave migravenh lagravem vagrave trong quaacute trigravenh giao kết hợp đồng mỗi becircn phải

tự tigravem kiếm những thocircng tin cần thiết để bảo vệ lợi iacutech của migravenh [17tr22] Tuy

nhiecircn do tiacutenh chất xatilde hội của quan hệ tiecircu dugraveng magrave NTD khoacute coacute thể coacute cơ hội

được tự do bigravenh đẳng vigrave họ buộc luocircn phải tham gia vagraveo mối quan hệ với đặc

tiacutenh truyền kiếp lagrave ldquothocircng tin bất cacircn xứngrdquo [54tr28] Chiacutenh vigrave vậy thocircng tin

bất cacircn xứng ngagravey cagraveng trở thagravenh một lĩnh vực cần được quan tacircm đặc biệt trong

caacutec hợp đồng theo mẫu giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

NTD Bởi lẽ thocircng tin lagrave sức mạnh thocircng tin định hướng hagravenh vi con người

thocircng tin lagrave quyền tagravei sản dễ dagraveng biến thagravenh tiền[48tr40] Bởi vậy trong một

thời đại đổi thay nhanh choacuteng điều chỉnh thocircng tin bất cacircn xứng nhằm đảm bảo

sự cocircng bằng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD lagrave

điểm cốt lotildei cần quan tacircm trong việc BVQLNTD noacutei chung vagrave trong hợp đồng

theo mẫu noacutei riecircng

(ii) Becircn cạnh quyền được cung cấp thocircng tin như đatilde trigravenh bagravey thigrave quyền

ldquoquyết định tham gia hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận

khi tham gia giao dịch với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụrdquo cũng

lagrave một quyền hết sức quan trọng đối với NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu quyền nagravey của NTD goacutep phần hoagraven thiện quyền tự do hợp

đồng trong một nền kinh tế thị trường Bởi lẽ hợp đồng theo mẫu thường được

aacutep dụng trong caacutec giao dịch coacute số lượng khaacutech hagraveng đocircng đảo vagravehoặc phục vụ

nhu cầu cơ bản trong cuộc sống Vigrave vậy việc NTD quyết định tham gia hoặc

khocircng tham gia vagraveo một giao dịch cụ thể nagraveo đoacute lagrave do yacute chiacute chủ quan của họ caacutec

62

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave thậm chiacute Nhagrave nước cũng

khocircng coacute quyền aacutep đặt bắt buộc NTD phải tham gia vagraveo một giao dịch cụ thể

Trong nền kinh tế thị trường với sự đa dạng về hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave caacutec

chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thigrave quyền nagravey của NTD rất dễ dagraveng để thực

hiện thagravenh cocircng Tuy nhiecircn cũng phải thấy rằng một số lĩnh vực sinh hoạt thiết

yếu đối với NTD thigrave việc thực hiện quyền nagravey sẽ gặp những khoacute khăn nhất định

do sự độc quyền tự nhiecircn gacircy ra

2313 Sự cần thiết phải bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Việc thừa nhận nền kinh tế thị trường hội nhập với thế giới becircn ngoagravei đang

lagravem thay đổi căn bản những vấn đề về nhận thức vagrave phương phaacutep điều tiết của

Nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD ở Việt Nam Từ vai trograve của người buộc phải

chấp nhận sản phẩm trong cơ chế kinh tế cũ NTD Việt Nam đatilde trở thagravenh người

chấp nhận giaacute NTD lagrave ldquothượng đếrdquo do họ coacute khả năng điều kiện vagrave một phạm vi

lựa chọn rộng lớn ndash quyền bỏ phiếu bằng đồng tiền Song caacutech hiểu nagravey cũng

cần phải coacute điều kiện vigrave khả năng lựa chọn của NTD khocircng thể vượt quaacute giới

hạn khả năng sản xuất vagrave sự cung ứng của nhagrave kinh doanh Bởi vậy trong điều

kiện caacutec thiết chế thị trường chưa hoagraven thiện tiacutenh minh bạch chưa được đảm bảo

thigrave ldquoThượng đếrdquo luocircn coacute nguy cơ trở thagravenh ldquonạn nhacircnrdquo trước sự lạm dụng ưu thế

của nhagrave kinh doanh thocircng qua phương thức kinh doanh gian dối thiếu trung thực

vagrave được ngụy trang dưới nhiều higravenh thức tinh vi Do đoacute bảo vệ NTD luocircn lagrave

nhiệm vụ quan trọng của mỗi quốc gia trong bối cảnh toagraven cầu hoacutea hiện nay

[33tr 78] bởi lẽ

Thứ nhất việc caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ sử dụng

caacutec hợp đồng theo mẫu để buộc khaacutech hagraveng phải chấp nhận toagraven bộ caacutec điều

khoản của hợp đồng magrave khocircng được đagravem phaacuten lại hoặc khocircng coacute quyền bảo lưu

lagrave xacircm phạm nghiecircm trọng nguyecircn tắc tự do vagrave tự nguyện cam kết thỏa thuận

63

được dự liệu trong BLDS Tuy NTD coacute quyền tự nguyện tham gia hoặc khocircng

tham gia hợp đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao dịch chung nhưng do ở vagraveo vị

triacute yếu thế hơn nữa lại coacute nhu cầu cấp thiết cần phải được sử dụng những dịch

vụ cocircng cộng thiết yếu necircn trong nhiều trường hợp NTD khocircng cograven khả năng

lựa chọn nagraveo khaacutec vagrave buộc phải kyacute kết caacutec hợp đồng theo mẫu do doanh nghiệp

soạn sẵn Viacute dụ caacutec hợp đồng được kyacute kết với caacutec doanh nghiệp độc quyền về

cung ứng điện nước sinh hoạt

Thứ hai coacute nhiều doanh nghiệp cố tigravenh che giấu caacutec thocircng tin xấu caacutec điều

khoản bất lợi cho NTD bằng caacutec thủ thuật lagravem hạn chế khả năng tiếp cận thocircng

tin của NTD Viacute dụ bằng caacutec thủ thuật trigravenh bagravey điều khoản ở những vị triacute

khocircng thuận tiện cho việc phaacutet hiện kiểm tra của NTD như ghi bằng cỡ chữ thật

nhỏ trong hợp đồng hoặc trigravenh bagravey ở những vị triacute khoacute nhigraven thấy khi giao dịch

như ở dograveng lưu yacute nằm dưới cugraveng của tờ hợp đồng hoặc nằm ở mặt sau của một

tấm veacute hay một một tờ thocircng baacuteo thậm chiacute cograven được goacutei kỹ becircn trong bao bigrave của

sản phẩm vagrave đến khi mở sản phẩm ra NTD mới coacute cơ hội được biết caacutec điều

khoản đoacute Coacute yacute kiến cho rằng nhiều doanh nghiệp đưa cho NTD caacutec hợp đồng

theo mẫu magrave trong đoacute cỡ chữ cũng như caacutech trigravenh bagravey rất khoacute đọc đặc biệt lagrave đối

với những người cao tuổi người coacute thị lực keacutem Caacutec hợp đồng loại nagravey thường

rất dagravei coacute khi lecircn đến cả chục trang do vậy trong nhiều trường hợp khocircng thể

đọc hết hợp đồng hoặc khocircng đủ ldquokiecircn nhẫnrdquo để đọc hết hợp đồng vigrave hợp đồng

cần phải được kyacute ngay Đacircy lagrave tigravenh trạng bất cacircn xứng về thocircng tin vagrave lợi iacutech

giữa khaacutech hagraveng với doanh nghiệp magrave phaacutep luật cần phải coacute đường lối xử lyacute thỏa

đaacuteng nhằm bảo đảm quyền lợi cho NTD

Thứ ba cố tigravenh sử dụng caacutec kỹ thuật vagrave caacutec thủ thuật phaacutep lyacute để đưa ra caacutec

điều khoản bất cocircng lạm dụng phacircn chia rủi ro một caacutech bất hợp lyacute sử dụng

caacutec thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu trigravenh bagravey bằng kỹ thuật phaacutep lyacute phức tạp

dẫn chiếu đến nhiều quy định khaacutec nhau gacircy khoacute khăn cho việc nhận thức Đặc

64

biệt để neacute traacutenh traacutech nhiệm bồi thường caacutec doanh nghiệp cograven coacute thể soạn thảo

caacutec điều khoản loại trừ hạn chế traacutech nhiệm của doanh nghiệp một caacutech bất

cocircng bằng nhiều higravenh thức khaacutec nhau Viacute dụ soạn thảo caacutec điều khoản quy định

hạn chế traacutech nhiệm của doanh nghiệp bằng nhiều higravenh thức nhiều nội dung

khaacutec nhau như từ bỏ quyền khiếu nại của khaacutech hagraveng ruacutet ngắn thời hạn khiếu

nại đặt điều kiện đặc biệt cho việc khởi kiện hạn chế phạm vi bồi thường mở

rộng caacutec trường hợp miễn trừ traacutech nhiệm giảm nhẹ khả năng vagrave nguy cơ chịu

traacutech nhiệm bằng caacutech thay thế cơ chế bồi thường khocircng dựa trecircn lỗi bằng cơ

chế bồi thường dựa trecircn hagravenh vi coacute lỗi chỉ bồi thường khi coacute lỗi nghiecircm trọng

Đacircy lagrave một sự lạm dụng trong quan hệ với NTD vi phạm nghiecircm trọng nguyecircn

tắc trung thực thiện chiacute vagrave nguyecircn tắc cocircng bằng

Chiacutenh vigrave vậy việc BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu mang tiacutenh khaacutech quan vagrave hết sức cần thiết trong giai đoạn hiện nay

232 Higravenh thức vagrave phương thức bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Để BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave điều

quan trọng lagrave đogravei hỏi Nhagrave nước với quyền năng của migravenh phải ban hagravenh phaacutep

luật nhằm điều chỉnh caacutec quan hệ hợp đồng mang tiacutenh đặc thugrave nagravey Tuy nhiecircn

nếu chỉ dừng lại ở việc ban hagravenh phaacutep luật magrave khocircng coacute cơ chế để đảm bảo phaacutep

luật được thực thi thigrave caacutec quy định của phaacutep luật cũng chỉ lagrave những quy định trecircn

giấy

Bảo vệ NTD cần tới rất nhiều cơ quan với những chức năng đặc thugrave khaacutec

nhau trong đoacute coacute những việc Nhagrave nước phải lagravem coacute những việc Nhagrave nước ủng

hộ hoặc tạo kinh phiacute cơ hội để caacutec tổ chức truyền thocircng hiệp hội trực tiếp lagravem

vagrave ngay chiacutenh bản thacircn NTD cũng coacute traacutech nhiệm trong việc bảo vệ chiacutenh migravenh

2321 Bảo vệ từ phiacutea người tiecircu dugraveng

65

Để bảo vệ quyền lợi của migravenh NTD sẽ phải trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng

thocircng thaacuteirdquo vagrave để trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo đogravei hỏi bản thacircn NTD

phải nhận thức được vị triacute vagrave sức mạnh của migravenh họ cần biết rằng nếu khocircng coacute

sự ủng hộ của họ thigrave bất kỳ doanh nghiệp nagraveo cũng khocircng thể thagravenh cocircng Họ

cần coacute nhận thức như vậy để coacute thể tự tin trong caacutec tigravenh huống giao dịch với caacutec

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ NTD cần hiểu biết sacircu sắc về caacutec

quyền của migravenh coacute kiến thức để coacute thể tự giải quyết được những khoacute khăn khi

coacute tranh chấp trecircn thị trường [51]

Trong quan hệ với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bản thacircn

NTD hiểu hơn ai hết về nhu cầu của chiacutenh bản thacircn họ khi tham gia vagraveo caacutec giao

dịch noacutei chung vagrave hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng (NTD coacute quyền lựa chọn hagraveng

hoaacute dịch vụ tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quyết định tham gia

hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận khi tham gia giao dịch

với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ)

Tuy vậy cũng phải thừa nhận một thực tế rằng NTD ở Việt Nam cograven coacute

những hạn chế nhất định như sự hiểu biết trong quan hệ tiecircu dugraveng với tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cograven chưa đầy đủ Vậy để bảo vệ quyền lợi

của migravenh NTD cần biết liecircn kết tự bảo vệ migravenh trước khi cần đến sự trợ giuacutep

của phaacutep luật

Tuy nhiecircn cũng phải noacutei thecircm rằng ngoagravei việc nacircng cao nhận thức kiến

thức vagrave kỹ năng về tiecircu dugraveng để tự bảo vệ migravenh NTD cũng cần coacute traacutech nhiệm

xatilde hội của migravenh trong quan hệ tiecircu dugraveng Họ khocircng những quan tacircm đến bản

thacircn magrave cograven coacute traacutech nhiệm quan tacircm đến xatilde hội để goacutep phần xacircy dựng một xatilde

hội ldquodacircn giagraveu nước mạnh dacircn chủcocircng bằng văn minhrdquo

2322 Bảo vệ từ phiacutea doanh nghiệp

Trước đacircy trong cơ chế tập trung bao cấp khaacutei niệm NTD hầu như chưa

được biết đến caacutec doanh nghiệp khocircng cần quan tacircm đến NTD vigrave sản phẩm

66

dịch vụ họ cung ứng khocircng phải vigrave NTD magrave lagrave để hoagraven thagravenh chỉ tiecircu kế hoạch

được giao[51] Ngagravey nay hơn luacutec nagraveo hết caacutec doanh nghiệp cần thấy hết sức

mạnh của NTD taacutec động mang tiacutenh quyết định của NTD đến kết quả sản xuất

kinh doanh của họ

Nếu caacutec doanh nghiệp sản xuất vagrave cung ứng được nhiều hagraveng hoaacute dịch vụ

coacute chất lượng tốt vagrave giaacute cả cạnh tranh tạo ra được tigravenh cảm tốt đối với NTD thigrave

NTD sẽ mua thecircm hagraveng hoaacute sẽ quay lại để mua lần sau lagravem cho sự nghiệp kinh

doanh của doanh nghiệp phaacutet đạt Becircn cạnh đoacute để baacuten được hagraveng hoaacute dịch vụ

đocirci khi chăm soacutec bảo vệ NTD lagrave caacutech giuacutep doanh nghiệp tồn tại vagrave phaacutet triển

Chiacutenh vigrave vậy để bảo vệ lợi iacutech của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ đogravei hỏi chiacutenh bản thacircn họ phải bảo vệ NTD ndash những khaacutech hagraveng của họ - lấy

việc bảo vệ NTD lagravem động lực để thuacutec đẩy sự phaacutet triển của migravenh Để bảo vệ

NTD tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute thể coacute nhiều giải phaacutep

theo chuacuteng tocirci một trong những giải phaacutep đoacute lagrave cung cấp thocircng tin đầy đủ trung

thực chiacutenh xaacutec về hagraveng hoaacute dịch vụ cũng như về chiacutenh bản thacircn của họ để từ

đoacute NTD coacute sự lựa chọn tốt nhất khi tham gia vagraveo caacutec giao dịch Việc cung cấp

thocircng tin đầy đủ trung thực chiacutenh xaacutec về hagraveng hoaacute dịch vụ lagrave nghĩa vụ của tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Để thực hiện nguyecircn tắc nagravey phaacutep

luật thường quy định caacutec nghĩa vụ của nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ đồng thời

với việc quy định quyền của NTD vagrave thiết lập caacutec cơ chế hữu hiệu để bảo vệ

quyền lợi của NTD

Becircn cạnh việc cung cấp thocircng tin cho NTD như đatilde necircu trecircn caacutec tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cograven coacute thể bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thocircng qua việc xacircy dựng hợp đồng theo mẫu với

những nội dung bảo đảm hagravei hoagrave lợi iacutech giữa caacutec becircn vagrave khocircng sử dụng những

thuật ngữ chuyecircn ngagravenh khoacute hiểu hoặc dẫn chiếu đến những văn bản quy phạm

phaacutep luật khaacutec magrave NTD thocircng thường khoacute coacute thể tiếp cận

67

2323 Bảo vệ từ phiacutea nhagrave nước

Nếu như NTD lagrave ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thực hiện đầy đủ caacutec traacutech nhiệm của migravenh đối với

NTD vagrave xatilde hội thigrave coacute lẽ chuacuteng ta sẽ khocircng phải bagraven luận nhiều về vấn đề nagravey

Tuy nhiecircn hagraveng ngagravey hagraveng giờ NTD đang bị xacircm hại quyền lợi chiacutenh đaacuteng

bằng nhiều caacutech Vigrave nhiều lyacute do khaacutec nhau người hiểu biết hay khocircng hiểu biết

đều ngại khiếu nại kiện caacuteo Trong khi đoacute doanh nghiệp lại chưa nhận thức đầy

đủ traacutech nhiệm của migravenh [82]

Vigrave vậy traacutech nhiệm bảo vệ NTD sẽ do Nhagrave nước đảm nhiệm điều nagravey

hoagraven toagraven phugrave hợp với chức năng của Nhagrave nước trong việc bảo đảm quyền con

người được thực thi trecircn thực tế Để bảo vệ NTD đogravei hỏi Nhagrave nước phải ban

hagravenh caacutec quy phạm phaacutep luật vagrave tổ chức thực thi những quy phạm phaacutep luật đoacute

Với việc bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

thigrave vấn đề đặt ra lagrave Nhagrave nước cần phải kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu Việc kiểm

soaacutet hợp đồng theo mẫu lưu thocircng trecircn thị trường coacute thể thực hiện thocircng qua cơ

chế tiền kiểm vagrave hậu kiểm Cơ chế tiền kiểm bắt buộc doanh nghiệp sẽ phải đăng

kyacute hoặc thocircng baacuteo với caacutec cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền trước khi sử dụng

hợp đồng theo mẫu Cơ chế hậu kiểm cho pheacutep cơ quan nhagrave nước về bảo vệ

NTD coacute quyền yecircu cầu doanh nghiệp phải hủy sửa đổi hợp đồng theo mẫu trong

trường hợp phaacutet hiện coacute điều khoản hợp đồng vi phạm quyền lợi của NTD Tuy

nhiecircn cũng coacute quan điểm cho rằng việc Nhagrave nước kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

lagrave vi phạm nguyecircn tắc tự do hợp đồng Cugraveng với đoacute Nhagrave nước coacute cần thiết phải

kiểm soaacutet tất cả caacutec loại hợp đồng theo mẫu hay khocircng Chuacuteng tocirci cho rằng Nhagrave

nước chỉ thực hiện kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đối với một số hagraveng hoacutea dịch

vụ thiết yếu như điện nước dịch vụ viễn thocircnghellip vigrave đacircy lagrave những lĩnh vực magrave

NTD rất dễ bị vi phạm quyền lợi do khocircng coacute cơ hội đagravem phaacuten hợp đồng cũng

như khocircng coacute sự lựa chọn khi mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ Becircn cạnh đoacute đối

68

với caacutec hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu phục vụ sinh hoạt hagraveng ngagravey của NTD số

lượng khaacutech hagraveng lagrave rất lớn (coacute khi lecircn đến hagraveng nghigraven thậm chiacute lagrave hagraveng triệu

như hợp đồng mua baacuten điện nước) nếu buộc thương nhacircn phải đagravem phaacuten đối

với NTD lagrave một điều khoacute thực hiện Vigrave vậy để đảm bảo quyền lợi của NTD khi

sử dụng caacutec loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey Nhagrave nước cần coacute cơ chế kiểm soaacutet đối

với hợp đồng theo mẫu

Becircn cạnh việc kiểm soaacutet mang tiacutenh can thiệp của Nhagrave nước đối với hợp

đồng theo mẫu thigrave trong nền kinh tế thị trường những hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng

mang tiacutenh độc quyền tự nhiecircn người ta coacute thể sử dụng sức mạnh của thị trường

để kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu Bởi lẽ chiacutenh NTD quyết định lựa chọn caacutec tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave như vậy NTD sẽ quyết định sự

tồn tại của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Điều nagravey đogravei hỏi phải

coacute sự cạnh tranh lagravenh mạnh giữa caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ họ sẽ canh tranh nhau trecircn nhiều mặt như giaacute cả chất lượng mẫu matilde hellip vagrave

cả caacutec điều khoản trong caacutec hợp đồng theo mẫu Trong trường hợp nagravey Nhagrave

nước sẽ đoacuteng vai trograve lagrave quan toagrave trong việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu thocircng

qua caacutec cơ quan xeacutet xử

Sự tham gia của cơ quan quản lyacute nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD cũng lagrave

một trong những yếu tố mang tiacutenh chất quyết định đến việc BVQLNTD Nhiệm

vụ BVQLNTD của cơ quan quản lyacute nhagrave nước theo nghĩa rộng được hiểu lagrave

nhiệm vụ của tất cả caacutec cơ quan trong bộ maacutey nhagrave nước Cơ quan lập phaacutep ban

hagravenh ra Luật hoặc Phaacutep lệnh cơ quan hagravenh phaacutep (Chiacutenh phủ caacutec Bộ cơ quan

ngang Bộ cơ quan thuộc Chiacutenh phủ vagrave Uỷ ban nhacircn dacircn caacutec cấp) tugravey theo chức

năng nhiệm vụ của migravenh ban hagravenh vagrave tổ chức thực hiện caacutec chiacutenh saacutech văn bản

phaacutep luật về BVQLNTD cơ quan tư phaacutep (Viện Kiểm saacutet vagrave Togravea aacuten nhacircn dacircn)

trong phạm vi chức năng của migravenh coacute nhiệm vụ bảo vệ phaacutep chế bảo vệ quyền

vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng cũng như tiacutenh mạng tagravei sản tự do danh dự vagrave nhacircn phẩm

69

của cocircng dacircn Theo nghĩa hẹp hoạt động BVQLNTD của cơ quan quản lyacute nhagrave

nước thuộc traacutech nhiệm chủ yếu của caacutec cơ quan hagravenh phaacutep [46tr22-23]

Coacute thể noacutei nội dung BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu của caacutec cơ quan nhagrave nước bao gồm (i) ban hagravenh danh mục hagraveng hoaacute

dịch vụ thuộc đối tượng bắt buộc phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu (ii) kiểm soaacutet

nội dung hợp đồng theo mẫu khi tổ chức caacute nhacircn kinh doanh tiến hagravenh đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu (iii) kiểm tra giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu đatilde

được đăng kyacute (iv) kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

khocircng thuộc phạm vi phải đăng kyacute (v) giải quyết caacutec tranh chấp hợp đồng theo

mẫu giữa NTD với caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

2324 Bảo vệ từ phiacutea caacutec tổ chức xatilde hội

Ngoagravei việc Nhagrave nước giữ vai trograve chủ đạo trong BVQLNTD sự tham gia

của caacutec tổ chức xatilde hội vagraveo hoạt động nagravey coacute yacute nghĩa quan trọng trong việc bảo

vệ BVQLNTD noacutei chung vagrave trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

noacutei riecircng

Ở caacutec nước tổ chức BVQLNTD lagrave một loại higravenh tổ chức xatilde hội coacute caacutec

chức năng đặc thugrave Khaacutec với caacutec tổ chức xatilde hội khaacutec magrave mục tiecircu noacutei chung chỉ

lagrave bảo vệ quyền lợi của caacutec hội viecircn tổ chức BVQLNTD hoạt động khocircng chỉ

bảo vệ quyền lợi của bản thacircn hội viecircn magrave nhằm bảo vệ quyền lợi hợp phaacutep

chiacutenh đaacuteng của đocircng đảo NTD vigrave lợi iacutech cộng đồng Hoạt động của caacutec tổ chức

nagravey đoacuteng vai trograve lagrave ldquotai mắtrdquo của xatilde hội để phaacutet hiện kịp thời caacutec hagravenh vi vi

phạm quyền lợi NTD vagrave sau đoacute lagrave phối hợp với caacutec cơ quan coacute thẩm quyền xử lyacute

caacutec hagravenh vi đoacute Becircn cạnh đoacute caacutec hội BVQLNTD cograven được trao caacutec quyền được

kiểm tra giaacutem saacutet kiểm nghiệm chất lượng hagraveng hoacutea dịch vụ trecircn thị trường vagrave

họ coacute quyền khởi kiện caacutec thương nhacircn ra Togravea khi coacute bằng chứng về việc thương

nhacircn vi phạm quyền lợi NTD

70

Coacute thể đơn cử một số viacute dụ về sự tham gia của tổ chức bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng ở một số quốc gia trecircn thế giới

- Cộng hoagrave Phaacutep coacute một hệ thống caacutec hiệp hội bảo vệ NTD caacutec hội nagravey

được thagravenh lập để giuacutep đỡ NTD về mặt phaacutep lyacute khởi kiện Về mặt phaacutep lyacute caacutec

hiệp hội được tự do thagravenh lập nhưng để hoạt động coacute hiệu quả thigrave caacutec tổ chức

nagravey cần được Tổng Cục Cạnh tranh Tiecircu dugraveng vagrave Trấn aacutep gian lận Phaacutep cocircng

nhận (hiện coacute 18 Hội ở Trung ương được cocircng nhận) Sau khi được cocircng nhận

caacutec hiệp hội nagravey coacute caacutec quyền như sau

Được quyền khởi kiện ra toagrave aacuten

Được được Phograveng quản lyacute caacutec viện vagrave hiệp hội hỗ trợ tiền (trước đacircy

việc hỗ trợ thường dựa trecircn caacutec tiecircu chiacute thời gian dagravenh cho việc tiếp nhận khiếu

nại của NTD traacutech nhiệm của caacutec hiệp hội theo vụ việc số lượng tranh chấp

của NTD magrave hội nhận được Tuy nhiecircn caacutec tiecircu chiacute nagravey gặp một số khoacute khăn vigrave

khocircng thực sự thể hiện được hiệu quả hoạt động của caacutec hội nagravey Hiện nay việc

phacircn bổ ngacircn saacutech được dựa vagraveo những chủ đề hoạt động cụ thể Hagraveng năm

tổng ngacircn saacutech hỗ trợ cho caacutec hiệp hội lagrave 7triệu Euro)

Nếu hội ở cấp trung ương thigrave sẽ coacute 1 đại biểu trong Hội đồng quốc gia về

BVNTD

Caacutec hiệp hội becircn cạnh caacutec hoạt động theo quy định của phaacutep luật cograven

được tiến hagravenh caacutec hoạt động khaacutec như

Thocircng tin cho NTD về quyền của NTD qua đoacute nacircng cao yacute thức của doanh

nghiệp trong việc đối thoại với NTD tổ chức tiếp nhận khiếu nại của NTD đồng

thời liecircn hệ với doanh nghiệp để tigravem ra giải phaacutep giải quyết caacutec khiếu nại đoacute xacircy

dựng caacutec chương trigravenh về BVNTD trecircn truyền higravenh giaacuteo dục tiecircu dugraveng tổ chức

kiểm tra so saacutenh sản phẩm [6tr 71-72]

- Trung Quốc Hội bảo vệ NTD Trung Quốc (CCA) được thagravenh lập ngagravey

26121984 theo sự phecirc chuẩn của Chủ tịch Hội đồng Nhagrave nước Kinh phiacute hoạt

71

động của Hội lấy từ ngacircn saacutech của Chiacutenh phủ vagrave caacutec khoản hỗ trợ của caacutec nhagrave tagravei

trợ caacutec tổ chức xatilde hội Theo quy định tại Luật BVNTD 1994 Hội BVNTD

Trung quốc vagrave caacutec tổ chức bảo vệ NTD coacute chức năng nhiệm vụ

Cung cấp thocircng tin vagrave dịch vụ tư vấn cho NTD tham gia giaacutem saacutet vagrave kiểm

tra chất lượng hagraveng hoaacute vagrave dịch vụ với caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute liecircn

quan baacuteo caacuteo tư vấn vagrave đề xuất caacutec cơ quan Chiacutenh phủ về caacutec vấn đề liecircn quan

đến quyền lợi NTD tiếp nhận điều tra vagrave xử lyacute đơn khiếu nại của NTD yecircu cầu

caacutec cơ quan đaacutenh giaacute chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ trong trường hợp đơn khiếu

nại liecircn quan đến chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ Cơ quan đaacutenh giaacute coacute traacutech nhiệm

thocircng baacuteo kết qủa cho caacutec tổ chức bảo vệ NTD hỗ trợ NTD trong caacutec vụ kiện

xacircm phạm quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của họ phaacutet hiện vagrave cảnh baacuteo caacutec hoạt

động vi phạm lợi iacutech NTD thocircng qua caacutec phương tiện thocircng tin đại chuacuteng [6tr

69-70]

- Hagraven Quốc Bất kỳ một hiệp hội bảo vệ NTD muốn được thagravenh lập vagrave

hoạt động cần phải đăng kyacute với Uỷ ban thương mại lagravenh mạnh Hagrave Quốc hoặc

chiacutenh quyền địa phương

Sau khi được cấp pheacutep hoạt động caacutec hiệp hội coacute caacutec quyền

Nhận được một khoản hỗ trợ về tagravei chiacutenh hagraveng năm từ Uỷ ban hoặc chiacutenh

quyền địa phương được pheacutep tiến hagravenh giải quyết tranh chấp của NTD thocircng

qua hogravea giải tự nguyện khuyến nghị Nhagrave nước vagrave chiacutenh quyền địa phương về

chiacutenh saacutech bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech của NTD kiểm tra vagrave thanh tra caacutec tiecircu chuẩn

của hagraveng hoacutea liecircn quan đến chủng loại chất lượng độ an toagraven vagrave tiacutenh thacircn thiện

với mocirci trường nghiecircn cứu phacircn tiacutech caacutec điều khoản hoặc phương thức giao

dịch bao gồm cả giaacute điều tra vagrave nghiecircn cứu caacutec vấn đề về NTD giaacuteo dục NTD

tư vấn vagrave cung cấp thocircng tin về việc xử lyacute khiếu nại của NTD đồng thời khuyến

caacuteo caacutec becircn coacute liecircn quan hogravea giải bằng higravenh thức thỏa thuận xuất bản caacutec kết

quả nghiecircn cứu phacircn tiacutech về bảo vệ NTD khi một doanh nghiệp hoặc hiệp hội

72

doanh nghiệp từ chối can thiệp hoặc cung cấp thocircng tin sai lệch magrave khocircng coacute liacute

do chiacutenh đaacuteng hiệp hội coacute quyền đăng tải thocircng tin lecircn caacutec phương tiện thocircng tin

đại chuacuteng theo quy định của Luật Tạp chiacute [6tr73]

Như vậy kinh nghiệm một số nước cho thấy họ đều sử dụng caacutec tổ chức

xatilde hội trong cocircng taacutec bảo vệ NTD Caacutec tổ chức nagravey được thagravenh lập theo mocirc higravenh

phi chiacutenh phủ hoạt động vigrave lợi iacutech của cộng đồng vagrave mục tiecircu lagrave bảo vệ quyền

lợi NTD Điểm chung của tổ chức BVNTD tại caacutec quốc gia nagravey đoacute lagrave tiacutenh hiệu

quả vagrave quy mocirc hoạt động lớn Caacutec tổ chức nagravey vừa được sự hỗ trợ từ phiacutea nhagrave

nước (ở mức độ hạn chế) vừa coacute thể tự tigravem nguồn thu cho hoạt động của migravenh từ

sự ủng hộ của xatilde hội xuất bản caacutec ấn phẩm bảo vệ NTD vagrave đặc biệt tại caacutec nước

như Phaacutep Canada Hoa Kỳhellip tổ chức bảo vệ NTD coacute quyền khởi kiện tập thể

vagrave nếu thắng kiện họ coacute thể giữ lại một phần tiền bồi thường để xacircy dựng quỹ

hoạt động Việc caacutec tổ chức bảo vệ NTD coacute quyền khởi kiện lagrave một yếu tố quan

trọng trong việc BVQLNTD đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

73

Kết luận chương 2

Với việc nghiecircn cứu về vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiecircu trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu cho thấy một số vấn đề sau

1 Sự ra đời vagrave tồn tại của hợp đồng theo mẫu mang tiacutenh khaacutech quan sự

xuất hiện của hợp đồng theo mẫu goacutep phần thuacutec đẩy sự phaacutet triển của nền kinh tế

thị trường tiết kiệm được thời gian caacutec khoản chi phiacute cho việc đagravem phaacuten kyacute kết

hợp đồng vagrave trong chừng mực nagraveo đoacute noacute cũng goacutep phần tạo ra sự bigravenh đẳng

giữa những NTD Tuy nhiecircn hợp đồng theo mẫu cũng tạo ra những thaacutech thức

đối với nguyecircn tắc ldquotự do hợp đồngrdquo đồng thời noacute cũng tạo ra sự bất bigravenh đẳng

giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD (trong đoacute người

tiecircu dugraveng luocircn ở becircn yếu thế)

2 Để bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đogravei

hỏi cần lagravem saacuteng tỏ địa vị phaacutep lyacute của NTD (quyền vagrave nghĩa vụ của người tiecircu

dugraveng) cũng như của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong caacutec

giao dịch nagravey để từ đoacute Nhagrave nước coacute caacutec biện phaacutep phugrave hợp nhằm BVQLNTD

3 Cần lagravem saacuteng tỏ sự cần thiết phải BVQLNTD cũng như higravenh thức vagrave

caacutec phương thức BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

74

Chương 3

THỰC TRẠNG PHAacuteP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIEcircU DUgraveNG

TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG THEO MẪU

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

31 Phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

311 Vị triacute của Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong hệ thống phaacutep

luật Việt Nam

Theo dacircn luật truyền thống quan hệ tiecircu dugraveng được hiểu lagrave quan hệ dacircn sự

vagrave noacute được thiết lập chủ yếu trecircn cơ sở hợp đồng mua baacuten vigrave vậy noacute được điều

chỉnh bởi BLDS Tuy nhiecircn BLDS được sinh ra để điều chỉnh caacutec quan hệ giữa

caacutec chủ thể độc lập bigravenh đẳng với nhau về địa vị phaacutep lyacute necircn việc bảo đảm

nguyecircn tắc tự do hợp đồng lagrave yecircu cầu hagraveng đầu của Bộ luật nagravey Luật Thương

mại cũng tập trung điều chỉnh caacutec quan hệ giữa caacutec chủ thể độc lập bigravenh đẳng

với nhau về địa vị phaacutep lyacute nhưng hầu hết caacutec chủ thể nagravey đều mang tiacutenh chuyecircn

nghiệp trong caacutec hoạt động liecircn quan tới quan hệ được điều chỉnh[10 tr 33-34]

Như đatilde trigravenh bagravey ở trecircn trong quan hệ giữa NTD (becircn nghiệp dư) với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ (becircn chuyecircn nghiệp) thigrave NTD luocircn ở

becircn yếu thế Nếu chỉ được điều chỉnh bằng luật dacircn sự truyền thống vagrave luật

thương mại thigrave sẽ khocircng khắc phục được điều nagravey Theo PGSTS Nguyễn Như

Phaacutet ldquonhững kẻ coacute thế vagrave lực mạnh hơn thường hagravenh xử theo xu hướng lạm

dụng quyền lực trong quan hệ với kẻ yếu Thecircm vagraveo đoacute nếu như cứ coacute 300 lợi

nhuận thigrave caacutec nhagrave ldquotư bảnrdquo sẵn sagraveng treo cổ migravenh lecircn vagrave vigrave vậy họ cũng sẵn

sagraveng ldquokhuyến mạirdquo cho khaacutech hagraveng vagrave người tiecircu dugraveng những cạm bẫy phaacutep lyacute

vagrave kỹ thuật vagrave thậm chiacute cograven cả những thứ độc hạirdquo Chiacutenh vigrave vậy nhằm bảo đảm

sự cocircng bằng trong giao dịch giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

vagrave NTD ngăn ngừa khả năng becircn chuyecircn nghiệp lợi dụng caacutec ưu thế của migravenh

75

để xacircm hại quyền lợi chiacutenh đaacuteng của NTD việc đưa ra caacutec quy tắc đặc thugrave điều

chỉnh quan hệ hợp đồng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với

NTD lagrave rất cần thiết Như vậy quan hệ giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng chỉ được điều chỉnh bởi luật dacircn sự truyền thống

vagrave luật thương mại magrave cần tới ldquomột hệ thống thể chế nhằm khắc phục vị thế bất

cacircn xứng giữa họrdquo [33tr78] Phaacutep luật về BVQLNTD của nhiều nước hoặc

Luật Hợp đồng tiecircu dugraveng ở một số nước coacute sứ mệnh nagravey

Trecircn tinh thần đoacute phaacutep luật bảo vệ NTD lagrave loại phaacutep luật mang tiacutenh can

thiệp vagraveo quyền tự do (do khocircng nhận thức được quy luật) của caacutec nhagrave cung cấp

sản phẩm hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave như thế khocircng coacute sự tự do vagrave bigravenh đẳng trong

quan hệ phaacutep luật về bảo vệ NTD Một số luật gia Phaacutep cho rằng với sự xuất

hiện khaacutei niệm NTD được xem như lagrave ldquosự khước từ quan điểm tự do hợp đồng

được xacircy dựng trecircn cơ sở cocircng bằng trừu tượng giữa caacutec becircn lagrave sự phản aacutenh

khủng hoảng của thứ bigravenh đẳng giả tạo giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồngrdquo

[71 tr25] Vigrave vậy phaacutep luật về bảo vệ NTD khocircng điều chỉnh vagraveo nội dung của

giao dịch magrave chỉ lagrave cocircng cụ để đảm bảo hiệu chỉnh khắc phục vị thế bất cacircn

xứng trong mối quan hệ giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ Becircn cạnh đoacute cũng cần lưu yacute rằng trong quan hệ tiecircu dugraveng bao giờ cũng

bao gồm hai chủ thể nếu chỉ vigrave bảo vệ NTD magrave lagravem triệt tiecircu sản xuất thigrave coacute lẽ

quan hệ tiecircu dugraveng cũng khocircng thể tồn tại vagrave NTD cũng khocircng coacute cơ hội để sử

dụng phaacutep luật bảo vệ cho migravenh

Becircn cạnh Luật BVQLNTD caacutec lĩnh vực phaacutep luật khaacutec như phaacutep luật cạnh

tranh phaacutep luật về vệ sinh an toagraven thực phẩm phaacutep luật về chất lượng sản phẩm

vagrave rộng ra lagrave cả phaacutep luật dacircn sự higravenh sự đều coacute thecircm mục điacutech lagrave bảo vệ NTD

Tuy nhiecircn nếu như caacutec lĩnh vực phaacutep luật nagravey bảo vệ NTD theo phương phaacutep

can thiệp vagraveo hagravenh vi của caacute nhacircn tổ chức kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ thocircng

qua những hạn chế hoặc cấm đoaacuten hagravenh vi thigrave phaacutep luật bảo vệ NTD (với tiacutenh

76

caacutech lagrave một chế định phaacutep luật độc lập) lại xuất hiện ở phiacutea NTD Theo đoacute phaacutep

luật bảo vệ NTD sẽ tạo cho NTD những khả năng vagrave cơ hội thuận lợi hơn trong

cơ chế điều chỉnh phaacutep luật quan hệ mua baacuten (theo luật dacircn sự) magrave một chủ thể

phaacutep luật dacircn sự thocircng thường sẽ khocircng coacute được

Như vậy phaacutep luật bảo vệ NTD được hiểu lagrave một hệ thống phaacutep luật do

Nhagrave nước ban hagravenh hoặc thừa nhận để BVQLNTD trong mối quan hệ với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

312 Phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu vagrave bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như đatilde đề cập ở trecircn theo Luật BVQLNTD (2010) NTD tại Việt Nam coacute

taacutem quyền vagrave về cơ bản thigrave caacutec quyền nagravey của NTD theo phaacutep luật Việt Nam đatilde

phugrave hợp với Bản hướng dẫn của Liecircn hợp quốc về bảo vệ NTD Caacutec quyền của

NTD trong caacutec hợp đồng theo mẫu khocircng taacutech rời caacutec quyền của NTD noacutei

chung Quyền lợi NTD trong hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ được quy định trong

Luật BVQLNTD magrave cograven được quy định ở caacutec văn bản phaacutep lyacute khaacutec nhau

Điều 405 BLDS (2015) quy định ldquoHợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng gồm

những điều khoản do một becircn đưa ra theo mẫu để becircn kia trả lời trong một thời

gian hợp lyacute nếu becircn được đề nghị trả lời chấp nhận thigrave coi như chấp nhận toagraven

bộ nội dung hợp đồng theo mẫu magrave becircn đề nghị đatilde đưa rardquo Điều 17 Luật

BVQLNTD (2010) quy định ldquoKhi giao kết hợp đồng theo mẫu tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải dagravenh thời gian hợp lyacute để người tiecircu dugraveng

nghiecircn cứu hợp đồngrdquo Với quy định nagravey NTD coacute một khoảng ldquothời gian hợp

lyacuterdquo để nghiecircn cứu hợp đồng trước khi ldquochấp nhận toagraven bộ nội dung hợp đồngrdquo

tức lagrave NTD coacute quyền kyacute hoặc khocircng kyacute hợp đồng Tuy nhiecircn cũng cần thấy rằng

quy định nagravey mang tiacutenh higravenh thức điều nagravey đặc biệt đuacuteng trong caacutec trường hợp

caacutec hagraveng hoaacute dịch vụ thuộc lĩnh vực thiết yếu hoặc độc quyền (chẳng hạn hợp

đồng mua baacuten điện sinh hoạt hợp đồng cung ứng nước sạch) bởi NTD khocircng

77

mua của những nhagrave cung cấp nagravey thigrave cũng chẳng biết mua ở đacircu Becircn cạnh đoacute

trong nhiều trường hợp NTD do chưa trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo vagrave

để trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo cũng rất khoacute do họ bị hạn chế về

thocircng tin necircn nhiều khi họ cũng khocircng cần nghiecircn cứu magrave đặt buacutet kyacute luocircn Cugraveng

với đoacute việc quy định ldquotrong một thời gian hợp lyacuterdquo lagrave khaacute trừu tượng thời gian

hợp lyacute ở đacircy lagrave mấy giờ hay mấy ngagravey

Việc bảo vệ NTD được thể hiện rotilde nhất trong quy định tại Khoản 2 Điều

405 BLDS (2015) ldquoTrong trường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản khocircng

rotilde ragraveng thigrave becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu phải chịu bất lợi khi giải thiacutech điều

khoản đoacuterdquo Khoản 6 Điều 404 BLDS (2015) ldquoTrong trường hợp becircn mạnh thế

đưa vagraveo hợp đồng nội dung bất lợi cho becircn yếu thế thigrave khi giải thiacutech hợp đồng

phải theo hướng coacute lợi cho becircn yếu thếrdquo vagrave Điều 15 Luật BVQLNTD (2010)

ldquoTrong trường hợp hiểu khaacutec nhau về nội dung hợp đồng thigrave tổ chức caacute nhacircn coacute

thẩm quyền giải quyết tranh chấp giải thiacutech theo hướng coacute lợi cho người tiecircu

dugravengrdquo Như vậy coacute thể thấy với caacutec quy định nagravey thigrave NTD đatilde được bảo vệ trong

caacutec giao dịch coacute sử hợp đồng theo mẫu điều nagravey cũng thể hiện tiacutenh chất ngoại lệ

trong quan hệ dacircn sự truyền thống hay noacutei theo caacutech của PGSTS Nguyễn Như

Phaacutet ldquomọi hệ thống phaacutep luật nhacircn đạo đều phải ưu tiecircn bảo vệ kẻ yếurdquo Tuy

nhiecircn theo TS Ngocirc Huy Cương khi giải thiacutech hợp đồng cũng cần lưu yacute việc

giải thiacutech hợp đồng bất luận trong trường hợp nagraveo cũng phải dựa trecircn nguyecircn tắc

thiện chiacute trung thực (hay tin cậy vagrave thiện tacircm) do vậy việc giải thiacutech chỉ nhằm

bảo vệ quyền lợi của becircn yếu thế chứ khocircng gacircy bất lợi cho becircn nagraveo

Becircn cạnh đoacute để bảo vệ hơn nữa đối với NTD Khoản 3 Điều 405 BLDS

(2015) quy định ldquoTrường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản miễn traacutech

nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền

lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kia thigrave điều khoản nagravey khocircng coacute hiệu lực trừ trường hợp

coacute thỏa thuận khaacutecrdquo Đacircy lagrave quy định coacute tiacutenh chất ldquochế tagraveirdquo đối với caacutec giao dịch

78

coacute khả năng gacircy bất lợi cho NTD nhằm đảm bảo sự cocircng bằng giữa tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD trong quan hệ tiecircu dugraveng - vốn dĩ lagrave

một mối quan hệ khocircng bigravenh đẳng Tuy nhiecircn với quy định ldquotrừ trường hợp coacute

thoả thuận khaacutecrdquo khocircng những đatilde thể hiện sự macircu thuẫn ngay trong nội dung

của Khoản 3 Điều 405 magrave cograven lagravem ldquotriệt tiecircurdquo luocircn cơ chế bảo vệ hiệu quả đối

với quyền lợi của người tiecircu dugraveng bởi lẽ trong thực tế caacutec cơ quan tổ chức coacute

thẩm quyền giải quyết tranh chấp sẽ phải tocircn trọng sự thoả thuận giữa caacutec becircn

mặc dugrave thoả thuận đoacute ldquocoacute điều khoản miễn traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng

theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kiardquo

Hay noacutei caacutech khaacutec Bộ luật Dacircn sự vẫn ưu tiecircn aacutep dụng thỏa thuận của caacutec becircn

trong quaacute trigravenh giao kết thực hiện hợp đồng Trong khi đoacute như đatilde đề cập trong

hợp đồng theo mẫu NTD khocircng coacute cơ hội để thỏa thuận đagravem phaacuten hợp đồng magrave

phải chấp nhận toagraven bộ caacutec điều khoản của hợp đồng nếu muốn xaacutec lập giao

dịch Vigrave vậy một khi NTD đatilde kyacute vagraveo bản hợp đồng theo mẫu thigrave họ được coi

như đatilde đồng yacute với nội dung hợp đồng kể cả hợp đồng coacute những nội dung miễn

traacutech nhiệm của thương nhacircn hay tăng traacutech nhiệm của NTD Hơn thế nữa với

caacutech quy định như vậy noacute cũng sẽ macircu thuẫn với Khoản 1 Điều 405 BLDS

(2015) vigrave NTD khocircng coacute quyền bảo lưu hay thoả thuận lại magrave chỉ coacute quyền chấp

nhận toagraven bộ nội dung hợp đồng hoặc khocircng chấp nhận Như vậy coacute thể noacutei

BLDS sự chỉ đưa ra những quy định mang tiacutenh nguyecircn tắc magrave chưa thể hiện

được mục điacutech bảo vệ đến cugraveng caacutec quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của NTD trong

mối quan hệ với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

Điều 405 BLDS (2015) vừa necircu trecircn lagrave chưa phugrave hợp với nguyecircn tắc tự do

hợp đồng cũng như chưa tiacutenh đến caacutec khả năng khaacutec hoặc caacutec ngoại lệ để cho

pheacutep becircn được đề nghị giao kết hợp đồng coacute quyền thương lượng lại caacutec điều

khoản của hợp đồng hoặc coacute quyền bảo lưu caacutec điều khoản magrave migravenh khocircng

đồng yacute Ngoagravei ra quy định tại caacutec Khoản 2 vagrave Khoản 3 cũng chỉ mang tiacutenh chất

79

nguyecircn tắc trừu tượng vagrave chưa rotilde ragraveng coacute thể được diễn giải theo nhiều caacutech

khaacutec nhau dẫn đến khả năng lagravem vocirc hiệu hoacutea nội dung tiacutech cực của điều luật nagravey

Để khắc phục những điểm hạn chế như đatilde necircu trong BLDS thigrave luật

BVQLNTD (2010) quy định trường hợp nội dung của hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung vi phạm phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi NTD hoặc traacutei với

nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng cơ quan coacute thẩm quyền coacute quyền yecircu

cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải sửa đổi hủy bỏ nội

dung vi phạm đoacute Trường hợp nội dung trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung khocircng rotilde hoặc coacute nhiều caacutech hiểu khaacutec nhau cơ quan coacute thẩm quyền

coacute quyền yecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh giải trigravenh lagravem rotilde caacutec nội dung

trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đoacute (Điều 16 Luật

BVQLNTD 2010)

313 Phaacutep luật về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

Coacute thể noacutei vấn đề trọng tacircm trong cocircng taacutec bảo vệ NTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đoacute lagrave việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

Hiện nay hầu hết caacutec doanh nghiệp hoạt động trong caacutec ngagravenh nghề khaacutec nhau

đều sử dụng hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong caacutec giao dịch

với NTD đặc biệt lagrave caacutec doanh nghiệp độc quyền nhagrave nước doanh nghiệp kinh

doanh trong lĩnh vực bảo hiểm tagravei chiacutenh ngacircn hagraveng vận tải viễn thocircng Phải

khẳng định rằng hợp đồng theo mẫu đatilde goacutep phần tạo thuận lợi cho hoạt động

kinh doanh giảm chi phiacute vagrave thời gian nhưng noacute cũng chứa đựng nhiều rủi ro vagrave

bất cocircng cho NTD Chiacutenh vigrave vậy Luật BVQLNTD (2010) đatilde đưa ra caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng tiecircu dugraveng vagrave điều kiện giao dịch chung

(Điều 16 - Luật BVQLNTD) nhằm BVQLNTD Trecircn cơ sở quy định nagravey NTD

caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD Toagrave aacuten caacutec Hội BVQLNTD đối

chiếu với hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế để bảo về quyền lợi chiacutenh đaacuteng vagrave hợp

phaacutep của NTD Để nhằm kiểm soaacutet việc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

80

dịch vụ lợi dụng thế mạnh của migravenh về thocircng tin khả năng hiểu biết phaacutep luật

tiềm lực kinh tế hay vị triacute thống lĩnh độc quyền để aacutep đặt những điều khoản bất

lợi đẩy rủi ro về phiacutea NTD trong caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung Cugraveng với đoacute Luật BVQLNTD buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ thuộc danh mục hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu phải đăng kyacute hợp đồng

theo mẫu điều kiện giao dịch chung với cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm

quyền về BVQLNTD trước khi sử dụng hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung để giao dịch với NTD (Điều19 Luật BVQLNTD 2010) vagrave coacute chế tagravei xử lyacute

hagravenh vi vi phạm nghĩa vụ nagravey (Điều 11 Luật BVQLNTD Nghị định số

192012NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh trong lĩnh vực

BVQLNTD) Cụ thể như sau

3131 Quy định về đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung

Như đatilde trigravenh bagravey hợp đồng theo mẫu becircn cạnh những ưu điểm cograven coacute

những hạn chế nhất định Để khắc phục phần nagraveo hạn chế nagravey Nhagrave nước đặt ra

quy định phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với

một số loại hagraveng hoaacute dịch vụ thiết yếu Việc quy định bắt buộc phải đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave một biện phaacutep hagravenh

chiacutenh theo đoacute phaacutep luật trao cho cơ quan nhagrave nước quyền phecirc chuẩn chấp thuận

một bản hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung nagraveo đoacute Điều nagravey coacute thể

hiểu lagrave cơ quan nhagrave nước đại diện cho NTD kiểm soaacutet caacutec hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung khỏi những điều khoản traacutei phaacutep luật trước khi chuacuteng

được ban hagravenh vagrave aacutep dụng đối với NTD

Theo quy định caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute

traacutech nhiệm đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung thuộc danh

mục hagraveng hoacutea dịch vụ phải đăng kyacute vagrave chỉ được aacutep dụng hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung đối với NTD khi hoagraven thagravenh việc đăng kyacute (Điều 8

81

Nghị định số 992011NĐ-CP) Trong trường hợp caacutec tổ chức caacute nhacircn coacute traacutech

phải đăng kyacute khocircng tiến hagravenh đăng kyacute sẽ bị xử phạt hagravenh chiacutenh từ 50000000

đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung (Điều 11 Nghị định số 192012NĐ-CP)

Cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận việc đăng kyacute lagrave Bộ Cocircng thương đối với

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung aacutep dụng trecircn phạm vi cả nước

hoặc từ hai tỉnh thagravenh phố trực thuộc trung ương trở lecircn Sở Cocircng thương đối

với hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung aacutep dụng trecircn phạm vi tỉnh

thagravenh phố trực thuộc trung ương (Điều 8 Nghị định số 992011NĐ-CP) Hồ sơ

higravenh thức thủ tục trigravenh tự đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung được quy định khaacutec cụ thể từ Điều 10 đến điều 14 Nghị định số

992011NĐ-CP

Tuy nhiecircn phaacutep luật vẫn bỏ ngỏ trong việc quy định traacutech nhiệm của cơ

quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute như (i) cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận

đăng kyacute chấp thuận hợp đồng theo mẫu coacute nội dung khocircng phugrave hợp hoặc traacutei

phaacutep luật lagravem ảnh đến quyền lợi của NTD (ii) cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận

đăng kyacute yecircu cầu becircn đăng kyacute sửa đổi bổ sung điều khoản trong hợp đồng theo

mẫu gacircy bất lợi cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

3132 Quy định về hagraveng hoaacute dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung

Theo Quyết định số 022012QĐ-TTg ngagravey 13012012 của Thủ tướng

Chiacutenh phủ quy định những hagraveng hoaacute dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung coacute 09 loại hagraveng hoacutea dịch vụ thuộc diện phải đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung bao gồm cung cấp điện sinh

hoạt cung cấp nước sạch sinh hoạt truyền higravenh trả tiền thuecirc bao điện thoại cố

định thuecirc bao di động trả sau kết nối internet vận chuyển hagravenh khaacutech đường

82

hagraveng khocircng vận chuyển hagravenh khaacutech đường sắt mua baacuten căn hộ chung cư caacutec

dịch vụ sinh hoạt do đơn vị quản lyacute khu chung cư cấp

Vậy dựa trecircn tiecircu chiacute nagraveo magrave Nhagrave nước quy định caacute nhacircn tổ chức kinh

doanh 9 loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung Liệu rằng với chỉ 9 loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey đatilde đủ hợp lyacute vagrave

phugrave hợp với thực tiễn tiecircu dugraveng cũng như cocircng taacutec BVQLNTD hiện nay hay

chưa Đacircy lagrave những cacircu hỏi rất cần coacute cacircu trả lời thỏa đaacuteng

Coacute thể thấy 09 loại hagraveng hoacutea dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung theo Quyết định số 022012QĐ-TTg ngagravey 13012012

của Thủ tướng Chiacutenh phủ hầu hết lagrave hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu vagrave được cung

cấp bởi caacutec doanh nghiệp nhagrave nước độc quyền Thế nhưng vẫn cograven rất nhiều loại

hagraveng hoacutea dịch vụ cũng lagrave hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu ảnh hưởng trực tiếp đến

đời sống của số đocircng NTD vagravehoặc cũng được cung cấp bởi caacutec nhoacutem độc quyền

nhưng chưa được yecircu cầu đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung Thậm chiacute đối với một số loại dịch vụ phaacutep luật bắt buộc NTD phải sử

dụng như dịch vụ thẻ ATM (theo chỉ thị của Thủ tướng Chiacutenh phủ số

202007CT-TTg ngagravey 24 thaacuteng 8 năm 2007 về việc trả lương qua tagravei khoản cho

caacutec đối tượng hưởng lương từ ngacircn saacutech nhagrave nước) dịch vụ bảo hiểm bắt buộc

(theo quy định của Luật kinh doanh bảo hiểm) hợp đồng vận chuyển hagravenh khaacutech

đường ocirctocirc hợp đồng tiacuten dụng hợp đồng bảo hiểm thuecirc bao di động trả

trước[72 tr 109] Trường hợp trong hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản bất lợi

cho NTD thigrave mức độ ảnh hưởng lagrave rất lớn vigrave noacute khocircng chỉ gacircy thiệt hại cho một

NTD đơn lẻ magrave ảnh hưởng tới toagraven bộ NTD đatilde tham gia giao dịch Như vậy cần

phải xacircy dựng những tiecircu chiacute cụ thể vagrave trecircn cơ sở đoacute đưa caacutec hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung tương ứng vagraveo tầm kiểm soaacutet giaacutem saacutet của cơ

quan quản lyacute nhagrave nước traacutenh tigravenh trạng bỏ qua bỏ soacutet nhiều loại hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung bất cocircng gacircy thiệt hại cho NTD

83

Để khắc phục phần nagraveo những hạn chế necircu trecircn Thủ tướng Chiacutenh phủ đatilde

ban hagravenh Quyết định số 352015QĐ-TTg ngagravey 20 thaacuteng 8 năm 2015 của Thủ

tướng Chiacutenh phủ về việc sửa đổi bổ sung Quyết định số 022012QĐ-TTg về

việc ban hagravenh danh mục hagraveng hoaacute dịch vụ thiết yếu phải đăng kyacute hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung Theo đoacute coacute 03 loại hagraveng hoaacute dịch vụ được bổ

sung lagrave dịch vụ thocircng tin di động mặt đất (higravenh thức trả trước) phaacutet hagravenh thẻ ghi

nợ nội địa mở vagrave sử dụng dịch vụ tagravei khoản thanh toaacuten (aacutep dụng cho khaacutech hagraveng

caacute nhacircn) vay vốn caacute nhacircn (nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng) bảo hiểm nhacircn thọ

3133 Quy định về kiểm soaacutet nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung

Mục điacutech của việc kiểm soaacutet caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung lagrave nhằm phaacutet hiện vagrave loại bỏ những điều khoản bất cocircng traacutei với quy định

của phaacutep luật về BVQLNTD vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng trước

khi aacutep dụng với NTD Chủ thể thực hiện việc thẩm định hợp đồng theo mẫu lagrave

cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cụ thể lagrave Bộ Cocircng thương vagrave Sở Cocircng

thương (Điều 9 Nghị định số 992011NĐ-CP) Với quy định nagravey phaacutep luật đatilde

xaacutec lập nghĩa vụ của cơ quan nhagrave nước trong việc kiểm soaacutet caacutec điều kiện giao

dịch chung hợp đồng theo mẫu nhằm bảo vệ NTD - những người khocircng coacute cơ

hội để được tự do đagravem phaacuten tự do thỏa thuận vagrave mất khả năng mặc cả khi họ

buộc phải sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ của nhagrave cung cấp độc quyền Phaacutep luật

BVQLNTD đatilde coacute quy định cụ thể nhằm kiểm soaacutet sự bất cocircng của những điều

khoản trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung vagrave cả về higravenh thức để

bảo vệ becircn yếu thế Đacircy lagrave sự tiến bộ đaacuteng ghi nhận của phaacutep luật BVQLNTD

hiện nay ở Việt Nam

Phaacutep luật về BVQLNTD đatilde quy định về phạm vi xem xeacutet nội dung hợp

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (Điều 13 Nghị định số 992011NĐ-

84

CP) những điều khoản của hợp đồng giao kết với người tiecircu dugraveng điều kiện

giao dịch chung khocircng coacute hiệu lực (Điều 16 Luật BVQLVNTD 2010) Cụ thể

Một lagrave loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ đối với người tiecircu dugraveng theo quy định của phaacutep luật

Để đảm bảo trật tự xatilde hội trong việc điều chỉnh mối quan hệ giao kết hợp

đồng giữa caacutec becircn hệ thống phaacutep luật noacutei chung đatilde đưa ra những quy định về

traacutech nhiệm của doanh nghiệp nhằm tạo ra một hagravenh lang phaacutep lyacute cho hoạt động

sản xuất kinh doanh từ cấp độ chung (Bộ luật Dacircn sự Luật Thương mạihellip) đến

những traacutech nhiệm cụ thể trong từng lĩnh vực (bảo hiểm xacircy dựng kinh doanh

bất động sản viễn thocircng vận tảihellip) Trong quan hệ với NTD Luật BVQLNTD

quy định traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ cụ thể

như sau Traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ trong

việc cung cấp thocircng tin về hagraveng hoaacute dịch vụ cho người tiecircu dugraveng (Điều 12 ndash

Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm cung cấp bằng chứng giao dịch (Điều 20 ndash

Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm bảo hagravenh hagraveng hoacutea linh kiện phụ kiện

(Điều 21 ndash Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm thu hồi hagraveng hoacutea coacute khuyết tật

(Điều 22 ndash Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do hagraveng

hoacutea coacute khuyết tật gacircy ra (Điều 23 ndash Luật BVQLNTD 2010)

Traacutech nhiệm trực tiếp của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

đối với NTD lagrave những nghĩa vụ phaacutep lyacute mang tiacutenh bắt buộc magrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh phải thực hiện trong giao kết hợp đồng với NTD Thocircng thường

những nghĩa vụ nagravey bao gồm nghĩa vụ phaacutep định vagrave nghĩa vụ phaacutet sinh do thỏa

thuận giữa caacutec becircn trong hợp đồng Những traacutech nhiệm nagravey lagrave caacutech cư xử tối

thiểu magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải thực hiện khi giao

dịch với NTD đảm bảo quyền vagrave lợi iacutech cơ bản của họ Vigrave vậy nếu tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra những quy định loại trừ traacutech nhiệm

nagravey chắc chắn dẫn tới việc nội dung hợp đồng khocircng tuacircn thủ phaacutep luật đồng

85

thời cũng sẽ đặt NTD trước muocircn vagraven rủi ro một khi quyền lợi của migravenh khocircng

cograven được đảm bảo bởi caacutec traacutech nhiệm tương ứng của doanh nghiệp

Nhận thức được mức độ nghiecircm trọng từ những điều khoản như vậy Luật

BVQLNTD quy định trường hợp khocircng coacute hiệu lực khi tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra những điều khoản cho pheacutep loại trừ caacutec traacutech

nhiệm của chiacutenh migravenh khi đatilde được phaacutep luật quy định coacute thể bao gồm caacutec nội

dung Loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

khi chiacutenh tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng thực hiện đuacuteng

nghĩa vụ hoặc giảm bớt traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ theo quy định phaacutep luật dẫn tới vi phạm hoặc ảnh hưởng đến quyền vagrave

lợi iacutech hợp phaacutep của NTD

Hai lagrave hạn chế loại trừ quyền khiếu nại khởi kiện của người tiecircu dugraveng

Quyền khiếu nại lagrave một trong những quyền của cocircng dacircn được Hiến phaacutep

ghi nhận ldquoMọi người coacute quyền khiếu nại tố caacuteo với cơ quan tổ chức caacute nhacircn

coacute thẩm quyền về những việc lagravem traacutei phaacutep luật của cơ quan tổ chức caacute nhacircnrdquo

(Khoản 1 Điều 30 ndash Hiến phaacutep 2013) vagrave cũng lagrave một trong taacutem quyền của NTD

được quy định trong Luật BVQLNTD ldquoKhiếu nại tố caacuteo khởi kiện hoặc đề nghị

tổ chức xatilde hội khởi kiện để bảo vệ quyền lợi của migravenh theo quy định của Luật

nagravey vagrave caacutec quy định khaacutec của phaacutep luật coacute liecircn quanrdquo (Khoản 7 Điều 8 ndash Luật

BVQLNTD 2010) Trecircn thực tế NTD vigrave một số lyacute do nagraveo đoacute khocircng coacute lựa chọn

nagraveo khaacutec ngoagravei việc phải chấp nhận giao kết hợp đồng với tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Đến khi coacute tranh chấp xảy ra NTD sẽ lagrave đối tượng

phải chịu thiệt thogravei do trong hợp đồng tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ đatilde loại trừ quyền khiếu nại khởi kiện của NTD Bởi lẽ đoacute quy định nagravey

nhằm bảo đảm quyền được khiếu nại khởi kiện tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ của NTD trong trường hợp quyền lợi hợp phaacutep của họ bị xacircm

phạm

86

Ba lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đơn

phương thay đổi điều kiện của hợp đồng đatilde thoả thuận trước với NTD hoặc quy

tắc quy định baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ aacutep dụng đối với NTD khi mua sử

dụng hagraveng hoacutea dịch vụ khocircng được thể hiện cụ thể trong hợp đồng

Khi tham gia giao kết hợp đồng theo mẫu giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ xem như đatilde thống nhất vagrave đồng yacute với nội dung của

hợp đồng Do đoacute bất kỳ sự thay đổi hay sửa đổi nagraveo đối với caacutec điều kiện của

hợp đồng magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra cần phải coacute

sự chấp thuận của NTD Tuy nhiecircn trong nhiều trường hợp dựa vagraveo lợi thế của

migravenh tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa vagraveo trong hợp đồng

những điều khoản cho pheacutep họ được quyền đơn phương thay đổi caacutec điều khoản

của hợp đồng Đặc biệt do xuất phaacutet từ đặc trưng của hợp đồng theo mẫu NTD

thường chỉ coacute hai sự lựa chọn lagrave kyacute hoặc khocircng kyacute vagraveo những hợp đồng theo

mẫu với điều khoản soạn sẵn magrave khocircng coacute điều kiện để thỏa thuận việc sửa đổi

bổ sung

Becircn cạnh hợp đồng theo mẫu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ cograven soạn thảo caacutec quy tắc quy định baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ để aacutep dụng

chung cho NTD Đacircy lagrave những nội dung do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ soạn thảo vagrave aacutep dụng necircn họ coacute thể thay đổi vigrave mục điacutech kinh doanh

ở từng thời điểm Vigrave vậy họ coacute thể đưa ra những quy định cho pheacutep migravenh được

đơn phương thay đổi caacutec quy tắc quy định đang được aacutep dụng đối với đối tượng

khaacutech hagraveng đang giao dịch tại thời điểm sửa đổi

Những trường hợp đơn phương thay đổi trecircn đacircy coacute thể gacircy ảnh hưởng rất

lớn tới quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của NTD khi họ bị ragraveng buộc bởi những nội

dung magrave migravenh khocircng coacute quyền kiểm soaacutet Bởi vậy Luật BVQLNTD đưa ra

trường hợp khocircng coacute hiệu lực nagravey nhằm traacutenh rủi ro cho NTD trong trường hợp

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ tự yacute thay đổi caacutec điều kiện của

87

hợp đồng hay thay đổi caacutec quy định quy tắc baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ magrave

khocircng được thể hiện cụ thể trong hợp đồng

Bốn lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đơn

phương xaacutec định NTD khocircng thực hiện một hoặc một số nghĩa vụ

Ngoagravei việc hướng tới sự cacircn bằng lợi iacutech giữa hai becircn trong quan hệ tiecircu

dugraveng Luật BVQLNTD cograven hạn chế trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ cho pheacutep migravenh được quyền đơn phương xaacutec định mức độ hoagraven

thagravenh nghĩa vụ của NTD để aacutep dụng caacutec chế tagravei xử lyacute vi phạm Như đatilde biết hợp

đồng theo mẫu giao kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea

dịch vụ lagrave hợp đồng song vụ Điều đoacute coacute nghĩa quyền của tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong hợp đồng tương ứng với nghĩa vụ của NTD vagrave

ngược lại Như vậy nhigraven vagraveo quy định nagravey của Luật BVQLNTD (2010) ta coacute

cảm giaacutec như việc ldquođơn phương xaacutec định NTD khocircng thực hiện một hoặc một số

nghĩa vụrdquo của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ lagrave một việc lagravem vocirc

lyacute vagrave khocircng thể xảy ra Vigrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng

bao giờ tự tước mất quyền lợi của migravenh bằng caacutech xaacutec định cho NTD khocircng thực

hiện một hoặc một số nghĩa vụ Tuy nhiecircn do đacircy lagrave mối quan hệ tiecircu dugraveng

mang tiacutenh chất đặc thugrave Vigrave vậy ldquonghĩa vụrdquo trong trường hợp nagravey khocircng thể được

hiểu lagrave những nghĩa vụ thuần tuacutey phaacutet sinh trong hợp đồng song vụ magrave lagrave nghĩa

vụ mang tiacutenh phaacutep định Theo đoacute nếu caacute nhacircn tổ chức kinh doanh loại bỏ

những nghĩa vụ của NTD theo quy định tại Điều 9 ndash Luật BVQLNTD 2010 cũng

đồng nghĩa với việc tước bỏ những quyền nhằm đảm bảo quyền lợi tốt nhất của

NTD vigrave chỉ khi thực hiện một caacutech nghiecircm tuacutec những nghĩa vụ nagravey NTD mới

coacute thể trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo

Năm lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quy định

hoặc thay đổi giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ

88

Trong quan hệ tiecircu dugraveng giaacute lagrave một vấn đề quan trọng mang tiacutenh chất

quyết định đến việc NTD coacute đặt buacutet kyacute vagraveo hợp đồng hay khocircng (khi caacutec điều

kiện baacuten hagraveng chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ như nhau) Giaacute của hagraveng hoaacute dịch

vụ phải tuacircn thủ theo quy luật thị trường vagrave higravenh thagravenh trecircn cơ sở sự thoả thuận

giữa caacute nhacircn tổ chức kinh doanh với NTD (trong một số trường hợp nhằm hagravei

hoagrave lợi iacutech giữa caacute nhacircn doanh nghiệp nhagrave nước vagrave xatilde hội giaacute của một số hagraveng

hoaacute dịch vụ do cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền quy định như giaacute điện nước

xăng) Bởi vậy khi hợp đồng được higravenh thagravenh thigrave cả 02 becircn trong quan hệ tiecircu

dugraveng đatilde thống nhất về giaacute vagrave như vậy cugraveng chịu traacutech nhiệm về thoả thuận của

migravenh Thật vocirc lyacute khi doanh nghiệp với lợi thế của migravenh đưa vagraveo trong hợp đồng

nội dung cho pheacutep migravenh thay đổi về giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoaacute cung ứng

dịch vụ Sự tugravey tiện nagravey đặt NTD trước rủi ro quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng bị xacircm

hại nghiecircm trọng Bởi vậy Luật quy định caacutec điều khoản hợp đồng cho pheacutep tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quy định hoặc thay đổi giaacute tại thời

điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ sẽ khocircng coacute hiệu lực Tuy nhiecircn theo taacutec

giả luận aacuten quy định nagravey khocircng necircn aacutep dụng đối với những hagraveng hoaacute dịch vụ

magrave việc điều chỉnh giaacute do cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền quyết định

Saacuteu lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ giải thiacutech

hợp đồng trong trường hợp điều khoản của hợp đồng được hiểu khaacutec nhau

Hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ soạn thảo để giao kết với NTD Trong thực tế NTD hầu như khocircng được

tham gia vagraveo quaacute trigravenh soạn thảo hay thương lượng để sửa đổi caacutec điều khoản

của hợp đồng Đặc điểm nagravey dẫn tới nhiều trường hợp NTD khocircng hiểu rotilde nội

dung hợp đồng do caacutech diễn đạt khocircng rotilde ragraveng dễ hiểu hoặc do caacutech dịch thuật

khocircng thuần Việt khi chuyển tải từ bản tiếng Anh Trong khi đoacute nhiều hợp đồng

cograven trao cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quyền được giải

thiacutech hợp đồng trong trường hợp điều khoản của hợp đồng được hiểu khaacutec nhau

89

Những quy định như vậy đatilde trao cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ khả năng quyết định caacutec quyền vagrave nghĩa vụ của NTD trong khi họ chưa hiểu

rotilde về quyền vagrave nghĩa vụ của migravenh

Trước những rủi ro NTD coacute thể phải gaacutenh chịu từ việc kyacute kết vagrave thực hiện

những điều khoản khocircng rotilde ragraveng Luật BVQLNTD quy định điều khoản hợp

đồng sẽ khocircng coacute hiệu lực trong trường hợp ldquocho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ giải thiacutech hợp đồng trong trường hợp điều khoản của

hợp đồng được hiểu khaacutec nhaurdquo

Becircn cạnh đoacute Điều 15 của Luật BVQLNTD cograven quy định ldquoTrong trường

hợp hiểu khaacutec nhau về nội dung hợp đồng thigrave tổ chức caacute nhacircn coacute thẩm quyền

giải quyết tranh chấp giải thiacutech theo hướng coacute lợi cho người tiecircu dugravengrdquo

Bảy lagrave loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten

hagraveng hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

Phương thức mua baacuten hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

được hiểu lagrave phương thức giao dịch trong đoacute hai becircn mua vagrave baacuten (hoặc sử dụng

vagrave cung ứng) phải thocircng qua becircn thứ ba để kyacute kết vagrave thực hiện hợp đồng

Phương thức nagravey bao gồm đại diện cho thương nhacircn mocirci giới ủy thaacutec vagrave đại lyacute

mua baacuten hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ Trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten hagraveng hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ

ba thigrave becircn phải chịu toagraven bộ traacutech nhiệm trong việc thực hiện hợp đồng đối với

NTD vẫn lagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh - becircn đatilde kyacute kết hợp đồng với NTD Để

loại trừ khả năng tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trốn traacutenh traacutech

nhiệm khi baacuten hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba (trong khi đoacute

becircn thứ ba khocircng phải lagrave becircn coacute traacutech nhiệm thực hiện toagraven bộ caacutec nội dung hợp

đồng đatilde được kyacute kết giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

NTD) Luật BVQLNTD quy định điều khoản hợp đồng sẽ khocircng coacute hiệu lực nếu

90

coacute nội dung loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten hagraveng

hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

Taacutem lagrave bắt buộc NTD phải tuacircn thủ caacutec nghĩa vụ ngay cả khi tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh

Bản chất của quan hệ dacircn sự lagrave sự thỏa thuận tự nguyện giữa caacutec becircn tham

gia giao dịch Tuy nhiecircn xuất phaacutet từ vị triacute yếu thế của NTD nhiều tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra quy định bất bigravenh đẳng trong việc xaacutec

định quyền lợi vagrave traacutech nhiệm của becircn baacuten vagrave becircn mua trong hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung Một trong những nội dung thể hiện rotilde neacutet vấn đề trecircn

lagrave quy định bắt buộc NTD phải tuacircn thủ nghĩa vụ ngay cả khi tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh Hậu quả của

điều khoản nagravey lagrave NTD phải gaacutenh chịu nhiều chế tagravei xử lyacute vi phạm như chậm

thanh toaacuten chậm nhận bagraven giao căn hộ trong khi Becircn baacuten lại khocircng phải chịu

những chế tagravei tương ứng khi khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh

Chiacuten lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển

giao quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba magrave khocircng được NTD đồng yacute

Chuyển giao quyền nghĩa vụ lagrave một hagravenh vi phaacutep lyacute phổ biến trong giao

dịch dacircn sự Việc chuyển giao quyền yecircu cầu khocircng cần coacute sự đồng yacute của becircn coacute

nghĩa vụ trừ trường hợp coacute thoả thuận khaacutec hoặc phaacutep luật coacute quy định khaacutec

(Điều 365 BLDS 2015) Becircn coacute nghĩa vụ coacute thể chuyển giao nghĩa vụ dacircn sự cho

người thế nghĩa vụ nếu được becircn coacute quyền đồng yacute (Điều 370 BLDS 2015) Như

vậy coacute thể thấy Luật BVQLNTD khi đưa ra quy định ldquoCho pheacutep tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển giao quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba

magrave khocircng được NTD đồng yacuterdquo lagrave một điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp

đồng theo mẫu lagrave khocircng macircu thuẫn với quy định của BLDS

91

Việc đưa ra quy định tại Điểm i Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD

(2010) nhằm thể hiện tiacutenh minh bạch trong caacutec giao dịch liecircn quan đến NTD Vigrave

thực chất NTD khocircng coacute cơ hội đagravem phaacuten cũng như khả năng tốt để nhận thức

được nguy cơ quyền lợi của migravenh bị xacircm phạm trước những giao dịch mang tiacutenh

phaacutep lyacute rất cao Trong quan hệ tiecircu dugraveng một trong những yếu tố quan trọng magrave

NTD thường cacircn nhắc trước khi quyết định kyacute kết hợp đồng lagrave năng lực thực

hiện hợp đồng của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ NTD sẽ phải

đối mặt với nhiều rủi ro khi hợp đồng được thực hiện bởi những tổ chức caacute nhacircn

khocircng phải do migravenh lựa chọn như rủi ro về năng lực tagravei chiacutenh năng lực cung cấp

dịch vụ năng lực thi cocircng cocircng trigravenhhellip Đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản

tecircn tuổi của Chủ đầu tư thường ảnh hưởng lớn tới giaacute trị của Dự aacuten necircn chủ thể

kyacute kết vagrave thực hiện hợp đồng lagrave yếu tố quan trọng hagraveng đầu trong việc bảo vệ

quyền lợi NTD Nhận thức được điều đoacute Luật Bảo vệ quyền lợi NTD quy định

điều khoản cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển giao

quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba magrave khocircng được NTD đồng yacute sẽ khocircng coacute hiệu

lực

Quy định tại Điều 16 Luật BVQLNTD (2010) được đaacutenh giaacute lagrave cocircng cụ

hữu hiệu để BVQLNTD như đatilde phacircn tiacutech ở trecircn Tuy nhiecircn Luật BVQLNTD

vẫn bỏ ngỏ một số vấn đề như trong trường hợp những hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung đatilde được chấp nhận đăng kyacute theo quy định tại Điều 14 Nghị

định số 992011NĐ-CP bởi cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền nhưng trong noacute

vẫn cograven tồn tại những điều khoản bất cocircng traacutei với quy định của phaacutep luật về

BVQLNTD vagrave gacircy thiệt hại cho NTD thigrave ai lagrave người chịu traacutenh nhiệm bồi

thường thiệt hại cho NTD (tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea hay cơ quan

quản lyacute nhagrave nước đatilde thẩm định chấp nhận hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung)

92

Cugraveng với đoacute caacutec quy định phaacutep luật BVQLNTD cũng đatilde ldquoquy định traacutech

nhiệmrdquo cho doanh nghiệp khi để tồn tại những điều khoản khocircng coacute hiệu lực

trong hợp đồng theo mẫu bằng quy định ldquo1 Phạt tiền từ 10000000 đồng đến

30000000 đồng đối với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ giao kết

hợp đồng với người tiecircu dugraveng coacute điều khoản khocircng coacute hiệu lực theo quy định của

Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng 2 Phạt tiền từ 30000000 đồng đến

50000000 đồng đối với hagravenh vi vi phạm quy định tại Khoản 1 Điều nagravey trong

trường hợp hợp đồng liecircn quan lagrave hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chungrdquo (Khoản 12 Điều 14 ndash Nghị định số 192012NĐ-CP) Trong khi traacutech

nhiệm kiểm soaacutet nội dung hợp đồng theo mẫu theo Điều 16 Luật BVQLNTD

thuộc về Cục QLCT vagrave Sở Cocircng thương lại khocircng được đề cập

Một vấn đề cũng thể hiện sự chưa vigrave quyền lợi của NTD đoacute lagrave quy định

ldquoBuộc nộp vagraveo ngacircn saacutech nhagrave nước số lợi bất hợp phaacutep coacute được do vi phạm

hagravenh chiacutenh đối với hagravenh vi vi phạm quy định tại Khoản 1 2 vagrave 3 Điều nagraveyrdquo

(Điểm b Khoản 4 Điều 14 Nghị định số 192012NĐ-CP) Như đatilde biết caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực được quy định tại Điều 16 ndash Luật BVQLNTD nếu tồn

tại trong hợp đồng theo mẫu sẽ gacircy ra những thiệt hại đối với người tiecircu dugraveng

vagrave ldquolỗirdquo trong trường hợp nagravey thuộc về Nhagrave nước vagrave doanh nghiệp Nhưng với

quy định nagravey người được ldquohưởng lợirdquo lại lagrave Nhagrave nước cograven quyền lợi của NTD

lại khocircng được tiacutenh đến

Cugraveng với đoacute phạm vi xem xeacutet nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung cũng lagrave vấn đề cần được thảo luận Điều 13 Nghị định số

992011NĐ-CP quy định

ldquoCơ quan coacute thẩm quyền quy định tại Điều 9 Nghị định nagravey xem xeacutet hợp

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với caacutec nội dung sau

1 Nội dung khocircng coacute hiệu lực quy định tại Điều 16 Luật Bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng

93

helliphellip

3 Sự phugrave hợp với quy định của phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu

dugraveng vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồngrdquo

Với quy định nagravey phạm vi kiểm soaacutet của cơ quan tiếp nhận đăng kyacute hợp

đồng theo mẫu chỉ lagrave những điều khoản khocircng coacute hiệu lực theo quy định tại

Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD (2010) về nội dung theo chuacuteng tocirci lagrave khả khi

Tuy nhiecircn chỉ boacute hẹp trong phạm vi Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD (2010)

coacute thể noacutei nội dung kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu theo quy định nagravey chưa thực

sự vigrave quyền lợi của NTD Phải chăng do cơ quan chủ trigrave soạn thảo thiếu con

người hạn chế về chuyecircn mocircn trong nhiều lĩnh vực khaacutec nhau necircn mới chỉ dừng

lại ở việc kiểm soaacutet những nội dung nagravey Cograven với quy định tại Khoản 3 Điều 13

Nghị định số 992011NĐ-CP theo chuacuteng tocirci việc chứng minh sự phugrave hợp với

quy định của phaacutep luật về BVQLNTD vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng

lagrave một điều khoacute khăn đối với những chuyecircn viecircn lagravem cocircng taacutec thẩm định hợp đồng

theo mẫu

3134 Quy định về kiểm soaacutet higravenh thức hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung

Việc kiểm soaacutet higravenh thức hợp đồng theo mẫu cũng lagrave một vấn đề quan

trọng trong việc BVQLNTD Nhận thức được điều nagravey Luật BVQLNTD vagrave văn

bản hướng dẫn thi hagravenh quy định khaacute chi tiết về higravenh thức của hợp đồng theo

mẫu trong caacutec văn bản

Khoản 2 Điều 14 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoTrường hợp giao

kết hợp đồng với người tiecircu dugraveng bằng văn bản thigrave ngocircn ngữ của hợp đồng phải

được thể hiện rotilde ragraveng dễ hiểu Ngocircn ngữ sử dụng trong hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng lagrave tiếng Việt trừ trường hợp caacutec becircn coacute thoả thuận khaacutec hoặc

phaacutep luật coacute quy định khaacutecrdquo

Điều 7 Nghị định số 992011NĐ-CP quy định

94

ldquo1 Ngocircn ngữ sử dụng bằng tiếng Việt nội dung phải rotilde ragraveng dễ hiểu cỡ chữ iacutet

nhất lagrave 12

2 Nền giấy vagrave magraveu mực thể hiện nội dung hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao

dịch chung phải tương phản nhaurdquo

Việc quy định khaacute chi tiết nagravey goacutep phần khocircng nhỏ vagraveo việc BVQLNTD

Tuy nhiecircn ở đacircy tồn tại sự khocircng thống nhất giữa quy định của Luật vagrave Nghị

định hướng dẫn thi hagravenh cograven chứa đựng những mẫu thuẫn cụ thể như sau luật

cho pheacutep sử dụng ngocircn ngữ khaacutec ngoagravei tiếng Việt trong trường hợp caacutec becircn coacute

thoả thuận điều nagravey coacute thể được lyacute giải rằng người nước ngoagravei đang sinh sống

vagrave lagravem việc tại Việt Nam cũng lagrave NTD Theo Nghị định số 992011NĐ-CP quy

định chi tiết vagrave hướng dẫn một số điều của Luật BVQLNTD chỉ coacute một ngocircn

ngữ chỉ duy nhất lagrave ldquosử dụng bằng tiếng Việtrdquo điều nagravey đatilde hạn chế quyền tiếp

cận thocircng tin của NTD lagrave người nước ngoagravei Điều 10 Nghị định số 192012NĐ-

CP về xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh trong lĩnh vực BVQLNTD quy định ldquoPhạt

tiền từ 10000000 đồng đến 20000000 đồng đối với tổ chức caacute nhacircn sử dụng

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong giao dịch với người tiecircu

dugraveng vi phạm một trong caacutec nội dung sau hellipb) Ngocircn ngữ hợp đồng khocircng lagrave

tiếng Việt trừ trường hợp caacutec becircn coacute thỏa thuận khaacutec hoặc phaacutep luật coacute quy

định khaacutechelliprdquo Như vậy theo Luật BVQLNTD (2010) vagrave Nghị định số

192012NĐ-CP thigrave ngocircn ngữ coacute thể lagrave tiếng Việt hoặc khocircng phải lagrave tiếng Việt

cograven Nghị định số 992011NĐ-CP bắt buộc ngocircn ngữ phải lagrave tiếng Việt Với

những quy định khaacutec nhau về yecircu cầu sử dụng ngocircn ngữ trong hợp đồng theo

mẫu của phaacutep luật hiện hagravenh dẫn đến nhiều caacutech giải thiacutech khaacutec nhau cũng như

nhiều caacutech xử lyacute khaacutec nhau của cơ quan coacute thẩm quyền Hơn thế noacute cograven thể hiện

tiacutenh thiếu thống nhất macircu thuẫn sự ldquotuỳ tiệnrdquo trong việc ban hagravenh văn bản quy

phạm phaacutep luật

95

3135 Quy định về kiểm tra giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung đatilde được đăng kyacute

Hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với caacutec hagraveng hoaacute dịch

vụ bắt buộc phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết định số

352015QĐ-TTg chỉ được aacutep dụng trong trường hợp đatilde hoagraven thagravenh đăng kyacute

Tuy nhiecircn trong quaacute trigravenh thực hiện hợp đồng theo mẫu vigrave nhiều lyacute do khaacutec

nhau doanh nghiệp vẫn coacute quyền thay đổi nội dung hợp đồng theo mẫu ldquoTổ

chức caacute nhacircn kinh doanh phải đăng kyacute lại hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung trong trường hợp sau Khi phaacutep luật thay đổi lagravem thay đổi nội dung

của hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

thay đổi nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chungrdquo (Điều 15 ndash

Nghị định số 992011NĐ-CP)

Như vậy việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đatilde hoagraven thagravenh đăng kyacute lagrave vấn

đề quan trọng becircn cạnh việc kiểm soaacutet về nội dung vagrave higravenh thức của hợp đồng

theo mẫu nhằm đảm bảo caacutec caacute nhacircn tổ chức kinh doanh aacutep dụng đuacuteng hợp

đồng theo mẫu đatilde được đăng kyacute Cơ quan coacute traacutech nhiệm kiểm tra giaacutem saacutet việc

thực thi hợp đồng theo mẫu cũng lagrave cơ quan đatilde tiếp nhận đăng kyacute hợp đồng theo

mẫu ldquocơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute phải thường xuyecircn kiểm tra

theo dotildei việc lưu hagravenh caacutec hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung đatilde

đăng kyacuterdquo (Khoản 3 Điều 14 Nghị định số 992011NĐ-CP)

Trong trường hợp caacute nhacircn tổ chức kinh doanh thay đổi nội dung hợp

đồng đatilde được đăng kyacute magrave khocircng thực hiện thủ tục đăng kyacute lại tại cơ quan coacute

thẩm quyền thigrave bị phạt tiền từ 50000000 đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc

phải đăng kyacute lại hợp đồng theo mẫu Hay trong trường hợp đatilde đăng kyacute lại hợp

đồng theo mẫu magrave khocircng thocircng baacuteo cho NTD về việc thay đổi hợp đồng theo

mẫu cũng bị phạt tiền từ tiền 50000000 đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc

thocircng baacuteo cho người tiecircu dugraveng về việc thay đổi hợp đồng theo mẫu (Điều 11

96

Nghị định số 192012NĐ-CP) Chế tagravei nagravey đatilde goacutep phần đảm bảo việc thực thi

hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế

Becircn cạnh đoacute phaacutep luật BVQLNTD cũng quy định ldquoTổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải lưu giữ hợp đồng theo mẫu đatilde giao kết cho

đến khi hợp đồng hết hiệu lực Trường hợp hợp đồng do người tiecircu dugraveng giữ bị

mất hoặc hư hỏng thigrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute traacutech

nhiệm cấp cho người tiecircu dugraveng bản sao hợp đồngrdquo (Khoản 2 Điều 17 ndash Luật

BVQLNTD) Những trường hợp vi phạm quy định nagravey thigrave bị phạt tiền từ

10000000 đồng đến 20000000 đồng

3136 Quy định về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung khocircng thuộc phạm vi phải đăng kyacute

Becircn cạnh việc kiểm soaacutet nội dung higravenh thức vagrave việc thực hiện hợp đồng

theo mẫu bắt buộc phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết

định số 352015QĐ-TTg của Thủ tướng Chiacutenh phủ được thực hiện theo cơ chế

tiền kiểm Thigrave việc caacutec cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền kiểm soaacutet toagraven bộ caacutec

hợp đồng theo mẫu đang lưu hagravenh trecircn thị trường khocircng thuộc đối tượng phải

đăng kyacute được thực hiện theo cơ chế hậu kiểm Tuy nhiecircn Luật BVQLNTD

(2010) khocircng đề cập rotilde ragraveng vấn đề nagravey magrave chỉ quy định một caacutech chung chung

tại Khoản 2 Điều 19 ldquoCơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng tự migravenh hoặc theo đề nghị của người tiecircu dugraveng yecircu cầu tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo Để bổ sung

cho những hạn chế nagravey thigrave tại Điều 16 Nghị định số 992011NĐ-CP coacute quy định

về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung khocircng thuộc phạm

vi phải đăng kyacute Với quy định nagravey phaacutep luật BVQLNTD đatilde thể hiện rotilde vai trograve

của Nhagrave nước trong việc BVQLNTD Trong thực tế với vai trograve của migravenh caacutec cơ

97

quan nhagrave nước coacute thẩm quyền đatilde tiến hagravenh kiểm soaacutet những hợp đồng theo mẫu

khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute theo quy định phaacutep luật vagrave đatilde phaacutet hiện ra

những sai phạm trong một số lĩnh vực [8] Tuy nhiecircn theo chuacuteng tocirci quy định

nagravey khoacute triển khai trong thực tế bởi lẽ với một lực lượng chức năng cograven hạn chế

về số lượng như hiện nay thigrave việc phaacutet hiện ra những hợp đồng theo mẫu vi

phạm phaacutep luật về BVQLNTD hoặc traacutei với nguyecircn tắc chung về giao kết hợp

đồng khocircng phải đơn giản vagrave như vậy chỉ khi coacute khiếu nạikhiếu kiện của NTD

đến cơ quan chức năng thigrave việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu trong trường hợp

nagravey mới diễn ra trong khi quyền lợi của NTD đatilde bị xacircm hại trước đoacute

314 Hậu quả phaacutep lyacute của caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng

theo mẫu

Hậu quả phaacutep lyacute của caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực (ở phaacutep luật caacutec

nước điều khoản nagravey thường xuất hiện với tecircn gọi lagrave ldquođiều khoản lạm dụngrdquo

ldquođiều khoản bất cocircngrdquo) trong hợp đồng theo mẫu được quy định tại Khoản 3

Điều 405 BLDS (2015) ldquoTrường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản miễn

traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ

quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kia thigrave điều khoản nagravey khocircng coacute hiệu lực trừ

trường hợp coacute thỏa thuận khaacutecrdquo

Một điều khoản trong hợp đồng theo mẫu nếu đatilde bị đaacutenh giaacute vagrave tuyecircn bố

lagrave điều khoản khocircng coacute hiệu lực thigrave dugrave đatilde được aacutep dụng trecircn thực tế qua giao kết

hợp đồng chuacuteng khocircng coacute giaacute trị vagrave ldquokhocircng lagravem phaacutet sinh thay đổi chấm dứt

quyền nghĩa vụ dacircn sự của caacutec becircn kể từ thời điểm giao dịch được xaacutec lậprdquo

(Khoản 1 Điều 131 BLDS 2015)

Như vậy trong hợp đồng theo mẫu nếu chứa đựng điều khoản khocircng coacute

hiệu lực được hiểu lagrave vocirc hiệu từng phần Ngoại trừ những điều khoản khocircng coacute

hiệu lực những quy định vagrave thỏa thuận khaacutec trong hợp đồng hoagraven toagraven khocircng bị

ảnh hưởng theo hệ quả phaacutep lyacute của điều khoản khocircng coacute hiệu lực (trừ trường hợp

98

hợp đồng theo mẫu vi phạm caacutec quy định tại caacutec điều từ 123 đến điều 129 BLDS

2015) theo đoacuteldquoGiao dịch dacircn sự vocirc hiệu từng phần khi một phần của giao dịch

vocirc hiệu nhưng khocircng ảnh hưởng đến hiệu lực của phần cograven lại của giao dịchrdquo

(Điều 130 BLDS 2015)

Việc giải quyết hệ quả phaacutep lyacute của phần nội dung bị tuyecircn bố vocirc hiệu

(những điều khoản khocircng coacute hiệu lực) cũng tuacircn theo những quy định chung của

phaacutep luật dacircn sự ldquoViệc tuyecircn bố vagrave xử lyacute điều khoản của hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng điều kiện giao dịch chung khocircng coacute hiệu lực được thực hiện

theo quy định của phaacutep luật về dacircn sựrdquo (Khoản 2 Điều 16 Luật BVQLNTD

2010) Theo đoacute ldquoKhi giao dịch dacircn sự vocirc hiệu thigrave caacutec becircn khocirci phục lại tigravenh

trạng ban đầu hoagraven trả cho nhau những gigrave đatilde nhận nếu khocircng hoagraven trả được

bằng hiện vật thigrave phải hoagraven trả bằng tiền trừ trường hợp tagravei sản giao dịch hoa

lợi lợi tức thu được bị tịch thu theo quy định của phaacutep luật Becircn coacute lỗi gacircy thiệt

hại phải bồi thườngrdquo (Khoản 234 Điều 131 BLDS 2015)

Như vậy theo quy định nếu điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng

theo mẫu ghi nhận quyền vagrave nghĩa vụ của caacutec becircn nhưng đatilde ldquotạo necircn sự bất cacircn

xứngrdquo nghĩa lagrave đatilde ldquomiễn traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng

traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kiardquo magrave trong quaacute trigravenh

thực hiện hợp đồng điều khoản đoacute đatilde được thi hagravenh thigrave caacutec becircn phải ldquokhocirci phục

lại tigravenh trạng ban đầurdquo

Viacute dụ Điều khoản cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ quy định hoặc thay đổi giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ

trong một hợp đồng theo mẫu bị tuyecircn bố lagrave điều khoản khocircng coacute hiệu lực nếu

NTD đatilde tuacircn theo điều khoản nagravey magrave thực hiện một hay một số nghĩa vụ nagraveo đoacute

như nghĩa vụ trả tiền cao hơn so với mức ban đầu thigrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoacutea dịch vụ sẽ hoagraven lại khoản tiền checircnh lệch nagravey

Luật của Phaacutep dường như coacute một giải phaacutep đơn giản hơn khi chỉ ra rằng

99

ldquohợp đồng theo mẫu tiếp tục coacute hiệu lực magrave khocircng bao gồm những điều khoản

nagraveyrdquo (Art L123-1 Bộ luật tiecircu dugraveng Phaacutep)

Nếu một điều khoản trong hợp đồng theo mẫu bị tuyecircn bố vocirc hiệu thigrave một

vấn đề quan trọng được đặt ra đoacute lagrave bồi thường thiệt hại Việc ldquobecircn coacute lỗi gacircy

thiệt hại phải bồi thườngrdquo(Khoản 1 Điều 131 BLDS 2015) trong hợp đồng theo

mẫu đối với trường hợp coacute điều khoản bị tuyecircn bố vocirc hiệu thường được hiểu lagrave

traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ (becircn soạn thảo

hợp đồng) Traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ được quy định

tại Điều 360 BLDS (2015) về traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại noacutei chung vagrave

chương XX về traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei hợp đồng trong BLDS

(2015)

Trong mối quan hệ tiecircu dugraveng việc aacutep dụng higravenh thức giao dịch thocircng qua

hợp đồng theo mẫu dẫn đến việc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

lợi dụng vị thế chủ động của migravenh để mưu cầu lợi iacutech khocircng chiacutenh đaacuteng bằng

caacutech đưa ra caacutec điều khoản coacute lợi cho migravenh vagrave đẩy những bất lợi về phiacutea người

tiecircu dugraveng (điều khoản bất cocircng hay điều khoản lạm dụng) Việc sử dụng những

điều khoản khocircng coacute hiệu lực như vậy sẽ dẫn đến hệ quả lagrave khả năng NTD phải

gaacutenh chịu thiệt hại trong một số trường hợp Vigrave vậy nếu aacutep dụng luật chung về

hậu quả phaacutep lyacute của hợp đồng vocirc hiệu thigrave becircn coacute lỗi gacircy thiệt hại (luacutec nagravey lagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ - người soạn thảo ra điều khoản

khocircng coacute hiệu lực) phải chịu traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại cho NTD nếu coacute

thiệt hại phaacutet sinh đồng thời đaacutep ứng đầy đủ caacutec yecircu cầu của phaacutep luật về bồi

thường thiệt hại

Căn cứ vagraveo nguồn gốc phaacutet sinh người ta chia traacutech nhiệm bồi thường

thiệt hại thagravenh hai dạng bao gồm traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại theo hợp đồng

vagrave traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei hợp đồng Khi hợp đồng theo mẫu giao

kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ chứa đựng điều

100

khoản khocircng coacute hiệu lực bị tuyecircn bố vocirc hiệu (vocirc hiệu từng phần) thigrave traacutech nhiệm

bồi thường thiệt hại phaacutet sinh sau đoacute lagrave traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei

hợp đồng bởi lẽ quyền của NTD bị xacircm phạm tổn thất do điều khoản khocircng coacute

hiệu lực gacircy ra thực chất lagrave phần bị vocirc hiệu của hợp đồng theo mẫuViệc phacircn

loại traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do điều khoản khocircng coacute hiệu lực lagrave traacutech

nhiệm bồi thường trong hay ngoagravei hợp đồng coacute yacute nghĩa quan trọng trong việc

xaacutec định cơ sở phaacutet sinh traacutech nhiệm mức bồi thường cũng như caacutec nguyecircn tắc

cơ bản xaacutec định thiệt hại cần phải bồi thường Theo đoacute traacutech nhiệm bồi thường

thiệt hại ngoagravei hợp đồng chỉ phaacutet sinh khi coacute đủ caacutec điều kiện do phaacutep luật quy

định như coacute thiệt hại xảy ra coacute hagravenh vi traacutei phaacutet luật coacute mối quan hệ nhacircn quả

giữa hagravenh vi traacutei phaacutep luật vagrave thiệt hại xảy ra coacute lỗi Tuy nhiecircn việc nội dung

của điều khoản đoacute hay việc noacute bị vocirc hiệu dẫn đến thiệt hại cho NTD coacute tiacutenh đến

yếu tố lỗi hay khocircng khi xem xeacutet traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại thigrave cả BLDS

2015 khocircng hề đề cập đến Tại Điều 608 BLDS (2015) coacute quy định ldquoBồi thường

thiệt hại do vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo nhưng quy định nagravey chỉ aacutep

dụng trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng bảo

đảm chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ magrave gacircy thiệt hại cho NTD thigrave phải bồi thường

đacircy lagrave một điều đaacuteng tiếc đối với caacutec quy định về BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như vậy coacute thể noacutei dường như phaacutep luật hiện hagravenh đatilde tập trung điều

chỉnh đến những tranh chấp phaacutet sinh từ chất lượng hagraveng hoacutea dịch vụ magrave chưa

quan tacircm thoả đaacuteng đến BVQLNTD trong việc bồi thường thiệt hại do caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực gacircy ra trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu ở Việt Nam Điều nagravey cũng dễ lyacute giải bởi vigrave thực tiễn giao dịch qua hợp

đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay chưa phaacutet sinh những tranh chấp lớn về

điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

101

315 Phaacutep luật về giải quyết tranh chấp giữa người tiecircu dugraveng với tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

Hiện nay tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ được hiểu lagrave caacutec tranh chấp dacircn sự thocircng thường necircn được xử lyacute theo caacutec

quy định hiện hagravenh về phaacutep luật tố tụng dacircn sự Theo quy định của Luật

BVQLNTD (2010) để giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ gồm 05 phương thức như sau

Một lagrave thương lượng được hiểu lagrave phương thức giải quyết tranh chấp

trực tiếp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ ldquoNgười

tiecircu dugraveng coacute quyền gửi yecircu cầu đến tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ để thương lượng khi cho rằng quyền lợi iacutech hợp phaacutep của migravenh bị xacircm

phạmrdquo (Khoản 1 Điều 31 Luật BVQLNTD 2010) Đacircy lagrave phương thức giải quyết

tranh chấp phổ biến nhanh choacuteng vagrave đơn giản dựa trecircn yacute chiacute của hai becircn magrave

khocircng coacute sự can thiệp của becircn thứ ba nagraveo Phương thức nagravey thường được aacutep

dụng đầu tiecircn trong tất cả caacutec vụ khiếu kiện của NTDtheo đoacute ldquoTổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ coacute traacutech nhiệm tiếp nhận tiến hagravenh thương

lượng với NTD trong thời hạn khocircng quaacute 07 ngagravey lagravem việc kể từ ngagravey nhận

được yecircu cầurdquo (Khoản 1 Điều 31 Luật BVQLNTD 2010) Phaacutep luật khocircng can

thiệp vagraveo việc lựa chọn sử dụng phương thức nagravey cũng như quaacute trigravenh thương lượng

vagrave thi hagravenh kết quả thương lượng thagravenh của caacutec becircn Tuy nhiecircn higravenh thức giải

quyết tranh chấp nagravey khocircng được sử dụng ldquotrong trường hợp tranh chấp gacircy thiệt

hại đến lợi iacutech của Nhagrave nước lợi iacutech của nhiều người tiecircu dugraveng lợi iacutech cocircng cộngrdquo

(Khoản 2 Điều 30 Luật BVQLNTD 2010) Như vậy mặc dugrave Luật BVQLNTD

khocircng noacutei đến thương lượng được hay khocircng được aacutep dụng trong trường hợp NTD

phaacutet hiện caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực (điều khoản bất cocircng) trong hợp đồng

theo mẫu nhưng theo chuacuteng tocirci thương lượng khoacute coacute thể aacutep dụng cho việc giải

quyết tranh chấp giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bởi

102

lẽ hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng đồng loạt cho tất cả caacutec khaacutech hagraveng trong

cugraveng một chủng loại hợp đồng

Hai lagrave hogravea giải lagrave phương thức giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba Đacircy cũng lagrave

một trong những phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến được NTD vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ aacutep dụng khi xảy ra tranh chấp magrave

khocircng đạt được sự thống nhất yacute chiacute trong quaacute trigravenh thương lượng Khi đoacute caacutec

becircn coacute thể thoả thuận lựa chọn tổ chức hogravea giải chuyecircn nghiệp caacutec cơ quan tổ

chức hoặc caacute nhacircn để thực hiện hoagrave giải Theo quy định về phaacutep luật

BVQLNTD NTD coacute thể đến trung tacircm hogravea giải được thagravenh lập bởi Sở Cocircng

Thương caacutec tỉnh hoặc Hội BVQLNTD caacutec tỉnh (nếu ở địa phương) ở Trung

ương coacute thể đến Cục Quản lyacute cạnh tranh hoặc Hội Tiecircu chuẩn vagrave Bảo vệ người

tiecircu dugraveng Việt Nam Đacircy lagrave phương thức được caacutec nước trecircn thế giới sử dụng

phổ biến bởi kết quả được higravenh thagravenh từ yacute chiacute của hai becircn biacute mật thocircng tin

khocircng tốn thời gian khocircng ảnh hưởng đến uy tiacuten thương hiệu của caacutec becircn Cũng

giống với giải quyết tranh chấp bằng phương thức thương lượng phaacutep luật Việt

Nam khocircng thừa nhận khả năng cưỡng chế thi hagravenh những cam kết của caacutec becircn

trong Biecircn bản hogravea giải thagravenh Dưới goacutec độ giải quyết tranh chấp giữa NTD với

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong hợp đồng theo mẫu thigrave

phương thức nagravey cũng khoacute coacute thể aacutep dụng giống như giải quyết bằng phương

thức thương lượng bởi hạn chế sự giới hạn của Luật BVQLNTD cũng như

những đặc điểm về hợp đồng theo mẫu

Ba lagrave trọng tagravei được aacutep dụng trong trường hợp NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ vẫn chưa tigravem được tiếng noacutei chung thocircng qua caacutec

phương thức như thương lượng hoặc hogravea giải coacute thể thỏa thuận lựa chọn phương

thức Trọng tagravei

103

Phugrave hợp với thực tiễn sử dụng Trọng tagravei thương mại ở caacutec nước trecircn thế

giới Luật Trọng tagravei thương mại (2010) đatilde khắc phục những tồn tại của Phaacutep

lệnh Trọng tagravei thương mại (2003) Cụ thể lagrave (i) khắc phục việc phacircn định khocircng

rotilde ragraveng phạm vi thẩm quyền của Trọng tagravei đối với caacutec tranh chấp thương mại

trecircn cơ sở đoacute bảo đảm sự tương thiacutech giữa caacutec văn bản phaacutep luật hiện hagravenh như

Bộ luật Dacircn sự Bộ luật Tố tụng dacircn sự Luật Thương mại Luật Đầu tư vagrave caacutec

luật chuyecircn ngagravenh khaacutec với Luật Trọng tagravei thương mại(ii) Luật Trọng tagravei thương

mại đatilde dỡ bỏ hạn chế của Phaacutep lệnh Trọng tagravei thương mại về thẩm quyền giải

quyết caacutec tranh chấp thương mại của Trọng tagravei thocircng qua việc mở rộng phạm vi

thẩm quyền của Trọng tagravei tới nhiều loại tranh chấp liecircn quan đến quyền vagrave lợi

iacutech của caacutec becircn

Theo Điều 2 Luật trọng tagravei thương mại (2010) Trọng tagravei thương mại coacute

thẩm quyền giải quyết caacutec tranh chấp sau

ldquo1 Tranh chấp giữa caacutec becircn phaacutet sinh từ hoạt động thương mại

2 Tranh chấp phaacutet sinh giữa caacutec becircn trong đoacute iacutet nhất một becircn coacute hoạt

động thương mại

3 Tranh chấp khaacutec giữa caacutec becircn magrave phaacutep luật quy định được giải quyết

bằng Trọng tagraveirdquo

Như vậy tranh chấp giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ tuy khocircng thuần tuacutey lagrave một tranh chấp thương mại song noacute vẫn thuộc

thẩm quyền của Trọng tagravei thương mại nếu được caacutec becircn lựa chọn bằng thỏa

thuận trọng tagravei

Tuy nhiecircn do những đặc điểm vốn coacute của migravenh phương thức giải quyết

tranh chấp bằng Trọng tagravei coacute thể bị lạm dụng bởi becircn coacute ưu thế trong quan hệ

tiecircu dugraveng ndash tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Sự quan ngại nagravey của

caacutec nhagrave lập phaacutep lagrave hoagraven toagraven coacute cơ sở đối với hoạt động tiecircu dugraveng trecircn thị

trường ở nước ta hiện nay Thocircng thường so với caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

104

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ NTD thường ở một vị triacute coacute nhiều nguy cơ bị lạm

dụng bởi caacutec điều kiện vagrave điều khoản trong giao dịch thương mại chung (tồn tại

dưới caacutec higravenh thức hợp đồng theo mẫu quy tắc baacuten hagraveng điều lệ cung ứng dịch

vụhellip của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ) Bởi vậy cần coacute quy

định để bảo vệ quyền tự định đoạt của NTD dugrave đoacute lagrave higravenh thức giải quyết tranh

chấp

Theo Điều 17 của Luật trọng tagravei thương mại (2010) ldquoĐối với caacutec tranh

chấp giữa nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave người tiecircu dugraveng mặc dugrave điều

khoản trọng tagravei đatilde được ghi nhận trong caacutec điều kiện chung về cung cấp hagraveng

hoaacute dịch vụ do nhagrave cung cấp soạn sẵn thỏa thuận trọng tagravei thigrave người tiecircu dugraveng

vẫn được quyền lựa chọn Trọng tagravei hoặc Togravea aacuten để giải quyết tranh chấp Nhagrave

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ chỉ được quyền khởi kiện tại Trọng tagravei nếu được

người tiecircu dugraveng chấp thuậnrdquo

Caacutech thiết kế quy định nagravey đảm bảo tiacutenh linh hoạt theo đoacute nếu NTD hagravei

lograveng với điều khoản trọng tagravei tranh chấp vẫn được giải quyết bằng trọng tagravei như

đatilde necircu trong hợp đồng theo mẫu Ngược lại nếu cảm thấy thiệt thogravei bởi thoả

thuận đoacute NTD cần coacute cơ hội để xem xeacutet vagrave quyết định nếu đồng yacute với thoả

thuận trọng tagravei thigrave xaacutec nhận vagraveo một văn bản riecircng Đacircy lagrave một quy định riecircng

của Luật trọng tagravei thương mại nhằm bảo vệ NTD bổ sung cho caacutec nguyecircn tắc

chung khaacutec trong phaacutep luật về BVQLNTD

Tuy nhiecircn qua khảo saacutet caacutec hợp đồng theo mẫu được đăng kyacute theo Quyết

định số 022010QĐ-TTg ngagravey 13012012 của Thủ tướng Chiacutenh phủ tại Cục

quản lyacute cạnh tranh ndash Bộ cocircng thương thigrave hầu hết caacutec hợp đồng theo mẫu trong

caacutec lĩnh vực mua baacuten căn hộ chung cư mua baacuten điện sinh hoạt dịch vụ cấp nước

đều coacute điều khoản giải quyết tranh chấp bằng Toagrave aacuten cograven caacutec hợp đồng trong

lĩnh vực truyền higravenh trả tiền thuecirc bao điện thoại cố định thuecirc bao di động trả

sau kết nối Internet thigrave khocircng đưa ra phương thức giải quyết tranh chấp cụ thể

105

Như vậy đối với những hợp đồng theo mẫu coacute quy định về giải quyết tranh chấp

bằng Toagrave aacuten thigrave NTD đatilde bị loại bỏ mất quyền lựa chọn giải quyết tranh chấp

bằng Trọng tagravei Ngược lại đối với những hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản giải

quyết tranh chấp bằng trọng tagravei thigrave khi xảy ra tranh chấp NTD lagrave caacute nhacircn vẫn coacute

quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp khaacutec (Điều 38 Luật

BVQLNTD 2010) cograven đối với NTD lagrave tổ chức thigrave khocircng coacute quyền nagravey bởi lẽ

Ở đacircy coacute sự macircu thuẫn giữa Điều 38 Luật BVQLNTD (2010) với Điều 17

Luật trọng tagravei thương mại (2010) Theo đoacute Điều 17 Luật trọng tagravei thương mại

(2010) khocircng phacircn biệt NTD lagrave caacute nhacircn hay lagrave tổ chức Cũng tại hai điều nagravey

cho thấy sự thiếu thống nhất trong việc sử dụng thuật ngữ điều nagravey cũng dẫn

đến sự mẫu thuẫn vagrave khoacute aacutep dụng phaacutep luật trong thực tế Điều 17 Luật trọng tagravei

thương mại (2010) sử dụng thuật ngữ ldquocaacutec điều kiện chungrdquo cograven Điều 38 Luật

BVQLNTD (2010) sử dụng thuật ngữ ldquohợp đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao

dịch chungrdquo Vậy ldquocaacutec điều kiện chungrdquo coacute bao gồm hợp đồng theo mẫu hay

khocircng hay chỉ được hiểu lagrave điều kiện giao dịch chung

Bốn lagrave giải quyết tại Togravea aacuten Giải quyết tranh chấp bằng Togravea aacuten luocircn

được xem lagrave một phương thức hữu hiệu để NTD sử dụng bảo vệ caacutec quyền vagrave lợi

iacutech hợp phaacutep của migravenh trước sự xacircm hại traacutei phaacutep luật của caacutec tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ noacutei chung đặc biệt đối với những tranh chấp từ

hợp đồng theo mẫu bởi lẽ caacutec tranh chấp từ hợp đồng theo mẫu thường xuất

phaacutet từ những điều khoản khocircng coacute hiệu lực vagrave cũng chỉ coacute Toagrave aacuten mới coacute thẩm

quyền tuyecircn bố vocirc hiệu đối với một hợp đồng đatilde được kyacute kết Tuy nhiecircn caacutec

tranh chấp của NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute đặc

thugrave lagrave những tranh chấp nhỏ đơn giản vagrave cần được giải quyết nhanh choacuteng

thuận tiện cho NTD Thực tế cho thấy việc aacutep dụng caacutec quy định của phaacutep luật tố

tụng dacircn sự hiện hagravenh để giải quyết caacutec khiếu nại tranh chấp của NTD lagrave khocircng

phugrave hợp vigrave giải quyết theo thủ tục tố tụng dacircn sự lagrave quaacute phức tạp vagrave tốn keacutem

106

Becircn cạnh đoacute một bộ phận khocircng nhỏ NTD trong xatilde hội cograven coacute tacircm lyacute thụ động

ngại va chạm vagrave bảo lưu nhiều tập quaacuten tiecircu dugraveng lạc hậu [33 tr 81] Đacircy chiacutenh

lagrave lyacute do dẫn đến việc NTD nước ta thường khocircng khởi kiện ra toagrave khi bị vi phạm

quyền lợi

Để bảo vệ một caacutech coacute hiệu quả caacutec quyền vagrave lợi iacutech hợp phaacutep của NTD

trong điều kiện hiện nay cũng như để NTD tiếp cận phương thức giải quyết tranh

chấp tại Togravea aacuten một caacutech coacute hiệu quả Luật BVQLNTD (2010) khocircng chỉ quy

định NTD coacute quyền khởi kiện magrave cograven cho pheacutep tổ chức xatilde hội tham gia bảo vệ

NTD cũng coacute quyền ldquođại diện người tiecircu dugraveng khởi kiện hoặc tự migravenh khởi kiện

vigrave lợi iacutech cocircng cộngrdquo (hiện nay ở nước ta ở Trung ương coacute Hội tiecircu chuẩn vagrave bảo

vệ người tiecircu dugraveng Việt Nam vagrave 48 Hội bảo vệ người tiecircu dugraveng ở địa

phương)[87]

Việc thừa nhận caacutec tổ chức xatilde hội tham gia bảo vệ NTD coacute quyền khởi

kiện để bảo vệ NTD lagrave một bước tiến lớn thể hiện sự nỗ lực trong cocircng taacutec

BVQLNTD bởi lẽ (i) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ giuacutep cho

NTD nhanh choacuteng tiếp cận cocircng lyacute vagrave loại bỏ được những ragraveo cản phaacutep lyacute để

bảo vệ quyền lợi của migravenh (ii) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ

giuacutep cho NTD khocircng phải chi phiacute quaacute lớn để tiếp cận cocircng lyacute Với vai trograve lagrave

người bảo trợ tổ chức bảo vệ NTD sẽ trợ giuacutep họ với nhiều phương thức vagrave cơ

chế hỗ trợ đa dạng như test miễn phiacute tại caacutec Trung tacircm giaacutem định của tổ chức

trợ giuacutep kinh phiacute theo phương thức hoagraven trả sau hỗ trợ tư vấn (iii) Khởi kiện

thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ giuacutep cho NTD coacute sức mạnh đaacuteng kể trong

quaacute trigravenh đagravem phaacuten thương lượng với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ Trong trường hợp phải giải quyết tranh chấp tại Togravea aacuten cơ chế nagravey sẽ

tạo điều kiện cho sự higravenh thagravenh phương thức bồi thường vagrave caacutec mức bồi thường

trong từng lĩnh vực tiecircu dugraveng (iv) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD

cũng giuacutep tạo điều kiện thuận lợi cho caacutec tổ chức bảo vệ NTD theo đuổi caacutec mục

107

tiecircu riecircng của migravenh Với cơ chế nagravey tổ chức bảo vệ NTD sẽ trở thagravenh người bạn

đồng hagravenh đaacuteng tin cậy của NTD ở mọi nơi mọi luacutec

Theo quy định tổ chức xatilde hội tham gia BVQLNTD coacute quyền khởi kiện để

BVQLND trong hai trường hợp sau đại diện người tiecircu dugraveng khởi kiện hoặc tự

migravenh khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng (Điểm b Khoản 1 Điều 28 Luật

BVQLNTD 2010) Đối với trường hợp đại diện NTD khởi kiện thigrave caacutec điều kiện

khởi kiện được thực hiện theo caacutec quy định trong BLTTDS Đối với trường hợp

khởi kiện vigrave lợi iacutech cộng đồng thigrave caacutec tổ chức xatilde hội cần đảm bảo điều kiện như

được thagravenh lập hợp phaacutep theo quy định của phaacutep luật Coacute tocircn chỉ mục điacutech hoạt

động vigrave quyền lợi của người tiecircu dugraveng hoặc vigrave lợi iacutech cocircng cộng liecircn quan đến

quyền lợi người tiecircu dugraveng coacute thời gian hoạt động tối thiểu lagrave ba (03) năm tiacutenh từ

ngagravey tổ chức xatilde hội được thagravenh lập đến ngagravey tổ chức xatilde hội thực hiện quyền tự

khởi kiện coacute phạm vi hoạt động từ cấp tỉnh trở lecircn (Điều 24 Nghị định số

992011NĐ-CP) Khi tổ chức xatilde hội tham gia BVQLNTD khởi kiện vigrave lợi iacutech

cocircng cộng coacute nghĩa vụ thocircng baacuteo thocircng tin về nội dung vụ aacuten theo quy định tại

Điều 44 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng đảm bảo quyền tham gia vụ aacuten

của những người tiecircu dugraveng coacute liecircn quan đến vụ aacuten chịu caacutec chi phiacute phaacutet sinh

trong quaacute trigravenh khởi kiện (Điều 25 Nghị định số 992011NĐ-CP)

Vấn đề bồi thường thiệt hại (nếu coacute) đối với vụ aacuten dacircn sự do tổ chức tham

gia BVQLNTD khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng được quy định ldquotiền bồi thường

thiệt hại trong vụ aacuten dacircn sự về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng do tổ chức xatilde

hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng

được thực hiện theo bản aacuten quyết định của Togravea aacutenrdquo (Điều 46 Luật BVQLNTD

2010) Với quy định nagravey Luật BVQLNTD chưa lagravem saacuteng tỏ liệu NTD coacute được

nhận tiền bồi thường thiệt hại hay khocircng thủ tục để đogravei tiền bồi thường thiệt hại

của NTD sẽ được thực hiện như thế nagraveo Hay tiền bồi thường thiệt hại khocircng

108

được chia cho những NTD magrave được giao cho tổ chức tham gia BVQLNTD đatilde

khởi kiện để phục vụ cho caacutec hoạt động vigrave lợi iacutech chung [21 tr 116]

Để đơn giản hoaacute caacutec thủ tục vagrave ruacutet ngắn thời gian giải quyết caacutec vụ kiện

của NTD Luật BVQLNTD (2010) quy định tại Khoản 2 Điều 41 như sau ldquoVụ

aacuten dacircn sự về BVQLNTD được giải quyết theo thủ tục đơn giản quy định trong

phaacutep luật về tố tụng dacircn sự khi coacute đủ caacutec điều kiện sau đacircy a) Caacute nhacircn lagrave người

tiecircu dugraveng khởi kiện tổ chức caacute nhacircn trực tiếp cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ cho

người tiecircu dugraveng bị khởi kiện b) Vụ aacuten đơn giản chứng cứ rotilde ragraveng c) Giaacute trị

giao dịch dưới 100 triệu đồngrdquo Với việc quy định giải quyết theo thủ tục đơn

giản thực chất lagrave một sự lựa chọn bổ sung cho NTD Họ hoagraven toagraven coacute thể lựa

chọn trigravenh tự khởi kiện giải quyết vụ aacuten dacircn sự theo BLTTDS Ở đacircy cũng cần

biết rằng giải quyết theo thủ tục đơn giản khocircng phải lagrave một trigravenh tự xeacutet xử đặc

biệt vagrave xa lạ với tố tụng dacircn sự hiện hagravenh magrave chỉ lagrave sự bổ sung ngoại lệ của tố

tụng dacircn sự aacutep dụng cho caacutec vụ aacuten bảo vệ quyền lợi của NTD lagrave caacute nhacircn với giaacute

trị giao dịch nhỏ Trecircn thực tế NTD chưa coacute cơ hội sử dụng quy định nagravey để bảo

vệ migravenh bởi lẽ trong BLTTDS (2004) khocircng coacute quy định về ldquothủ tục đơn giảnrdquo

hay ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo Tại BLTTDS (2015) thủ tục ruacutet gọn được quy định cụ thể

tại chương XVIII XIX Tuy nhiecircn theo taacutec giả của luận aacuten với những điều kiện

để aacutep dụng ldquothủ tục đơn giảnrdquo được quy định tại Luật BVQLNTD (2010) thigrave

NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu cũng khoacute coacute thể được

aacutep dụng ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo bởi lẽ (i) coacute sự khaacutec biệt về tecircn gọi giữa giữa 02 Luật

(Luật BVQLNTD 2010 gọi lagrave ldquothủ tục đơn giảnrdquo BLTTDS 2015 gọi lagrave ldquothủ tục

ruacutet gọnrdquo) vậy ldquothủ tục đơn giảnrdquo vagrave ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo lagrave một hay lagrave hai thứ khaacutec

nhau (ii) Luật BVQLNTD (2010) đatilde hạn chế việc giải quyết theo thủ tục ruacutet

gọn trong trường hợp tổ chức BVQLNTD khởi kiện khi quy định điều kiện để

giải quyết theo thủ tục đơn giản lagrave trong trường hợp ldquocaacute nhacircn lagrave người tiecircu dugraveng

khởi kiện tổ chức caacute nhacircn trực tiếp cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ cho người tiecircu

109

dugraveng bị khởi kiệnrdquo (Điểm a Khoản 2 Điều 41 Luật BVQLNTD 2010) với quy

định nagravey coacute thể hiểu chỉ coacute NTD lagrave caacute nhacircn khi khởi kiện mới được aacutep dụng theo

thủ tục ruacutet gọn đacircy lagrave điều đaacuteng tiếc trong Luật BVQLNTD (2010) vigrave vai trograve

của caacutec tổ chức BVQLNTD trong trường hợp nagravey lagrave khaacute quan trọng như đatilde phacircn

tiacutech ở trecircn

Với nhận thức NTD luocircn luocircn ở vị triacute yếu thế của trong mối quan hệ với

tổ chức caacute nhacircn sản xuất kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Luật BVQLNTD

(2010) đưa ra quy định miễn nghĩa vụ chứng minh lỗi vagrave miễn tạm ứng aacuten phiacute

cho NTD khi tiến hagravenh khởi kiện caacutec tổ chức caacute nhacircn coacute hagravenh vi phạm quyền vagrave

lợi iacutech hợp phaacutep của migravenh

Điều 42 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoNgười tiecircu dugraveng coacute nghĩa vụ

cung cấp chứng cứ vagrave chứng minh trong vụ aacuten dacircn sự để bảo vệ quyền lợi iacutech

hợp phaacutep của migravenh theo quy định của phaacutep luật về tố tụng dacircn sự trừ việc

chứng minh lỗi của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute nghĩa vụ chứng minh migravenh khocircng coacute lỗi

gacircy ra thiệt hạirdquo

Đồng thời BLTTDS (2015) cũng quy định về nghĩa vụ chứng minh trong

vụ aacuten BVQLNTD theo hướng coacute lợi cho NTD

ldquo1 Đương sự coacute yecircu cầu Togravea aacuten bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech hợp phaacutep của

migravenh phải thu thập cung cấp giao nộp cho Togravea aacuten tagravei liệu chứng cứ để chứng

minh cho yecircu cầu đoacute lagrave coacute căn cứ vagrave hợp phaacutep trừ caacutec trường hợp sau đacircy

a) Người tiecircu dugraveng khởi kiện khocircng coacute nghĩa vụ chứng minh lỗi của tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoacutea dịch vụ bị kiện coacute nghĩa vụ chứng minh migravenh khocircng coacute lỗi gacircy ra thiệt hại

theo quy định của Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo (Điều 91 BLTTDS

2015)

110

Như vậy trong caacutec vụ aacuten bảo vệ quyền lợi NTD dugraveng traacutech nhiệm chứng

minh lỗi đatilde được chuyển giao từ NTD sang tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoacutea dịch vụ [35]

Năm lagrave giải quyết tranh chấp giữa vagrave người tiecircu dugraveng vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bằng biện phaacutep hagravenh chiacutenh

Ở Việt Nam tuy khocircng được nhigraven nhận chiacutenh thức lagrave một phương thức

giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ nhưng biện phaacutep hagravenh chiacutenh cũng được dự liệu trong Luật BVQLNTD

(2010) Theo đoacute Khoản 2 Điều 19 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoCơ quan

quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng tự migravenh

hoặc theo đề nghị của người tiecircu dugraveng yecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo

Điều 26 Luật BVQLNTD (2010) quy định

ldquo 1 Khi nhận được yecircu cầu của người tiecircu dugraveng cơ quan quản lyacute nhagrave

nước về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng cấp huyện coacute traacutech nhiệm yecircu cầu caacutec

becircn giải trigravenh cung cấp thocircng tin bằng chứng hoặc tự migravenh xaacutec minh thu thập

thocircng tin bằng chứng để xử lyacute theo quy định của phaacutep luật

2 Cơ quan quản lyacute nhagrave nước về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng cấp

huyện coacute traacutech nhiệm trả lời bằng văn bản việc giải quyết yecircu cầu bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng trường hợp xaacutec định tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea

dịch vụ vi phạm quyền lợi người tiecircu dugraveng văn bản trả lời phải coacute caacutec nội dung

sau đacircy

a Nội dung vi phạm

b Biện phaacutep khắc phục hậu quả

cThời hạn thực hiện biện phaacutep khắc phục hậu quả

111

d Biện phaacutep xử lyacute vi phạm hagravenh chiacutenh nếu coacuterdquo

3 Biện phaacutep khắc phục hậu quả quy định tại điểm b khoản 2 Điều nagravey

bao gồm

a) Buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ thu hồi tiecircu hủy

hagraveng hoacutea hoặc ngừng cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ

b) Đigravenh chỉ hoặc tạm đigravenh chỉ hoạt động kinh doanh của tổ chức caacute nhacircn

vi phạm

c) Buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ loại bỏ điều

khoản vi phạm quyền lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chungrdquo

Đacircy lagrave phương phaacutep đem lại một khả năng BVQLNTD nhanh choacuteng đơn

giản hiệu quả đối với những tranh chấp nhỏ tại địa phương vagrave thocircng qua việc xử

lyacute caacutec tranh chấp nagravey cơ quan quản lyacute Nhagrave nước chuyecircn ngagravenh sẽ coacute điều kiện

phacircn loại doanh nghiệp aacutep dụng caacutec biện phaacutep quản lyacute phugrave hợp đối với những vi

phạm Higravenh thức giải quyết tranh chấp nagravey được ứng dụng thagravenh cocircng tại nhiều

quốc gia như Trung Quốc Pakistanhellip Tuy nhiecircn dưới goacutec độ BVQLNTD trong

caacutec giao dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu khi aacutep dụng Khoản 2 Điều 19 vagrave

Điểm c Khoản 3 Điều 26 Luật BVQLNTD (2010) cũng lưu yacute đến caacutec vấn đề

(i) Higravenh thức giải quyết tranh chấp nagravey luocircn cần một bộ maacutey chuyecircn

nghiệp hiệu quả trong hoạt động vagrave liecircn thocircng trong phối hợp xử lyacute vagrave coacute khả

năng tạo cơ hội lạm dụng quyền lực của người thi hagravenh cocircng vụ [35]

(ii) Caacutec quy định của phaacutep luật BVQLNTD về vấn đề nagravey chưa coacute sự

thống nhất dẫn đến khoacute coacute thể aacutep dụng trong thực tiễn cụ thể Luật BVQLNTD

(2010) quy định Cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về BVQLNTD (coacute

thể hiểu gồm Bộ Cocircng thương Sở Cocircng thương vagrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về

BVQLNTD cấp huyện) coacute quyền ldquoyecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

112

trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung vi

phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo (Khoản 2 Điều 19 Luật BVQLNTD 2010)

vagrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cấp huyện coacute thẩm quyền ldquoBuộc tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ loại bỏ điều khoản vi phạm quyền

lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chungrdquo

(Điểm c Khoản 3 Điều 26 Luật BVQLNTD 2010) Nghị định số 992011NĐ-

CP quy định cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute hợp đồng theo mẫu lagrave

Bộ cocircng thương vagrave Sở Cocircng thương (Điều 9 Nghị định số 992011NĐ-CP) Vậy

một hợp đồng theo mẫu được đăng kyacute tại Bộ Cocircng thương hoặc Sở Cocircng thương

thigrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cấp huyện coacute quyền yecircu cầu tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ loại bỏ điều khoản vi phạm quyền

lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu hay khocircng Nếu coacute thigrave cần phải

thủ tục ra sao Nếu khocircng thigrave phải baacuteo caacuteo với Bộ Cocircng thương hay Sở Cocircng

thương Vấn đề nagravey chưa được giải quyết thoả đaacuteng trong caacutec quy định phaacutep

luật về BVQLNTD

Như vậy coacute thể noacutei trong việc giải quyết tranh chấp giữa NTD với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thigrave phương thức giải quyết tranh

chấp bằng Toagrave aacuten lagrave phương thức hiệu quả nhất becircn cạnh đoacute giải quyết bằng thủ

tục hagravenh chiacutenh cũng lagrave một phương thức cần được lưu yacute sử dụng trong bối cảnh

hiện nay của đất nước ta

32 Thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

321 Thực tiễn thực hiện quy định về đăng kyacute vagrave kiểm soaacutet hợp đồng theo

mẫu

Việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu từ phiacutea doanh nghiệp đối với những

hagraveng hoaacute dịch vụ thuộc đối tượng phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave việc kiểm

soaacutet hợp đồng theo mẫu của caacutec cơ quan nhagrave nước trong những năm qua đatilde đem

113

lại những hiệu quả nhất định trong cocircng taacutec BVQLNTD điều nagravey được thể hiện

ở những điểm sau

Thứ nhất hạn chế caacutec rủi ro vagrave đảm bảo quyền lợi hợp phaacutep của NTD

cacircn bằng lợi iacutech giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

Thứ hai giảm thiểu tranh chấp coacute thể xảy ra giữa tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave NTD

Thứ ba đacircy lagrave cơ hội giuacutep doanh nghiệp hoagraven thiện hợp đồng theo mẫu

goacutep phần nacircng cao uy tiacuten vagrave khả năng cạnh tranh lagravenh mạnh cho doanh nghiệp

Qua việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave kiểm soaacutet của caacutec cơ quan chức

năng cho thấy số lượng hồ sơ đăng kyacute hợp đồng theo mẫu được tăng trong caacutec

năm Từ thaacuteng 3 năm 2012 đến hết năm 2015 Cục QLCT đatilde tiếp nhận vagrave xử lyacute

1137 hồ sơ đăng kyacute cụ thể năm 2012 xử lyacute 110 hồ sơ năm 2013 xử lyacute 78 hồ sơ

năm 2014 xử lyacute 194 hồ sơ năm 2015 xử lyacute 755 hồ sơ Hồ sơ khocircng chấp nhận

năm 2012 lagrave 51 hồ sơ chiếm 464 năm 2013 lagrave 36 hồ sơ chiếm 462 năm

2014 lagrave 69 hồ sơ chiếm 356 năm 2015 lagrave 202 hồ sơ chiếm 268 100 hồ sơ

xử lyacute đuacuteng thời hạn luật định vagrave khocircng xảy ra tigravenh trạng khiếu kiện khiếu nại từ

phiacutea doanh nghiệp liecircn quan[8][9]

Cũng trong 3 năm qua caacutec Sở Cocircng Thương trecircn cả nước tiếp nhận vagrave xử

lyacute khoảng trecircn 522 hồ sơ đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

cụ thể năm 2012 xử lyacute khoảng 92 hồ sơ năm 2013 xử lyacute khoảng 162 hồ sơ năm

2014 xử lyacute khoảng 268 hồ sơ Một số địa phương tiếp nhận số lượng hồ sơ lớn

như Đồng Thaacutep (52 hồ sơ năm 2013) Vĩnh Phuacutec (39 hồ sơ năm 2013 vagrave 53 hồ

sơ năm 2014) Thagravenh phố Hồ Chiacute Minh (24 hồ sơ năm 2013) [8]

Thực tiễn 3 năm triển khai cocircng taacutec kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung đối với caacutec hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu cho thấy NTD đang

phải gaacutenh chịu nhiều rủi ro traacutech nhiệm từ caacutec giao dịch với tổ chức caacute nhacircn

114

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Trong khi đoacute họ khocircng được trao caacutec quyền lợi

chiacutenh đaacuteng để lagravem cocircng cụ bảo vệ luacutec xảy ra tranh chấp

Theo thống kecirc của Cục QLCT trong năm 2014 100 caacutec hồ sơ đăng kyacute

lần đầu khi xem xeacutet đều phaacutet hiện coacute caacutec điều khoản vi phạm quyền lợi NTD Cụ

thể tỷ lệ số điều khoản vi phạm như sau

- Khoảng 15 hồ sơ đăng kyacute coacute nhiều hơn 35 điều khoản vi phạm Trong

đoacute coacute khoảng 30 hồ sơ nagravey coacute từ 50-80 điều khoản vi phạm

- Khoảng 60 hồ sơ coacute từ 20-35 điều khoản vi phạm

- Khoảng 25 hồ sơ coacute iacutet hơn 20 điều khoản vi phạm

Tiacutenh trong tổng số hồ sơ khocircng được chấp nhận từ năm 2012 đến nay

khoảng 80 doanh nghiệp đatilde sửa đổi hồ sơ để hoagraven thagravenh thủ tục đăng kyacute

Từ năm 2013 đến nay Cục QLCT đatilde tiến hagravenh kiểm tra việc chấp hagravenh

đăng kyacute đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung của 69 doanh nghiệp Trong

tổng số 69 doanh nghiệp được kiểm tra coacute 36 doanh nghiệp (52) tuacircn thủ vagrave

33 doanh nghiệp (48) chưa tuacircn thủ nghiecircm tuacutec caacutec nghĩa vụ liecircn quan đến

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung bao gồm caacutec doanh nghiệp chưa thực

hiện nghĩa vụ đăng kyacute vagrave caacutec doanh nghiệp khocircng tuacircn thủ đatilde được Cục QLCT

chấp nhận

Theo đoacute coacute 5 doanh nghiệp bị xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh với mức từ

60000000-80000000 đồng vagrave đigravenh chỉ hoạt động kyacute kết hợp đồng với NTD từ

01-02 thaacuteng do hagravenh vi khocircng đăng kyacute đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung 28 doanh nghiệp bị nhắc nhở vagrave yecircu cầu khắc phục vi phạm

Becircn cạnh việc kiểm tra của Cục QLCT thigrave caacutec Sở Cocircng Thương trecircn cả

nước bigravenh quacircn mỗi hagraveng năm kiểm tra từ 06-10 doanh nghiệp coacute một số Sở

Cocircng Thương kiểm tra nhiều hơn như Nghệ An (17 doanh nghiệp) Đagrave Nẵng (15

doanh nghiệp) Vũng Tagraveu (12 doanh nghiệp) Tổng số doanh nghiệp được kiểm

tra trecircn cả nước lagrave 623 doanh nghiệp trong đoacute

115

- Nhoacutem lĩnh vực điện nước 338 doanh nghiệp chiếm 542

- Nhoacutem lĩnh vực viễn thocircng 197 doanh nghiệp chiếm 316

- Nhoacutem lĩnh vực chung cư 80 doanh nghiệp chiếm 129

- Nhoacutem lĩnh vực vận tải 8 hồ sơ doanh nghiệp chiếm 128

Trong số 623 doanh nghiệp được kiểm tra coacute 512 doanh nghiệp tuacircn thủ

(822) vagrave 111 doanh nghiệp chưa tuacircn thủ nghiecircm tuacutec caacutec nghĩa vụ liecircn quan

đến hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (178)

Đối với những trường hợp vi phạm hầu hết caacutec Sở Cocircng Thương đều xaacutec

định đacircy lagrave vi phạm lần đầu do chưa nắm bắt được quy định phaacutep luật necircn chỉ

dừng lại ở mức độ nhắc nhở vagrave yecircu cầu khắc phục sai phạm Tuy nhiecircn đatilde coacute 3

Sở Cocircng Thương tiến hagravenh xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh lagrave An Giang Đagrave Nẵng

Vũng Tagraveu với mức phạt lần lượt lagrave 10000000 đồng cho hagravenh vi hợp đồng coacute cỡ

chữ nhỏ hơn quy định (An Giang) 60000000 đồng cho hagravenh vi khocircng đăng kyacute

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (Đagrave Nẵng) 80000000 đồng cho hagravenh

vi khocircng thực hiện yecircu cầu của cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền về việc sửa đổi

nội dung hợp đồng theo mẫu vi phạm (Vũng Tagraveu)

Cugraveng với việc kiểm soaacutet việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu tại caacutec cơ quan

chức năng thigrave việc kiểm soaacutet việc thực hiện hợp đồng theo mẫu cũng cho thấy

một vấn đề đaacuteng baacuteo động Trong năm 2013 vagrave 2014 Cục QLCT vagrave caacutec Sở

Cocircng Thương đatilde triển khai cocircng taacutec hậu kiểm đối với một số hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung đatilde được chấp nhận đăng kyacute Kết quả ghi nhận

khoảng 30 doanh nghiệp được kiểm tra chưa aacutep dụng đuacuteng mẫu đatilde được cơ

quan chức năng chấp nhận trong đoacute coacute những doanh nghiệp sửa đổi bổ sung

nhiều điều khoản ảnh hưởng tới quyền lợi NTD [8]

Như vậy coacute thể noacutei việc BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu thocircng qua việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu thuộc đối tượng

phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết định số

116

352015QĐ-TTg của Thủ tướng chiacutenh phủ cũng như việc kiểm soaacutet hợp đồng

theo mẫu khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute theo quy định Khoản 2 Điều 19

Luật BVQLNTD (2010) vagrave Điều 16 Nghị định số 992011NĐ-CP của Chiacutenh

phủ đatilde được tiến hagravenh một caacutech thường xuyecircn bởi Cục QLCT vagrave caacutec Sở Cocircng

thương đatilde đem lại những hiệu quả nhất định Becircn cạnh đoacute việc giaacutem saacutet việc

kiểm tra giaacutem saacutet quaacute trigravenh aacutep dụng hợp đồng theo mẫu cũng đatilde được tiến hagravenh

vagrave goacutep phần khocircng nhỏ vagraveo việc phaacutet hiện caacutec hợp đồng theo mẫu coacute caacutec điều

khoản bất lợi đối với NTD thocircng qua đoacute xử lyacute những lỗi vi phạm nagravey để

BVQLNTD Yacute thức của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong

việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung được tăng lecircn thocircng

qua số lượng tiếp nhận đăng kyacute hồ sơ hằng năm vagrave chất lượng hợp đồng theo

mẫu cũng được tăng lecircn hagraveng năm thocircng qua số liệu về hồ sơ được chấp nhận

đăng kyacute

Tuy nhiecircn becircn cạnh những điểm đatilde đạt được thigrave cograven một số điểm hạn chế

như sau

Một lagrave qua caacutec số liệu cho thấy tigravenh trạng vi phạm phaacutep luật bảo vệ NTD

đối với caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong một số lĩnh vực

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ khaacutec trecircn thị trường xuất hiện ngagravey cagraveng nhiều đang

tồn tại vagrave gacircy ảnh hưởng tới số đocircng NTD

Hai lagrave sự thiếu vắng của cơ quan BVQLNTD cấp huyện tham gia vagraveo

quaacute trigravenh kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute

cũng như giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế Điều nagravey coacute thể

được lyacute giải lagrave do caacutec quy định của phaacutep luật trong vấn đề nagravey cograven chưa chặt chẽ

vagrave cụ thể

Ba lagrave thiếu sự kiểm tra giaacutem saacutet đối với hợp đồng theo mẫu khocircng thuộc

đối tượng bắt buộc phải đăng kyacute theo quy định tại Điều 16 Nghị định số 99NĐ-

CP Điều nagravey coacute thể lyacute giải lagrave do lực lượng lagravem cocircng taacutec BVQLNTD cograven mỏng

117

chưa coacute phacircn cấp quản lyacute rotilde ragraveng đối với caacutec cơ quan BVQLNTD chưa coacute sự

tham gia của caacutec tổ chức xatilde hội BVQLNTD

322 Thực tiễn thực hiện phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu từ phiacutea doanh

nghiệp

Qua khảo saacutet thực tiễn thực hiện quy định về hợp đồng theo mẫu từ phiacutea

doanh nghiệp cho thấy caacutec doanh nghiệp hiện nay coacute xu hướng vi phạm quyền

lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thocircng qua một số

hagravenh vi sau đacircy

Thứ nhất sử dụng những thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu gacircy bất lợi

hoặc chegraven eacutep người tiecircu dugraveng

Trecircn thực tế coacute nhiều hợp đồng theo mẫu mặc dugrave đatilde được đăng kyacute với cơ

quan coacute thẩm quyền vagrave được cơ quan coacute thẩm quyền chấp thuận nhưng trong nội

dung của noacute vẫn chứa đựng những thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu magrave khi tham

gia vagraveo caacutec hợp đồng nagravey đogravei hỏi NTD phải được đagraveo tạo một caacutech bagravei bản về

chuyecircn mocircn hoặc phải nhờ caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực đoacute tư vấn thigrave mới coacute

thể hiểu được những thuật ngữ nagravey

Viacute dụ trong hợp đồng mua baacuten điện đatilde được đăng kyacute tại Cục quản lyacute

cạnh tranh ndash Bộ cocircng thương coacute caacutec quy định rất khoacute hiểu như

Điều 1 Chất lượng điện năng

Tần số

Trong điều kiện bigravenh thường 50Hz 02Hz

Trong trường hợp sự cố 50Hz 05Hz

Điện aacutep

Trong điều kiện bigravenh thường V 5

Trong điều kiện lưới điện chưa ổn định sau sự cố V+5 đến -

10

Điều 6 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn baacuten điện

118

1 Được vagraveo khu vực quản lyacute của Becircn mua điện để kiểm tra ghi chỉ

số cocircng tơ vagrave liecircn hệ với khaacutech hagraveng

helliphelliphellip

5 Bảo đảm cung cấp điện cho Becircn mua điện đaacutep ứng caacutec tiecircu

chuẩn về kỹ thuật chất lượng dịch vụ an toagraven trừ trường hợp lưới điện

phacircn phối bị quaacute tải theo xaacutec nhận của Cục Điều tiết điện lực hoặc cơ

quan được uỷ quyền

Điều 7 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn mua điện

1 Yecircu cầu Becircn baacuten điện cung cấp đủ số lượng cocircng suất điện

năng bảo đảm chất lượng điện đatilde thoả thuận trong hợp đồng kiểm tra

chất lượng điện tiacutenh chiacutenh xaacutec của thiết bị đo đếm điện số tiền điện phải

thanh toaacuten kịp thời khocirci phục việc cấp điện sau khi mất điện

5 Chịu traacutech nhiệm quản lyacute đường dacircy dẫn điện từ sau cocircng tơ

mua điện đến nơi sử dụng điệnhelliphellip

Điều 8 Bồi thường thiệt hại vagrave phạt vi phạm hợp đồng

1 Becircn baacuten điện coacute traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại cho Becircn mua

điện trong caacutec trường hợp sau

a) Gacircy sự cố chủ quan trecircn lưới điện trực tiếp dẫn đến lagravem hư hỏng

đường dacircy vagrave thiết bị của Becircn mua điện mức bồi thường bằng giaacute trị bugrave

đắp lại phần hư hỏng của đường dacircy vagrave thiết bị trecircn cơ sở thỏa thuận với

Becircn mua điện[103]

Với một số điều khoản trong hợp đồng nagravey thigrave coacute lẽ một NTD thocircng

thường (khocircng coacute chuyecircn mocircn về ngagravenh điện) thigrave khocircng thể hiểu nổi caacutec thuật

ngữ như ldquotần sốrdquo ldquođiện aacutep trong điều kiện lưới điện chưa ổn định sau sự cốrdquo

hay ldquoBảo đảm cung cấp điện cho Becircn mua điện đaacutep ứng caacutec tiecircu chuẩn về kỹ

thuật chất lượng dịch vụ an toagraven trừ trường hợp lưới điện phacircn phối bị quaacute tải

119

theo xaacutec nhận của Cục Điều tiết điện lực hoặc cơ quan được uỷ quyềnrdquohellip Becircn

cạnh đoacute giữa điều khoản của hợp đồng vagrave thực tế aacutep dụng coacute nhiều điều bất lợi

cho NTD như quy định ldquoChịu traacutech nhiệm quản lyacute đường dacircy dẫn điện từ sau

cocircng tơ mua điện đến nơi sử dụng điệnrdquo trong khi đoacute caacutec cocircng ty điện lực hiện

tại lắp đặt đồng hồ ra ngoagravei nhagrave của người dacircn [84 109] coacute những nơi đồng hồ

điện caacutech nhagrave dacircn đến 10m hay thậm chiacute cograven hơn nhưng vẫn yecircu cầu người dacircn

quản lyacute đường dacircy từ sau đồng hồ

Tương tự như vậy đối với hợp đồng dịch vụ cấp nước của Tập đoagraven

VINGROUP cũng coacute những điều khoản khoacute hiểu vagrave gacircy bất lợi cho NTD như

Điều 1 Đối tượng của hợp đồng

Becircn A thực hiện dịch vụ cấp nước sinh hoạt cho Becircn B theo caacutec điều kiện

chất lượng dịch vụ như quy định tại Hợp Đồng nagravey vagrave Becircn B sử dụng

nước sinh hoạt theo quy định của phaacutep luật vagrave theo quy định tại Hợp

Đồng nagravey cụ thể như sau

Chất lượng nước phugrave hợp với caacutec quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất

lượng nước sinh hoạt với caacutec điều kiện

a Aacutep lực nước tại điểm đấu nối [-]

b Lưu lượng nước tại điểm đấu nối [-]

Điều 5 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn A

Becircn A coacute nghĩa vụ

a Cung cấp nước cho Becircn B đaacutep ứng caacutec tiecircu chuẩn quy định tại Hợp

Đồng nagravey

Điều 6 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn B

Becircn B coacute quyền

a Yecircu cầu Becircn A cung cấp nước theo tiecircu chuẩn thỏa thuận trong Hợp

Đồng [104]

120

Trong toagraven bộ hợp nagravey khocircng hề đề cập đến tiecircu chuẩn của chất lượng

nước magrave lại viện dẫn đến ldquoChất lượng nước phugrave hợp với caacutec quy chuẩn

kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước sinh hoạtrdquo trong khi đoacute coacute rất nhiều

điều khoản liecircn quan đến quyền vagrave nghĩa vụ giữa caacutec becircn sử dụng đến

cụm từ ldquotiecircu chuẩn quy định tại Hợp Đồng nagraveyrdquo Vậy lagravem thế nagraveo để

NTD biết đến tiecircu chuẩn quốc gia về chất lượng nước sinh hoạt họ phải

tự nghiecircn cứu phải trở thagravenh ldquoNTD thocircng thaacuteirdquo Vagrave khi coacute thể trở thagravenh

ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo (biết đến QCVN 02 2009BYT - quy chuẩn

quốc gia về chất lượng nước sinh hoạt) thigrave họ cũng khocircng thể nhận biết

được bằng mắt thường chất lượng của nước trong chất lượng nước sinh

hoạt hiện nay lagrave vấn đề gacircy nhiều hoang mang bức xuacutec trong dư luận

[90] Vậy trong những trường hợp chất lượng nước khocircng đaacutep ứng yecircu

cầu gacircy ảnh hưởng đến sức khoẻ NTD thigrave vấn đề bồi thường đối với NTD

sẽ được thực hiện như thế nagraveo

Trong caacutec hợp đồng theo mẫu mua baacuten căn hộ chung cư becircn baacuten cũng

đưa ra những điều khoản gacircy bất lợi cho NTD thậm chiacute cograven coacute những điều

khoản traacutei với quy định của phaacutep luật như trong hợp đồng theo mẫu của cocircng ty

cổ phần đầu tư vagrave phaacutet triển đocirc thị Việt Hưng [88] lagrave một viacute dụ Theo hợp đồng

tại khoản 51 coacute quy định ldquoSau khi Becircn mua đatilde thực hiện xong nghĩa vụ thanh

toaacuten vagrave caacutec becircn đatilde kyacute Biecircn bản bagraven giao nhagrave trong vograveng 30 ngagravey Becircn baacuten sẽ

tiến hagravenh caacutec thủ tục xin cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu Căn hộ đứng tecircn

Becircn mua Becircn baacuten sẽ nỗ lực thực hiện vagrave thuacutec đẩy tiến độ việc cấp Giấy chứng

nhận trong khả năng sớm nhất coacute thểhelliprdquo vậy thế nagraveo lagrave nỗ lực thế nagraveo lagrave sớm

nhất coacute thể điều nagravey cần phải được becircn baacuten lagravem saacuteng tỏ Hay quy định ldquoNếu

Becircn mua chậm thực hiện caacutec nghĩa vụ thanh toaacuten theo Hợp đồng nagravey Becircn mua

phải thanh toaacuten latildei chậm trả trecircn số tiền quaacute hạn cho Becircn baacuten kể từ sau ngagravey

đến hạn thanh toaacuten đến ngagravey Becircn baacuten nhận được số tiền chậm trả với latildei suất lagrave

MỤC LỤC

DANH MỤC CAacuteC CHỮ VIẾT TẮT 1

EF _To

c46223

6691

h 1

MỞ ĐẦU 2

EF _To

c46223

6692

h 2

Chương 1 TỔNG QUAN TIgraveNH HIgraveNH NGHIEcircN CỨU CƠ SỞ LYacute

THUYẾT CAcircU HỎI NGHIEcircN CỨU VAgrave GIẢ THUYẾT NGHIEcircN CỨU

8

EF _To

c46223

6693

h 8

11 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu 8

EF _To

c46223

6694

h 8

12 Cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu 27

F _Toc4

6223669

5 h 27

Kết luận chương 1 30

F _Toc4

6223669

6 h 30

Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LYacute LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU 31

F _Toc4

6223669

7 h 31

21 Quyền tự do hợp đồng vagrave cơ sở phaacutep lyacute của hợp đồng theo mẫu 31

F _Toc4

6223669

8 h 31

22 Bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của noacute đối với

quyền tự do hợp đồng 36

F _Toc4

62236699 h 36

23 Quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu 48

F _Toc4

6223670

0 h 48

Kết luận chương 2 73

F _Toc4

6223670

1 h 73

Chương 3 THỰC TRẠNG PHAacuteP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 74

F _Toc4

6223670

2 h 74

31 Phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam 74

F _Toc4

6223670

3 h 74

32 Thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam 112

oc462236704

h 112

Kết luận chương 3 134

oc462236705

h 134

Chương 4 HOAgraveN THIỆN PHAacuteP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU Ở VIỆT NAM 136

oc462236706

h 136

41 Caacutec yecircu cầu cơ bản đối với việc hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam 136

oc462236707

h 136

42 Caacutec giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

145

Kết luận chương 4 157

oc462236709

h 157

KẾT LUẬN 158

oc462236710

h 158

TAgraveI LIỆU THAM KHẢO

160

1

DANH MỤC CAacuteC CHỮ VIẾT TẮT

BVQLNTD Bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

BLTTDS Bộ luật tố tụng dacircn sự

BLDS Bộ luật dacircn sự

LHQ Liecircn hợp quốc

LTM Luật thương mại

NTD Người tiecircu dugraveng

QLCT Quản lyacute cạnh tranh

2

MỞ ĐẦU

1 Tiacutenh cấp thiết của đề tagravei

Việc thừa nhận nền kinh tế thị trường hội nhập với thế giới becircn ngoagravei đang

lagravem thay đổi căn bản về nhận thức vagrave phương phaacutep điều tiết của Nhagrave nước trong

việc thiết lập caacutec chuẩn mực kinh doanh hiện đại vagrave bảo hộ NTD ở Việt Nam

Sự phaacutet triển của nền kinh tế Việt Nam cugraveng với sự hội nhập sacircu rộng vagraveo

nền kinh tế khu vực vagrave thế giới đatilde dẫn đến hệ quả lagrave số lượng hợp đồng theo

mẫu được giao kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

ngagravey cagraveng nhiều Do tiacutenh chất đặc thugrave của hagraveng hoaacute dịch vụ magrave caacutec tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cung cấp cho NTD dẫn đến quy trigravenh giao

kết vagrave thực hiện hợp đồng theo mẫu tuacircn theo những trigravenh tự thủ tục vagrave điều kiện

rất khaacutec biệt so với giao kết hợp đồng thocircng thường

Hợp đồng theo mẫu với đặc trưng cơ bản lagrave một becircn đưa ra những điều

khoản soạn sẵn vagrave becircn kia chỉ coacute quyền chấp nhận hoặc khocircng chấp nhận magrave

khocircng coacute quyền đagravem phaacuten thương lượng về caacutec điều khoản đoacute Điều nagravey vocirc

higravenh chung đặt NTD vagraveo vị triacute yếu thế so với becircn đưa ra hợp đồng ndash yếu thế nagravey

chủ yếu bắt nguồn từ sự bất cacircn xứng về vị thế của caacutec becircn trong quan hệ hợp

đồng theo mẫu

Thực tiễn cho thấy khi tham gia vagraveo quan hệ hợp đồng theo mẫu NTD

thường bị hạn chế trong việc lựa chọn nhagrave cung cấp hagraveng hoaacute dịch vụ bởi một

số loại hagraveng hoaacute dịch vụ magrave NTD khocircng thể thiếu trong đời sống thuộc diện độc

quyền caacutec caacutec loại hagraveng hoaacute dịch vụ khaacutec thigrave số lượng nhagrave cung cấp cũng rất

hạn chế Hơn nữa để đảm bảo tối đa lợi iacutech của migravenh khi soạn thảo hợp đồng

theo mẫu caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thường soạn sẵn

những điều khoản điều kiện coacute lợi cho migravenh vagrave ldquokhuyến mạirdquo cho NTD những

điều khoản coacute tiacutenh bất lợi Chiacutenh vigrave vậy khi tham gia vagraveo caacutec hợp đồng theo

mẫu NTD sẽ gặp nhiều khoacute khăn trong việc hiểu thấu đaacuteo caacutec điều kiện vagrave điều

3

khoản đoacute dẫn đến hệ quả lagrave coacute những quyết định khocircng đuacuteng đắn khi giao kết

hợp đồng Cho necircn yecircu cầu từ thực tiễn đặt ra lagrave cần coacute sự can thiệp của Nhagrave

nước để BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Từ những lyacute do đatilde trigravenh bagravey trecircn coacute thể khẳng định rằng việc nghiecircn cứu

về vấn đề bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu ở nước ta hiện nay lagrave một việc lagravem coacute yacute nghĩa thiết thực về mặt lyacute luận

cũng như thực tiễn Đacircy lagrave lyacute do NCS lựa chọn đề tagravei ldquoBảo vệ quyền lợi người

tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện

nayrdquo để lagravem luận aacuten tiến sĩ

2 Mục điacutech nhiệm vụ nghiecircn cứu của đề tagravei

Mục điacutech nghiecircn cứu của đề tagravei nagravey lagrave lagravem saacuteng tỏ những vấn đề lyacute luận

về bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực trạng về bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay từ đoacute đề xuất caacutec

phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật

Để đạt được mục điacutech trecircn đacircy nhiệm vụ nghiecircn cứu của đề tagravei luận aacuten lagrave

- Nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống caacutec vấn đề lyacute luận về mối quan hệ

giữa người tiecircu dugraveng với chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong quan hệ

hợp đồng theo mẫu điều kiện cơ sở đặc điểm của hợp đồng theo mẫu cơ chế

bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

- Phacircn tiacutech đaacutenh giaacute khaacutech quan thực trạng phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi

của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nay

- Phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực tiễn thực hiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

hiện nay

- Đề xuất caacutec caacutec phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo

4

vệ quyền lợi của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu ở Việt Nam hiện nay

3 Đối tượng vagrave phạm vi nghiecircn cứu

Đối tượng nghiecircn cứu của luận aacuten bao gồm caacutec quan điểm lyacute luận học

thuyết về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu caacutec quy định phaacutep luật vagrave thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ

quyền lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

vagrave những quan điểm coacute tiacutenh định hướng về hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Phạm vi nghiecircn cứu của luận aacuten đặt trọng tacircm vagraveo việc nghiecircn cứu những

vấn đề lyacute luận chuyecircn sacircu về higravenh thức vagrave phương thức bảo vệ quyền lợi của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Ngoagravei ra

luận aacuten cũng nghiecircn cứu đaacutenh giaacute tiacutenh phugrave hợp thống nhất hợp lyacute vagrave khả thi

của caacutec quy định phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu trecircn cơ sở đoacute dự baacuteo những

vấn đề phaacutep lyacute sẽ phaacutet sinh vagrave phương hướng hoagraven thiện Những nội dung liecircn

quan đến thực trạng phaacutep luật vagrave thực thi phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu luận

aacuten cũng sẽ nghiecircn cứu nhưng giới hạn trong phạm vi latildenh thổ Việt Nam

4 Phương phaacutep nghiecircn cứu

Để lagravem rotilde caacutec vấn đề nghiecircn cứu luận aacuten được triển khai thực hiện trecircn

cơ sở phương phaacutep luận lagrave chủ nghĩa duy vật biện chứng vagrave chủ nghĩa duy vật

lịch sử Đacircy lagrave phương phaacutep luận khoa học được vận dụng nghiecircn cứu trong

toagraven bộ luận aacuten

Dựa trecircn cơ sở phương phaacutep luận như trecircn luận aacuten sử dụng phối hợp

nhiều phương phaacutep nghiecircn cứu cụ thể coacute tiacutenh phổ quaacutet trong khoa học xatilde hội

vagrave nhacircn văn như Phương phaacutep hệ thống phương phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp

phương phaacutep luật học so saacutenh phương phaacutep lịch sử cụ thể phương phaacutep trao

đổi chuyecircn giahellipĐể hoagraven thagravenh mục điacutech nghiecircn cứu thigrave coacute sự kết hợp giữa

5

caacutec phương phaacutep trong từng phần của luận aacuten phương phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng

hợp lagrave phương phaacutep được sử dụng nhiều nhất trong luận aacuten Đối với mỗi

chương thigrave coacute thể necircu ra phương phaacutep nghiecircn cứu chủ đạo như sau

Chương 2 taacutec giả sử dụng chủ yếu phương phaacutep lịch sử cụ thể phương

phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp phương phaacutep chuyecircn gia phương phaacutep luật học

so saacutenh phương phaacutep hệ thống caacutec thocircng tin từ caacutec cocircng trigravenh đatilde được cocircng

bố trong vagrave ngoagravei nước để tạo nền kiến thức chung vagrave giải quyết triệt để cơ sở

lyacute luận của đề tagravei nagravey như lyacute luận về hợp đồng theo mẫu vấn đề BVQLNTD

trong caacutec giao dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu

Chương 3 taacutec giả sử dụng chủ yếu phương phaacutep thống kecirc phương

phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp để xem xeacutet việc thực trạng BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam qua quan hệ cung ứng

hagraveng hoacutea dịch vụ coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu trecircn một số lĩnh vực thiết

yếu của đời sống như hợp đồng mua baacuten điện hợp đồng cung cấp vagrave sử dụng

dịch vụ nước sạch hợp đồng viễn thocircng hợp đồng dịch vụ ngacircn hagraveng nhằm

đaacutenh giaacute vagrave phaacutet hiện những ưu điểm vagrave những hạn chế cần khắc phục

Chương 4 taacutec giả sử dụng phương phaacutep phacircn tiacutech tổng hợp phương

phaacutep hệ thống phương phaacutep trao đổi chuyecircn gia để nghiecircn cứu đề xuất caacutec

phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

5 Những điểm mới của luận aacuten

Kết quả nghiecircn cứu của luận aacuten sẽ thể hiện những điểm mới vagrave đoacuteng goacutep

mới sau đacircy về lyacute luận cũng như thực tiễn

Thứ nhất về phương diện lyacute luận dựa trecircn cơ sở phacircn tiacutech một caacutech coacute hệ

thống về quan hệ giữa người tiecircu dugraveng với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu luận aacuten goacutep

phần hoagraven thiện cơ sở lyacute luận cho việc bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

6

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đặc biệt lagrave về higravenh thức vagrave phương

thức BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ hai về phương diện thực tiễn trecircn cơ sở nghiecircn cứu phacircn tiacutech đaacutenh

giaacute một caacutech coacute hệ thống vagrave toagraven diện thực trạng phaacutep luật về BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam Luận aacuten chỉ ra những

thagravenh cocircng cũng như khiếm khuyết hạn chế cần sửa đổi bổ sung của phaacutep luật

Việt Nam về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ ba dựa trecircn cơ sở lyacute luận vagrave thực tiễn necircu trecircn luận aacuten tigravem caacutech luận

giải caacutec cơ sở khoa học của những giải phaacutep được đề xuất nhằm đaacutep ứng yecircu cầu

bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nay

6 Yacute nghĩa khoa học vagrave thực tiễn của luận aacuten

Qua phacircn tiacutech về tigravenh higravenh nghiecircn cứu phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu coacute thể khẳng định rằng luận aacuten lagrave cocircng

trigravenh nghiecircn cứu một caacutech cocircng phu coacute hệ thống vagrave khaacute toagraven diện những vấn đề

mang tiacutenh lyacute luận nền tảng để lagravem cơ sở xacircy dựng hoagraven thiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Những phacircn

tiacutech kết luận vagrave đề xuất magrave luận aacuten đưa ra đều cố gắng dựa trecircn caacutec cơ sở khoa

học vagrave thực tiễn Vigrave vậy luận aacuten khocircng chỉ coacute yacute nghĩa về mặt lyacute luận magrave cograven coacute

giaacute trị thực tiễn lagrave sự đoacuteng goacutep thiết thực trong việc hoagraven thiện phaacutep luật về

BVQLNTD noacutei chung vagrave trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei

riecircng đảm bảo trật tự vagrave cocircng bằng xatilde hội Luận aacuten cũng coacute thể được sử dụng

lagravem tagravei liệu phục vụ giảng dạy học tập vagrave nghiecircn cứu khoa học trong lĩnh vực

phaacutep luật BVQLNTD liecircn quan đến caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

7 Bố cục của luận aacuten

7

Với những cacircu hỏi nghiecircn cứu giả thuyết nghiecircn cứu mục điacutech vagrave nhiệm

vụ của luận aacuten ngoagravei phần mở đầu kết luận danh mục tagravei liệu tham khảo vagrave caacutec

phụ lục kegravem theo luận aacuten được kết cấu gồm 4 chương như sau

Chương 1 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn

cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

Chương 2 Những vấn đề lyacute luận về bảo vệ quyền lợi của người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Chương 3 Thực trạng phaacutep luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay

Chương 4 Giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu

dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

8

Chương 1

TỔNG QUAN TIgraveNH HIgraveNH NGHIEcircN CỨU CƠ SỞ LYacute THUYẾT

CAcircU HỎI NGHIEcircN CỨU VAgrave GIẢ THUYẾT NGHIEcircN CỨU

11 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu

111 Tigravenh higravenh nghiecircn cứu trecircn thế giới

BVQLNTD lagrave nhiệm vụ của bất kỳ Nhagrave nước nagraveo trecircn thế giới bởi lẽ xeacutet

cho cugraveng NTD chiacutenh lagrave những cử tri ndash những người coacute quyền quyết định nhiều

vấn đề trọng đại của đất nước

Coacute thể nhận thấy caacutec vấn đề về hợp đồng noacutei chung vagrave BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng đatilde được caacutec taacutec giả nước

ngoagravei nghiecircn cứu từ khaacute sớm Để lagravem rotilde tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở nước ngoagravei liecircn

quan đến đề tagravei luận aacuten taacutec giả phacircn chia caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu theo caacutec

nhoacutem vấn đề sau đacircy

Thứ nhất nhoacutem caacutec vấn đề về quyền tự do hợp đồng vagrave hợp đồng theo

mẫu

- Cuốn saacutech From Promise to Contract ndash Towards a Liberal Theory of

Contract Hart Publishing Oxford 2003 của taacutec giả Dori Kimel Cuốn saacutech đatilde

trigravenh bagravey lyacute thuyết tự do yacute chiacute của hợp đồng truyền thống theo đoacute phaacutep luật hợp

đồng coacute thể được giải thiacutech đơn giản lagrave một cơ chế cho việc thực hiện lời hứa

Dựa trecircn phacircn tiacutech một loạt caacutec vấn đề liecircn quan đến nền tảng đạo đức nghĩa vụ

vagrave hợp đồng taacutec giả đatilde cho thấy caacutec mối quan hệ bản chất của caacutec thể chế phaacutep

lyacute vagrave đạo đức trong quaacute trigravenh giao kết vagrave thực hiện hợp đồng Taacutec giả đatilde phacircn

tiacutech mối quan hệ giữa hợp đồng vagrave lời hứa noacute được hiểu như lagrave chức năng riecircng

biệt vagrave coacute giaacute trị lagravem nền tảng cho luật hợp đồng vagrave giải thiacutech nghĩa vụ hợp

đồng Cugraveng với đoacute caacutec vấn đề quan trọng được đặt ra cả về lyacute luận vagrave thực tiễn

như việc lựa chọn biện phaacutep khắc phục vi phạm hợp đồng vai trograve của Nhagrave nước

9

trong việc định higravenh vagrave điều chỉnh hoạt động quan hệ hợp đồng với quyền tự do

của caacutec becircn tham gia hợp đồng

+ Trong bagravei viết ldquoContracts of Adhesion-Some Thoughts About Freedom

of Contractrdquo của Friedrich Kessler taacutec giả coacute caacutei nhigraven đa chiều vagrave khaacute sacircu sắc về

vấn đề tự do hợp đồng Bagravei viết khẳng định hợp đồng lagrave cocircng cụ khocircng thể thiếu

trong hoạt động của caacutec doanh nghiệp cho pheacutep caacutec becircn thể hiện vagrave thực hiện yacute

chiacute của migravenh Becircn cạnh đoacute taacutec giả đề cao vấn đề tự do hợp đồng tự do thỏa

thuận vagrave khocircng thể gọi lagrave hợp đồng nếu khocircng coacute sự đồng yacute của caacutec becircn Cũng

trong bagravei viết nagravey Friedrich Kessler đatilde đề cập đến hợp đồng theo mẫu do doanh

nghiệp soạn thảo Hiện nay loại hợp đồng nagravey xuất hiện trong rất nhiều lĩnh vực

như vận chuyển bảo hiểm ngacircn hagraveng Hợp đồng theo mẫu thocircng thường loại bỏ

hoặc kiểm soaacutet những điều khoản bất lợi cho doanh nghiệp vagrave việc sử dụng hợp

đồng theo mẫu thường được thực hiện bởi những doanh nghiệp lớn coacute thế lực vagrave

những doanh nghiệp độc quyền Taacutec giả đatilde nhận ra sự bất bigravenh đẳng giữa caacutec

becircn trong hợp đồng theo mẫu vagrave NTD lagrave becircn gaacutenh chịu sự thua thiệt Ocircng kecircu

gọi phaacutep luật Togravea aacuten cần nỗ lực để bảo vệ becircn yếu thế hơn trong hợp đồng theo

mẫu bảo vệ NTD chống lại sự lạm dụng tự do hợp đồng

Thứ hai nhoacutem caacutec vấn đề về bảo vệ người tiecircu dugraveng vagrave bảo vệ người tiecircu

dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

- Cuốn saacutech The law of consumer protection and fair trading taacutei bản lần

thứ 6 London 2000 của taacutec giả Brian W Harvey vagrave Deborah LParry Caacutec taacutec

giả đatilde phacircn tiacutech khaacute sacircu sắc về bối cảnh lịch sử chiacutenh trị kinh tế vagrave triết học

trong việc bảo vệ NTD cũng như sự cạnh tranh thương mại cocircng bằng vagrave tự do

thocircng tin trecircn thị trường Caacutec taacutec giả đatilde đưa ra khaacutei niệm NTD phacircn tiacutech những

yếu thế của NTD trong quan hệ với caacutec thương gia Theo caacutec taacutec giả phaacutep luật

bảo vệ NTD được thiết kế để ngăn chặn caacutec doanh nghiệp tham gia vagraveo caacutec gian

lận vagrave muốn bảo vệ NTD coacute hiệu quả thigrave cần phải thuacutec đẩy cạnh tranh cocircng bằng

10

trong kinh doanh Becircn cạnh đoacute caacutec taacutec giả cũng phacircn tiacutech caacutec mocirc higravenh tagravei phaacuten

caacutec cơ quan tổ chức bảo vệ NTD phacircn tiacutech taacutec động của EU đối với việc thực

thi phaacutep luật bảo vệ NTD tại caacutec quốc gia trong EU

- Trong taacutec phẩm ldquoBehavioural Economics in Unfair Contract Terms

Cautions and Considerationsrdquo hai taacutec giả Michael G Faure vagrave Hanneke ALuth

đatilde dựa trecircn phương phaacutep tiếp cận kinh tế truyền thống lyacute luận về hagravenh vi kinh

tế học phacircn tiacutech mối quan hệ giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất kinh doanh Caacutec taacutec giả

đatilde tập trung vagraveo vấn đề những điều khoản gacircy hiểu nhầm bất lợi vagrave khocircng cocircng

bằng trong hợp đồng được kyacute kết với người tiecircu dugraveng Theo taacutec giả khiếm

khuyết của thị trường lagrave sự bất đối xứng thocircng tin chi phiacute giao dịch khả năng

thương lượng giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất Chiacutenh vigrave vậy Chiacutenh phủ cần can thiệp

để kiểm tra sự cocircng bằng của caacutec điều khoản trong hợp đồng Từ đoacute taacutec giả xacircy

dựng nhiều quan điểm liecircn quan đến chiacutenh saacutech bảo vệ NTD trecircn cơ sở liecircn hệ

với chiacutenh saacutech bảo vệ NDT của Chacircu Acircu

- Trong bagravei viết ldquoStandardization of standard-form contracts

competition and contract implicationsrdquo của Mark RPatterson taacutec giả cho rằng

hợp đồng tiecircu chuẩn hoacutea khocircng chỉ lagrave đem lại lợi thế về chi phiacute của hợp đồng magrave

cograven tăng cạnh tranh giữa caacutec cocircng ty bởi vigrave một hợp đồng tiecircu chuẩn lagravem cho so

saacutenh giữa caacutec dịch vụ của caacutec cocircng ty dễ dagraveng hơn Những nghiecircn cứu gần đacircy

về hợp đồng tiecircu chuẩn hoaacute đatilde được nghiecircn cứu phổ biến hơn tuy nhiecircn caacutec

nghiecircn cứu mới chỉ chuacute yacute vagraveo việc giải thiacutech hợp đồng nhấn mạnh thực tế của

tiecircu chuẩn hoaacute vagrave bản chất của thực thể tiecircu chuẩn hoacutea magrave iacutet chuacute yacute đến caacutec vấn

đề về sự cocircng bằng trong hợp đồng Hơn nữa những taacutec động cạnh tranh của caacutec

tiecircu chuẩn hợp đồng trong đoacute liecircn đến vấn đề chống độc quyền Từ những taacutec

động của hợp đồng tiecircu chuẩn hoaacute đến việc bảo vệ NTD trong caacutec điều khoản

khocircng cocircng bằng ocircng cho rằng cần phải coacute sự can thiệp của nhagrave nước để lagravem

11

cho những hợp đồng nagravey trở lecircn lagravenh mạnh hơn dưới goacutec độ chống độc quyền

của caacutec cơ quan nhagrave nước

- Taacutec giả Jeff Sovem với bagravei viết ldquoTowards a New Model of Consumer

Protection The Problem of Inflated Transaction Costsrdquo Đatilde phacircn tiacutech những

hạn chế của hợp đồng theo mẫu vagrave cung cấp những thực tế về việc tăng cao chi

phiacute giao dịch của người tiecircu dugraveng vagrave sự hưởng lợi của caacutec doanh nghiệp trong

việc tăng cao chi phiacute giao dịch đồng thời giải thiacutech lyacute do tại sao caacutec cocircng ty

được hưởng lợi từ caacutec hoạt động như vậy Theo đoacute caacutec cocircng ty thường xuyecircn

được hưởng lợi bằng caacutech tăng chi phiacute giao dịch của người tiecircu dugraveng thocircng qua

lagravem lu mờ caacutec điều khoản hợp đồng trong nhiều caacutech khaacutec nhau sử dụng cỡ chữ

nhỏ vagrave bỏ qua điều khoản quan trọng của hợp đồng như phiacute cho trọng tagraveihellipTrecircn

cơ sở những phacircn tiacutech của migravenh taacutec giả đatilde đề xuất caacutec nhagrave lagravem luật necircn đưa ra

higravenh thức xử phạt cần thiết đối với những doanh nghiệp đưa ra hợp đồng theo

mẫu coacute nội dung lagravem tăng chi phiacute giao dịch để trục lợi nhằm bảo vệ người tiecircu

dugraveng

- Trong taacutec phẩm ldquoStandard Form Contracts and Democratic Control of

Lawmaking Powerrdquo của W David Slawson Taacutec giả cho rằng trong những năm

gần đacircy thực tế sản xuất hagraveng loạt vagrave một nền kinh tế tiecircu dugraveng đatilde lagravem suy yếu

cơ sở lyacute thuyết của nhiều nội dung trong phaacutep luật hợp đồng truyền thống

Những điều khoản trong hợp đồng nagravey được aacutep đặt hơn lagrave thoả thuận vagrave hầu hết

chuacuteng khocircng cocircng bằng Với vai trograve bảo vệ cocircng lyacute của migravenh Togravea aacuten ldquobị kẹtrdquo

giữa mong muốn bảo vệ cocircng lyacute vagrave sự tuacircn thủ của họ với giaacuteo lyacute hợp đồng phần

lớn lagrave lạc hậu vagrave chưa tigravem ra được một caacutech nagraveo đuacuteng nguyecircn tắc để thoaacutet ra

khỏi tigravenh trạng khoacute xử nagravey Giaacuteo sư Slawson đề xuất một khuocircn khổ phacircn tiacutech

mới được thiết kế để khocirci phục cả cocircng bằng vagrave phugrave hợp với luật phaacutep của hợp

đồng Ocircng cho rằng caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu necircn được kiểm soaacutet

12

bởi caacutec tiecircu chuẩn coacute thể được bắt nguồn từ hướng dẫnđiều khiển của caacutec becircn

vagrave từ khaacutei niệm rộng lớn hơn về sự cocircng bằng

- Taacutec giả Leon E Trakman với bagravei viết ldquoAdhesion Contracts and the

Twenty First Century Consumerrdquo cho rằng Thương mại điện tử đatilde thay đổi

phaacutep luật hợp đồng Người tiecircu dugraveng đang ngagravey cagraveng phụ thuộc vagraveo vocirc số điều

kiện trong caacutec hợp đồng trọn goacutei với tecircn gọi shrink -wrap box-wrap click-wrap

hay browse-wrap trecircn mạng Mở phần mềm wrapping hoặc nhấp vagraveo Tocirci đồng

yacute trong một hộp thoại trecircn một maacutey tiacutenh đưa người sử dụng đến một loạt caacutec

điều kiện lựa chọn hợp lyacute để hạn chế chấm dứt sử dụng hay giới hạn traacutech

nhiệm của nhagrave cung cấp Những phaacutet kiến nagravey lagrave đối trọng của sự tăng trưởng

của một thị trường mới - của caacutec nhoacutem người tiecircu dugraveng hiểu biết những người

sẵn sagraveng vagrave coacute khả năng khởi kiện nhagrave sản xuất thương hiệu trong nhoacutem vagrave caacutec

hoạt động khaacutec Đối mặt với những phaacutet kiến trong thế kỷ 21 togravea aacuten phải chật

vật tigravem kiếm điểm trung gian giữa việc điều tiết giao dịch đại chuacuteng trong sự

cocircng bằng cho người tiecircu dugraveng vagrave tạo thuận lợi cho thương mại tự do Trecircn cơ sở

những phacircn tiacutech taacutec giả đề xuất caacutech thức để điều chỉnh caacutec giao dịch đại chuacuteng

trong khi vẫn giữ được sự tự do của hợp đồng - một điều cần thiết cho một nền

dacircn chủ tự do

- Trong bagravei viết ldquoCooperation and Competition Regarding Standard

Contract Terms in Consumer Contractsrdquo của taacutec giả Thomas Wilhelmsson Taacutec

giả cho rằng caacutec Điều khoản hợp đồng tiecircu chuẩn khocircng cocircng bằng lagrave chủ đề

gacircy tranh catildei thường xuyecircn trong luật hợp đồng trong thời gian iacutet nhất lagrave một thế

kỷ Coacute nhiều caacutech thức khaacutec nhau để giải quyết vấn đề nagravey bao gồm giải thiacutech

giải nghĩa điều chỉnh vagrave caacutec thủ tục kiểm soaacutet chung cũng như luật bắt buộc chi

tiết được sử dụng phối hợp khaacutec nhau ở những nước khaacutec nhau Trecircn cơ sở

phacircn tiacutech phaacutep luật của EC về vấn đề nagravey taacutec giả cho rằng việc thocircng qua

ldquoHướng dẫn Điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằngrdquo vagraveo năm 1993 (Hướng dẫn

13

nagravey đưa ra nội dung quy định sự cocircng bằng tối thiểu phải đảm bảo trong caacutec điều

khoản của hợp đồng người tiecircu dugraveng đối với những hợp đồng chưa coacute thỏa

thuận riecircng) đatilde phần nagraveo đạt sự hagravei hogravea giữa NTD vagrave caacutec doanh nghiệp nhagrave

nước trong việc bảo vệ NTD

Tuy nhiecircn trong bối cảnh Chacircu Acircu vấn đề liecircn quan đến mối quan hệ

giữa triết lyacute cạnh tranh vagrave điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằng lagrave chủ đề

chiacutenh Theo taacutec giả cần phải đưa phaacutep luật cạnh tranh lagravem phương tiện giải

quyết điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằng nhằm bảo vệ NTD được tốt hơn

- Ngoagravei ra cograven coacute thể coacute nhiều cocircng trigravenh khaacutec đề cập đến quyền tự do

hợp đồng vagrave quan hệ giữa NTD với thương gia trong caacutec hợp đồng theo mẫu

như The Rise and Fall of freedom of contract Oxford University Press

(1985) của taacutec giả PS Atiyah The limits of freedom of contract Harvard

University Press (1997) của taacutec giả Michael JTrebilcook Contract as Promise

A Theory of Contractual Obligation Harvard University Press (1990) của taacutec giả

Charles Fried Bagravei viết ldquoAgreements on Standard Form Contracts Self-

Regulation Cost Reduction or Collusionrdquo của Fabrizio Cafaggi and Mark R

Patterson

112 Tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở Việt Nam

BVQLNTD lagrave một chủ trương lớn của Đảng vagrave Nhagrave nước ta Bảo vệ NTD

cũng chiacutenh lagrave bảo vệ quyền con người vigrave vậy vấn đề BVQLNTD noacutei chung vagrave

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng được

đề cập trong nhiều cocircng trigravenh nghiecircn cứu của nhiều taacutec giả khaacutec nhau

Để lagravem rotilde tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở trong nước liecircn quan đến đề tagravei luận aacuten

taacutec giả phacircn chia caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu theo caacutec nhoacutem vấn đề sau đacircy

Thứ nhất caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu về quyền tự do kinh doanh vagrave phaacutep

luật hợp đồng Về vấn đề nagravey đatilde coacute những cocircng trigravenh nghiecircn cứu tiecircu biểu như

14

- Luận aacuten tiến sĩ luật học năm 2001 của taacutec giả Bugravei Ngọc Cường với tiecircu

đề ldquoHoagraven thiện phaacutep luật kinh tế bảo đảm quyền tự do kinh doanhrdquo Luận aacuten đatilde

lagravem rotilde những vấn đề lyacute luận về quyền tự do kinh doanh xaacutec định bản chất nội

dung những yếu tố chi phối quyền tự do kinh doanh lyacute giải vai trograve của phaacutep luật

kinh tế trong việc đảm bảo quyền tự do kinh doanh phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực

trạng những nội dung cơ bản của quyền tự do kinh doanh trong phaacutep luật kinh tế

hiện hagravenh vagrave đề ra những định hướng giải phaacutep nhằm xacircy dựng vagrave hoagraven thiện

phaacutep luật kinh tế đảm bảo quyền tự do kinh doanh ở Việt Nam

- Luận aacuten tiến sĩ luật học năm 2007 của taacutec giả Phạm Hoagraveng Giang về

ldquoQuyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại ở Việt Nam - những vấn đề

lyacute luận vagrave thực tiễnrdquo Trong luận aacuten nagravey taacutec giả đatilde lagravem rotilde những vấn đề lyacute luận

về quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại vai trograve yacute nghĩa của việc

bảo vệ quyền tự do hợp đồng phacircn tiacutech những nội dung cơ bản của phaacutep luật về

hợp đồng Đaacutenh giaacute những ưu điểm vagrave nhược điểm của phaacutep luật Việt Nam về

bảo đảm quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại đề xuất caacutec quan

điểm phương hướng vagrave những giải phaacutep cụ thể nhằm hoagraven thiện phaacutep luật bảo

đảm quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại ở Việt Nam

- Bagravei viết ldquoVề yếu tố ưng thuận của hợp đồngrdquo của taacutec giả Ngocirc Huy

Cương đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số 782010 Bagravei viết tập trung

nghiecircn cứu về yếu tố ưng thuận trong hợp đồng taacutec giả cho rằng yếu tố ưng

thuận lagrave yếu tố quan trọng nhất trong hợp đồng Đồng thời taacutec giả cũng phacircn tiacutech

caacutec yếu tố ảnh hưởng đến sự ưng thuận (caacutec tigrave ố hay khiếm khuyết của hợp

đồng) như nhầm lẫn lừa dối đe dọa vagrave thiệt thogravei trecircn cơ sở so saacutenh caacutec quy định

của phaacutep luật một số nước trecircn thế giới vagrave phaacutep luật thực định của Việt Nam vagrave

cho rằng ldquoưng thuận vagrave caacutec tigrave ố của sự ưng thuận chất chứa đầy tiacutenh triết lyacute vagrave kỹ

thuật lập phaacuteprdquo

15

- Bagravei viết ldquoThỏa thuận hạn chế hay miễn trừ traacutech nhiệm do vi phạm hợp

đồngrdquo của taacutec giả Dương Anh Sơn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số

52005 Bagravei viết đatilde tiếp cận trecircn cơ sở luật học so saacutenh về việc thừa nhận hay

khocircng giaacute trị phaacutep lyacute của caacutec thỏa thuận nhằm hạn chế hay miễn trừ traacutech nhiệm

do vi phạm hợp đồng Qua đoacute cho thấy hầu hết caacutec quốc gia đều khocircng thừa

nhận những thỏa thuận miễn trừ traacutech nhiệm nếu caacutec thỏa thuận đoacute liecircn quan đến

sự vi phạm nghiecircm trọng nghĩa vụ hợp đồng đặc biệt lagrave đối với những trường

hợp baacuten hagraveng cho NTD gacircy thiệt hại đến thacircn thể Taacutec giả cho rằng để đảm bảo

sự cocircng bằng vagrave quyền lợi của những becircn ldquoyếu thế hơnrdquo trong quan hệ hợp đồng

vagrave trật tự thương mại noacutei chung thigrave cần phải coacute sự đaacutenh giaacute thiacutech đaacuteng về mặt

phaacutep lyacute thỏa thuận của caacutec becircn tham gia hợp đồng về hạn chế hay miễn trừ traacutech

nhiệm hợp đồng

- Bagravei viết ldquoCơ sở higravenh thagravenh nghĩa vụ cung cấp thocircng tin trong giao

kết hợp đồng bảo hiểmrdquo của taacutec giả Phạm Sĩ Hải Quỳnh đăng trecircn Tạp chiacute Khoa

học phaacutep lyacute số 32004 Bagravei viết đatilde nghiecircn cứu về cơ sở lyacute luận magrave caacutec nhagrave lập

phaacutep Việt Nam đatilde dựa vagraveo đoacute để cho ra đời higravenh thagravenh vagrave xacircy dựng necircn nghĩa

vụ cung cấp thocircng tin vagrave cho rằng ldquoSự khocircng rotilde ragraveng nhất quaacuten của cơ sở lyacute

luận higravenh thagravenh necircn nghĩa vụ cung cấp thocircng tin đi cugraveng với noacute lagrave hagraveng loạt caacutec

vấn đề nguyecircn tắc tự do yacute chiacute nguyecircn tắc bigravenh đẳng bị xacircm phạm trong nhiều

trường hợp magrave khocircng được xử lyacuterdquo lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của caacutec becircn bị bỏ quecircn

khocircng được bảo vệ vagrave vigrave thế khocircng thiết lập được một cơ chế nền tảng cho hoạt

động lagravenh mạnh vagrave bền vững của thị trường bảo hiểmhellip Tất cả caacutec vấn đề nagravey

đặt ra nhu cầu phải xaacutec định lại từ đầu một caacutech thống nhất vagrave rotilde ragraveng những yacute

tưởng mục điacutech lyacute do lagravem cơ sở cho việc xacircy dựng necircn nghĩa vụ cung cấp

thocircng tin

- Bagravei viết ldquoNghĩa vụ thocircng tin trong phaacutep luật hợp đồng Việt Namrdquo của

taacutec giả Đỗ Văn Đại đăng trecircn Tạp chiacute Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật số 112007 Bagravei

16

viết đatilde phacircn tiacutech yếu tố quan trọng trong quan hệ hợp đồng đoacute lagrave sự ldquoưng thuậnrdquo

vagrave để đảm bảo sự ưng thuận thigrave điều quan trọng lagrave đối với caacutec becircn trong quan hệ

hợp đồng cần phải coacute đầy đủ thocircng tin Vagrave caacutec becircn luocircn trong tigravenh trạng khocircng

cocircng bằng về thocircng tin Chiacutenh vigrave vậy ldquokhi hợp đồng được giao kết giữa một becircn

chuyecircn nghiệp vagrave một becircn khocircng chuyecircn nghiệp thigrave becircn chuyecircn nghiệp coacute nghĩa

vụ tigravem kiếm những thocircng tin quan trọng liecircn quan đến nội dung của hợp đồng để

cung cấp cho đối taacutec của migravenhrdquo Vagrave nghĩa vụ thocircng tin ở đacircy khocircng chỉ giới hạn

ở cung cấp thocircng tin đatilde coacute magrave cograven tigravem kiếm thocircng tin để cung cấp Thocircng qua

caacutec vụ việc thực tế đatilde được Togravea aacuten xeacutet xử taacutec giả cho rằng ldquovăn bản phaacutep luật

nước ta cograven rất degrave dặt về nghĩa vụ cung cấp thocircng tin trong quaacute trigravenh giao kết

hợp đồngrdquo Do đoacute để sự ưng thuận của caacutec becircn hoagraven toagraven saacuteng suốt phaacutep luật

cũng cần can thiệp để buộc becircn coacute thocircng tin hay coacute nhiều điều kiện coacute thocircng tin

phải xử sự giuacutep becircn kia quyết định saacuteng suốt hơn Việc vận dụng linh hoạt một

số quy định chung sẽ giuacutep cho sự ưng thuận của caacutec becircn hoagraven thiện đầy đủ hơn

Thứ hai nhoacutem caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu liecircn quan đến bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng noacutei chung vagrave bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng Về vấn đề nagravey đatilde coacute những cocircng

trigravenh nghiecircn cứu tiecircu biểu như

- Đề tagravei cấp Bộ năm 2006 với tiecircu đềldquoBảo đảm quyền của người tiecircu

trong nền kinh tế thị trường định hướng xatilde hội chủ nghĩa ở nước tardquo của Viện

nghiecircn cứu con người ndash Học viện chiacutenh trị quốc gia Hồ Chiacute Minh do TS Tưởng

Duy Kiecircn lagravem chủ nhiệm đề tagravei Đề tagravei đatilde phacircn tiacutech lagravem saacuteng tỏ cơ sở lyacute luận về

bảo đảm quyền của NTD trong nền kinh tế thị trường định hướng xatilde hội chủ

nghĩa cụ thể đề tagravei đatilde lagravem saacuteng tỏ khaacutei niệm NTD phacircn biệt NTD với khaacutech

hagraveng Phacircn tiacutech quyền của NTD theo hướng dẫn của Liecircn hợp quốc vagrave so saacutenh

quy định quyền của người tiecircu dugraveng tại một số nước trecircn thế giới với phaacutep luật

Việt Nam Đề tagravei đatilde đaacutenh giaacute những thagravenh tựu cũng như hạn chế trong việc bảo

17

vệ NTD tại Việt Nam sau hơn 20 năm đổi mới trecircn cơ sở phacircn tiacutech thực trạng

phaacutep luật bảo vệ NTD vagrave thực tiễn aacutep dụng caacutec quy định của phaacutep luật trong việc

bảo vệ NTD đồng thời đề xuất phương hướng vagrave caacutec giải phaacutep bảo vệ NTD

trong nền kinh tế thị trường caacutec giải phaacutep tập trung vagraveo việc hoagraven thiện chiacutenh

saacutech vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD

- Đề tagravei nghiecircn cứu cấp Bộ với tiecircu đề ldquoHoagraven thiện phaacutep luật bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugraveng ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tếrdquo

do TS Đinh Thị Mỹ Loan lagravem chủ nhiệm năm 2006 Cocircng trigravenh nagravey tập trung

hầu hết những vấn đề mang tiacutenh cốt lotildei liecircn quan đến phaacutep luật bảo vệ NTD vagrave

khaacutei quaacutet một caacutech coacute hệ thống caacutec quyền của NTD nghĩa vụ của tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ nghĩa vụ của cơ quan nhagrave nước cũng như

caacutec tổ chức xatilde hội trong việc bảo vệ NTD Đề tagravei nhigraven nhận khaacute rotilde những ưu

điểm cũng như hạn chế của hệ thống phaacutep luật bảo vệ NTD noacutei chung vagrave Phaacutep

lệnh bảo vệ NTD năm 1999 noacutei riecircng Becircn cạnh đoacute đề tagravei đatilde tigravem hiểu vagrave giới

thiệu quy định của một số quốc gia vagrave tổ chức quốc tế về bảo vệ NTD như

Hướng dẫn của Liecircn hiệp quốc về bảo vệ NTD tổ chức quốc tế NTD (Consumer

International) phaacutep luật về bảo vệ NTD của một số quốc gia phaacutet triển như Thaacutei

Lan Ấn Độ Trung Quốc Anh Mỹ Canada Australia Trecircn cơ sở phacircn tiacutech

thực trạng phaacutep luật vagrave thực trạng thực thi phaacutep luật bảo vệ NTD của Việt Nam

đề tagravei đatilde đưa ra nhiều kiến nghị về phương hướng vagrave giải phaacutep rất coacute giaacute trị cho

việc xacircy dựng Luật BVQLNTD Đacircy lagrave một tagravei liệu rất coacute giaacute trị vagrave hữu iacutech cho

cocircng taacutec nghiecircn cứu lập phaacutep cũng như khoa học phaacutep lyacute về bảo vệ quyền lợi

NTD ở Việt Nam hiện nay

- Bagravei viết ldquoPhacircn biệt đối xử về điều kiện thương mại đối với khaacutech hagravengrdquo

của taacutec giả Nguyễn Ngọc Sơn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số

62005 Bagravei viết tập trung phacircn tiacutech bản chất caacutech thức xaacutec định hagravenh vi phacircn

biệt đối xử trong thương mại Theo taacutec giả hagravenh vi phacircn biệt đối xử trong

18

thương mại coacute hai dấu hiệu cơ bản phacircn biệt đối xử về điều kiện thương mại đối

với khaacutech hagraveng trong caacutec giao dịch như nhau vagrave phacircn biệt tạo ra sự bất bigravenh đẳng

trong cạnh tranh giữa caacutec khaacutech hagraveng Khi nghiecircn cứu về hai dấu hiệu nagravey taacutec

giả đatilde so saacutenh quy định của phaacutep luật Việt Nam với một số nước trecircn thế giới

theo đoacute cograven nhiều vấn đề đaacuteng bagraven liecircn quan đến hai dấu hiệu nagravey magrave phaacutep luật

cạnh tranh Việt Nam chưa đề cập đến đogravei hỏi người thực thi phải cacircn nhắc tiacutenh

toaacuten nhiều vấn đề cả dưới goacutec độ phaacutep lyacute lẫn kinh tế Taacutec giả cho rằng ldquoLuật

Cạnh tranh Việt Nam mới chỉ dừng lại ở caacutec quy định sơ lược về việc nhận dạng

hagravenh vi vi phạm trong quaacute trigravenh aacutep dụng cần phải coacute những quy định vagrave hướng

dẫn chi tiết hơn nữardquo Để hoagraven thiện phaacutep luật về cạnh tranh taacutec giả đatilde gợi mở

một số quan điểm để hạn chế những hagravenh vi necircu trecircn

- Chuyecircn đề khoa học ldquoSo saacutenh luật bảo vệ người tiecircu dugraveng một số nước

trecircn thế giới ndash bagravei học kinh nghiệm vagrave đề xuất một số nội dung cơ bản quy định

trong dự thảo luật bảo vệ người tiecircu dugraveng của Việt Namrdquo do Cục quản lyacute cạnh

tranh ndash Bộ Cocircng thương thực hiện Chuyecircn đề đatilde lagravem rotilde cơ sở khoa học về vấn

đề bảo vệ NTD vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD phacircn tiacutech caacutec quy định phaacutep luật tại

caacutec quốc gia phaacutet triển vagrave đang phaacutet triển trecircn thế giới về caacutec vấn đề cơ bản trong

bảo vệ NTD caacutec ưu điểm vagrave bất cập của caacutec quy định nagravey về mặt nội dung cũng

như khi đưa vagraveo thực tiễn trecircn cơ sở đoacute đề xuất caacutec khuyến nghị về phương

hướng cụ thể cho cocircng taacutec xacircy dựng Luật bảo vệ NTD tại Việt Nam đặc biệt về

cấu truacutec cơ bản nội dung caacutec chế định chiacutenh vv đảm bảo phugrave hợp với hệ thống

phaacutep luật hiện hagravenh tại Việt Nam cũng như thực trạng vagrave định hướng phaacutet triển

kinh tế xatilde hội của đất nước

- Chuyecircn đề khoa học ldquoThiết chế bảo vệ người tiecircu dugraveng thực trạng Việt

Nam kinh nghiệm quốc tế vagrave định hướng hoagraven thiệnrdquo do Cục quản lyacute cạnh tranh

ndash Bộ Cocircng thương thực hiện Chuyecircn đề đatilde tập trung phacircn tiacutech hệ thống cơ quan

bảo vệ NTD tại Việt Nam bao gồm hệ thống cơ quan quản lyacute hagravenh chiacutenh nhagrave

19

nước vagrave caacutec tổ chức xatilde hội tham gia vagraveo cocircng taacutec BVQLNTD tiến hagravenh đaacutenh

giaacute sơ bộ phaacutep luật bảo vệ NTD một số nước trecircn thế giới trecircn cơ sở mức độ phaacutet

triển của nền kinh tế mức độ phaacutet triển vagrave đặc trưng của hệ thống phaacutep luật khu

vực địa lyacute đaacutenh giaacute hệ thống cơ quan bảo vệ NTD của một số nước trecircn thế giới

magrave tại đoacute cocircng taacutec bảo vệ NTD được đaacutenh giaacute lagrave đạt hiệu quả cao như Đagravei Loan

Malaysia Thaacutei Lan Ấn Độ Trung Quốc Hoa Kỳ Phaacutep Hagraven Quốc Australia

Singapore Canada Nhật Bản Phacircn tiacutech ưu điểm vagrave nhược điểm của mocirc higravenh vagrave

taacutec động của caacutec yếu tố nagravey tới hiệu quả của cocircng taacutec bảo vệ NTD Từ kinh

nghiệm caacutec nước trecircn thế giới vagrave thực trạng phaacutep luật Việt Nam nhoacutem taacutec giả đatilde

đưa ra kiến nghị cho việc hoagraven thiện hệ thống cơ quan bảo vệ NTD tại Việt

Nam

- Bagravei viết ldquoĐiều kiện thương mại chung ndash nhu cầu điều chỉnh phaacutep luật từ

phương diện bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo của Nguyễn Văn Thagravenh trong

Hội thảo khoa học ldquoPhaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng ndash kinh nghiệm quốc tế

thực trạng vagrave triển vọng ở Việt Nam do Viện Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật phối hợp

với Viện KAS tại Việt Nam tổ chức thaacuteng 112009 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech khaacutei

niệm NTD chỉ ra những đặc trưng cơ bản của NTD trong đoacute taacutec giả nhận định

ldquoPhần lớn người tiecircu dugraveng lagrave người thiếu kinh nghiệm thực tế thiếu kiến thức

chuyecircn mocircn thiếu kiến thức phaacutep lyacute trong việc bảo vệ quyền chiacutenh migravenh cũng

như lagrave thiếu caacutec thocircng tinrdquo vagrave họ lagrave những người yếu thế trong quan hệ với

thương nhacircn Taacutec giả khẳng định ldquomột trong những đặc điểm đaacuteng quan tacircm ở

đacircy lagrave sự yếu thế trong việc đagravem phaacuten kyacute kết vagrave thực thi caacutec hợp đồng giữa

người tiecircu dugraveng với becircn cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụrdquo Cugraveng với đoacute taacutec giả đatilde

chỉ ra sự khaacutec biệt giữa ldquođiều kiện thương mại chungrdquo vagrave hợp đồng theo mẫu

phacircn tiacutech những ưu điểm cũng như những hạn chế của việc aacutep dụng ldquođiều kiện

thương mại chungrdquo vagrave hợp đồng theo mẫu Taacutec giả đatilde phacircn tiacutech thực tiễn phaacutep

lyacute về điều kiện thương mại chung liecircn quan tới quyền lợi của NTD thocircng qua

20

một số caacutec vụ việc xảy ra trong thực tế đồng thời đaacutenh giaacute thực trạng phaacutep luật

điều chỉnh phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu vagrave ldquođiều kiện thương mại chungrdquo từ

đoacute taacutec giả kiến nghị ldquocần soạn thảo một văn bản riecircng để quy định chuyecircn biệt

về vấn đề hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện thương mại chungrdquo

- Bagravei viết ldquoĐiều chỉnh thocircng tin bất cacircn xứng vagrave quản lyacute rủi ro trong phaacutep

luật hợp đồng Việt Namrdquo của taacutec giả Phạm Duy Nghĩa đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn

cứu Lập phaacutep số 52003 Becircn cạnh quan niệm truyền thống coi hợp đồng như

ldquosự thống nhất yacute chiacute vagraveo thời điểm giao kếtrdquo taacutec giả đưa ra caacutech nhigraven nhận mới

Hợp đồng ngagravey cagraveng mang tiacutenh chất của một quaacute trigravenh coacute điều tiết Trong quaacute

trigravenh đoacute caacutec becircn coacute nghĩa vụ chia sẻ thocircng tin cugraveng nhận diện đaacutenh giaacute phacircn

chia điều tiết rủi ro - gọi chung lagrave quản lyacute rủi ro Caacutech nhigraven nhận nagravey vượt qua

được thoacutei quen quy chiếu vagraveo những mẫu hợp đồng nhất định đatilde được nhagrave lagravem

luật thiết kế trong caacutec đạo luật lagravem cho phaacutep luật hợp đồng goacutep phần bảo vệ sự

cocircng bằng về lợi iacutech của caacutec becircn cũng như bảo vệ lợi iacutech cocircng

- Bagravei viết ldquoBảo vệ quyền của người tiecircu dugraveng ở Việt Nam hiện nayrdquo của

taacutec giả Đinh Ngọc Vượng đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số 62008

Bagravei viết đề cập đến thực trạng bảo vệ NTD hiện nay ở nước ta Theo taacutec giả becircn

cạnh quan hệ giữa caacutec nhagrave sản xuất với nhau quan hệ kinh tế chủ yếu trong xatilde

hội lagrave quan hệ giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất kinh doanh phacircn phối hagraveng hoaacute dịch

vụ Tuy lagrave số đocircng nhưng NTD khocircng được tổ chức lại necircn họ khoacute coacute sức mạnh

tiếng noacutei đơn lẻ của họ cũng rất iacutet được lắng nghe vagrave ldquohầu như người tiecircu dugraveng

Việt Nam đatilde vagrave đang phải đối mặt với thực tế lagrave đa số hagraveng hoacutea vagrave dịch vụ đều

coacute vấn đề xacircm hại quyền của người tiecircu dugraveng vagrave việc bảo vệ người tiecircu dugraveng từ

phiacutea caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước cũng như từ phiacutea người tiecircu dugraveng tổ chức

đại diện cho người tiecircu dugraveng lagrave chưa coacute hiệu quảrdquo thậm chiacute quyền của NTD

nhiều luacutec cograven bị xacircm hại từ chiacutenh hoạt động của caacutec cơ quan nhagrave nước

21

Qua đoacute taacutec giả đưa ra những kiến nghị về cung cấp thocircng tin cho NTD về

hoagraven thiện thể chế hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ NTD

- Bagravei viết ldquoSự phối hợp giữa caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước trong bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo của taacutec giả Nguyễn Đức Minh đăng trecircn Tạp chiacute Nhagrave

nước vagrave Phaacutep luật số 52008 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech vagrave lagravem rotilde những vấn đề cograven

tồn tại trong cơ chế phối hợp hagravenh động giữa caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước

trong BVQLNTD vagrave đề xuất caacutec giải phaacutep nhằm nacircng cao hiệu quả của hoạt

động nagravey Theo đoacute BVQLNTD lagrave traacutech nhiệm chung của Nhagrave nước xatilde hội

doanh nghiệp vagrave NTD Trong hoạt động BVQLNTD caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave

nước đoacuteng vai trograve quan trọng nhưng khocircng thể thay thế vai trograve tự bảo vệ của

NTD Taacutec giả đatilde phacircn tiacutech đaacutenh giaacute chức năng nhiệm vụ cũng như sự phối hợp

của caacutec cơ quan nhagrave nước từ trung ương đến địa phương trong việc bảo vệ NTD

taacutec giả cho rằng ldquonếu caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước về bảo vệ quyền lợi người

tiecircu dugraveng hoạt động keacutem hiệu quả khocircng coacute caacutec biện phaacutep phograveng ngừa hữu hiệu

vagrave aacutep dụng caacutec chế tagravei nghiecircm khắc cocircng minh thigrave khocircng thể răn đe vagrave giảm bớt

nguy cơ xacircm hại quyền lợi người tiecircu dugraveng từ phiacutea nhagrave sản xuất kinh doanhrdquo

Theo taacutec giả để BVQLNTD thigrave cần coacute những giải phaacutep đồng bộ về nguồn nhacircn

lực cơ chế phối hợp kinh phiacute cải caacutech thể chế

- Bagravei viết ldquoYecircu cầu quản liacute nhagrave nước về bảo vệ caacutec quyền của người tiecircu

dugraveng trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tếrdquo của taacutec giả Phạm Duy Nghĩa

trong Hội thảo khoa học ldquoPhaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng ndash kinh nghiệm

quốc tế thực trạng vagrave triển vọng ở Việt Nam do Viện Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật

phối hợp với Viện KAS tại Việt Nam tổ chức thaacuteng 112009 Bagravei viết đatilde phacircn

tiacutech bối cảnh kinh tế của Việt Nam trong quaacute trigravenh tham gia hội nhập quốc tế với

traacutech nhiệm của nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD trước những hagraveng hoacutea được

nhập khẩu coacute chất lượng thấp Theo taacutec giả việc bảo vệ NTD trong nước cograven

thiếu vagrave yếu lagrave do ldquocoacute phần nguyecircn nhacircn từ thể chế bộ maacutey nhagrave nước chưa chịu

22

traacutech nhiệm chưa coacute sức eacutep phải phản ứng trước dacircn nguyện chưa lo sợ bị thay

đổi bởi laacute phiếu của cử trirdquo Chiacutenh vigrave vậy để bảo vệ NTD cần phải coacute sự phối

hợp của ldquorất nhiều cơ quan với những chức năng đặc thugrave khaacutec nhau trong đoacute coacute

những việc Nhagrave nước phải lagravem coacute những việc Nhagrave nước ủng hộ hoặc tạo kinh

phiacute cơ hội để caacutec tổ chức truyền thocircng hiệp hội xatilde hội dacircn sự trực tiếp lagravemrdquo

Cugraveng với đoacute phải xacircy dựng tiecircu chuẩn kỹ thuật caacutec quy chuẩn vagrave chuẩn mực để

ngăn cản hagravenh vi gacircy hại cho NTD Vagrave đặc biệt NTD phải coacute thocircng tin phải coacute

tiếng noacutei phải coacute diễn đagraven giới truyền thocircng ủng hộ phải coacute những kecircnh đối

thoại vagrave giaacutem saacutet hối thuacutec chiacutenh quyền bảo vệ migravenh

- Bagravei viết ldquoBảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong giao kết hợp đồng điện

tử qua internetrdquo của taacutec giả Trần Văn Biecircn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập

phaacutep số 202010 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech nhu cầu điều chỉnh phaacutep luật về

BVQLNTD trong giao kết hợp đồng điện tử theo đoacute so với caacutec giao dịch truyền

thống thigrave giao dịch thocircng qua hợp đồng điện tử - hợp đồng điện tử đa phần dưới

dạng lagrave caacutec hợp đồng theo mẫu - NTD cograven gặp một bất lợi nữa bắt nguồn từ

chiacutenh phương thức giao kết hợp đồng phải sử dụng biện phaacutep liecircn lạc từ xa Taacutec

giả đatilde phacircn tiacutech thực trạng điều chỉnh phaacutep luật về giao kết hợp đồng điện tử

thocircng qua hệ thống phaacutep luật thực định vagrave cho rằng phaacutep luật điều chỉnh vấn đề

nagravey đatilde coacute những bước đi phugrave hợp từng bước tiệm cận được với xu thế chung

trecircn thế giới tuy nhiecircn một số quy định của chuacuteng ta cograven quaacute chung chung khoacute

tiếp cận vagrave đặc biệt lagrave thiếu cơ chế kiểm soaacutet necircn quyền lợi NTD trong caacutec giao

dịch nagravey chưa được đảm bảo Từ đoacute taacutec giả kiến nghị việc xacircy dựng Luật

BVQLNTD 2010 cần quy định ldquocaacutec biện phaacutep vagrave mức độ bảo vệ NTD trong caacutec

giao dịch điện tử khocircng thấp hơn so với caacutec giao dịch truyền thốngrdquo

- Bagravei viết ldquoMột số vấn đề lyacute luận xung quanh luật bảo vệ người tiecircu

dugravengrdquo của PGSTS Nguyễn Như Phaacutet (2010) Bagravei viết đatilde đề cập đến nhiều vấn

đề trong dự thảo luật BVQLNTD Trong đoacute taacutec giả đatilde phacircn tiacutech mối quan hệ

23

giữa NTD với thương nhacircn trong mối quan hệ nagravey thigrave NTD luocircn ở yếu thếldquodo

tiacutenh chất xatilde hội của quan hệ tiecircu dugraveng magrave người tiecircu dugraveng khoacute coacute thể coacute cơ hội

trở thagravenh tự do bigravenh đẳng vigrave họ buộc luocircn phải tham gia vagraveo mối quan hệ với

đặc tiacutenh truyền kiếp lagrave ldquothocircng tin bất cacircn xứngrdquo chiacutenh vigrave vậy phaacutep luật phải ưu

tiecircn bảo vệ ldquokẻ yếurdquo Cũng theo taacutec giả phaacutep luật bảo vệ NTD hiểu theo nghĩa

tổng quaacutet lagrave một hệ thống phaacutep luật coacute liecircn quan đến nhau magrave đạo luật về

BVQLNTD chỉ coacute giaacute trị tiecircn phong Cugraveng với đoacute taacutec giả đatilde phacircn tiacutech sự higravenh

thagravenh vagrave những đặc điểm của điều kiện giao dịch chung mối quan hệ giữa NTD

vagrave thương nhacircn trong việc thiết lập vagrave thực hiện điều kiện giao dịch chung Vagrave

qua đoacute taacutec giả cho rằng cần phải coacute cơ chế để kiểm soaacutet chặt chẽ điều kiện giao

dịch chung

113 Đaacutenh giaacute tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu

Qua tigravem hiểu về tigravenh higravenh nghiecircn cứu coacute liecircn quan đến đề tagravei Bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu magrave

nghiecircn cứu sinh tiếp cận được xin đưa ra một số yacute kiến đaacutenh giaacute bước đầu như

sau

Thứ nhất hợp đồng theo mẫu vagrave sự ảnh hưởng của noacute đối với quyền tự do

hợp đồng

Caacutec nghiecircn cứu trong vagrave ngoagravei nước đatilde chỉ ra lyacute thuyết về tự do hợp đồng

sự ảnh hưởng của hợp đồng theo mẫu đối với quyền tự do hợp đồng Hợp đồng

theo mẫu ảnh hưởng đến tự do hợp đồng xuất phaacutet từ hợp đồng theo mẫu lagrave hợp

đồng do một becircn đơn phương soạn thảo để aacutep dụng đồng loạt cho nhiều NTD

Becircn cạnh đoacute caacutec nghiecircn cứu cũng đatilde chỉ ra nguồn gốc ưu điểm vagrave hạn chế của

hợp đồng theo mẫu mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với điều kiện giao

dịch chung vị triacute vai trograve của hợp đồng theo mẫu trong nền kinh tế Caacutec kết quả

nghiecircn cứu noacutei trecircn đatilde cho nghiecircn cứu sinh coacute thể đưa ra caacutec kết luận về cơ sở

của việc higravenh thagravenh hợp đồng theo mẫu noacute lagrave sản phẩm tất yếu của nền kinh tế

24

sản xuất phaacutet triển Hợp đồng theo mẫu mang lại những giaacute trị nhất định trong

việc tiết kiệm chi phiacute thời gian giao dịch vagrave đặc biệt noacute lagrave sự chuẩn hoaacute caacutec quy

tắc thương mại được higravenh thagravenh lacircu đời được ban hagravenh với mục điacutech sử dụng

nhiều lần lặp đi lặp lại Becircn cạnh đoacute hợp đồng theo mẫu cũng coacute những hạn chế

nhất định như việc becircn soạn thảo hợp đồng coacute thể đưa vagraveo trong hợp đồng những

điều khoản gacircy bất lợi cho NTD điều nagravey xuất phaacutet từ việc bất cacircn xứng thocircng

tin giữa thương nhacircn với NTD trong đoacute NTD lagrave becircn yếu thế Hợp đồng theo

mẫu coacute mối quan hệ mật thiết đối với điều kiện giao dịch chung

Trecircn cơ sở kế thừa caacutec kết quả nghiecircn cứu từ caacutec taacutec giả nghiecircn cứu sinh

tiếp tục lagravem saacuteng tỏ bản chất đặc điểm của hợp đồng theo mẫu điều kiện tồn tại

hợp đồng theo mẫu Nhận diện phaacutep luật điều chỉnh về hợp đồng theo mẫu trong

mối quan hệ giữa thương nhacircn với NTD

Thứ hai về quyền của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu

NTD vagrave quyền của NTD noacutei chung đatilde được nhiều nhagrave khoa học bagraven luận

đaacutenh giaacute Coacute khaacute nhiều cocircng trigravenh khoa học bagravei viết đăng trecircn caacutec tạp chiacute

chuyecircn ngagravenh luật bagraven luận phacircn tiacutech Nhigraven chung caacutec cocircng trigravenh khoa học caacutec

bagravei baacuteo đatilde phacircn tiacutech khaacutei niệm về người tiecircu dugraveng tuy nhiecircn trong khaacutei niệm về

NTD vẫn cograven những quan điểm khaacutec nhau mối quan hệ giữa thương nhacircn với

NTD vagrave chỉ ra rằng trong mối quan hệ nagravey NTD luocircn được đặt ở becircn yếu thế

điều nagravey xuất phaacutet từ sự bất cacircn xứng thocircng tin Becircn cạnh đoacute caacutec nghiecircn cứu

cũng đatilde phacircn tiacutech caacutec quyền của NTD dưới goacutec độ BVQLNTD noacutei chung vagrave chỉ

ra trong thực tiễn những quyền của NTD hay bị xacircm hại Tuy nhiecircn chưa coacute

nghiecircn cứu nagraveo phacircn tiacutech quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu bao gồm những quyền gigrave lagrave quan trọng vagrave khả năng bị xacircm hại

những quyền nagravey trong thực tiễn được thể hiện như thế nagraveo

25

Kế thừa caacutec kết quả nghiecircn cứu necircu trecircn nghiecircn cứu sinh sẽ tiếp tục lagravem

saacuteng tỏ nhận thức chung về NTD họ lagrave ai quyền của NTD trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu những quyền nagraveo ảnh hưởng trực tiếp đến quyền

lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Trecircn cơ sở đoacute

nghiecircn cứu sinh đaacutenh giaacute phaacutep luật thực định coacute những quy định cụ thể như thế

nagraveo về quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ ba về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu

Caacutec nghiecircn cứu về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu được đề cập ở nhiều goacutec độ khaacutec nhau như khoa học chiacutenh trị khoa

học kinh tế khoa học phaacutep lyacute Caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu đatilde chỉ ra những vấn đề

như sau (i) quyền của NTD hiện nay coacute xu hướng bị xacircm phạm ngagravey cagraveng nhiều

hơn việc quyền của NTD bị xacircm hại coacute nhiều yếu tố taacutec động đến như việc chạy

theo lợi nhuận của caacutec thương nhacircn sự ldquolơ lagraverdquo của caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave

nước hay thậm chiacute lagrave sự ldquothờ ơrdquo của chiacutenh NTD Becircn cạnh đoacute lagrave sự thiếu đồng

bộ của phaacutep luật vagrave caacutec thiết chế để BVQLNTD chưa hiệu quả Tuy nhiecircn chưa

coacute một cocircng trigravenh nghiecircn cứu nagraveo chỉ ra một caacutech toagraven diện quyền lợi của NTD

trong caacutech hợp đồng theo mẫu thường bị xacircm hại như thế nagraveo (ii) caacutec nghiecircn

cứu cũng chỉ ra sự cần thiết phải bảo vệ NTD trong mối quan hệ với thương

nhacircn vagrave đưa ra caacutec giải phaacutep nhằm bảo vệ NTD như hoagraven thiện thể chế vai trograve

của caacutec cơ quan nhagrave nước xatilde hội vagrave chiacutenh bản thacircn NTD trong việc BVQLNTD

Tuy nhiecircn caacutec nghiecircn cứu cũng chưa chỉ ra được một caacutech coacute hệ thống trong

mối quan hệ giữa NTD với thương nhacircn đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu coacute những yếu tố nagraveo dẫn đến phải BVQLNTD trong mối quan hệ

nagravey NTD cần được bảo vệ bằng phương thức vagrave caacutech thức nagraveo trước nguy cơ bị

xacircm hại (iii) một số caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu đatilde đề xuất giải phaacutep kiểm soaacutet

hợp đồng theo mẫu lagrave điều kiện để đảm bảo quyền lợi của NTD được bảo vệ

26

Việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu được tiến hagravenh bởi caacutec cơ quan nhagrave nước

thocircng qua caacutec biện phaacutep hagravenh chiacutenh như đăng kyacute hợp đồng theo mẫu đối với một

số lĩnh vực thiết yếu của đời sống xatilde hội xử phạt hagravenh chiacutenh nếu coacute hagravenh vi vi

phạm trong việc thực hiện hợp đồng theo mẫu Tuy nhiecircn nội dung kiểm soaacutet

hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ lagrave việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave cograven bao

gồm việc kiểm tra giaacutem saacutet thực hiện hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ đối với

những hợp đồng theo mẫu thuộc lĩnh vực bắt buộc phải đăng kyacute magrave cả với

những hợp đồng khocircng thuộc lĩnh vực phải đăng kyacute nhưng đang được aacutep dụng

trecircn thực tế (iv) vấn đề giải quyết tranh chấp giữa NTD với thương nhacircn cũng

được đề cập trong nhiều nghiecircn cứu Caacutec nghiecircn cứu cũng đatilde chỉ ra caacutec phương

thức giải quyết tranh chấp giữa NTD với thương nhacircn được thực hiện theo caacutec

phương thức như hoagrave giải thương lượng trọng tagravei toagrave aacuten Tuy nhiecircn đối với

tranh chấp giữa thương nhacircn với NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu chưa được đề cập một caacutech toagraven diện

Trecircn cơ sở kế thừa kết quả nghiecircn cứu từ caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu như

đatilde necircu nghiecircn cứu sinh tổng hợp vagrave lagravem saacuteng tỏ sự cần thiết phải BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu higravenh thức vagrave phương thức

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như vậy hiện chưa coacute cocircng trigravenh khoa học nagraveo ở cấp độ luận aacuten tiến sĩ

đaacutenh giaacute một caacutech toagraven diện vagrave coacute hệ thống những vấn đề lyacute luận về BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thực trạng BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chỉ ra những hạn chế bất cập trong

việc ban hagravenh vagrave kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đề xuất những giải phaacutep nhằm

bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu Vigrave vậy việc tiếp tục phaacutet triển caacutec kết quả nghiecircn cứu về BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở goacutec độ lyacute luận đaacutenh giaacute thực

trạng BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu vagrave đề xuất

27

những giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về BVQLNTD lagrave cần thiết vagrave khocircng trugraveng

lặp với bất kỳ cocircng trigravenh nghiecircn cứu nagraveo đatilde thực hiện trước đacircy

12 Cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

121 Cơ sở lyacute thuyết

Cơ sở lyacute thuyết để triển khai nghiecircn cứu đề tagravei bao gồm caacutec vấn đề chiacutenh

sau đacircy

- Những quan điểm của học thuyết Maacutec ndash Lecircnin chủ trương đường lối

của Đảng Cộng sản Việt Nam về quyền con người vagrave BVQLNTD về chiacutenh saacutech

phaacutet triển kinh tế xatilde hội vagrave đảm bảo sự phaacutet triển bền vững trong sự nghiệp xacircy

dựng chủ nghĩa xatilde hội thời kỳ đổi mới

- Lyacute thuyết thocircng tin bất cacircn xứng (Asymmetric Information) của caacutec nhagrave

khoa học George Akerlof Michael Spence vagrave Joseph Stiglitz

- Lyacute thuyết về caacutec quyền cơ bản của người tiecircu dugraveng với tư caacutech lagrave một bộ

phận quan trọng của nền kinh tế

- Lyacute thuyết về bảo vệ kẻ yếu trong mối tương quan với kẻ mạnh nhằm

đảm bảo sự cocircng bằng xatilde hội

- Lyacute luận về vai trograve của Nhagrave nước trong hoạt động bảo vệ quyền con

người noacutei chung vagrave bảo vệ quyền lợi NTD noacutei riecircng

- Lyacute luận về vai trograve của caacutec tổ chức trong xatilde hội dacircn sự

122 Cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

Luận aacuten được triển khai với hagraveng loạt cacircu hỏi vagrave giả thuyết nghiecircn cứu như sau

Thứ nhất về goacutec độ lyacute luận

Cacircu hỏi nghiecircn cứu hợp đồng theo mẫu lagrave gigrave ảnh hưởng của hợp đồng

theo mẫu đến nguyecircn tắc tự do hợp đồng Người tiecircu dugraveng lagrave ai quyền của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu gồm những

quyền nagraveo Tại sao phải bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu Bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

28

đồng theo mẫu bằng higravenh thức vagrave phương thức nagraveo

Giả thuyết nghiecircn cứu hiện nay caacutec nghiecircn cứu chưa chỉ ra đầy đủ một

caacutech coacute hệ thống về bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của

noacute đối với nguyecircn tắc tự do hợp đồng Caacutec quyền của người tiecircu dugraveng trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa được thể hiện nhất quaacuten Sự cần

thiết trong BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa

được nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống Caacutec phương thức BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa được lagravem saacuteng tỏ

Kết quả nghiecircn cứu (dự định) Đưa ra caacutech hiểu đầy đủ rotilde ragraveng về những

vấn đề trecircn

Thứ hai về goacutec độ luật thực định

Cacircu hỏi nghiecircn cứu Phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu hiện hagravenh ở Việt Nam thể hiện như thế nagraveo Quaacute trigravenh thực

thi phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ra

sao

Giả thuyết nghiecircn cứu Nội dung phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam vẫn chưa đầy đủ thiếu tiacutenh khả

thi Quaacute trigravenh thực thi phaacutep luật BVQLNTD chưa đaacutep ứng được yecircu cầu

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Kết quả nghiecircn cứu (dự định) Tigravem ra được những điểm thiếu hạn chế

trong chiacutenh những quy định của phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu vagrave những tồn tại trong quaacute trigravenh thực hiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chỉ ra được

những nguyecircn nhacircn của hạn chế bất cập đoacute

Thứ ba đề xuất kiến nghị

Cacircu hỏi nghiecircn cứu Với những tồn tại bất cập necircu trecircn thigrave cần phải coacute

phương hướng vagrave giải phaacutep gigrave để sữa chữa khắc phục noacute

Giả thuyết nghiecircn cứu Hiện nay phương hướng vagrave giải phaacutep nhằm hoagraven

29

thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

vẫn chưa ldquođuacuteng hướngrdquo đầy đủ vagrave phugrave hợp để khắc phục những hạn chế của

phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu hiện

hagravenh

Kết quả nghiecircn cứu (dự kiến) Đưa ra được phương hướng vagrave giải phaacutep

đuacuteng đầy đủ vagrave phugrave hợp cho việc hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay

30

Kết luận chương 1

Qua caacutec phần đatilde trigravenh bagravey ở trecircn cho thấy nghiecircn cứu về phaacutep luật

BVQLNTD noacutei chung vagrave BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu noacutei riecircng lagrave vấn đề đatilde được caacutec nhagrave khoa học trecircn thế giới đặt

ra Việc nghiecircn cứu noacute goacutep phần hoagraven thiện phaacutep luật BVQL NTD từng bước

đưa phaacutep luật BVQLNTD của Việt Nam tiệm cận với thocircng lệ quốc tế

Ở Việt Nam Luật BVQLNTD (2010) được ban hagravenh trecircn cơ sở thay

thế phaacutep lệnh BVQLNTD trước đacircy Trước trong vagrave sau khi Luật

BVQLNTD ban hagravenh đatilde coacute nhiều cocircng trigravenh nghiecircn cứu về vấn đề nagravey ở Việt

Nam dưới nhiều goacutec độ khaacutec nhau trong đoacute coacute goacutec độ phaacutep lyacute Tuy nhiecircn

cho đến nay chưa coacute một cocircng trigravenh nagraveo nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống vagrave

toagraven diện về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

hiện nay như thế nagraveo để từ đoacute tigravem ra bất cập hạn chế trong phaacutep luật

BVQLNTD hiện nay đề ra hệ thống caacutec giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Với thực

trạng tigravenh higravenh nghiecircn cứu đoacute nghiecircn cứu sinh đatilde chọn đề tagravei ldquoBảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nayrdquo lagravem luận aacuten nghiecircn cứu Luận aacuten được triển khai trecircn cơ sở lyacute

thuyết phương phaacutep nghiecircn cứu phugrave hợp với mục điacutech yecircu cầu của từng

phần vagrave trong giới hạn nghiecircn cứu để đạt được mục điacutech chung của luận aacuten

31

Chương 2

NHỮNG VẤN ĐỀ LYacute LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIEcircU

DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG THEO MẪU

21 Quyền tự do hợp đồng vagrave cơ sở phaacutep lyacute của hợp đồng theo mẫu

211 Hợp đồng vagrave quyền tự do hợp đồng

2111 Khaacutei quaacutet về hợp đồng

Hợp đồng lagrave một trong những yếu tố luocircn song hagravenh cugraveng với sự phaacutet triển

của xatilde hội loagravei người magrave cụ thể lagrave trong caacutec giao dịch của con người noacute lagrave

phương tiện chủ yếu để con người tiến hagravenh caacutec giao dịch nhằm thỏa matilden nhu

cầu của migravenh Xatilde hội cagraveng phaacutet triển thigrave hợp đồng cagraveng đoacuteng vai trograve quan trọng

trong việc vận hagravenh nền kinh tế của một quốc gia thậm chiacute lagrave cả thế giới Vigrave lẽ

đoacute ngay từ thế kỷ thứ XVIII nhagrave triết học xatilde hội học người Phaacutep Plulur đatilde dự

đoaacutenHợp đồng chiếm 910 dung lượng caacutec bộ luật hiện hagravenh vagrave đến luacutec nagraveo

đoacute tất cả caacutec điều khoản của bộ luật từ điều khoản thứ nhất đến điều khoản cuối

cugraveng đều quy định về hợp đồng[12 tr8]

Hợp đồng lagrave những hagravenh vi phaacutep lyacute song phương hay đa phương lagrave hệ quả

của sự thỏa thuận giữa caacutec chủ thể Tuy nhiecircn khocircng phải mọi sự thỏa thuận đều

lagrave hợp đồng Những thỏa thuận được coi lagrave hợp đồng khi thoả thuận đoacute thể hiện

yacute chiacute điacutech thực giữa caacutec becircn nhằm tạo ra caacutec hậu quả phaacutep lyacute nhất định đối với

họ vagrave yacute chiacute của caacutec becircn phải hợp lẽ cocircng bằng hợp phaacutep hợp đạo đức Caacutec hợp

đồng được giao kết dưới taacutec động của cưỡng bức lừa dối hoặc mua chuộc lagrave

khocircng thể hiện yacute chiacute điacutech thực của caacutec becircn necircn khocircng lagravem phaacutet sinh nghĩa vụ

phaacutep lyacute giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng vagrave coacute thể bị coi lagrave vocirc hiệu Cugraveng

với đoacute yếu tố khocircng thể thiếu trong hợp đồng lagrave chiacutenh lagrave đối tượng của hợp

đồng tức lagrave sự thỏa thuận của caacutec becircn phải nhằm một mục điacutech nhất định một

đối tượng cụ thể Nếu mục điacutech giao kết hợp đồng của caacutec becircn lagrave traacutei phaacutep luật

hoặc đối tượng của hợp đồng thuộc trường hợp cấm giao dịch thigrave hợp đồng đoacute

32

cũng bị coi lagrave vocirc hiệu Yếu tố thứ ba trong hợp đồng đoacute chiacutenh lagrave năng lực phaacutep

lyacute vagrave năng lực hagravenh vi của chủ thể xaacutec lập quan hệ hợp đồng

Như vậy coacute thể hiểu hợp đồng lagrave hagravenh vi phaacutep lyacute thể hiện sự thoả thuận

của caacutec becircn giao kết nhằm lagravem phaacutet sinh thay đổi chấm dứt caacutec quyền vagrave nghĩa

vụ phaacutep lyacute nhất định

2112 Quyền tự do hợp đồng

Như đatilde trigravenh bagravey ở trecircn bản chất của hợp đồng lagrave sự thỏa thuận vagrave thống

nhất yacute chiacute giữa caacutec chủ thể nhằm xaacutec lập thay đổi hay chấm dứt caacutec quyền vagrave

nghĩa vụ trecircn cơ sở tự do tự nguyện bigravenh đẳng Tự do yacute chiacute luocircn được xaacutec định

lagrave nguyecircn tắc cốt lotildei của hợp đồng dugrave ở bất cứ hệ thống phaacutep luật nagraveo

Thuyết tự do yacute chiacute phaacutet triển mạnh mẽ ở Phaacutep vagraveo thế kỷ XVIII nội dung

của thuyết nagravey xuất phaacutet từ quan điểm cho rằng yacute chiacute của con người lagrave tối

thượng vagrave tự chủ chỉ caacutec hagravenh vi xuất phaacutet từ yacute chiacute tự chủ của một người mới coacute

hiệu lực ragraveng buộc đối với người đoacute Coacute nghĩa lagrave khocircng ai coacute thể bị eacutep buộc lagravem

hay khocircng lagravem một việc gigrave đoacute ngoagravei yacute muốn của họ vigrave lợi iacutech của chiacutenh họ Do

đoacute tự do yacute chiacute phải được đề cao để con người vigrave lợi iacutech của migravenh trong xatilde hội tự

do cạnh tranh mang lại những lợi iacutech chung

Học thuyết tự do yacute chiacute đatilde dẫn đến một hệ quả trước tiecircn coi hợp đồng lagrave

một loại nguồn quan trọng nhất của nghĩa vụ phaacutep lyacute Bởi vậy hợp đồng coacute

nhiệm vụ bảo đảm sự tự do vagrave trung thực khi thể hiện yacute chiacute của caacutec đương sự

Từ đoacute phaacutep luật về hợp đồng phải coacute caacutec quy định loại bỏ những trường hợp

khocircng bảo đảm sự tự do vagrave trung thực khi thể hiện yacute chiacute của caacutec becircn trong giao

dịch Caacutec trường hợp giao kết hợp đồng do nhầm lẫn do lừa dối hay do bạo lực

coacute thể sẽ lagravem cho hợp đồng vocirc hiệu Khi hợp đồng đatilde được caacutec becircn kyacute kết sẽ coacute

giaacute trị bắt buộc như lagrave ldquoluậtrdquo đối với caacutec becircn Hơn thế nữa hợp đồng cograven coacute giaacute

trị phaacutep lyacute ngay cả đối với caacutec cơ quan cocircng quyền nghĩa lagrave khi xeacutet xử giải

33

thiacutech hợp đồng Toagrave aacuten phải tocircn trọng yacute chiacute của caacutec becircn khocircng được sửa đổi hay

giải thiacutech nội dung hợp đồng khaacutec với yacute chiacute nội dung giao kết của caacutec becircn

Như vậy coacute thể hiểu quyền tự do hợp đồng bao gồm những nội dung cơ

bản (i) hợp đồng phải lagrave kết quả của sự tự nguyện thoả thuận lagrave sự thể hiện yacute

chiacute điacutech thực của caacutec becircn (ii) caacutec becircn tự do xaacutec định nội dung của hợp đồng tự

do thoả thuận caacutec điều khoản của hợp đồng Caacutec quy định về trật tự cocircng cộng

chỉ được aacutep dụng trong trường hợp ngoại lệ đặc biệt (iii) higravenh thức của hợp

đồng khocircng phải lagrave yếu tố quan trọng chỉ cần caacutec becircn đạt được thoả thuận với

nhau lagrave coi như hợp đồng đatilde được kyacute kết (iv) caacutec becircn coacute quyền tự do quyết định

việc giải quyết bất đồng khi coacute tranh chấp phaacutet sinh

212 Nguyecircn tắc bảo đảm quyền tự do hợp đồng cơ sở phaacutep lyacute vagrave vai trograve của

hợp đồng theo mẫu

Mặc dugrave được coi lagrave nền tảng cho lyacute luận về hợp đồng nhưng thuyết tự do

yacute chiacute cũng coacute những nhược điểm nhất định Noacute khocircng thể giải quyết được một

caacutech thoả đaacuteng những mối quan hệ xatilde hội phức tạp ngagravey nay khi magrave con người

sống trong sự phụ thuộc lẫn nhau khi magrave sự bất cacircn xứng thocircng tin ngagravey cagraveng

trở lecircn trầm trọng Chiacutenh vigrave vậy nhagrave lagravem luật phải vagraveo cuộc để đưa ra những quy

định coacute tiacutenh chất bắt buộc nhằm đảm bảo trật tự cocircng cộng vagrave đạo đức xatilde hội

VI Lecircnin cho rằng ldquonếu để caacutec becircn tự do vocirc hạn thigrave hợp đồng sẽ trở thagravenh

phương tiện để kẻ giagraveu boacutec lột người nghegraveo vagrave sẽ lagrave nguy cơ đối với lợi iacutech chung

của xatilde hội Vigrave vậy phải đi xa hơn nữa trong vấn đề tăng cường sự can thiệp của

Nhagrave nước vagraveo caacutec quan hệ phaacutep luật tư caacutec việc dacircn sựrdquo [38 tr577] Như vậy

việc caacutec nhagrave lagravem luật đưa ra caacutec quy định nhằm hạn chế tự do hợp đồng cần được

hiểu đoacute chiacutenh lagrave những bảo đảm cần thiết cho tự do hợp đồng coacute thể được duy trigrave

trong một xatilde hội hiện đại vigrave lợi iacutech của người khaacutec lợi iacutech chung của xatilde hội trật tự

cocircng cộng vagrave đạo đức Trước yecircu cầu đoacute Nhagrave nước với tư caacutech lagrave chủ thể của

quyền lực cocircng cần phải ban hagravenh những quy định phaacutep luật chống lại caacutec hagravenh

34

vi lạm dụng quyền tự do hợp đồng nhằm bảo đảm quyền tự do hợp đồng của

người khaacutec lợi iacutech chung của xatilde hội vagrave trật tự cocircng cộng Đacircy lagrave cơ sở để phaacutep

luật hợp đồng đặt ra caacutec quy định về năng lực chủ thể giao kết hợp đồng nguyecircn

tắc giao kết hợp đồng caacutec điều kiện coacute hiệu lực của hợp đồng caacutec trường hợp

hợp đồng vocirc hiệu vagrave caacutech thức xử lyacute hợp đồng vocirc hiệuhellip Trecircn cơ sở đoacute caacutec học

thuyết về hợp đồng ngagravey cagraveng đặt ra nhiều cơ sở cho sự taacutec động của Nhagrave nước

vagraveo quyền tự do hợp đồng so với quan niệm truyền thống trước đacircy

Trecircn thị trường mối quan hệ giữa tổ chức caacute nhacircn sản xuất kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ với NTD được thiết lập chủ yếu thocircng qua higravenh thức hợp đồng Theo

tinh thần ldquotự do khế ướcrdquo của hợp đồng noacutei chung thigrave noacute bao hagravem sự thỏa thuận vagrave

mục điacutech tạo lập hiệu lực phaacutep lyacute cho caacutec becircn Tuy nhiecircn trecircn thực tế coacute nhiều loại

hợp đồng khi giao kết khocircng đaacutep ứng hai điều kiện nagravey bởi caacutec nhagrave cung ứng hagraveng

hoacutea dịch vụ thường đưa ra hợp đồng magrave họ đatilde đơn phương soạn sẵn cograven NTD chỉ

coacute một trong hai sự lựa chọn ldquochấp nhậnrdquo hoặc ldquokhocircng chấp nhậnrdquo (vagrave trong một số

trường hợp NTD chỉ coacute thể ldquochấp nhậnrdquo chứ khocircng coacute lựa chọn nagraveo khaacutec vigrave tigravenh

trạng độc quyền viacute dụ hợp đồng mua baacuten điện sinh hoạt)

Hợp đồng theo mẫu lagrave một dạng hợp đồng phaacutet sinh từ quan hệ dacircn sự

thương mại vagrave được sử dụng phổ biến trong đời sống tiecircu dugraveng Caacutec điều kiện giao

dịch chung được caacutec luật gia phương tacircy mocirc tả lagrave đứa con của cuộc caacutech mạng

cocircng nghiệp thế kỷ 19 Với việc xuất hiện khả năng sản xuất vagrave cung cấp caacutec sản

phẩm vagrave dịch vụ mang tiacutenh hagraveng loạt vagrave liecircn tục cho vocirc số caacutec khaacutech hagraveng thực

tế nagravey đatilde đặt ra vấn đề ldquotiecircu chuẩn hoaacuterdquo caacutec điều khoản của caacutec hợp đồng mua

baacuten Trong bối cảnh đoacute từ giữa thế kỷ trước caacutec doanh nghiệp trước tiecircn lagrave bảo

hiểm giao thocircng tiacuten dụng rồi sau đoacute lagrave caacutec doanh nghiệp sản xuất dịch vụ đều

thiết lập cho migravenh những quy tắc baacuten hagraveng thống nhất aacutep dụng chung trong caacutec

giao dịch với khaacutech hagraveng của migravenh [53 tr43] Như vậy coacute thể noacutei hợp đồng theo

mẫu được higravenh thagravenh khi nền sản xuất hagraveng hoacutea phaacutet triển đến một trigravenh độ nhất

35

định quan hệ tiecircu dugraveng trở thagravenh một mối quan hệ mua baacuten hagraveng hoacutea vagrave cung ứng

dịch vụ phổ biến

Việc sử dụng hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng chung cho mọi khaacutech

hagraveng trước tiecircn vigrave mục tiecircu hợp lyacute hoaacute việc baacuten hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ

trecircn thị trường Qua đoacute becircn baacuten vagrave becircn mua đều coacute thể ldquotiết kiệmrdquo được thời

gian sức lực trong đagravem phaacuten vagrave thoả thuận Xa hơn nữa vagrave thực tiễn đatilde thừa

nhận lagrave thocircng qua việc thiết lập caacutec quy tắc baacuten hagraveng thống nhất caacutec nhagrave cung

cấp cugraveng với caacutec hiệp hội nghề nghiệp của migravenh đatilde phaacutet triển nhiều loại hợp

đồng cụ thể magrave nhagrave lagravem luật chưa hề biết tới Becircn cạnh đoacute hợp đồng theo mẫu

coacute khả năng ngăn ngừa những rủi ro nhận thức của caacutec becircn tham gia quan hệ hợp

đồng liecircn quan đến việc giải thiacutech hợp đồng vagrave trecircn thực tế đatilde được sử dụng như

một cocircng cụ hữu hiệu của việc phacircn chia rủi ro phaacutep lyacute traacutech nhiệm giữa caacutec

becircn tham gia quan hệ hợp đồng

Ban đầu hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng cũng như caacutec điều kiện giao dịch

chung khaacutec thể hiện tiacutenh năng ưu việt của noacute trong việc ruacutet ngắn thời gian đơn

giản hoacutea higravenh thức vagrave thủ tục trong giao dịch giữa nhagrave cung ứng với số lượng

khaacutech hagraveng đocircng đảo của migravenh Caacutec khaacutech hagraveng tigravem đến giao dịch cũng cảm

thấy hagravei lograveng vigrave đa phần caacutec giao dịch magrave họ tham gia lagrave nhằm đaacutep ứng những

nhu cầu thiết yếu của bản thacircn Vigrave vậy thời gian nhanh thủ tục đơn giản magrave vẫn

đạt được mục tiecircu hướng đến lagrave điều họ mong đợi Tuy nhiecircn cagraveng về sau do sự

thiếu vắng quaacute trigravenh thương lượng trong giao kết hợp đồng theo mẫu becircn soạn

thảo hợp đồng bắt đầu sử dụng lợi thế sẵn coacute của migravenh để chegraven eacutep becircn cograven lại

Điều nagravey đogravei hỏi sự can thiệp của Nhagrave nước trong việc điều tiết quan hệ hợp

đồng giữa thương nhacircn vagrave NTD nhằm đảm bảo sự cocircng bằng bigravenh đẳng trong

quan hệ nagravey cũng như bảo vệ được quyền lợi của NTD

36

22 Bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của noacute đối với

quyền tự do hợp đồng

221 Bản chất của hợp đồng theo mẫu

2211 Khaacutei niệm đặc điểm của hợp đồng theo mẫu

Trecircn thế giới hợp đồng theo mẫu tồn tại dưới nhiều tecircn gọi vagrave higravenh thức

khaacutec nhau như hợp đồng mẫu tiecircu chuẩn (standard from contract) hợp đồng

dựng sẵn (boilerplate contract) hay hợp đồng gia nhập (adhesion contract) vagrave

được hiểu chỉ lagrave một higravenh thức của những điều kiện giao dịch chung magrave caacutec nhagrave

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ sử dụng để giao dịch với tất cả khaacutech hagraveng của

migravenh

Ngagravey nay ngoại trừ những giao dịch đơn giản vigrave mục tiecircu nhu yếu phẩm

hagraveng ngagravey người ta thấy khắp mọi nơi trong caacutec hợp đồng song vụ caacutec điều

kiện giao dịch chung đều được aacutep dụng Hơn thế nữa luacutec đầu caacutec điều kiện vagrave

quy tắc nagravey chỉ được aacutep dụng giữa thương nhacircn vagrave NTD thigrave ngagravey nay điều kiện

giao dịch chung được aacutep dụng trong cả những giao dịch giữa caacutec thương nhacircn

với nhau Như vậy điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave tất cả những điều

kiện hợp đồng quy tắc baacuten hagraveng được soạn trước bởi một becircn trong quan hệ hợp

đồng vagrave được sử dụng trong khi kyacute kết hợp đồng với nhiều khaacutech hagraveng khaacutec

Với tiacutenh caacutech lagrave một higravenh thức tồn tại phổ biến của caacutec điều kiện giao dịch

chung hợp đồng theo mẫu cũng coacute đầy đủ caacutec đặc điểm của điều kiện giao dịch

chung Theo hiểu biết chung hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng do thương nhacircn

đơn phương soạn thảo để giao dịch với nhiều người mua hagraveng lagrave NTD

Như đatilde trigravenh bagravey hợp đồng theo mẫu được hiểu lagrave một loại hợp đồng necircn

noacute cũng coacute đầy đủ caacutec đặc điểm của hợp đồng noacutei chung Tuy nhiecircn cugraveng với

những đặc điểm đoacute thigrave hợp đồng theo mẫu cũng coacute những đặc điểm riecircng của noacute

Cụ thể lagrave

37

Thứ nhất hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng được soạn sẵn bởi tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

Theo hiểu biết thocircng thường hợp đồng phải thể hiện sự tự do yacute chiacute tự do

thỏa thuận vagrave lagrave yacute chiacute điacutech thực giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng Tuy nhiecircn

đối với hợp đồng theo mẫu yếu tố thỏa thuận lagrave một sự ldquoxa xỉrdquo hay noacutei caacutech

khaacutec noacute lagravem mất đi tinh thần tự do khế ước bởi lẽ hợp đồng theo mẫu sẽ do

thương nhacircn đơn phương soạn thảo cograven NTD sẽ khocircng coacute điều kiện để đagravem

phaacuten caacutec điều khoản trong đoacute magrave chỉ coacute thể chấp nhận toagraven bộ hợp đồng hoặc từ

chối giao kết hợp đồng

Khi điều kiện kinh tế phaacutet triển caacutec doanh nghiệp cung ứng hagraveng hoacutea

dịch vụ coacute khối lượng khaacutech hagraveng lớn hoặc trong những lĩnh vực độc quyền

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu cho đời sống xatilde hội thigrave hiển nhiecircn những

doanh nghiệp nagravey khocircng thể đi đagravem phaacuten kyacute kết hợp đồng đối với từng khaacutech

hagraveng của migravenh vagrave hơn nữa để tiết kiệm trong chi phiacute quản lyacute thigrave caacutec doanh

nghiệp nagravey sử dụng loại hợp đồng magrave họ soạn sẵn để aacutep dụng cho khaacutech hagraveng

của migravenh

Theo logic việc aacutep dụng caacutec hợp đồng theo mẫu dễ dẫn đến việc hạn chế

quyền tự do thoả thuận của becircn khaacutech hagraveng song cũng phải thấy rằng việc thể

hiện yacute chiacute của caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng vẫn tồn tại thocircng qua việc NTD

chấp nhận hoặc khocircng chấp nhận nội dung của hợp đồng bằng caacutech họ ldquođặt buacutetrdquo

kyacute hoặc khocircng kyacute vagraveo hợp đồng Becircn cạnh đoacute cần phải thấy rằng hợp đồng theo

mẫu khocircng phải lagrave phaacutep luật kể cả khi noacute được một cơ quan nhagrave nước coacute thẩm

quyền chấp nhận đăng kyacute theo quy định của phaacutep luật

Thứ hai hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng chung cho tất cả khaacutech hagraveng coacute

đủ điều kiện tham gia vagraveo giao dịch với becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu

Nếu như hợp đồng thocircng thường việc giao kết hợp đồng được thực hiện

với từng khaacutech hagraveng khaacutec nhau vagrave với những thỏa thuận khaacutec nhau thigrave hợp đồng

38

theo mẫu được aacutep dụng chung thống nhất cho tất cả caacutec khaacutech hagraveng trong cugraveng

một chủng loại hợp đồng Điều nagravey coacute nghĩa mọi khaacutech hagraveng trong cugraveng một

nhoacutem sẽ được aacutep dụng hợp đồng với những điều khoản giống nhau bởi lẽ xuất

phaacutet từ nguyecircn tắc tự do caacutec chủ thể coacute quyền đặt ra caacutec điều kiện xaacutec lập vagrave

thực hiện giao dịch nhưng khocircng được vi phạm sự bigravenh đẳng giữa caacutec chủ thể

Trong trường hợp một doanh nghiệp cung ứng hagraveng hoaacute dịch vụ chiếm vị triacute

độc quyền trecircn thị trường họ coacute thể lợi dụng vị triacute của migravenh để đưa vagraveo hợp

đồng những điều khoản bất lợi cho khaacutech hagraveng thigrave điều nagravey cũng khocircng đồng

nghĩa với việc họ coacute quyền aacutep dụng caacutec điều kiện thương mại khaacutec nhau trong

cugraveng một loại giao dịch cho từng khaacutech hagraveng khaacutec nhau [69tr59] Với caacutech aacutep

dụng như vậy sẽ đảm bảo sự cocircng bằng giữa caacutec khaacutech hagraveng trong cugraveng một

giao dịch magrave caacutec doanh nghiệp đatilde thiết lập từ trước Đacircy cũng lagrave đặc điểm rất

quan trọng của hợp đồng theo mẫu nếu thiếu đặc điểm nagravey thigrave hợp đồng chỉ

được hiểu lagrave ldquomẫu hợp đồngrdquo chứ khocircng phải lagrave ldquohợp đồng theo mẫurdquo

Thứ ba chủ thể của hợp đồng theo mẫu luocircn bao gồm một becircn lagrave thương

nhacircn (với tư caacutech lagrave becircn cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ) vagrave becircn kia lagrave NTD (với tư

caacutech lagrave becircn mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ)

Chủ thể của hợp đồng noacutei chung lagrave những người tham gia xaacutec lập thực

hiện hợp đồng coacute quyền nghĩa vụ phaacutet sinh từ hợp đồng vagrave phải chịu traacutech

nhiệm về việc thực hiện quyền nghĩa vụ phaacutet sinh từ hợp đồng đoacute

Để tham gia xaacutec lập thực hiện hợp đồng caacutec hệ thống phaacutep luật đều quy

định chủ thể phải coacute năng lực chủ thể nhất định Theo đoacute yecircu cầu về chủ thể

tham gia hợp đồng ldquocoacute năng lực hagravenh vi dacircn sựrdquo lagrave một trong những điều kiện

tiecircn quyết để hợp đồng coacute hiệu lực Phaacutep luật Việt Nam quy định chủ thể tham

gia giao dịch dacircn sự (hợp đồng) phải ldquocoacute năng lực hagravenh vi dacircn sựrdquo (Điểm a

Khoản 1 Điều 117 BLDS 2015) Cũng theo caacutec quy định của BLDS (2015) chủ

thể tham gia quan hệ hợp đồng bao gồm caacutec caacute nhacircn phaacutep nhacircn hộ gia đigravenh tổ

39

hợp taacutec Mặt khaacutec năng lực hagravenh vi dacircn sự để tham gia xaacutec lập thực hiện hợp

đồng của caacutec chủ thể khaacutec nhau lagrave khocircng giống nhau

Khaacutec với caacutec loại hợp đồng thocircng thường magrave ở đoacute chủ thể coacute thể lagrave bất kỳ

ai thỏa matilden caacutec quy định của phaacutep luật về điều kiện chủ thể thigrave trong hợp đồng

theo mẫu một becircn chủ thể trong quan hệ hợp đồng nagravey phải lagrave những thương

nhacircn vagrave becircn cograven lại lagrave NTD Trecircn thực tế ở Việt Nam điều nagravey đatilde được thể hiện

rotilde tại Khoản 2 Điều 3 Luật BVQLNTD (2010)

Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave tổ chức caacute nhacircn thực

hiện một một số hoặc tất cả caacutec cocircng đoạn của quaacute trigravenh đầu tư từ sản

xuất đến tiecircu thụ hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ trecircn thị trường nhằm

mục điacutech sinh lợi bao gồm a)Thương nhacircn theo quy định của Luật

thương mại b) Caacute nhacircn hoạt động thương mại độc lập thường xuyecircn

khocircng phải đăng kyacute kinh doanhrdquo Khoản 1 Điều 6 LTM (2005) quy định

ldquoThương nhacircn bao gồm tổ chức kinh tế được thagravenh lập hợp phaacutep caacute nhacircn

hoạt động thương mại một caacutech độc lập thường xuyecircn vagrave coacute đăng kyacute kinh

doanhrdquo

Tuy nhiecircn đối với hợp đồng theo mẫu như đatilde phacircn tiacutech ở đặc điểm thứ

nhất vagrave thứ hai thigrave caacute nhacircn hoạt động thương mại độc lập thường xuyecircn khocircng

phải đăng kyacute kinh doanh vagrave caacute nhacircn hoạt động thương mại một caacutech độc lập

thường xuyecircn coacute đăng kyacute kinh doanh khocircng coacute khả năng để aacutep dụng hợp đồng

theo mẫu đối với NTD vigrave tiacutenh chất nhỏ lẻ của migravenh Chiacutenh vigrave vậy theo yacute kiến

của taacutec giả luận aacuten chủ thể của hợp đồng theo mẫu với tư caacutech lagrave thương nhacircn

chỉ coacute tổ chức kinh tế Trong mối quan hệ nagravey NTD thường phải chấp nhận

những quy tắc thương mại do chiacutenh nhagrave cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ đặt ra

[53tr42] vagrave NTD luocircn luocircn được xaacutec định lagrave becircn yếu thế như

40

(i) Yếu thế trong việc tiếp cận xử lyacute vagrave hiểu caacutec thocircng tin về hagraveng hoacutea

dịch vụ trong quan hệ mua baacuten trao đổi giữa họ với becircn cung ứng hagraveng hoacutea

dịch vụ

(ii) Yếu thế trong việc đagravem phaacuten thiết lập hợp đồng giao dịch khi quan

hệ với thương nhacircn trecircn thị trường

(iii) Yếu thế về khả năng chi phối giaacute cả caacutec điều kiện kinh doanh giao

dịch trecircn thị trường nhất lagrave trong hoagraven cảnh thị trường chỉ coacute một số iacutet doanh

nghiệp chi phối chiếm lĩnh

(iv)Yếu thế trong việc xử lyacute vagrave gaacutenh chịu rủi ro trong quaacute trigravenh tiecircu dugraveng

hagraveng hoacutea dịch vụ [10tr29-30]

Thứ tư higravenh thức của hợp đồng theo mẫu thường được thể hiện dưới higravenh

thức văn bản

Theo thocircng lệ hợp đồng chỉ được thiết lập khi coacute sự thỏa thuận giữa caacutec chủ

thể bigravenh đẳng về địa vị phaacutep lyacute nhằm mục điacutech tạo lập hệ quả phaacutep lyacute - phaacutet sinh

quyền vagrave nghĩa vụ - magrave khocircng phụ thuộc vagraveo higravenh thức của việc giao kết [31tr

41-43] Higravenh thức của hợp đồng lagrave phương thức kyacute kết phương tiện ghi nhận nội

dung thoả thuận của caacutec becircn Noacute coacute thể lagrave thủ tục kyacute kết hợp đồng hoặc higravenh

thức thể hiện thoả thuận của caacutec becircn bằng lời noacutei hagravenh vi hoặc bằng văn bảnhellip

[58tr18] Higravenh thức hợp đồng coacute yacute nghĩa đặc biệt quan trọng trong tố tụng noacute

lagrave chứng cứ xaacutec nhận caacutec quan hệ hợp đồng đatilde đang tồn tại giữa caacutec becircn từ đoacute

xaacutec định traacutech nhiệm khi coacute vi phạm hợp đồng xảy ra

Về nguyecircn tắc việc chọn lựa higravenh thức nagraveo để kyacute kết hợp đồng lagrave do caacutec

becircn tham gia hợp đồng quyết định trecircn cơ sở nguyecircn tắc tự do hợp đồng Khoản

1 Điều 401 BLDS (2005) đatilde quy địnhldquoHợp đồng dacircn sự coacute thể được giao kết

bằng lời noacutei bằng văn bản hoặc bằng hagravenh vi cụ thể khi phaacutep luật khocircng quy

định loại hợp đồng đoacute phải được giao kết bằng một higravenh thức nhất địnhrdquo BLDS

(2015) khocircng quy định cụ thể về higravenh thức của hợp đồng magrave quy định higravenh thức

41

giao dịch dacircn sự tại Khoản 1 Điều 119 như sau ldquoGiao dịch dacircn sự được thể hiện

bằng lời noacutei bằng văn bản hoặc bằng hagravenh vi cụ thể Giao dịch dacircn sự thocircng

qua phương tiện điện tử dưới higravenh thức thocircng điệp dữ liệu theo quy định của

phaacutep luật về giao dịch điện tử được coi lagrave giao dịch bằng văn bảnrdquo Khoản 1

Điều 14 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoHigravenh thức hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng được thực hiện theo quy định của phaacutep luật về dacircn sựrdquo vậy necircn

higravenh thức hợp đồng theo mẫu coacute thể được hiểu lagrave một trong ba higravenh thức hợp

đồng đatilde được quy định trong BLDS Tuy nhiecircn để bảo vệ quyền lợi của NTD

trong mối quan hệ bất tương xứng với thương nhacircn magrave cụ thể lagrave trong caacutec giao

dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave higravenh thức phugrave hợp nhất đoacute lagrave văn bản Bởi

lẽ văn bản (truyền thống) lagrave higravenh thức ngocircn ngữ viết được trigravenh bagravey trecircn một

chất liệu hữu higravenh nhằm thể hiện một nội dung xaacutec định magrave người ta coacute thể đọc

lưu giữ vagrave bảo đảm được sự toagraven vẹn nội dung đoacute Khaacutec với hợp đồng bằng lời

noacutei vốn khocircng để lại bằng chứng (ldquokhẩu thuyết vocirc bằngrdquo) thigrave hợp đồng bằng

văn bản sẽ đảm bảo sự thể hiện rotilde ragraveng yacute chiacute caacutec becircn cũng như nội dung của

từng điều khoản hợp đồng magrave caacutec becircn muốn cam kết Chiacutenh vigrave vậy Điều 7 Nghị

định số 992011NĐ-CP quy định chi tiết vagrave hướng dẫn thi hagravenh một số điều của

Luật BVQLNTD quy định ldquoHợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung

phải được lập thagravenh văn bảnhelliprdquo

Thứ năm nội dung của hợp đồng theo mẫu thường do phiacutea nhagrave cung cấp

hagraveng hoacutea dịch vụ soạn thảo trước trecircn cơ sở tuacircn thủ caacutec quy định của phaacutep luật

nhằm bảo vệ quyền lợi cho phiacutea đối taacutec khocircng phải lagrave becircn soạn thảo nội dung

của hợp đồng

Nội dung hợp đồng lagrave toagraven bộ caacutec vấn đề magrave caacutec becircn đatilde thoả thuận với

nhau Về mặt higravenh thức nội dung của hợp đồng được thể hiện dưới dạng caacutec

điều khoản Về mặt phaacutep lyacute nội dung hợp đồng chiacutenh lagrave caacutec quyền vagrave nghĩa vụ

ragraveng buộc caacutec becircn giao kết với nhau Thocircng thường nội dung hợp đồng được

42

xaacutec định gồm caacutec điều khoản như đối tượng hợp đồng số lượng chất lượng giaacute

cả phương thức thanh toaacuten thời gian địa điểm thực hiện hợp đồng quyền vagrave

nghĩa vụ của caacutec becircn Trong thực tiễn giao kết hợp đồng nghĩa vụ của caacutec becircn

khocircng nhất thiết chỉ giới hạn trong caacutec quy định rotilde ragraveng tại hợp đồng khi caacutec becircn

khocircng thoả thuận một nội dung nagraveo đoacute vagraveo trong hợp đồng thigrave coacute thể hiểu những

nghĩa vụ liecircn quan đến hợp đồng sẽ được aacutep dụng theo quy định phaacutep luật hoặc aacutep

dụng thoacutei quen được thiết lập giữa caacutec becircn tập quaacuten thương mại hoặc coacute thể xuất

phaacutet từ việc giải thiacutech hợp đồng trecircn cơ sở nguyecircn tắc thiện chiacute trung thực hay tiacutenh

hợp lyacute của hợp đồng

Đối với những hợp đồng thocircng thường khi đagravem phaacuten kyacute kết hợp đồng

caacutec becircn coacute quyền thể hiện yacute chiacute của migravenh trong việc thoả thuận về quyền vagrave

nghĩa vụ của caacutec becircn cũng như nội dung caacutec điều khoản của hợp đồng magrave khocircng

bị eacutep buộc Nguyecircn tắc nagravey cho pheacutep caacutec chủ thể tự do quy định caacutec điều kiện

của hợp đồng caacutec becircn coacute quyền thoả thuận bất cứ nội dung gigrave trong hợp đồng

miễn lagrave khocircng traacutei phaacutep luật

Tuy nhiecircn đối với hợp đồng theo mẫu như đatilde phacircn tiacutech ở đặc điểm thứ

nhất vagrave thứ hai toagraven bộ nội dung hợp đồng lagrave do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ soạn thảo nhưng phải đaacutep ứng theo caacutec quy định của phaacutep luật

về bảo vệ NTD vagrave caacutec luật chuyecircn ngagravenh coacute liecircn quan Trong trường hợp nagravey

chuacuteng ta thấy một phần của nội dung hợp đồng bị hạn chế quyền tự do thoả

thuận giữa caacutec becircn điều nagravey được giải thiacutech lagrave Nhagrave nước nhằm bảo vệ trật tự

cocircng cộng đạo đức xatilde hội hay thực hiện caacutec chiacutenh saacutech kinh tế - xatilde hội vagrave nhằm

mục điacutech bảo đảm trật tự kinh tế - xatilde hội bảo vệ trật tự cạnh tranh lagravenh mạnh

bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech của caacutec becircn bảo vệ sự bigravenh đẳng cocircng bằng trong quan

hệ hợp đồng trong lĩnh vực cạnh tranh phaacutep luật chống độc quyền của caacutec nước

cấm becircn ở thế mạnh về kinh tế đưa ra những điều khoản hợp đồng coacute tiacutenh chất

ldquolạm dụngrdquo để gacircy thiệt hại cho becircn yếu thế trong quan hệ hợp đồng

43

Như vậy coacute thể thấy rằng khocircng phải toagraven bộ nội dung hợp đồng sẽ do tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ soạn thảo ra dựa trecircn yacute chiacute chủ quan

của riecircng migravenh magrave khi soạn thảo nội dung hợp đồng phải tuacircn thủ theo caacutec quy

định phaacutep luật chuyecircn ngagravenh chẳng hạn như đối với hợp đồng vận chuyển hagraveng

khocircng người vận chuyển phải coacute nghĩa vụ vận chuyển hagraveng hoaacute hagravenh khaacutech tới

nơi đến một caacutech an toagraven theo lộ trigravenh mua bảo hiểm traacutech nhiệm dacircn sự đối với

hagravenh khaacutech cograven hagravenh khaacutech phải coacute nghĩa vụ tocircn trọng chấp hagravenh đuacuteng caacutec

quy định của becircn vận chuyển vagrave caacutec quy định khaacutec về bảo đảm an toagraven giao

thocircng Đacircy lagrave nghĩa vụ bắt buộc trong hợp đồng Đối với caacutec hợp đồng cung cấp

điện becircn cung cấp điện coacute nghĩa vụ cung cấp điện theo phương thức an toagraven phugrave

hợp với caacutec tiecircu chuẩn chất lượng do Nhagrave nước quy định Trường hợp becircn cung

cấp điện khocircng cung cấp theo phương thức an toagraven theo quy định của Nhagrave nước

vagrave do đoacute gacircy thiệt hại cho becircn sử dụng điện thigrave phải chịu traacutech nhiệm đối với

những thiệt hại đoacute cograven becircn sử dụng điện phải coacute nghĩa vụ sử dụng điện hợp lyacute

theo caacutech thức an toagraven phugrave hợp với caacutec quy định liecircn quan của Nhagrave nước trường

hợp becircn sử dụng điện khocircng sử dụng theo caacutech thức an toagraven theo caacutec quy định

của Nhagrave nước vagrave theo hợp đồng gacircy thiệt hại cho becircn cung cấp năng lượng thigrave

phải chịu traacutech nhiệm đối với thiệt hại đoacute Hoặc trong một số loại hagraveng hoaacute dịch

vụ caacutec becircn buộc phải chấp nhận giao kết hợp đồng với một mức giaacute cụ thể do

Nhagrave nước ấn định viacute dụ như giaacute điện nước sinh hoạt

Cugraveng với nội dung của hợp đồng do becircn cung cấp hagraveng hoaacute dịch vụ soạn

sẵn thigrave đối với NTD họ coacute quyền chấp nhận toagraven bộ hoặc khocircng chấp nhận toagraven

bộ nội dung hợp đồng ngoagravei ra họ cograven coacute quyền bảo lưu Quyền bảo lưu hay

thoả thuận lại của NTD lagrave một quyền hết sức quan trọng trong trường hợp giao

kết hợp đồng theo mẫu Tuy caacutec điều khoản trong hợp đồng được coi lagrave những

điều khoản mang tiacutenh chất tiecircu chuẩn hoaacute vagrave đocirci khi phụ thuộc vagraveo caacutec luật

chuyecircn ngagravenh nhưng về bản chất noacute vẫn được hiểu lagrave những thoả thuận của caacutec

44

becircn vigrave vậy NTD hoagraven toagraven coacute quyền bảo lưu hoặc thoả thuận lại những điều

khoản khi cho rằng những điều khoản nagravey khocircng phugrave hợp với caacutec quy định của

phaacutep luật hoặc với chiacutenh bản thacircn họ Tuy nhiecircn trecircn thực tế NTD khocircng hề biết

đến quyền nagravey họ thường phải chấp nhận những quy tắc thương mại do chiacutenh tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đặt ra vagrave về nguyecircn tắc thigrave những

quy tắc nagravey khocircng phải lagrave đối tượng của việc đagravem phaacuten NTD thường lagrave becircn yếu

thế phải chấp nhận vagrave đocirci khi khocircng biết đến chuacuteng magrave cũng chẳng biết đến

quyền bảo lưu [53tr44] Cũng chiacutenh vigrave điều nagravey magrave nhiều người đang đaacutenh

đồng giữa thuật ngữ ldquohợp đồng theo mẫurdquo với ldquomẫu hợp đồngrdquo lagrave một

2212 Mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với điều kiện giao dịch

chung

Điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave tất cả những điều kiện hợp

đồng quy tắc baacuten hagraveng được soạn trước bởi một becircn trong quan hệ hợp đồng

vagrave được sử dụng trong khi kyacute kết hợp đồng với nhiều khaacutech hagraveng khaacutec nhau

[53tr45] Về nguyecircn tắc điều kiện giao dịch chung coacute thể được aacutep dụng cho

mối quan hệ tiecircu dugraveng giữa một becircn lagrave chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

becircn cograven lại lagrave NTD bất kể NTD đoacute lagrave doanh nghiệp hay caacute nhacircn

Tuy nhiecircn khocircng phải luacutec nagraveo điều kiện giao dịch chung cũng được hiểu

lagrave caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu noacute chỉ trở thagravenh điều khoản của hợp

đồng theo mẫu trong những điều kiện nhất định khi becircn được đề nghị coacute khả

năng tiếp cận caacutec điều kiện giao dịch chung một caacutech minh bạch cụ thể trước

khi giao kết coacute khả năng cơ hội lĩnh hội nội dung của caacutec điều kiện giao dịch

chung một caacutech hợp lyacute vagrave đồng yacute ragraveng buộc với caacutec điều kiện giao dịch chung

trong hợp đồng

Becircn cạnh đoacute cũng cần thiết phải chỉ ra rằng caacutec điều kiện giao dịch

chung về bản chất cũng khaacutec so với caacutec chỉ dẫn hướng dẫn của nhagrave cung cấp

trong giao dịch thương mại viacute dụ như caacutec điều kiện kiểm soaacutet an ninh trong

45

siecircu thị caacutec điều kiện về tư vấn tiecircu dugravenghellip Nếu caacutec điều kiện giao dịch chung

goacutep phần cấu truacutec caacutec quyền vagrave nghĩa vụ của caacutec becircn trong hợp đồng thigrave caacutec chỉ

dẫn hướng dẫn noacutei trecircn chỉ goacutep phần thuacutec đẩy higravenh thagravenh necircn caacutec quy tắc xử sự

cần coacute trong giao lưu thương mại

Bản chất của caacutec điều kiện giao dịch chung lagrave caacutec điều kiện của hợp đồng

được soạn thảo trước vagrave được aacutep dụng hagraveng loạt cho một nhoacutem caacutec khaacutech hagraveng

cugraveng loại cho caacutec hợp đồng sẽ được higravenh thagravenh trong tương lai Biểu hiện thocircng

thường nhất của caacutec điều kiện giao dịch chung được thể hiện dưới higravenh thức caacutec

hợp đồng theo mẫu hoặc caacutec thocircng baacuteo được in kegravem hoặc lagrave tagravei liệu đi kegravem cugraveng

với hợp đồng chiacutenh Điều nagravey cho pheacutep phacircn biệt caacutec điều kiện giao dịch chung

với caacutec trigravenh tự thủ tục quy tắc được aacutep dụng cho một số lượng lớn caacutec hợp

đồng để thực thi một dự aacuten đấu giaacute hagraveng hoacutea hoặc cung cấp dịch vụ

Về phương thức biểu đạt điều kiện giao dịch chung coacute thể được phacircn chia

thagravenh caacutec quy tắc (quy định) baacuten hagraveng vagrave hợp đồng theo mẫu Nguyễn Thị Hằng

Nga trong luận aacuten tiến sĩ của migravenh cho rằng ldquoĐiều kiện thương mại chung được

thể hiện ở hai dạng cơ bản sau iCaacutec điều khoản soạn sẵn khocircng thay đổi trong

hợp đồng được aacutep dụng nhiều lần vagrave cho nhiều chủ thể khaacutec nhau vagrave iiCaacutec quy

định quy tắc điều kiện giao dịch được dẫn chiếu đăng kyacute niecircm yết (được

đương nhiecircn coi lagrave một bộ phận của hợp đồng khi phugrave hợp caacutec quy định của

phaacutep luật)rdquo [45 tr 35] Quy tắc baacuten hagraveng lagrave loại điều kiện giao dịch chung được

aacutep dụng phổ biến trong hoạt động phacircn phối hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave lagrave điều kiện

ragraveng buộc đối với khaacutech hagraveng khi họ chấp nhận tham gia giao dịch Để khaacutech

hagraveng coacute thể tiếp cận chuacuteng một caacutech thuận lợi caacutec quy tắc nagravey phải được niecircm

yết cocircng khai tại nơi phacircn phối Hợp đồng theo mẫu lagrave loại điều kiện giao dịch

chung bao gồm những điều khoản do một becircn đưa ra theo mẫu để becircn kia trả lời

trong một thời gian hợp lyacute nếu becircn được đề nghị trả lời chấp nhận thigrave coi như

46

chấp nhận toagraven bộ nội dung hợp đồng theo mẫu magrave becircn đề nghị đatilde đưa ra[75

tr1-3]

Như vậy coacute thể noacutei điều kiện giao dịch chung vagrave hợp đồng theo mẫu coacute

mối quan hệ mật thiết với nhau nhưng khocircng phải lagrave một Điều kiện giao dịch

chung vagrave hợp đồng theo mẫu lagrave một trong trường hợp caacutec điều kiện giao dịch

chung lagrave caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu Cograven lại nếu noacute tồn tại dưới caacutec

quy tắc baacuten hagraveng thigrave điều kiện giao dịch chung khocircng phải lagrave hợp đồng theo

mẫu

Phaacutep luật của caacutec nước trecircn thế giới cho thấy caacutec caacutech tiếp cận điều chỉnh

điều kiện giao dịch chung ở những goacutec độ khaacutec nhau nhưng tựu chung thể hiện ở

hai xu hướng chiacutenh xu hướng điều chỉnh về điều kiện giao dịch chung ở tất cả

hợp đồng vagrave xu hướng điều chỉnh điều kiện giao dịch chung được aacutep dụng trong

lĩnh vực tiecircu dugraveng nhằm bảo vệ điều kiện giao dịch chung [45 tr77] Tại Việt

Nam điều kiện giao dịch chung hợp đồng theo mẫu được quy định tại BLDS vagrave

Luật BVQLNTD (Điều 405 406 BLDS 2015 khoản 5 6 Điều 3 Luật

BVQLNTD 2010) Với tư caacutech lagrave luật chung của hệ thống luật tư BLDS quy

định về hợp đồng theo mẫu vagrave về điều kiện giao dịch chung như một loại quy tắc

trong giao lưu dacircn sự nhằm bảo vệ quyền lợi iacutech hợp phaacutep của caacutec becircn Việc bổ

sung quy định về điều kiện giao dịch chung vagraveo BLDS (2015) để đaacutep ứng yecircu

cầu từ thực tiễn coacute rất nhiều cocircng ty lớn ban hagravenh caacutec điều kiện nghiệp vụ để aacutep

dụng khi giao kết hợp đồng viacute dụ điều kiện cấp tiacuten dụng điều kiện thanh toaacuten

của ngacircn hagraveng điều kiện cung cấp một sản phẩm bảo hiểm Với việc quy định

điều kiện giao dịch chung vagrave hợp đồng theo mẫu vagraveo BLDS vagrave Luật BVQLNTD

cho thấy Việt Nam đi theo xu hướng thứ nhất lagrave điều chỉnh hợp đồng theo mẫu

vagrave điều kiện giao dịch chung khocircng chỉ trong lĩnh vực tiecircu dugraveng magrave trong cả lĩnh

vực giao dịch dacircn sự noacutei chung

47

222 Mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với quyền tự do hợp đồng

Quan hệ giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

thường được xaacutec lập thocircng qua quan hệ hợp đồng trecircn cơ sở nguyecircn tắc bigravenh

đẳng tự do thỏa thuận Tuy nhiecircn nếu để caacutec becircn tự do vocirc hạn thigrave hợp đồng sẽ

trở thagravenh phương tiện để becircn mạnh hơn lấn aacutet becircn yếu thế hơn vagrave gacircy thiệt hại

tới lợi iacutech chung của xatilde hội NTD luocircn lagrave becircn thiếu thocircng tin đặc biệt lagrave caacutec

thocircng tin vagrave kiến thức liecircn quan đến đặc tiacutenh kỹ thuật của sản phẩm Becircn cạnh

đoacute NTD thocircng thường iacutet coacute cơ hội đagravem phaacuten thương lượng trong quan hệ với

thương nhacircn Đặc biệt đối với hợp đồng theo mẫu NTD khocircng coacute cơ hội đagravem

phaacuten thỏa thuận về nội dung hợp đồng

Với sự phaacutet triển như vũ batildeo của khoa học vagrave cocircng nghệ trong bối cảnh

toagraven cầu hoacutea vagrave hội nhập kinh tế quốc tế đatilde tạo điều kiện thuận lợi cho sự ra đời

vagrave phaacutet triển của nhiều phương thức kinh doanh hiện đại vagrave khocircng iacutet trong số đoacute

đatilde được du nhập vagraveo Việt Nam như baacuten hagraveng tại cửa kinh doanh đa cấp Xu

hướng phaacutet triển nagravey đatilde đặt NTD vagraveo một khung cảnh mới ndash đoacute lagrave sự đan xen

giữa những tiện iacutech vagrave việc tigravem kiếm lợi nhuận tối đa của tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bằng việc gacircy nhiễu thocircng tin vagrave thocircng qua sự khocircng

hiểu biết hoặc lạm dụng hoagraven cảnh của NTD Bởi vậy việc xử lyacute thocircng tin bất

cacircn xứng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave NTD khocircng thể

được tự giải quyết bởi thị trường magrave cần coacute sự can thiệp của phaacutep luật để lập lại

cocircng bằng xatilde hội [48tr40-41]

Sự xuất hiện của hợp đồng theo mẫu becircn cạnh những ưu điểm nhất định

thigrave noacute cũng đem lại những thaacutech thức đối với nguyecircn tắc tự do yacute chiacute Sự phổ biến

của hợp đồng theo mẫu trong nền kinh tế được viacute như lagrave sự rời bỏ hợp đồng để

quay lại với quy chế hay lagrave một quaacute trigravenh xatilde hội hoaacute luật dacircn sự quaacute trigravenh thu

hẹp phạm vi hợp đồng caacute nhacircn bằng caacutech thay thế vagraveo đoacute lagrave hợp đồng mang tiacutenh

tập thể [71tr24] Do vị thế của NTD trong ldquocuộc chơirdquo nagravey lagrave becircn yếu thế vagrave bất

48

cacircn xứng về mặt thocircng tin lợi iacutech kinh tế so với doanh nghiệp do trong quaacute

trigravenh đơn phương soạn thảo caacutec hợp đồng theo mẫu vagrave caacutec điều kiện giao dịch

chung doanh nghiệp đatilde coacute quaacute nhiều đặc quyền vagrave quaacute nhiều thuận lợi để đưa ra

nội dung hợp đồng necircn việc tạo ra caacutec hợp đồng theo mẫu hoặc caacutec điều kiện

giao dịch chung cũng bộc lộ những điều bất lợi cho NTD vagrave cho xatilde hội

23 Quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

231 Quan niệm về người tiecircu dugraveng vagrave sự cần thiết của việc bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

2311 Quan niệm về người tiecircu dugraveng

Trong nhiều thập kỷ qua đatilde coacute nhiều cuộc hội thảo hội nghị bagraven về NTD

vagrave BVQLNTD Việc BVQLNTD lagrave một lẽ tất nhiecircn vigrave xeacutet ở goacutec độ kinh tế thigrave

NTD được hiểu lagrave một thagravenh tố trong quaacute trigravenh sản xuất phacircn phối vagrave sử dụng

hagraveng hoacutea dịch vụ Xeacutet ở goacutec độ xatilde hội NTD được hiểu lagrave một thagravenh viecircn trong

xatilde hội họ coacute đầy đủ caacutec quyền của một con người necircn BVQLNTD chiacutenh lagrave bảo

vệ quyền con người

Về khaacutei niệm NTD coacute hai tiecircu chiacute để xaacutec định NTD họ lagrave ai (i) Tư caacutech

chủ thể (ii) Mục điacutech sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ

Trước hết về tiecircu chiacute tư caacutech chủ thể của NTD Hiện nay coacute hai caacutech

hiểu khaacutec nhau về chủ thể lagrave NTD

Caacutech hiểu thứ nhất cho rằng NTD chỉ lagrave caacute nhacircn mua sử dụng hagraveng hoacutea

dịch vụ Quan điểm nagravey xuất phaacutet từ lập luận cho rằng trong mối quan hệ giữa

thương nhacircn với NTD lagrave caacute nhacircn thigrave NTD ở luocircn ở vị thế yếu hơn do thocircng tin

bất cacircn xứng necircn việc bảo vệ NTD lagrave hết sức cần thiết trong khi đoacute NTD lagrave caacutec

tổ chức (xeacutet trong mối quan hệ với nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ) thigrave tiacutenh yếu

thế đatilde giảm đi rất nhiều bởi lẽ ldquocaacutec tổ chức thường coacute nhiều nguồn lực coacute cấu

tổ chức chặt chẽ cơ chế hoạt động vagrave điều hagravenh phugrave hợp với đặc thugrave của migravenhrdquo

49

[25 tr26] Becircn cạnh đoacute việc coi tổ chức lagrave NTD sẽ ảnh hưởng đến sự bigravenh đẳng

giữa tổ chức với tư caacutech lagrave người mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ với nhagrave cung

cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vigrave trong quan hệ nagravey coacute thể aacutep dụng luật bảo vệ NTD

điều nagravey coacute thể dẫn đến thiệt hại cho nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ mặc dugrave họ

khocircng lạm dụng sự yếu thế của NTD [25tr27] Chiacutenh vigrave vậy luật bảo vệ NTD

khocircng cần thiết phải can thiệp vagraveo quan hệ tiecircu dugraveng của họ vagrave khocircng necircn coi tổ

chức lagrave NTD Quan niệm nagravey được thể hiện trong phaacutep luật của một số quốc gia

như Luật Bảo vệ NTD của Bang Quebec Chỉ thị số 199944EC ngagravey 2551999

về việc mua baacuten hagraveng hoacutea tiecircu dugraveng vagrave caacutec bảo đảm coacute liecircn quan Luật Bảo vệ

người tiecircu dugraveng của Indonesia

Caacutech hiểu thứ hai cho rằngNTD coacute thể được hiểu bao gồm caacute nhacircn hộ

gia đigravenh tổ chức mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ cho mục điacutech sinh hoạt tiecircu

dugraveng của migravenh Như vậy NTD bao gồm cả người mua hagraveng hoacutea (mua lương

thực thực phẩm thuốc chữa bệnh quần aacuteo thiết bị maacutey moacutec đồ dugraveng sinh hoạt

phương tiện đi lại) vagrave người sử dụng dịch vụ (dịch vụ bảo hiểm vận tải vui

chơi giải triacute khaacutem chữa bệnh sửa chữa lắp đặt thiết bị) Với quan niệm nagravey

thigrave NTD khocircng chỉ lagrave caacute nhacircn hộ gia đigravenh magrave cograven bao gồm cả tổ chức Tổ chức

ở đacircy được hiểu bao gồm caacutec cơ quan nhagrave nước doanh nghiệp caacutec tổ chức

chiacutenh trị chiacutenh trị - xatilde hội caacutec hiệp hội hay caacutec tổ chức xatilde hội khaacutec Quan niệm

nagravey được thể hiện trong phaacutep luật của một số quốc gia Luật Bảo vệ người tiecircu

dugraveng của Ấn Độ năm 1986

Tại Việt Nam kể từ khi ban hagravenh caacutec quy định về phaacutep luật BVQLNTD

cho đến nay thigrave NTD luocircn được hiểu bao gồm caacute nhacircn vagrave tổ chức Quan niệm

nagravey tuy coacute vẻ hơi rộng vagrave coacute quan điểm cho rằng noacute sẽ lagravem loatildeng đi hiệu lực của

Luật BVQLNTD Tuy nhiecircn chuacuteng tocirci cho rằng caacutech quy định nagravey đatilde khắc phục

được hạn chế của quan niệm coi NTD chỉ lagrave caacute nhacircn vigrave khocircng phải luacutec nagraveo tổ

chức cũng lagrave người đủ khả năng để đối mặt được với caacutec vi phạm từ phiacutea nhagrave

50

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave hậu quả lagrave nếu Luật BVQLNTD khocircng bảo vệ họ

như đối với caacutec caacute nhacircn tiecircu dugraveng khaacutec thigrave quyền lợi của một nhoacutem đối tượng

khaacute lớn trong xatilde hội bị xacircm phạm gacircy thiệt hại chung cho toagraven xatilde hội

Ở Việt nam quan điểm nagravey đatilde được thể hiện khaacute rotilde trong Phaacutep lệnh

BVQLNTD (1999) cũng như Luật BVQLNTD (2010) theo đoacute caacutec văn bản nagravey

đều ghi nhậnldquoNgười tiecircu dugraveng lagrave người mua sử dụng hagraveng hoaacute dịch vụ cho

mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt của caacute nhacircn gia đigravenh tổ chứcrdquo

Thứ hai về tiecircu chiacute mục điacutech sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ

Thực tế cho thấy cũng tồn tại hai quan điểm khaacutec nhau về tiecircu chiacute nagravey

Quan điểm thứ nhất cho rằng NTD lagrave người mua hagraveng hoaacute sử dụng hagraveng

hoacutea dịch vụ để đaacutep ứng nhu cầu tiecircu dugraveng sinh hoạt Theo quan niệm nagravey NTD

khi mua hagraveng hoacutea sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ chỉ nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng hoặc

sinh hoạt chứ khocircng nhằm mục điacutech taacutei sản xuất hoặc tigravem kiếm lợi nhuận Quan

niệm nagravey được đa số caacutec nước trecircn thế giới aacutep dụng trong phaacutep luật của migravenh viacute

dụ như Luật bảo vệ người tiecircu dugraveng của Malaysia năm 1999 Luật bảo vệ người

tiecircu dugraveng của Đagravei Loan năm 1994

Thực tế cho thấy dugrave phaacutep luật caacutec nước quy định như vậy nhưng việc xaacutec

định caacute nhacircntổ chức coacute mục điacutech thương mại hay mục điacutech tiecircu dugraveng khi họ

mua một loại hagraveng hoacutea hoặc sử dụng một loại dịch vụ lagrave điều khocircng dễ dagraveng

Chẳng hạn một người nocircng dacircn mua thuốc trừ sacircu để diệt sacircu bệnh cho luacutea việc

lagravem nagravey của người nocircng dacircn lagrave vigrave mục điacutech tiecircu dugraveng hay mục điacutech sản xuất Vagrave

họ coacute được coi lagrave NTD hay khocircng Hay một doanh nghiệp tổ chức nấu ăn trưa

cho người lao động của họ để lagravem việc nagravey họ phải mua lương thực thực phẩm

để chế biến thagravenh caacutec moacuten ăn phục vụ người lao động coacute quan điểm cho rằng

chi phiacute ăn trưa nằm trong quaacute trigravenh taacutei sản xuất sức lao động vagrave phục vụ cho mục

điacutech kinh doanh chung Ngược lại coacute quan điểm cho rằng tổ chức đoacute mua thực

phẩm về khocircng coacute mục điacutech mua baacuten lại magrave để tiecircu dugraveng tại chỗ thigrave phải được

51

coi lagrave coacute mục điacutech tiecircu dugraveng mới chiacutenh xaacutec Vậy trong trường hợp nagravey doanh

nghiệp đoacute coacute được hiểu lagrave NTD hay khocircng

Từ caacutec viacute dụ trecircn đacircy coacute thể thấy rằng mặc dugrave quy định của phaacutep luật lagrave

thống nhất nhưng việc aacutep dụng vagrave giải thiacutech phaacutep luật lại khocircng coacute sự thống

nhất Điều nagravey thể hiện ở chỗ cugraveng một loại giao dịch giữa thương nhacircn với tổ

chức caacute nhacircn lagrave người mua hagraveng nhưng yacute kiến nagravey cho rằng giao dịch đoacute coacute tiacutenh

chất tiecircu dugraveng trong khi yacute kiến khaacutec lại cho rằng khocircng phải lagrave giao dịch coacute tiacutenh

chất tiecircu dugraveng Vigrave thế thiết nghĩ cần phải coacute những quy định rotilde hơn về cụm từ

ldquomục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạtrdquo để traacutenh những tranh luận như trecircn

Theo quan điểm của taacutec giả luận aacuten để lagravem rotilde mục điacutech của việc mua

hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave thỏa matilden nhu cầu sinh hoạt tiecircu dugraveng hay nhu cầu kinh

doanh nhằm aacutep dụng phaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng cho chiacutenh xaacutec cần

nhận thức rotilde rằng người tiecircu dugraveng khocircng chỉ lagrave người trực tiếp mua hagraveng hoacutea

của thương nhacircn để sử dụng cho nhu cầu tiecircu dugraveng của chiacutenh migravenh magrave cograven bao

gồm cả trường hợp người mua hagraveng hoacutea dịch vụ để thỏa matilden nhu cầu tiecircu dugraveng

của người khaacutec (viacute dụ trường hợp người mua hagraveng hoacutea dịch vụ để tặng cho

người khaacutec hoăc đổi lấy hagraveng hoacutea dịch vụ tiecircu dugraveng khaacutechellip) Trong những

trường hợp nagravey cần hiểu rằng NTD khocircng nhất thiết phải lagrave người trực tiếp tham

gia vagraveo giao dịch mua baacuten hagraveng hoacutea với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ magrave cograven coacute thể lagrave người khocircng mua hagraveng hoacutea dịch vụ nhưng coacute trực tiếp

sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ đoacute vigrave nhu cầu sinh hoạt tiecircu dugraveng của migravenh

Quan điểm thứ hai cho rằng NTD ngoagravei mục điacutech mua hagraveng hoaacute sử dụng

hagraveng hoacutea dịch vụ để đaacutep ứng nhu cầu tiecircu dugraveng sinh hoạt thigrave cograven coacute thể phục vụ

cho mục điacutech taacutei sản xuất kinh doanh

Trecircn thế giới hầu hết caacutec nước đều quy định mục điacutech của mua hagraveng hoacutea

sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt Việc quy định

như vậy sẽ giuacutep phacircn biệt quan hệ tiecircu dugraveng thuộc đối tượng điều chỉnh của luật

52

bảo vệ NTD với caacutec quan hệ thương mại khaacutec vagrave phần nagraveo lagravem giảm aacutep lực đối

với luật bảo vệ NTD đồng thời noacute cũng đảm bảo tiacutenh khả thi trong quaacute trigravenh

thực hiện luật bảo vệ NTD Tuy nhiecircn cũng coacute những quốc gia quy định mục

điacutech của việc mua hagraveng hoacutea khocircng chỉ nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt magrave

cograven nhằm mục điacutech taacutei sản xuất hoặc kinh doanh [5tr22]

Thực tế cho thấy việc phacircn biệt giữa mục điacutech tiecircu dugraveng với mục điacutech taacutei

sản xuất kinh doanh khocircng phải luacutec nagraveo cũng coacute thể phacircn biệt được Viacute dụ một

người mua vải về để may quần aacuteo cho chiacutenh bản thacircn họ với trường hợp một

người mua vải về may quần aacuteo để baacuten lẻ trong hai trường hợp nagravey thật khoacute để

phacircn biệt đacircu lagrave NTD Theo yacute kiến của taacutec giả luận aacuten cần phải phacircn biệt giữa

NTD (tiếng anh lagrave ldquoconsumerrdquo hoặc ldquoend consumerrdquo ndash NTD cuối cugraveng) với

khaacutech hagraveng (tiếng anh lagrave ldquocustomerrdquo) Bởi lẽ khaacutech hagraveng lagrave người mua hagraveng hoacutea

coacute thể để phục vụ cho bản thacircn hoặc họ coacute thể sử dụng vagraveo mục điacutech kinh doanh

Như vậy với phacircn tiacutech ở trecircn chuacuteng tocirci cho rằng NTD coacute những đặc

điểm như sau (i) lagrave caacute nhacircn hoặc tổ chức (ii) trực tiếp mua hagraveng hoacutea hoặc sử

dụng hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave (iii) với mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt magrave khocircng

nhằm mục điacutech kinh doanh

2312 Bản chất của quyền lợi người tiecircu dugraveng

NTD thường lagrave người bỏ tiền ra mua sản phẩm hagraveng hoacutea mua (thuecirc) dịch

vụ của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Do vậy NTD chiacutenh lagrave

người mang lại lợi nhuận cho caacutec doanh nghiệp caacutec nhagrave sản xuất nhagrave cung cấp

dịch vụ Noacutei caacutech khaacutec NTD chiacutenh lagrave người duy trigrave sự tồn tại vagrave phaacutet triển của

doanh nghiệp do đoacute một khẩu hiệu magrave toagraven thế giới biết đến lagrave ldquoKhaacutech hagraveng lagrave

thượng đếrdquo Trecircn thế giới phong tragraveo BVQLNTD higravenh thagravenh vagrave phaacutet triển từ

những năm 50-60 của thế kỷ XX dấu mốc quan trọng đaacutenh dấu việc higravenh thagravenh

vagrave phaacutet triển quyền của NTD khi Tổng thống Hoa Kỳ John Kenedy phaacutet biểu

trước Thượng viện Hoa Kỳ vagraveo ngagravey 1531962 ldquohellip theo định nghĩa người tiecircu

53

dugraveng lagrave tất cả chuacuteng ta Họ lagrave nhoacutem người đocircng đảo nhất coacute taacutec động vagrave chịu

sự taacutec động của hầu hết caacutec quyết định về kinh tế dugrave lagrave của nhagrave nước hay tư

nhacircn Thế nhưng họ lại lagrave nhoacutem người quan trọng duy nhất magrave quan điểm của

họ lại thường khocircng được lắng ngherdquo

Ngagravey 9 thaacuteng 4 năm 1985 nhờ coacute những cố gắng vận động khocircng ngừng

của Tổ chức Quốc tế Liecircn minh NTD (nay đatilde đổi tecircn thagravenh Quốc tế NTD) Liecircn

Hợp Quốc đatilde thocircng qua một tập hợp Caacutec Nguyecircn tắc chỉ đạo về Bảo vệ NTD

(bằng Nghị quyết số 39248 của Đại Hội Đồng LHQ) Caacutec nguyecircn tắc nagravey sau

đoacute được sửa đổi vagraveo năm 1999 trong đoacute ghi nhận caacutec quyền lợi vagrave nhu cầu của

NTD trecircn toagraven thế giới vagrave tạo ra một khuocircn khổ magrave theo đoacute caacutec chiacutenh phủ đặc

biệt lagrave chiacutenh phủ caacutec nước đang phaacutet triển hoặc vừa giagravenh được độc lập coacute thể

sử dụng để soạn thảo hay củng cố chiacutenh saacutech vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD tại quốc

gia họ

Bản Nguyecircn tắc nagravey của LHQ đatilde vạch ra taacutem (08) lĩnh vực cơ bản coacute thể

phaacutet triển caacutec chiacutenh saacutech bảo vệ NTD nay được chuyển thagravenh taacutem (08) quyền cơ

bản của NTD bao gồm

Thứ nhất quyền được thoả matilden caacutec nhu cầu cơ bản

Caacutec nhu cầu cơ bản của quần chuacuteng nhacircn dacircn của bất cứ một quốc gia nagraveo

(NTD) xuất phaacutet từ vấn đề tồn tại hay sống một caacutech đagraveng hoagraveng Tại caacutec quốc

gia nghegraveo hay caacutec nền kinh tế đang phaacutet triển caacutec nhu cầu cơ bản noacutei chung bao

gồm lương thực quần aacuteo vagrave nhagrave ở Tuy nhiecircn coacute 3 nhu cầu khaacutec rất thiết yếu để

đảm bảo cuộc sống đagraveng hoagraveng cho con người đoacute lagrave dịch vụ y tế nước sạch vệ

sinh vagrave giaacuteo dục Thecircm 2 nhu cầu khaacutec cũng coacute thể liệt vagraveo dạng nhu cầu cơ

bản vigrave nếu thiếu chuacuteng thigrave khoacute magrave coacute thể đảm bảo được caacutec nhu cầu cơ bản noacutei

trecircn đoacute lagrave năng lượng vagrave phương tiện vận chuyển đi lại

Thứ hai quyền được an toagraven

Quyền được an toagraven rất quan trọng trong việc đảm bảo cho một cuộc sống

54

an toagraven vagrave chắc chắn Nếu khocircng coacute caacutec biện phaacutep quy định tiecircu chuẩn NTD sẽ

bị thiệt hại nhiều nhất về mặt an toagraven Quyền được an toagraven coacute nghĩa lagrave quyền

được bảo vệ khỏi caacutec sản phẩm caacutec quy trigravenh sản xuất vagrave dịch vụ coacute thể gacircy

nguy hại cho sức khỏe vagrave cuộc sống Quyền nagravey bao gồm quan ngại về lợi iacutech

lacircu dagravei của NTD cũng như nhu cầu trước mắt của họ

Quyền nagravey liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech của chiacutenh phủ nhằm thiết lập caacutec

tiecircu chuẩn về chất lượng vagrave an toagraven sản phẩm vagrave theo đoacute caacutec cơ sở vật chất

cocircng cộng nhằm kiểm tra giaacutem định về chất lượng vagrave an toagraven sản phẩm

Thứ ba quyền được chọn lựa

Quyền được chọn lựa liecircn quan đến vấn đề chọn lựa giữa caacutec khả năng

khaacutec nhau Quyền được chọn lựa coacute thể coi lagrave một sự đảm bảo khi coacute thể về

tiacutenh sẵn coacute khả năng vagrave khả năng tiếp cận một số lượng lớn caacutec loại hagraveng hoaacute vagrave

dịch vụ khaacutec nhau ở mức giaacute cạnh tranh

Quyền nagravey liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech của chiacutenh phủ nhằm hạn chế caacutec

hagravenh vi hạn chế cạnh tranh caacutec loại hợp đồng khocircng cocircng bằng điều chỉnh caacutec

hoạt động quảng caacuteo vagrave khuyến mại hellip

Thứ tư quyền được thocircng tin

NTD phải coacute quyền được thocircng tin về chất lượng số lượng hiệu lực độ

tinh khiết tiecircu chuẩn vagrave giaacute cả của hagraveng hoaacute dịch vụ để coacute thể đưa ra caacutec quyết

định đuacuteng đắn vagrave tự bảo vệ bản thacircn họ khỏi caacutec hagravenh vi lạm dụng Becircn cạnh đoacute

NTD cograven phải coacute quyền tiếp cận caacutec thocircng tin liecircn quan đến caacutec vấn đề cocircng

cộng vốn do chiacutenh phủ vagrave caacutec cơ quan chức năng giải quyết

Quyền nagravey khocircng những liecircn quan đến việc caacutec chiacutenh phủ necircn cocircng bố vagrave

phổ biến rộng ratildei nội dung của caacutec chiacutenh saacutech bảo vệ NTD caacutec cơ chế giải quyết

khiếu nại vagrave chế tagravei coacute thể được aacutep dụng magrave cograven liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech về

yecircu cầu bắt buộc daacuten nhatilden maacutec hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave đưa ra caacutec cảnh baacuteo cũng

như thocircng tin cần thiết cho NTD về caacutec điều kiện trao đổi mua baacuten bảo hagravenh

55

tiacuten dụng sử dụng hay bảo quản sản phẩm

Thứ năm quyền được giaacuteo dục về kiến thức tiecircu dugraveng

Quyền được giaacuteo dục tiecircu dugraveng coacute nghĩa lagrave quyền coacute được caacutec kiến thức

vagrave thocircng tin cần thiết để coacute thể lagrave một NTD coacute hiểu biết Những người coacute học

vấn rất dễ nhận thức về caacutec quyền của họ cũng như hagravenh động để taacutec động vagraveo

caacutec nhacircn tố coacute ảnh hưởng tới caacutec quyết định của NTD Noacutei như vậy khocircng coacute

nghĩa lagrave những người khocircng coacute học vấn hoagraven toagraven khocircng hề hay biết gigrave nhưng rotilde

ragraveng lagrave họ ở thế bất lợi hơn vigrave họ khocircng thể tự đọc viết một caacutech thuận lợi

được

Thứ saacuteu quyền được giải quyết vagrave bồi thường thiệt hại

Quyền nagravey về cơ bản liecircn quan đến việc caacutec chiacutenh phủ xacircy dựng vagrave thocircng

qua caacutec quy định phaacutep lyacute hagravenh chiacutenh cũng như caacutec cơ chế thực thi để tạo điều

kiện cho NTD coacute thể khiếu nại vagrave được giải quyết bồi thường thiệt hại thocircng

qua caacutec thủ tục chiacutenh thức cũng như khocircng chiacutenh thức một caacutech nhanh choacuteng

cocircng bằng với iacutet chi phiacute vagrave coacute thể được tiếp cận dễ dagraveng thuận tiện bởi NTD

khắp nơi

Thứ bảy Quyền được đại diện

Quyền được đại diện (hay quyền được lắng nghe) coacute nghĩa lagrave quyền được

vận động ủng hộ cho caacutec quyền lợi của NTD với mục tiecircu khiến cho caacutec quyền

lợi đoacute được xem xeacutet một caacutech toagraven diện vagrave được đồng tigravenh trong quaacute trigravenh xacircy

dựng vagrave thực hiện caacutec chiacutenh saacutech kinh tế hay caacutec chiacutenh saacutech khaacutec coacute ảnh hưởng

tới NTD

Quyền nagravey liecircn quan chặt chẽ đến việc quy định về địa vị phaacutep lyacute (viacute dụ

quyền đại diện trong khiếu nại vagrave xeacutet xử hay quyền đại diện đưa ra goacutep yacute kiến

nghị trong caacutec quaacute trigravenh hoạch định chiacutenh saacutech coacute liecircn quan) của caacutec tổ chức bảo

vệ NTD caacutec hội NTD trong caacutec văn bản phaacutep luật về bảo vệ NTD cũng như caacutec

cơ chế hữu hiệu để thực thi caacutec quyền đoacute

56

Thứ taacutem quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh mạnh

Caacutec nguồn lực sử dụng trong quaacute trigravenh sản xuất vagrave tiecircu dugraveng hagraveng hoaacute

dịch vụ necircn được sử dụng một caacutech lagravenh mạnh vagrave thacircn thiện với mocirci trường sinh

thaacutei Đacircy lagrave lyacute do căn bản lagravem phaacutet sinh quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh

mạnh của NTD NTD coacute thể thực thi quyền nagravey thocircng qua caacutec cơ chế khiếu nại

vagrave thocircng tin

Luật bảo vệ NTD của rất nhiều quốc gia trecircn thế giới đatilde necircu rotilde caacutec quyền

nagravey tuy khocircng phải lagrave luocircn đầy đủ taacutem quyền trong mọi trường hợp như kim chỉ

nam cho cocircng taacutec bảo vệ NTD Becircn cạnh đoacute coacute thể noacutei rằng tất cả caacutec quy định

khaacutec của luật bảo vệ NTD caacutec quốc gia nagravey cũng như caacutec văn bản phaacutep luật coacute

liecircn quan đều nhằm thực hiện caacutec quyền nagravey hoặc đảm bảo rằng chuacuteng được tocircn

trọng tuacircn thủ vagrave thực hiện

Trecircn cơ sở taacutem quyền cơ bản của NTD theo Bản hướng dẫn của Liecircn hợp

quốc Chiacutenh phủ caacutec nước đatilde đưa nội dung nagravey vagraveo phaacutep luật bảo vệ NTD của

quốc gia migravenh Coacute thể kể đến một số quốc gia đatilde tiến hagravenh nội luật hoacutea caacutec

nguyecircn tắc nagravey trong phaacutep luật quốc gia như sau

Liecircn bang Nga

Điều 1 Luật Bảo vệ NTD của Liecircn bang Nga 1995 necircu rotilde ldquoLuật nagravey sẽ

điều chỉnh caacutec quan hệ phaacutet sinh giữa NTD với nhagrave sản xuất người thực hiện

hay người baacuten khi baacuten hagraveng hoaacute sản phẩm (hay thực hiện caacutec cocircng việc cung

cấp dịch vụ) xaacutec định quyền của NTD coacute được caacutec hagraveng hoaacute (cocircng việc dịch

vụ) coacute chất lượng tốt an toagraven đối với sức khoẻ vagrave cuộc sống của NTD coacute được

thocircng tin về sản phẩm (kết quả cocircng việc dịch vụ) vagrave người sản xuất ra chuacuteng

(hay người thực hiện người baacuten) được giaacuteo dục tiecircu dugraveng được nhagrave nước vagrave

cocircng chuacuteng bảo vệ caacutec quyền lợi của họ cũng như coacute được caacutec cơ chế thực thi

caacutec quyền nagraveyrdquo

Như vậy ngay từ đầu tiecircn Luật Bảo vệ NTD của Liecircn bang Nga đatilde necircu

57

rotilde 4 quyền cơ bản của NTD (bao gồm quyền được an toagraven quyền được thocircng

tin quyền được giaacuteo dục tiecircu dugraveng vagrave quyền được giải quyết vagrave bồi thường thiệt

hại) như lagrave caacutec mục tiecircu điều chỉnh của Luật Trong đoacute quyền được giaacuteo dục

tiecircu dugraveng được nhắc lại một lần nữa một caacutech cụ thể tại Điều 3 của Luật nagravey

quyền được an toagraven tại Điều 7 quyền được thocircng tin tại Điều 8 vagrave quyền được

xem xeacutet giải quyết khiếu nại tư phaacutep vagrave bồi thường thiệt hại tại Điều 17 Ngoagravei

ra quyền được đại diện của NTD tại Nga được thể hiện tại Điều 45 quy định về

quyền của caacutec tổ chức xatilde hội về NTD [5 tr 26-27]

Thaacutei Lan

Điều 4 Luật Bảo vệ NTD 1979 của Thaacutei Lan (sửa đổi vagraveo năm 1998) quy

định ldquoNTD coacute caacutec quyền cần được bảo vệ sau

1 Quyền được nhận thocircng tin vagrave mocirc tả về chất lượng hagraveng hoaacute hoặc

dịch vụ một caacutech đầy đủ vagrave chiacutenh xaacutec

2 Quyền được tự do lựa chọn hagraveng hoaacute hoặc dịch vụ

3 Quyền đogravei hỏi an toagraven trong khi sử dụng hagraveng hoaacute hoặc dịch vụ

3b Quyền coacute được một hợp đồng cocircng bằng (theo như sửa đổi tại

Điều 5 của Luật Bảo vệ NTD số 2 BE 2541 năm 1998 của Thaacutei Lan)

4 Quyền được chăm soacutec vagrave đền bugrave cho caacutec thiệt hại theo caacutec quy định

của phaacutep luật về vấn đề đoacute hoặc theo quy định của Đạo luật nagraveyrdquo

Trung Quốc

Luật Bảo vệ Caacutec quyền vagrave lợi iacutech của NTD năm 1993 của Trung Quốc

danh trọn vẹn một chương (Chương II ndash gồm 9 điều từ Điều 7 đến Điều 15) để

necircu rotilde caacutec quyền của NTD magrave luật nagravey bảo vệ Caacutec quyền nagravey được necircu khaacute cụ

thể chi tiết gồm caacutec quyền sau đacircy

- Quyền được an toagraven về tagravei sản caacute nhacircn vagrave thacircn thể traacutenh khỏi caacutec xacircm

phạm trong khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute hoặc tiếp nhận caacutec dịch vụ

- Quyền được nhận thocircng tin xaacutec thực về tigravenh trạng vagrave điều kiện của mặt

58

hagraveng magrave họ mua baacuten sử dụng hoặc dịch vụ magrave họ tiếp nhận

- Quyền được tự do lựa chọn hagraveng hoaacute dịch vụ hay người cung cấp

- Quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng

- Quyền được bồi thường theo quy định của phaacutep luật caacutec thương tổn về

thacircn thể hay thiệt hại tagravei sản phaacutet sinh khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute hoặc

tiếp nhận dịch vụ

- Quyền được thagravenh lập caacutec tổ chức xatilde hội để necircu cao caacutec quyền vagrave lợi iacutech

hợp phaacutep của migravenh

- Quyền được nhận caacutec kiến thức về tiecircu dugraveng hay bảo vệ caacutec quyền vagrave lợi

iacutech hợp phaacutep của NTD

- Quyền được tocircn trọng phẩm giaacute cũng như caacutec phong tục tập quaacuten theo

bản sắc dacircn tộc khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute vagrave dịch vụ vagrave

- Quyền được giaacutem saacutet caacutec hagraveng hoaacute dịch vụ cũng như cocircng taacutec bảo vệ

quyền vagrave lợi iacutech của NTD

Như vậy trong 8 quyền cơ bản đatilde necircu trước đacircy theo caacutec nguyecircn tắc chỉ

đạo của LHQ về Bảo vệ NTD Luật của TQ coacute necircu rotilde 6 quyền loại bỏ caacutec quyền

được thoả matilden caacutec nhu cầu thiết yếu vagrave quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh

mạnh thecircm vagraveo caacutec quyền giao kết hợp đồng cocircng bằng quyền được tocircn trọng

phẩm giaacute vagrave phong tục tập quaacuten vagrave quyền giaacutem saacutet cocircng taacutec quản lyacute nhagrave nước về

bảo vệ NTD [5 tr27-28]

Chacircu Acircu

Chỉ thị số 199944EC do Quốc hội Chacircu Acircu vagrave Hội đồng Cộng đồng caacutec

quốc gia Chacircu Acircu thocircng qua ngagravey 25051999 về một số khiacutea cạnh của việc baacuten

hagraveng hoaacute tiecircu dugraveng vagrave caacutec bảo đảm coacute liecircn quan coacute đề cập đến caacutec từ ldquoquyền của

NTDrdquo vagrave ldquoquyền được khiếu nại vagrave bồi thường thiệt hạirdquo như lagrave tiecircu đề của caacutec

Điều 3 vagrave 4 của Chỉ thị nhưng khocircng hề necircu lecircn caacutec quyền cơ bản của NTD như

đề cập ở caacutec phần trecircn

59

Toacutem lại quy định của caacutec quốc gia đatilde phacircn tiacutech ở trecircn về caacutec quyền cơ

bản của NTD coacute một điểm chung nhất lagrave hầu hết đều tocircn trọng vagrave cố gắng đi saacutet

caacutec quyền đề ra theo Caacutec nguyecircn tắc chỉ đạo về bảo vệ NTD của Liecircn Hợp Quốc

năm 1985 Nguyecircn nhacircn cơ bản dẫn đến hiện tượng nagravey lagrave ở chỗ caacutec quyền do

LHQ necircu ra đatilde khaacute toagraven diện vagrave bao trugravem được tất cả caacutec vấn đề coacute liecircn quan

đến cocircng taacutec bảo vệ NTD coacute thể được cụ thể hoaacute thagravenh caacutec quy định cụ thể về

tiecircu chuẩn nghĩa vụ của caacutec becircn liecircn quan hay quy traacutech nhiệm phaacutep lyacute Trong

trường hợp coacute thiếu hụt về phạm vi hay đối tượng điều chỉnh thigrave caacutec quyền nagravey

coacute thể được luận giải thagravenh caacutec nguyecircn tắc chỉ đạo việc thực thi luật Điểm khaacutec

biệt giữa caacutec quốc gia nagravey chủ yếu ở hai điểm

Thứ nhất coacute quốc gia necircu vắn tắt caacutec quyền cơ bản nagravey (như trường hợp

của Liecircn bang Nga hay Thaacutei Lan) coacute quốc gia necircu cụ thể vagrave giải thiacutech chi tiết

(như trường hợp của Trung Quốc)

Thứ hai caacutec quốc gia chọn caacutec tập hợp quyền khaacutec nhau trong số 8 quyền

cơ bản do LHQ đề xuất để đưa vagraveo luật quốc gia của migravenh Điểm khaacutec biệt thứ

hai coacute thể được lyacute giải lagrave do điều kiện thực tế yacute thức hệ chiacutenh trị vagrave ưu tiecircn của

từng quốc gia Caacutec quyền được hầu hết caacutec quốc gia phacircn tiacutech đưa vagraveo luật bảo

vệ NTD của họ gồm coacute quyền được an toagraven quyền được chọn lựa quyền được

thocircng tin quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng quyền được giaacuteo dục tiecircu

dugraveng quyền được khiếu nại vagrave bồi thường thiệt hại vagrave quyền được đại diện

Ở Việt Nam theo Luật BVQLNTD (2010) NTD tại Việt Nam coacute taacutem

quyền sau đacircy

1 Được bảo đảm an toagraven tiacutenh mạng sức khoẻ tagravei sản quyền lợi iacutech hợp

phaacutep khaacutec khi tham gia giao dịch sử dụng hagraveng hoaacute dịch vụ do tổ chức

caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ cung cấp

2 Được cung cấp thocircng tin chiacutenh xaacutec đầy đủ về tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoacutea dịch vụ nội dung giao dịch hagraveng hoacutea dịch vụ nguồn

60

gốc xuất xứ hagraveng hoaacute được cung cấp hoaacute đơn chứng từ tagravei liệu liecircn

quan đến giao dịch vagrave thocircng tin cần thiết khaacutec về hagraveng hoacutea dịch vụ magrave

người tiecircu dugraveng đoacute mua sử dụng

3 Lựa chọn hagraveng hoaacute dịch vụ tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ theo nhu cầu điều kiện thực tế của migravenh quyết định tham gia

hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận khi tham gia

giao dịch với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

4 Goacutep yacute kiến với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ về giaacute

cả chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ phong caacutech phục vụ phương thức giao

dịch vagrave nội dung khaacutec liecircn quan đến giao dịch giữa người tiecircu dugraveng vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

5 Tham gia xacircy dựng vagrave thực thi chiacutenh saacutech phaacutep luật về BVQLNTD

6 Yecircu cầu bồi thường thiệt hại khi hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng đuacuteng tiecircu

chuẩn quy chuẩn kỹ thuật chất lượng số lượng tiacutenh năng cocircng dụng

giaacute cả hoặc nội dung khaacutec magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch

vụ đoacute cocircng bố niecircm yết quảng caacuteo hoặc cam kết

7 Khiếu nại tố caacuteo khởi kiện hoặc đề nghị tổ chức xatilde hội khởi kiện để

bảo vệ quyền lợi của migravenh theo quy định của Luật nagravey vagrave caacutec quy định

khaacutec của phaacutep luật coacute liecircn quan

8 Được tư vấn hỗ trợ hướng dẫn kiến thức về tiecircu dugraveng hagraveng hoacutea dịch

vụ

Trecircn cơ sở quy định về quyền của NTD của một số quốc gia trecircn thế giới

coacute thể nhận thấy hầu hết caacutec quốc gia đều khocircng coacute quy định riecircng về quyền của

NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu (Trung quốc quy định

quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng) điều nagravey coacute thể lyacute giải lagrave do quyền

của NTD noacutei chung với quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu lagrave trugraveng nhau Tuy nhiecircn dưới goacutec độ quan hệ hợp đồng chuacuteng

61

tocirci cho rằng đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave quyền được

thocircng tin vagrave quyền tham gia hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả

thuận của NTD lagrave quyền quan trọng trong quaacute trigravenh giao kết hợp đồng theo mẫu

giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bởi lẽ

(i) Mặc dugrave trong một xatilde hội tự do vagrave bigravenh đẳng mỗi người phải chịu traacutech

nhiệm về những gigrave migravenh lagravem vagrave trong quaacute trigravenh giao kết hợp đồng mỗi becircn phải

tự tigravem kiếm những thocircng tin cần thiết để bảo vệ lợi iacutech của migravenh [17tr22] Tuy

nhiecircn do tiacutenh chất xatilde hội của quan hệ tiecircu dugraveng magrave NTD khoacute coacute thể coacute cơ hội

được tự do bigravenh đẳng vigrave họ buộc luocircn phải tham gia vagraveo mối quan hệ với đặc

tiacutenh truyền kiếp lagrave ldquothocircng tin bất cacircn xứngrdquo [54tr28] Chiacutenh vigrave vậy thocircng tin

bất cacircn xứng ngagravey cagraveng trở thagravenh một lĩnh vực cần được quan tacircm đặc biệt trong

caacutec hợp đồng theo mẫu giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

NTD Bởi lẽ thocircng tin lagrave sức mạnh thocircng tin định hướng hagravenh vi con người

thocircng tin lagrave quyền tagravei sản dễ dagraveng biến thagravenh tiền[48tr40] Bởi vậy trong một

thời đại đổi thay nhanh choacuteng điều chỉnh thocircng tin bất cacircn xứng nhằm đảm bảo

sự cocircng bằng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD lagrave

điểm cốt lotildei cần quan tacircm trong việc BVQLNTD noacutei chung vagrave trong hợp đồng

theo mẫu noacutei riecircng

(ii) Becircn cạnh quyền được cung cấp thocircng tin như đatilde trigravenh bagravey thigrave quyền

ldquoquyết định tham gia hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận

khi tham gia giao dịch với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụrdquo cũng

lagrave một quyền hết sức quan trọng đối với NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu quyền nagravey của NTD goacutep phần hoagraven thiện quyền tự do hợp

đồng trong một nền kinh tế thị trường Bởi lẽ hợp đồng theo mẫu thường được

aacutep dụng trong caacutec giao dịch coacute số lượng khaacutech hagraveng đocircng đảo vagravehoặc phục vụ

nhu cầu cơ bản trong cuộc sống Vigrave vậy việc NTD quyết định tham gia hoặc

khocircng tham gia vagraveo một giao dịch cụ thể nagraveo đoacute lagrave do yacute chiacute chủ quan của họ caacutec

62

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave thậm chiacute Nhagrave nước cũng

khocircng coacute quyền aacutep đặt bắt buộc NTD phải tham gia vagraveo một giao dịch cụ thể

Trong nền kinh tế thị trường với sự đa dạng về hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave caacutec

chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thigrave quyền nagravey của NTD rất dễ dagraveng để thực

hiện thagravenh cocircng Tuy nhiecircn cũng phải thấy rằng một số lĩnh vực sinh hoạt thiết

yếu đối với NTD thigrave việc thực hiện quyền nagravey sẽ gặp những khoacute khăn nhất định

do sự độc quyền tự nhiecircn gacircy ra

2313 Sự cần thiết phải bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Việc thừa nhận nền kinh tế thị trường hội nhập với thế giới becircn ngoagravei đang

lagravem thay đổi căn bản những vấn đề về nhận thức vagrave phương phaacutep điều tiết của

Nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD ở Việt Nam Từ vai trograve của người buộc phải

chấp nhận sản phẩm trong cơ chế kinh tế cũ NTD Việt Nam đatilde trở thagravenh người

chấp nhận giaacute NTD lagrave ldquothượng đếrdquo do họ coacute khả năng điều kiện vagrave một phạm vi

lựa chọn rộng lớn ndash quyền bỏ phiếu bằng đồng tiền Song caacutech hiểu nagravey cũng

cần phải coacute điều kiện vigrave khả năng lựa chọn của NTD khocircng thể vượt quaacute giới

hạn khả năng sản xuất vagrave sự cung ứng của nhagrave kinh doanh Bởi vậy trong điều

kiện caacutec thiết chế thị trường chưa hoagraven thiện tiacutenh minh bạch chưa được đảm bảo

thigrave ldquoThượng đếrdquo luocircn coacute nguy cơ trở thagravenh ldquonạn nhacircnrdquo trước sự lạm dụng ưu thế

của nhagrave kinh doanh thocircng qua phương thức kinh doanh gian dối thiếu trung thực

vagrave được ngụy trang dưới nhiều higravenh thức tinh vi Do đoacute bảo vệ NTD luocircn lagrave

nhiệm vụ quan trọng của mỗi quốc gia trong bối cảnh toagraven cầu hoacutea hiện nay

[33tr 78] bởi lẽ

Thứ nhất việc caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ sử dụng

caacutec hợp đồng theo mẫu để buộc khaacutech hagraveng phải chấp nhận toagraven bộ caacutec điều

khoản của hợp đồng magrave khocircng được đagravem phaacuten lại hoặc khocircng coacute quyền bảo lưu

lagrave xacircm phạm nghiecircm trọng nguyecircn tắc tự do vagrave tự nguyện cam kết thỏa thuận

63

được dự liệu trong BLDS Tuy NTD coacute quyền tự nguyện tham gia hoặc khocircng

tham gia hợp đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao dịch chung nhưng do ở vagraveo vị

triacute yếu thế hơn nữa lại coacute nhu cầu cấp thiết cần phải được sử dụng những dịch

vụ cocircng cộng thiết yếu necircn trong nhiều trường hợp NTD khocircng cograven khả năng

lựa chọn nagraveo khaacutec vagrave buộc phải kyacute kết caacutec hợp đồng theo mẫu do doanh nghiệp

soạn sẵn Viacute dụ caacutec hợp đồng được kyacute kết với caacutec doanh nghiệp độc quyền về

cung ứng điện nước sinh hoạt

Thứ hai coacute nhiều doanh nghiệp cố tigravenh che giấu caacutec thocircng tin xấu caacutec điều

khoản bất lợi cho NTD bằng caacutec thủ thuật lagravem hạn chế khả năng tiếp cận thocircng

tin của NTD Viacute dụ bằng caacutec thủ thuật trigravenh bagravey điều khoản ở những vị triacute

khocircng thuận tiện cho việc phaacutet hiện kiểm tra của NTD như ghi bằng cỡ chữ thật

nhỏ trong hợp đồng hoặc trigravenh bagravey ở những vị triacute khoacute nhigraven thấy khi giao dịch

như ở dograveng lưu yacute nằm dưới cugraveng của tờ hợp đồng hoặc nằm ở mặt sau của một

tấm veacute hay một một tờ thocircng baacuteo thậm chiacute cograven được goacutei kỹ becircn trong bao bigrave của

sản phẩm vagrave đến khi mở sản phẩm ra NTD mới coacute cơ hội được biết caacutec điều

khoản đoacute Coacute yacute kiến cho rằng nhiều doanh nghiệp đưa cho NTD caacutec hợp đồng

theo mẫu magrave trong đoacute cỡ chữ cũng như caacutech trigravenh bagravey rất khoacute đọc đặc biệt lagrave đối

với những người cao tuổi người coacute thị lực keacutem Caacutec hợp đồng loại nagravey thường

rất dagravei coacute khi lecircn đến cả chục trang do vậy trong nhiều trường hợp khocircng thể

đọc hết hợp đồng hoặc khocircng đủ ldquokiecircn nhẫnrdquo để đọc hết hợp đồng vigrave hợp đồng

cần phải được kyacute ngay Đacircy lagrave tigravenh trạng bất cacircn xứng về thocircng tin vagrave lợi iacutech

giữa khaacutech hagraveng với doanh nghiệp magrave phaacutep luật cần phải coacute đường lối xử lyacute thỏa

đaacuteng nhằm bảo đảm quyền lợi cho NTD

Thứ ba cố tigravenh sử dụng caacutec kỹ thuật vagrave caacutec thủ thuật phaacutep lyacute để đưa ra caacutec

điều khoản bất cocircng lạm dụng phacircn chia rủi ro một caacutech bất hợp lyacute sử dụng

caacutec thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu trigravenh bagravey bằng kỹ thuật phaacutep lyacute phức tạp

dẫn chiếu đến nhiều quy định khaacutec nhau gacircy khoacute khăn cho việc nhận thức Đặc

64

biệt để neacute traacutenh traacutech nhiệm bồi thường caacutec doanh nghiệp cograven coacute thể soạn thảo

caacutec điều khoản loại trừ hạn chế traacutech nhiệm của doanh nghiệp một caacutech bất

cocircng bằng nhiều higravenh thức khaacutec nhau Viacute dụ soạn thảo caacutec điều khoản quy định

hạn chế traacutech nhiệm của doanh nghiệp bằng nhiều higravenh thức nhiều nội dung

khaacutec nhau như từ bỏ quyền khiếu nại của khaacutech hagraveng ruacutet ngắn thời hạn khiếu

nại đặt điều kiện đặc biệt cho việc khởi kiện hạn chế phạm vi bồi thường mở

rộng caacutec trường hợp miễn trừ traacutech nhiệm giảm nhẹ khả năng vagrave nguy cơ chịu

traacutech nhiệm bằng caacutech thay thế cơ chế bồi thường khocircng dựa trecircn lỗi bằng cơ

chế bồi thường dựa trecircn hagravenh vi coacute lỗi chỉ bồi thường khi coacute lỗi nghiecircm trọng

Đacircy lagrave một sự lạm dụng trong quan hệ với NTD vi phạm nghiecircm trọng nguyecircn

tắc trung thực thiện chiacute vagrave nguyecircn tắc cocircng bằng

Chiacutenh vigrave vậy việc BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu mang tiacutenh khaacutech quan vagrave hết sức cần thiết trong giai đoạn hiện nay

232 Higravenh thức vagrave phương thức bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Để BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave điều

quan trọng lagrave đogravei hỏi Nhagrave nước với quyền năng của migravenh phải ban hagravenh phaacutep

luật nhằm điều chỉnh caacutec quan hệ hợp đồng mang tiacutenh đặc thugrave nagravey Tuy nhiecircn

nếu chỉ dừng lại ở việc ban hagravenh phaacutep luật magrave khocircng coacute cơ chế để đảm bảo phaacutep

luật được thực thi thigrave caacutec quy định của phaacutep luật cũng chỉ lagrave những quy định trecircn

giấy

Bảo vệ NTD cần tới rất nhiều cơ quan với những chức năng đặc thugrave khaacutec

nhau trong đoacute coacute những việc Nhagrave nước phải lagravem coacute những việc Nhagrave nước ủng

hộ hoặc tạo kinh phiacute cơ hội để caacutec tổ chức truyền thocircng hiệp hội trực tiếp lagravem

vagrave ngay chiacutenh bản thacircn NTD cũng coacute traacutech nhiệm trong việc bảo vệ chiacutenh migravenh

2321 Bảo vệ từ phiacutea người tiecircu dugraveng

65

Để bảo vệ quyền lợi của migravenh NTD sẽ phải trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng

thocircng thaacuteirdquo vagrave để trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo đogravei hỏi bản thacircn NTD

phải nhận thức được vị triacute vagrave sức mạnh của migravenh họ cần biết rằng nếu khocircng coacute

sự ủng hộ của họ thigrave bất kỳ doanh nghiệp nagraveo cũng khocircng thể thagravenh cocircng Họ

cần coacute nhận thức như vậy để coacute thể tự tin trong caacutec tigravenh huống giao dịch với caacutec

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ NTD cần hiểu biết sacircu sắc về caacutec

quyền của migravenh coacute kiến thức để coacute thể tự giải quyết được những khoacute khăn khi

coacute tranh chấp trecircn thị trường [51]

Trong quan hệ với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bản thacircn

NTD hiểu hơn ai hết về nhu cầu của chiacutenh bản thacircn họ khi tham gia vagraveo caacutec giao

dịch noacutei chung vagrave hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng (NTD coacute quyền lựa chọn hagraveng

hoaacute dịch vụ tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quyết định tham gia

hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận khi tham gia giao dịch

với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ)

Tuy vậy cũng phải thừa nhận một thực tế rằng NTD ở Việt Nam cograven coacute

những hạn chế nhất định như sự hiểu biết trong quan hệ tiecircu dugraveng với tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cograven chưa đầy đủ Vậy để bảo vệ quyền lợi

của migravenh NTD cần biết liecircn kết tự bảo vệ migravenh trước khi cần đến sự trợ giuacutep

của phaacutep luật

Tuy nhiecircn cũng phải noacutei thecircm rằng ngoagravei việc nacircng cao nhận thức kiến

thức vagrave kỹ năng về tiecircu dugraveng để tự bảo vệ migravenh NTD cũng cần coacute traacutech nhiệm

xatilde hội của migravenh trong quan hệ tiecircu dugraveng Họ khocircng những quan tacircm đến bản

thacircn magrave cograven coacute traacutech nhiệm quan tacircm đến xatilde hội để goacutep phần xacircy dựng một xatilde

hội ldquodacircn giagraveu nước mạnh dacircn chủcocircng bằng văn minhrdquo

2322 Bảo vệ từ phiacutea doanh nghiệp

Trước đacircy trong cơ chế tập trung bao cấp khaacutei niệm NTD hầu như chưa

được biết đến caacutec doanh nghiệp khocircng cần quan tacircm đến NTD vigrave sản phẩm

66

dịch vụ họ cung ứng khocircng phải vigrave NTD magrave lagrave để hoagraven thagravenh chỉ tiecircu kế hoạch

được giao[51] Ngagravey nay hơn luacutec nagraveo hết caacutec doanh nghiệp cần thấy hết sức

mạnh của NTD taacutec động mang tiacutenh quyết định của NTD đến kết quả sản xuất

kinh doanh của họ

Nếu caacutec doanh nghiệp sản xuất vagrave cung ứng được nhiều hagraveng hoaacute dịch vụ

coacute chất lượng tốt vagrave giaacute cả cạnh tranh tạo ra được tigravenh cảm tốt đối với NTD thigrave

NTD sẽ mua thecircm hagraveng hoaacute sẽ quay lại để mua lần sau lagravem cho sự nghiệp kinh

doanh của doanh nghiệp phaacutet đạt Becircn cạnh đoacute để baacuten được hagraveng hoaacute dịch vụ

đocirci khi chăm soacutec bảo vệ NTD lagrave caacutech giuacutep doanh nghiệp tồn tại vagrave phaacutet triển

Chiacutenh vigrave vậy để bảo vệ lợi iacutech của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ đogravei hỏi chiacutenh bản thacircn họ phải bảo vệ NTD ndash những khaacutech hagraveng của họ - lấy

việc bảo vệ NTD lagravem động lực để thuacutec đẩy sự phaacutet triển của migravenh Để bảo vệ

NTD tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute thể coacute nhiều giải phaacutep

theo chuacuteng tocirci một trong những giải phaacutep đoacute lagrave cung cấp thocircng tin đầy đủ trung

thực chiacutenh xaacutec về hagraveng hoaacute dịch vụ cũng như về chiacutenh bản thacircn của họ để từ

đoacute NTD coacute sự lựa chọn tốt nhất khi tham gia vagraveo caacutec giao dịch Việc cung cấp

thocircng tin đầy đủ trung thực chiacutenh xaacutec về hagraveng hoaacute dịch vụ lagrave nghĩa vụ của tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Để thực hiện nguyecircn tắc nagravey phaacutep

luật thường quy định caacutec nghĩa vụ của nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ đồng thời

với việc quy định quyền của NTD vagrave thiết lập caacutec cơ chế hữu hiệu để bảo vệ

quyền lợi của NTD

Becircn cạnh việc cung cấp thocircng tin cho NTD như đatilde necircu trecircn caacutec tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cograven coacute thể bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thocircng qua việc xacircy dựng hợp đồng theo mẫu với

những nội dung bảo đảm hagravei hoagrave lợi iacutech giữa caacutec becircn vagrave khocircng sử dụng những

thuật ngữ chuyecircn ngagravenh khoacute hiểu hoặc dẫn chiếu đến những văn bản quy phạm

phaacutep luật khaacutec magrave NTD thocircng thường khoacute coacute thể tiếp cận

67

2323 Bảo vệ từ phiacutea nhagrave nước

Nếu như NTD lagrave ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thực hiện đầy đủ caacutec traacutech nhiệm của migravenh đối với

NTD vagrave xatilde hội thigrave coacute lẽ chuacuteng ta sẽ khocircng phải bagraven luận nhiều về vấn đề nagravey

Tuy nhiecircn hagraveng ngagravey hagraveng giờ NTD đang bị xacircm hại quyền lợi chiacutenh đaacuteng

bằng nhiều caacutech Vigrave nhiều lyacute do khaacutec nhau người hiểu biết hay khocircng hiểu biết

đều ngại khiếu nại kiện caacuteo Trong khi đoacute doanh nghiệp lại chưa nhận thức đầy

đủ traacutech nhiệm của migravenh [82]

Vigrave vậy traacutech nhiệm bảo vệ NTD sẽ do Nhagrave nước đảm nhiệm điều nagravey

hoagraven toagraven phugrave hợp với chức năng của Nhagrave nước trong việc bảo đảm quyền con

người được thực thi trecircn thực tế Để bảo vệ NTD đogravei hỏi Nhagrave nước phải ban

hagravenh caacutec quy phạm phaacutep luật vagrave tổ chức thực thi những quy phạm phaacutep luật đoacute

Với việc bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

thigrave vấn đề đặt ra lagrave Nhagrave nước cần phải kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu Việc kiểm

soaacutet hợp đồng theo mẫu lưu thocircng trecircn thị trường coacute thể thực hiện thocircng qua cơ

chế tiền kiểm vagrave hậu kiểm Cơ chế tiền kiểm bắt buộc doanh nghiệp sẽ phải đăng

kyacute hoặc thocircng baacuteo với caacutec cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền trước khi sử dụng

hợp đồng theo mẫu Cơ chế hậu kiểm cho pheacutep cơ quan nhagrave nước về bảo vệ

NTD coacute quyền yecircu cầu doanh nghiệp phải hủy sửa đổi hợp đồng theo mẫu trong

trường hợp phaacutet hiện coacute điều khoản hợp đồng vi phạm quyền lợi của NTD Tuy

nhiecircn cũng coacute quan điểm cho rằng việc Nhagrave nước kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

lagrave vi phạm nguyecircn tắc tự do hợp đồng Cugraveng với đoacute Nhagrave nước coacute cần thiết phải

kiểm soaacutet tất cả caacutec loại hợp đồng theo mẫu hay khocircng Chuacuteng tocirci cho rằng Nhagrave

nước chỉ thực hiện kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đối với một số hagraveng hoacutea dịch

vụ thiết yếu như điện nước dịch vụ viễn thocircnghellip vigrave đacircy lagrave những lĩnh vực magrave

NTD rất dễ bị vi phạm quyền lợi do khocircng coacute cơ hội đagravem phaacuten hợp đồng cũng

như khocircng coacute sự lựa chọn khi mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ Becircn cạnh đoacute đối

68

với caacutec hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu phục vụ sinh hoạt hagraveng ngagravey của NTD số

lượng khaacutech hagraveng lagrave rất lớn (coacute khi lecircn đến hagraveng nghigraven thậm chiacute lagrave hagraveng triệu

như hợp đồng mua baacuten điện nước) nếu buộc thương nhacircn phải đagravem phaacuten đối

với NTD lagrave một điều khoacute thực hiện Vigrave vậy để đảm bảo quyền lợi của NTD khi

sử dụng caacutec loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey Nhagrave nước cần coacute cơ chế kiểm soaacutet đối

với hợp đồng theo mẫu

Becircn cạnh việc kiểm soaacutet mang tiacutenh can thiệp của Nhagrave nước đối với hợp

đồng theo mẫu thigrave trong nền kinh tế thị trường những hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng

mang tiacutenh độc quyền tự nhiecircn người ta coacute thể sử dụng sức mạnh của thị trường

để kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu Bởi lẽ chiacutenh NTD quyết định lựa chọn caacutec tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave như vậy NTD sẽ quyết định sự

tồn tại của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Điều nagravey đogravei hỏi phải

coacute sự cạnh tranh lagravenh mạnh giữa caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ họ sẽ canh tranh nhau trecircn nhiều mặt như giaacute cả chất lượng mẫu matilde hellip vagrave

cả caacutec điều khoản trong caacutec hợp đồng theo mẫu Trong trường hợp nagravey Nhagrave

nước sẽ đoacuteng vai trograve lagrave quan toagrave trong việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu thocircng

qua caacutec cơ quan xeacutet xử

Sự tham gia của cơ quan quản lyacute nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD cũng lagrave

một trong những yếu tố mang tiacutenh chất quyết định đến việc BVQLNTD Nhiệm

vụ BVQLNTD của cơ quan quản lyacute nhagrave nước theo nghĩa rộng được hiểu lagrave

nhiệm vụ của tất cả caacutec cơ quan trong bộ maacutey nhagrave nước Cơ quan lập phaacutep ban

hagravenh ra Luật hoặc Phaacutep lệnh cơ quan hagravenh phaacutep (Chiacutenh phủ caacutec Bộ cơ quan

ngang Bộ cơ quan thuộc Chiacutenh phủ vagrave Uỷ ban nhacircn dacircn caacutec cấp) tugravey theo chức

năng nhiệm vụ của migravenh ban hagravenh vagrave tổ chức thực hiện caacutec chiacutenh saacutech văn bản

phaacutep luật về BVQLNTD cơ quan tư phaacutep (Viện Kiểm saacutet vagrave Togravea aacuten nhacircn dacircn)

trong phạm vi chức năng của migravenh coacute nhiệm vụ bảo vệ phaacutep chế bảo vệ quyền

vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng cũng như tiacutenh mạng tagravei sản tự do danh dự vagrave nhacircn phẩm

69

của cocircng dacircn Theo nghĩa hẹp hoạt động BVQLNTD của cơ quan quản lyacute nhagrave

nước thuộc traacutech nhiệm chủ yếu của caacutec cơ quan hagravenh phaacutep [46tr22-23]

Coacute thể noacutei nội dung BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu của caacutec cơ quan nhagrave nước bao gồm (i) ban hagravenh danh mục hagraveng hoaacute

dịch vụ thuộc đối tượng bắt buộc phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu (ii) kiểm soaacutet

nội dung hợp đồng theo mẫu khi tổ chức caacute nhacircn kinh doanh tiến hagravenh đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu (iii) kiểm tra giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu đatilde

được đăng kyacute (iv) kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

khocircng thuộc phạm vi phải đăng kyacute (v) giải quyết caacutec tranh chấp hợp đồng theo

mẫu giữa NTD với caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

2324 Bảo vệ từ phiacutea caacutec tổ chức xatilde hội

Ngoagravei việc Nhagrave nước giữ vai trograve chủ đạo trong BVQLNTD sự tham gia

của caacutec tổ chức xatilde hội vagraveo hoạt động nagravey coacute yacute nghĩa quan trọng trong việc bảo

vệ BVQLNTD noacutei chung vagrave trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

noacutei riecircng

Ở caacutec nước tổ chức BVQLNTD lagrave một loại higravenh tổ chức xatilde hội coacute caacutec

chức năng đặc thugrave Khaacutec với caacutec tổ chức xatilde hội khaacutec magrave mục tiecircu noacutei chung chỉ

lagrave bảo vệ quyền lợi của caacutec hội viecircn tổ chức BVQLNTD hoạt động khocircng chỉ

bảo vệ quyền lợi của bản thacircn hội viecircn magrave nhằm bảo vệ quyền lợi hợp phaacutep

chiacutenh đaacuteng của đocircng đảo NTD vigrave lợi iacutech cộng đồng Hoạt động của caacutec tổ chức

nagravey đoacuteng vai trograve lagrave ldquotai mắtrdquo của xatilde hội để phaacutet hiện kịp thời caacutec hagravenh vi vi

phạm quyền lợi NTD vagrave sau đoacute lagrave phối hợp với caacutec cơ quan coacute thẩm quyền xử lyacute

caacutec hagravenh vi đoacute Becircn cạnh đoacute caacutec hội BVQLNTD cograven được trao caacutec quyền được

kiểm tra giaacutem saacutet kiểm nghiệm chất lượng hagraveng hoacutea dịch vụ trecircn thị trường vagrave

họ coacute quyền khởi kiện caacutec thương nhacircn ra Togravea khi coacute bằng chứng về việc thương

nhacircn vi phạm quyền lợi NTD

70

Coacute thể đơn cử một số viacute dụ về sự tham gia của tổ chức bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng ở một số quốc gia trecircn thế giới

- Cộng hoagrave Phaacutep coacute một hệ thống caacutec hiệp hội bảo vệ NTD caacutec hội nagravey

được thagravenh lập để giuacutep đỡ NTD về mặt phaacutep lyacute khởi kiện Về mặt phaacutep lyacute caacutec

hiệp hội được tự do thagravenh lập nhưng để hoạt động coacute hiệu quả thigrave caacutec tổ chức

nagravey cần được Tổng Cục Cạnh tranh Tiecircu dugraveng vagrave Trấn aacutep gian lận Phaacutep cocircng

nhận (hiện coacute 18 Hội ở Trung ương được cocircng nhận) Sau khi được cocircng nhận

caacutec hiệp hội nagravey coacute caacutec quyền như sau

Được quyền khởi kiện ra toagrave aacuten

Được được Phograveng quản lyacute caacutec viện vagrave hiệp hội hỗ trợ tiền (trước đacircy

việc hỗ trợ thường dựa trecircn caacutec tiecircu chiacute thời gian dagravenh cho việc tiếp nhận khiếu

nại của NTD traacutech nhiệm của caacutec hiệp hội theo vụ việc số lượng tranh chấp

của NTD magrave hội nhận được Tuy nhiecircn caacutec tiecircu chiacute nagravey gặp một số khoacute khăn vigrave

khocircng thực sự thể hiện được hiệu quả hoạt động của caacutec hội nagravey Hiện nay việc

phacircn bổ ngacircn saacutech được dựa vagraveo những chủ đề hoạt động cụ thể Hagraveng năm

tổng ngacircn saacutech hỗ trợ cho caacutec hiệp hội lagrave 7triệu Euro)

Nếu hội ở cấp trung ương thigrave sẽ coacute 1 đại biểu trong Hội đồng quốc gia về

BVNTD

Caacutec hiệp hội becircn cạnh caacutec hoạt động theo quy định của phaacutep luật cograven

được tiến hagravenh caacutec hoạt động khaacutec như

Thocircng tin cho NTD về quyền của NTD qua đoacute nacircng cao yacute thức của doanh

nghiệp trong việc đối thoại với NTD tổ chức tiếp nhận khiếu nại của NTD đồng

thời liecircn hệ với doanh nghiệp để tigravem ra giải phaacutep giải quyết caacutec khiếu nại đoacute xacircy

dựng caacutec chương trigravenh về BVNTD trecircn truyền higravenh giaacuteo dục tiecircu dugraveng tổ chức

kiểm tra so saacutenh sản phẩm [6tr 71-72]

- Trung Quốc Hội bảo vệ NTD Trung Quốc (CCA) được thagravenh lập ngagravey

26121984 theo sự phecirc chuẩn của Chủ tịch Hội đồng Nhagrave nước Kinh phiacute hoạt

71

động của Hội lấy từ ngacircn saacutech của Chiacutenh phủ vagrave caacutec khoản hỗ trợ của caacutec nhagrave tagravei

trợ caacutec tổ chức xatilde hội Theo quy định tại Luật BVNTD 1994 Hội BVNTD

Trung quốc vagrave caacutec tổ chức bảo vệ NTD coacute chức năng nhiệm vụ

Cung cấp thocircng tin vagrave dịch vụ tư vấn cho NTD tham gia giaacutem saacutet vagrave kiểm

tra chất lượng hagraveng hoaacute vagrave dịch vụ với caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute liecircn

quan baacuteo caacuteo tư vấn vagrave đề xuất caacutec cơ quan Chiacutenh phủ về caacutec vấn đề liecircn quan

đến quyền lợi NTD tiếp nhận điều tra vagrave xử lyacute đơn khiếu nại của NTD yecircu cầu

caacutec cơ quan đaacutenh giaacute chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ trong trường hợp đơn khiếu

nại liecircn quan đến chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ Cơ quan đaacutenh giaacute coacute traacutech nhiệm

thocircng baacuteo kết qủa cho caacutec tổ chức bảo vệ NTD hỗ trợ NTD trong caacutec vụ kiện

xacircm phạm quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của họ phaacutet hiện vagrave cảnh baacuteo caacutec hoạt

động vi phạm lợi iacutech NTD thocircng qua caacutec phương tiện thocircng tin đại chuacuteng [6tr

69-70]

- Hagraven Quốc Bất kỳ một hiệp hội bảo vệ NTD muốn được thagravenh lập vagrave

hoạt động cần phải đăng kyacute với Uỷ ban thương mại lagravenh mạnh Hagrave Quốc hoặc

chiacutenh quyền địa phương

Sau khi được cấp pheacutep hoạt động caacutec hiệp hội coacute caacutec quyền

Nhận được một khoản hỗ trợ về tagravei chiacutenh hagraveng năm từ Uỷ ban hoặc chiacutenh

quyền địa phương được pheacutep tiến hagravenh giải quyết tranh chấp của NTD thocircng

qua hogravea giải tự nguyện khuyến nghị Nhagrave nước vagrave chiacutenh quyền địa phương về

chiacutenh saacutech bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech của NTD kiểm tra vagrave thanh tra caacutec tiecircu chuẩn

của hagraveng hoacutea liecircn quan đến chủng loại chất lượng độ an toagraven vagrave tiacutenh thacircn thiện

với mocirci trường nghiecircn cứu phacircn tiacutech caacutec điều khoản hoặc phương thức giao

dịch bao gồm cả giaacute điều tra vagrave nghiecircn cứu caacutec vấn đề về NTD giaacuteo dục NTD

tư vấn vagrave cung cấp thocircng tin về việc xử lyacute khiếu nại của NTD đồng thời khuyến

caacuteo caacutec becircn coacute liecircn quan hogravea giải bằng higravenh thức thỏa thuận xuất bản caacutec kết

quả nghiecircn cứu phacircn tiacutech về bảo vệ NTD khi một doanh nghiệp hoặc hiệp hội

72

doanh nghiệp từ chối can thiệp hoặc cung cấp thocircng tin sai lệch magrave khocircng coacute liacute

do chiacutenh đaacuteng hiệp hội coacute quyền đăng tải thocircng tin lecircn caacutec phương tiện thocircng tin

đại chuacuteng theo quy định của Luật Tạp chiacute [6tr73]

Như vậy kinh nghiệm một số nước cho thấy họ đều sử dụng caacutec tổ chức

xatilde hội trong cocircng taacutec bảo vệ NTD Caacutec tổ chức nagravey được thagravenh lập theo mocirc higravenh

phi chiacutenh phủ hoạt động vigrave lợi iacutech của cộng đồng vagrave mục tiecircu lagrave bảo vệ quyền

lợi NTD Điểm chung của tổ chức BVNTD tại caacutec quốc gia nagravey đoacute lagrave tiacutenh hiệu

quả vagrave quy mocirc hoạt động lớn Caacutec tổ chức nagravey vừa được sự hỗ trợ từ phiacutea nhagrave

nước (ở mức độ hạn chế) vừa coacute thể tự tigravem nguồn thu cho hoạt động của migravenh từ

sự ủng hộ của xatilde hội xuất bản caacutec ấn phẩm bảo vệ NTD vagrave đặc biệt tại caacutec nước

như Phaacutep Canada Hoa Kỳhellip tổ chức bảo vệ NTD coacute quyền khởi kiện tập thể

vagrave nếu thắng kiện họ coacute thể giữ lại một phần tiền bồi thường để xacircy dựng quỹ

hoạt động Việc caacutec tổ chức bảo vệ NTD coacute quyền khởi kiện lagrave một yếu tố quan

trọng trong việc BVQLNTD đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

73

Kết luận chương 2

Với việc nghiecircn cứu về vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiecircu trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu cho thấy một số vấn đề sau

1 Sự ra đời vagrave tồn tại của hợp đồng theo mẫu mang tiacutenh khaacutech quan sự

xuất hiện của hợp đồng theo mẫu goacutep phần thuacutec đẩy sự phaacutet triển của nền kinh tế

thị trường tiết kiệm được thời gian caacutec khoản chi phiacute cho việc đagravem phaacuten kyacute kết

hợp đồng vagrave trong chừng mực nagraveo đoacute noacute cũng goacutep phần tạo ra sự bigravenh đẳng

giữa những NTD Tuy nhiecircn hợp đồng theo mẫu cũng tạo ra những thaacutech thức

đối với nguyecircn tắc ldquotự do hợp đồngrdquo đồng thời noacute cũng tạo ra sự bất bigravenh đẳng

giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD (trong đoacute người

tiecircu dugraveng luocircn ở becircn yếu thế)

2 Để bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đogravei

hỏi cần lagravem saacuteng tỏ địa vị phaacutep lyacute của NTD (quyền vagrave nghĩa vụ của người tiecircu

dugraveng) cũng như của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong caacutec

giao dịch nagravey để từ đoacute Nhagrave nước coacute caacutec biện phaacutep phugrave hợp nhằm BVQLNTD

3 Cần lagravem saacuteng tỏ sự cần thiết phải BVQLNTD cũng như higravenh thức vagrave

caacutec phương thức BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

74

Chương 3

THỰC TRẠNG PHAacuteP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIEcircU DUgraveNG

TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG THEO MẪU

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

31 Phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

311 Vị triacute của Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong hệ thống phaacutep

luật Việt Nam

Theo dacircn luật truyền thống quan hệ tiecircu dugraveng được hiểu lagrave quan hệ dacircn sự

vagrave noacute được thiết lập chủ yếu trecircn cơ sở hợp đồng mua baacuten vigrave vậy noacute được điều

chỉnh bởi BLDS Tuy nhiecircn BLDS được sinh ra để điều chỉnh caacutec quan hệ giữa

caacutec chủ thể độc lập bigravenh đẳng với nhau về địa vị phaacutep lyacute necircn việc bảo đảm

nguyecircn tắc tự do hợp đồng lagrave yecircu cầu hagraveng đầu của Bộ luật nagravey Luật Thương

mại cũng tập trung điều chỉnh caacutec quan hệ giữa caacutec chủ thể độc lập bigravenh đẳng

với nhau về địa vị phaacutep lyacute nhưng hầu hết caacutec chủ thể nagravey đều mang tiacutenh chuyecircn

nghiệp trong caacutec hoạt động liecircn quan tới quan hệ được điều chỉnh[10 tr 33-34]

Như đatilde trigravenh bagravey ở trecircn trong quan hệ giữa NTD (becircn nghiệp dư) với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ (becircn chuyecircn nghiệp) thigrave NTD luocircn ở

becircn yếu thế Nếu chỉ được điều chỉnh bằng luật dacircn sự truyền thống vagrave luật

thương mại thigrave sẽ khocircng khắc phục được điều nagravey Theo PGSTS Nguyễn Như

Phaacutet ldquonhững kẻ coacute thế vagrave lực mạnh hơn thường hagravenh xử theo xu hướng lạm

dụng quyền lực trong quan hệ với kẻ yếu Thecircm vagraveo đoacute nếu như cứ coacute 300 lợi

nhuận thigrave caacutec nhagrave ldquotư bảnrdquo sẵn sagraveng treo cổ migravenh lecircn vagrave vigrave vậy họ cũng sẵn

sagraveng ldquokhuyến mạirdquo cho khaacutech hagraveng vagrave người tiecircu dugraveng những cạm bẫy phaacutep lyacute

vagrave kỹ thuật vagrave thậm chiacute cograven cả những thứ độc hạirdquo Chiacutenh vigrave vậy nhằm bảo đảm

sự cocircng bằng trong giao dịch giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

vagrave NTD ngăn ngừa khả năng becircn chuyecircn nghiệp lợi dụng caacutec ưu thế của migravenh

75

để xacircm hại quyền lợi chiacutenh đaacuteng của NTD việc đưa ra caacutec quy tắc đặc thugrave điều

chỉnh quan hệ hợp đồng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với

NTD lagrave rất cần thiết Như vậy quan hệ giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng chỉ được điều chỉnh bởi luật dacircn sự truyền thống

vagrave luật thương mại magrave cần tới ldquomột hệ thống thể chế nhằm khắc phục vị thế bất

cacircn xứng giữa họrdquo [33tr78] Phaacutep luật về BVQLNTD của nhiều nước hoặc

Luật Hợp đồng tiecircu dugraveng ở một số nước coacute sứ mệnh nagravey

Trecircn tinh thần đoacute phaacutep luật bảo vệ NTD lagrave loại phaacutep luật mang tiacutenh can

thiệp vagraveo quyền tự do (do khocircng nhận thức được quy luật) của caacutec nhagrave cung cấp

sản phẩm hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave như thế khocircng coacute sự tự do vagrave bigravenh đẳng trong

quan hệ phaacutep luật về bảo vệ NTD Một số luật gia Phaacutep cho rằng với sự xuất

hiện khaacutei niệm NTD được xem như lagrave ldquosự khước từ quan điểm tự do hợp đồng

được xacircy dựng trecircn cơ sở cocircng bằng trừu tượng giữa caacutec becircn lagrave sự phản aacutenh

khủng hoảng của thứ bigravenh đẳng giả tạo giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồngrdquo

[71 tr25] Vigrave vậy phaacutep luật về bảo vệ NTD khocircng điều chỉnh vagraveo nội dung của

giao dịch magrave chỉ lagrave cocircng cụ để đảm bảo hiệu chỉnh khắc phục vị thế bất cacircn

xứng trong mối quan hệ giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ Becircn cạnh đoacute cũng cần lưu yacute rằng trong quan hệ tiecircu dugraveng bao giờ cũng

bao gồm hai chủ thể nếu chỉ vigrave bảo vệ NTD magrave lagravem triệt tiecircu sản xuất thigrave coacute lẽ

quan hệ tiecircu dugraveng cũng khocircng thể tồn tại vagrave NTD cũng khocircng coacute cơ hội để sử

dụng phaacutep luật bảo vệ cho migravenh

Becircn cạnh Luật BVQLNTD caacutec lĩnh vực phaacutep luật khaacutec như phaacutep luật cạnh

tranh phaacutep luật về vệ sinh an toagraven thực phẩm phaacutep luật về chất lượng sản phẩm

vagrave rộng ra lagrave cả phaacutep luật dacircn sự higravenh sự đều coacute thecircm mục điacutech lagrave bảo vệ NTD

Tuy nhiecircn nếu như caacutec lĩnh vực phaacutep luật nagravey bảo vệ NTD theo phương phaacutep

can thiệp vagraveo hagravenh vi của caacute nhacircn tổ chức kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ thocircng

qua những hạn chế hoặc cấm đoaacuten hagravenh vi thigrave phaacutep luật bảo vệ NTD (với tiacutenh

76

caacutech lagrave một chế định phaacutep luật độc lập) lại xuất hiện ở phiacutea NTD Theo đoacute phaacutep

luật bảo vệ NTD sẽ tạo cho NTD những khả năng vagrave cơ hội thuận lợi hơn trong

cơ chế điều chỉnh phaacutep luật quan hệ mua baacuten (theo luật dacircn sự) magrave một chủ thể

phaacutep luật dacircn sự thocircng thường sẽ khocircng coacute được

Như vậy phaacutep luật bảo vệ NTD được hiểu lagrave một hệ thống phaacutep luật do

Nhagrave nước ban hagravenh hoặc thừa nhận để BVQLNTD trong mối quan hệ với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

312 Phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu vagrave bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như đatilde đề cập ở trecircn theo Luật BVQLNTD (2010) NTD tại Việt Nam coacute

taacutem quyền vagrave về cơ bản thigrave caacutec quyền nagravey của NTD theo phaacutep luật Việt Nam đatilde

phugrave hợp với Bản hướng dẫn của Liecircn hợp quốc về bảo vệ NTD Caacutec quyền của

NTD trong caacutec hợp đồng theo mẫu khocircng taacutech rời caacutec quyền của NTD noacutei

chung Quyền lợi NTD trong hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ được quy định trong

Luật BVQLNTD magrave cograven được quy định ở caacutec văn bản phaacutep lyacute khaacutec nhau

Điều 405 BLDS (2015) quy định ldquoHợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng gồm

những điều khoản do một becircn đưa ra theo mẫu để becircn kia trả lời trong một thời

gian hợp lyacute nếu becircn được đề nghị trả lời chấp nhận thigrave coi như chấp nhận toagraven

bộ nội dung hợp đồng theo mẫu magrave becircn đề nghị đatilde đưa rardquo Điều 17 Luật

BVQLNTD (2010) quy định ldquoKhi giao kết hợp đồng theo mẫu tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải dagravenh thời gian hợp lyacute để người tiecircu dugraveng

nghiecircn cứu hợp đồngrdquo Với quy định nagravey NTD coacute một khoảng ldquothời gian hợp

lyacuterdquo để nghiecircn cứu hợp đồng trước khi ldquochấp nhận toagraven bộ nội dung hợp đồngrdquo

tức lagrave NTD coacute quyền kyacute hoặc khocircng kyacute hợp đồng Tuy nhiecircn cũng cần thấy rằng

quy định nagravey mang tiacutenh higravenh thức điều nagravey đặc biệt đuacuteng trong caacutec trường hợp

caacutec hagraveng hoaacute dịch vụ thuộc lĩnh vực thiết yếu hoặc độc quyền (chẳng hạn hợp

đồng mua baacuten điện sinh hoạt hợp đồng cung ứng nước sạch) bởi NTD khocircng

77

mua của những nhagrave cung cấp nagravey thigrave cũng chẳng biết mua ở đacircu Becircn cạnh đoacute

trong nhiều trường hợp NTD do chưa trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo vagrave

để trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo cũng rất khoacute do họ bị hạn chế về

thocircng tin necircn nhiều khi họ cũng khocircng cần nghiecircn cứu magrave đặt buacutet kyacute luocircn Cugraveng

với đoacute việc quy định ldquotrong một thời gian hợp lyacuterdquo lagrave khaacute trừu tượng thời gian

hợp lyacute ở đacircy lagrave mấy giờ hay mấy ngagravey

Việc bảo vệ NTD được thể hiện rotilde nhất trong quy định tại Khoản 2 Điều

405 BLDS (2015) ldquoTrong trường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản khocircng

rotilde ragraveng thigrave becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu phải chịu bất lợi khi giải thiacutech điều

khoản đoacuterdquo Khoản 6 Điều 404 BLDS (2015) ldquoTrong trường hợp becircn mạnh thế

đưa vagraveo hợp đồng nội dung bất lợi cho becircn yếu thế thigrave khi giải thiacutech hợp đồng

phải theo hướng coacute lợi cho becircn yếu thếrdquo vagrave Điều 15 Luật BVQLNTD (2010)

ldquoTrong trường hợp hiểu khaacutec nhau về nội dung hợp đồng thigrave tổ chức caacute nhacircn coacute

thẩm quyền giải quyết tranh chấp giải thiacutech theo hướng coacute lợi cho người tiecircu

dugravengrdquo Như vậy coacute thể thấy với caacutec quy định nagravey thigrave NTD đatilde được bảo vệ trong

caacutec giao dịch coacute sử hợp đồng theo mẫu điều nagravey cũng thể hiện tiacutenh chất ngoại lệ

trong quan hệ dacircn sự truyền thống hay noacutei theo caacutech của PGSTS Nguyễn Như

Phaacutet ldquomọi hệ thống phaacutep luật nhacircn đạo đều phải ưu tiecircn bảo vệ kẻ yếurdquo Tuy

nhiecircn theo TS Ngocirc Huy Cương khi giải thiacutech hợp đồng cũng cần lưu yacute việc

giải thiacutech hợp đồng bất luận trong trường hợp nagraveo cũng phải dựa trecircn nguyecircn tắc

thiện chiacute trung thực (hay tin cậy vagrave thiện tacircm) do vậy việc giải thiacutech chỉ nhằm

bảo vệ quyền lợi của becircn yếu thế chứ khocircng gacircy bất lợi cho becircn nagraveo

Becircn cạnh đoacute để bảo vệ hơn nữa đối với NTD Khoản 3 Điều 405 BLDS

(2015) quy định ldquoTrường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản miễn traacutech

nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền

lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kia thigrave điều khoản nagravey khocircng coacute hiệu lực trừ trường hợp

coacute thỏa thuận khaacutecrdquo Đacircy lagrave quy định coacute tiacutenh chất ldquochế tagraveirdquo đối với caacutec giao dịch

78

coacute khả năng gacircy bất lợi cho NTD nhằm đảm bảo sự cocircng bằng giữa tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD trong quan hệ tiecircu dugraveng - vốn dĩ lagrave

một mối quan hệ khocircng bigravenh đẳng Tuy nhiecircn với quy định ldquotrừ trường hợp coacute

thoả thuận khaacutecrdquo khocircng những đatilde thể hiện sự macircu thuẫn ngay trong nội dung

của Khoản 3 Điều 405 magrave cograven lagravem ldquotriệt tiecircurdquo luocircn cơ chế bảo vệ hiệu quả đối

với quyền lợi của người tiecircu dugraveng bởi lẽ trong thực tế caacutec cơ quan tổ chức coacute

thẩm quyền giải quyết tranh chấp sẽ phải tocircn trọng sự thoả thuận giữa caacutec becircn

mặc dugrave thoả thuận đoacute ldquocoacute điều khoản miễn traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng

theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kiardquo

Hay noacutei caacutech khaacutec Bộ luật Dacircn sự vẫn ưu tiecircn aacutep dụng thỏa thuận của caacutec becircn

trong quaacute trigravenh giao kết thực hiện hợp đồng Trong khi đoacute như đatilde đề cập trong

hợp đồng theo mẫu NTD khocircng coacute cơ hội để thỏa thuận đagravem phaacuten hợp đồng magrave

phải chấp nhận toagraven bộ caacutec điều khoản của hợp đồng nếu muốn xaacutec lập giao

dịch Vigrave vậy một khi NTD đatilde kyacute vagraveo bản hợp đồng theo mẫu thigrave họ được coi

như đatilde đồng yacute với nội dung hợp đồng kể cả hợp đồng coacute những nội dung miễn

traacutech nhiệm của thương nhacircn hay tăng traacutech nhiệm của NTD Hơn thế nữa với

caacutech quy định như vậy noacute cũng sẽ macircu thuẫn với Khoản 1 Điều 405 BLDS

(2015) vigrave NTD khocircng coacute quyền bảo lưu hay thoả thuận lại magrave chỉ coacute quyền chấp

nhận toagraven bộ nội dung hợp đồng hoặc khocircng chấp nhận Như vậy coacute thể noacutei

BLDS sự chỉ đưa ra những quy định mang tiacutenh nguyecircn tắc magrave chưa thể hiện

được mục điacutech bảo vệ đến cugraveng caacutec quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của NTD trong

mối quan hệ với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

Điều 405 BLDS (2015) vừa necircu trecircn lagrave chưa phugrave hợp với nguyecircn tắc tự do

hợp đồng cũng như chưa tiacutenh đến caacutec khả năng khaacutec hoặc caacutec ngoại lệ để cho

pheacutep becircn được đề nghị giao kết hợp đồng coacute quyền thương lượng lại caacutec điều

khoản của hợp đồng hoặc coacute quyền bảo lưu caacutec điều khoản magrave migravenh khocircng

đồng yacute Ngoagravei ra quy định tại caacutec Khoản 2 vagrave Khoản 3 cũng chỉ mang tiacutenh chất

79

nguyecircn tắc trừu tượng vagrave chưa rotilde ragraveng coacute thể được diễn giải theo nhiều caacutech

khaacutec nhau dẫn đến khả năng lagravem vocirc hiệu hoacutea nội dung tiacutech cực của điều luật nagravey

Để khắc phục những điểm hạn chế như đatilde necircu trong BLDS thigrave luật

BVQLNTD (2010) quy định trường hợp nội dung của hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung vi phạm phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi NTD hoặc traacutei với

nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng cơ quan coacute thẩm quyền coacute quyền yecircu

cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải sửa đổi hủy bỏ nội

dung vi phạm đoacute Trường hợp nội dung trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung khocircng rotilde hoặc coacute nhiều caacutech hiểu khaacutec nhau cơ quan coacute thẩm quyền

coacute quyền yecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh giải trigravenh lagravem rotilde caacutec nội dung

trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đoacute (Điều 16 Luật

BVQLNTD 2010)

313 Phaacutep luật về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

Coacute thể noacutei vấn đề trọng tacircm trong cocircng taacutec bảo vệ NTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đoacute lagrave việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

Hiện nay hầu hết caacutec doanh nghiệp hoạt động trong caacutec ngagravenh nghề khaacutec nhau

đều sử dụng hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong caacutec giao dịch

với NTD đặc biệt lagrave caacutec doanh nghiệp độc quyền nhagrave nước doanh nghiệp kinh

doanh trong lĩnh vực bảo hiểm tagravei chiacutenh ngacircn hagraveng vận tải viễn thocircng Phải

khẳng định rằng hợp đồng theo mẫu đatilde goacutep phần tạo thuận lợi cho hoạt động

kinh doanh giảm chi phiacute vagrave thời gian nhưng noacute cũng chứa đựng nhiều rủi ro vagrave

bất cocircng cho NTD Chiacutenh vigrave vậy Luật BVQLNTD (2010) đatilde đưa ra caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng tiecircu dugraveng vagrave điều kiện giao dịch chung

(Điều 16 - Luật BVQLNTD) nhằm BVQLNTD Trecircn cơ sở quy định nagravey NTD

caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD Toagrave aacuten caacutec Hội BVQLNTD đối

chiếu với hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế để bảo về quyền lợi chiacutenh đaacuteng vagrave hợp

phaacutep của NTD Để nhằm kiểm soaacutet việc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

80

dịch vụ lợi dụng thế mạnh của migravenh về thocircng tin khả năng hiểu biết phaacutep luật

tiềm lực kinh tế hay vị triacute thống lĩnh độc quyền để aacutep đặt những điều khoản bất

lợi đẩy rủi ro về phiacutea NTD trong caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung Cugraveng với đoacute Luật BVQLNTD buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ thuộc danh mục hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu phải đăng kyacute hợp đồng

theo mẫu điều kiện giao dịch chung với cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm

quyền về BVQLNTD trước khi sử dụng hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung để giao dịch với NTD (Điều19 Luật BVQLNTD 2010) vagrave coacute chế tagravei xử lyacute

hagravenh vi vi phạm nghĩa vụ nagravey (Điều 11 Luật BVQLNTD Nghị định số

192012NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh trong lĩnh vực

BVQLNTD) Cụ thể như sau

3131 Quy định về đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung

Như đatilde trigravenh bagravey hợp đồng theo mẫu becircn cạnh những ưu điểm cograven coacute

những hạn chế nhất định Để khắc phục phần nagraveo hạn chế nagravey Nhagrave nước đặt ra

quy định phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với

một số loại hagraveng hoaacute dịch vụ thiết yếu Việc quy định bắt buộc phải đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave một biện phaacutep hagravenh

chiacutenh theo đoacute phaacutep luật trao cho cơ quan nhagrave nước quyền phecirc chuẩn chấp thuận

một bản hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung nagraveo đoacute Điều nagravey coacute thể

hiểu lagrave cơ quan nhagrave nước đại diện cho NTD kiểm soaacutet caacutec hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung khỏi những điều khoản traacutei phaacutep luật trước khi chuacuteng

được ban hagravenh vagrave aacutep dụng đối với NTD

Theo quy định caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute

traacutech nhiệm đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung thuộc danh

mục hagraveng hoacutea dịch vụ phải đăng kyacute vagrave chỉ được aacutep dụng hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung đối với NTD khi hoagraven thagravenh việc đăng kyacute (Điều 8

81

Nghị định số 992011NĐ-CP) Trong trường hợp caacutec tổ chức caacute nhacircn coacute traacutech

phải đăng kyacute khocircng tiến hagravenh đăng kyacute sẽ bị xử phạt hagravenh chiacutenh từ 50000000

đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung (Điều 11 Nghị định số 192012NĐ-CP)

Cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận việc đăng kyacute lagrave Bộ Cocircng thương đối với

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung aacutep dụng trecircn phạm vi cả nước

hoặc từ hai tỉnh thagravenh phố trực thuộc trung ương trở lecircn Sở Cocircng thương đối

với hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung aacutep dụng trecircn phạm vi tỉnh

thagravenh phố trực thuộc trung ương (Điều 8 Nghị định số 992011NĐ-CP) Hồ sơ

higravenh thức thủ tục trigravenh tự đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung được quy định khaacutec cụ thể từ Điều 10 đến điều 14 Nghị định số

992011NĐ-CP

Tuy nhiecircn phaacutep luật vẫn bỏ ngỏ trong việc quy định traacutech nhiệm của cơ

quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute như (i) cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận

đăng kyacute chấp thuận hợp đồng theo mẫu coacute nội dung khocircng phugrave hợp hoặc traacutei

phaacutep luật lagravem ảnh đến quyền lợi của NTD (ii) cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận

đăng kyacute yecircu cầu becircn đăng kyacute sửa đổi bổ sung điều khoản trong hợp đồng theo

mẫu gacircy bất lợi cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

3132 Quy định về hagraveng hoaacute dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung

Theo Quyết định số 022012QĐ-TTg ngagravey 13012012 của Thủ tướng

Chiacutenh phủ quy định những hagraveng hoaacute dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung coacute 09 loại hagraveng hoacutea dịch vụ thuộc diện phải đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung bao gồm cung cấp điện sinh

hoạt cung cấp nước sạch sinh hoạt truyền higravenh trả tiền thuecirc bao điện thoại cố

định thuecirc bao di động trả sau kết nối internet vận chuyển hagravenh khaacutech đường

82

hagraveng khocircng vận chuyển hagravenh khaacutech đường sắt mua baacuten căn hộ chung cư caacutec

dịch vụ sinh hoạt do đơn vị quản lyacute khu chung cư cấp

Vậy dựa trecircn tiecircu chiacute nagraveo magrave Nhagrave nước quy định caacute nhacircn tổ chức kinh

doanh 9 loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung Liệu rằng với chỉ 9 loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey đatilde đủ hợp lyacute vagrave

phugrave hợp với thực tiễn tiecircu dugraveng cũng như cocircng taacutec BVQLNTD hiện nay hay

chưa Đacircy lagrave những cacircu hỏi rất cần coacute cacircu trả lời thỏa đaacuteng

Coacute thể thấy 09 loại hagraveng hoacutea dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung theo Quyết định số 022012QĐ-TTg ngagravey 13012012

của Thủ tướng Chiacutenh phủ hầu hết lagrave hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu vagrave được cung

cấp bởi caacutec doanh nghiệp nhagrave nước độc quyền Thế nhưng vẫn cograven rất nhiều loại

hagraveng hoacutea dịch vụ cũng lagrave hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu ảnh hưởng trực tiếp đến

đời sống của số đocircng NTD vagravehoặc cũng được cung cấp bởi caacutec nhoacutem độc quyền

nhưng chưa được yecircu cầu đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung Thậm chiacute đối với một số loại dịch vụ phaacutep luật bắt buộc NTD phải sử

dụng như dịch vụ thẻ ATM (theo chỉ thị của Thủ tướng Chiacutenh phủ số

202007CT-TTg ngagravey 24 thaacuteng 8 năm 2007 về việc trả lương qua tagravei khoản cho

caacutec đối tượng hưởng lương từ ngacircn saacutech nhagrave nước) dịch vụ bảo hiểm bắt buộc

(theo quy định của Luật kinh doanh bảo hiểm) hợp đồng vận chuyển hagravenh khaacutech

đường ocirctocirc hợp đồng tiacuten dụng hợp đồng bảo hiểm thuecirc bao di động trả

trước[72 tr 109] Trường hợp trong hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản bất lợi

cho NTD thigrave mức độ ảnh hưởng lagrave rất lớn vigrave noacute khocircng chỉ gacircy thiệt hại cho một

NTD đơn lẻ magrave ảnh hưởng tới toagraven bộ NTD đatilde tham gia giao dịch Như vậy cần

phải xacircy dựng những tiecircu chiacute cụ thể vagrave trecircn cơ sở đoacute đưa caacutec hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung tương ứng vagraveo tầm kiểm soaacutet giaacutem saacutet của cơ

quan quản lyacute nhagrave nước traacutenh tigravenh trạng bỏ qua bỏ soacutet nhiều loại hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung bất cocircng gacircy thiệt hại cho NTD

83

Để khắc phục phần nagraveo những hạn chế necircu trecircn Thủ tướng Chiacutenh phủ đatilde

ban hagravenh Quyết định số 352015QĐ-TTg ngagravey 20 thaacuteng 8 năm 2015 của Thủ

tướng Chiacutenh phủ về việc sửa đổi bổ sung Quyết định số 022012QĐ-TTg về

việc ban hagravenh danh mục hagraveng hoaacute dịch vụ thiết yếu phải đăng kyacute hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung Theo đoacute coacute 03 loại hagraveng hoaacute dịch vụ được bổ

sung lagrave dịch vụ thocircng tin di động mặt đất (higravenh thức trả trước) phaacutet hagravenh thẻ ghi

nợ nội địa mở vagrave sử dụng dịch vụ tagravei khoản thanh toaacuten (aacutep dụng cho khaacutech hagraveng

caacute nhacircn) vay vốn caacute nhacircn (nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng) bảo hiểm nhacircn thọ

3133 Quy định về kiểm soaacutet nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung

Mục điacutech của việc kiểm soaacutet caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung lagrave nhằm phaacutet hiện vagrave loại bỏ những điều khoản bất cocircng traacutei với quy định

của phaacutep luật về BVQLNTD vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng trước

khi aacutep dụng với NTD Chủ thể thực hiện việc thẩm định hợp đồng theo mẫu lagrave

cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cụ thể lagrave Bộ Cocircng thương vagrave Sở Cocircng

thương (Điều 9 Nghị định số 992011NĐ-CP) Với quy định nagravey phaacutep luật đatilde

xaacutec lập nghĩa vụ của cơ quan nhagrave nước trong việc kiểm soaacutet caacutec điều kiện giao

dịch chung hợp đồng theo mẫu nhằm bảo vệ NTD - những người khocircng coacute cơ

hội để được tự do đagravem phaacuten tự do thỏa thuận vagrave mất khả năng mặc cả khi họ

buộc phải sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ của nhagrave cung cấp độc quyền Phaacutep luật

BVQLNTD đatilde coacute quy định cụ thể nhằm kiểm soaacutet sự bất cocircng của những điều

khoản trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung vagrave cả về higravenh thức để

bảo vệ becircn yếu thế Đacircy lagrave sự tiến bộ đaacuteng ghi nhận của phaacutep luật BVQLNTD

hiện nay ở Việt Nam

Phaacutep luật về BVQLNTD đatilde quy định về phạm vi xem xeacutet nội dung hợp

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (Điều 13 Nghị định số 992011NĐ-

84

CP) những điều khoản của hợp đồng giao kết với người tiecircu dugraveng điều kiện

giao dịch chung khocircng coacute hiệu lực (Điều 16 Luật BVQLVNTD 2010) Cụ thể

Một lagrave loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ đối với người tiecircu dugraveng theo quy định của phaacutep luật

Để đảm bảo trật tự xatilde hội trong việc điều chỉnh mối quan hệ giao kết hợp

đồng giữa caacutec becircn hệ thống phaacutep luật noacutei chung đatilde đưa ra những quy định về

traacutech nhiệm của doanh nghiệp nhằm tạo ra một hagravenh lang phaacutep lyacute cho hoạt động

sản xuất kinh doanh từ cấp độ chung (Bộ luật Dacircn sự Luật Thương mạihellip) đến

những traacutech nhiệm cụ thể trong từng lĩnh vực (bảo hiểm xacircy dựng kinh doanh

bất động sản viễn thocircng vận tảihellip) Trong quan hệ với NTD Luật BVQLNTD

quy định traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ cụ thể

như sau Traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ trong

việc cung cấp thocircng tin về hagraveng hoaacute dịch vụ cho người tiecircu dugraveng (Điều 12 ndash

Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm cung cấp bằng chứng giao dịch (Điều 20 ndash

Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm bảo hagravenh hagraveng hoacutea linh kiện phụ kiện

(Điều 21 ndash Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm thu hồi hagraveng hoacutea coacute khuyết tật

(Điều 22 ndash Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do hagraveng

hoacutea coacute khuyết tật gacircy ra (Điều 23 ndash Luật BVQLNTD 2010)

Traacutech nhiệm trực tiếp của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

đối với NTD lagrave những nghĩa vụ phaacutep lyacute mang tiacutenh bắt buộc magrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh phải thực hiện trong giao kết hợp đồng với NTD Thocircng thường

những nghĩa vụ nagravey bao gồm nghĩa vụ phaacutep định vagrave nghĩa vụ phaacutet sinh do thỏa

thuận giữa caacutec becircn trong hợp đồng Những traacutech nhiệm nagravey lagrave caacutech cư xử tối

thiểu magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải thực hiện khi giao

dịch với NTD đảm bảo quyền vagrave lợi iacutech cơ bản của họ Vigrave vậy nếu tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra những quy định loại trừ traacutech nhiệm

nagravey chắc chắn dẫn tới việc nội dung hợp đồng khocircng tuacircn thủ phaacutep luật đồng

85

thời cũng sẽ đặt NTD trước muocircn vagraven rủi ro một khi quyền lợi của migravenh khocircng

cograven được đảm bảo bởi caacutec traacutech nhiệm tương ứng của doanh nghiệp

Nhận thức được mức độ nghiecircm trọng từ những điều khoản như vậy Luật

BVQLNTD quy định trường hợp khocircng coacute hiệu lực khi tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra những điều khoản cho pheacutep loại trừ caacutec traacutech

nhiệm của chiacutenh migravenh khi đatilde được phaacutep luật quy định coacute thể bao gồm caacutec nội

dung Loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

khi chiacutenh tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng thực hiện đuacuteng

nghĩa vụ hoặc giảm bớt traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ theo quy định phaacutep luật dẫn tới vi phạm hoặc ảnh hưởng đến quyền vagrave

lợi iacutech hợp phaacutep của NTD

Hai lagrave hạn chế loại trừ quyền khiếu nại khởi kiện của người tiecircu dugraveng

Quyền khiếu nại lagrave một trong những quyền của cocircng dacircn được Hiến phaacutep

ghi nhận ldquoMọi người coacute quyền khiếu nại tố caacuteo với cơ quan tổ chức caacute nhacircn

coacute thẩm quyền về những việc lagravem traacutei phaacutep luật của cơ quan tổ chức caacute nhacircnrdquo

(Khoản 1 Điều 30 ndash Hiến phaacutep 2013) vagrave cũng lagrave một trong taacutem quyền của NTD

được quy định trong Luật BVQLNTD ldquoKhiếu nại tố caacuteo khởi kiện hoặc đề nghị

tổ chức xatilde hội khởi kiện để bảo vệ quyền lợi của migravenh theo quy định của Luật

nagravey vagrave caacutec quy định khaacutec của phaacutep luật coacute liecircn quanrdquo (Khoản 7 Điều 8 ndash Luật

BVQLNTD 2010) Trecircn thực tế NTD vigrave một số lyacute do nagraveo đoacute khocircng coacute lựa chọn

nagraveo khaacutec ngoagravei việc phải chấp nhận giao kết hợp đồng với tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Đến khi coacute tranh chấp xảy ra NTD sẽ lagrave đối tượng

phải chịu thiệt thogravei do trong hợp đồng tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ đatilde loại trừ quyền khiếu nại khởi kiện của NTD Bởi lẽ đoacute quy định nagravey

nhằm bảo đảm quyền được khiếu nại khởi kiện tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ của NTD trong trường hợp quyền lợi hợp phaacutep của họ bị xacircm

phạm

86

Ba lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đơn

phương thay đổi điều kiện của hợp đồng đatilde thoả thuận trước với NTD hoặc quy

tắc quy định baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ aacutep dụng đối với NTD khi mua sử

dụng hagraveng hoacutea dịch vụ khocircng được thể hiện cụ thể trong hợp đồng

Khi tham gia giao kết hợp đồng theo mẫu giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ xem như đatilde thống nhất vagrave đồng yacute với nội dung của

hợp đồng Do đoacute bất kỳ sự thay đổi hay sửa đổi nagraveo đối với caacutec điều kiện của

hợp đồng magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra cần phải coacute

sự chấp thuận của NTD Tuy nhiecircn trong nhiều trường hợp dựa vagraveo lợi thế của

migravenh tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa vagraveo trong hợp đồng

những điều khoản cho pheacutep họ được quyền đơn phương thay đổi caacutec điều khoản

của hợp đồng Đặc biệt do xuất phaacutet từ đặc trưng của hợp đồng theo mẫu NTD

thường chỉ coacute hai sự lựa chọn lagrave kyacute hoặc khocircng kyacute vagraveo những hợp đồng theo

mẫu với điều khoản soạn sẵn magrave khocircng coacute điều kiện để thỏa thuận việc sửa đổi

bổ sung

Becircn cạnh hợp đồng theo mẫu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ cograven soạn thảo caacutec quy tắc quy định baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ để aacutep dụng

chung cho NTD Đacircy lagrave những nội dung do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ soạn thảo vagrave aacutep dụng necircn họ coacute thể thay đổi vigrave mục điacutech kinh doanh

ở từng thời điểm Vigrave vậy họ coacute thể đưa ra những quy định cho pheacutep migravenh được

đơn phương thay đổi caacutec quy tắc quy định đang được aacutep dụng đối với đối tượng

khaacutech hagraveng đang giao dịch tại thời điểm sửa đổi

Những trường hợp đơn phương thay đổi trecircn đacircy coacute thể gacircy ảnh hưởng rất

lớn tới quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của NTD khi họ bị ragraveng buộc bởi những nội

dung magrave migravenh khocircng coacute quyền kiểm soaacutet Bởi vậy Luật BVQLNTD đưa ra

trường hợp khocircng coacute hiệu lực nagravey nhằm traacutenh rủi ro cho NTD trong trường hợp

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ tự yacute thay đổi caacutec điều kiện của

87

hợp đồng hay thay đổi caacutec quy định quy tắc baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ magrave

khocircng được thể hiện cụ thể trong hợp đồng

Bốn lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đơn

phương xaacutec định NTD khocircng thực hiện một hoặc một số nghĩa vụ

Ngoagravei việc hướng tới sự cacircn bằng lợi iacutech giữa hai becircn trong quan hệ tiecircu

dugraveng Luật BVQLNTD cograven hạn chế trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ cho pheacutep migravenh được quyền đơn phương xaacutec định mức độ hoagraven

thagravenh nghĩa vụ của NTD để aacutep dụng caacutec chế tagravei xử lyacute vi phạm Như đatilde biết hợp

đồng theo mẫu giao kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea

dịch vụ lagrave hợp đồng song vụ Điều đoacute coacute nghĩa quyền của tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong hợp đồng tương ứng với nghĩa vụ của NTD vagrave

ngược lại Như vậy nhigraven vagraveo quy định nagravey của Luật BVQLNTD (2010) ta coacute

cảm giaacutec như việc ldquođơn phương xaacutec định NTD khocircng thực hiện một hoặc một số

nghĩa vụrdquo của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ lagrave một việc lagravem vocirc

lyacute vagrave khocircng thể xảy ra Vigrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng

bao giờ tự tước mất quyền lợi của migravenh bằng caacutech xaacutec định cho NTD khocircng thực

hiện một hoặc một số nghĩa vụ Tuy nhiecircn do đacircy lagrave mối quan hệ tiecircu dugraveng

mang tiacutenh chất đặc thugrave Vigrave vậy ldquonghĩa vụrdquo trong trường hợp nagravey khocircng thể được

hiểu lagrave những nghĩa vụ thuần tuacutey phaacutet sinh trong hợp đồng song vụ magrave lagrave nghĩa

vụ mang tiacutenh phaacutep định Theo đoacute nếu caacute nhacircn tổ chức kinh doanh loại bỏ

những nghĩa vụ của NTD theo quy định tại Điều 9 ndash Luật BVQLNTD 2010 cũng

đồng nghĩa với việc tước bỏ những quyền nhằm đảm bảo quyền lợi tốt nhất của

NTD vigrave chỉ khi thực hiện một caacutech nghiecircm tuacutec những nghĩa vụ nagravey NTD mới

coacute thể trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo

Năm lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quy định

hoặc thay đổi giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ

88

Trong quan hệ tiecircu dugraveng giaacute lagrave một vấn đề quan trọng mang tiacutenh chất

quyết định đến việc NTD coacute đặt buacutet kyacute vagraveo hợp đồng hay khocircng (khi caacutec điều

kiện baacuten hagraveng chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ như nhau) Giaacute của hagraveng hoaacute dịch

vụ phải tuacircn thủ theo quy luật thị trường vagrave higravenh thagravenh trecircn cơ sở sự thoả thuận

giữa caacute nhacircn tổ chức kinh doanh với NTD (trong một số trường hợp nhằm hagravei

hoagrave lợi iacutech giữa caacute nhacircn doanh nghiệp nhagrave nước vagrave xatilde hội giaacute của một số hagraveng

hoaacute dịch vụ do cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền quy định như giaacute điện nước

xăng) Bởi vậy khi hợp đồng được higravenh thagravenh thigrave cả 02 becircn trong quan hệ tiecircu

dugraveng đatilde thống nhất về giaacute vagrave như vậy cugraveng chịu traacutech nhiệm về thoả thuận của

migravenh Thật vocirc lyacute khi doanh nghiệp với lợi thế của migravenh đưa vagraveo trong hợp đồng

nội dung cho pheacutep migravenh thay đổi về giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoaacute cung ứng

dịch vụ Sự tugravey tiện nagravey đặt NTD trước rủi ro quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng bị xacircm

hại nghiecircm trọng Bởi vậy Luật quy định caacutec điều khoản hợp đồng cho pheacutep tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quy định hoặc thay đổi giaacute tại thời

điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ sẽ khocircng coacute hiệu lực Tuy nhiecircn theo taacutec

giả luận aacuten quy định nagravey khocircng necircn aacutep dụng đối với những hagraveng hoaacute dịch vụ

magrave việc điều chỉnh giaacute do cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền quyết định

Saacuteu lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ giải thiacutech

hợp đồng trong trường hợp điều khoản của hợp đồng được hiểu khaacutec nhau

Hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ soạn thảo để giao kết với NTD Trong thực tế NTD hầu như khocircng được

tham gia vagraveo quaacute trigravenh soạn thảo hay thương lượng để sửa đổi caacutec điều khoản

của hợp đồng Đặc điểm nagravey dẫn tới nhiều trường hợp NTD khocircng hiểu rotilde nội

dung hợp đồng do caacutech diễn đạt khocircng rotilde ragraveng dễ hiểu hoặc do caacutech dịch thuật

khocircng thuần Việt khi chuyển tải từ bản tiếng Anh Trong khi đoacute nhiều hợp đồng

cograven trao cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quyền được giải

thiacutech hợp đồng trong trường hợp điều khoản của hợp đồng được hiểu khaacutec nhau

89

Những quy định như vậy đatilde trao cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ khả năng quyết định caacutec quyền vagrave nghĩa vụ của NTD trong khi họ chưa hiểu

rotilde về quyền vagrave nghĩa vụ của migravenh

Trước những rủi ro NTD coacute thể phải gaacutenh chịu từ việc kyacute kết vagrave thực hiện

những điều khoản khocircng rotilde ragraveng Luật BVQLNTD quy định điều khoản hợp

đồng sẽ khocircng coacute hiệu lực trong trường hợp ldquocho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ giải thiacutech hợp đồng trong trường hợp điều khoản của

hợp đồng được hiểu khaacutec nhaurdquo

Becircn cạnh đoacute Điều 15 của Luật BVQLNTD cograven quy định ldquoTrong trường

hợp hiểu khaacutec nhau về nội dung hợp đồng thigrave tổ chức caacute nhacircn coacute thẩm quyền

giải quyết tranh chấp giải thiacutech theo hướng coacute lợi cho người tiecircu dugravengrdquo

Bảy lagrave loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten

hagraveng hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

Phương thức mua baacuten hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

được hiểu lagrave phương thức giao dịch trong đoacute hai becircn mua vagrave baacuten (hoặc sử dụng

vagrave cung ứng) phải thocircng qua becircn thứ ba để kyacute kết vagrave thực hiện hợp đồng

Phương thức nagravey bao gồm đại diện cho thương nhacircn mocirci giới ủy thaacutec vagrave đại lyacute

mua baacuten hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ Trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten hagraveng hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ

ba thigrave becircn phải chịu toagraven bộ traacutech nhiệm trong việc thực hiện hợp đồng đối với

NTD vẫn lagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh - becircn đatilde kyacute kết hợp đồng với NTD Để

loại trừ khả năng tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trốn traacutenh traacutech

nhiệm khi baacuten hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba (trong khi đoacute

becircn thứ ba khocircng phải lagrave becircn coacute traacutech nhiệm thực hiện toagraven bộ caacutec nội dung hợp

đồng đatilde được kyacute kết giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

NTD) Luật BVQLNTD quy định điều khoản hợp đồng sẽ khocircng coacute hiệu lực nếu

90

coacute nội dung loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten hagraveng

hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

Taacutem lagrave bắt buộc NTD phải tuacircn thủ caacutec nghĩa vụ ngay cả khi tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh

Bản chất của quan hệ dacircn sự lagrave sự thỏa thuận tự nguyện giữa caacutec becircn tham

gia giao dịch Tuy nhiecircn xuất phaacutet từ vị triacute yếu thế của NTD nhiều tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra quy định bất bigravenh đẳng trong việc xaacutec

định quyền lợi vagrave traacutech nhiệm của becircn baacuten vagrave becircn mua trong hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung Một trong những nội dung thể hiện rotilde neacutet vấn đề trecircn

lagrave quy định bắt buộc NTD phải tuacircn thủ nghĩa vụ ngay cả khi tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh Hậu quả của

điều khoản nagravey lagrave NTD phải gaacutenh chịu nhiều chế tagravei xử lyacute vi phạm như chậm

thanh toaacuten chậm nhận bagraven giao căn hộ trong khi Becircn baacuten lại khocircng phải chịu

những chế tagravei tương ứng khi khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh

Chiacuten lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển

giao quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba magrave khocircng được NTD đồng yacute

Chuyển giao quyền nghĩa vụ lagrave một hagravenh vi phaacutep lyacute phổ biến trong giao

dịch dacircn sự Việc chuyển giao quyền yecircu cầu khocircng cần coacute sự đồng yacute của becircn coacute

nghĩa vụ trừ trường hợp coacute thoả thuận khaacutec hoặc phaacutep luật coacute quy định khaacutec

(Điều 365 BLDS 2015) Becircn coacute nghĩa vụ coacute thể chuyển giao nghĩa vụ dacircn sự cho

người thế nghĩa vụ nếu được becircn coacute quyền đồng yacute (Điều 370 BLDS 2015) Như

vậy coacute thể thấy Luật BVQLNTD khi đưa ra quy định ldquoCho pheacutep tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển giao quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba

magrave khocircng được NTD đồng yacuterdquo lagrave một điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp

đồng theo mẫu lagrave khocircng macircu thuẫn với quy định của BLDS

91

Việc đưa ra quy định tại Điểm i Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD

(2010) nhằm thể hiện tiacutenh minh bạch trong caacutec giao dịch liecircn quan đến NTD Vigrave

thực chất NTD khocircng coacute cơ hội đagravem phaacuten cũng như khả năng tốt để nhận thức

được nguy cơ quyền lợi của migravenh bị xacircm phạm trước những giao dịch mang tiacutenh

phaacutep lyacute rất cao Trong quan hệ tiecircu dugraveng một trong những yếu tố quan trọng magrave

NTD thường cacircn nhắc trước khi quyết định kyacute kết hợp đồng lagrave năng lực thực

hiện hợp đồng của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ NTD sẽ phải

đối mặt với nhiều rủi ro khi hợp đồng được thực hiện bởi những tổ chức caacute nhacircn

khocircng phải do migravenh lựa chọn như rủi ro về năng lực tagravei chiacutenh năng lực cung cấp

dịch vụ năng lực thi cocircng cocircng trigravenhhellip Đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản

tecircn tuổi của Chủ đầu tư thường ảnh hưởng lớn tới giaacute trị của Dự aacuten necircn chủ thể

kyacute kết vagrave thực hiện hợp đồng lagrave yếu tố quan trọng hagraveng đầu trong việc bảo vệ

quyền lợi NTD Nhận thức được điều đoacute Luật Bảo vệ quyền lợi NTD quy định

điều khoản cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển giao

quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba magrave khocircng được NTD đồng yacute sẽ khocircng coacute hiệu

lực

Quy định tại Điều 16 Luật BVQLNTD (2010) được đaacutenh giaacute lagrave cocircng cụ

hữu hiệu để BVQLNTD như đatilde phacircn tiacutech ở trecircn Tuy nhiecircn Luật BVQLNTD

vẫn bỏ ngỏ một số vấn đề như trong trường hợp những hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung đatilde được chấp nhận đăng kyacute theo quy định tại Điều 14 Nghị

định số 992011NĐ-CP bởi cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền nhưng trong noacute

vẫn cograven tồn tại những điều khoản bất cocircng traacutei với quy định của phaacutep luật về

BVQLNTD vagrave gacircy thiệt hại cho NTD thigrave ai lagrave người chịu traacutenh nhiệm bồi

thường thiệt hại cho NTD (tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea hay cơ quan

quản lyacute nhagrave nước đatilde thẩm định chấp nhận hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung)

92

Cugraveng với đoacute caacutec quy định phaacutep luật BVQLNTD cũng đatilde ldquoquy định traacutech

nhiệmrdquo cho doanh nghiệp khi để tồn tại những điều khoản khocircng coacute hiệu lực

trong hợp đồng theo mẫu bằng quy định ldquo1 Phạt tiền từ 10000000 đồng đến

30000000 đồng đối với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ giao kết

hợp đồng với người tiecircu dugraveng coacute điều khoản khocircng coacute hiệu lực theo quy định của

Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng 2 Phạt tiền từ 30000000 đồng đến

50000000 đồng đối với hagravenh vi vi phạm quy định tại Khoản 1 Điều nagravey trong

trường hợp hợp đồng liecircn quan lagrave hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chungrdquo (Khoản 12 Điều 14 ndash Nghị định số 192012NĐ-CP) Trong khi traacutech

nhiệm kiểm soaacutet nội dung hợp đồng theo mẫu theo Điều 16 Luật BVQLNTD

thuộc về Cục QLCT vagrave Sở Cocircng thương lại khocircng được đề cập

Một vấn đề cũng thể hiện sự chưa vigrave quyền lợi của NTD đoacute lagrave quy định

ldquoBuộc nộp vagraveo ngacircn saacutech nhagrave nước số lợi bất hợp phaacutep coacute được do vi phạm

hagravenh chiacutenh đối với hagravenh vi vi phạm quy định tại Khoản 1 2 vagrave 3 Điều nagraveyrdquo

(Điểm b Khoản 4 Điều 14 Nghị định số 192012NĐ-CP) Như đatilde biết caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực được quy định tại Điều 16 ndash Luật BVQLNTD nếu tồn

tại trong hợp đồng theo mẫu sẽ gacircy ra những thiệt hại đối với người tiecircu dugraveng

vagrave ldquolỗirdquo trong trường hợp nagravey thuộc về Nhagrave nước vagrave doanh nghiệp Nhưng với

quy định nagravey người được ldquohưởng lợirdquo lại lagrave Nhagrave nước cograven quyền lợi của NTD

lại khocircng được tiacutenh đến

Cugraveng với đoacute phạm vi xem xeacutet nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung cũng lagrave vấn đề cần được thảo luận Điều 13 Nghị định số

992011NĐ-CP quy định

ldquoCơ quan coacute thẩm quyền quy định tại Điều 9 Nghị định nagravey xem xeacutet hợp

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với caacutec nội dung sau

1 Nội dung khocircng coacute hiệu lực quy định tại Điều 16 Luật Bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng

93

helliphellip

3 Sự phugrave hợp với quy định của phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu

dugraveng vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồngrdquo

Với quy định nagravey phạm vi kiểm soaacutet của cơ quan tiếp nhận đăng kyacute hợp

đồng theo mẫu chỉ lagrave những điều khoản khocircng coacute hiệu lực theo quy định tại

Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD (2010) về nội dung theo chuacuteng tocirci lagrave khả khi

Tuy nhiecircn chỉ boacute hẹp trong phạm vi Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD (2010)

coacute thể noacutei nội dung kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu theo quy định nagravey chưa thực

sự vigrave quyền lợi của NTD Phải chăng do cơ quan chủ trigrave soạn thảo thiếu con

người hạn chế về chuyecircn mocircn trong nhiều lĩnh vực khaacutec nhau necircn mới chỉ dừng

lại ở việc kiểm soaacutet những nội dung nagravey Cograven với quy định tại Khoản 3 Điều 13

Nghị định số 992011NĐ-CP theo chuacuteng tocirci việc chứng minh sự phugrave hợp với

quy định của phaacutep luật về BVQLNTD vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng

lagrave một điều khoacute khăn đối với những chuyecircn viecircn lagravem cocircng taacutec thẩm định hợp đồng

theo mẫu

3134 Quy định về kiểm soaacutet higravenh thức hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung

Việc kiểm soaacutet higravenh thức hợp đồng theo mẫu cũng lagrave một vấn đề quan

trọng trong việc BVQLNTD Nhận thức được điều nagravey Luật BVQLNTD vagrave văn

bản hướng dẫn thi hagravenh quy định khaacute chi tiết về higravenh thức của hợp đồng theo

mẫu trong caacutec văn bản

Khoản 2 Điều 14 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoTrường hợp giao

kết hợp đồng với người tiecircu dugraveng bằng văn bản thigrave ngocircn ngữ của hợp đồng phải

được thể hiện rotilde ragraveng dễ hiểu Ngocircn ngữ sử dụng trong hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng lagrave tiếng Việt trừ trường hợp caacutec becircn coacute thoả thuận khaacutec hoặc

phaacutep luật coacute quy định khaacutecrdquo

Điều 7 Nghị định số 992011NĐ-CP quy định

94

ldquo1 Ngocircn ngữ sử dụng bằng tiếng Việt nội dung phải rotilde ragraveng dễ hiểu cỡ chữ iacutet

nhất lagrave 12

2 Nền giấy vagrave magraveu mực thể hiện nội dung hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao

dịch chung phải tương phản nhaurdquo

Việc quy định khaacute chi tiết nagravey goacutep phần khocircng nhỏ vagraveo việc BVQLNTD

Tuy nhiecircn ở đacircy tồn tại sự khocircng thống nhất giữa quy định của Luật vagrave Nghị

định hướng dẫn thi hagravenh cograven chứa đựng những mẫu thuẫn cụ thể như sau luật

cho pheacutep sử dụng ngocircn ngữ khaacutec ngoagravei tiếng Việt trong trường hợp caacutec becircn coacute

thoả thuận điều nagravey coacute thể được lyacute giải rằng người nước ngoagravei đang sinh sống

vagrave lagravem việc tại Việt Nam cũng lagrave NTD Theo Nghị định số 992011NĐ-CP quy

định chi tiết vagrave hướng dẫn một số điều của Luật BVQLNTD chỉ coacute một ngocircn

ngữ chỉ duy nhất lagrave ldquosử dụng bằng tiếng Việtrdquo điều nagravey đatilde hạn chế quyền tiếp

cận thocircng tin của NTD lagrave người nước ngoagravei Điều 10 Nghị định số 192012NĐ-

CP về xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh trong lĩnh vực BVQLNTD quy định ldquoPhạt

tiền từ 10000000 đồng đến 20000000 đồng đối với tổ chức caacute nhacircn sử dụng

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong giao dịch với người tiecircu

dugraveng vi phạm một trong caacutec nội dung sau hellipb) Ngocircn ngữ hợp đồng khocircng lagrave

tiếng Việt trừ trường hợp caacutec becircn coacute thỏa thuận khaacutec hoặc phaacutep luật coacute quy

định khaacutechelliprdquo Như vậy theo Luật BVQLNTD (2010) vagrave Nghị định số

192012NĐ-CP thigrave ngocircn ngữ coacute thể lagrave tiếng Việt hoặc khocircng phải lagrave tiếng Việt

cograven Nghị định số 992011NĐ-CP bắt buộc ngocircn ngữ phải lagrave tiếng Việt Với

những quy định khaacutec nhau về yecircu cầu sử dụng ngocircn ngữ trong hợp đồng theo

mẫu của phaacutep luật hiện hagravenh dẫn đến nhiều caacutech giải thiacutech khaacutec nhau cũng như

nhiều caacutech xử lyacute khaacutec nhau của cơ quan coacute thẩm quyền Hơn thế noacute cograven thể hiện

tiacutenh thiếu thống nhất macircu thuẫn sự ldquotuỳ tiệnrdquo trong việc ban hagravenh văn bản quy

phạm phaacutep luật

95

3135 Quy định về kiểm tra giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung đatilde được đăng kyacute

Hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với caacutec hagraveng hoaacute dịch

vụ bắt buộc phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết định số

352015QĐ-TTg chỉ được aacutep dụng trong trường hợp đatilde hoagraven thagravenh đăng kyacute

Tuy nhiecircn trong quaacute trigravenh thực hiện hợp đồng theo mẫu vigrave nhiều lyacute do khaacutec

nhau doanh nghiệp vẫn coacute quyền thay đổi nội dung hợp đồng theo mẫu ldquoTổ

chức caacute nhacircn kinh doanh phải đăng kyacute lại hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung trong trường hợp sau Khi phaacutep luật thay đổi lagravem thay đổi nội dung

của hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

thay đổi nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chungrdquo (Điều 15 ndash

Nghị định số 992011NĐ-CP)

Như vậy việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đatilde hoagraven thagravenh đăng kyacute lagrave vấn

đề quan trọng becircn cạnh việc kiểm soaacutet về nội dung vagrave higravenh thức của hợp đồng

theo mẫu nhằm đảm bảo caacutec caacute nhacircn tổ chức kinh doanh aacutep dụng đuacuteng hợp

đồng theo mẫu đatilde được đăng kyacute Cơ quan coacute traacutech nhiệm kiểm tra giaacutem saacutet việc

thực thi hợp đồng theo mẫu cũng lagrave cơ quan đatilde tiếp nhận đăng kyacute hợp đồng theo

mẫu ldquocơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute phải thường xuyecircn kiểm tra

theo dotildei việc lưu hagravenh caacutec hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung đatilde

đăng kyacuterdquo (Khoản 3 Điều 14 Nghị định số 992011NĐ-CP)

Trong trường hợp caacute nhacircn tổ chức kinh doanh thay đổi nội dung hợp

đồng đatilde được đăng kyacute magrave khocircng thực hiện thủ tục đăng kyacute lại tại cơ quan coacute

thẩm quyền thigrave bị phạt tiền từ 50000000 đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc

phải đăng kyacute lại hợp đồng theo mẫu Hay trong trường hợp đatilde đăng kyacute lại hợp

đồng theo mẫu magrave khocircng thocircng baacuteo cho NTD về việc thay đổi hợp đồng theo

mẫu cũng bị phạt tiền từ tiền 50000000 đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc

thocircng baacuteo cho người tiecircu dugraveng về việc thay đổi hợp đồng theo mẫu (Điều 11

96

Nghị định số 192012NĐ-CP) Chế tagravei nagravey đatilde goacutep phần đảm bảo việc thực thi

hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế

Becircn cạnh đoacute phaacutep luật BVQLNTD cũng quy định ldquoTổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải lưu giữ hợp đồng theo mẫu đatilde giao kết cho

đến khi hợp đồng hết hiệu lực Trường hợp hợp đồng do người tiecircu dugraveng giữ bị

mất hoặc hư hỏng thigrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute traacutech

nhiệm cấp cho người tiecircu dugraveng bản sao hợp đồngrdquo (Khoản 2 Điều 17 ndash Luật

BVQLNTD) Những trường hợp vi phạm quy định nagravey thigrave bị phạt tiền từ

10000000 đồng đến 20000000 đồng

3136 Quy định về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung khocircng thuộc phạm vi phải đăng kyacute

Becircn cạnh việc kiểm soaacutet nội dung higravenh thức vagrave việc thực hiện hợp đồng

theo mẫu bắt buộc phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết

định số 352015QĐ-TTg của Thủ tướng Chiacutenh phủ được thực hiện theo cơ chế

tiền kiểm Thigrave việc caacutec cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền kiểm soaacutet toagraven bộ caacutec

hợp đồng theo mẫu đang lưu hagravenh trecircn thị trường khocircng thuộc đối tượng phải

đăng kyacute được thực hiện theo cơ chế hậu kiểm Tuy nhiecircn Luật BVQLNTD

(2010) khocircng đề cập rotilde ragraveng vấn đề nagravey magrave chỉ quy định một caacutech chung chung

tại Khoản 2 Điều 19 ldquoCơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng tự migravenh hoặc theo đề nghị của người tiecircu dugraveng yecircu cầu tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo Để bổ sung

cho những hạn chế nagravey thigrave tại Điều 16 Nghị định số 992011NĐ-CP coacute quy định

về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung khocircng thuộc phạm

vi phải đăng kyacute Với quy định nagravey phaacutep luật BVQLNTD đatilde thể hiện rotilde vai trograve

của Nhagrave nước trong việc BVQLNTD Trong thực tế với vai trograve của migravenh caacutec cơ

97

quan nhagrave nước coacute thẩm quyền đatilde tiến hagravenh kiểm soaacutet những hợp đồng theo mẫu

khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute theo quy định phaacutep luật vagrave đatilde phaacutet hiện ra

những sai phạm trong một số lĩnh vực [8] Tuy nhiecircn theo chuacuteng tocirci quy định

nagravey khoacute triển khai trong thực tế bởi lẽ với một lực lượng chức năng cograven hạn chế

về số lượng như hiện nay thigrave việc phaacutet hiện ra những hợp đồng theo mẫu vi

phạm phaacutep luật về BVQLNTD hoặc traacutei với nguyecircn tắc chung về giao kết hợp

đồng khocircng phải đơn giản vagrave như vậy chỉ khi coacute khiếu nạikhiếu kiện của NTD

đến cơ quan chức năng thigrave việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu trong trường hợp

nagravey mới diễn ra trong khi quyền lợi của NTD đatilde bị xacircm hại trước đoacute

314 Hậu quả phaacutep lyacute của caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng

theo mẫu

Hậu quả phaacutep lyacute của caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực (ở phaacutep luật caacutec

nước điều khoản nagravey thường xuất hiện với tecircn gọi lagrave ldquođiều khoản lạm dụngrdquo

ldquođiều khoản bất cocircngrdquo) trong hợp đồng theo mẫu được quy định tại Khoản 3

Điều 405 BLDS (2015) ldquoTrường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản miễn

traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ

quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kia thigrave điều khoản nagravey khocircng coacute hiệu lực trừ

trường hợp coacute thỏa thuận khaacutecrdquo

Một điều khoản trong hợp đồng theo mẫu nếu đatilde bị đaacutenh giaacute vagrave tuyecircn bố

lagrave điều khoản khocircng coacute hiệu lực thigrave dugrave đatilde được aacutep dụng trecircn thực tế qua giao kết

hợp đồng chuacuteng khocircng coacute giaacute trị vagrave ldquokhocircng lagravem phaacutet sinh thay đổi chấm dứt

quyền nghĩa vụ dacircn sự của caacutec becircn kể từ thời điểm giao dịch được xaacutec lậprdquo

(Khoản 1 Điều 131 BLDS 2015)

Như vậy trong hợp đồng theo mẫu nếu chứa đựng điều khoản khocircng coacute

hiệu lực được hiểu lagrave vocirc hiệu từng phần Ngoại trừ những điều khoản khocircng coacute

hiệu lực những quy định vagrave thỏa thuận khaacutec trong hợp đồng hoagraven toagraven khocircng bị

ảnh hưởng theo hệ quả phaacutep lyacute của điều khoản khocircng coacute hiệu lực (trừ trường hợp

98

hợp đồng theo mẫu vi phạm caacutec quy định tại caacutec điều từ 123 đến điều 129 BLDS

2015) theo đoacuteldquoGiao dịch dacircn sự vocirc hiệu từng phần khi một phần của giao dịch

vocirc hiệu nhưng khocircng ảnh hưởng đến hiệu lực của phần cograven lại của giao dịchrdquo

(Điều 130 BLDS 2015)

Việc giải quyết hệ quả phaacutep lyacute của phần nội dung bị tuyecircn bố vocirc hiệu

(những điều khoản khocircng coacute hiệu lực) cũng tuacircn theo những quy định chung của

phaacutep luật dacircn sự ldquoViệc tuyecircn bố vagrave xử lyacute điều khoản của hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng điều kiện giao dịch chung khocircng coacute hiệu lực được thực hiện

theo quy định của phaacutep luật về dacircn sựrdquo (Khoản 2 Điều 16 Luật BVQLNTD

2010) Theo đoacute ldquoKhi giao dịch dacircn sự vocirc hiệu thigrave caacutec becircn khocirci phục lại tigravenh

trạng ban đầu hoagraven trả cho nhau những gigrave đatilde nhận nếu khocircng hoagraven trả được

bằng hiện vật thigrave phải hoagraven trả bằng tiền trừ trường hợp tagravei sản giao dịch hoa

lợi lợi tức thu được bị tịch thu theo quy định của phaacutep luật Becircn coacute lỗi gacircy thiệt

hại phải bồi thườngrdquo (Khoản 234 Điều 131 BLDS 2015)

Như vậy theo quy định nếu điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng

theo mẫu ghi nhận quyền vagrave nghĩa vụ của caacutec becircn nhưng đatilde ldquotạo necircn sự bất cacircn

xứngrdquo nghĩa lagrave đatilde ldquomiễn traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng

traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kiardquo magrave trong quaacute trigravenh

thực hiện hợp đồng điều khoản đoacute đatilde được thi hagravenh thigrave caacutec becircn phải ldquokhocirci phục

lại tigravenh trạng ban đầurdquo

Viacute dụ Điều khoản cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ quy định hoặc thay đổi giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ

trong một hợp đồng theo mẫu bị tuyecircn bố lagrave điều khoản khocircng coacute hiệu lực nếu

NTD đatilde tuacircn theo điều khoản nagravey magrave thực hiện một hay một số nghĩa vụ nagraveo đoacute

như nghĩa vụ trả tiền cao hơn so với mức ban đầu thigrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoacutea dịch vụ sẽ hoagraven lại khoản tiền checircnh lệch nagravey

Luật của Phaacutep dường như coacute một giải phaacutep đơn giản hơn khi chỉ ra rằng

99

ldquohợp đồng theo mẫu tiếp tục coacute hiệu lực magrave khocircng bao gồm những điều khoản

nagraveyrdquo (Art L123-1 Bộ luật tiecircu dugraveng Phaacutep)

Nếu một điều khoản trong hợp đồng theo mẫu bị tuyecircn bố vocirc hiệu thigrave một

vấn đề quan trọng được đặt ra đoacute lagrave bồi thường thiệt hại Việc ldquobecircn coacute lỗi gacircy

thiệt hại phải bồi thườngrdquo(Khoản 1 Điều 131 BLDS 2015) trong hợp đồng theo

mẫu đối với trường hợp coacute điều khoản bị tuyecircn bố vocirc hiệu thường được hiểu lagrave

traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ (becircn soạn thảo

hợp đồng) Traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ được quy định

tại Điều 360 BLDS (2015) về traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại noacutei chung vagrave

chương XX về traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei hợp đồng trong BLDS

(2015)

Trong mối quan hệ tiecircu dugraveng việc aacutep dụng higravenh thức giao dịch thocircng qua

hợp đồng theo mẫu dẫn đến việc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

lợi dụng vị thế chủ động của migravenh để mưu cầu lợi iacutech khocircng chiacutenh đaacuteng bằng

caacutech đưa ra caacutec điều khoản coacute lợi cho migravenh vagrave đẩy những bất lợi về phiacutea người

tiecircu dugraveng (điều khoản bất cocircng hay điều khoản lạm dụng) Việc sử dụng những

điều khoản khocircng coacute hiệu lực như vậy sẽ dẫn đến hệ quả lagrave khả năng NTD phải

gaacutenh chịu thiệt hại trong một số trường hợp Vigrave vậy nếu aacutep dụng luật chung về

hậu quả phaacutep lyacute của hợp đồng vocirc hiệu thigrave becircn coacute lỗi gacircy thiệt hại (luacutec nagravey lagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ - người soạn thảo ra điều khoản

khocircng coacute hiệu lực) phải chịu traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại cho NTD nếu coacute

thiệt hại phaacutet sinh đồng thời đaacutep ứng đầy đủ caacutec yecircu cầu của phaacutep luật về bồi

thường thiệt hại

Căn cứ vagraveo nguồn gốc phaacutet sinh người ta chia traacutech nhiệm bồi thường

thiệt hại thagravenh hai dạng bao gồm traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại theo hợp đồng

vagrave traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei hợp đồng Khi hợp đồng theo mẫu giao

kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ chứa đựng điều

100

khoản khocircng coacute hiệu lực bị tuyecircn bố vocirc hiệu (vocirc hiệu từng phần) thigrave traacutech nhiệm

bồi thường thiệt hại phaacutet sinh sau đoacute lagrave traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei

hợp đồng bởi lẽ quyền của NTD bị xacircm phạm tổn thất do điều khoản khocircng coacute

hiệu lực gacircy ra thực chất lagrave phần bị vocirc hiệu của hợp đồng theo mẫuViệc phacircn

loại traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do điều khoản khocircng coacute hiệu lực lagrave traacutech

nhiệm bồi thường trong hay ngoagravei hợp đồng coacute yacute nghĩa quan trọng trong việc

xaacutec định cơ sở phaacutet sinh traacutech nhiệm mức bồi thường cũng như caacutec nguyecircn tắc

cơ bản xaacutec định thiệt hại cần phải bồi thường Theo đoacute traacutech nhiệm bồi thường

thiệt hại ngoagravei hợp đồng chỉ phaacutet sinh khi coacute đủ caacutec điều kiện do phaacutep luật quy

định như coacute thiệt hại xảy ra coacute hagravenh vi traacutei phaacutet luật coacute mối quan hệ nhacircn quả

giữa hagravenh vi traacutei phaacutep luật vagrave thiệt hại xảy ra coacute lỗi Tuy nhiecircn việc nội dung

của điều khoản đoacute hay việc noacute bị vocirc hiệu dẫn đến thiệt hại cho NTD coacute tiacutenh đến

yếu tố lỗi hay khocircng khi xem xeacutet traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại thigrave cả BLDS

2015 khocircng hề đề cập đến Tại Điều 608 BLDS (2015) coacute quy định ldquoBồi thường

thiệt hại do vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo nhưng quy định nagravey chỉ aacutep

dụng trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng bảo

đảm chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ magrave gacircy thiệt hại cho NTD thigrave phải bồi thường

đacircy lagrave một điều đaacuteng tiếc đối với caacutec quy định về BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như vậy coacute thể noacutei dường như phaacutep luật hiện hagravenh đatilde tập trung điều

chỉnh đến những tranh chấp phaacutet sinh từ chất lượng hagraveng hoacutea dịch vụ magrave chưa

quan tacircm thoả đaacuteng đến BVQLNTD trong việc bồi thường thiệt hại do caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực gacircy ra trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu ở Việt Nam Điều nagravey cũng dễ lyacute giải bởi vigrave thực tiễn giao dịch qua hợp

đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay chưa phaacutet sinh những tranh chấp lớn về

điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

101

315 Phaacutep luật về giải quyết tranh chấp giữa người tiecircu dugraveng với tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

Hiện nay tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ được hiểu lagrave caacutec tranh chấp dacircn sự thocircng thường necircn được xử lyacute theo caacutec

quy định hiện hagravenh về phaacutep luật tố tụng dacircn sự Theo quy định của Luật

BVQLNTD (2010) để giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ gồm 05 phương thức như sau

Một lagrave thương lượng được hiểu lagrave phương thức giải quyết tranh chấp

trực tiếp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ ldquoNgười

tiecircu dugraveng coacute quyền gửi yecircu cầu đến tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ để thương lượng khi cho rằng quyền lợi iacutech hợp phaacutep của migravenh bị xacircm

phạmrdquo (Khoản 1 Điều 31 Luật BVQLNTD 2010) Đacircy lagrave phương thức giải quyết

tranh chấp phổ biến nhanh choacuteng vagrave đơn giản dựa trecircn yacute chiacute của hai becircn magrave

khocircng coacute sự can thiệp của becircn thứ ba nagraveo Phương thức nagravey thường được aacutep

dụng đầu tiecircn trong tất cả caacutec vụ khiếu kiện của NTDtheo đoacute ldquoTổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ coacute traacutech nhiệm tiếp nhận tiến hagravenh thương

lượng với NTD trong thời hạn khocircng quaacute 07 ngagravey lagravem việc kể từ ngagravey nhận

được yecircu cầurdquo (Khoản 1 Điều 31 Luật BVQLNTD 2010) Phaacutep luật khocircng can

thiệp vagraveo việc lựa chọn sử dụng phương thức nagravey cũng như quaacute trigravenh thương lượng

vagrave thi hagravenh kết quả thương lượng thagravenh của caacutec becircn Tuy nhiecircn higravenh thức giải

quyết tranh chấp nagravey khocircng được sử dụng ldquotrong trường hợp tranh chấp gacircy thiệt

hại đến lợi iacutech của Nhagrave nước lợi iacutech của nhiều người tiecircu dugraveng lợi iacutech cocircng cộngrdquo

(Khoản 2 Điều 30 Luật BVQLNTD 2010) Như vậy mặc dugrave Luật BVQLNTD

khocircng noacutei đến thương lượng được hay khocircng được aacutep dụng trong trường hợp NTD

phaacutet hiện caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực (điều khoản bất cocircng) trong hợp đồng

theo mẫu nhưng theo chuacuteng tocirci thương lượng khoacute coacute thể aacutep dụng cho việc giải

quyết tranh chấp giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bởi

102

lẽ hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng đồng loạt cho tất cả caacutec khaacutech hagraveng trong

cugraveng một chủng loại hợp đồng

Hai lagrave hogravea giải lagrave phương thức giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba Đacircy cũng lagrave

một trong những phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến được NTD vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ aacutep dụng khi xảy ra tranh chấp magrave

khocircng đạt được sự thống nhất yacute chiacute trong quaacute trigravenh thương lượng Khi đoacute caacutec

becircn coacute thể thoả thuận lựa chọn tổ chức hogravea giải chuyecircn nghiệp caacutec cơ quan tổ

chức hoặc caacute nhacircn để thực hiện hoagrave giải Theo quy định về phaacutep luật

BVQLNTD NTD coacute thể đến trung tacircm hogravea giải được thagravenh lập bởi Sở Cocircng

Thương caacutec tỉnh hoặc Hội BVQLNTD caacutec tỉnh (nếu ở địa phương) ở Trung

ương coacute thể đến Cục Quản lyacute cạnh tranh hoặc Hội Tiecircu chuẩn vagrave Bảo vệ người

tiecircu dugraveng Việt Nam Đacircy lagrave phương thức được caacutec nước trecircn thế giới sử dụng

phổ biến bởi kết quả được higravenh thagravenh từ yacute chiacute của hai becircn biacute mật thocircng tin

khocircng tốn thời gian khocircng ảnh hưởng đến uy tiacuten thương hiệu của caacutec becircn Cũng

giống với giải quyết tranh chấp bằng phương thức thương lượng phaacutep luật Việt

Nam khocircng thừa nhận khả năng cưỡng chế thi hagravenh những cam kết của caacutec becircn

trong Biecircn bản hogravea giải thagravenh Dưới goacutec độ giải quyết tranh chấp giữa NTD với

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong hợp đồng theo mẫu thigrave

phương thức nagravey cũng khoacute coacute thể aacutep dụng giống như giải quyết bằng phương

thức thương lượng bởi hạn chế sự giới hạn của Luật BVQLNTD cũng như

những đặc điểm về hợp đồng theo mẫu

Ba lagrave trọng tagravei được aacutep dụng trong trường hợp NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ vẫn chưa tigravem được tiếng noacutei chung thocircng qua caacutec

phương thức như thương lượng hoặc hogravea giải coacute thể thỏa thuận lựa chọn phương

thức Trọng tagravei

103

Phugrave hợp với thực tiễn sử dụng Trọng tagravei thương mại ở caacutec nước trecircn thế

giới Luật Trọng tagravei thương mại (2010) đatilde khắc phục những tồn tại của Phaacutep

lệnh Trọng tagravei thương mại (2003) Cụ thể lagrave (i) khắc phục việc phacircn định khocircng

rotilde ragraveng phạm vi thẩm quyền của Trọng tagravei đối với caacutec tranh chấp thương mại

trecircn cơ sở đoacute bảo đảm sự tương thiacutech giữa caacutec văn bản phaacutep luật hiện hagravenh như

Bộ luật Dacircn sự Bộ luật Tố tụng dacircn sự Luật Thương mại Luật Đầu tư vagrave caacutec

luật chuyecircn ngagravenh khaacutec với Luật Trọng tagravei thương mại(ii) Luật Trọng tagravei thương

mại đatilde dỡ bỏ hạn chế của Phaacutep lệnh Trọng tagravei thương mại về thẩm quyền giải

quyết caacutec tranh chấp thương mại của Trọng tagravei thocircng qua việc mở rộng phạm vi

thẩm quyền của Trọng tagravei tới nhiều loại tranh chấp liecircn quan đến quyền vagrave lợi

iacutech của caacutec becircn

Theo Điều 2 Luật trọng tagravei thương mại (2010) Trọng tagravei thương mại coacute

thẩm quyền giải quyết caacutec tranh chấp sau

ldquo1 Tranh chấp giữa caacutec becircn phaacutet sinh từ hoạt động thương mại

2 Tranh chấp phaacutet sinh giữa caacutec becircn trong đoacute iacutet nhất một becircn coacute hoạt

động thương mại

3 Tranh chấp khaacutec giữa caacutec becircn magrave phaacutep luật quy định được giải quyết

bằng Trọng tagraveirdquo

Như vậy tranh chấp giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ tuy khocircng thuần tuacutey lagrave một tranh chấp thương mại song noacute vẫn thuộc

thẩm quyền của Trọng tagravei thương mại nếu được caacutec becircn lựa chọn bằng thỏa

thuận trọng tagravei

Tuy nhiecircn do những đặc điểm vốn coacute của migravenh phương thức giải quyết

tranh chấp bằng Trọng tagravei coacute thể bị lạm dụng bởi becircn coacute ưu thế trong quan hệ

tiecircu dugraveng ndash tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Sự quan ngại nagravey của

caacutec nhagrave lập phaacutep lagrave hoagraven toagraven coacute cơ sở đối với hoạt động tiecircu dugraveng trecircn thị

trường ở nước ta hiện nay Thocircng thường so với caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

104

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ NTD thường ở một vị triacute coacute nhiều nguy cơ bị lạm

dụng bởi caacutec điều kiện vagrave điều khoản trong giao dịch thương mại chung (tồn tại

dưới caacutec higravenh thức hợp đồng theo mẫu quy tắc baacuten hagraveng điều lệ cung ứng dịch

vụhellip của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ) Bởi vậy cần coacute quy

định để bảo vệ quyền tự định đoạt của NTD dugrave đoacute lagrave higravenh thức giải quyết tranh

chấp

Theo Điều 17 của Luật trọng tagravei thương mại (2010) ldquoĐối với caacutec tranh

chấp giữa nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave người tiecircu dugraveng mặc dugrave điều

khoản trọng tagravei đatilde được ghi nhận trong caacutec điều kiện chung về cung cấp hagraveng

hoaacute dịch vụ do nhagrave cung cấp soạn sẵn thỏa thuận trọng tagravei thigrave người tiecircu dugraveng

vẫn được quyền lựa chọn Trọng tagravei hoặc Togravea aacuten để giải quyết tranh chấp Nhagrave

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ chỉ được quyền khởi kiện tại Trọng tagravei nếu được

người tiecircu dugraveng chấp thuậnrdquo

Caacutech thiết kế quy định nagravey đảm bảo tiacutenh linh hoạt theo đoacute nếu NTD hagravei

lograveng với điều khoản trọng tagravei tranh chấp vẫn được giải quyết bằng trọng tagravei như

đatilde necircu trong hợp đồng theo mẫu Ngược lại nếu cảm thấy thiệt thogravei bởi thoả

thuận đoacute NTD cần coacute cơ hội để xem xeacutet vagrave quyết định nếu đồng yacute với thoả

thuận trọng tagravei thigrave xaacutec nhận vagraveo một văn bản riecircng Đacircy lagrave một quy định riecircng

của Luật trọng tagravei thương mại nhằm bảo vệ NTD bổ sung cho caacutec nguyecircn tắc

chung khaacutec trong phaacutep luật về BVQLNTD

Tuy nhiecircn qua khảo saacutet caacutec hợp đồng theo mẫu được đăng kyacute theo Quyết

định số 022010QĐ-TTg ngagravey 13012012 của Thủ tướng Chiacutenh phủ tại Cục

quản lyacute cạnh tranh ndash Bộ cocircng thương thigrave hầu hết caacutec hợp đồng theo mẫu trong

caacutec lĩnh vực mua baacuten căn hộ chung cư mua baacuten điện sinh hoạt dịch vụ cấp nước

đều coacute điều khoản giải quyết tranh chấp bằng Toagrave aacuten cograven caacutec hợp đồng trong

lĩnh vực truyền higravenh trả tiền thuecirc bao điện thoại cố định thuecirc bao di động trả

sau kết nối Internet thigrave khocircng đưa ra phương thức giải quyết tranh chấp cụ thể

105

Như vậy đối với những hợp đồng theo mẫu coacute quy định về giải quyết tranh chấp

bằng Toagrave aacuten thigrave NTD đatilde bị loại bỏ mất quyền lựa chọn giải quyết tranh chấp

bằng Trọng tagravei Ngược lại đối với những hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản giải

quyết tranh chấp bằng trọng tagravei thigrave khi xảy ra tranh chấp NTD lagrave caacute nhacircn vẫn coacute

quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp khaacutec (Điều 38 Luật

BVQLNTD 2010) cograven đối với NTD lagrave tổ chức thigrave khocircng coacute quyền nagravey bởi lẽ

Ở đacircy coacute sự macircu thuẫn giữa Điều 38 Luật BVQLNTD (2010) với Điều 17

Luật trọng tagravei thương mại (2010) Theo đoacute Điều 17 Luật trọng tagravei thương mại

(2010) khocircng phacircn biệt NTD lagrave caacute nhacircn hay lagrave tổ chức Cũng tại hai điều nagravey

cho thấy sự thiếu thống nhất trong việc sử dụng thuật ngữ điều nagravey cũng dẫn

đến sự mẫu thuẫn vagrave khoacute aacutep dụng phaacutep luật trong thực tế Điều 17 Luật trọng tagravei

thương mại (2010) sử dụng thuật ngữ ldquocaacutec điều kiện chungrdquo cograven Điều 38 Luật

BVQLNTD (2010) sử dụng thuật ngữ ldquohợp đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao

dịch chungrdquo Vậy ldquocaacutec điều kiện chungrdquo coacute bao gồm hợp đồng theo mẫu hay

khocircng hay chỉ được hiểu lagrave điều kiện giao dịch chung

Bốn lagrave giải quyết tại Togravea aacuten Giải quyết tranh chấp bằng Togravea aacuten luocircn

được xem lagrave một phương thức hữu hiệu để NTD sử dụng bảo vệ caacutec quyền vagrave lợi

iacutech hợp phaacutep của migravenh trước sự xacircm hại traacutei phaacutep luật của caacutec tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ noacutei chung đặc biệt đối với những tranh chấp từ

hợp đồng theo mẫu bởi lẽ caacutec tranh chấp từ hợp đồng theo mẫu thường xuất

phaacutet từ những điều khoản khocircng coacute hiệu lực vagrave cũng chỉ coacute Toagrave aacuten mới coacute thẩm

quyền tuyecircn bố vocirc hiệu đối với một hợp đồng đatilde được kyacute kết Tuy nhiecircn caacutec

tranh chấp của NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute đặc

thugrave lagrave những tranh chấp nhỏ đơn giản vagrave cần được giải quyết nhanh choacuteng

thuận tiện cho NTD Thực tế cho thấy việc aacutep dụng caacutec quy định của phaacutep luật tố

tụng dacircn sự hiện hagravenh để giải quyết caacutec khiếu nại tranh chấp của NTD lagrave khocircng

phugrave hợp vigrave giải quyết theo thủ tục tố tụng dacircn sự lagrave quaacute phức tạp vagrave tốn keacutem

106

Becircn cạnh đoacute một bộ phận khocircng nhỏ NTD trong xatilde hội cograven coacute tacircm lyacute thụ động

ngại va chạm vagrave bảo lưu nhiều tập quaacuten tiecircu dugraveng lạc hậu [33 tr 81] Đacircy chiacutenh

lagrave lyacute do dẫn đến việc NTD nước ta thường khocircng khởi kiện ra toagrave khi bị vi phạm

quyền lợi

Để bảo vệ một caacutech coacute hiệu quả caacutec quyền vagrave lợi iacutech hợp phaacutep của NTD

trong điều kiện hiện nay cũng như để NTD tiếp cận phương thức giải quyết tranh

chấp tại Togravea aacuten một caacutech coacute hiệu quả Luật BVQLNTD (2010) khocircng chỉ quy

định NTD coacute quyền khởi kiện magrave cograven cho pheacutep tổ chức xatilde hội tham gia bảo vệ

NTD cũng coacute quyền ldquođại diện người tiecircu dugraveng khởi kiện hoặc tự migravenh khởi kiện

vigrave lợi iacutech cocircng cộngrdquo (hiện nay ở nước ta ở Trung ương coacute Hội tiecircu chuẩn vagrave bảo

vệ người tiecircu dugraveng Việt Nam vagrave 48 Hội bảo vệ người tiecircu dugraveng ở địa

phương)[87]

Việc thừa nhận caacutec tổ chức xatilde hội tham gia bảo vệ NTD coacute quyền khởi

kiện để bảo vệ NTD lagrave một bước tiến lớn thể hiện sự nỗ lực trong cocircng taacutec

BVQLNTD bởi lẽ (i) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ giuacutep cho

NTD nhanh choacuteng tiếp cận cocircng lyacute vagrave loại bỏ được những ragraveo cản phaacutep lyacute để

bảo vệ quyền lợi của migravenh (ii) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ

giuacutep cho NTD khocircng phải chi phiacute quaacute lớn để tiếp cận cocircng lyacute Với vai trograve lagrave

người bảo trợ tổ chức bảo vệ NTD sẽ trợ giuacutep họ với nhiều phương thức vagrave cơ

chế hỗ trợ đa dạng như test miễn phiacute tại caacutec Trung tacircm giaacutem định của tổ chức

trợ giuacutep kinh phiacute theo phương thức hoagraven trả sau hỗ trợ tư vấn (iii) Khởi kiện

thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ giuacutep cho NTD coacute sức mạnh đaacuteng kể trong

quaacute trigravenh đagravem phaacuten thương lượng với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ Trong trường hợp phải giải quyết tranh chấp tại Togravea aacuten cơ chế nagravey sẽ

tạo điều kiện cho sự higravenh thagravenh phương thức bồi thường vagrave caacutec mức bồi thường

trong từng lĩnh vực tiecircu dugraveng (iv) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD

cũng giuacutep tạo điều kiện thuận lợi cho caacutec tổ chức bảo vệ NTD theo đuổi caacutec mục

107

tiecircu riecircng của migravenh Với cơ chế nagravey tổ chức bảo vệ NTD sẽ trở thagravenh người bạn

đồng hagravenh đaacuteng tin cậy của NTD ở mọi nơi mọi luacutec

Theo quy định tổ chức xatilde hội tham gia BVQLNTD coacute quyền khởi kiện để

BVQLND trong hai trường hợp sau đại diện người tiecircu dugraveng khởi kiện hoặc tự

migravenh khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng (Điểm b Khoản 1 Điều 28 Luật

BVQLNTD 2010) Đối với trường hợp đại diện NTD khởi kiện thigrave caacutec điều kiện

khởi kiện được thực hiện theo caacutec quy định trong BLTTDS Đối với trường hợp

khởi kiện vigrave lợi iacutech cộng đồng thigrave caacutec tổ chức xatilde hội cần đảm bảo điều kiện như

được thagravenh lập hợp phaacutep theo quy định của phaacutep luật Coacute tocircn chỉ mục điacutech hoạt

động vigrave quyền lợi của người tiecircu dugraveng hoặc vigrave lợi iacutech cocircng cộng liecircn quan đến

quyền lợi người tiecircu dugraveng coacute thời gian hoạt động tối thiểu lagrave ba (03) năm tiacutenh từ

ngagravey tổ chức xatilde hội được thagravenh lập đến ngagravey tổ chức xatilde hội thực hiện quyền tự

khởi kiện coacute phạm vi hoạt động từ cấp tỉnh trở lecircn (Điều 24 Nghị định số

992011NĐ-CP) Khi tổ chức xatilde hội tham gia BVQLNTD khởi kiện vigrave lợi iacutech

cocircng cộng coacute nghĩa vụ thocircng baacuteo thocircng tin về nội dung vụ aacuten theo quy định tại

Điều 44 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng đảm bảo quyền tham gia vụ aacuten

của những người tiecircu dugraveng coacute liecircn quan đến vụ aacuten chịu caacutec chi phiacute phaacutet sinh

trong quaacute trigravenh khởi kiện (Điều 25 Nghị định số 992011NĐ-CP)

Vấn đề bồi thường thiệt hại (nếu coacute) đối với vụ aacuten dacircn sự do tổ chức tham

gia BVQLNTD khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng được quy định ldquotiền bồi thường

thiệt hại trong vụ aacuten dacircn sự về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng do tổ chức xatilde

hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng

được thực hiện theo bản aacuten quyết định của Togravea aacutenrdquo (Điều 46 Luật BVQLNTD

2010) Với quy định nagravey Luật BVQLNTD chưa lagravem saacuteng tỏ liệu NTD coacute được

nhận tiền bồi thường thiệt hại hay khocircng thủ tục để đogravei tiền bồi thường thiệt hại

của NTD sẽ được thực hiện như thế nagraveo Hay tiền bồi thường thiệt hại khocircng

108

được chia cho những NTD magrave được giao cho tổ chức tham gia BVQLNTD đatilde

khởi kiện để phục vụ cho caacutec hoạt động vigrave lợi iacutech chung [21 tr 116]

Để đơn giản hoaacute caacutec thủ tục vagrave ruacutet ngắn thời gian giải quyết caacutec vụ kiện

của NTD Luật BVQLNTD (2010) quy định tại Khoản 2 Điều 41 như sau ldquoVụ

aacuten dacircn sự về BVQLNTD được giải quyết theo thủ tục đơn giản quy định trong

phaacutep luật về tố tụng dacircn sự khi coacute đủ caacutec điều kiện sau đacircy a) Caacute nhacircn lagrave người

tiecircu dugraveng khởi kiện tổ chức caacute nhacircn trực tiếp cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ cho

người tiecircu dugraveng bị khởi kiện b) Vụ aacuten đơn giản chứng cứ rotilde ragraveng c) Giaacute trị

giao dịch dưới 100 triệu đồngrdquo Với việc quy định giải quyết theo thủ tục đơn

giản thực chất lagrave một sự lựa chọn bổ sung cho NTD Họ hoagraven toagraven coacute thể lựa

chọn trigravenh tự khởi kiện giải quyết vụ aacuten dacircn sự theo BLTTDS Ở đacircy cũng cần

biết rằng giải quyết theo thủ tục đơn giản khocircng phải lagrave một trigravenh tự xeacutet xử đặc

biệt vagrave xa lạ với tố tụng dacircn sự hiện hagravenh magrave chỉ lagrave sự bổ sung ngoại lệ của tố

tụng dacircn sự aacutep dụng cho caacutec vụ aacuten bảo vệ quyền lợi của NTD lagrave caacute nhacircn với giaacute

trị giao dịch nhỏ Trecircn thực tế NTD chưa coacute cơ hội sử dụng quy định nagravey để bảo

vệ migravenh bởi lẽ trong BLTTDS (2004) khocircng coacute quy định về ldquothủ tục đơn giảnrdquo

hay ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo Tại BLTTDS (2015) thủ tục ruacutet gọn được quy định cụ thể

tại chương XVIII XIX Tuy nhiecircn theo taacutec giả của luận aacuten với những điều kiện

để aacutep dụng ldquothủ tục đơn giảnrdquo được quy định tại Luật BVQLNTD (2010) thigrave

NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu cũng khoacute coacute thể được

aacutep dụng ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo bởi lẽ (i) coacute sự khaacutec biệt về tecircn gọi giữa giữa 02 Luật

(Luật BVQLNTD 2010 gọi lagrave ldquothủ tục đơn giảnrdquo BLTTDS 2015 gọi lagrave ldquothủ tục

ruacutet gọnrdquo) vậy ldquothủ tục đơn giảnrdquo vagrave ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo lagrave một hay lagrave hai thứ khaacutec

nhau (ii) Luật BVQLNTD (2010) đatilde hạn chế việc giải quyết theo thủ tục ruacutet

gọn trong trường hợp tổ chức BVQLNTD khởi kiện khi quy định điều kiện để

giải quyết theo thủ tục đơn giản lagrave trong trường hợp ldquocaacute nhacircn lagrave người tiecircu dugraveng

khởi kiện tổ chức caacute nhacircn trực tiếp cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ cho người tiecircu

109

dugraveng bị khởi kiệnrdquo (Điểm a Khoản 2 Điều 41 Luật BVQLNTD 2010) với quy

định nagravey coacute thể hiểu chỉ coacute NTD lagrave caacute nhacircn khi khởi kiện mới được aacutep dụng theo

thủ tục ruacutet gọn đacircy lagrave điều đaacuteng tiếc trong Luật BVQLNTD (2010) vigrave vai trograve

của caacutec tổ chức BVQLNTD trong trường hợp nagravey lagrave khaacute quan trọng như đatilde phacircn

tiacutech ở trecircn

Với nhận thức NTD luocircn luocircn ở vị triacute yếu thế của trong mối quan hệ với

tổ chức caacute nhacircn sản xuất kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Luật BVQLNTD

(2010) đưa ra quy định miễn nghĩa vụ chứng minh lỗi vagrave miễn tạm ứng aacuten phiacute

cho NTD khi tiến hagravenh khởi kiện caacutec tổ chức caacute nhacircn coacute hagravenh vi phạm quyền vagrave

lợi iacutech hợp phaacutep của migravenh

Điều 42 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoNgười tiecircu dugraveng coacute nghĩa vụ

cung cấp chứng cứ vagrave chứng minh trong vụ aacuten dacircn sự để bảo vệ quyền lợi iacutech

hợp phaacutep của migravenh theo quy định của phaacutep luật về tố tụng dacircn sự trừ việc

chứng minh lỗi của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute nghĩa vụ chứng minh migravenh khocircng coacute lỗi

gacircy ra thiệt hạirdquo

Đồng thời BLTTDS (2015) cũng quy định về nghĩa vụ chứng minh trong

vụ aacuten BVQLNTD theo hướng coacute lợi cho NTD

ldquo1 Đương sự coacute yecircu cầu Togravea aacuten bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech hợp phaacutep của

migravenh phải thu thập cung cấp giao nộp cho Togravea aacuten tagravei liệu chứng cứ để chứng

minh cho yecircu cầu đoacute lagrave coacute căn cứ vagrave hợp phaacutep trừ caacutec trường hợp sau đacircy

a) Người tiecircu dugraveng khởi kiện khocircng coacute nghĩa vụ chứng minh lỗi của tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoacutea dịch vụ bị kiện coacute nghĩa vụ chứng minh migravenh khocircng coacute lỗi gacircy ra thiệt hại

theo quy định của Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo (Điều 91 BLTTDS

2015)

110

Như vậy trong caacutec vụ aacuten bảo vệ quyền lợi NTD dugraveng traacutech nhiệm chứng

minh lỗi đatilde được chuyển giao từ NTD sang tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoacutea dịch vụ [35]

Năm lagrave giải quyết tranh chấp giữa vagrave người tiecircu dugraveng vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bằng biện phaacutep hagravenh chiacutenh

Ở Việt Nam tuy khocircng được nhigraven nhận chiacutenh thức lagrave một phương thức

giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ nhưng biện phaacutep hagravenh chiacutenh cũng được dự liệu trong Luật BVQLNTD

(2010) Theo đoacute Khoản 2 Điều 19 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoCơ quan

quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng tự migravenh

hoặc theo đề nghị của người tiecircu dugraveng yecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo

Điều 26 Luật BVQLNTD (2010) quy định

ldquo 1 Khi nhận được yecircu cầu của người tiecircu dugraveng cơ quan quản lyacute nhagrave

nước về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng cấp huyện coacute traacutech nhiệm yecircu cầu caacutec

becircn giải trigravenh cung cấp thocircng tin bằng chứng hoặc tự migravenh xaacutec minh thu thập

thocircng tin bằng chứng để xử lyacute theo quy định của phaacutep luật

2 Cơ quan quản lyacute nhagrave nước về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng cấp

huyện coacute traacutech nhiệm trả lời bằng văn bản việc giải quyết yecircu cầu bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng trường hợp xaacutec định tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea

dịch vụ vi phạm quyền lợi người tiecircu dugraveng văn bản trả lời phải coacute caacutec nội dung

sau đacircy

a Nội dung vi phạm

b Biện phaacutep khắc phục hậu quả

cThời hạn thực hiện biện phaacutep khắc phục hậu quả

111

d Biện phaacutep xử lyacute vi phạm hagravenh chiacutenh nếu coacuterdquo

3 Biện phaacutep khắc phục hậu quả quy định tại điểm b khoản 2 Điều nagravey

bao gồm

a) Buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ thu hồi tiecircu hủy

hagraveng hoacutea hoặc ngừng cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ

b) Đigravenh chỉ hoặc tạm đigravenh chỉ hoạt động kinh doanh của tổ chức caacute nhacircn

vi phạm

c) Buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ loại bỏ điều

khoản vi phạm quyền lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chungrdquo

Đacircy lagrave phương phaacutep đem lại một khả năng BVQLNTD nhanh choacuteng đơn

giản hiệu quả đối với những tranh chấp nhỏ tại địa phương vagrave thocircng qua việc xử

lyacute caacutec tranh chấp nagravey cơ quan quản lyacute Nhagrave nước chuyecircn ngagravenh sẽ coacute điều kiện

phacircn loại doanh nghiệp aacutep dụng caacutec biện phaacutep quản lyacute phugrave hợp đối với những vi

phạm Higravenh thức giải quyết tranh chấp nagravey được ứng dụng thagravenh cocircng tại nhiều

quốc gia như Trung Quốc Pakistanhellip Tuy nhiecircn dưới goacutec độ BVQLNTD trong

caacutec giao dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu khi aacutep dụng Khoản 2 Điều 19 vagrave

Điểm c Khoản 3 Điều 26 Luật BVQLNTD (2010) cũng lưu yacute đến caacutec vấn đề

(i) Higravenh thức giải quyết tranh chấp nagravey luocircn cần một bộ maacutey chuyecircn

nghiệp hiệu quả trong hoạt động vagrave liecircn thocircng trong phối hợp xử lyacute vagrave coacute khả

năng tạo cơ hội lạm dụng quyền lực của người thi hagravenh cocircng vụ [35]

(ii) Caacutec quy định của phaacutep luật BVQLNTD về vấn đề nagravey chưa coacute sự

thống nhất dẫn đến khoacute coacute thể aacutep dụng trong thực tiễn cụ thể Luật BVQLNTD

(2010) quy định Cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về BVQLNTD (coacute

thể hiểu gồm Bộ Cocircng thương Sở Cocircng thương vagrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về

BVQLNTD cấp huyện) coacute quyền ldquoyecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

112

trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung vi

phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo (Khoản 2 Điều 19 Luật BVQLNTD 2010)

vagrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cấp huyện coacute thẩm quyền ldquoBuộc tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ loại bỏ điều khoản vi phạm quyền

lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chungrdquo

(Điểm c Khoản 3 Điều 26 Luật BVQLNTD 2010) Nghị định số 992011NĐ-

CP quy định cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute hợp đồng theo mẫu lagrave

Bộ cocircng thương vagrave Sở Cocircng thương (Điều 9 Nghị định số 992011NĐ-CP) Vậy

một hợp đồng theo mẫu được đăng kyacute tại Bộ Cocircng thương hoặc Sở Cocircng thương

thigrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cấp huyện coacute quyền yecircu cầu tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ loại bỏ điều khoản vi phạm quyền

lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu hay khocircng Nếu coacute thigrave cần phải

thủ tục ra sao Nếu khocircng thigrave phải baacuteo caacuteo với Bộ Cocircng thương hay Sở Cocircng

thương Vấn đề nagravey chưa được giải quyết thoả đaacuteng trong caacutec quy định phaacutep

luật về BVQLNTD

Như vậy coacute thể noacutei trong việc giải quyết tranh chấp giữa NTD với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thigrave phương thức giải quyết tranh

chấp bằng Toagrave aacuten lagrave phương thức hiệu quả nhất becircn cạnh đoacute giải quyết bằng thủ

tục hagravenh chiacutenh cũng lagrave một phương thức cần được lưu yacute sử dụng trong bối cảnh

hiện nay của đất nước ta

32 Thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

321 Thực tiễn thực hiện quy định về đăng kyacute vagrave kiểm soaacutet hợp đồng theo

mẫu

Việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu từ phiacutea doanh nghiệp đối với những

hagraveng hoaacute dịch vụ thuộc đối tượng phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave việc kiểm

soaacutet hợp đồng theo mẫu của caacutec cơ quan nhagrave nước trong những năm qua đatilde đem

113

lại những hiệu quả nhất định trong cocircng taacutec BVQLNTD điều nagravey được thể hiện

ở những điểm sau

Thứ nhất hạn chế caacutec rủi ro vagrave đảm bảo quyền lợi hợp phaacutep của NTD

cacircn bằng lợi iacutech giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

Thứ hai giảm thiểu tranh chấp coacute thể xảy ra giữa tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave NTD

Thứ ba đacircy lagrave cơ hội giuacutep doanh nghiệp hoagraven thiện hợp đồng theo mẫu

goacutep phần nacircng cao uy tiacuten vagrave khả năng cạnh tranh lagravenh mạnh cho doanh nghiệp

Qua việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave kiểm soaacutet của caacutec cơ quan chức

năng cho thấy số lượng hồ sơ đăng kyacute hợp đồng theo mẫu được tăng trong caacutec

năm Từ thaacuteng 3 năm 2012 đến hết năm 2015 Cục QLCT đatilde tiếp nhận vagrave xử lyacute

1137 hồ sơ đăng kyacute cụ thể năm 2012 xử lyacute 110 hồ sơ năm 2013 xử lyacute 78 hồ sơ

năm 2014 xử lyacute 194 hồ sơ năm 2015 xử lyacute 755 hồ sơ Hồ sơ khocircng chấp nhận

năm 2012 lagrave 51 hồ sơ chiếm 464 năm 2013 lagrave 36 hồ sơ chiếm 462 năm

2014 lagrave 69 hồ sơ chiếm 356 năm 2015 lagrave 202 hồ sơ chiếm 268 100 hồ sơ

xử lyacute đuacuteng thời hạn luật định vagrave khocircng xảy ra tigravenh trạng khiếu kiện khiếu nại từ

phiacutea doanh nghiệp liecircn quan[8][9]

Cũng trong 3 năm qua caacutec Sở Cocircng Thương trecircn cả nước tiếp nhận vagrave xử

lyacute khoảng trecircn 522 hồ sơ đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

cụ thể năm 2012 xử lyacute khoảng 92 hồ sơ năm 2013 xử lyacute khoảng 162 hồ sơ năm

2014 xử lyacute khoảng 268 hồ sơ Một số địa phương tiếp nhận số lượng hồ sơ lớn

như Đồng Thaacutep (52 hồ sơ năm 2013) Vĩnh Phuacutec (39 hồ sơ năm 2013 vagrave 53 hồ

sơ năm 2014) Thagravenh phố Hồ Chiacute Minh (24 hồ sơ năm 2013) [8]

Thực tiễn 3 năm triển khai cocircng taacutec kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung đối với caacutec hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu cho thấy NTD đang

phải gaacutenh chịu nhiều rủi ro traacutech nhiệm từ caacutec giao dịch với tổ chức caacute nhacircn

114

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Trong khi đoacute họ khocircng được trao caacutec quyền lợi

chiacutenh đaacuteng để lagravem cocircng cụ bảo vệ luacutec xảy ra tranh chấp

Theo thống kecirc của Cục QLCT trong năm 2014 100 caacutec hồ sơ đăng kyacute

lần đầu khi xem xeacutet đều phaacutet hiện coacute caacutec điều khoản vi phạm quyền lợi NTD Cụ

thể tỷ lệ số điều khoản vi phạm như sau

- Khoảng 15 hồ sơ đăng kyacute coacute nhiều hơn 35 điều khoản vi phạm Trong

đoacute coacute khoảng 30 hồ sơ nagravey coacute từ 50-80 điều khoản vi phạm

- Khoảng 60 hồ sơ coacute từ 20-35 điều khoản vi phạm

- Khoảng 25 hồ sơ coacute iacutet hơn 20 điều khoản vi phạm

Tiacutenh trong tổng số hồ sơ khocircng được chấp nhận từ năm 2012 đến nay

khoảng 80 doanh nghiệp đatilde sửa đổi hồ sơ để hoagraven thagravenh thủ tục đăng kyacute

Từ năm 2013 đến nay Cục QLCT đatilde tiến hagravenh kiểm tra việc chấp hagravenh

đăng kyacute đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung của 69 doanh nghiệp Trong

tổng số 69 doanh nghiệp được kiểm tra coacute 36 doanh nghiệp (52) tuacircn thủ vagrave

33 doanh nghiệp (48) chưa tuacircn thủ nghiecircm tuacutec caacutec nghĩa vụ liecircn quan đến

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung bao gồm caacutec doanh nghiệp chưa thực

hiện nghĩa vụ đăng kyacute vagrave caacutec doanh nghiệp khocircng tuacircn thủ đatilde được Cục QLCT

chấp nhận

Theo đoacute coacute 5 doanh nghiệp bị xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh với mức từ

60000000-80000000 đồng vagrave đigravenh chỉ hoạt động kyacute kết hợp đồng với NTD từ

01-02 thaacuteng do hagravenh vi khocircng đăng kyacute đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung 28 doanh nghiệp bị nhắc nhở vagrave yecircu cầu khắc phục vi phạm

Becircn cạnh việc kiểm tra của Cục QLCT thigrave caacutec Sở Cocircng Thương trecircn cả

nước bigravenh quacircn mỗi hagraveng năm kiểm tra từ 06-10 doanh nghiệp coacute một số Sở

Cocircng Thương kiểm tra nhiều hơn như Nghệ An (17 doanh nghiệp) Đagrave Nẵng (15

doanh nghiệp) Vũng Tagraveu (12 doanh nghiệp) Tổng số doanh nghiệp được kiểm

tra trecircn cả nước lagrave 623 doanh nghiệp trong đoacute

115

- Nhoacutem lĩnh vực điện nước 338 doanh nghiệp chiếm 542

- Nhoacutem lĩnh vực viễn thocircng 197 doanh nghiệp chiếm 316

- Nhoacutem lĩnh vực chung cư 80 doanh nghiệp chiếm 129

- Nhoacutem lĩnh vực vận tải 8 hồ sơ doanh nghiệp chiếm 128

Trong số 623 doanh nghiệp được kiểm tra coacute 512 doanh nghiệp tuacircn thủ

(822) vagrave 111 doanh nghiệp chưa tuacircn thủ nghiecircm tuacutec caacutec nghĩa vụ liecircn quan

đến hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (178)

Đối với những trường hợp vi phạm hầu hết caacutec Sở Cocircng Thương đều xaacutec

định đacircy lagrave vi phạm lần đầu do chưa nắm bắt được quy định phaacutep luật necircn chỉ

dừng lại ở mức độ nhắc nhở vagrave yecircu cầu khắc phục sai phạm Tuy nhiecircn đatilde coacute 3

Sở Cocircng Thương tiến hagravenh xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh lagrave An Giang Đagrave Nẵng

Vũng Tagraveu với mức phạt lần lượt lagrave 10000000 đồng cho hagravenh vi hợp đồng coacute cỡ

chữ nhỏ hơn quy định (An Giang) 60000000 đồng cho hagravenh vi khocircng đăng kyacute

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (Đagrave Nẵng) 80000000 đồng cho hagravenh

vi khocircng thực hiện yecircu cầu của cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền về việc sửa đổi

nội dung hợp đồng theo mẫu vi phạm (Vũng Tagraveu)

Cugraveng với việc kiểm soaacutet việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu tại caacutec cơ quan

chức năng thigrave việc kiểm soaacutet việc thực hiện hợp đồng theo mẫu cũng cho thấy

một vấn đề đaacuteng baacuteo động Trong năm 2013 vagrave 2014 Cục QLCT vagrave caacutec Sở

Cocircng Thương đatilde triển khai cocircng taacutec hậu kiểm đối với một số hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung đatilde được chấp nhận đăng kyacute Kết quả ghi nhận

khoảng 30 doanh nghiệp được kiểm tra chưa aacutep dụng đuacuteng mẫu đatilde được cơ

quan chức năng chấp nhận trong đoacute coacute những doanh nghiệp sửa đổi bổ sung

nhiều điều khoản ảnh hưởng tới quyền lợi NTD [8]

Như vậy coacute thể noacutei việc BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu thocircng qua việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu thuộc đối tượng

phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết định số

116

352015QĐ-TTg của Thủ tướng chiacutenh phủ cũng như việc kiểm soaacutet hợp đồng

theo mẫu khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute theo quy định Khoản 2 Điều 19

Luật BVQLNTD (2010) vagrave Điều 16 Nghị định số 992011NĐ-CP của Chiacutenh

phủ đatilde được tiến hagravenh một caacutech thường xuyecircn bởi Cục QLCT vagrave caacutec Sở Cocircng

thương đatilde đem lại những hiệu quả nhất định Becircn cạnh đoacute việc giaacutem saacutet việc

kiểm tra giaacutem saacutet quaacute trigravenh aacutep dụng hợp đồng theo mẫu cũng đatilde được tiến hagravenh

vagrave goacutep phần khocircng nhỏ vagraveo việc phaacutet hiện caacutec hợp đồng theo mẫu coacute caacutec điều

khoản bất lợi đối với NTD thocircng qua đoacute xử lyacute những lỗi vi phạm nagravey để

BVQLNTD Yacute thức của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong

việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung được tăng lecircn thocircng

qua số lượng tiếp nhận đăng kyacute hồ sơ hằng năm vagrave chất lượng hợp đồng theo

mẫu cũng được tăng lecircn hagraveng năm thocircng qua số liệu về hồ sơ được chấp nhận

đăng kyacute

Tuy nhiecircn becircn cạnh những điểm đatilde đạt được thigrave cograven một số điểm hạn chế

như sau

Một lagrave qua caacutec số liệu cho thấy tigravenh trạng vi phạm phaacutep luật bảo vệ NTD

đối với caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong một số lĩnh vực

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ khaacutec trecircn thị trường xuất hiện ngagravey cagraveng nhiều đang

tồn tại vagrave gacircy ảnh hưởng tới số đocircng NTD

Hai lagrave sự thiếu vắng của cơ quan BVQLNTD cấp huyện tham gia vagraveo

quaacute trigravenh kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute

cũng như giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế Điều nagravey coacute thể

được lyacute giải lagrave do caacutec quy định của phaacutep luật trong vấn đề nagravey cograven chưa chặt chẽ

vagrave cụ thể

Ba lagrave thiếu sự kiểm tra giaacutem saacutet đối với hợp đồng theo mẫu khocircng thuộc

đối tượng bắt buộc phải đăng kyacute theo quy định tại Điều 16 Nghị định số 99NĐ-

CP Điều nagravey coacute thể lyacute giải lagrave do lực lượng lagravem cocircng taacutec BVQLNTD cograven mỏng

117

chưa coacute phacircn cấp quản lyacute rotilde ragraveng đối với caacutec cơ quan BVQLNTD chưa coacute sự

tham gia của caacutec tổ chức xatilde hội BVQLNTD

322 Thực tiễn thực hiện phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu từ phiacutea doanh

nghiệp

Qua khảo saacutet thực tiễn thực hiện quy định về hợp đồng theo mẫu từ phiacutea

doanh nghiệp cho thấy caacutec doanh nghiệp hiện nay coacute xu hướng vi phạm quyền

lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thocircng qua một số

hagravenh vi sau đacircy

Thứ nhất sử dụng những thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu gacircy bất lợi

hoặc chegraven eacutep người tiecircu dugraveng

Trecircn thực tế coacute nhiều hợp đồng theo mẫu mặc dugrave đatilde được đăng kyacute với cơ

quan coacute thẩm quyền vagrave được cơ quan coacute thẩm quyền chấp thuận nhưng trong nội

dung của noacute vẫn chứa đựng những thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu magrave khi tham

gia vagraveo caacutec hợp đồng nagravey đogravei hỏi NTD phải được đagraveo tạo một caacutech bagravei bản về

chuyecircn mocircn hoặc phải nhờ caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực đoacute tư vấn thigrave mới coacute

thể hiểu được những thuật ngữ nagravey

Viacute dụ trong hợp đồng mua baacuten điện đatilde được đăng kyacute tại Cục quản lyacute

cạnh tranh ndash Bộ cocircng thương coacute caacutec quy định rất khoacute hiểu như

Điều 1 Chất lượng điện năng

Tần số

Trong điều kiện bigravenh thường 50Hz 02Hz

Trong trường hợp sự cố 50Hz 05Hz

Điện aacutep

Trong điều kiện bigravenh thường V 5

Trong điều kiện lưới điện chưa ổn định sau sự cố V+5 đến -

10

Điều 6 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn baacuten điện

118

1 Được vagraveo khu vực quản lyacute của Becircn mua điện để kiểm tra ghi chỉ

số cocircng tơ vagrave liecircn hệ với khaacutech hagraveng

helliphelliphellip

5 Bảo đảm cung cấp điện cho Becircn mua điện đaacutep ứng caacutec tiecircu

chuẩn về kỹ thuật chất lượng dịch vụ an toagraven trừ trường hợp lưới điện

phacircn phối bị quaacute tải theo xaacutec nhận của Cục Điều tiết điện lực hoặc cơ

quan được uỷ quyền

Điều 7 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn mua điện

1 Yecircu cầu Becircn baacuten điện cung cấp đủ số lượng cocircng suất điện

năng bảo đảm chất lượng điện đatilde thoả thuận trong hợp đồng kiểm tra

chất lượng điện tiacutenh chiacutenh xaacutec của thiết bị đo đếm điện số tiền điện phải

thanh toaacuten kịp thời khocirci phục việc cấp điện sau khi mất điện

5 Chịu traacutech nhiệm quản lyacute đường dacircy dẫn điện từ sau cocircng tơ

mua điện đến nơi sử dụng điệnhelliphellip

Điều 8 Bồi thường thiệt hại vagrave phạt vi phạm hợp đồng

1 Becircn baacuten điện coacute traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại cho Becircn mua

điện trong caacutec trường hợp sau

a) Gacircy sự cố chủ quan trecircn lưới điện trực tiếp dẫn đến lagravem hư hỏng

đường dacircy vagrave thiết bị của Becircn mua điện mức bồi thường bằng giaacute trị bugrave

đắp lại phần hư hỏng của đường dacircy vagrave thiết bị trecircn cơ sở thỏa thuận với

Becircn mua điện[103]

Với một số điều khoản trong hợp đồng nagravey thigrave coacute lẽ một NTD thocircng

thường (khocircng coacute chuyecircn mocircn về ngagravenh điện) thigrave khocircng thể hiểu nổi caacutec thuật

ngữ như ldquotần sốrdquo ldquođiện aacutep trong điều kiện lưới điện chưa ổn định sau sự cốrdquo

hay ldquoBảo đảm cung cấp điện cho Becircn mua điện đaacutep ứng caacutec tiecircu chuẩn về kỹ

thuật chất lượng dịch vụ an toagraven trừ trường hợp lưới điện phacircn phối bị quaacute tải

119

theo xaacutec nhận của Cục Điều tiết điện lực hoặc cơ quan được uỷ quyềnrdquohellip Becircn

cạnh đoacute giữa điều khoản của hợp đồng vagrave thực tế aacutep dụng coacute nhiều điều bất lợi

cho NTD như quy định ldquoChịu traacutech nhiệm quản lyacute đường dacircy dẫn điện từ sau

cocircng tơ mua điện đến nơi sử dụng điệnrdquo trong khi đoacute caacutec cocircng ty điện lực hiện

tại lắp đặt đồng hồ ra ngoagravei nhagrave của người dacircn [84 109] coacute những nơi đồng hồ

điện caacutech nhagrave dacircn đến 10m hay thậm chiacute cograven hơn nhưng vẫn yecircu cầu người dacircn

quản lyacute đường dacircy từ sau đồng hồ

Tương tự như vậy đối với hợp đồng dịch vụ cấp nước của Tập đoagraven

VINGROUP cũng coacute những điều khoản khoacute hiểu vagrave gacircy bất lợi cho NTD như

Điều 1 Đối tượng của hợp đồng

Becircn A thực hiện dịch vụ cấp nước sinh hoạt cho Becircn B theo caacutec điều kiện

chất lượng dịch vụ như quy định tại Hợp Đồng nagravey vagrave Becircn B sử dụng

nước sinh hoạt theo quy định của phaacutep luật vagrave theo quy định tại Hợp

Đồng nagravey cụ thể như sau

Chất lượng nước phugrave hợp với caacutec quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất

lượng nước sinh hoạt với caacutec điều kiện

a Aacutep lực nước tại điểm đấu nối [-]

b Lưu lượng nước tại điểm đấu nối [-]

Điều 5 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn A

Becircn A coacute nghĩa vụ

a Cung cấp nước cho Becircn B đaacutep ứng caacutec tiecircu chuẩn quy định tại Hợp

Đồng nagravey

Điều 6 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn B

Becircn B coacute quyền

a Yecircu cầu Becircn A cung cấp nước theo tiecircu chuẩn thỏa thuận trong Hợp

Đồng [104]

120

Trong toagraven bộ hợp nagravey khocircng hề đề cập đến tiecircu chuẩn của chất lượng

nước magrave lại viện dẫn đến ldquoChất lượng nước phugrave hợp với caacutec quy chuẩn

kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước sinh hoạtrdquo trong khi đoacute coacute rất nhiều

điều khoản liecircn quan đến quyền vagrave nghĩa vụ giữa caacutec becircn sử dụng đến

cụm từ ldquotiecircu chuẩn quy định tại Hợp Đồng nagraveyrdquo Vậy lagravem thế nagraveo để

NTD biết đến tiecircu chuẩn quốc gia về chất lượng nước sinh hoạt họ phải

tự nghiecircn cứu phải trở thagravenh ldquoNTD thocircng thaacuteirdquo Vagrave khi coacute thể trở thagravenh

ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo (biết đến QCVN 02 2009BYT - quy chuẩn

quốc gia về chất lượng nước sinh hoạt) thigrave họ cũng khocircng thể nhận biết

được bằng mắt thường chất lượng của nước trong chất lượng nước sinh

hoạt hiện nay lagrave vấn đề gacircy nhiều hoang mang bức xuacutec trong dư luận

[90] Vậy trong những trường hợp chất lượng nước khocircng đaacutep ứng yecircu

cầu gacircy ảnh hưởng đến sức khoẻ NTD thigrave vấn đề bồi thường đối với NTD

sẽ được thực hiện như thế nagraveo

Trong caacutec hợp đồng theo mẫu mua baacuten căn hộ chung cư becircn baacuten cũng

đưa ra những điều khoản gacircy bất lợi cho NTD thậm chiacute cograven coacute những điều

khoản traacutei với quy định của phaacutep luật như trong hợp đồng theo mẫu của cocircng ty

cổ phần đầu tư vagrave phaacutet triển đocirc thị Việt Hưng [88] lagrave một viacute dụ Theo hợp đồng

tại khoản 51 coacute quy định ldquoSau khi Becircn mua đatilde thực hiện xong nghĩa vụ thanh

toaacuten vagrave caacutec becircn đatilde kyacute Biecircn bản bagraven giao nhagrave trong vograveng 30 ngagravey Becircn baacuten sẽ

tiến hagravenh caacutec thủ tục xin cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu Căn hộ đứng tecircn

Becircn mua Becircn baacuten sẽ nỗ lực thực hiện vagrave thuacutec đẩy tiến độ việc cấp Giấy chứng

nhận trong khả năng sớm nhất coacute thểhelliprdquo vậy thế nagraveo lagrave nỗ lực thế nagraveo lagrave sớm

nhất coacute thể điều nagravey cần phải được becircn baacuten lagravem saacuteng tỏ Hay quy định ldquoNếu

Becircn mua chậm thực hiện caacutec nghĩa vụ thanh toaacuten theo Hợp đồng nagravey Becircn mua

phải thanh toaacuten latildei chậm trả trecircn số tiền quaacute hạn cho Becircn baacuten kể từ sau ngagravey

đến hạn thanh toaacuten đến ngagravey Becircn baacuten nhận được số tiền chậm trả với latildei suất lagrave

Kết luận chương 1 30

F _Toc4

6223669

6 h 30

Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LYacute LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU 31

F _Toc4

6223669

7 h 31

21 Quyền tự do hợp đồng vagrave cơ sở phaacutep lyacute của hợp đồng theo mẫu 31

F _Toc4

6223669

8 h 31

22 Bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của noacute đối với

quyền tự do hợp đồng 36

F _Toc4

62236699 h 36

23 Quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu 48

F _Toc4

6223670

0 h 48

Kết luận chương 2 73

F _Toc4

6223670

1 h 73

Chương 3 THỰC TRẠNG PHAacuteP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 74

F _Toc4

6223670

2 h 74

31 Phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam 74

F _Toc4

6223670

3 h 74

32 Thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam 112

oc462236704

h 112

Kết luận chương 3 134

oc462236705

h 134

Chương 4 HOAgraveN THIỆN PHAacuteP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI

TIEcircU DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG

THEO MẪU Ở VIỆT NAM 136

oc462236706

h 136

41 Caacutec yecircu cầu cơ bản đối với việc hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam 136

oc462236707

h 136

42 Caacutec giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

145

Kết luận chương 4 157

oc462236709

h 157

KẾT LUẬN 158

oc462236710

h 158

TAgraveI LIỆU THAM KHẢO

160

1

DANH MỤC CAacuteC CHỮ VIẾT TẮT

BVQLNTD Bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

BLTTDS Bộ luật tố tụng dacircn sự

BLDS Bộ luật dacircn sự

LHQ Liecircn hợp quốc

LTM Luật thương mại

NTD Người tiecircu dugraveng

QLCT Quản lyacute cạnh tranh

2

MỞ ĐẦU

1 Tiacutenh cấp thiết của đề tagravei

Việc thừa nhận nền kinh tế thị trường hội nhập với thế giới becircn ngoagravei đang

lagravem thay đổi căn bản về nhận thức vagrave phương phaacutep điều tiết của Nhagrave nước trong

việc thiết lập caacutec chuẩn mực kinh doanh hiện đại vagrave bảo hộ NTD ở Việt Nam

Sự phaacutet triển của nền kinh tế Việt Nam cugraveng với sự hội nhập sacircu rộng vagraveo

nền kinh tế khu vực vagrave thế giới đatilde dẫn đến hệ quả lagrave số lượng hợp đồng theo

mẫu được giao kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

ngagravey cagraveng nhiều Do tiacutenh chất đặc thugrave của hagraveng hoaacute dịch vụ magrave caacutec tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cung cấp cho NTD dẫn đến quy trigravenh giao

kết vagrave thực hiện hợp đồng theo mẫu tuacircn theo những trigravenh tự thủ tục vagrave điều kiện

rất khaacutec biệt so với giao kết hợp đồng thocircng thường

Hợp đồng theo mẫu với đặc trưng cơ bản lagrave một becircn đưa ra những điều

khoản soạn sẵn vagrave becircn kia chỉ coacute quyền chấp nhận hoặc khocircng chấp nhận magrave

khocircng coacute quyền đagravem phaacuten thương lượng về caacutec điều khoản đoacute Điều nagravey vocirc

higravenh chung đặt NTD vagraveo vị triacute yếu thế so với becircn đưa ra hợp đồng ndash yếu thế nagravey

chủ yếu bắt nguồn từ sự bất cacircn xứng về vị thế của caacutec becircn trong quan hệ hợp

đồng theo mẫu

Thực tiễn cho thấy khi tham gia vagraveo quan hệ hợp đồng theo mẫu NTD

thường bị hạn chế trong việc lựa chọn nhagrave cung cấp hagraveng hoaacute dịch vụ bởi một

số loại hagraveng hoaacute dịch vụ magrave NTD khocircng thể thiếu trong đời sống thuộc diện độc

quyền caacutec caacutec loại hagraveng hoaacute dịch vụ khaacutec thigrave số lượng nhagrave cung cấp cũng rất

hạn chế Hơn nữa để đảm bảo tối đa lợi iacutech của migravenh khi soạn thảo hợp đồng

theo mẫu caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thường soạn sẵn

những điều khoản điều kiện coacute lợi cho migravenh vagrave ldquokhuyến mạirdquo cho NTD những

điều khoản coacute tiacutenh bất lợi Chiacutenh vigrave vậy khi tham gia vagraveo caacutec hợp đồng theo

mẫu NTD sẽ gặp nhiều khoacute khăn trong việc hiểu thấu đaacuteo caacutec điều kiện vagrave điều

3

khoản đoacute dẫn đến hệ quả lagrave coacute những quyết định khocircng đuacuteng đắn khi giao kết

hợp đồng Cho necircn yecircu cầu từ thực tiễn đặt ra lagrave cần coacute sự can thiệp của Nhagrave

nước để BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Từ những lyacute do đatilde trigravenh bagravey trecircn coacute thể khẳng định rằng việc nghiecircn cứu

về vấn đề bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu ở nước ta hiện nay lagrave một việc lagravem coacute yacute nghĩa thiết thực về mặt lyacute luận

cũng như thực tiễn Đacircy lagrave lyacute do NCS lựa chọn đề tagravei ldquoBảo vệ quyền lợi người

tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện

nayrdquo để lagravem luận aacuten tiến sĩ

2 Mục điacutech nhiệm vụ nghiecircn cứu của đề tagravei

Mục điacutech nghiecircn cứu của đề tagravei nagravey lagrave lagravem saacuteng tỏ những vấn đề lyacute luận

về bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực trạng về bảo vệ quyền lợi của NTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay từ đoacute đề xuất caacutec

phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật

Để đạt được mục điacutech trecircn đacircy nhiệm vụ nghiecircn cứu của đề tagravei luận aacuten lagrave

- Nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống caacutec vấn đề lyacute luận về mối quan hệ

giữa người tiecircu dugraveng với chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong quan hệ

hợp đồng theo mẫu điều kiện cơ sở đặc điểm của hợp đồng theo mẫu cơ chế

bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

- Phacircn tiacutech đaacutenh giaacute khaacutech quan thực trạng phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi

của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nay

- Phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực tiễn thực hiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

hiện nay

- Đề xuất caacutec caacutec phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo

4

vệ quyền lợi của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu ở Việt Nam hiện nay

3 Đối tượng vagrave phạm vi nghiecircn cứu

Đối tượng nghiecircn cứu của luận aacuten bao gồm caacutec quan điểm lyacute luận học

thuyết về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu caacutec quy định phaacutep luật vagrave thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ

quyền lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

vagrave những quan điểm coacute tiacutenh định hướng về hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Phạm vi nghiecircn cứu của luận aacuten đặt trọng tacircm vagraveo việc nghiecircn cứu những

vấn đề lyacute luận chuyecircn sacircu về higravenh thức vagrave phương thức bảo vệ quyền lợi của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Ngoagravei ra

luận aacuten cũng nghiecircn cứu đaacutenh giaacute tiacutenh phugrave hợp thống nhất hợp lyacute vagrave khả thi

của caacutec quy định phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu trecircn cơ sở đoacute dự baacuteo những

vấn đề phaacutep lyacute sẽ phaacutet sinh vagrave phương hướng hoagraven thiện Những nội dung liecircn

quan đến thực trạng phaacutep luật vagrave thực thi phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu luận

aacuten cũng sẽ nghiecircn cứu nhưng giới hạn trong phạm vi latildenh thổ Việt Nam

4 Phương phaacutep nghiecircn cứu

Để lagravem rotilde caacutec vấn đề nghiecircn cứu luận aacuten được triển khai thực hiện trecircn

cơ sở phương phaacutep luận lagrave chủ nghĩa duy vật biện chứng vagrave chủ nghĩa duy vật

lịch sử Đacircy lagrave phương phaacutep luận khoa học được vận dụng nghiecircn cứu trong

toagraven bộ luận aacuten

Dựa trecircn cơ sở phương phaacutep luận như trecircn luận aacuten sử dụng phối hợp

nhiều phương phaacutep nghiecircn cứu cụ thể coacute tiacutenh phổ quaacutet trong khoa học xatilde hội

vagrave nhacircn văn như Phương phaacutep hệ thống phương phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp

phương phaacutep luật học so saacutenh phương phaacutep lịch sử cụ thể phương phaacutep trao

đổi chuyecircn giahellipĐể hoagraven thagravenh mục điacutech nghiecircn cứu thigrave coacute sự kết hợp giữa

5

caacutec phương phaacutep trong từng phần của luận aacuten phương phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng

hợp lagrave phương phaacutep được sử dụng nhiều nhất trong luận aacuten Đối với mỗi

chương thigrave coacute thể necircu ra phương phaacutep nghiecircn cứu chủ đạo như sau

Chương 2 taacutec giả sử dụng chủ yếu phương phaacutep lịch sử cụ thể phương

phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp phương phaacutep chuyecircn gia phương phaacutep luật học

so saacutenh phương phaacutep hệ thống caacutec thocircng tin từ caacutec cocircng trigravenh đatilde được cocircng

bố trong vagrave ngoagravei nước để tạo nền kiến thức chung vagrave giải quyết triệt để cơ sở

lyacute luận của đề tagravei nagravey như lyacute luận về hợp đồng theo mẫu vấn đề BVQLNTD

trong caacutec giao dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu

Chương 3 taacutec giả sử dụng chủ yếu phương phaacutep thống kecirc phương

phaacutep phacircn tiacutech vagrave tổng hợp để xem xeacutet việc thực trạng BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam qua quan hệ cung ứng

hagraveng hoacutea dịch vụ coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu trecircn một số lĩnh vực thiết

yếu của đời sống như hợp đồng mua baacuten điện hợp đồng cung cấp vagrave sử dụng

dịch vụ nước sạch hợp đồng viễn thocircng hợp đồng dịch vụ ngacircn hagraveng nhằm

đaacutenh giaacute vagrave phaacutet hiện những ưu điểm vagrave những hạn chế cần khắc phục

Chương 4 taacutec giả sử dụng phương phaacutep phacircn tiacutech tổng hợp phương

phaacutep hệ thống phương phaacutep trao đổi chuyecircn gia để nghiecircn cứu đề xuất caacutec

phương hướng vagrave giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

5 Những điểm mới của luận aacuten

Kết quả nghiecircn cứu của luận aacuten sẽ thể hiện những điểm mới vagrave đoacuteng goacutep

mới sau đacircy về lyacute luận cũng như thực tiễn

Thứ nhất về phương diện lyacute luận dựa trecircn cơ sở phacircn tiacutech một caacutech coacute hệ

thống về quan hệ giữa người tiecircu dugraveng với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu luận aacuten goacutep

phần hoagraven thiện cơ sở lyacute luận cho việc bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

6

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đặc biệt lagrave về higravenh thức vagrave phương

thức BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ hai về phương diện thực tiễn trecircn cơ sở nghiecircn cứu phacircn tiacutech đaacutenh

giaacute một caacutech coacute hệ thống vagrave toagraven diện thực trạng phaacutep luật về BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam Luận aacuten chỉ ra những

thagravenh cocircng cũng như khiếm khuyết hạn chế cần sửa đổi bổ sung của phaacutep luật

Việt Nam về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ ba dựa trecircn cơ sở lyacute luận vagrave thực tiễn necircu trecircn luận aacuten tigravem caacutech luận

giải caacutec cơ sở khoa học của những giải phaacutep được đề xuất nhằm đaacutep ứng yecircu cầu

bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nay

6 Yacute nghĩa khoa học vagrave thực tiễn của luận aacuten

Qua phacircn tiacutech về tigravenh higravenh nghiecircn cứu phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu coacute thể khẳng định rằng luận aacuten lagrave cocircng

trigravenh nghiecircn cứu một caacutech cocircng phu coacute hệ thống vagrave khaacute toagraven diện những vấn đề

mang tiacutenh lyacute luận nền tảng để lagravem cơ sở xacircy dựng hoagraven thiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Những phacircn

tiacutech kết luận vagrave đề xuất magrave luận aacuten đưa ra đều cố gắng dựa trecircn caacutec cơ sở khoa

học vagrave thực tiễn Vigrave vậy luận aacuten khocircng chỉ coacute yacute nghĩa về mặt lyacute luận magrave cograven coacute

giaacute trị thực tiễn lagrave sự đoacuteng goacutep thiết thực trong việc hoagraven thiện phaacutep luật về

BVQLNTD noacutei chung vagrave trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei

riecircng đảm bảo trật tự vagrave cocircng bằng xatilde hội Luận aacuten cũng coacute thể được sử dụng

lagravem tagravei liệu phục vụ giảng dạy học tập vagrave nghiecircn cứu khoa học trong lĩnh vực

phaacutep luật BVQLNTD liecircn quan đến caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

7 Bố cục của luận aacuten

7

Với những cacircu hỏi nghiecircn cứu giả thuyết nghiecircn cứu mục điacutech vagrave nhiệm

vụ của luận aacuten ngoagravei phần mở đầu kết luận danh mục tagravei liệu tham khảo vagrave caacutec

phụ lục kegravem theo luận aacuten được kết cấu gồm 4 chương như sau

Chương 1 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn

cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

Chương 2 Những vấn đề lyacute luận về bảo vệ quyền lợi của người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Chương 3 Thực trạng phaacutep luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay

Chương 4 Giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu

dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

8

Chương 1

TỔNG QUAN TIgraveNH HIgraveNH NGHIEcircN CỨU CƠ SỞ LYacute THUYẾT

CAcircU HỎI NGHIEcircN CỨU VAgrave GIẢ THUYẾT NGHIEcircN CỨU

11 Tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu

111 Tigravenh higravenh nghiecircn cứu trecircn thế giới

BVQLNTD lagrave nhiệm vụ của bất kỳ Nhagrave nước nagraveo trecircn thế giới bởi lẽ xeacutet

cho cugraveng NTD chiacutenh lagrave những cử tri ndash những người coacute quyền quyết định nhiều

vấn đề trọng đại của đất nước

Coacute thể nhận thấy caacutec vấn đề về hợp đồng noacutei chung vagrave BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng đatilde được caacutec taacutec giả nước

ngoagravei nghiecircn cứu từ khaacute sớm Để lagravem rotilde tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở nước ngoagravei liecircn

quan đến đề tagravei luận aacuten taacutec giả phacircn chia caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu theo caacutec

nhoacutem vấn đề sau đacircy

Thứ nhất nhoacutem caacutec vấn đề về quyền tự do hợp đồng vagrave hợp đồng theo

mẫu

- Cuốn saacutech From Promise to Contract ndash Towards a Liberal Theory of

Contract Hart Publishing Oxford 2003 của taacutec giả Dori Kimel Cuốn saacutech đatilde

trigravenh bagravey lyacute thuyết tự do yacute chiacute của hợp đồng truyền thống theo đoacute phaacutep luật hợp

đồng coacute thể được giải thiacutech đơn giản lagrave một cơ chế cho việc thực hiện lời hứa

Dựa trecircn phacircn tiacutech một loạt caacutec vấn đề liecircn quan đến nền tảng đạo đức nghĩa vụ

vagrave hợp đồng taacutec giả đatilde cho thấy caacutec mối quan hệ bản chất của caacutec thể chế phaacutep

lyacute vagrave đạo đức trong quaacute trigravenh giao kết vagrave thực hiện hợp đồng Taacutec giả đatilde phacircn

tiacutech mối quan hệ giữa hợp đồng vagrave lời hứa noacute được hiểu như lagrave chức năng riecircng

biệt vagrave coacute giaacute trị lagravem nền tảng cho luật hợp đồng vagrave giải thiacutech nghĩa vụ hợp

đồng Cugraveng với đoacute caacutec vấn đề quan trọng được đặt ra cả về lyacute luận vagrave thực tiễn

như việc lựa chọn biện phaacutep khắc phục vi phạm hợp đồng vai trograve của Nhagrave nước

9

trong việc định higravenh vagrave điều chỉnh hoạt động quan hệ hợp đồng với quyền tự do

của caacutec becircn tham gia hợp đồng

+ Trong bagravei viết ldquoContracts of Adhesion-Some Thoughts About Freedom

of Contractrdquo của Friedrich Kessler taacutec giả coacute caacutei nhigraven đa chiều vagrave khaacute sacircu sắc về

vấn đề tự do hợp đồng Bagravei viết khẳng định hợp đồng lagrave cocircng cụ khocircng thể thiếu

trong hoạt động của caacutec doanh nghiệp cho pheacutep caacutec becircn thể hiện vagrave thực hiện yacute

chiacute của migravenh Becircn cạnh đoacute taacutec giả đề cao vấn đề tự do hợp đồng tự do thỏa

thuận vagrave khocircng thể gọi lagrave hợp đồng nếu khocircng coacute sự đồng yacute của caacutec becircn Cũng

trong bagravei viết nagravey Friedrich Kessler đatilde đề cập đến hợp đồng theo mẫu do doanh

nghiệp soạn thảo Hiện nay loại hợp đồng nagravey xuất hiện trong rất nhiều lĩnh vực

như vận chuyển bảo hiểm ngacircn hagraveng Hợp đồng theo mẫu thocircng thường loại bỏ

hoặc kiểm soaacutet những điều khoản bất lợi cho doanh nghiệp vagrave việc sử dụng hợp

đồng theo mẫu thường được thực hiện bởi những doanh nghiệp lớn coacute thế lực vagrave

những doanh nghiệp độc quyền Taacutec giả đatilde nhận ra sự bất bigravenh đẳng giữa caacutec

becircn trong hợp đồng theo mẫu vagrave NTD lagrave becircn gaacutenh chịu sự thua thiệt Ocircng kecircu

gọi phaacutep luật Togravea aacuten cần nỗ lực để bảo vệ becircn yếu thế hơn trong hợp đồng theo

mẫu bảo vệ NTD chống lại sự lạm dụng tự do hợp đồng

Thứ hai nhoacutem caacutec vấn đề về bảo vệ người tiecircu dugraveng vagrave bảo vệ người tiecircu

dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

- Cuốn saacutech The law of consumer protection and fair trading taacutei bản lần

thứ 6 London 2000 của taacutec giả Brian W Harvey vagrave Deborah LParry Caacutec taacutec

giả đatilde phacircn tiacutech khaacute sacircu sắc về bối cảnh lịch sử chiacutenh trị kinh tế vagrave triết học

trong việc bảo vệ NTD cũng như sự cạnh tranh thương mại cocircng bằng vagrave tự do

thocircng tin trecircn thị trường Caacutec taacutec giả đatilde đưa ra khaacutei niệm NTD phacircn tiacutech những

yếu thế của NTD trong quan hệ với caacutec thương gia Theo caacutec taacutec giả phaacutep luật

bảo vệ NTD được thiết kế để ngăn chặn caacutec doanh nghiệp tham gia vagraveo caacutec gian

lận vagrave muốn bảo vệ NTD coacute hiệu quả thigrave cần phải thuacutec đẩy cạnh tranh cocircng bằng

10

trong kinh doanh Becircn cạnh đoacute caacutec taacutec giả cũng phacircn tiacutech caacutec mocirc higravenh tagravei phaacuten

caacutec cơ quan tổ chức bảo vệ NTD phacircn tiacutech taacutec động của EU đối với việc thực

thi phaacutep luật bảo vệ NTD tại caacutec quốc gia trong EU

- Trong taacutec phẩm ldquoBehavioural Economics in Unfair Contract Terms

Cautions and Considerationsrdquo hai taacutec giả Michael G Faure vagrave Hanneke ALuth

đatilde dựa trecircn phương phaacutep tiếp cận kinh tế truyền thống lyacute luận về hagravenh vi kinh

tế học phacircn tiacutech mối quan hệ giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất kinh doanh Caacutec taacutec giả

đatilde tập trung vagraveo vấn đề những điều khoản gacircy hiểu nhầm bất lợi vagrave khocircng cocircng

bằng trong hợp đồng được kyacute kết với người tiecircu dugraveng Theo taacutec giả khiếm

khuyết của thị trường lagrave sự bất đối xứng thocircng tin chi phiacute giao dịch khả năng

thương lượng giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất Chiacutenh vigrave vậy Chiacutenh phủ cần can thiệp

để kiểm tra sự cocircng bằng của caacutec điều khoản trong hợp đồng Từ đoacute taacutec giả xacircy

dựng nhiều quan điểm liecircn quan đến chiacutenh saacutech bảo vệ NTD trecircn cơ sở liecircn hệ

với chiacutenh saacutech bảo vệ NDT của Chacircu Acircu

- Trong bagravei viết ldquoStandardization of standard-form contracts

competition and contract implicationsrdquo của Mark RPatterson taacutec giả cho rằng

hợp đồng tiecircu chuẩn hoacutea khocircng chỉ lagrave đem lại lợi thế về chi phiacute của hợp đồng magrave

cograven tăng cạnh tranh giữa caacutec cocircng ty bởi vigrave một hợp đồng tiecircu chuẩn lagravem cho so

saacutenh giữa caacutec dịch vụ của caacutec cocircng ty dễ dagraveng hơn Những nghiecircn cứu gần đacircy

về hợp đồng tiecircu chuẩn hoaacute đatilde được nghiecircn cứu phổ biến hơn tuy nhiecircn caacutec

nghiecircn cứu mới chỉ chuacute yacute vagraveo việc giải thiacutech hợp đồng nhấn mạnh thực tế của

tiecircu chuẩn hoaacute vagrave bản chất của thực thể tiecircu chuẩn hoacutea magrave iacutet chuacute yacute đến caacutec vấn

đề về sự cocircng bằng trong hợp đồng Hơn nữa những taacutec động cạnh tranh của caacutec

tiecircu chuẩn hợp đồng trong đoacute liecircn đến vấn đề chống độc quyền Từ những taacutec

động của hợp đồng tiecircu chuẩn hoaacute đến việc bảo vệ NTD trong caacutec điều khoản

khocircng cocircng bằng ocircng cho rằng cần phải coacute sự can thiệp của nhagrave nước để lagravem

11

cho những hợp đồng nagravey trở lecircn lagravenh mạnh hơn dưới goacutec độ chống độc quyền

của caacutec cơ quan nhagrave nước

- Taacutec giả Jeff Sovem với bagravei viết ldquoTowards a New Model of Consumer

Protection The Problem of Inflated Transaction Costsrdquo Đatilde phacircn tiacutech những

hạn chế của hợp đồng theo mẫu vagrave cung cấp những thực tế về việc tăng cao chi

phiacute giao dịch của người tiecircu dugraveng vagrave sự hưởng lợi của caacutec doanh nghiệp trong

việc tăng cao chi phiacute giao dịch đồng thời giải thiacutech lyacute do tại sao caacutec cocircng ty

được hưởng lợi từ caacutec hoạt động như vậy Theo đoacute caacutec cocircng ty thường xuyecircn

được hưởng lợi bằng caacutech tăng chi phiacute giao dịch của người tiecircu dugraveng thocircng qua

lagravem lu mờ caacutec điều khoản hợp đồng trong nhiều caacutech khaacutec nhau sử dụng cỡ chữ

nhỏ vagrave bỏ qua điều khoản quan trọng của hợp đồng như phiacute cho trọng tagraveihellipTrecircn

cơ sở những phacircn tiacutech của migravenh taacutec giả đatilde đề xuất caacutec nhagrave lagravem luật necircn đưa ra

higravenh thức xử phạt cần thiết đối với những doanh nghiệp đưa ra hợp đồng theo

mẫu coacute nội dung lagravem tăng chi phiacute giao dịch để trục lợi nhằm bảo vệ người tiecircu

dugraveng

- Trong taacutec phẩm ldquoStandard Form Contracts and Democratic Control of

Lawmaking Powerrdquo của W David Slawson Taacutec giả cho rằng trong những năm

gần đacircy thực tế sản xuất hagraveng loạt vagrave một nền kinh tế tiecircu dugraveng đatilde lagravem suy yếu

cơ sở lyacute thuyết của nhiều nội dung trong phaacutep luật hợp đồng truyền thống

Những điều khoản trong hợp đồng nagravey được aacutep đặt hơn lagrave thoả thuận vagrave hầu hết

chuacuteng khocircng cocircng bằng Với vai trograve bảo vệ cocircng lyacute của migravenh Togravea aacuten ldquobị kẹtrdquo

giữa mong muốn bảo vệ cocircng lyacute vagrave sự tuacircn thủ của họ với giaacuteo lyacute hợp đồng phần

lớn lagrave lạc hậu vagrave chưa tigravem ra được một caacutech nagraveo đuacuteng nguyecircn tắc để thoaacutet ra

khỏi tigravenh trạng khoacute xử nagravey Giaacuteo sư Slawson đề xuất một khuocircn khổ phacircn tiacutech

mới được thiết kế để khocirci phục cả cocircng bằng vagrave phugrave hợp với luật phaacutep của hợp

đồng Ocircng cho rằng caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu necircn được kiểm soaacutet

12

bởi caacutec tiecircu chuẩn coacute thể được bắt nguồn từ hướng dẫnđiều khiển của caacutec becircn

vagrave từ khaacutei niệm rộng lớn hơn về sự cocircng bằng

- Taacutec giả Leon E Trakman với bagravei viết ldquoAdhesion Contracts and the

Twenty First Century Consumerrdquo cho rằng Thương mại điện tử đatilde thay đổi

phaacutep luật hợp đồng Người tiecircu dugraveng đang ngagravey cagraveng phụ thuộc vagraveo vocirc số điều

kiện trong caacutec hợp đồng trọn goacutei với tecircn gọi shrink -wrap box-wrap click-wrap

hay browse-wrap trecircn mạng Mở phần mềm wrapping hoặc nhấp vagraveo Tocirci đồng

yacute trong một hộp thoại trecircn một maacutey tiacutenh đưa người sử dụng đến một loạt caacutec

điều kiện lựa chọn hợp lyacute để hạn chế chấm dứt sử dụng hay giới hạn traacutech

nhiệm của nhagrave cung cấp Những phaacutet kiến nagravey lagrave đối trọng của sự tăng trưởng

của một thị trường mới - của caacutec nhoacutem người tiecircu dugraveng hiểu biết những người

sẵn sagraveng vagrave coacute khả năng khởi kiện nhagrave sản xuất thương hiệu trong nhoacutem vagrave caacutec

hoạt động khaacutec Đối mặt với những phaacutet kiến trong thế kỷ 21 togravea aacuten phải chật

vật tigravem kiếm điểm trung gian giữa việc điều tiết giao dịch đại chuacuteng trong sự

cocircng bằng cho người tiecircu dugraveng vagrave tạo thuận lợi cho thương mại tự do Trecircn cơ sở

những phacircn tiacutech taacutec giả đề xuất caacutech thức để điều chỉnh caacutec giao dịch đại chuacuteng

trong khi vẫn giữ được sự tự do của hợp đồng - một điều cần thiết cho một nền

dacircn chủ tự do

- Trong bagravei viết ldquoCooperation and Competition Regarding Standard

Contract Terms in Consumer Contractsrdquo của taacutec giả Thomas Wilhelmsson Taacutec

giả cho rằng caacutec Điều khoản hợp đồng tiecircu chuẩn khocircng cocircng bằng lagrave chủ đề

gacircy tranh catildei thường xuyecircn trong luật hợp đồng trong thời gian iacutet nhất lagrave một thế

kỷ Coacute nhiều caacutech thức khaacutec nhau để giải quyết vấn đề nagravey bao gồm giải thiacutech

giải nghĩa điều chỉnh vagrave caacutec thủ tục kiểm soaacutet chung cũng như luật bắt buộc chi

tiết được sử dụng phối hợp khaacutec nhau ở những nước khaacutec nhau Trecircn cơ sở

phacircn tiacutech phaacutep luật của EC về vấn đề nagravey taacutec giả cho rằng việc thocircng qua

ldquoHướng dẫn Điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằngrdquo vagraveo năm 1993 (Hướng dẫn

13

nagravey đưa ra nội dung quy định sự cocircng bằng tối thiểu phải đảm bảo trong caacutec điều

khoản của hợp đồng người tiecircu dugraveng đối với những hợp đồng chưa coacute thỏa

thuận riecircng) đatilde phần nagraveo đạt sự hagravei hogravea giữa NTD vagrave caacutec doanh nghiệp nhagrave

nước trong việc bảo vệ NTD

Tuy nhiecircn trong bối cảnh Chacircu Acircu vấn đề liecircn quan đến mối quan hệ

giữa triết lyacute cạnh tranh vagrave điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằng lagrave chủ đề

chiacutenh Theo taacutec giả cần phải đưa phaacutep luật cạnh tranh lagravem phương tiện giải

quyết điều khoản hợp đồng khocircng cocircng bằng nhằm bảo vệ NTD được tốt hơn

- Ngoagravei ra cograven coacute thể coacute nhiều cocircng trigravenh khaacutec đề cập đến quyền tự do

hợp đồng vagrave quan hệ giữa NTD với thương gia trong caacutec hợp đồng theo mẫu

như The Rise and Fall of freedom of contract Oxford University Press

(1985) của taacutec giả PS Atiyah The limits of freedom of contract Harvard

University Press (1997) của taacutec giả Michael JTrebilcook Contract as Promise

A Theory of Contractual Obligation Harvard University Press (1990) của taacutec giả

Charles Fried Bagravei viết ldquoAgreements on Standard Form Contracts Self-

Regulation Cost Reduction or Collusionrdquo của Fabrizio Cafaggi and Mark R

Patterson

112 Tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở Việt Nam

BVQLNTD lagrave một chủ trương lớn của Đảng vagrave Nhagrave nước ta Bảo vệ NTD

cũng chiacutenh lagrave bảo vệ quyền con người vigrave vậy vấn đề BVQLNTD noacutei chung vagrave

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng được

đề cập trong nhiều cocircng trigravenh nghiecircn cứu của nhiều taacutec giả khaacutec nhau

Để lagravem rotilde tigravenh higravenh nghiecircn cứu ở trong nước liecircn quan đến đề tagravei luận aacuten

taacutec giả phacircn chia caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu theo caacutec nhoacutem vấn đề sau đacircy

Thứ nhất caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu về quyền tự do kinh doanh vagrave phaacutep

luật hợp đồng Về vấn đề nagravey đatilde coacute những cocircng trigravenh nghiecircn cứu tiecircu biểu như

14

- Luận aacuten tiến sĩ luật học năm 2001 của taacutec giả Bugravei Ngọc Cường với tiecircu

đề ldquoHoagraven thiện phaacutep luật kinh tế bảo đảm quyền tự do kinh doanhrdquo Luận aacuten đatilde

lagravem rotilde những vấn đề lyacute luận về quyền tự do kinh doanh xaacutec định bản chất nội

dung những yếu tố chi phối quyền tự do kinh doanh lyacute giải vai trograve của phaacutep luật

kinh tế trong việc đảm bảo quyền tự do kinh doanh phacircn tiacutech đaacutenh giaacute thực

trạng những nội dung cơ bản của quyền tự do kinh doanh trong phaacutep luật kinh tế

hiện hagravenh vagrave đề ra những định hướng giải phaacutep nhằm xacircy dựng vagrave hoagraven thiện

phaacutep luật kinh tế đảm bảo quyền tự do kinh doanh ở Việt Nam

- Luận aacuten tiến sĩ luật học năm 2007 của taacutec giả Phạm Hoagraveng Giang về

ldquoQuyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại ở Việt Nam - những vấn đề

lyacute luận vagrave thực tiễnrdquo Trong luận aacuten nagravey taacutec giả đatilde lagravem rotilde những vấn đề lyacute luận

về quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại vai trograve yacute nghĩa của việc

bảo vệ quyền tự do hợp đồng phacircn tiacutech những nội dung cơ bản của phaacutep luật về

hợp đồng Đaacutenh giaacute những ưu điểm vagrave nhược điểm của phaacutep luật Việt Nam về

bảo đảm quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại đề xuất caacutec quan

điểm phương hướng vagrave những giải phaacutep cụ thể nhằm hoagraven thiện phaacutep luật bảo

đảm quyền tự do hợp đồng trong hoạt động thương mại ở Việt Nam

- Bagravei viết ldquoVề yếu tố ưng thuận của hợp đồngrdquo của taacutec giả Ngocirc Huy

Cương đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số 782010 Bagravei viết tập trung

nghiecircn cứu về yếu tố ưng thuận trong hợp đồng taacutec giả cho rằng yếu tố ưng

thuận lagrave yếu tố quan trọng nhất trong hợp đồng Đồng thời taacutec giả cũng phacircn tiacutech

caacutec yếu tố ảnh hưởng đến sự ưng thuận (caacutec tigrave ố hay khiếm khuyết của hợp

đồng) như nhầm lẫn lừa dối đe dọa vagrave thiệt thogravei trecircn cơ sở so saacutenh caacutec quy định

của phaacutep luật một số nước trecircn thế giới vagrave phaacutep luật thực định của Việt Nam vagrave

cho rằng ldquoưng thuận vagrave caacutec tigrave ố của sự ưng thuận chất chứa đầy tiacutenh triết lyacute vagrave kỹ

thuật lập phaacuteprdquo

15

- Bagravei viết ldquoThỏa thuận hạn chế hay miễn trừ traacutech nhiệm do vi phạm hợp

đồngrdquo của taacutec giả Dương Anh Sơn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số

52005 Bagravei viết đatilde tiếp cận trecircn cơ sở luật học so saacutenh về việc thừa nhận hay

khocircng giaacute trị phaacutep lyacute của caacutec thỏa thuận nhằm hạn chế hay miễn trừ traacutech nhiệm

do vi phạm hợp đồng Qua đoacute cho thấy hầu hết caacutec quốc gia đều khocircng thừa

nhận những thỏa thuận miễn trừ traacutech nhiệm nếu caacutec thỏa thuận đoacute liecircn quan đến

sự vi phạm nghiecircm trọng nghĩa vụ hợp đồng đặc biệt lagrave đối với những trường

hợp baacuten hagraveng cho NTD gacircy thiệt hại đến thacircn thể Taacutec giả cho rằng để đảm bảo

sự cocircng bằng vagrave quyền lợi của những becircn ldquoyếu thế hơnrdquo trong quan hệ hợp đồng

vagrave trật tự thương mại noacutei chung thigrave cần phải coacute sự đaacutenh giaacute thiacutech đaacuteng về mặt

phaacutep lyacute thỏa thuận của caacutec becircn tham gia hợp đồng về hạn chế hay miễn trừ traacutech

nhiệm hợp đồng

- Bagravei viết ldquoCơ sở higravenh thagravenh nghĩa vụ cung cấp thocircng tin trong giao

kết hợp đồng bảo hiểmrdquo của taacutec giả Phạm Sĩ Hải Quỳnh đăng trecircn Tạp chiacute Khoa

học phaacutep lyacute số 32004 Bagravei viết đatilde nghiecircn cứu về cơ sở lyacute luận magrave caacutec nhagrave lập

phaacutep Việt Nam đatilde dựa vagraveo đoacute để cho ra đời higravenh thagravenh vagrave xacircy dựng necircn nghĩa

vụ cung cấp thocircng tin vagrave cho rằng ldquoSự khocircng rotilde ragraveng nhất quaacuten của cơ sở lyacute

luận higravenh thagravenh necircn nghĩa vụ cung cấp thocircng tin đi cugraveng với noacute lagrave hagraveng loạt caacutec

vấn đề nguyecircn tắc tự do yacute chiacute nguyecircn tắc bigravenh đẳng bị xacircm phạm trong nhiều

trường hợp magrave khocircng được xử lyacuterdquo lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của caacutec becircn bị bỏ quecircn

khocircng được bảo vệ vagrave vigrave thế khocircng thiết lập được một cơ chế nền tảng cho hoạt

động lagravenh mạnh vagrave bền vững của thị trường bảo hiểmhellip Tất cả caacutec vấn đề nagravey

đặt ra nhu cầu phải xaacutec định lại từ đầu một caacutech thống nhất vagrave rotilde ragraveng những yacute

tưởng mục điacutech lyacute do lagravem cơ sở cho việc xacircy dựng necircn nghĩa vụ cung cấp

thocircng tin

- Bagravei viết ldquoNghĩa vụ thocircng tin trong phaacutep luật hợp đồng Việt Namrdquo của

taacutec giả Đỗ Văn Đại đăng trecircn Tạp chiacute Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật số 112007 Bagravei

16

viết đatilde phacircn tiacutech yếu tố quan trọng trong quan hệ hợp đồng đoacute lagrave sự ldquoưng thuậnrdquo

vagrave để đảm bảo sự ưng thuận thigrave điều quan trọng lagrave đối với caacutec becircn trong quan hệ

hợp đồng cần phải coacute đầy đủ thocircng tin Vagrave caacutec becircn luocircn trong tigravenh trạng khocircng

cocircng bằng về thocircng tin Chiacutenh vigrave vậy ldquokhi hợp đồng được giao kết giữa một becircn

chuyecircn nghiệp vagrave một becircn khocircng chuyecircn nghiệp thigrave becircn chuyecircn nghiệp coacute nghĩa

vụ tigravem kiếm những thocircng tin quan trọng liecircn quan đến nội dung của hợp đồng để

cung cấp cho đối taacutec của migravenhrdquo Vagrave nghĩa vụ thocircng tin ở đacircy khocircng chỉ giới hạn

ở cung cấp thocircng tin đatilde coacute magrave cograven tigravem kiếm thocircng tin để cung cấp Thocircng qua

caacutec vụ việc thực tế đatilde được Togravea aacuten xeacutet xử taacutec giả cho rằng ldquovăn bản phaacutep luật

nước ta cograven rất degrave dặt về nghĩa vụ cung cấp thocircng tin trong quaacute trigravenh giao kết

hợp đồngrdquo Do đoacute để sự ưng thuận của caacutec becircn hoagraven toagraven saacuteng suốt phaacutep luật

cũng cần can thiệp để buộc becircn coacute thocircng tin hay coacute nhiều điều kiện coacute thocircng tin

phải xử sự giuacutep becircn kia quyết định saacuteng suốt hơn Việc vận dụng linh hoạt một

số quy định chung sẽ giuacutep cho sự ưng thuận của caacutec becircn hoagraven thiện đầy đủ hơn

Thứ hai nhoacutem caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu liecircn quan đến bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng noacutei chung vagrave bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng Về vấn đề nagravey đatilde coacute những cocircng

trigravenh nghiecircn cứu tiecircu biểu như

- Đề tagravei cấp Bộ năm 2006 với tiecircu đềldquoBảo đảm quyền của người tiecircu

trong nền kinh tế thị trường định hướng xatilde hội chủ nghĩa ở nước tardquo của Viện

nghiecircn cứu con người ndash Học viện chiacutenh trị quốc gia Hồ Chiacute Minh do TS Tưởng

Duy Kiecircn lagravem chủ nhiệm đề tagravei Đề tagravei đatilde phacircn tiacutech lagravem saacuteng tỏ cơ sở lyacute luận về

bảo đảm quyền của NTD trong nền kinh tế thị trường định hướng xatilde hội chủ

nghĩa cụ thể đề tagravei đatilde lagravem saacuteng tỏ khaacutei niệm NTD phacircn biệt NTD với khaacutech

hagraveng Phacircn tiacutech quyền của NTD theo hướng dẫn của Liecircn hợp quốc vagrave so saacutenh

quy định quyền của người tiecircu dugraveng tại một số nước trecircn thế giới với phaacutep luật

Việt Nam Đề tagravei đatilde đaacutenh giaacute những thagravenh tựu cũng như hạn chế trong việc bảo

17

vệ NTD tại Việt Nam sau hơn 20 năm đổi mới trecircn cơ sở phacircn tiacutech thực trạng

phaacutep luật bảo vệ NTD vagrave thực tiễn aacutep dụng caacutec quy định của phaacutep luật trong việc

bảo vệ NTD đồng thời đề xuất phương hướng vagrave caacutec giải phaacutep bảo vệ NTD

trong nền kinh tế thị trường caacutec giải phaacutep tập trung vagraveo việc hoagraven thiện chiacutenh

saacutech vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD

- Đề tagravei nghiecircn cứu cấp Bộ với tiecircu đề ldquoHoagraven thiện phaacutep luật bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugraveng ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tếrdquo

do TS Đinh Thị Mỹ Loan lagravem chủ nhiệm năm 2006 Cocircng trigravenh nagravey tập trung

hầu hết những vấn đề mang tiacutenh cốt lotildei liecircn quan đến phaacutep luật bảo vệ NTD vagrave

khaacutei quaacutet một caacutech coacute hệ thống caacutec quyền của NTD nghĩa vụ của tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ nghĩa vụ của cơ quan nhagrave nước cũng như

caacutec tổ chức xatilde hội trong việc bảo vệ NTD Đề tagravei nhigraven nhận khaacute rotilde những ưu

điểm cũng như hạn chế của hệ thống phaacutep luật bảo vệ NTD noacutei chung vagrave Phaacutep

lệnh bảo vệ NTD năm 1999 noacutei riecircng Becircn cạnh đoacute đề tagravei đatilde tigravem hiểu vagrave giới

thiệu quy định của một số quốc gia vagrave tổ chức quốc tế về bảo vệ NTD như

Hướng dẫn của Liecircn hiệp quốc về bảo vệ NTD tổ chức quốc tế NTD (Consumer

International) phaacutep luật về bảo vệ NTD của một số quốc gia phaacutet triển như Thaacutei

Lan Ấn Độ Trung Quốc Anh Mỹ Canada Australia Trecircn cơ sở phacircn tiacutech

thực trạng phaacutep luật vagrave thực trạng thực thi phaacutep luật bảo vệ NTD của Việt Nam

đề tagravei đatilde đưa ra nhiều kiến nghị về phương hướng vagrave giải phaacutep rất coacute giaacute trị cho

việc xacircy dựng Luật BVQLNTD Đacircy lagrave một tagravei liệu rất coacute giaacute trị vagrave hữu iacutech cho

cocircng taacutec nghiecircn cứu lập phaacutep cũng như khoa học phaacutep lyacute về bảo vệ quyền lợi

NTD ở Việt Nam hiện nay

- Bagravei viết ldquoPhacircn biệt đối xử về điều kiện thương mại đối với khaacutech hagravengrdquo

của taacutec giả Nguyễn Ngọc Sơn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số

62005 Bagravei viết tập trung phacircn tiacutech bản chất caacutech thức xaacutec định hagravenh vi phacircn

biệt đối xử trong thương mại Theo taacutec giả hagravenh vi phacircn biệt đối xử trong

18

thương mại coacute hai dấu hiệu cơ bản phacircn biệt đối xử về điều kiện thương mại đối

với khaacutech hagraveng trong caacutec giao dịch như nhau vagrave phacircn biệt tạo ra sự bất bigravenh đẳng

trong cạnh tranh giữa caacutec khaacutech hagraveng Khi nghiecircn cứu về hai dấu hiệu nagravey taacutec

giả đatilde so saacutenh quy định của phaacutep luật Việt Nam với một số nước trecircn thế giới

theo đoacute cograven nhiều vấn đề đaacuteng bagraven liecircn quan đến hai dấu hiệu nagravey magrave phaacutep luật

cạnh tranh Việt Nam chưa đề cập đến đogravei hỏi người thực thi phải cacircn nhắc tiacutenh

toaacuten nhiều vấn đề cả dưới goacutec độ phaacutep lyacute lẫn kinh tế Taacutec giả cho rằng ldquoLuật

Cạnh tranh Việt Nam mới chỉ dừng lại ở caacutec quy định sơ lược về việc nhận dạng

hagravenh vi vi phạm trong quaacute trigravenh aacutep dụng cần phải coacute những quy định vagrave hướng

dẫn chi tiết hơn nữardquo Để hoagraven thiện phaacutep luật về cạnh tranh taacutec giả đatilde gợi mở

một số quan điểm để hạn chế những hagravenh vi necircu trecircn

- Chuyecircn đề khoa học ldquoSo saacutenh luật bảo vệ người tiecircu dugraveng một số nước

trecircn thế giới ndash bagravei học kinh nghiệm vagrave đề xuất một số nội dung cơ bản quy định

trong dự thảo luật bảo vệ người tiecircu dugraveng của Việt Namrdquo do Cục quản lyacute cạnh

tranh ndash Bộ Cocircng thương thực hiện Chuyecircn đề đatilde lagravem rotilde cơ sở khoa học về vấn

đề bảo vệ NTD vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD phacircn tiacutech caacutec quy định phaacutep luật tại

caacutec quốc gia phaacutet triển vagrave đang phaacutet triển trecircn thế giới về caacutec vấn đề cơ bản trong

bảo vệ NTD caacutec ưu điểm vagrave bất cập của caacutec quy định nagravey về mặt nội dung cũng

như khi đưa vagraveo thực tiễn trecircn cơ sở đoacute đề xuất caacutec khuyến nghị về phương

hướng cụ thể cho cocircng taacutec xacircy dựng Luật bảo vệ NTD tại Việt Nam đặc biệt về

cấu truacutec cơ bản nội dung caacutec chế định chiacutenh vv đảm bảo phugrave hợp với hệ thống

phaacutep luật hiện hagravenh tại Việt Nam cũng như thực trạng vagrave định hướng phaacutet triển

kinh tế xatilde hội của đất nước

- Chuyecircn đề khoa học ldquoThiết chế bảo vệ người tiecircu dugraveng thực trạng Việt

Nam kinh nghiệm quốc tế vagrave định hướng hoagraven thiệnrdquo do Cục quản lyacute cạnh tranh

ndash Bộ Cocircng thương thực hiện Chuyecircn đề đatilde tập trung phacircn tiacutech hệ thống cơ quan

bảo vệ NTD tại Việt Nam bao gồm hệ thống cơ quan quản lyacute hagravenh chiacutenh nhagrave

19

nước vagrave caacutec tổ chức xatilde hội tham gia vagraveo cocircng taacutec BVQLNTD tiến hagravenh đaacutenh

giaacute sơ bộ phaacutep luật bảo vệ NTD một số nước trecircn thế giới trecircn cơ sở mức độ phaacutet

triển của nền kinh tế mức độ phaacutet triển vagrave đặc trưng của hệ thống phaacutep luật khu

vực địa lyacute đaacutenh giaacute hệ thống cơ quan bảo vệ NTD của một số nước trecircn thế giới

magrave tại đoacute cocircng taacutec bảo vệ NTD được đaacutenh giaacute lagrave đạt hiệu quả cao như Đagravei Loan

Malaysia Thaacutei Lan Ấn Độ Trung Quốc Hoa Kỳ Phaacutep Hagraven Quốc Australia

Singapore Canada Nhật Bản Phacircn tiacutech ưu điểm vagrave nhược điểm của mocirc higravenh vagrave

taacutec động của caacutec yếu tố nagravey tới hiệu quả của cocircng taacutec bảo vệ NTD Từ kinh

nghiệm caacutec nước trecircn thế giới vagrave thực trạng phaacutep luật Việt Nam nhoacutem taacutec giả đatilde

đưa ra kiến nghị cho việc hoagraven thiện hệ thống cơ quan bảo vệ NTD tại Việt

Nam

- Bagravei viết ldquoĐiều kiện thương mại chung ndash nhu cầu điều chỉnh phaacutep luật từ

phương diện bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo của Nguyễn Văn Thagravenh trong

Hội thảo khoa học ldquoPhaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng ndash kinh nghiệm quốc tế

thực trạng vagrave triển vọng ở Việt Nam do Viện Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật phối hợp

với Viện KAS tại Việt Nam tổ chức thaacuteng 112009 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech khaacutei

niệm NTD chỉ ra những đặc trưng cơ bản của NTD trong đoacute taacutec giả nhận định

ldquoPhần lớn người tiecircu dugraveng lagrave người thiếu kinh nghiệm thực tế thiếu kiến thức

chuyecircn mocircn thiếu kiến thức phaacutep lyacute trong việc bảo vệ quyền chiacutenh migravenh cũng

như lagrave thiếu caacutec thocircng tinrdquo vagrave họ lagrave những người yếu thế trong quan hệ với

thương nhacircn Taacutec giả khẳng định ldquomột trong những đặc điểm đaacuteng quan tacircm ở

đacircy lagrave sự yếu thế trong việc đagravem phaacuten kyacute kết vagrave thực thi caacutec hợp đồng giữa

người tiecircu dugraveng với becircn cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụrdquo Cugraveng với đoacute taacutec giả đatilde

chỉ ra sự khaacutec biệt giữa ldquođiều kiện thương mại chungrdquo vagrave hợp đồng theo mẫu

phacircn tiacutech những ưu điểm cũng như những hạn chế của việc aacutep dụng ldquođiều kiện

thương mại chungrdquo vagrave hợp đồng theo mẫu Taacutec giả đatilde phacircn tiacutech thực tiễn phaacutep

lyacute về điều kiện thương mại chung liecircn quan tới quyền lợi của NTD thocircng qua

20

một số caacutec vụ việc xảy ra trong thực tế đồng thời đaacutenh giaacute thực trạng phaacutep luật

điều chỉnh phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu vagrave ldquođiều kiện thương mại chungrdquo từ

đoacute taacutec giả kiến nghị ldquocần soạn thảo một văn bản riecircng để quy định chuyecircn biệt

về vấn đề hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện thương mại chungrdquo

- Bagravei viết ldquoĐiều chỉnh thocircng tin bất cacircn xứng vagrave quản lyacute rủi ro trong phaacutep

luật hợp đồng Việt Namrdquo của taacutec giả Phạm Duy Nghĩa đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn

cứu Lập phaacutep số 52003 Becircn cạnh quan niệm truyền thống coi hợp đồng như

ldquosự thống nhất yacute chiacute vagraveo thời điểm giao kếtrdquo taacutec giả đưa ra caacutech nhigraven nhận mới

Hợp đồng ngagravey cagraveng mang tiacutenh chất của một quaacute trigravenh coacute điều tiết Trong quaacute

trigravenh đoacute caacutec becircn coacute nghĩa vụ chia sẻ thocircng tin cugraveng nhận diện đaacutenh giaacute phacircn

chia điều tiết rủi ro - gọi chung lagrave quản lyacute rủi ro Caacutech nhigraven nhận nagravey vượt qua

được thoacutei quen quy chiếu vagraveo những mẫu hợp đồng nhất định đatilde được nhagrave lagravem

luật thiết kế trong caacutec đạo luật lagravem cho phaacutep luật hợp đồng goacutep phần bảo vệ sự

cocircng bằng về lợi iacutech của caacutec becircn cũng như bảo vệ lợi iacutech cocircng

- Bagravei viết ldquoBảo vệ quyền của người tiecircu dugraveng ở Việt Nam hiện nayrdquo của

taacutec giả Đinh Ngọc Vượng đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập phaacutep số 62008

Bagravei viết đề cập đến thực trạng bảo vệ NTD hiện nay ở nước ta Theo taacutec giả becircn

cạnh quan hệ giữa caacutec nhagrave sản xuất với nhau quan hệ kinh tế chủ yếu trong xatilde

hội lagrave quan hệ giữa NTD vagrave nhagrave sản xuất kinh doanh phacircn phối hagraveng hoaacute dịch

vụ Tuy lagrave số đocircng nhưng NTD khocircng được tổ chức lại necircn họ khoacute coacute sức mạnh

tiếng noacutei đơn lẻ của họ cũng rất iacutet được lắng nghe vagrave ldquohầu như người tiecircu dugraveng

Việt Nam đatilde vagrave đang phải đối mặt với thực tế lagrave đa số hagraveng hoacutea vagrave dịch vụ đều

coacute vấn đề xacircm hại quyền của người tiecircu dugraveng vagrave việc bảo vệ người tiecircu dugraveng từ

phiacutea caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước cũng như từ phiacutea người tiecircu dugraveng tổ chức

đại diện cho người tiecircu dugraveng lagrave chưa coacute hiệu quảrdquo thậm chiacute quyền của NTD

nhiều luacutec cograven bị xacircm hại từ chiacutenh hoạt động của caacutec cơ quan nhagrave nước

21

Qua đoacute taacutec giả đưa ra những kiến nghị về cung cấp thocircng tin cho NTD về

hoagraven thiện thể chế hoagraven thiện phaacutep luật về bảo vệ NTD

- Bagravei viết ldquoSự phối hợp giữa caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước trong bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo của taacutec giả Nguyễn Đức Minh đăng trecircn Tạp chiacute Nhagrave

nước vagrave Phaacutep luật số 52008 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech vagrave lagravem rotilde những vấn đề cograven

tồn tại trong cơ chế phối hợp hagravenh động giữa caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước

trong BVQLNTD vagrave đề xuất caacutec giải phaacutep nhằm nacircng cao hiệu quả của hoạt

động nagravey Theo đoacute BVQLNTD lagrave traacutech nhiệm chung của Nhagrave nước xatilde hội

doanh nghiệp vagrave NTD Trong hoạt động BVQLNTD caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave

nước đoacuteng vai trograve quan trọng nhưng khocircng thể thay thế vai trograve tự bảo vệ của

NTD Taacutec giả đatilde phacircn tiacutech đaacutenh giaacute chức năng nhiệm vụ cũng như sự phối hợp

của caacutec cơ quan nhagrave nước từ trung ương đến địa phương trong việc bảo vệ NTD

taacutec giả cho rằng ldquonếu caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước về bảo vệ quyền lợi người

tiecircu dugraveng hoạt động keacutem hiệu quả khocircng coacute caacutec biện phaacutep phograveng ngừa hữu hiệu

vagrave aacutep dụng caacutec chế tagravei nghiecircm khắc cocircng minh thigrave khocircng thể răn đe vagrave giảm bớt

nguy cơ xacircm hại quyền lợi người tiecircu dugraveng từ phiacutea nhagrave sản xuất kinh doanhrdquo

Theo taacutec giả để BVQLNTD thigrave cần coacute những giải phaacutep đồng bộ về nguồn nhacircn

lực cơ chế phối hợp kinh phiacute cải caacutech thể chế

- Bagravei viết ldquoYecircu cầu quản liacute nhagrave nước về bảo vệ caacutec quyền của người tiecircu

dugraveng trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tếrdquo của taacutec giả Phạm Duy Nghĩa

trong Hội thảo khoa học ldquoPhaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng ndash kinh nghiệm

quốc tế thực trạng vagrave triển vọng ở Việt Nam do Viện Nhagrave nước vagrave Phaacutep luật

phối hợp với Viện KAS tại Việt Nam tổ chức thaacuteng 112009 Bagravei viết đatilde phacircn

tiacutech bối cảnh kinh tế của Việt Nam trong quaacute trigravenh tham gia hội nhập quốc tế với

traacutech nhiệm của nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD trước những hagraveng hoacutea được

nhập khẩu coacute chất lượng thấp Theo taacutec giả việc bảo vệ NTD trong nước cograven

thiếu vagrave yếu lagrave do ldquocoacute phần nguyecircn nhacircn từ thể chế bộ maacutey nhagrave nước chưa chịu

22

traacutech nhiệm chưa coacute sức eacutep phải phản ứng trước dacircn nguyện chưa lo sợ bị thay

đổi bởi laacute phiếu của cử trirdquo Chiacutenh vigrave vậy để bảo vệ NTD cần phải coacute sự phối

hợp của ldquorất nhiều cơ quan với những chức năng đặc thugrave khaacutec nhau trong đoacute coacute

những việc Nhagrave nước phải lagravem coacute những việc Nhagrave nước ủng hộ hoặc tạo kinh

phiacute cơ hội để caacutec tổ chức truyền thocircng hiệp hội xatilde hội dacircn sự trực tiếp lagravemrdquo

Cugraveng với đoacute phải xacircy dựng tiecircu chuẩn kỹ thuật caacutec quy chuẩn vagrave chuẩn mực để

ngăn cản hagravenh vi gacircy hại cho NTD Vagrave đặc biệt NTD phải coacute thocircng tin phải coacute

tiếng noacutei phải coacute diễn đagraven giới truyền thocircng ủng hộ phải coacute những kecircnh đối

thoại vagrave giaacutem saacutet hối thuacutec chiacutenh quyền bảo vệ migravenh

- Bagravei viết ldquoBảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong giao kết hợp đồng điện

tử qua internetrdquo của taacutec giả Trần Văn Biecircn đăng trecircn Tạp chiacute Nghiecircn cứu Lập

phaacutep số 202010 Bagravei viết đatilde phacircn tiacutech nhu cầu điều chỉnh phaacutep luật về

BVQLNTD trong giao kết hợp đồng điện tử theo đoacute so với caacutec giao dịch truyền

thống thigrave giao dịch thocircng qua hợp đồng điện tử - hợp đồng điện tử đa phần dưới

dạng lagrave caacutec hợp đồng theo mẫu - NTD cograven gặp một bất lợi nữa bắt nguồn từ

chiacutenh phương thức giao kết hợp đồng phải sử dụng biện phaacutep liecircn lạc từ xa Taacutec

giả đatilde phacircn tiacutech thực trạng điều chỉnh phaacutep luật về giao kết hợp đồng điện tử

thocircng qua hệ thống phaacutep luật thực định vagrave cho rằng phaacutep luật điều chỉnh vấn đề

nagravey đatilde coacute những bước đi phugrave hợp từng bước tiệm cận được với xu thế chung

trecircn thế giới tuy nhiecircn một số quy định của chuacuteng ta cograven quaacute chung chung khoacute

tiếp cận vagrave đặc biệt lagrave thiếu cơ chế kiểm soaacutet necircn quyền lợi NTD trong caacutec giao

dịch nagravey chưa được đảm bảo Từ đoacute taacutec giả kiến nghị việc xacircy dựng Luật

BVQLNTD 2010 cần quy định ldquocaacutec biện phaacutep vagrave mức độ bảo vệ NTD trong caacutec

giao dịch điện tử khocircng thấp hơn so với caacutec giao dịch truyền thốngrdquo

- Bagravei viết ldquoMột số vấn đề lyacute luận xung quanh luật bảo vệ người tiecircu

dugravengrdquo của PGSTS Nguyễn Như Phaacutet (2010) Bagravei viết đatilde đề cập đến nhiều vấn

đề trong dự thảo luật BVQLNTD Trong đoacute taacutec giả đatilde phacircn tiacutech mối quan hệ

23

giữa NTD với thương nhacircn trong mối quan hệ nagravey thigrave NTD luocircn ở yếu thếldquodo

tiacutenh chất xatilde hội của quan hệ tiecircu dugraveng magrave người tiecircu dugraveng khoacute coacute thể coacute cơ hội

trở thagravenh tự do bigravenh đẳng vigrave họ buộc luocircn phải tham gia vagraveo mối quan hệ với

đặc tiacutenh truyền kiếp lagrave ldquothocircng tin bất cacircn xứngrdquo chiacutenh vigrave vậy phaacutep luật phải ưu

tiecircn bảo vệ ldquokẻ yếurdquo Cũng theo taacutec giả phaacutep luật bảo vệ NTD hiểu theo nghĩa

tổng quaacutet lagrave một hệ thống phaacutep luật coacute liecircn quan đến nhau magrave đạo luật về

BVQLNTD chỉ coacute giaacute trị tiecircn phong Cugraveng với đoacute taacutec giả đatilde phacircn tiacutech sự higravenh

thagravenh vagrave những đặc điểm của điều kiện giao dịch chung mối quan hệ giữa NTD

vagrave thương nhacircn trong việc thiết lập vagrave thực hiện điều kiện giao dịch chung Vagrave

qua đoacute taacutec giả cho rằng cần phải coacute cơ chế để kiểm soaacutet chặt chẽ điều kiện giao

dịch chung

113 Đaacutenh giaacute tổng quan tigravenh higravenh nghiecircn cứu

Qua tigravem hiểu về tigravenh higravenh nghiecircn cứu coacute liecircn quan đến đề tagravei Bảo vệ

quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu magrave

nghiecircn cứu sinh tiếp cận được xin đưa ra một số yacute kiến đaacutenh giaacute bước đầu như

sau

Thứ nhất hợp đồng theo mẫu vagrave sự ảnh hưởng của noacute đối với quyền tự do

hợp đồng

Caacutec nghiecircn cứu trong vagrave ngoagravei nước đatilde chỉ ra lyacute thuyết về tự do hợp đồng

sự ảnh hưởng của hợp đồng theo mẫu đối với quyền tự do hợp đồng Hợp đồng

theo mẫu ảnh hưởng đến tự do hợp đồng xuất phaacutet từ hợp đồng theo mẫu lagrave hợp

đồng do một becircn đơn phương soạn thảo để aacutep dụng đồng loạt cho nhiều NTD

Becircn cạnh đoacute caacutec nghiecircn cứu cũng đatilde chỉ ra nguồn gốc ưu điểm vagrave hạn chế của

hợp đồng theo mẫu mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với điều kiện giao

dịch chung vị triacute vai trograve của hợp đồng theo mẫu trong nền kinh tế Caacutec kết quả

nghiecircn cứu noacutei trecircn đatilde cho nghiecircn cứu sinh coacute thể đưa ra caacutec kết luận về cơ sở

của việc higravenh thagravenh hợp đồng theo mẫu noacute lagrave sản phẩm tất yếu của nền kinh tế

24

sản xuất phaacutet triển Hợp đồng theo mẫu mang lại những giaacute trị nhất định trong

việc tiết kiệm chi phiacute thời gian giao dịch vagrave đặc biệt noacute lagrave sự chuẩn hoaacute caacutec quy

tắc thương mại được higravenh thagravenh lacircu đời được ban hagravenh với mục điacutech sử dụng

nhiều lần lặp đi lặp lại Becircn cạnh đoacute hợp đồng theo mẫu cũng coacute những hạn chế

nhất định như việc becircn soạn thảo hợp đồng coacute thể đưa vagraveo trong hợp đồng những

điều khoản gacircy bất lợi cho NTD điều nagravey xuất phaacutet từ việc bất cacircn xứng thocircng

tin giữa thương nhacircn với NTD trong đoacute NTD lagrave becircn yếu thế Hợp đồng theo

mẫu coacute mối quan hệ mật thiết đối với điều kiện giao dịch chung

Trecircn cơ sở kế thừa caacutec kết quả nghiecircn cứu từ caacutec taacutec giả nghiecircn cứu sinh

tiếp tục lagravem saacuteng tỏ bản chất đặc điểm của hợp đồng theo mẫu điều kiện tồn tại

hợp đồng theo mẫu Nhận diện phaacutep luật điều chỉnh về hợp đồng theo mẫu trong

mối quan hệ giữa thương nhacircn với NTD

Thứ hai về quyền của người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu

NTD vagrave quyền của NTD noacutei chung đatilde được nhiều nhagrave khoa học bagraven luận

đaacutenh giaacute Coacute khaacute nhiều cocircng trigravenh khoa học bagravei viết đăng trecircn caacutec tạp chiacute

chuyecircn ngagravenh luật bagraven luận phacircn tiacutech Nhigraven chung caacutec cocircng trigravenh khoa học caacutec

bagravei baacuteo đatilde phacircn tiacutech khaacutei niệm về người tiecircu dugraveng tuy nhiecircn trong khaacutei niệm về

NTD vẫn cograven những quan điểm khaacutec nhau mối quan hệ giữa thương nhacircn với

NTD vagrave chỉ ra rằng trong mối quan hệ nagravey NTD luocircn được đặt ở becircn yếu thế

điều nagravey xuất phaacutet từ sự bất cacircn xứng thocircng tin Becircn cạnh đoacute caacutec nghiecircn cứu

cũng đatilde phacircn tiacutech caacutec quyền của NTD dưới goacutec độ BVQLNTD noacutei chung vagrave chỉ

ra trong thực tiễn những quyền của NTD hay bị xacircm hại Tuy nhiecircn chưa coacute

nghiecircn cứu nagraveo phacircn tiacutech quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu bao gồm những quyền gigrave lagrave quan trọng vagrave khả năng bị xacircm hại

những quyền nagravey trong thực tiễn được thể hiện như thế nagraveo

25

Kế thừa caacutec kết quả nghiecircn cứu necircu trecircn nghiecircn cứu sinh sẽ tiếp tục lagravem

saacuteng tỏ nhận thức chung về NTD họ lagrave ai quyền của NTD trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu những quyền nagraveo ảnh hưởng trực tiếp đến quyền

lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Trecircn cơ sở đoacute

nghiecircn cứu sinh đaacutenh giaacute phaacutep luật thực định coacute những quy định cụ thể như thế

nagraveo về quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Thứ ba về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu

Caacutec nghiecircn cứu về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu được đề cập ở nhiều goacutec độ khaacutec nhau như khoa học chiacutenh trị khoa

học kinh tế khoa học phaacutep lyacute Caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu đatilde chỉ ra những vấn đề

như sau (i) quyền của NTD hiện nay coacute xu hướng bị xacircm phạm ngagravey cagraveng nhiều

hơn việc quyền của NTD bị xacircm hại coacute nhiều yếu tố taacutec động đến như việc chạy

theo lợi nhuận của caacutec thương nhacircn sự ldquolơ lagraverdquo của caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave

nước hay thậm chiacute lagrave sự ldquothờ ơrdquo của chiacutenh NTD Becircn cạnh đoacute lagrave sự thiếu đồng

bộ của phaacutep luật vagrave caacutec thiết chế để BVQLNTD chưa hiệu quả Tuy nhiecircn chưa

coacute một cocircng trigravenh nghiecircn cứu nagraveo chỉ ra một caacutech toagraven diện quyền lợi của NTD

trong caacutech hợp đồng theo mẫu thường bị xacircm hại như thế nagraveo (ii) caacutec nghiecircn

cứu cũng chỉ ra sự cần thiết phải bảo vệ NTD trong mối quan hệ với thương

nhacircn vagrave đưa ra caacutec giải phaacutep nhằm bảo vệ NTD như hoagraven thiện thể chế vai trograve

của caacutec cơ quan nhagrave nước xatilde hội vagrave chiacutenh bản thacircn NTD trong việc BVQLNTD

Tuy nhiecircn caacutec nghiecircn cứu cũng chưa chỉ ra được một caacutech coacute hệ thống trong

mối quan hệ giữa NTD với thương nhacircn đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu coacute những yếu tố nagraveo dẫn đến phải BVQLNTD trong mối quan hệ

nagravey NTD cần được bảo vệ bằng phương thức vagrave caacutech thức nagraveo trước nguy cơ bị

xacircm hại (iii) một số caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu đatilde đề xuất giải phaacutep kiểm soaacutet

hợp đồng theo mẫu lagrave điều kiện để đảm bảo quyền lợi của NTD được bảo vệ

26

Việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu được tiến hagravenh bởi caacutec cơ quan nhagrave nước

thocircng qua caacutec biện phaacutep hagravenh chiacutenh như đăng kyacute hợp đồng theo mẫu đối với một

số lĩnh vực thiết yếu của đời sống xatilde hội xử phạt hagravenh chiacutenh nếu coacute hagravenh vi vi

phạm trong việc thực hiện hợp đồng theo mẫu Tuy nhiecircn nội dung kiểm soaacutet

hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ lagrave việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave cograven bao

gồm việc kiểm tra giaacutem saacutet thực hiện hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ đối với

những hợp đồng theo mẫu thuộc lĩnh vực bắt buộc phải đăng kyacute magrave cả với

những hợp đồng khocircng thuộc lĩnh vực phải đăng kyacute nhưng đang được aacutep dụng

trecircn thực tế (iv) vấn đề giải quyết tranh chấp giữa NTD với thương nhacircn cũng

được đề cập trong nhiều nghiecircn cứu Caacutec nghiecircn cứu cũng đatilde chỉ ra caacutec phương

thức giải quyết tranh chấp giữa NTD với thương nhacircn được thực hiện theo caacutec

phương thức như hoagrave giải thương lượng trọng tagravei toagrave aacuten Tuy nhiecircn đối với

tranh chấp giữa thương nhacircn với NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu chưa được đề cập một caacutech toagraven diện

Trecircn cơ sở kế thừa kết quả nghiecircn cứu từ caacutec cocircng trigravenh nghiecircn cứu như

đatilde necircu nghiecircn cứu sinh tổng hợp vagrave lagravem saacuteng tỏ sự cần thiết phải BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu higravenh thức vagrave phương thức

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như vậy hiện chưa coacute cocircng trigravenh khoa học nagraveo ở cấp độ luận aacuten tiến sĩ

đaacutenh giaacute một caacutech toagraven diện vagrave coacute hệ thống những vấn đề lyacute luận về BVQLNTD

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thực trạng BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chỉ ra những hạn chế bất cập trong

việc ban hagravenh vagrave kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đề xuất những giải phaacutep nhằm

bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu Vigrave vậy việc tiếp tục phaacutet triển caacutec kết quả nghiecircn cứu về BVQLNTD trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở goacutec độ lyacute luận đaacutenh giaacute thực

trạng BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu vagrave đề xuất

27

những giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật về BVQLNTD lagrave cần thiết vagrave khocircng trugraveng

lặp với bất kỳ cocircng trigravenh nghiecircn cứu nagraveo đatilde thực hiện trước đacircy

12 Cơ sở lyacute thuyết cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

121 Cơ sở lyacute thuyết

Cơ sở lyacute thuyết để triển khai nghiecircn cứu đề tagravei bao gồm caacutec vấn đề chiacutenh

sau đacircy

- Những quan điểm của học thuyết Maacutec ndash Lecircnin chủ trương đường lối

của Đảng Cộng sản Việt Nam về quyền con người vagrave BVQLNTD về chiacutenh saacutech

phaacutet triển kinh tế xatilde hội vagrave đảm bảo sự phaacutet triển bền vững trong sự nghiệp xacircy

dựng chủ nghĩa xatilde hội thời kỳ đổi mới

- Lyacute thuyết thocircng tin bất cacircn xứng (Asymmetric Information) của caacutec nhagrave

khoa học George Akerlof Michael Spence vagrave Joseph Stiglitz

- Lyacute thuyết về caacutec quyền cơ bản của người tiecircu dugraveng với tư caacutech lagrave một bộ

phận quan trọng của nền kinh tế

- Lyacute thuyết về bảo vệ kẻ yếu trong mối tương quan với kẻ mạnh nhằm

đảm bảo sự cocircng bằng xatilde hội

- Lyacute luận về vai trograve của Nhagrave nước trong hoạt động bảo vệ quyền con

người noacutei chung vagrave bảo vệ quyền lợi NTD noacutei riecircng

- Lyacute luận về vai trograve của caacutec tổ chức trong xatilde hội dacircn sự

122 Cacircu hỏi nghiecircn cứu vagrave giả thuyết nghiecircn cứu

Luận aacuten được triển khai với hagraveng loạt cacircu hỏi vagrave giả thuyết nghiecircn cứu như sau

Thứ nhất về goacutec độ lyacute luận

Cacircu hỏi nghiecircn cứu hợp đồng theo mẫu lagrave gigrave ảnh hưởng của hợp đồng

theo mẫu đến nguyecircn tắc tự do hợp đồng Người tiecircu dugraveng lagrave ai quyền của

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu gồm những

quyền nagraveo Tại sao phải bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu Bảo vệ người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

28

đồng theo mẫu bằng higravenh thức vagrave phương thức nagraveo

Giả thuyết nghiecircn cứu hiện nay caacutec nghiecircn cứu chưa chỉ ra đầy đủ một

caacutech coacute hệ thống về bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của

noacute đối với nguyecircn tắc tự do hợp đồng Caacutec quyền của người tiecircu dugraveng trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa được thể hiện nhất quaacuten Sự cần

thiết trong BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa

được nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống Caacutec phương thức BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chưa được lagravem saacuteng tỏ

Kết quả nghiecircn cứu (dự định) Đưa ra caacutech hiểu đầy đủ rotilde ragraveng về những

vấn đề trecircn

Thứ hai về goacutec độ luật thực định

Cacircu hỏi nghiecircn cứu Phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu hiện hagravenh ở Việt Nam thể hiện như thế nagraveo Quaacute trigravenh thực

thi phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ra

sao

Giả thuyết nghiecircn cứu Nội dung phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam vẫn chưa đầy đủ thiếu tiacutenh khả

thi Quaacute trigravenh thực thi phaacutep luật BVQLNTD chưa đaacutep ứng được yecircu cầu

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Kết quả nghiecircn cứu (dự định) Tigravem ra được những điểm thiếu hạn chế

trong chiacutenh những quy định của phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu vagrave những tồn tại trong quaacute trigravenh thực hiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu chỉ ra được

những nguyecircn nhacircn của hạn chế bất cập đoacute

Thứ ba đề xuất kiến nghị

Cacircu hỏi nghiecircn cứu Với những tồn tại bất cập necircu trecircn thigrave cần phải coacute

phương hướng vagrave giải phaacutep gigrave để sữa chữa khắc phục noacute

Giả thuyết nghiecircn cứu Hiện nay phương hướng vagrave giải phaacutep nhằm hoagraven

29

thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

vẫn chưa ldquođuacuteng hướngrdquo đầy đủ vagrave phugrave hợp để khắc phục những hạn chế của

phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu hiện

hagravenh

Kết quả nghiecircn cứu (dự kiến) Đưa ra được phương hướng vagrave giải phaacutep

đuacuteng đầy đủ vagrave phugrave hợp cho việc hoagraven thiện phaacutep luật BVQLNTD trong caacutec

giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay

30

Kết luận chương 1

Qua caacutec phần đatilde trigravenh bagravey ở trecircn cho thấy nghiecircn cứu về phaacutep luật

BVQLNTD noacutei chung vagrave BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu noacutei riecircng lagrave vấn đề đatilde được caacutec nhagrave khoa học trecircn thế giới đặt

ra Việc nghiecircn cứu noacute goacutep phần hoagraven thiện phaacutep luật BVQL NTD từng bước

đưa phaacutep luật BVQLNTD của Việt Nam tiệm cận với thocircng lệ quốc tế

Ở Việt Nam Luật BVQLNTD (2010) được ban hagravenh trecircn cơ sở thay

thế phaacutep lệnh BVQLNTD trước đacircy Trước trong vagrave sau khi Luật

BVQLNTD ban hagravenh đatilde coacute nhiều cocircng trigravenh nghiecircn cứu về vấn đề nagravey ở Việt

Nam dưới nhiều goacutec độ khaacutec nhau trong đoacute coacute goacutec độ phaacutep lyacute Tuy nhiecircn

cho đến nay chưa coacute một cocircng trigravenh nagraveo nghiecircn cứu một caacutech coacute hệ thống vagrave

toagraven diện về BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

hiện nay như thế nagraveo để từ đoacute tigravem ra bất cập hạn chế trong phaacutep luật

BVQLNTD hiện nay đề ra hệ thống caacutec giải phaacutep hoagraven thiện phaacutep luật

BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu Với thực

trạng tigravenh higravenh nghiecircn cứu đoacute nghiecircn cứu sinh đatilde chọn đề tagravei ldquoBảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt

Nam hiện nayrdquo lagravem luận aacuten nghiecircn cứu Luận aacuten được triển khai trecircn cơ sở lyacute

thuyết phương phaacutep nghiecircn cứu phugrave hợp với mục điacutech yecircu cầu của từng

phần vagrave trong giới hạn nghiecircn cứu để đạt được mục điacutech chung của luận aacuten

31

Chương 2

NHỮNG VẤN ĐỀ LYacute LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIEcircU

DUgraveNG TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG THEO MẪU

21 Quyền tự do hợp đồng vagrave cơ sở phaacutep lyacute của hợp đồng theo mẫu

211 Hợp đồng vagrave quyền tự do hợp đồng

2111 Khaacutei quaacutet về hợp đồng

Hợp đồng lagrave một trong những yếu tố luocircn song hagravenh cugraveng với sự phaacutet triển

của xatilde hội loagravei người magrave cụ thể lagrave trong caacutec giao dịch của con người noacute lagrave

phương tiện chủ yếu để con người tiến hagravenh caacutec giao dịch nhằm thỏa matilden nhu

cầu của migravenh Xatilde hội cagraveng phaacutet triển thigrave hợp đồng cagraveng đoacuteng vai trograve quan trọng

trong việc vận hagravenh nền kinh tế của một quốc gia thậm chiacute lagrave cả thế giới Vigrave lẽ

đoacute ngay từ thế kỷ thứ XVIII nhagrave triết học xatilde hội học người Phaacutep Plulur đatilde dự

đoaacutenHợp đồng chiếm 910 dung lượng caacutec bộ luật hiện hagravenh vagrave đến luacutec nagraveo

đoacute tất cả caacutec điều khoản của bộ luật từ điều khoản thứ nhất đến điều khoản cuối

cugraveng đều quy định về hợp đồng[12 tr8]

Hợp đồng lagrave những hagravenh vi phaacutep lyacute song phương hay đa phương lagrave hệ quả

của sự thỏa thuận giữa caacutec chủ thể Tuy nhiecircn khocircng phải mọi sự thỏa thuận đều

lagrave hợp đồng Những thỏa thuận được coi lagrave hợp đồng khi thoả thuận đoacute thể hiện

yacute chiacute điacutech thực giữa caacutec becircn nhằm tạo ra caacutec hậu quả phaacutep lyacute nhất định đối với

họ vagrave yacute chiacute của caacutec becircn phải hợp lẽ cocircng bằng hợp phaacutep hợp đạo đức Caacutec hợp

đồng được giao kết dưới taacutec động của cưỡng bức lừa dối hoặc mua chuộc lagrave

khocircng thể hiện yacute chiacute điacutech thực của caacutec becircn necircn khocircng lagravem phaacutet sinh nghĩa vụ

phaacutep lyacute giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng vagrave coacute thể bị coi lagrave vocirc hiệu Cugraveng

với đoacute yếu tố khocircng thể thiếu trong hợp đồng lagrave chiacutenh lagrave đối tượng của hợp

đồng tức lagrave sự thỏa thuận của caacutec becircn phải nhằm một mục điacutech nhất định một

đối tượng cụ thể Nếu mục điacutech giao kết hợp đồng của caacutec becircn lagrave traacutei phaacutep luật

hoặc đối tượng của hợp đồng thuộc trường hợp cấm giao dịch thigrave hợp đồng đoacute

32

cũng bị coi lagrave vocirc hiệu Yếu tố thứ ba trong hợp đồng đoacute chiacutenh lagrave năng lực phaacutep

lyacute vagrave năng lực hagravenh vi của chủ thể xaacutec lập quan hệ hợp đồng

Như vậy coacute thể hiểu hợp đồng lagrave hagravenh vi phaacutep lyacute thể hiện sự thoả thuận

của caacutec becircn giao kết nhằm lagravem phaacutet sinh thay đổi chấm dứt caacutec quyền vagrave nghĩa

vụ phaacutep lyacute nhất định

2112 Quyền tự do hợp đồng

Như đatilde trigravenh bagravey ở trecircn bản chất của hợp đồng lagrave sự thỏa thuận vagrave thống

nhất yacute chiacute giữa caacutec chủ thể nhằm xaacutec lập thay đổi hay chấm dứt caacutec quyền vagrave

nghĩa vụ trecircn cơ sở tự do tự nguyện bigravenh đẳng Tự do yacute chiacute luocircn được xaacutec định

lagrave nguyecircn tắc cốt lotildei của hợp đồng dugrave ở bất cứ hệ thống phaacutep luật nagraveo

Thuyết tự do yacute chiacute phaacutet triển mạnh mẽ ở Phaacutep vagraveo thế kỷ XVIII nội dung

của thuyết nagravey xuất phaacutet từ quan điểm cho rằng yacute chiacute của con người lagrave tối

thượng vagrave tự chủ chỉ caacutec hagravenh vi xuất phaacutet từ yacute chiacute tự chủ của một người mới coacute

hiệu lực ragraveng buộc đối với người đoacute Coacute nghĩa lagrave khocircng ai coacute thể bị eacutep buộc lagravem

hay khocircng lagravem một việc gigrave đoacute ngoagravei yacute muốn của họ vigrave lợi iacutech của chiacutenh họ Do

đoacute tự do yacute chiacute phải được đề cao để con người vigrave lợi iacutech của migravenh trong xatilde hội tự

do cạnh tranh mang lại những lợi iacutech chung

Học thuyết tự do yacute chiacute đatilde dẫn đến một hệ quả trước tiecircn coi hợp đồng lagrave

một loại nguồn quan trọng nhất của nghĩa vụ phaacutep lyacute Bởi vậy hợp đồng coacute

nhiệm vụ bảo đảm sự tự do vagrave trung thực khi thể hiện yacute chiacute của caacutec đương sự

Từ đoacute phaacutep luật về hợp đồng phải coacute caacutec quy định loại bỏ những trường hợp

khocircng bảo đảm sự tự do vagrave trung thực khi thể hiện yacute chiacute của caacutec becircn trong giao

dịch Caacutec trường hợp giao kết hợp đồng do nhầm lẫn do lừa dối hay do bạo lực

coacute thể sẽ lagravem cho hợp đồng vocirc hiệu Khi hợp đồng đatilde được caacutec becircn kyacute kết sẽ coacute

giaacute trị bắt buộc như lagrave ldquoluậtrdquo đối với caacutec becircn Hơn thế nữa hợp đồng cograven coacute giaacute

trị phaacutep lyacute ngay cả đối với caacutec cơ quan cocircng quyền nghĩa lagrave khi xeacutet xử giải

33

thiacutech hợp đồng Toagrave aacuten phải tocircn trọng yacute chiacute của caacutec becircn khocircng được sửa đổi hay

giải thiacutech nội dung hợp đồng khaacutec với yacute chiacute nội dung giao kết của caacutec becircn

Như vậy coacute thể hiểu quyền tự do hợp đồng bao gồm những nội dung cơ

bản (i) hợp đồng phải lagrave kết quả của sự tự nguyện thoả thuận lagrave sự thể hiện yacute

chiacute điacutech thực của caacutec becircn (ii) caacutec becircn tự do xaacutec định nội dung của hợp đồng tự

do thoả thuận caacutec điều khoản của hợp đồng Caacutec quy định về trật tự cocircng cộng

chỉ được aacutep dụng trong trường hợp ngoại lệ đặc biệt (iii) higravenh thức của hợp

đồng khocircng phải lagrave yếu tố quan trọng chỉ cần caacutec becircn đạt được thoả thuận với

nhau lagrave coi như hợp đồng đatilde được kyacute kết (iv) caacutec becircn coacute quyền tự do quyết định

việc giải quyết bất đồng khi coacute tranh chấp phaacutet sinh

212 Nguyecircn tắc bảo đảm quyền tự do hợp đồng cơ sở phaacutep lyacute vagrave vai trograve của

hợp đồng theo mẫu

Mặc dugrave được coi lagrave nền tảng cho lyacute luận về hợp đồng nhưng thuyết tự do

yacute chiacute cũng coacute những nhược điểm nhất định Noacute khocircng thể giải quyết được một

caacutech thoả đaacuteng những mối quan hệ xatilde hội phức tạp ngagravey nay khi magrave con người

sống trong sự phụ thuộc lẫn nhau khi magrave sự bất cacircn xứng thocircng tin ngagravey cagraveng

trở lecircn trầm trọng Chiacutenh vigrave vậy nhagrave lagravem luật phải vagraveo cuộc để đưa ra những quy

định coacute tiacutenh chất bắt buộc nhằm đảm bảo trật tự cocircng cộng vagrave đạo đức xatilde hội

VI Lecircnin cho rằng ldquonếu để caacutec becircn tự do vocirc hạn thigrave hợp đồng sẽ trở thagravenh

phương tiện để kẻ giagraveu boacutec lột người nghegraveo vagrave sẽ lagrave nguy cơ đối với lợi iacutech chung

của xatilde hội Vigrave vậy phải đi xa hơn nữa trong vấn đề tăng cường sự can thiệp của

Nhagrave nước vagraveo caacutec quan hệ phaacutep luật tư caacutec việc dacircn sựrdquo [38 tr577] Như vậy

việc caacutec nhagrave lagravem luật đưa ra caacutec quy định nhằm hạn chế tự do hợp đồng cần được

hiểu đoacute chiacutenh lagrave những bảo đảm cần thiết cho tự do hợp đồng coacute thể được duy trigrave

trong một xatilde hội hiện đại vigrave lợi iacutech của người khaacutec lợi iacutech chung của xatilde hội trật tự

cocircng cộng vagrave đạo đức Trước yecircu cầu đoacute Nhagrave nước với tư caacutech lagrave chủ thể của

quyền lực cocircng cần phải ban hagravenh những quy định phaacutep luật chống lại caacutec hagravenh

34

vi lạm dụng quyền tự do hợp đồng nhằm bảo đảm quyền tự do hợp đồng của

người khaacutec lợi iacutech chung của xatilde hội vagrave trật tự cocircng cộng Đacircy lagrave cơ sở để phaacutep

luật hợp đồng đặt ra caacutec quy định về năng lực chủ thể giao kết hợp đồng nguyecircn

tắc giao kết hợp đồng caacutec điều kiện coacute hiệu lực của hợp đồng caacutec trường hợp

hợp đồng vocirc hiệu vagrave caacutech thức xử lyacute hợp đồng vocirc hiệuhellip Trecircn cơ sở đoacute caacutec học

thuyết về hợp đồng ngagravey cagraveng đặt ra nhiều cơ sở cho sự taacutec động của Nhagrave nước

vagraveo quyền tự do hợp đồng so với quan niệm truyền thống trước đacircy

Trecircn thị trường mối quan hệ giữa tổ chức caacute nhacircn sản xuất kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ với NTD được thiết lập chủ yếu thocircng qua higravenh thức hợp đồng Theo

tinh thần ldquotự do khế ướcrdquo của hợp đồng noacutei chung thigrave noacute bao hagravem sự thỏa thuận vagrave

mục điacutech tạo lập hiệu lực phaacutep lyacute cho caacutec becircn Tuy nhiecircn trecircn thực tế coacute nhiều loại

hợp đồng khi giao kết khocircng đaacutep ứng hai điều kiện nagravey bởi caacutec nhagrave cung ứng hagraveng

hoacutea dịch vụ thường đưa ra hợp đồng magrave họ đatilde đơn phương soạn sẵn cograven NTD chỉ

coacute một trong hai sự lựa chọn ldquochấp nhậnrdquo hoặc ldquokhocircng chấp nhậnrdquo (vagrave trong một số

trường hợp NTD chỉ coacute thể ldquochấp nhậnrdquo chứ khocircng coacute lựa chọn nagraveo khaacutec vigrave tigravenh

trạng độc quyền viacute dụ hợp đồng mua baacuten điện sinh hoạt)

Hợp đồng theo mẫu lagrave một dạng hợp đồng phaacutet sinh từ quan hệ dacircn sự

thương mại vagrave được sử dụng phổ biến trong đời sống tiecircu dugraveng Caacutec điều kiện giao

dịch chung được caacutec luật gia phương tacircy mocirc tả lagrave đứa con của cuộc caacutech mạng

cocircng nghiệp thế kỷ 19 Với việc xuất hiện khả năng sản xuất vagrave cung cấp caacutec sản

phẩm vagrave dịch vụ mang tiacutenh hagraveng loạt vagrave liecircn tục cho vocirc số caacutec khaacutech hagraveng thực

tế nagravey đatilde đặt ra vấn đề ldquotiecircu chuẩn hoaacuterdquo caacutec điều khoản của caacutec hợp đồng mua

baacuten Trong bối cảnh đoacute từ giữa thế kỷ trước caacutec doanh nghiệp trước tiecircn lagrave bảo

hiểm giao thocircng tiacuten dụng rồi sau đoacute lagrave caacutec doanh nghiệp sản xuất dịch vụ đều

thiết lập cho migravenh những quy tắc baacuten hagraveng thống nhất aacutep dụng chung trong caacutec

giao dịch với khaacutech hagraveng của migravenh [53 tr43] Như vậy coacute thể noacutei hợp đồng theo

mẫu được higravenh thagravenh khi nền sản xuất hagraveng hoacutea phaacutet triển đến một trigravenh độ nhất

35

định quan hệ tiecircu dugraveng trở thagravenh một mối quan hệ mua baacuten hagraveng hoacutea vagrave cung ứng

dịch vụ phổ biến

Việc sử dụng hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng chung cho mọi khaacutech

hagraveng trước tiecircn vigrave mục tiecircu hợp lyacute hoaacute việc baacuten hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ

trecircn thị trường Qua đoacute becircn baacuten vagrave becircn mua đều coacute thể ldquotiết kiệmrdquo được thời

gian sức lực trong đagravem phaacuten vagrave thoả thuận Xa hơn nữa vagrave thực tiễn đatilde thừa

nhận lagrave thocircng qua việc thiết lập caacutec quy tắc baacuten hagraveng thống nhất caacutec nhagrave cung

cấp cugraveng với caacutec hiệp hội nghề nghiệp của migravenh đatilde phaacutet triển nhiều loại hợp

đồng cụ thể magrave nhagrave lagravem luật chưa hề biết tới Becircn cạnh đoacute hợp đồng theo mẫu

coacute khả năng ngăn ngừa những rủi ro nhận thức của caacutec becircn tham gia quan hệ hợp

đồng liecircn quan đến việc giải thiacutech hợp đồng vagrave trecircn thực tế đatilde được sử dụng như

một cocircng cụ hữu hiệu của việc phacircn chia rủi ro phaacutep lyacute traacutech nhiệm giữa caacutec

becircn tham gia quan hệ hợp đồng

Ban đầu hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng cũng như caacutec điều kiện giao dịch

chung khaacutec thể hiện tiacutenh năng ưu việt của noacute trong việc ruacutet ngắn thời gian đơn

giản hoacutea higravenh thức vagrave thủ tục trong giao dịch giữa nhagrave cung ứng với số lượng

khaacutech hagraveng đocircng đảo của migravenh Caacutec khaacutech hagraveng tigravem đến giao dịch cũng cảm

thấy hagravei lograveng vigrave đa phần caacutec giao dịch magrave họ tham gia lagrave nhằm đaacutep ứng những

nhu cầu thiết yếu của bản thacircn Vigrave vậy thời gian nhanh thủ tục đơn giản magrave vẫn

đạt được mục tiecircu hướng đến lagrave điều họ mong đợi Tuy nhiecircn cagraveng về sau do sự

thiếu vắng quaacute trigravenh thương lượng trong giao kết hợp đồng theo mẫu becircn soạn

thảo hợp đồng bắt đầu sử dụng lợi thế sẵn coacute của migravenh để chegraven eacutep becircn cograven lại

Điều nagravey đogravei hỏi sự can thiệp của Nhagrave nước trong việc điều tiết quan hệ hợp

đồng giữa thương nhacircn vagrave NTD nhằm đảm bảo sự cocircng bằng bigravenh đẳng trong

quan hệ nagravey cũng như bảo vệ được quyền lợi của NTD

36

22 Bản chất của hợp đồng theo mẫu vagrave những ảnh hưởng của noacute đối với

quyền tự do hợp đồng

221 Bản chất của hợp đồng theo mẫu

2211 Khaacutei niệm đặc điểm của hợp đồng theo mẫu

Trecircn thế giới hợp đồng theo mẫu tồn tại dưới nhiều tecircn gọi vagrave higravenh thức

khaacutec nhau như hợp đồng mẫu tiecircu chuẩn (standard from contract) hợp đồng

dựng sẵn (boilerplate contract) hay hợp đồng gia nhập (adhesion contract) vagrave

được hiểu chỉ lagrave một higravenh thức của những điều kiện giao dịch chung magrave caacutec nhagrave

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ sử dụng để giao dịch với tất cả khaacutech hagraveng của

migravenh

Ngagravey nay ngoại trừ những giao dịch đơn giản vigrave mục tiecircu nhu yếu phẩm

hagraveng ngagravey người ta thấy khắp mọi nơi trong caacutec hợp đồng song vụ caacutec điều

kiện giao dịch chung đều được aacutep dụng Hơn thế nữa luacutec đầu caacutec điều kiện vagrave

quy tắc nagravey chỉ được aacutep dụng giữa thương nhacircn vagrave NTD thigrave ngagravey nay điều kiện

giao dịch chung được aacutep dụng trong cả những giao dịch giữa caacutec thương nhacircn

với nhau Như vậy điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave tất cả những điều

kiện hợp đồng quy tắc baacuten hagraveng được soạn trước bởi một becircn trong quan hệ hợp

đồng vagrave được sử dụng trong khi kyacute kết hợp đồng với nhiều khaacutech hagraveng khaacutec

Với tiacutenh caacutech lagrave một higravenh thức tồn tại phổ biến của caacutec điều kiện giao dịch

chung hợp đồng theo mẫu cũng coacute đầy đủ caacutec đặc điểm của điều kiện giao dịch

chung Theo hiểu biết chung hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng do thương nhacircn

đơn phương soạn thảo để giao dịch với nhiều người mua hagraveng lagrave NTD

Như đatilde trigravenh bagravey hợp đồng theo mẫu được hiểu lagrave một loại hợp đồng necircn

noacute cũng coacute đầy đủ caacutec đặc điểm của hợp đồng noacutei chung Tuy nhiecircn cugraveng với

những đặc điểm đoacute thigrave hợp đồng theo mẫu cũng coacute những đặc điểm riecircng của noacute

Cụ thể lagrave

37

Thứ nhất hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng được soạn sẵn bởi tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

Theo hiểu biết thocircng thường hợp đồng phải thể hiện sự tự do yacute chiacute tự do

thỏa thuận vagrave lagrave yacute chiacute điacutech thực giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng Tuy nhiecircn

đối với hợp đồng theo mẫu yếu tố thỏa thuận lagrave một sự ldquoxa xỉrdquo hay noacutei caacutech

khaacutec noacute lagravem mất đi tinh thần tự do khế ước bởi lẽ hợp đồng theo mẫu sẽ do

thương nhacircn đơn phương soạn thảo cograven NTD sẽ khocircng coacute điều kiện để đagravem

phaacuten caacutec điều khoản trong đoacute magrave chỉ coacute thể chấp nhận toagraven bộ hợp đồng hoặc từ

chối giao kết hợp đồng

Khi điều kiện kinh tế phaacutet triển caacutec doanh nghiệp cung ứng hagraveng hoacutea

dịch vụ coacute khối lượng khaacutech hagraveng lớn hoặc trong những lĩnh vực độc quyền

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu cho đời sống xatilde hội thigrave hiển nhiecircn những

doanh nghiệp nagravey khocircng thể đi đagravem phaacuten kyacute kết hợp đồng đối với từng khaacutech

hagraveng của migravenh vagrave hơn nữa để tiết kiệm trong chi phiacute quản lyacute thigrave caacutec doanh

nghiệp nagravey sử dụng loại hợp đồng magrave họ soạn sẵn để aacutep dụng cho khaacutech hagraveng

của migravenh

Theo logic việc aacutep dụng caacutec hợp đồng theo mẫu dễ dẫn đến việc hạn chế

quyền tự do thoả thuận của becircn khaacutech hagraveng song cũng phải thấy rằng việc thể

hiện yacute chiacute của caacutec becircn trong quan hệ hợp đồng vẫn tồn tại thocircng qua việc NTD

chấp nhận hoặc khocircng chấp nhận nội dung của hợp đồng bằng caacutech họ ldquođặt buacutetrdquo

kyacute hoặc khocircng kyacute vagraveo hợp đồng Becircn cạnh đoacute cần phải thấy rằng hợp đồng theo

mẫu khocircng phải lagrave phaacutep luật kể cả khi noacute được một cơ quan nhagrave nước coacute thẩm

quyền chấp nhận đăng kyacute theo quy định của phaacutep luật

Thứ hai hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng chung cho tất cả khaacutech hagraveng coacute

đủ điều kiện tham gia vagraveo giao dịch với becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu

Nếu như hợp đồng thocircng thường việc giao kết hợp đồng được thực hiện

với từng khaacutech hagraveng khaacutec nhau vagrave với những thỏa thuận khaacutec nhau thigrave hợp đồng

38

theo mẫu được aacutep dụng chung thống nhất cho tất cả caacutec khaacutech hagraveng trong cugraveng

một chủng loại hợp đồng Điều nagravey coacute nghĩa mọi khaacutech hagraveng trong cugraveng một

nhoacutem sẽ được aacutep dụng hợp đồng với những điều khoản giống nhau bởi lẽ xuất

phaacutet từ nguyecircn tắc tự do caacutec chủ thể coacute quyền đặt ra caacutec điều kiện xaacutec lập vagrave

thực hiện giao dịch nhưng khocircng được vi phạm sự bigravenh đẳng giữa caacutec chủ thể

Trong trường hợp một doanh nghiệp cung ứng hagraveng hoaacute dịch vụ chiếm vị triacute

độc quyền trecircn thị trường họ coacute thể lợi dụng vị triacute của migravenh để đưa vagraveo hợp

đồng những điều khoản bất lợi cho khaacutech hagraveng thigrave điều nagravey cũng khocircng đồng

nghĩa với việc họ coacute quyền aacutep dụng caacutec điều kiện thương mại khaacutec nhau trong

cugraveng một loại giao dịch cho từng khaacutech hagraveng khaacutec nhau [69tr59] Với caacutech aacutep

dụng như vậy sẽ đảm bảo sự cocircng bằng giữa caacutec khaacutech hagraveng trong cugraveng một

giao dịch magrave caacutec doanh nghiệp đatilde thiết lập từ trước Đacircy cũng lagrave đặc điểm rất

quan trọng của hợp đồng theo mẫu nếu thiếu đặc điểm nagravey thigrave hợp đồng chỉ

được hiểu lagrave ldquomẫu hợp đồngrdquo chứ khocircng phải lagrave ldquohợp đồng theo mẫurdquo

Thứ ba chủ thể của hợp đồng theo mẫu luocircn bao gồm một becircn lagrave thương

nhacircn (với tư caacutech lagrave becircn cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ) vagrave becircn kia lagrave NTD (với tư

caacutech lagrave becircn mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ)

Chủ thể của hợp đồng noacutei chung lagrave những người tham gia xaacutec lập thực

hiện hợp đồng coacute quyền nghĩa vụ phaacutet sinh từ hợp đồng vagrave phải chịu traacutech

nhiệm về việc thực hiện quyền nghĩa vụ phaacutet sinh từ hợp đồng đoacute

Để tham gia xaacutec lập thực hiện hợp đồng caacutec hệ thống phaacutep luật đều quy

định chủ thể phải coacute năng lực chủ thể nhất định Theo đoacute yecircu cầu về chủ thể

tham gia hợp đồng ldquocoacute năng lực hagravenh vi dacircn sựrdquo lagrave một trong những điều kiện

tiecircn quyết để hợp đồng coacute hiệu lực Phaacutep luật Việt Nam quy định chủ thể tham

gia giao dịch dacircn sự (hợp đồng) phải ldquocoacute năng lực hagravenh vi dacircn sựrdquo (Điểm a

Khoản 1 Điều 117 BLDS 2015) Cũng theo caacutec quy định của BLDS (2015) chủ

thể tham gia quan hệ hợp đồng bao gồm caacutec caacute nhacircn phaacutep nhacircn hộ gia đigravenh tổ

39

hợp taacutec Mặt khaacutec năng lực hagravenh vi dacircn sự để tham gia xaacutec lập thực hiện hợp

đồng của caacutec chủ thể khaacutec nhau lagrave khocircng giống nhau

Khaacutec với caacutec loại hợp đồng thocircng thường magrave ở đoacute chủ thể coacute thể lagrave bất kỳ

ai thỏa matilden caacutec quy định của phaacutep luật về điều kiện chủ thể thigrave trong hợp đồng

theo mẫu một becircn chủ thể trong quan hệ hợp đồng nagravey phải lagrave những thương

nhacircn vagrave becircn cograven lại lagrave NTD Trecircn thực tế ở Việt Nam điều nagravey đatilde được thể hiện

rotilde tại Khoản 2 Điều 3 Luật BVQLNTD (2010)

Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave tổ chức caacute nhacircn thực

hiện một một số hoặc tất cả caacutec cocircng đoạn của quaacute trigravenh đầu tư từ sản

xuất đến tiecircu thụ hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ trecircn thị trường nhằm

mục điacutech sinh lợi bao gồm a)Thương nhacircn theo quy định của Luật

thương mại b) Caacute nhacircn hoạt động thương mại độc lập thường xuyecircn

khocircng phải đăng kyacute kinh doanhrdquo Khoản 1 Điều 6 LTM (2005) quy định

ldquoThương nhacircn bao gồm tổ chức kinh tế được thagravenh lập hợp phaacutep caacute nhacircn

hoạt động thương mại một caacutech độc lập thường xuyecircn vagrave coacute đăng kyacute kinh

doanhrdquo

Tuy nhiecircn đối với hợp đồng theo mẫu như đatilde phacircn tiacutech ở đặc điểm thứ

nhất vagrave thứ hai thigrave caacute nhacircn hoạt động thương mại độc lập thường xuyecircn khocircng

phải đăng kyacute kinh doanh vagrave caacute nhacircn hoạt động thương mại một caacutech độc lập

thường xuyecircn coacute đăng kyacute kinh doanh khocircng coacute khả năng để aacutep dụng hợp đồng

theo mẫu đối với NTD vigrave tiacutenh chất nhỏ lẻ của migravenh Chiacutenh vigrave vậy theo yacute kiến

của taacutec giả luận aacuten chủ thể của hợp đồng theo mẫu với tư caacutech lagrave thương nhacircn

chỉ coacute tổ chức kinh tế Trong mối quan hệ nagravey NTD thường phải chấp nhận

những quy tắc thương mại do chiacutenh nhagrave cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ đặt ra

[53tr42] vagrave NTD luocircn luocircn được xaacutec định lagrave becircn yếu thế như

40

(i) Yếu thế trong việc tiếp cận xử lyacute vagrave hiểu caacutec thocircng tin về hagraveng hoacutea

dịch vụ trong quan hệ mua baacuten trao đổi giữa họ với becircn cung ứng hagraveng hoacutea

dịch vụ

(ii) Yếu thế trong việc đagravem phaacuten thiết lập hợp đồng giao dịch khi quan

hệ với thương nhacircn trecircn thị trường

(iii) Yếu thế về khả năng chi phối giaacute cả caacutec điều kiện kinh doanh giao

dịch trecircn thị trường nhất lagrave trong hoagraven cảnh thị trường chỉ coacute một số iacutet doanh

nghiệp chi phối chiếm lĩnh

(iv)Yếu thế trong việc xử lyacute vagrave gaacutenh chịu rủi ro trong quaacute trigravenh tiecircu dugraveng

hagraveng hoacutea dịch vụ [10tr29-30]

Thứ tư higravenh thức của hợp đồng theo mẫu thường được thể hiện dưới higravenh

thức văn bản

Theo thocircng lệ hợp đồng chỉ được thiết lập khi coacute sự thỏa thuận giữa caacutec chủ

thể bigravenh đẳng về địa vị phaacutep lyacute nhằm mục điacutech tạo lập hệ quả phaacutep lyacute - phaacutet sinh

quyền vagrave nghĩa vụ - magrave khocircng phụ thuộc vagraveo higravenh thức của việc giao kết [31tr

41-43] Higravenh thức của hợp đồng lagrave phương thức kyacute kết phương tiện ghi nhận nội

dung thoả thuận của caacutec becircn Noacute coacute thể lagrave thủ tục kyacute kết hợp đồng hoặc higravenh

thức thể hiện thoả thuận của caacutec becircn bằng lời noacutei hagravenh vi hoặc bằng văn bảnhellip

[58tr18] Higravenh thức hợp đồng coacute yacute nghĩa đặc biệt quan trọng trong tố tụng noacute

lagrave chứng cứ xaacutec nhận caacutec quan hệ hợp đồng đatilde đang tồn tại giữa caacutec becircn từ đoacute

xaacutec định traacutech nhiệm khi coacute vi phạm hợp đồng xảy ra

Về nguyecircn tắc việc chọn lựa higravenh thức nagraveo để kyacute kết hợp đồng lagrave do caacutec

becircn tham gia hợp đồng quyết định trecircn cơ sở nguyecircn tắc tự do hợp đồng Khoản

1 Điều 401 BLDS (2005) đatilde quy địnhldquoHợp đồng dacircn sự coacute thể được giao kết

bằng lời noacutei bằng văn bản hoặc bằng hagravenh vi cụ thể khi phaacutep luật khocircng quy

định loại hợp đồng đoacute phải được giao kết bằng một higravenh thức nhất địnhrdquo BLDS

(2015) khocircng quy định cụ thể về higravenh thức của hợp đồng magrave quy định higravenh thức

41

giao dịch dacircn sự tại Khoản 1 Điều 119 như sau ldquoGiao dịch dacircn sự được thể hiện

bằng lời noacutei bằng văn bản hoặc bằng hagravenh vi cụ thể Giao dịch dacircn sự thocircng

qua phương tiện điện tử dưới higravenh thức thocircng điệp dữ liệu theo quy định của

phaacutep luật về giao dịch điện tử được coi lagrave giao dịch bằng văn bảnrdquo Khoản 1

Điều 14 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoHigravenh thức hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng được thực hiện theo quy định của phaacutep luật về dacircn sựrdquo vậy necircn

higravenh thức hợp đồng theo mẫu coacute thể được hiểu lagrave một trong ba higravenh thức hợp

đồng đatilde được quy định trong BLDS Tuy nhiecircn để bảo vệ quyền lợi của NTD

trong mối quan hệ bất tương xứng với thương nhacircn magrave cụ thể lagrave trong caacutec giao

dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave higravenh thức phugrave hợp nhất đoacute lagrave văn bản Bởi

lẽ văn bản (truyền thống) lagrave higravenh thức ngocircn ngữ viết được trigravenh bagravey trecircn một

chất liệu hữu higravenh nhằm thể hiện một nội dung xaacutec định magrave người ta coacute thể đọc

lưu giữ vagrave bảo đảm được sự toagraven vẹn nội dung đoacute Khaacutec với hợp đồng bằng lời

noacutei vốn khocircng để lại bằng chứng (ldquokhẩu thuyết vocirc bằngrdquo) thigrave hợp đồng bằng

văn bản sẽ đảm bảo sự thể hiện rotilde ragraveng yacute chiacute caacutec becircn cũng như nội dung của

từng điều khoản hợp đồng magrave caacutec becircn muốn cam kết Chiacutenh vigrave vậy Điều 7 Nghị

định số 992011NĐ-CP quy định chi tiết vagrave hướng dẫn thi hagravenh một số điều của

Luật BVQLNTD quy định ldquoHợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung

phải được lập thagravenh văn bảnhelliprdquo

Thứ năm nội dung của hợp đồng theo mẫu thường do phiacutea nhagrave cung cấp

hagraveng hoacutea dịch vụ soạn thảo trước trecircn cơ sở tuacircn thủ caacutec quy định của phaacutep luật

nhằm bảo vệ quyền lợi cho phiacutea đối taacutec khocircng phải lagrave becircn soạn thảo nội dung

của hợp đồng

Nội dung hợp đồng lagrave toagraven bộ caacutec vấn đề magrave caacutec becircn đatilde thoả thuận với

nhau Về mặt higravenh thức nội dung của hợp đồng được thể hiện dưới dạng caacutec

điều khoản Về mặt phaacutep lyacute nội dung hợp đồng chiacutenh lagrave caacutec quyền vagrave nghĩa vụ

ragraveng buộc caacutec becircn giao kết với nhau Thocircng thường nội dung hợp đồng được

42

xaacutec định gồm caacutec điều khoản như đối tượng hợp đồng số lượng chất lượng giaacute

cả phương thức thanh toaacuten thời gian địa điểm thực hiện hợp đồng quyền vagrave

nghĩa vụ của caacutec becircn Trong thực tiễn giao kết hợp đồng nghĩa vụ của caacutec becircn

khocircng nhất thiết chỉ giới hạn trong caacutec quy định rotilde ragraveng tại hợp đồng khi caacutec becircn

khocircng thoả thuận một nội dung nagraveo đoacute vagraveo trong hợp đồng thigrave coacute thể hiểu những

nghĩa vụ liecircn quan đến hợp đồng sẽ được aacutep dụng theo quy định phaacutep luật hoặc aacutep

dụng thoacutei quen được thiết lập giữa caacutec becircn tập quaacuten thương mại hoặc coacute thể xuất

phaacutet từ việc giải thiacutech hợp đồng trecircn cơ sở nguyecircn tắc thiện chiacute trung thực hay tiacutenh

hợp lyacute của hợp đồng

Đối với những hợp đồng thocircng thường khi đagravem phaacuten kyacute kết hợp đồng

caacutec becircn coacute quyền thể hiện yacute chiacute của migravenh trong việc thoả thuận về quyền vagrave

nghĩa vụ của caacutec becircn cũng như nội dung caacutec điều khoản của hợp đồng magrave khocircng

bị eacutep buộc Nguyecircn tắc nagravey cho pheacutep caacutec chủ thể tự do quy định caacutec điều kiện

của hợp đồng caacutec becircn coacute quyền thoả thuận bất cứ nội dung gigrave trong hợp đồng

miễn lagrave khocircng traacutei phaacutep luật

Tuy nhiecircn đối với hợp đồng theo mẫu như đatilde phacircn tiacutech ở đặc điểm thứ

nhất vagrave thứ hai toagraven bộ nội dung hợp đồng lagrave do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ soạn thảo nhưng phải đaacutep ứng theo caacutec quy định của phaacutep luật

về bảo vệ NTD vagrave caacutec luật chuyecircn ngagravenh coacute liecircn quan Trong trường hợp nagravey

chuacuteng ta thấy một phần của nội dung hợp đồng bị hạn chế quyền tự do thoả

thuận giữa caacutec becircn điều nagravey được giải thiacutech lagrave Nhagrave nước nhằm bảo vệ trật tự

cocircng cộng đạo đức xatilde hội hay thực hiện caacutec chiacutenh saacutech kinh tế - xatilde hội vagrave nhằm

mục điacutech bảo đảm trật tự kinh tế - xatilde hội bảo vệ trật tự cạnh tranh lagravenh mạnh

bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech của caacutec becircn bảo vệ sự bigravenh đẳng cocircng bằng trong quan

hệ hợp đồng trong lĩnh vực cạnh tranh phaacutep luật chống độc quyền của caacutec nước

cấm becircn ở thế mạnh về kinh tế đưa ra những điều khoản hợp đồng coacute tiacutenh chất

ldquolạm dụngrdquo để gacircy thiệt hại cho becircn yếu thế trong quan hệ hợp đồng

43

Như vậy coacute thể thấy rằng khocircng phải toagraven bộ nội dung hợp đồng sẽ do tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ soạn thảo ra dựa trecircn yacute chiacute chủ quan

của riecircng migravenh magrave khi soạn thảo nội dung hợp đồng phải tuacircn thủ theo caacutec quy

định phaacutep luật chuyecircn ngagravenh chẳng hạn như đối với hợp đồng vận chuyển hagraveng

khocircng người vận chuyển phải coacute nghĩa vụ vận chuyển hagraveng hoaacute hagravenh khaacutech tới

nơi đến một caacutech an toagraven theo lộ trigravenh mua bảo hiểm traacutech nhiệm dacircn sự đối với

hagravenh khaacutech cograven hagravenh khaacutech phải coacute nghĩa vụ tocircn trọng chấp hagravenh đuacuteng caacutec

quy định của becircn vận chuyển vagrave caacutec quy định khaacutec về bảo đảm an toagraven giao

thocircng Đacircy lagrave nghĩa vụ bắt buộc trong hợp đồng Đối với caacutec hợp đồng cung cấp

điện becircn cung cấp điện coacute nghĩa vụ cung cấp điện theo phương thức an toagraven phugrave

hợp với caacutec tiecircu chuẩn chất lượng do Nhagrave nước quy định Trường hợp becircn cung

cấp điện khocircng cung cấp theo phương thức an toagraven theo quy định của Nhagrave nước

vagrave do đoacute gacircy thiệt hại cho becircn sử dụng điện thigrave phải chịu traacutech nhiệm đối với

những thiệt hại đoacute cograven becircn sử dụng điện phải coacute nghĩa vụ sử dụng điện hợp lyacute

theo caacutech thức an toagraven phugrave hợp với caacutec quy định liecircn quan của Nhagrave nước trường

hợp becircn sử dụng điện khocircng sử dụng theo caacutech thức an toagraven theo caacutec quy định

của Nhagrave nước vagrave theo hợp đồng gacircy thiệt hại cho becircn cung cấp năng lượng thigrave

phải chịu traacutech nhiệm đối với thiệt hại đoacute Hoặc trong một số loại hagraveng hoaacute dịch

vụ caacutec becircn buộc phải chấp nhận giao kết hợp đồng với một mức giaacute cụ thể do

Nhagrave nước ấn định viacute dụ như giaacute điện nước sinh hoạt

Cugraveng với nội dung của hợp đồng do becircn cung cấp hagraveng hoaacute dịch vụ soạn

sẵn thigrave đối với NTD họ coacute quyền chấp nhận toagraven bộ hoặc khocircng chấp nhận toagraven

bộ nội dung hợp đồng ngoagravei ra họ cograven coacute quyền bảo lưu Quyền bảo lưu hay

thoả thuận lại của NTD lagrave một quyền hết sức quan trọng trong trường hợp giao

kết hợp đồng theo mẫu Tuy caacutec điều khoản trong hợp đồng được coi lagrave những

điều khoản mang tiacutenh chất tiecircu chuẩn hoaacute vagrave đocirci khi phụ thuộc vagraveo caacutec luật

chuyecircn ngagravenh nhưng về bản chất noacute vẫn được hiểu lagrave những thoả thuận của caacutec

44

becircn vigrave vậy NTD hoagraven toagraven coacute quyền bảo lưu hoặc thoả thuận lại những điều

khoản khi cho rằng những điều khoản nagravey khocircng phugrave hợp với caacutec quy định của

phaacutep luật hoặc với chiacutenh bản thacircn họ Tuy nhiecircn trecircn thực tế NTD khocircng hề biết

đến quyền nagravey họ thường phải chấp nhận những quy tắc thương mại do chiacutenh tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đặt ra vagrave về nguyecircn tắc thigrave những

quy tắc nagravey khocircng phải lagrave đối tượng của việc đagravem phaacuten NTD thường lagrave becircn yếu

thế phải chấp nhận vagrave đocirci khi khocircng biết đến chuacuteng magrave cũng chẳng biết đến

quyền bảo lưu [53tr44] Cũng chiacutenh vigrave điều nagravey magrave nhiều người đang đaacutenh

đồng giữa thuật ngữ ldquohợp đồng theo mẫurdquo với ldquomẫu hợp đồngrdquo lagrave một

2212 Mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với điều kiện giao dịch

chung

Điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave tất cả những điều kiện hợp

đồng quy tắc baacuten hagraveng được soạn trước bởi một becircn trong quan hệ hợp đồng

vagrave được sử dụng trong khi kyacute kết hợp đồng với nhiều khaacutech hagraveng khaacutec nhau

[53tr45] Về nguyecircn tắc điều kiện giao dịch chung coacute thể được aacutep dụng cho

mối quan hệ tiecircu dugraveng giữa một becircn lagrave chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

becircn cograven lại lagrave NTD bất kể NTD đoacute lagrave doanh nghiệp hay caacute nhacircn

Tuy nhiecircn khocircng phải luacutec nagraveo điều kiện giao dịch chung cũng được hiểu

lagrave caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu noacute chỉ trở thagravenh điều khoản của hợp

đồng theo mẫu trong những điều kiện nhất định khi becircn được đề nghị coacute khả

năng tiếp cận caacutec điều kiện giao dịch chung một caacutech minh bạch cụ thể trước

khi giao kết coacute khả năng cơ hội lĩnh hội nội dung của caacutec điều kiện giao dịch

chung một caacutech hợp lyacute vagrave đồng yacute ragraveng buộc với caacutec điều kiện giao dịch chung

trong hợp đồng

Becircn cạnh đoacute cũng cần thiết phải chỉ ra rằng caacutec điều kiện giao dịch

chung về bản chất cũng khaacutec so với caacutec chỉ dẫn hướng dẫn của nhagrave cung cấp

trong giao dịch thương mại viacute dụ như caacutec điều kiện kiểm soaacutet an ninh trong

45

siecircu thị caacutec điều kiện về tư vấn tiecircu dugravenghellip Nếu caacutec điều kiện giao dịch chung

goacutep phần cấu truacutec caacutec quyền vagrave nghĩa vụ của caacutec becircn trong hợp đồng thigrave caacutec chỉ

dẫn hướng dẫn noacutei trecircn chỉ goacutep phần thuacutec đẩy higravenh thagravenh necircn caacutec quy tắc xử sự

cần coacute trong giao lưu thương mại

Bản chất của caacutec điều kiện giao dịch chung lagrave caacutec điều kiện của hợp đồng

được soạn thảo trước vagrave được aacutep dụng hagraveng loạt cho một nhoacutem caacutec khaacutech hagraveng

cugraveng loại cho caacutec hợp đồng sẽ được higravenh thagravenh trong tương lai Biểu hiện thocircng

thường nhất của caacutec điều kiện giao dịch chung được thể hiện dưới higravenh thức caacutec

hợp đồng theo mẫu hoặc caacutec thocircng baacuteo được in kegravem hoặc lagrave tagravei liệu đi kegravem cugraveng

với hợp đồng chiacutenh Điều nagravey cho pheacutep phacircn biệt caacutec điều kiện giao dịch chung

với caacutec trigravenh tự thủ tục quy tắc được aacutep dụng cho một số lượng lớn caacutec hợp

đồng để thực thi một dự aacuten đấu giaacute hagraveng hoacutea hoặc cung cấp dịch vụ

Về phương thức biểu đạt điều kiện giao dịch chung coacute thể được phacircn chia

thagravenh caacutec quy tắc (quy định) baacuten hagraveng vagrave hợp đồng theo mẫu Nguyễn Thị Hằng

Nga trong luận aacuten tiến sĩ của migravenh cho rằng ldquoĐiều kiện thương mại chung được

thể hiện ở hai dạng cơ bản sau iCaacutec điều khoản soạn sẵn khocircng thay đổi trong

hợp đồng được aacutep dụng nhiều lần vagrave cho nhiều chủ thể khaacutec nhau vagrave iiCaacutec quy

định quy tắc điều kiện giao dịch được dẫn chiếu đăng kyacute niecircm yết (được

đương nhiecircn coi lagrave một bộ phận của hợp đồng khi phugrave hợp caacutec quy định của

phaacutep luật)rdquo [45 tr 35] Quy tắc baacuten hagraveng lagrave loại điều kiện giao dịch chung được

aacutep dụng phổ biến trong hoạt động phacircn phối hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave lagrave điều kiện

ragraveng buộc đối với khaacutech hagraveng khi họ chấp nhận tham gia giao dịch Để khaacutech

hagraveng coacute thể tiếp cận chuacuteng một caacutech thuận lợi caacutec quy tắc nagravey phải được niecircm

yết cocircng khai tại nơi phacircn phối Hợp đồng theo mẫu lagrave loại điều kiện giao dịch

chung bao gồm những điều khoản do một becircn đưa ra theo mẫu để becircn kia trả lời

trong một thời gian hợp lyacute nếu becircn được đề nghị trả lời chấp nhận thigrave coi như

46

chấp nhận toagraven bộ nội dung hợp đồng theo mẫu magrave becircn đề nghị đatilde đưa ra[75

tr1-3]

Như vậy coacute thể noacutei điều kiện giao dịch chung vagrave hợp đồng theo mẫu coacute

mối quan hệ mật thiết với nhau nhưng khocircng phải lagrave một Điều kiện giao dịch

chung vagrave hợp đồng theo mẫu lagrave một trong trường hợp caacutec điều kiện giao dịch

chung lagrave caacutec điều khoản của hợp đồng theo mẫu Cograven lại nếu noacute tồn tại dưới caacutec

quy tắc baacuten hagraveng thigrave điều kiện giao dịch chung khocircng phải lagrave hợp đồng theo

mẫu

Phaacutep luật của caacutec nước trecircn thế giới cho thấy caacutec caacutech tiếp cận điều chỉnh

điều kiện giao dịch chung ở những goacutec độ khaacutec nhau nhưng tựu chung thể hiện ở

hai xu hướng chiacutenh xu hướng điều chỉnh về điều kiện giao dịch chung ở tất cả

hợp đồng vagrave xu hướng điều chỉnh điều kiện giao dịch chung được aacutep dụng trong

lĩnh vực tiecircu dugraveng nhằm bảo vệ điều kiện giao dịch chung [45 tr77] Tại Việt

Nam điều kiện giao dịch chung hợp đồng theo mẫu được quy định tại BLDS vagrave

Luật BVQLNTD (Điều 405 406 BLDS 2015 khoản 5 6 Điều 3 Luật

BVQLNTD 2010) Với tư caacutech lagrave luật chung của hệ thống luật tư BLDS quy

định về hợp đồng theo mẫu vagrave về điều kiện giao dịch chung như một loại quy tắc

trong giao lưu dacircn sự nhằm bảo vệ quyền lợi iacutech hợp phaacutep của caacutec becircn Việc bổ

sung quy định về điều kiện giao dịch chung vagraveo BLDS (2015) để đaacutep ứng yecircu

cầu từ thực tiễn coacute rất nhiều cocircng ty lớn ban hagravenh caacutec điều kiện nghiệp vụ để aacutep

dụng khi giao kết hợp đồng viacute dụ điều kiện cấp tiacuten dụng điều kiện thanh toaacuten

của ngacircn hagraveng điều kiện cung cấp một sản phẩm bảo hiểm Với việc quy định

điều kiện giao dịch chung vagrave hợp đồng theo mẫu vagraveo BLDS vagrave Luật BVQLNTD

cho thấy Việt Nam đi theo xu hướng thứ nhất lagrave điều chỉnh hợp đồng theo mẫu

vagrave điều kiện giao dịch chung khocircng chỉ trong lĩnh vực tiecircu dugraveng magrave trong cả lĩnh

vực giao dịch dacircn sự noacutei chung

47

222 Mối quan hệ giữa hợp đồng theo mẫu với quyền tự do hợp đồng

Quan hệ giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

thường được xaacutec lập thocircng qua quan hệ hợp đồng trecircn cơ sở nguyecircn tắc bigravenh

đẳng tự do thỏa thuận Tuy nhiecircn nếu để caacutec becircn tự do vocirc hạn thigrave hợp đồng sẽ

trở thagravenh phương tiện để becircn mạnh hơn lấn aacutet becircn yếu thế hơn vagrave gacircy thiệt hại

tới lợi iacutech chung của xatilde hội NTD luocircn lagrave becircn thiếu thocircng tin đặc biệt lagrave caacutec

thocircng tin vagrave kiến thức liecircn quan đến đặc tiacutenh kỹ thuật của sản phẩm Becircn cạnh

đoacute NTD thocircng thường iacutet coacute cơ hội đagravem phaacuten thương lượng trong quan hệ với

thương nhacircn Đặc biệt đối với hợp đồng theo mẫu NTD khocircng coacute cơ hội đagravem

phaacuten thỏa thuận về nội dung hợp đồng

Với sự phaacutet triển như vũ batildeo của khoa học vagrave cocircng nghệ trong bối cảnh

toagraven cầu hoacutea vagrave hội nhập kinh tế quốc tế đatilde tạo điều kiện thuận lợi cho sự ra đời

vagrave phaacutet triển của nhiều phương thức kinh doanh hiện đại vagrave khocircng iacutet trong số đoacute

đatilde được du nhập vagraveo Việt Nam như baacuten hagraveng tại cửa kinh doanh đa cấp Xu

hướng phaacutet triển nagravey đatilde đặt NTD vagraveo một khung cảnh mới ndash đoacute lagrave sự đan xen

giữa những tiện iacutech vagrave việc tigravem kiếm lợi nhuận tối đa của tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bằng việc gacircy nhiễu thocircng tin vagrave thocircng qua sự khocircng

hiểu biết hoặc lạm dụng hoagraven cảnh của NTD Bởi vậy việc xử lyacute thocircng tin bất

cacircn xứng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave NTD khocircng thể

được tự giải quyết bởi thị trường magrave cần coacute sự can thiệp của phaacutep luật để lập lại

cocircng bằng xatilde hội [48tr40-41]

Sự xuất hiện của hợp đồng theo mẫu becircn cạnh những ưu điểm nhất định

thigrave noacute cũng đem lại những thaacutech thức đối với nguyecircn tắc tự do yacute chiacute Sự phổ biến

của hợp đồng theo mẫu trong nền kinh tế được viacute như lagrave sự rời bỏ hợp đồng để

quay lại với quy chế hay lagrave một quaacute trigravenh xatilde hội hoaacute luật dacircn sự quaacute trigravenh thu

hẹp phạm vi hợp đồng caacute nhacircn bằng caacutech thay thế vagraveo đoacute lagrave hợp đồng mang tiacutenh

tập thể [71tr24] Do vị thế của NTD trong ldquocuộc chơirdquo nagravey lagrave becircn yếu thế vagrave bất

48

cacircn xứng về mặt thocircng tin lợi iacutech kinh tế so với doanh nghiệp do trong quaacute

trigravenh đơn phương soạn thảo caacutec hợp đồng theo mẫu vagrave caacutec điều kiện giao dịch

chung doanh nghiệp đatilde coacute quaacute nhiều đặc quyền vagrave quaacute nhiều thuận lợi để đưa ra

nội dung hợp đồng necircn việc tạo ra caacutec hợp đồng theo mẫu hoặc caacutec điều kiện

giao dịch chung cũng bộc lộ những điều bất lợi cho NTD vagrave cho xatilde hội

23 Quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

231 Quan niệm về người tiecircu dugraveng vagrave sự cần thiết của việc bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

2311 Quan niệm về người tiecircu dugraveng

Trong nhiều thập kỷ qua đatilde coacute nhiều cuộc hội thảo hội nghị bagraven về NTD

vagrave BVQLNTD Việc BVQLNTD lagrave một lẽ tất nhiecircn vigrave xeacutet ở goacutec độ kinh tế thigrave

NTD được hiểu lagrave một thagravenh tố trong quaacute trigravenh sản xuất phacircn phối vagrave sử dụng

hagraveng hoacutea dịch vụ Xeacutet ở goacutec độ xatilde hội NTD được hiểu lagrave một thagravenh viecircn trong

xatilde hội họ coacute đầy đủ caacutec quyền của một con người necircn BVQLNTD chiacutenh lagrave bảo

vệ quyền con người

Về khaacutei niệm NTD coacute hai tiecircu chiacute để xaacutec định NTD họ lagrave ai (i) Tư caacutech

chủ thể (ii) Mục điacutech sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ

Trước hết về tiecircu chiacute tư caacutech chủ thể của NTD Hiện nay coacute hai caacutech

hiểu khaacutec nhau về chủ thể lagrave NTD

Caacutech hiểu thứ nhất cho rằng NTD chỉ lagrave caacute nhacircn mua sử dụng hagraveng hoacutea

dịch vụ Quan điểm nagravey xuất phaacutet từ lập luận cho rằng trong mối quan hệ giữa

thương nhacircn với NTD lagrave caacute nhacircn thigrave NTD ở luocircn ở vị thế yếu hơn do thocircng tin

bất cacircn xứng necircn việc bảo vệ NTD lagrave hết sức cần thiết trong khi đoacute NTD lagrave caacutec

tổ chức (xeacutet trong mối quan hệ với nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ) thigrave tiacutenh yếu

thế đatilde giảm đi rất nhiều bởi lẽ ldquocaacutec tổ chức thường coacute nhiều nguồn lực coacute cấu

tổ chức chặt chẽ cơ chế hoạt động vagrave điều hagravenh phugrave hợp với đặc thugrave của migravenhrdquo

49

[25 tr26] Becircn cạnh đoacute việc coi tổ chức lagrave NTD sẽ ảnh hưởng đến sự bigravenh đẳng

giữa tổ chức với tư caacutech lagrave người mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ với nhagrave cung

cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vigrave trong quan hệ nagravey coacute thể aacutep dụng luật bảo vệ NTD

điều nagravey coacute thể dẫn đến thiệt hại cho nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ mặc dugrave họ

khocircng lạm dụng sự yếu thế của NTD [25tr27] Chiacutenh vigrave vậy luật bảo vệ NTD

khocircng cần thiết phải can thiệp vagraveo quan hệ tiecircu dugraveng của họ vagrave khocircng necircn coi tổ

chức lagrave NTD Quan niệm nagravey được thể hiện trong phaacutep luật của một số quốc gia

như Luật Bảo vệ NTD của Bang Quebec Chỉ thị số 199944EC ngagravey 2551999

về việc mua baacuten hagraveng hoacutea tiecircu dugraveng vagrave caacutec bảo đảm coacute liecircn quan Luật Bảo vệ

người tiecircu dugraveng của Indonesia

Caacutech hiểu thứ hai cho rằngNTD coacute thể được hiểu bao gồm caacute nhacircn hộ

gia đigravenh tổ chức mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ cho mục điacutech sinh hoạt tiecircu

dugraveng của migravenh Như vậy NTD bao gồm cả người mua hagraveng hoacutea (mua lương

thực thực phẩm thuốc chữa bệnh quần aacuteo thiết bị maacutey moacutec đồ dugraveng sinh hoạt

phương tiện đi lại) vagrave người sử dụng dịch vụ (dịch vụ bảo hiểm vận tải vui

chơi giải triacute khaacutem chữa bệnh sửa chữa lắp đặt thiết bị) Với quan niệm nagravey

thigrave NTD khocircng chỉ lagrave caacute nhacircn hộ gia đigravenh magrave cograven bao gồm cả tổ chức Tổ chức

ở đacircy được hiểu bao gồm caacutec cơ quan nhagrave nước doanh nghiệp caacutec tổ chức

chiacutenh trị chiacutenh trị - xatilde hội caacutec hiệp hội hay caacutec tổ chức xatilde hội khaacutec Quan niệm

nagravey được thể hiện trong phaacutep luật của một số quốc gia Luật Bảo vệ người tiecircu

dugraveng của Ấn Độ năm 1986

Tại Việt Nam kể từ khi ban hagravenh caacutec quy định về phaacutep luật BVQLNTD

cho đến nay thigrave NTD luocircn được hiểu bao gồm caacute nhacircn vagrave tổ chức Quan niệm

nagravey tuy coacute vẻ hơi rộng vagrave coacute quan điểm cho rằng noacute sẽ lagravem loatildeng đi hiệu lực của

Luật BVQLNTD Tuy nhiecircn chuacuteng tocirci cho rằng caacutech quy định nagravey đatilde khắc phục

được hạn chế của quan niệm coi NTD chỉ lagrave caacute nhacircn vigrave khocircng phải luacutec nagraveo tổ

chức cũng lagrave người đủ khả năng để đối mặt được với caacutec vi phạm từ phiacutea nhagrave

50

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave hậu quả lagrave nếu Luật BVQLNTD khocircng bảo vệ họ

như đối với caacutec caacute nhacircn tiecircu dugraveng khaacutec thigrave quyền lợi của một nhoacutem đối tượng

khaacute lớn trong xatilde hội bị xacircm phạm gacircy thiệt hại chung cho toagraven xatilde hội

Ở Việt nam quan điểm nagravey đatilde được thể hiện khaacute rotilde trong Phaacutep lệnh

BVQLNTD (1999) cũng như Luật BVQLNTD (2010) theo đoacute caacutec văn bản nagravey

đều ghi nhậnldquoNgười tiecircu dugraveng lagrave người mua sử dụng hagraveng hoaacute dịch vụ cho

mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt của caacute nhacircn gia đigravenh tổ chứcrdquo

Thứ hai về tiecircu chiacute mục điacutech sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ

Thực tế cho thấy cũng tồn tại hai quan điểm khaacutec nhau về tiecircu chiacute nagravey

Quan điểm thứ nhất cho rằng NTD lagrave người mua hagraveng hoaacute sử dụng hagraveng

hoacutea dịch vụ để đaacutep ứng nhu cầu tiecircu dugraveng sinh hoạt Theo quan niệm nagravey NTD

khi mua hagraveng hoacutea sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ chỉ nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng hoặc

sinh hoạt chứ khocircng nhằm mục điacutech taacutei sản xuất hoặc tigravem kiếm lợi nhuận Quan

niệm nagravey được đa số caacutec nước trecircn thế giới aacutep dụng trong phaacutep luật của migravenh viacute

dụ như Luật bảo vệ người tiecircu dugraveng của Malaysia năm 1999 Luật bảo vệ người

tiecircu dugraveng của Đagravei Loan năm 1994

Thực tế cho thấy dugrave phaacutep luật caacutec nước quy định như vậy nhưng việc xaacutec

định caacute nhacircntổ chức coacute mục điacutech thương mại hay mục điacutech tiecircu dugraveng khi họ

mua một loại hagraveng hoacutea hoặc sử dụng một loại dịch vụ lagrave điều khocircng dễ dagraveng

Chẳng hạn một người nocircng dacircn mua thuốc trừ sacircu để diệt sacircu bệnh cho luacutea việc

lagravem nagravey của người nocircng dacircn lagrave vigrave mục điacutech tiecircu dugraveng hay mục điacutech sản xuất Vagrave

họ coacute được coi lagrave NTD hay khocircng Hay một doanh nghiệp tổ chức nấu ăn trưa

cho người lao động của họ để lagravem việc nagravey họ phải mua lương thực thực phẩm

để chế biến thagravenh caacutec moacuten ăn phục vụ người lao động coacute quan điểm cho rằng

chi phiacute ăn trưa nằm trong quaacute trigravenh taacutei sản xuất sức lao động vagrave phục vụ cho mục

điacutech kinh doanh chung Ngược lại coacute quan điểm cho rằng tổ chức đoacute mua thực

phẩm về khocircng coacute mục điacutech mua baacuten lại magrave để tiecircu dugraveng tại chỗ thigrave phải được

51

coi lagrave coacute mục điacutech tiecircu dugraveng mới chiacutenh xaacutec Vậy trong trường hợp nagravey doanh

nghiệp đoacute coacute được hiểu lagrave NTD hay khocircng

Từ caacutec viacute dụ trecircn đacircy coacute thể thấy rằng mặc dugrave quy định của phaacutep luật lagrave

thống nhất nhưng việc aacutep dụng vagrave giải thiacutech phaacutep luật lại khocircng coacute sự thống

nhất Điều nagravey thể hiện ở chỗ cugraveng một loại giao dịch giữa thương nhacircn với tổ

chức caacute nhacircn lagrave người mua hagraveng nhưng yacute kiến nagravey cho rằng giao dịch đoacute coacute tiacutenh

chất tiecircu dugraveng trong khi yacute kiến khaacutec lại cho rằng khocircng phải lagrave giao dịch coacute tiacutenh

chất tiecircu dugraveng Vigrave thế thiết nghĩ cần phải coacute những quy định rotilde hơn về cụm từ

ldquomục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạtrdquo để traacutenh những tranh luận như trecircn

Theo quan điểm của taacutec giả luận aacuten để lagravem rotilde mục điacutech của việc mua

hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave thỏa matilden nhu cầu sinh hoạt tiecircu dugraveng hay nhu cầu kinh

doanh nhằm aacutep dụng phaacutep luật về bảo vệ người tiecircu dugraveng cho chiacutenh xaacutec cần

nhận thức rotilde rằng người tiecircu dugraveng khocircng chỉ lagrave người trực tiếp mua hagraveng hoacutea

của thương nhacircn để sử dụng cho nhu cầu tiecircu dugraveng của chiacutenh migravenh magrave cograven bao

gồm cả trường hợp người mua hagraveng hoacutea dịch vụ để thỏa matilden nhu cầu tiecircu dugraveng

của người khaacutec (viacute dụ trường hợp người mua hagraveng hoacutea dịch vụ để tặng cho

người khaacutec hoăc đổi lấy hagraveng hoacutea dịch vụ tiecircu dugraveng khaacutechellip) Trong những

trường hợp nagravey cần hiểu rằng NTD khocircng nhất thiết phải lagrave người trực tiếp tham

gia vagraveo giao dịch mua baacuten hagraveng hoacutea với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ magrave cograven coacute thể lagrave người khocircng mua hagraveng hoacutea dịch vụ nhưng coacute trực tiếp

sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ đoacute vigrave nhu cầu sinh hoạt tiecircu dugraveng của migravenh

Quan điểm thứ hai cho rằng NTD ngoagravei mục điacutech mua hagraveng hoaacute sử dụng

hagraveng hoacutea dịch vụ để đaacutep ứng nhu cầu tiecircu dugraveng sinh hoạt thigrave cograven coacute thể phục vụ

cho mục điacutech taacutei sản xuất kinh doanh

Trecircn thế giới hầu hết caacutec nước đều quy định mục điacutech của mua hagraveng hoacutea

sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ lagrave nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt Việc quy định

như vậy sẽ giuacutep phacircn biệt quan hệ tiecircu dugraveng thuộc đối tượng điều chỉnh của luật

52

bảo vệ NTD với caacutec quan hệ thương mại khaacutec vagrave phần nagraveo lagravem giảm aacutep lực đối

với luật bảo vệ NTD đồng thời noacute cũng đảm bảo tiacutenh khả thi trong quaacute trigravenh

thực hiện luật bảo vệ NTD Tuy nhiecircn cũng coacute những quốc gia quy định mục

điacutech của việc mua hagraveng hoacutea khocircng chỉ nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt magrave

cograven nhằm mục điacutech taacutei sản xuất hoặc kinh doanh [5tr22]

Thực tế cho thấy việc phacircn biệt giữa mục điacutech tiecircu dugraveng với mục điacutech taacutei

sản xuất kinh doanh khocircng phải luacutec nagraveo cũng coacute thể phacircn biệt được Viacute dụ một

người mua vải về để may quần aacuteo cho chiacutenh bản thacircn họ với trường hợp một

người mua vải về may quần aacuteo để baacuten lẻ trong hai trường hợp nagravey thật khoacute để

phacircn biệt đacircu lagrave NTD Theo yacute kiến của taacutec giả luận aacuten cần phải phacircn biệt giữa

NTD (tiếng anh lagrave ldquoconsumerrdquo hoặc ldquoend consumerrdquo ndash NTD cuối cugraveng) với

khaacutech hagraveng (tiếng anh lagrave ldquocustomerrdquo) Bởi lẽ khaacutech hagraveng lagrave người mua hagraveng hoacutea

coacute thể để phục vụ cho bản thacircn hoặc họ coacute thể sử dụng vagraveo mục điacutech kinh doanh

Như vậy với phacircn tiacutech ở trecircn chuacuteng tocirci cho rằng NTD coacute những đặc

điểm như sau (i) lagrave caacute nhacircn hoặc tổ chức (ii) trực tiếp mua hagraveng hoacutea hoặc sử

dụng hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave (iii) với mục điacutech tiecircu dugraveng sinh hoạt magrave khocircng

nhằm mục điacutech kinh doanh

2312 Bản chất của quyền lợi người tiecircu dugraveng

NTD thường lagrave người bỏ tiền ra mua sản phẩm hagraveng hoacutea mua (thuecirc) dịch

vụ của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Do vậy NTD chiacutenh lagrave

người mang lại lợi nhuận cho caacutec doanh nghiệp caacutec nhagrave sản xuất nhagrave cung cấp

dịch vụ Noacutei caacutech khaacutec NTD chiacutenh lagrave người duy trigrave sự tồn tại vagrave phaacutet triển của

doanh nghiệp do đoacute một khẩu hiệu magrave toagraven thế giới biết đến lagrave ldquoKhaacutech hagraveng lagrave

thượng đếrdquo Trecircn thế giới phong tragraveo BVQLNTD higravenh thagravenh vagrave phaacutet triển từ

những năm 50-60 của thế kỷ XX dấu mốc quan trọng đaacutenh dấu việc higravenh thagravenh

vagrave phaacutet triển quyền của NTD khi Tổng thống Hoa Kỳ John Kenedy phaacutet biểu

trước Thượng viện Hoa Kỳ vagraveo ngagravey 1531962 ldquohellip theo định nghĩa người tiecircu

53

dugraveng lagrave tất cả chuacuteng ta Họ lagrave nhoacutem người đocircng đảo nhất coacute taacutec động vagrave chịu

sự taacutec động của hầu hết caacutec quyết định về kinh tế dugrave lagrave của nhagrave nước hay tư

nhacircn Thế nhưng họ lại lagrave nhoacutem người quan trọng duy nhất magrave quan điểm của

họ lại thường khocircng được lắng ngherdquo

Ngagravey 9 thaacuteng 4 năm 1985 nhờ coacute những cố gắng vận động khocircng ngừng

của Tổ chức Quốc tế Liecircn minh NTD (nay đatilde đổi tecircn thagravenh Quốc tế NTD) Liecircn

Hợp Quốc đatilde thocircng qua một tập hợp Caacutec Nguyecircn tắc chỉ đạo về Bảo vệ NTD

(bằng Nghị quyết số 39248 của Đại Hội Đồng LHQ) Caacutec nguyecircn tắc nagravey sau

đoacute được sửa đổi vagraveo năm 1999 trong đoacute ghi nhận caacutec quyền lợi vagrave nhu cầu của

NTD trecircn toagraven thế giới vagrave tạo ra một khuocircn khổ magrave theo đoacute caacutec chiacutenh phủ đặc

biệt lagrave chiacutenh phủ caacutec nước đang phaacutet triển hoặc vừa giagravenh được độc lập coacute thể

sử dụng để soạn thảo hay củng cố chiacutenh saacutech vagrave phaacutep luật bảo vệ NTD tại quốc

gia họ

Bản Nguyecircn tắc nagravey của LHQ đatilde vạch ra taacutem (08) lĩnh vực cơ bản coacute thể

phaacutet triển caacutec chiacutenh saacutech bảo vệ NTD nay được chuyển thagravenh taacutem (08) quyền cơ

bản của NTD bao gồm

Thứ nhất quyền được thoả matilden caacutec nhu cầu cơ bản

Caacutec nhu cầu cơ bản của quần chuacuteng nhacircn dacircn của bất cứ một quốc gia nagraveo

(NTD) xuất phaacutet từ vấn đề tồn tại hay sống một caacutech đagraveng hoagraveng Tại caacutec quốc

gia nghegraveo hay caacutec nền kinh tế đang phaacutet triển caacutec nhu cầu cơ bản noacutei chung bao

gồm lương thực quần aacuteo vagrave nhagrave ở Tuy nhiecircn coacute 3 nhu cầu khaacutec rất thiết yếu để

đảm bảo cuộc sống đagraveng hoagraveng cho con người đoacute lagrave dịch vụ y tế nước sạch vệ

sinh vagrave giaacuteo dục Thecircm 2 nhu cầu khaacutec cũng coacute thể liệt vagraveo dạng nhu cầu cơ

bản vigrave nếu thiếu chuacuteng thigrave khoacute magrave coacute thể đảm bảo được caacutec nhu cầu cơ bản noacutei

trecircn đoacute lagrave năng lượng vagrave phương tiện vận chuyển đi lại

Thứ hai quyền được an toagraven

Quyền được an toagraven rất quan trọng trong việc đảm bảo cho một cuộc sống

54

an toagraven vagrave chắc chắn Nếu khocircng coacute caacutec biện phaacutep quy định tiecircu chuẩn NTD sẽ

bị thiệt hại nhiều nhất về mặt an toagraven Quyền được an toagraven coacute nghĩa lagrave quyền

được bảo vệ khỏi caacutec sản phẩm caacutec quy trigravenh sản xuất vagrave dịch vụ coacute thể gacircy

nguy hại cho sức khỏe vagrave cuộc sống Quyền nagravey bao gồm quan ngại về lợi iacutech

lacircu dagravei của NTD cũng như nhu cầu trước mắt của họ

Quyền nagravey liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech của chiacutenh phủ nhằm thiết lập caacutec

tiecircu chuẩn về chất lượng vagrave an toagraven sản phẩm vagrave theo đoacute caacutec cơ sở vật chất

cocircng cộng nhằm kiểm tra giaacutem định về chất lượng vagrave an toagraven sản phẩm

Thứ ba quyền được chọn lựa

Quyền được chọn lựa liecircn quan đến vấn đề chọn lựa giữa caacutec khả năng

khaacutec nhau Quyền được chọn lựa coacute thể coi lagrave một sự đảm bảo khi coacute thể về

tiacutenh sẵn coacute khả năng vagrave khả năng tiếp cận một số lượng lớn caacutec loại hagraveng hoaacute vagrave

dịch vụ khaacutec nhau ở mức giaacute cạnh tranh

Quyền nagravey liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech của chiacutenh phủ nhằm hạn chế caacutec

hagravenh vi hạn chế cạnh tranh caacutec loại hợp đồng khocircng cocircng bằng điều chỉnh caacutec

hoạt động quảng caacuteo vagrave khuyến mại hellip

Thứ tư quyền được thocircng tin

NTD phải coacute quyền được thocircng tin về chất lượng số lượng hiệu lực độ

tinh khiết tiecircu chuẩn vagrave giaacute cả của hagraveng hoaacute dịch vụ để coacute thể đưa ra caacutec quyết

định đuacuteng đắn vagrave tự bảo vệ bản thacircn họ khỏi caacutec hagravenh vi lạm dụng Becircn cạnh đoacute

NTD cograven phải coacute quyền tiếp cận caacutec thocircng tin liecircn quan đến caacutec vấn đề cocircng

cộng vốn do chiacutenh phủ vagrave caacutec cơ quan chức năng giải quyết

Quyền nagravey khocircng những liecircn quan đến việc caacutec chiacutenh phủ necircn cocircng bố vagrave

phổ biến rộng ratildei nội dung của caacutec chiacutenh saacutech bảo vệ NTD caacutec cơ chế giải quyết

khiếu nại vagrave chế tagravei coacute thể được aacutep dụng magrave cograven liecircn quan đến caacutec chiacutenh saacutech về

yecircu cầu bắt buộc daacuten nhatilden maacutec hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave đưa ra caacutec cảnh baacuteo cũng

như thocircng tin cần thiết cho NTD về caacutec điều kiện trao đổi mua baacuten bảo hagravenh

55

tiacuten dụng sử dụng hay bảo quản sản phẩm

Thứ năm quyền được giaacuteo dục về kiến thức tiecircu dugraveng

Quyền được giaacuteo dục tiecircu dugraveng coacute nghĩa lagrave quyền coacute được caacutec kiến thức

vagrave thocircng tin cần thiết để coacute thể lagrave một NTD coacute hiểu biết Những người coacute học

vấn rất dễ nhận thức về caacutec quyền của họ cũng như hagravenh động để taacutec động vagraveo

caacutec nhacircn tố coacute ảnh hưởng tới caacutec quyết định của NTD Noacutei như vậy khocircng coacute

nghĩa lagrave những người khocircng coacute học vấn hoagraven toagraven khocircng hề hay biết gigrave nhưng rotilde

ragraveng lagrave họ ở thế bất lợi hơn vigrave họ khocircng thể tự đọc viết một caacutech thuận lợi

được

Thứ saacuteu quyền được giải quyết vagrave bồi thường thiệt hại

Quyền nagravey về cơ bản liecircn quan đến việc caacutec chiacutenh phủ xacircy dựng vagrave thocircng

qua caacutec quy định phaacutep lyacute hagravenh chiacutenh cũng như caacutec cơ chế thực thi để tạo điều

kiện cho NTD coacute thể khiếu nại vagrave được giải quyết bồi thường thiệt hại thocircng

qua caacutec thủ tục chiacutenh thức cũng như khocircng chiacutenh thức một caacutech nhanh choacuteng

cocircng bằng với iacutet chi phiacute vagrave coacute thể được tiếp cận dễ dagraveng thuận tiện bởi NTD

khắp nơi

Thứ bảy Quyền được đại diện

Quyền được đại diện (hay quyền được lắng nghe) coacute nghĩa lagrave quyền được

vận động ủng hộ cho caacutec quyền lợi của NTD với mục tiecircu khiến cho caacutec quyền

lợi đoacute được xem xeacutet một caacutech toagraven diện vagrave được đồng tigravenh trong quaacute trigravenh xacircy

dựng vagrave thực hiện caacutec chiacutenh saacutech kinh tế hay caacutec chiacutenh saacutech khaacutec coacute ảnh hưởng

tới NTD

Quyền nagravey liecircn quan chặt chẽ đến việc quy định về địa vị phaacutep lyacute (viacute dụ

quyền đại diện trong khiếu nại vagrave xeacutet xử hay quyền đại diện đưa ra goacutep yacute kiến

nghị trong caacutec quaacute trigravenh hoạch định chiacutenh saacutech coacute liecircn quan) của caacutec tổ chức bảo

vệ NTD caacutec hội NTD trong caacutec văn bản phaacutep luật về bảo vệ NTD cũng như caacutec

cơ chế hữu hiệu để thực thi caacutec quyền đoacute

56

Thứ taacutem quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh mạnh

Caacutec nguồn lực sử dụng trong quaacute trigravenh sản xuất vagrave tiecircu dugraveng hagraveng hoaacute

dịch vụ necircn được sử dụng một caacutech lagravenh mạnh vagrave thacircn thiện với mocirci trường sinh

thaacutei Đacircy lagrave lyacute do căn bản lagravem phaacutet sinh quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh

mạnh của NTD NTD coacute thể thực thi quyền nagravey thocircng qua caacutec cơ chế khiếu nại

vagrave thocircng tin

Luật bảo vệ NTD của rất nhiều quốc gia trecircn thế giới đatilde necircu rotilde caacutec quyền

nagravey tuy khocircng phải lagrave luocircn đầy đủ taacutem quyền trong mọi trường hợp như kim chỉ

nam cho cocircng taacutec bảo vệ NTD Becircn cạnh đoacute coacute thể noacutei rằng tất cả caacutec quy định

khaacutec của luật bảo vệ NTD caacutec quốc gia nagravey cũng như caacutec văn bản phaacutep luật coacute

liecircn quan đều nhằm thực hiện caacutec quyền nagravey hoặc đảm bảo rằng chuacuteng được tocircn

trọng tuacircn thủ vagrave thực hiện

Trecircn cơ sở taacutem quyền cơ bản của NTD theo Bản hướng dẫn của Liecircn hợp

quốc Chiacutenh phủ caacutec nước đatilde đưa nội dung nagravey vagraveo phaacutep luật bảo vệ NTD của

quốc gia migravenh Coacute thể kể đến một số quốc gia đatilde tiến hagravenh nội luật hoacutea caacutec

nguyecircn tắc nagravey trong phaacutep luật quốc gia như sau

Liecircn bang Nga

Điều 1 Luật Bảo vệ NTD của Liecircn bang Nga 1995 necircu rotilde ldquoLuật nagravey sẽ

điều chỉnh caacutec quan hệ phaacutet sinh giữa NTD với nhagrave sản xuất người thực hiện

hay người baacuten khi baacuten hagraveng hoaacute sản phẩm (hay thực hiện caacutec cocircng việc cung

cấp dịch vụ) xaacutec định quyền của NTD coacute được caacutec hagraveng hoaacute (cocircng việc dịch

vụ) coacute chất lượng tốt an toagraven đối với sức khoẻ vagrave cuộc sống của NTD coacute được

thocircng tin về sản phẩm (kết quả cocircng việc dịch vụ) vagrave người sản xuất ra chuacuteng

(hay người thực hiện người baacuten) được giaacuteo dục tiecircu dugraveng được nhagrave nước vagrave

cocircng chuacuteng bảo vệ caacutec quyền lợi của họ cũng như coacute được caacutec cơ chế thực thi

caacutec quyền nagraveyrdquo

Như vậy ngay từ đầu tiecircn Luật Bảo vệ NTD của Liecircn bang Nga đatilde necircu

57

rotilde 4 quyền cơ bản của NTD (bao gồm quyền được an toagraven quyền được thocircng

tin quyền được giaacuteo dục tiecircu dugraveng vagrave quyền được giải quyết vagrave bồi thường thiệt

hại) như lagrave caacutec mục tiecircu điều chỉnh của Luật Trong đoacute quyền được giaacuteo dục

tiecircu dugraveng được nhắc lại một lần nữa một caacutech cụ thể tại Điều 3 của Luật nagravey

quyền được an toagraven tại Điều 7 quyền được thocircng tin tại Điều 8 vagrave quyền được

xem xeacutet giải quyết khiếu nại tư phaacutep vagrave bồi thường thiệt hại tại Điều 17 Ngoagravei

ra quyền được đại diện của NTD tại Nga được thể hiện tại Điều 45 quy định về

quyền của caacutec tổ chức xatilde hội về NTD [5 tr 26-27]

Thaacutei Lan

Điều 4 Luật Bảo vệ NTD 1979 của Thaacutei Lan (sửa đổi vagraveo năm 1998) quy

định ldquoNTD coacute caacutec quyền cần được bảo vệ sau

1 Quyền được nhận thocircng tin vagrave mocirc tả về chất lượng hagraveng hoaacute hoặc

dịch vụ một caacutech đầy đủ vagrave chiacutenh xaacutec

2 Quyền được tự do lựa chọn hagraveng hoaacute hoặc dịch vụ

3 Quyền đogravei hỏi an toagraven trong khi sử dụng hagraveng hoaacute hoặc dịch vụ

3b Quyền coacute được một hợp đồng cocircng bằng (theo như sửa đổi tại

Điều 5 của Luật Bảo vệ NTD số 2 BE 2541 năm 1998 của Thaacutei Lan)

4 Quyền được chăm soacutec vagrave đền bugrave cho caacutec thiệt hại theo caacutec quy định

của phaacutep luật về vấn đề đoacute hoặc theo quy định của Đạo luật nagraveyrdquo

Trung Quốc

Luật Bảo vệ Caacutec quyền vagrave lợi iacutech của NTD năm 1993 của Trung Quốc

danh trọn vẹn một chương (Chương II ndash gồm 9 điều từ Điều 7 đến Điều 15) để

necircu rotilde caacutec quyền của NTD magrave luật nagravey bảo vệ Caacutec quyền nagravey được necircu khaacute cụ

thể chi tiết gồm caacutec quyền sau đacircy

- Quyền được an toagraven về tagravei sản caacute nhacircn vagrave thacircn thể traacutenh khỏi caacutec xacircm

phạm trong khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute hoặc tiếp nhận caacutec dịch vụ

- Quyền được nhận thocircng tin xaacutec thực về tigravenh trạng vagrave điều kiện của mặt

58

hagraveng magrave họ mua baacuten sử dụng hoặc dịch vụ magrave họ tiếp nhận

- Quyền được tự do lựa chọn hagraveng hoaacute dịch vụ hay người cung cấp

- Quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng

- Quyền được bồi thường theo quy định của phaacutep luật caacutec thương tổn về

thacircn thể hay thiệt hại tagravei sản phaacutet sinh khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute hoặc

tiếp nhận dịch vụ

- Quyền được thagravenh lập caacutec tổ chức xatilde hội để necircu cao caacutec quyền vagrave lợi iacutech

hợp phaacutep của migravenh

- Quyền được nhận caacutec kiến thức về tiecircu dugraveng hay bảo vệ caacutec quyền vagrave lợi

iacutech hợp phaacutep của NTD

- Quyền được tocircn trọng phẩm giaacute cũng như caacutec phong tục tập quaacuten theo

bản sắc dacircn tộc khi mua baacuten sử dụng hagraveng hoaacute vagrave dịch vụ vagrave

- Quyền được giaacutem saacutet caacutec hagraveng hoaacute dịch vụ cũng như cocircng taacutec bảo vệ

quyền vagrave lợi iacutech của NTD

Như vậy trong 8 quyền cơ bản đatilde necircu trước đacircy theo caacutec nguyecircn tắc chỉ

đạo của LHQ về Bảo vệ NTD Luật của TQ coacute necircu rotilde 6 quyền loại bỏ caacutec quyền

được thoả matilden caacutec nhu cầu thiết yếu vagrave quyền được hưởng một mocirci trường lagravenh

mạnh thecircm vagraveo caacutec quyền giao kết hợp đồng cocircng bằng quyền được tocircn trọng

phẩm giaacute vagrave phong tục tập quaacuten vagrave quyền giaacutem saacutet cocircng taacutec quản lyacute nhagrave nước về

bảo vệ NTD [5 tr27-28]

Chacircu Acircu

Chỉ thị số 199944EC do Quốc hội Chacircu Acircu vagrave Hội đồng Cộng đồng caacutec

quốc gia Chacircu Acircu thocircng qua ngagravey 25051999 về một số khiacutea cạnh của việc baacuten

hagraveng hoaacute tiecircu dugraveng vagrave caacutec bảo đảm coacute liecircn quan coacute đề cập đến caacutec từ ldquoquyền của

NTDrdquo vagrave ldquoquyền được khiếu nại vagrave bồi thường thiệt hạirdquo như lagrave tiecircu đề của caacutec

Điều 3 vagrave 4 của Chỉ thị nhưng khocircng hề necircu lecircn caacutec quyền cơ bản của NTD như

đề cập ở caacutec phần trecircn

59

Toacutem lại quy định của caacutec quốc gia đatilde phacircn tiacutech ở trecircn về caacutec quyền cơ

bản của NTD coacute một điểm chung nhất lagrave hầu hết đều tocircn trọng vagrave cố gắng đi saacutet

caacutec quyền đề ra theo Caacutec nguyecircn tắc chỉ đạo về bảo vệ NTD của Liecircn Hợp Quốc

năm 1985 Nguyecircn nhacircn cơ bản dẫn đến hiện tượng nagravey lagrave ở chỗ caacutec quyền do

LHQ necircu ra đatilde khaacute toagraven diện vagrave bao trugravem được tất cả caacutec vấn đề coacute liecircn quan

đến cocircng taacutec bảo vệ NTD coacute thể được cụ thể hoaacute thagravenh caacutec quy định cụ thể về

tiecircu chuẩn nghĩa vụ của caacutec becircn liecircn quan hay quy traacutech nhiệm phaacutep lyacute Trong

trường hợp coacute thiếu hụt về phạm vi hay đối tượng điều chỉnh thigrave caacutec quyền nagravey

coacute thể được luận giải thagravenh caacutec nguyecircn tắc chỉ đạo việc thực thi luật Điểm khaacutec

biệt giữa caacutec quốc gia nagravey chủ yếu ở hai điểm

Thứ nhất coacute quốc gia necircu vắn tắt caacutec quyền cơ bản nagravey (như trường hợp

của Liecircn bang Nga hay Thaacutei Lan) coacute quốc gia necircu cụ thể vagrave giải thiacutech chi tiết

(như trường hợp của Trung Quốc)

Thứ hai caacutec quốc gia chọn caacutec tập hợp quyền khaacutec nhau trong số 8 quyền

cơ bản do LHQ đề xuất để đưa vagraveo luật quốc gia của migravenh Điểm khaacutec biệt thứ

hai coacute thể được lyacute giải lagrave do điều kiện thực tế yacute thức hệ chiacutenh trị vagrave ưu tiecircn của

từng quốc gia Caacutec quyền được hầu hết caacutec quốc gia phacircn tiacutech đưa vagraveo luật bảo

vệ NTD của họ gồm coacute quyền được an toagraven quyền được chọn lựa quyền được

thocircng tin quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng quyền được giaacuteo dục tiecircu

dugraveng quyền được khiếu nại vagrave bồi thường thiệt hại vagrave quyền được đại diện

Ở Việt Nam theo Luật BVQLNTD (2010) NTD tại Việt Nam coacute taacutem

quyền sau đacircy

1 Được bảo đảm an toagraven tiacutenh mạng sức khoẻ tagravei sản quyền lợi iacutech hợp

phaacutep khaacutec khi tham gia giao dịch sử dụng hagraveng hoaacute dịch vụ do tổ chức

caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ cung cấp

2 Được cung cấp thocircng tin chiacutenh xaacutec đầy đủ về tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoacutea dịch vụ nội dung giao dịch hagraveng hoacutea dịch vụ nguồn

60

gốc xuất xứ hagraveng hoaacute được cung cấp hoaacute đơn chứng từ tagravei liệu liecircn

quan đến giao dịch vagrave thocircng tin cần thiết khaacutec về hagraveng hoacutea dịch vụ magrave

người tiecircu dugraveng đoacute mua sử dụng

3 Lựa chọn hagraveng hoaacute dịch vụ tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ theo nhu cầu điều kiện thực tế của migravenh quyết định tham gia

hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận khi tham gia

giao dịch với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

4 Goacutep yacute kiến với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ về giaacute

cả chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ phong caacutech phục vụ phương thức giao

dịch vagrave nội dung khaacutec liecircn quan đến giao dịch giữa người tiecircu dugraveng vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

5 Tham gia xacircy dựng vagrave thực thi chiacutenh saacutech phaacutep luật về BVQLNTD

6 Yecircu cầu bồi thường thiệt hại khi hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng đuacuteng tiecircu

chuẩn quy chuẩn kỹ thuật chất lượng số lượng tiacutenh năng cocircng dụng

giaacute cả hoặc nội dung khaacutec magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch

vụ đoacute cocircng bố niecircm yết quảng caacuteo hoặc cam kết

7 Khiếu nại tố caacuteo khởi kiện hoặc đề nghị tổ chức xatilde hội khởi kiện để

bảo vệ quyền lợi của migravenh theo quy định của Luật nagravey vagrave caacutec quy định

khaacutec của phaacutep luật coacute liecircn quan

8 Được tư vấn hỗ trợ hướng dẫn kiến thức về tiecircu dugraveng hagraveng hoacutea dịch

vụ

Trecircn cơ sở quy định về quyền của NTD của một số quốc gia trecircn thế giới

coacute thể nhận thấy hầu hết caacutec quốc gia đều khocircng coacute quy định riecircng về quyền của

NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu (Trung quốc quy định

quyền được giao kết hợp đồng cocircng bằng) điều nagravey coacute thể lyacute giải lagrave do quyền

của NTD noacutei chung với quyền của NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu lagrave trugraveng nhau Tuy nhiecircn dưới goacutec độ quan hệ hợp đồng chuacuteng

61

tocirci cho rằng đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave quyền được

thocircng tin vagrave quyền tham gia hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả

thuận của NTD lagrave quyền quan trọng trong quaacute trigravenh giao kết hợp đồng theo mẫu

giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bởi lẽ

(i) Mặc dugrave trong một xatilde hội tự do vagrave bigravenh đẳng mỗi người phải chịu traacutech

nhiệm về những gigrave migravenh lagravem vagrave trong quaacute trigravenh giao kết hợp đồng mỗi becircn phải

tự tigravem kiếm những thocircng tin cần thiết để bảo vệ lợi iacutech của migravenh [17tr22] Tuy

nhiecircn do tiacutenh chất xatilde hội của quan hệ tiecircu dugraveng magrave NTD khoacute coacute thể coacute cơ hội

được tự do bigravenh đẳng vigrave họ buộc luocircn phải tham gia vagraveo mối quan hệ với đặc

tiacutenh truyền kiếp lagrave ldquothocircng tin bất cacircn xứngrdquo [54tr28] Chiacutenh vigrave vậy thocircng tin

bất cacircn xứng ngagravey cagraveng trở thagravenh một lĩnh vực cần được quan tacircm đặc biệt trong

caacutec hợp đồng theo mẫu giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

NTD Bởi lẽ thocircng tin lagrave sức mạnh thocircng tin định hướng hagravenh vi con người

thocircng tin lagrave quyền tagravei sản dễ dagraveng biến thagravenh tiền[48tr40] Bởi vậy trong một

thời đại đổi thay nhanh choacuteng điều chỉnh thocircng tin bất cacircn xứng nhằm đảm bảo

sự cocircng bằng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD lagrave

điểm cốt lotildei cần quan tacircm trong việc BVQLNTD noacutei chung vagrave trong hợp đồng

theo mẫu noacutei riecircng

(ii) Becircn cạnh quyền được cung cấp thocircng tin như đatilde trigravenh bagravey thigrave quyền

ldquoquyết định tham gia hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận

khi tham gia giao dịch với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụrdquo cũng

lagrave một quyền hết sức quan trọng đối với NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng

hợp đồng theo mẫu quyền nagravey của NTD goacutep phần hoagraven thiện quyền tự do hợp

đồng trong một nền kinh tế thị trường Bởi lẽ hợp đồng theo mẫu thường được

aacutep dụng trong caacutec giao dịch coacute số lượng khaacutech hagraveng đocircng đảo vagravehoặc phục vụ

nhu cầu cơ bản trong cuộc sống Vigrave vậy việc NTD quyết định tham gia hoặc

khocircng tham gia vagraveo một giao dịch cụ thể nagraveo đoacute lagrave do yacute chiacute chủ quan của họ caacutec

62

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave thậm chiacute Nhagrave nước cũng

khocircng coacute quyền aacutep đặt bắt buộc NTD phải tham gia vagraveo một giao dịch cụ thể

Trong nền kinh tế thị trường với sự đa dạng về hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave caacutec

chủ thể kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thigrave quyền nagravey của NTD rất dễ dagraveng để thực

hiện thagravenh cocircng Tuy nhiecircn cũng phải thấy rằng một số lĩnh vực sinh hoạt thiết

yếu đối với NTD thigrave việc thực hiện quyền nagravey sẽ gặp những khoacute khăn nhất định

do sự độc quyền tự nhiecircn gacircy ra

2313 Sự cần thiết phải bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Việc thừa nhận nền kinh tế thị trường hội nhập với thế giới becircn ngoagravei đang

lagravem thay đổi căn bản những vấn đề về nhận thức vagrave phương phaacutep điều tiết của

Nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD ở Việt Nam Từ vai trograve của người buộc phải

chấp nhận sản phẩm trong cơ chế kinh tế cũ NTD Việt Nam đatilde trở thagravenh người

chấp nhận giaacute NTD lagrave ldquothượng đếrdquo do họ coacute khả năng điều kiện vagrave một phạm vi

lựa chọn rộng lớn ndash quyền bỏ phiếu bằng đồng tiền Song caacutech hiểu nagravey cũng

cần phải coacute điều kiện vigrave khả năng lựa chọn của NTD khocircng thể vượt quaacute giới

hạn khả năng sản xuất vagrave sự cung ứng của nhagrave kinh doanh Bởi vậy trong điều

kiện caacutec thiết chế thị trường chưa hoagraven thiện tiacutenh minh bạch chưa được đảm bảo

thigrave ldquoThượng đếrdquo luocircn coacute nguy cơ trở thagravenh ldquonạn nhacircnrdquo trước sự lạm dụng ưu thế

của nhagrave kinh doanh thocircng qua phương thức kinh doanh gian dối thiếu trung thực

vagrave được ngụy trang dưới nhiều higravenh thức tinh vi Do đoacute bảo vệ NTD luocircn lagrave

nhiệm vụ quan trọng của mỗi quốc gia trong bối cảnh toagraven cầu hoacutea hiện nay

[33tr 78] bởi lẽ

Thứ nhất việc caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ sử dụng

caacutec hợp đồng theo mẫu để buộc khaacutech hagraveng phải chấp nhận toagraven bộ caacutec điều

khoản của hợp đồng magrave khocircng được đagravem phaacuten lại hoặc khocircng coacute quyền bảo lưu

lagrave xacircm phạm nghiecircm trọng nguyecircn tắc tự do vagrave tự nguyện cam kết thỏa thuận

63

được dự liệu trong BLDS Tuy NTD coacute quyền tự nguyện tham gia hoặc khocircng

tham gia hợp đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao dịch chung nhưng do ở vagraveo vị

triacute yếu thế hơn nữa lại coacute nhu cầu cấp thiết cần phải được sử dụng những dịch

vụ cocircng cộng thiết yếu necircn trong nhiều trường hợp NTD khocircng cograven khả năng

lựa chọn nagraveo khaacutec vagrave buộc phải kyacute kết caacutec hợp đồng theo mẫu do doanh nghiệp

soạn sẵn Viacute dụ caacutec hợp đồng được kyacute kết với caacutec doanh nghiệp độc quyền về

cung ứng điện nước sinh hoạt

Thứ hai coacute nhiều doanh nghiệp cố tigravenh che giấu caacutec thocircng tin xấu caacutec điều

khoản bất lợi cho NTD bằng caacutec thủ thuật lagravem hạn chế khả năng tiếp cận thocircng

tin của NTD Viacute dụ bằng caacutec thủ thuật trigravenh bagravey điều khoản ở những vị triacute

khocircng thuận tiện cho việc phaacutet hiện kiểm tra của NTD như ghi bằng cỡ chữ thật

nhỏ trong hợp đồng hoặc trigravenh bagravey ở những vị triacute khoacute nhigraven thấy khi giao dịch

như ở dograveng lưu yacute nằm dưới cugraveng của tờ hợp đồng hoặc nằm ở mặt sau của một

tấm veacute hay một một tờ thocircng baacuteo thậm chiacute cograven được goacutei kỹ becircn trong bao bigrave của

sản phẩm vagrave đến khi mở sản phẩm ra NTD mới coacute cơ hội được biết caacutec điều

khoản đoacute Coacute yacute kiến cho rằng nhiều doanh nghiệp đưa cho NTD caacutec hợp đồng

theo mẫu magrave trong đoacute cỡ chữ cũng như caacutech trigravenh bagravey rất khoacute đọc đặc biệt lagrave đối

với những người cao tuổi người coacute thị lực keacutem Caacutec hợp đồng loại nagravey thường

rất dagravei coacute khi lecircn đến cả chục trang do vậy trong nhiều trường hợp khocircng thể

đọc hết hợp đồng hoặc khocircng đủ ldquokiecircn nhẫnrdquo để đọc hết hợp đồng vigrave hợp đồng

cần phải được kyacute ngay Đacircy lagrave tigravenh trạng bất cacircn xứng về thocircng tin vagrave lợi iacutech

giữa khaacutech hagraveng với doanh nghiệp magrave phaacutep luật cần phải coacute đường lối xử lyacute thỏa

đaacuteng nhằm bảo đảm quyền lợi cho NTD

Thứ ba cố tigravenh sử dụng caacutec kỹ thuật vagrave caacutec thủ thuật phaacutep lyacute để đưa ra caacutec

điều khoản bất cocircng lạm dụng phacircn chia rủi ro một caacutech bất hợp lyacute sử dụng

caacutec thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu trigravenh bagravey bằng kỹ thuật phaacutep lyacute phức tạp

dẫn chiếu đến nhiều quy định khaacutec nhau gacircy khoacute khăn cho việc nhận thức Đặc

64

biệt để neacute traacutenh traacutech nhiệm bồi thường caacutec doanh nghiệp cograven coacute thể soạn thảo

caacutec điều khoản loại trừ hạn chế traacutech nhiệm của doanh nghiệp một caacutech bất

cocircng bằng nhiều higravenh thức khaacutec nhau Viacute dụ soạn thảo caacutec điều khoản quy định

hạn chế traacutech nhiệm của doanh nghiệp bằng nhiều higravenh thức nhiều nội dung

khaacutec nhau như từ bỏ quyền khiếu nại của khaacutech hagraveng ruacutet ngắn thời hạn khiếu

nại đặt điều kiện đặc biệt cho việc khởi kiện hạn chế phạm vi bồi thường mở

rộng caacutec trường hợp miễn trừ traacutech nhiệm giảm nhẹ khả năng vagrave nguy cơ chịu

traacutech nhiệm bằng caacutech thay thế cơ chế bồi thường khocircng dựa trecircn lỗi bằng cơ

chế bồi thường dựa trecircn hagravenh vi coacute lỗi chỉ bồi thường khi coacute lỗi nghiecircm trọng

Đacircy lagrave một sự lạm dụng trong quan hệ với NTD vi phạm nghiecircm trọng nguyecircn

tắc trung thực thiện chiacute vagrave nguyecircn tắc cocircng bằng

Chiacutenh vigrave vậy việc BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu mang tiacutenh khaacutech quan vagrave hết sức cần thiết trong giai đoạn hiện nay

232 Higravenh thức vagrave phương thức bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Để BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thigrave điều

quan trọng lagrave đogravei hỏi Nhagrave nước với quyền năng của migravenh phải ban hagravenh phaacutep

luật nhằm điều chỉnh caacutec quan hệ hợp đồng mang tiacutenh đặc thugrave nagravey Tuy nhiecircn

nếu chỉ dừng lại ở việc ban hagravenh phaacutep luật magrave khocircng coacute cơ chế để đảm bảo phaacutep

luật được thực thi thigrave caacutec quy định của phaacutep luật cũng chỉ lagrave những quy định trecircn

giấy

Bảo vệ NTD cần tới rất nhiều cơ quan với những chức năng đặc thugrave khaacutec

nhau trong đoacute coacute những việc Nhagrave nước phải lagravem coacute những việc Nhagrave nước ủng

hộ hoặc tạo kinh phiacute cơ hội để caacutec tổ chức truyền thocircng hiệp hội trực tiếp lagravem

vagrave ngay chiacutenh bản thacircn NTD cũng coacute traacutech nhiệm trong việc bảo vệ chiacutenh migravenh

2321 Bảo vệ từ phiacutea người tiecircu dugraveng

65

Để bảo vệ quyền lợi của migravenh NTD sẽ phải trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng

thocircng thaacuteirdquo vagrave để trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo đogravei hỏi bản thacircn NTD

phải nhận thức được vị triacute vagrave sức mạnh của migravenh họ cần biết rằng nếu khocircng coacute

sự ủng hộ của họ thigrave bất kỳ doanh nghiệp nagraveo cũng khocircng thể thagravenh cocircng Họ

cần coacute nhận thức như vậy để coacute thể tự tin trong caacutec tigravenh huống giao dịch với caacutec

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ NTD cần hiểu biết sacircu sắc về caacutec

quyền của migravenh coacute kiến thức để coacute thể tự giải quyết được những khoacute khăn khi

coacute tranh chấp trecircn thị trường [51]

Trong quan hệ với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bản thacircn

NTD hiểu hơn ai hết về nhu cầu của chiacutenh bản thacircn họ khi tham gia vagraveo caacutec giao

dịch noacutei chung vagrave hợp đồng theo mẫu noacutei riecircng (NTD coacute quyền lựa chọn hagraveng

hoaacute dịch vụ tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quyết định tham gia

hoặc khocircng tham gia giao dịch vagrave caacutec nội dung thoả thuận khi tham gia giao dịch

với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ)

Tuy vậy cũng phải thừa nhận một thực tế rằng NTD ở Việt Nam cograven coacute

những hạn chế nhất định như sự hiểu biết trong quan hệ tiecircu dugraveng với tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cograven chưa đầy đủ Vậy để bảo vệ quyền lợi

của migravenh NTD cần biết liecircn kết tự bảo vệ migravenh trước khi cần đến sự trợ giuacutep

của phaacutep luật

Tuy nhiecircn cũng phải noacutei thecircm rằng ngoagravei việc nacircng cao nhận thức kiến

thức vagrave kỹ năng về tiecircu dugraveng để tự bảo vệ migravenh NTD cũng cần coacute traacutech nhiệm

xatilde hội của migravenh trong quan hệ tiecircu dugraveng Họ khocircng những quan tacircm đến bản

thacircn magrave cograven coacute traacutech nhiệm quan tacircm đến xatilde hội để goacutep phần xacircy dựng một xatilde

hội ldquodacircn giagraveu nước mạnh dacircn chủcocircng bằng văn minhrdquo

2322 Bảo vệ từ phiacutea doanh nghiệp

Trước đacircy trong cơ chế tập trung bao cấp khaacutei niệm NTD hầu như chưa

được biết đến caacutec doanh nghiệp khocircng cần quan tacircm đến NTD vigrave sản phẩm

66

dịch vụ họ cung ứng khocircng phải vigrave NTD magrave lagrave để hoagraven thagravenh chỉ tiecircu kế hoạch

được giao[51] Ngagravey nay hơn luacutec nagraveo hết caacutec doanh nghiệp cần thấy hết sức

mạnh của NTD taacutec động mang tiacutenh quyết định của NTD đến kết quả sản xuất

kinh doanh của họ

Nếu caacutec doanh nghiệp sản xuất vagrave cung ứng được nhiều hagraveng hoaacute dịch vụ

coacute chất lượng tốt vagrave giaacute cả cạnh tranh tạo ra được tigravenh cảm tốt đối với NTD thigrave

NTD sẽ mua thecircm hagraveng hoaacute sẽ quay lại để mua lần sau lagravem cho sự nghiệp kinh

doanh của doanh nghiệp phaacutet đạt Becircn cạnh đoacute để baacuten được hagraveng hoaacute dịch vụ

đocirci khi chăm soacutec bảo vệ NTD lagrave caacutech giuacutep doanh nghiệp tồn tại vagrave phaacutet triển

Chiacutenh vigrave vậy để bảo vệ lợi iacutech của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ đogravei hỏi chiacutenh bản thacircn họ phải bảo vệ NTD ndash những khaacutech hagraveng của họ - lấy

việc bảo vệ NTD lagravem động lực để thuacutec đẩy sự phaacutet triển của migravenh Để bảo vệ

NTD tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute thể coacute nhiều giải phaacutep

theo chuacuteng tocirci một trong những giải phaacutep đoacute lagrave cung cấp thocircng tin đầy đủ trung

thực chiacutenh xaacutec về hagraveng hoaacute dịch vụ cũng như về chiacutenh bản thacircn của họ để từ

đoacute NTD coacute sự lựa chọn tốt nhất khi tham gia vagraveo caacutec giao dịch Việc cung cấp

thocircng tin đầy đủ trung thực chiacutenh xaacutec về hagraveng hoaacute dịch vụ lagrave nghĩa vụ của tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Để thực hiện nguyecircn tắc nagravey phaacutep

luật thường quy định caacutec nghĩa vụ của nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ đồng thời

với việc quy định quyền của NTD vagrave thiết lập caacutec cơ chế hữu hiệu để bảo vệ

quyền lợi của NTD

Becircn cạnh việc cung cấp thocircng tin cho NTD như đatilde necircu trecircn caacutec tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ cograven coacute thể bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thocircng qua việc xacircy dựng hợp đồng theo mẫu với

những nội dung bảo đảm hagravei hoagrave lợi iacutech giữa caacutec becircn vagrave khocircng sử dụng những

thuật ngữ chuyecircn ngagravenh khoacute hiểu hoặc dẫn chiếu đến những văn bản quy phạm

phaacutep luật khaacutec magrave NTD thocircng thường khoacute coacute thể tiếp cận

67

2323 Bảo vệ từ phiacutea nhagrave nước

Nếu như NTD lagrave ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thực hiện đầy đủ caacutec traacutech nhiệm của migravenh đối với

NTD vagrave xatilde hội thigrave coacute lẽ chuacuteng ta sẽ khocircng phải bagraven luận nhiều về vấn đề nagravey

Tuy nhiecircn hagraveng ngagravey hagraveng giờ NTD đang bị xacircm hại quyền lợi chiacutenh đaacuteng

bằng nhiều caacutech Vigrave nhiều lyacute do khaacutec nhau người hiểu biết hay khocircng hiểu biết

đều ngại khiếu nại kiện caacuteo Trong khi đoacute doanh nghiệp lại chưa nhận thức đầy

đủ traacutech nhiệm của migravenh [82]

Vigrave vậy traacutech nhiệm bảo vệ NTD sẽ do Nhagrave nước đảm nhiệm điều nagravey

hoagraven toagraven phugrave hợp với chức năng của Nhagrave nước trong việc bảo đảm quyền con

người được thực thi trecircn thực tế Để bảo vệ NTD đogravei hỏi Nhagrave nước phải ban

hagravenh caacutec quy phạm phaacutep luật vagrave tổ chức thực thi những quy phạm phaacutep luật đoacute

Với việc bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

thigrave vấn đề đặt ra lagrave Nhagrave nước cần phải kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu Việc kiểm

soaacutet hợp đồng theo mẫu lưu thocircng trecircn thị trường coacute thể thực hiện thocircng qua cơ

chế tiền kiểm vagrave hậu kiểm Cơ chế tiền kiểm bắt buộc doanh nghiệp sẽ phải đăng

kyacute hoặc thocircng baacuteo với caacutec cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền trước khi sử dụng

hợp đồng theo mẫu Cơ chế hậu kiểm cho pheacutep cơ quan nhagrave nước về bảo vệ

NTD coacute quyền yecircu cầu doanh nghiệp phải hủy sửa đổi hợp đồng theo mẫu trong

trường hợp phaacutet hiện coacute điều khoản hợp đồng vi phạm quyền lợi của NTD Tuy

nhiecircn cũng coacute quan điểm cho rằng việc Nhagrave nước kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

lagrave vi phạm nguyecircn tắc tự do hợp đồng Cugraveng với đoacute Nhagrave nước coacute cần thiết phải

kiểm soaacutet tất cả caacutec loại hợp đồng theo mẫu hay khocircng Chuacuteng tocirci cho rằng Nhagrave

nước chỉ thực hiện kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đối với một số hagraveng hoacutea dịch

vụ thiết yếu như điện nước dịch vụ viễn thocircnghellip vigrave đacircy lagrave những lĩnh vực magrave

NTD rất dễ bị vi phạm quyền lợi do khocircng coacute cơ hội đagravem phaacuten hợp đồng cũng

như khocircng coacute sự lựa chọn khi mua sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ Becircn cạnh đoacute đối

68

với caacutec hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu phục vụ sinh hoạt hagraveng ngagravey của NTD số

lượng khaacutech hagraveng lagrave rất lớn (coacute khi lecircn đến hagraveng nghigraven thậm chiacute lagrave hagraveng triệu

như hợp đồng mua baacuten điện nước) nếu buộc thương nhacircn phải đagravem phaacuten đối

với NTD lagrave một điều khoacute thực hiện Vigrave vậy để đảm bảo quyền lợi của NTD khi

sử dụng caacutec loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey Nhagrave nước cần coacute cơ chế kiểm soaacutet đối

với hợp đồng theo mẫu

Becircn cạnh việc kiểm soaacutet mang tiacutenh can thiệp của Nhagrave nước đối với hợp

đồng theo mẫu thigrave trong nền kinh tế thị trường những hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng

mang tiacutenh độc quyền tự nhiecircn người ta coacute thể sử dụng sức mạnh của thị trường

để kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu Bởi lẽ chiacutenh NTD quyết định lựa chọn caacutec tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave như vậy NTD sẽ quyết định sự

tồn tại của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Điều nagravey đogravei hỏi phải

coacute sự cạnh tranh lagravenh mạnh giữa caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ họ sẽ canh tranh nhau trecircn nhiều mặt như giaacute cả chất lượng mẫu matilde hellip vagrave

cả caacutec điều khoản trong caacutec hợp đồng theo mẫu Trong trường hợp nagravey Nhagrave

nước sẽ đoacuteng vai trograve lagrave quan toagrave trong việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu thocircng

qua caacutec cơ quan xeacutet xử

Sự tham gia của cơ quan quản lyacute nhagrave nước trong việc bảo vệ NTD cũng lagrave

một trong những yếu tố mang tiacutenh chất quyết định đến việc BVQLNTD Nhiệm

vụ BVQLNTD của cơ quan quản lyacute nhagrave nước theo nghĩa rộng được hiểu lagrave

nhiệm vụ của tất cả caacutec cơ quan trong bộ maacutey nhagrave nước Cơ quan lập phaacutep ban

hagravenh ra Luật hoặc Phaacutep lệnh cơ quan hagravenh phaacutep (Chiacutenh phủ caacutec Bộ cơ quan

ngang Bộ cơ quan thuộc Chiacutenh phủ vagrave Uỷ ban nhacircn dacircn caacutec cấp) tugravey theo chức

năng nhiệm vụ của migravenh ban hagravenh vagrave tổ chức thực hiện caacutec chiacutenh saacutech văn bản

phaacutep luật về BVQLNTD cơ quan tư phaacutep (Viện Kiểm saacutet vagrave Togravea aacuten nhacircn dacircn)

trong phạm vi chức năng của migravenh coacute nhiệm vụ bảo vệ phaacutep chế bảo vệ quyền

vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng cũng như tiacutenh mạng tagravei sản tự do danh dự vagrave nhacircn phẩm

69

của cocircng dacircn Theo nghĩa hẹp hoạt động BVQLNTD của cơ quan quản lyacute nhagrave

nước thuộc traacutech nhiệm chủ yếu của caacutec cơ quan hagravenh phaacutep [46tr22-23]

Coacute thể noacutei nội dung BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng

theo mẫu của caacutec cơ quan nhagrave nước bao gồm (i) ban hagravenh danh mục hagraveng hoaacute

dịch vụ thuộc đối tượng bắt buộc phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu (ii) kiểm soaacutet

nội dung hợp đồng theo mẫu khi tổ chức caacute nhacircn kinh doanh tiến hagravenh đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu (iii) kiểm tra giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu đatilde

được đăng kyacute (iv) kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

khocircng thuộc phạm vi phải đăng kyacute (v) giải quyết caacutec tranh chấp hợp đồng theo

mẫu giữa NTD với caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

2324 Bảo vệ từ phiacutea caacutec tổ chức xatilde hội

Ngoagravei việc Nhagrave nước giữ vai trograve chủ đạo trong BVQLNTD sự tham gia

của caacutec tổ chức xatilde hội vagraveo hoạt động nagravey coacute yacute nghĩa quan trọng trong việc bảo

vệ BVQLNTD noacutei chung vagrave trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

noacutei riecircng

Ở caacutec nước tổ chức BVQLNTD lagrave một loại higravenh tổ chức xatilde hội coacute caacutec

chức năng đặc thugrave Khaacutec với caacutec tổ chức xatilde hội khaacutec magrave mục tiecircu noacutei chung chỉ

lagrave bảo vệ quyền lợi của caacutec hội viecircn tổ chức BVQLNTD hoạt động khocircng chỉ

bảo vệ quyền lợi của bản thacircn hội viecircn magrave nhằm bảo vệ quyền lợi hợp phaacutep

chiacutenh đaacuteng của đocircng đảo NTD vigrave lợi iacutech cộng đồng Hoạt động của caacutec tổ chức

nagravey đoacuteng vai trograve lagrave ldquotai mắtrdquo của xatilde hội để phaacutet hiện kịp thời caacutec hagravenh vi vi

phạm quyền lợi NTD vagrave sau đoacute lagrave phối hợp với caacutec cơ quan coacute thẩm quyền xử lyacute

caacutec hagravenh vi đoacute Becircn cạnh đoacute caacutec hội BVQLNTD cograven được trao caacutec quyền được

kiểm tra giaacutem saacutet kiểm nghiệm chất lượng hagraveng hoacutea dịch vụ trecircn thị trường vagrave

họ coacute quyền khởi kiện caacutec thương nhacircn ra Togravea khi coacute bằng chứng về việc thương

nhacircn vi phạm quyền lợi NTD

70

Coacute thể đơn cử một số viacute dụ về sự tham gia của tổ chức bảo vệ quyền lợi

người tiecircu dugraveng ở một số quốc gia trecircn thế giới

- Cộng hoagrave Phaacutep coacute một hệ thống caacutec hiệp hội bảo vệ NTD caacutec hội nagravey

được thagravenh lập để giuacutep đỡ NTD về mặt phaacutep lyacute khởi kiện Về mặt phaacutep lyacute caacutec

hiệp hội được tự do thagravenh lập nhưng để hoạt động coacute hiệu quả thigrave caacutec tổ chức

nagravey cần được Tổng Cục Cạnh tranh Tiecircu dugraveng vagrave Trấn aacutep gian lận Phaacutep cocircng

nhận (hiện coacute 18 Hội ở Trung ương được cocircng nhận) Sau khi được cocircng nhận

caacutec hiệp hội nagravey coacute caacutec quyền như sau

Được quyền khởi kiện ra toagrave aacuten

Được được Phograveng quản lyacute caacutec viện vagrave hiệp hội hỗ trợ tiền (trước đacircy

việc hỗ trợ thường dựa trecircn caacutec tiecircu chiacute thời gian dagravenh cho việc tiếp nhận khiếu

nại của NTD traacutech nhiệm của caacutec hiệp hội theo vụ việc số lượng tranh chấp

của NTD magrave hội nhận được Tuy nhiecircn caacutec tiecircu chiacute nagravey gặp một số khoacute khăn vigrave

khocircng thực sự thể hiện được hiệu quả hoạt động của caacutec hội nagravey Hiện nay việc

phacircn bổ ngacircn saacutech được dựa vagraveo những chủ đề hoạt động cụ thể Hagraveng năm

tổng ngacircn saacutech hỗ trợ cho caacutec hiệp hội lagrave 7triệu Euro)

Nếu hội ở cấp trung ương thigrave sẽ coacute 1 đại biểu trong Hội đồng quốc gia về

BVNTD

Caacutec hiệp hội becircn cạnh caacutec hoạt động theo quy định của phaacutep luật cograven

được tiến hagravenh caacutec hoạt động khaacutec như

Thocircng tin cho NTD về quyền của NTD qua đoacute nacircng cao yacute thức của doanh

nghiệp trong việc đối thoại với NTD tổ chức tiếp nhận khiếu nại của NTD đồng

thời liecircn hệ với doanh nghiệp để tigravem ra giải phaacutep giải quyết caacutec khiếu nại đoacute xacircy

dựng caacutec chương trigravenh về BVNTD trecircn truyền higravenh giaacuteo dục tiecircu dugraveng tổ chức

kiểm tra so saacutenh sản phẩm [6tr 71-72]

- Trung Quốc Hội bảo vệ NTD Trung Quốc (CCA) được thagravenh lập ngagravey

26121984 theo sự phecirc chuẩn của Chủ tịch Hội đồng Nhagrave nước Kinh phiacute hoạt

71

động của Hội lấy từ ngacircn saacutech của Chiacutenh phủ vagrave caacutec khoản hỗ trợ của caacutec nhagrave tagravei

trợ caacutec tổ chức xatilde hội Theo quy định tại Luật BVNTD 1994 Hội BVNTD

Trung quốc vagrave caacutec tổ chức bảo vệ NTD coacute chức năng nhiệm vụ

Cung cấp thocircng tin vagrave dịch vụ tư vấn cho NTD tham gia giaacutem saacutet vagrave kiểm

tra chất lượng hagraveng hoaacute vagrave dịch vụ với caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute liecircn

quan baacuteo caacuteo tư vấn vagrave đề xuất caacutec cơ quan Chiacutenh phủ về caacutec vấn đề liecircn quan

đến quyền lợi NTD tiếp nhận điều tra vagrave xử lyacute đơn khiếu nại của NTD yecircu cầu

caacutec cơ quan đaacutenh giaacute chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ trong trường hợp đơn khiếu

nại liecircn quan đến chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ Cơ quan đaacutenh giaacute coacute traacutech nhiệm

thocircng baacuteo kết qủa cho caacutec tổ chức bảo vệ NTD hỗ trợ NTD trong caacutec vụ kiện

xacircm phạm quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của họ phaacutet hiện vagrave cảnh baacuteo caacutec hoạt

động vi phạm lợi iacutech NTD thocircng qua caacutec phương tiện thocircng tin đại chuacuteng [6tr

69-70]

- Hagraven Quốc Bất kỳ một hiệp hội bảo vệ NTD muốn được thagravenh lập vagrave

hoạt động cần phải đăng kyacute với Uỷ ban thương mại lagravenh mạnh Hagrave Quốc hoặc

chiacutenh quyền địa phương

Sau khi được cấp pheacutep hoạt động caacutec hiệp hội coacute caacutec quyền

Nhận được một khoản hỗ trợ về tagravei chiacutenh hagraveng năm từ Uỷ ban hoặc chiacutenh

quyền địa phương được pheacutep tiến hagravenh giải quyết tranh chấp của NTD thocircng

qua hogravea giải tự nguyện khuyến nghị Nhagrave nước vagrave chiacutenh quyền địa phương về

chiacutenh saacutech bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech của NTD kiểm tra vagrave thanh tra caacutec tiecircu chuẩn

của hagraveng hoacutea liecircn quan đến chủng loại chất lượng độ an toagraven vagrave tiacutenh thacircn thiện

với mocirci trường nghiecircn cứu phacircn tiacutech caacutec điều khoản hoặc phương thức giao

dịch bao gồm cả giaacute điều tra vagrave nghiecircn cứu caacutec vấn đề về NTD giaacuteo dục NTD

tư vấn vagrave cung cấp thocircng tin về việc xử lyacute khiếu nại của NTD đồng thời khuyến

caacuteo caacutec becircn coacute liecircn quan hogravea giải bằng higravenh thức thỏa thuận xuất bản caacutec kết

quả nghiecircn cứu phacircn tiacutech về bảo vệ NTD khi một doanh nghiệp hoặc hiệp hội

72

doanh nghiệp từ chối can thiệp hoặc cung cấp thocircng tin sai lệch magrave khocircng coacute liacute

do chiacutenh đaacuteng hiệp hội coacute quyền đăng tải thocircng tin lecircn caacutec phương tiện thocircng tin

đại chuacuteng theo quy định của Luật Tạp chiacute [6tr73]

Như vậy kinh nghiệm một số nước cho thấy họ đều sử dụng caacutec tổ chức

xatilde hội trong cocircng taacutec bảo vệ NTD Caacutec tổ chức nagravey được thagravenh lập theo mocirc higravenh

phi chiacutenh phủ hoạt động vigrave lợi iacutech của cộng đồng vagrave mục tiecircu lagrave bảo vệ quyền

lợi NTD Điểm chung của tổ chức BVNTD tại caacutec quốc gia nagravey đoacute lagrave tiacutenh hiệu

quả vagrave quy mocirc hoạt động lớn Caacutec tổ chức nagravey vừa được sự hỗ trợ từ phiacutea nhagrave

nước (ở mức độ hạn chế) vừa coacute thể tự tigravem nguồn thu cho hoạt động của migravenh từ

sự ủng hộ của xatilde hội xuất bản caacutec ấn phẩm bảo vệ NTD vagrave đặc biệt tại caacutec nước

như Phaacutep Canada Hoa Kỳhellip tổ chức bảo vệ NTD coacute quyền khởi kiện tập thể

vagrave nếu thắng kiện họ coacute thể giữ lại một phần tiền bồi thường để xacircy dựng quỹ

hoạt động Việc caacutec tổ chức bảo vệ NTD coacute quyền khởi kiện lagrave một yếu tố quan

trọng trong việc BVQLNTD đối với caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

73

Kết luận chương 2

Với việc nghiecircn cứu về vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiecircu trong caacutec giao dịch

coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu cho thấy một số vấn đề sau

1 Sự ra đời vagrave tồn tại của hợp đồng theo mẫu mang tiacutenh khaacutech quan sự

xuất hiện của hợp đồng theo mẫu goacutep phần thuacutec đẩy sự phaacutet triển của nền kinh tế

thị trường tiết kiệm được thời gian caacutec khoản chi phiacute cho việc đagravem phaacuten kyacute kết

hợp đồng vagrave trong chừng mực nagraveo đoacute noacute cũng goacutep phần tạo ra sự bigravenh đẳng

giữa những NTD Tuy nhiecircn hợp đồng theo mẫu cũng tạo ra những thaacutech thức

đối với nguyecircn tắc ldquotự do hợp đồngrdquo đồng thời noacute cũng tạo ra sự bất bigravenh đẳng

giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD (trong đoacute người

tiecircu dugraveng luocircn ở becircn yếu thế)

2 Để bảo vệ NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đogravei

hỏi cần lagravem saacuteng tỏ địa vị phaacutep lyacute của NTD (quyền vagrave nghĩa vụ của người tiecircu

dugraveng) cũng như của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong caacutec

giao dịch nagravey để từ đoacute Nhagrave nước coacute caacutec biện phaacutep phugrave hợp nhằm BVQLNTD

3 Cần lagravem saacuteng tỏ sự cần thiết phải BVQLNTD cũng như higravenh thức vagrave

caacutec phương thức BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

74

Chương 3

THỰC TRẠNG PHAacuteP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIEcircU DUgraveNG

TRONG CAacuteC GIAO DỊCH COacute SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG THEO MẪU

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

31 Phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong caacutec giao dịch coacute sử

dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

311 Vị triacute của Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong hệ thống phaacutep

luật Việt Nam

Theo dacircn luật truyền thống quan hệ tiecircu dugraveng được hiểu lagrave quan hệ dacircn sự

vagrave noacute được thiết lập chủ yếu trecircn cơ sở hợp đồng mua baacuten vigrave vậy noacute được điều

chỉnh bởi BLDS Tuy nhiecircn BLDS được sinh ra để điều chỉnh caacutec quan hệ giữa

caacutec chủ thể độc lập bigravenh đẳng với nhau về địa vị phaacutep lyacute necircn việc bảo đảm

nguyecircn tắc tự do hợp đồng lagrave yecircu cầu hagraveng đầu của Bộ luật nagravey Luật Thương

mại cũng tập trung điều chỉnh caacutec quan hệ giữa caacutec chủ thể độc lập bigravenh đẳng

với nhau về địa vị phaacutep lyacute nhưng hầu hết caacutec chủ thể nagravey đều mang tiacutenh chuyecircn

nghiệp trong caacutec hoạt động liecircn quan tới quan hệ được điều chỉnh[10 tr 33-34]

Như đatilde trigravenh bagravey ở trecircn trong quan hệ giữa NTD (becircn nghiệp dư) với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ (becircn chuyecircn nghiệp) thigrave NTD luocircn ở

becircn yếu thế Nếu chỉ được điều chỉnh bằng luật dacircn sự truyền thống vagrave luật

thương mại thigrave sẽ khocircng khắc phục được điều nagravey Theo PGSTS Nguyễn Như

Phaacutet ldquonhững kẻ coacute thế vagrave lực mạnh hơn thường hagravenh xử theo xu hướng lạm

dụng quyền lực trong quan hệ với kẻ yếu Thecircm vagraveo đoacute nếu như cứ coacute 300 lợi

nhuận thigrave caacutec nhagrave ldquotư bảnrdquo sẵn sagraveng treo cổ migravenh lecircn vagrave vigrave vậy họ cũng sẵn

sagraveng ldquokhuyến mạirdquo cho khaacutech hagraveng vagrave người tiecircu dugraveng những cạm bẫy phaacutep lyacute

vagrave kỹ thuật vagrave thậm chiacute cograven cả những thứ độc hạirdquo Chiacutenh vigrave vậy nhằm bảo đảm

sự cocircng bằng trong giao dịch giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

vagrave NTD ngăn ngừa khả năng becircn chuyecircn nghiệp lợi dụng caacutec ưu thế của migravenh

75

để xacircm hại quyền lợi chiacutenh đaacuteng của NTD việc đưa ra caacutec quy tắc đặc thugrave điều

chỉnh quan hệ hợp đồng giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với

NTD lagrave rất cần thiết Như vậy quan hệ giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng chỉ được điều chỉnh bởi luật dacircn sự truyền thống

vagrave luật thương mại magrave cần tới ldquomột hệ thống thể chế nhằm khắc phục vị thế bất

cacircn xứng giữa họrdquo [33tr78] Phaacutep luật về BVQLNTD của nhiều nước hoặc

Luật Hợp đồng tiecircu dugraveng ở một số nước coacute sứ mệnh nagravey

Trecircn tinh thần đoacute phaacutep luật bảo vệ NTD lagrave loại phaacutep luật mang tiacutenh can

thiệp vagraveo quyền tự do (do khocircng nhận thức được quy luật) của caacutec nhagrave cung cấp

sản phẩm hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave như thế khocircng coacute sự tự do vagrave bigravenh đẳng trong

quan hệ phaacutep luật về bảo vệ NTD Một số luật gia Phaacutep cho rằng với sự xuất

hiện khaacutei niệm NTD được xem như lagrave ldquosự khước từ quan điểm tự do hợp đồng

được xacircy dựng trecircn cơ sở cocircng bằng trừu tượng giữa caacutec becircn lagrave sự phản aacutenh

khủng hoảng của thứ bigravenh đẳng giả tạo giữa caacutec becircn trong quan hệ hợp đồngrdquo

[71 tr25] Vigrave vậy phaacutep luật về bảo vệ NTD khocircng điều chỉnh vagraveo nội dung của

giao dịch magrave chỉ lagrave cocircng cụ để đảm bảo hiệu chỉnh khắc phục vị thế bất cacircn

xứng trong mối quan hệ giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ Becircn cạnh đoacute cũng cần lưu yacute rằng trong quan hệ tiecircu dugraveng bao giờ cũng

bao gồm hai chủ thể nếu chỉ vigrave bảo vệ NTD magrave lagravem triệt tiecircu sản xuất thigrave coacute lẽ

quan hệ tiecircu dugraveng cũng khocircng thể tồn tại vagrave NTD cũng khocircng coacute cơ hội để sử

dụng phaacutep luật bảo vệ cho migravenh

Becircn cạnh Luật BVQLNTD caacutec lĩnh vực phaacutep luật khaacutec như phaacutep luật cạnh

tranh phaacutep luật về vệ sinh an toagraven thực phẩm phaacutep luật về chất lượng sản phẩm

vagrave rộng ra lagrave cả phaacutep luật dacircn sự higravenh sự đều coacute thecircm mục điacutech lagrave bảo vệ NTD

Tuy nhiecircn nếu như caacutec lĩnh vực phaacutep luật nagravey bảo vệ NTD theo phương phaacutep

can thiệp vagraveo hagravenh vi của caacute nhacircn tổ chức kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ thocircng

qua những hạn chế hoặc cấm đoaacuten hagravenh vi thigrave phaacutep luật bảo vệ NTD (với tiacutenh

76

caacutech lagrave một chế định phaacutep luật độc lập) lại xuất hiện ở phiacutea NTD Theo đoacute phaacutep

luật bảo vệ NTD sẽ tạo cho NTD những khả năng vagrave cơ hội thuận lợi hơn trong

cơ chế điều chỉnh phaacutep luật quan hệ mua baacuten (theo luật dacircn sự) magrave một chủ thể

phaacutep luật dacircn sự thocircng thường sẽ khocircng coacute được

Như vậy phaacutep luật bảo vệ NTD được hiểu lagrave một hệ thống phaacutep luật do

Nhagrave nước ban hagravenh hoặc thừa nhận để BVQLNTD trong mối quan hệ với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

312 Phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu vagrave bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng

trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như đatilde đề cập ở trecircn theo Luật BVQLNTD (2010) NTD tại Việt Nam coacute

taacutem quyền vagrave về cơ bản thigrave caacutec quyền nagravey của NTD theo phaacutep luật Việt Nam đatilde

phugrave hợp với Bản hướng dẫn của Liecircn hợp quốc về bảo vệ NTD Caacutec quyền của

NTD trong caacutec hợp đồng theo mẫu khocircng taacutech rời caacutec quyền của NTD noacutei

chung Quyền lợi NTD trong hợp đồng theo mẫu khocircng chỉ được quy định trong

Luật BVQLNTD magrave cograven được quy định ở caacutec văn bản phaacutep lyacute khaacutec nhau

Điều 405 BLDS (2015) quy định ldquoHợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng gồm

những điều khoản do một becircn đưa ra theo mẫu để becircn kia trả lời trong một thời

gian hợp lyacute nếu becircn được đề nghị trả lời chấp nhận thigrave coi như chấp nhận toagraven

bộ nội dung hợp đồng theo mẫu magrave becircn đề nghị đatilde đưa rardquo Điều 17 Luật

BVQLNTD (2010) quy định ldquoKhi giao kết hợp đồng theo mẫu tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải dagravenh thời gian hợp lyacute để người tiecircu dugraveng

nghiecircn cứu hợp đồngrdquo Với quy định nagravey NTD coacute một khoảng ldquothời gian hợp

lyacuterdquo để nghiecircn cứu hợp đồng trước khi ldquochấp nhận toagraven bộ nội dung hợp đồngrdquo

tức lagrave NTD coacute quyền kyacute hoặc khocircng kyacute hợp đồng Tuy nhiecircn cũng cần thấy rằng

quy định nagravey mang tiacutenh higravenh thức điều nagravey đặc biệt đuacuteng trong caacutec trường hợp

caacutec hagraveng hoaacute dịch vụ thuộc lĩnh vực thiết yếu hoặc độc quyền (chẳng hạn hợp

đồng mua baacuten điện sinh hoạt hợp đồng cung ứng nước sạch) bởi NTD khocircng

77

mua của những nhagrave cung cấp nagravey thigrave cũng chẳng biết mua ở đacircu Becircn cạnh đoacute

trong nhiều trường hợp NTD do chưa trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo vagrave

để trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo cũng rất khoacute do họ bị hạn chế về

thocircng tin necircn nhiều khi họ cũng khocircng cần nghiecircn cứu magrave đặt buacutet kyacute luocircn Cugraveng

với đoacute việc quy định ldquotrong một thời gian hợp lyacuterdquo lagrave khaacute trừu tượng thời gian

hợp lyacute ở đacircy lagrave mấy giờ hay mấy ngagravey

Việc bảo vệ NTD được thể hiện rotilde nhất trong quy định tại Khoản 2 Điều

405 BLDS (2015) ldquoTrong trường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản khocircng

rotilde ragraveng thigrave becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu phải chịu bất lợi khi giải thiacutech điều

khoản đoacuterdquo Khoản 6 Điều 404 BLDS (2015) ldquoTrong trường hợp becircn mạnh thế

đưa vagraveo hợp đồng nội dung bất lợi cho becircn yếu thế thigrave khi giải thiacutech hợp đồng

phải theo hướng coacute lợi cho becircn yếu thếrdquo vagrave Điều 15 Luật BVQLNTD (2010)

ldquoTrong trường hợp hiểu khaacutec nhau về nội dung hợp đồng thigrave tổ chức caacute nhacircn coacute

thẩm quyền giải quyết tranh chấp giải thiacutech theo hướng coacute lợi cho người tiecircu

dugravengrdquo Như vậy coacute thể thấy với caacutec quy định nagravey thigrave NTD đatilde được bảo vệ trong

caacutec giao dịch coacute sử hợp đồng theo mẫu điều nagravey cũng thể hiện tiacutenh chất ngoại lệ

trong quan hệ dacircn sự truyền thống hay noacutei theo caacutech của PGSTS Nguyễn Như

Phaacutet ldquomọi hệ thống phaacutep luật nhacircn đạo đều phải ưu tiecircn bảo vệ kẻ yếurdquo Tuy

nhiecircn theo TS Ngocirc Huy Cương khi giải thiacutech hợp đồng cũng cần lưu yacute việc

giải thiacutech hợp đồng bất luận trong trường hợp nagraveo cũng phải dựa trecircn nguyecircn tắc

thiện chiacute trung thực (hay tin cậy vagrave thiện tacircm) do vậy việc giải thiacutech chỉ nhằm

bảo vệ quyền lợi của becircn yếu thế chứ khocircng gacircy bất lợi cho becircn nagraveo

Becircn cạnh đoacute để bảo vệ hơn nữa đối với NTD Khoản 3 Điều 405 BLDS

(2015) quy định ldquoTrường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản miễn traacutech

nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền

lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kia thigrave điều khoản nagravey khocircng coacute hiệu lực trừ trường hợp

coacute thỏa thuận khaacutecrdquo Đacircy lagrave quy định coacute tiacutenh chất ldquochế tagraveirdquo đối với caacutec giao dịch

78

coacute khả năng gacircy bất lợi cho NTD nhằm đảm bảo sự cocircng bằng giữa tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ với NTD trong quan hệ tiecircu dugraveng - vốn dĩ lagrave

một mối quan hệ khocircng bigravenh đẳng Tuy nhiecircn với quy định ldquotrừ trường hợp coacute

thoả thuận khaacutecrdquo khocircng những đatilde thể hiện sự macircu thuẫn ngay trong nội dung

của Khoản 3 Điều 405 magrave cograven lagravem ldquotriệt tiecircurdquo luocircn cơ chế bảo vệ hiệu quả đối

với quyền lợi của người tiecircu dugraveng bởi lẽ trong thực tế caacutec cơ quan tổ chức coacute

thẩm quyền giải quyết tranh chấp sẽ phải tocircn trọng sự thoả thuận giữa caacutec becircn

mặc dugrave thoả thuận đoacute ldquocoacute điều khoản miễn traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng

theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kiardquo

Hay noacutei caacutech khaacutec Bộ luật Dacircn sự vẫn ưu tiecircn aacutep dụng thỏa thuận của caacutec becircn

trong quaacute trigravenh giao kết thực hiện hợp đồng Trong khi đoacute như đatilde đề cập trong

hợp đồng theo mẫu NTD khocircng coacute cơ hội để thỏa thuận đagravem phaacuten hợp đồng magrave

phải chấp nhận toagraven bộ caacutec điều khoản của hợp đồng nếu muốn xaacutec lập giao

dịch Vigrave vậy một khi NTD đatilde kyacute vagraveo bản hợp đồng theo mẫu thigrave họ được coi

như đatilde đồng yacute với nội dung hợp đồng kể cả hợp đồng coacute những nội dung miễn

traacutech nhiệm của thương nhacircn hay tăng traacutech nhiệm của NTD Hơn thế nữa với

caacutech quy định như vậy noacute cũng sẽ macircu thuẫn với Khoản 1 Điều 405 BLDS

(2015) vigrave NTD khocircng coacute quyền bảo lưu hay thoả thuận lại magrave chỉ coacute quyền chấp

nhận toagraven bộ nội dung hợp đồng hoặc khocircng chấp nhận Như vậy coacute thể noacutei

BLDS sự chỉ đưa ra những quy định mang tiacutenh nguyecircn tắc magrave chưa thể hiện

được mục điacutech bảo vệ đến cugraveng caacutec quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của NTD trong

mối quan hệ với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

Điều 405 BLDS (2015) vừa necircu trecircn lagrave chưa phugrave hợp với nguyecircn tắc tự do

hợp đồng cũng như chưa tiacutenh đến caacutec khả năng khaacutec hoặc caacutec ngoại lệ để cho

pheacutep becircn được đề nghị giao kết hợp đồng coacute quyền thương lượng lại caacutec điều

khoản của hợp đồng hoặc coacute quyền bảo lưu caacutec điều khoản magrave migravenh khocircng

đồng yacute Ngoagravei ra quy định tại caacutec Khoản 2 vagrave Khoản 3 cũng chỉ mang tiacutenh chất

79

nguyecircn tắc trừu tượng vagrave chưa rotilde ragraveng coacute thể được diễn giải theo nhiều caacutech

khaacutec nhau dẫn đến khả năng lagravem vocirc hiệu hoacutea nội dung tiacutech cực của điều luật nagravey

Để khắc phục những điểm hạn chế như đatilde necircu trong BLDS thigrave luật

BVQLNTD (2010) quy định trường hợp nội dung của hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung vi phạm phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi NTD hoặc traacutei với

nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng cơ quan coacute thẩm quyền coacute quyền yecircu

cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải sửa đổi hủy bỏ nội

dung vi phạm đoacute Trường hợp nội dung trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung khocircng rotilde hoặc coacute nhiều caacutech hiểu khaacutec nhau cơ quan coacute thẩm quyền

coacute quyền yecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh giải trigravenh lagravem rotilde caacutec nội dung

trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đoacute (Điều 16 Luật

BVQLNTD 2010)

313 Phaacutep luật về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

Coacute thể noacutei vấn đề trọng tacircm trong cocircng taacutec bảo vệ NTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu đoacute lagrave việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu

Hiện nay hầu hết caacutec doanh nghiệp hoạt động trong caacutec ngagravenh nghề khaacutec nhau

đều sử dụng hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong caacutec giao dịch

với NTD đặc biệt lagrave caacutec doanh nghiệp độc quyền nhagrave nước doanh nghiệp kinh

doanh trong lĩnh vực bảo hiểm tagravei chiacutenh ngacircn hagraveng vận tải viễn thocircng Phải

khẳng định rằng hợp đồng theo mẫu đatilde goacutep phần tạo thuận lợi cho hoạt động

kinh doanh giảm chi phiacute vagrave thời gian nhưng noacute cũng chứa đựng nhiều rủi ro vagrave

bất cocircng cho NTD Chiacutenh vigrave vậy Luật BVQLNTD (2010) đatilde đưa ra caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng tiecircu dugraveng vagrave điều kiện giao dịch chung

(Điều 16 - Luật BVQLNTD) nhằm BVQLNTD Trecircn cơ sở quy định nagravey NTD

caacutec cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD Toagrave aacuten caacutec Hội BVQLNTD đối

chiếu với hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế để bảo về quyền lợi chiacutenh đaacuteng vagrave hợp

phaacutep của NTD Để nhằm kiểm soaacutet việc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

80

dịch vụ lợi dụng thế mạnh của migravenh về thocircng tin khả năng hiểu biết phaacutep luật

tiềm lực kinh tế hay vị triacute thống lĩnh độc quyền để aacutep đặt những điều khoản bất

lợi đẩy rủi ro về phiacutea NTD trong caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung Cugraveng với đoacute Luật BVQLNTD buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ thuộc danh mục hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu phải đăng kyacute hợp đồng

theo mẫu điều kiện giao dịch chung với cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm

quyền về BVQLNTD trước khi sử dụng hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung để giao dịch với NTD (Điều19 Luật BVQLNTD 2010) vagrave coacute chế tagravei xử lyacute

hagravenh vi vi phạm nghĩa vụ nagravey (Điều 11 Luật BVQLNTD Nghị định số

192012NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh trong lĩnh vực

BVQLNTD) Cụ thể như sau

3131 Quy định về đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung

Như đatilde trigravenh bagravey hợp đồng theo mẫu becircn cạnh những ưu điểm cograven coacute

những hạn chế nhất định Để khắc phục phần nagraveo hạn chế nagravey Nhagrave nước đặt ra

quy định phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với

một số loại hagraveng hoaacute dịch vụ thiết yếu Việc quy định bắt buộc phải đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung được hiểu lagrave một biện phaacutep hagravenh

chiacutenh theo đoacute phaacutep luật trao cho cơ quan nhagrave nước quyền phecirc chuẩn chấp thuận

một bản hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung nagraveo đoacute Điều nagravey coacute thể

hiểu lagrave cơ quan nhagrave nước đại diện cho NTD kiểm soaacutet caacutec hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung khỏi những điều khoản traacutei phaacutep luật trước khi chuacuteng

được ban hagravenh vagrave aacutep dụng đối với NTD

Theo quy định caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute

traacutech nhiệm đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung thuộc danh

mục hagraveng hoacutea dịch vụ phải đăng kyacute vagrave chỉ được aacutep dụng hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung đối với NTD khi hoagraven thagravenh việc đăng kyacute (Điều 8

81

Nghị định số 992011NĐ-CP) Trong trường hợp caacutec tổ chức caacute nhacircn coacute traacutech

phải đăng kyacute khocircng tiến hagravenh đăng kyacute sẽ bị xử phạt hagravenh chiacutenh từ 50000000

đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung (Điều 11 Nghị định số 192012NĐ-CP)

Cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận việc đăng kyacute lagrave Bộ Cocircng thương đối với

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung aacutep dụng trecircn phạm vi cả nước

hoặc từ hai tỉnh thagravenh phố trực thuộc trung ương trở lecircn Sở Cocircng thương đối

với hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung aacutep dụng trecircn phạm vi tỉnh

thagravenh phố trực thuộc trung ương (Điều 8 Nghị định số 992011NĐ-CP) Hồ sơ

higravenh thức thủ tục trigravenh tự đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung được quy định khaacutec cụ thể từ Điều 10 đến điều 14 Nghị định số

992011NĐ-CP

Tuy nhiecircn phaacutep luật vẫn bỏ ngỏ trong việc quy định traacutech nhiệm của cơ

quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute như (i) cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận

đăng kyacute chấp thuận hợp đồng theo mẫu coacute nội dung khocircng phugrave hợp hoặc traacutei

phaacutep luật lagravem ảnh đến quyền lợi của NTD (ii) cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận

đăng kyacute yecircu cầu becircn đăng kyacute sửa đổi bổ sung điều khoản trong hợp đồng theo

mẫu gacircy bất lợi cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

3132 Quy định về hagraveng hoaacute dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung

Theo Quyết định số 022012QĐ-TTg ngagravey 13012012 của Thủ tướng

Chiacutenh phủ quy định những hagraveng hoaacute dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung coacute 09 loại hagraveng hoacutea dịch vụ thuộc diện phải đăng kyacute

hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung bao gồm cung cấp điện sinh

hoạt cung cấp nước sạch sinh hoạt truyền higravenh trả tiền thuecirc bao điện thoại cố

định thuecirc bao di động trả sau kết nối internet vận chuyển hagravenh khaacutech đường

82

hagraveng khocircng vận chuyển hagravenh khaacutech đường sắt mua baacuten căn hộ chung cư caacutec

dịch vụ sinh hoạt do đơn vị quản lyacute khu chung cư cấp

Vậy dựa trecircn tiecircu chiacute nagraveo magrave Nhagrave nước quy định caacute nhacircn tổ chức kinh

doanh 9 loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung Liệu rằng với chỉ 9 loại hagraveng hoacutea dịch vụ nagravey đatilde đủ hợp lyacute vagrave

phugrave hợp với thực tiễn tiecircu dugraveng cũng như cocircng taacutec BVQLNTD hiện nay hay

chưa Đacircy lagrave những cacircu hỏi rất cần coacute cacircu trả lời thỏa đaacuteng

Coacute thể thấy 09 loại hagraveng hoacutea dịch vụ phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung theo Quyết định số 022012QĐ-TTg ngagravey 13012012

của Thủ tướng Chiacutenh phủ hầu hết lagrave hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu vagrave được cung

cấp bởi caacutec doanh nghiệp nhagrave nước độc quyền Thế nhưng vẫn cograven rất nhiều loại

hagraveng hoacutea dịch vụ cũng lagrave hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu ảnh hưởng trực tiếp đến

đời sống của số đocircng NTD vagravehoặc cũng được cung cấp bởi caacutec nhoacutem độc quyền

nhưng chưa được yecircu cầu đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung Thậm chiacute đối với một số loại dịch vụ phaacutep luật bắt buộc NTD phải sử

dụng như dịch vụ thẻ ATM (theo chỉ thị của Thủ tướng Chiacutenh phủ số

202007CT-TTg ngagravey 24 thaacuteng 8 năm 2007 về việc trả lương qua tagravei khoản cho

caacutec đối tượng hưởng lương từ ngacircn saacutech nhagrave nước) dịch vụ bảo hiểm bắt buộc

(theo quy định của Luật kinh doanh bảo hiểm) hợp đồng vận chuyển hagravenh khaacutech

đường ocirctocirc hợp đồng tiacuten dụng hợp đồng bảo hiểm thuecirc bao di động trả

trước[72 tr 109] Trường hợp trong hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản bất lợi

cho NTD thigrave mức độ ảnh hưởng lagrave rất lớn vigrave noacute khocircng chỉ gacircy thiệt hại cho một

NTD đơn lẻ magrave ảnh hưởng tới toagraven bộ NTD đatilde tham gia giao dịch Như vậy cần

phải xacircy dựng những tiecircu chiacute cụ thể vagrave trecircn cơ sở đoacute đưa caacutec hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung tương ứng vagraveo tầm kiểm soaacutet giaacutem saacutet của cơ

quan quản lyacute nhagrave nước traacutenh tigravenh trạng bỏ qua bỏ soacutet nhiều loại hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung bất cocircng gacircy thiệt hại cho NTD

83

Để khắc phục phần nagraveo những hạn chế necircu trecircn Thủ tướng Chiacutenh phủ đatilde

ban hagravenh Quyết định số 352015QĐ-TTg ngagravey 20 thaacuteng 8 năm 2015 của Thủ

tướng Chiacutenh phủ về việc sửa đổi bổ sung Quyết định số 022012QĐ-TTg về

việc ban hagravenh danh mục hagraveng hoaacute dịch vụ thiết yếu phải đăng kyacute hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung Theo đoacute coacute 03 loại hagraveng hoaacute dịch vụ được bổ

sung lagrave dịch vụ thocircng tin di động mặt đất (higravenh thức trả trước) phaacutet hagravenh thẻ ghi

nợ nội địa mở vagrave sử dụng dịch vụ tagravei khoản thanh toaacuten (aacutep dụng cho khaacutech hagraveng

caacute nhacircn) vay vốn caacute nhacircn (nhằm mục điacutech tiecircu dugraveng) bảo hiểm nhacircn thọ

3133 Quy định về kiểm soaacutet nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung

Mục điacutech của việc kiểm soaacutet caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung lagrave nhằm phaacutet hiện vagrave loại bỏ những điều khoản bất cocircng traacutei với quy định

của phaacutep luật về BVQLNTD vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng trước

khi aacutep dụng với NTD Chủ thể thực hiện việc thẩm định hợp đồng theo mẫu lagrave

cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cụ thể lagrave Bộ Cocircng thương vagrave Sở Cocircng

thương (Điều 9 Nghị định số 992011NĐ-CP) Với quy định nagravey phaacutep luật đatilde

xaacutec lập nghĩa vụ của cơ quan nhagrave nước trong việc kiểm soaacutet caacutec điều kiện giao

dịch chung hợp đồng theo mẫu nhằm bảo vệ NTD - những người khocircng coacute cơ

hội để được tự do đagravem phaacuten tự do thỏa thuận vagrave mất khả năng mặc cả khi họ

buộc phải sử dụng hagraveng hoacutea dịch vụ của nhagrave cung cấp độc quyền Phaacutep luật

BVQLNTD đatilde coacute quy định cụ thể nhằm kiểm soaacutet sự bất cocircng của những điều

khoản trong hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung vagrave cả về higravenh thức để

bảo vệ becircn yếu thế Đacircy lagrave sự tiến bộ đaacuteng ghi nhận của phaacutep luật BVQLNTD

hiện nay ở Việt Nam

Phaacutep luật về BVQLNTD đatilde quy định về phạm vi xem xeacutet nội dung hợp

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (Điều 13 Nghị định số 992011NĐ-

84

CP) những điều khoản của hợp đồng giao kết với người tiecircu dugraveng điều kiện

giao dịch chung khocircng coacute hiệu lực (Điều 16 Luật BVQLVNTD 2010) Cụ thể

Một lagrave loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ đối với người tiecircu dugraveng theo quy định của phaacutep luật

Để đảm bảo trật tự xatilde hội trong việc điều chỉnh mối quan hệ giao kết hợp

đồng giữa caacutec becircn hệ thống phaacutep luật noacutei chung đatilde đưa ra những quy định về

traacutech nhiệm của doanh nghiệp nhằm tạo ra một hagravenh lang phaacutep lyacute cho hoạt động

sản xuất kinh doanh từ cấp độ chung (Bộ luật Dacircn sự Luật Thương mạihellip) đến

những traacutech nhiệm cụ thể trong từng lĩnh vực (bảo hiểm xacircy dựng kinh doanh

bất động sản viễn thocircng vận tảihellip) Trong quan hệ với NTD Luật BVQLNTD

quy định traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ cụ thể

như sau Traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ trong

việc cung cấp thocircng tin về hagraveng hoaacute dịch vụ cho người tiecircu dugraveng (Điều 12 ndash

Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm cung cấp bằng chứng giao dịch (Điều 20 ndash

Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm bảo hagravenh hagraveng hoacutea linh kiện phụ kiện

(Điều 21 ndash Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm thu hồi hagraveng hoacutea coacute khuyết tật

(Điều 22 ndash Luật BVQLNTD 2010) traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do hagraveng

hoacutea coacute khuyết tật gacircy ra (Điều 23 ndash Luật BVQLNTD 2010)

Traacutech nhiệm trực tiếp của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ

đối với NTD lagrave những nghĩa vụ phaacutep lyacute mang tiacutenh bắt buộc magrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh phải thực hiện trong giao kết hợp đồng với NTD Thocircng thường

những nghĩa vụ nagravey bao gồm nghĩa vụ phaacutep định vagrave nghĩa vụ phaacutet sinh do thỏa

thuận giữa caacutec becircn trong hợp đồng Những traacutech nhiệm nagravey lagrave caacutech cư xử tối

thiểu magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải thực hiện khi giao

dịch với NTD đảm bảo quyền vagrave lợi iacutech cơ bản của họ Vigrave vậy nếu tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra những quy định loại trừ traacutech nhiệm

nagravey chắc chắn dẫn tới việc nội dung hợp đồng khocircng tuacircn thủ phaacutep luật đồng

85

thời cũng sẽ đặt NTD trước muocircn vagraven rủi ro một khi quyền lợi của migravenh khocircng

cograven được đảm bảo bởi caacutec traacutech nhiệm tương ứng của doanh nghiệp

Nhận thức được mức độ nghiecircm trọng từ những điều khoản như vậy Luật

BVQLNTD quy định trường hợp khocircng coacute hiệu lực khi tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra những điều khoản cho pheacutep loại trừ caacutec traacutech

nhiệm của chiacutenh migravenh khi đatilde được phaacutep luật quy định coacute thể bao gồm caacutec nội

dung Loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

khi chiacutenh tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng thực hiện đuacuteng

nghĩa vụ hoặc giảm bớt traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ theo quy định phaacutep luật dẫn tới vi phạm hoặc ảnh hưởng đến quyền vagrave

lợi iacutech hợp phaacutep của NTD

Hai lagrave hạn chế loại trừ quyền khiếu nại khởi kiện của người tiecircu dugraveng

Quyền khiếu nại lagrave một trong những quyền của cocircng dacircn được Hiến phaacutep

ghi nhận ldquoMọi người coacute quyền khiếu nại tố caacuteo với cơ quan tổ chức caacute nhacircn

coacute thẩm quyền về những việc lagravem traacutei phaacutep luật của cơ quan tổ chức caacute nhacircnrdquo

(Khoản 1 Điều 30 ndash Hiến phaacutep 2013) vagrave cũng lagrave một trong taacutem quyền của NTD

được quy định trong Luật BVQLNTD ldquoKhiếu nại tố caacuteo khởi kiện hoặc đề nghị

tổ chức xatilde hội khởi kiện để bảo vệ quyền lợi của migravenh theo quy định của Luật

nagravey vagrave caacutec quy định khaacutec của phaacutep luật coacute liecircn quanrdquo (Khoản 7 Điều 8 ndash Luật

BVQLNTD 2010) Trecircn thực tế NTD vigrave một số lyacute do nagraveo đoacute khocircng coacute lựa chọn

nagraveo khaacutec ngoagravei việc phải chấp nhận giao kết hợp đồng với tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Đến khi coacute tranh chấp xảy ra NTD sẽ lagrave đối tượng

phải chịu thiệt thogravei do trong hợp đồng tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ đatilde loại trừ quyền khiếu nại khởi kiện của NTD Bởi lẽ đoacute quy định nagravey

nhằm bảo đảm quyền được khiếu nại khởi kiện tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ của NTD trong trường hợp quyền lợi hợp phaacutep của họ bị xacircm

phạm

86

Ba lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đơn

phương thay đổi điều kiện của hợp đồng đatilde thoả thuận trước với NTD hoặc quy

tắc quy định baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ aacutep dụng đối với NTD khi mua sử

dụng hagraveng hoacutea dịch vụ khocircng được thể hiện cụ thể trong hợp đồng

Khi tham gia giao kết hợp đồng theo mẫu giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ xem như đatilde thống nhất vagrave đồng yacute với nội dung của

hợp đồng Do đoacute bất kỳ sự thay đổi hay sửa đổi nagraveo đối với caacutec điều kiện của

hợp đồng magrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra cần phải coacute

sự chấp thuận của NTD Tuy nhiecircn trong nhiều trường hợp dựa vagraveo lợi thế của

migravenh tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa vagraveo trong hợp đồng

những điều khoản cho pheacutep họ được quyền đơn phương thay đổi caacutec điều khoản

của hợp đồng Đặc biệt do xuất phaacutet từ đặc trưng của hợp đồng theo mẫu NTD

thường chỉ coacute hai sự lựa chọn lagrave kyacute hoặc khocircng kyacute vagraveo những hợp đồng theo

mẫu với điều khoản soạn sẵn magrave khocircng coacute điều kiện để thỏa thuận việc sửa đổi

bổ sung

Becircn cạnh hợp đồng theo mẫu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ cograven soạn thảo caacutec quy tắc quy định baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ để aacutep dụng

chung cho NTD Đacircy lagrave những nội dung do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ soạn thảo vagrave aacutep dụng necircn họ coacute thể thay đổi vigrave mục điacutech kinh doanh

ở từng thời điểm Vigrave vậy họ coacute thể đưa ra những quy định cho pheacutep migravenh được

đơn phương thay đổi caacutec quy tắc quy định đang được aacutep dụng đối với đối tượng

khaacutech hagraveng đang giao dịch tại thời điểm sửa đổi

Những trường hợp đơn phương thay đổi trecircn đacircy coacute thể gacircy ảnh hưởng rất

lớn tới quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng của NTD khi họ bị ragraveng buộc bởi những nội

dung magrave migravenh khocircng coacute quyền kiểm soaacutet Bởi vậy Luật BVQLNTD đưa ra

trường hợp khocircng coacute hiệu lực nagravey nhằm traacutenh rủi ro cho NTD trong trường hợp

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ tự yacute thay đổi caacutec điều kiện của

87

hợp đồng hay thay đổi caacutec quy định quy tắc baacuten hagraveng cung ứng dịch vụ magrave

khocircng được thể hiện cụ thể trong hợp đồng

Bốn lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đơn

phương xaacutec định NTD khocircng thực hiện một hoặc một số nghĩa vụ

Ngoagravei việc hướng tới sự cacircn bằng lợi iacutech giữa hai becircn trong quan hệ tiecircu

dugraveng Luật BVQLNTD cograven hạn chế trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ cho pheacutep migravenh được quyền đơn phương xaacutec định mức độ hoagraven

thagravenh nghĩa vụ của NTD để aacutep dụng caacutec chế tagravei xử lyacute vi phạm Như đatilde biết hợp

đồng theo mẫu giao kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea

dịch vụ lagrave hợp đồng song vụ Điều đoacute coacute nghĩa quyền của tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong hợp đồng tương ứng với nghĩa vụ của NTD vagrave

ngược lại Như vậy nhigraven vagraveo quy định nagravey của Luật BVQLNTD (2010) ta coacute

cảm giaacutec như việc ldquođơn phương xaacutec định NTD khocircng thực hiện một hoặc một số

nghĩa vụrdquo của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ lagrave một việc lagravem vocirc

lyacute vagrave khocircng thể xảy ra Vigrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng

bao giờ tự tước mất quyền lợi của migravenh bằng caacutech xaacutec định cho NTD khocircng thực

hiện một hoặc một số nghĩa vụ Tuy nhiecircn do đacircy lagrave mối quan hệ tiecircu dugraveng

mang tiacutenh chất đặc thugrave Vigrave vậy ldquonghĩa vụrdquo trong trường hợp nagravey khocircng thể được

hiểu lagrave những nghĩa vụ thuần tuacutey phaacutet sinh trong hợp đồng song vụ magrave lagrave nghĩa

vụ mang tiacutenh phaacutep định Theo đoacute nếu caacute nhacircn tổ chức kinh doanh loại bỏ

những nghĩa vụ của NTD theo quy định tại Điều 9 ndash Luật BVQLNTD 2010 cũng

đồng nghĩa với việc tước bỏ những quyền nhằm đảm bảo quyền lợi tốt nhất của

NTD vigrave chỉ khi thực hiện một caacutech nghiecircm tuacutec những nghĩa vụ nagravey NTD mới

coacute thể trở thagravenh ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo

Năm lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quy định

hoặc thay đổi giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ

88

Trong quan hệ tiecircu dugraveng giaacute lagrave một vấn đề quan trọng mang tiacutenh chất

quyết định đến việc NTD coacute đặt buacutet kyacute vagraveo hợp đồng hay khocircng (khi caacutec điều

kiện baacuten hagraveng chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ như nhau) Giaacute của hagraveng hoaacute dịch

vụ phải tuacircn thủ theo quy luật thị trường vagrave higravenh thagravenh trecircn cơ sở sự thoả thuận

giữa caacute nhacircn tổ chức kinh doanh với NTD (trong một số trường hợp nhằm hagravei

hoagrave lợi iacutech giữa caacute nhacircn doanh nghiệp nhagrave nước vagrave xatilde hội giaacute của một số hagraveng

hoaacute dịch vụ do cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền quy định như giaacute điện nước

xăng) Bởi vậy khi hợp đồng được higravenh thagravenh thigrave cả 02 becircn trong quan hệ tiecircu

dugraveng đatilde thống nhất về giaacute vagrave như vậy cugraveng chịu traacutech nhiệm về thoả thuận của

migravenh Thật vocirc lyacute khi doanh nghiệp với lợi thế của migravenh đưa vagraveo trong hợp đồng

nội dung cho pheacutep migravenh thay đổi về giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoaacute cung ứng

dịch vụ Sự tugravey tiện nagravey đặt NTD trước rủi ro quyền vagrave lợi iacutech chiacutenh đaacuteng bị xacircm

hại nghiecircm trọng Bởi vậy Luật quy định caacutec điều khoản hợp đồng cho pheacutep tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quy định hoặc thay đổi giaacute tại thời

điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ sẽ khocircng coacute hiệu lực Tuy nhiecircn theo taacutec

giả luận aacuten quy định nagravey khocircng necircn aacutep dụng đối với những hagraveng hoaacute dịch vụ

magrave việc điều chỉnh giaacute do cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền quyết định

Saacuteu lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ giải thiacutech

hợp đồng trong trường hợp điều khoản của hợp đồng được hiểu khaacutec nhau

Hợp đồng theo mẫu lagrave hợp đồng do tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ soạn thảo để giao kết với NTD Trong thực tế NTD hầu như khocircng được

tham gia vagraveo quaacute trigravenh soạn thảo hay thương lượng để sửa đổi caacutec điều khoản

của hợp đồng Đặc điểm nagravey dẫn tới nhiều trường hợp NTD khocircng hiểu rotilde nội

dung hợp đồng do caacutech diễn đạt khocircng rotilde ragraveng dễ hiểu hoặc do caacutech dịch thuật

khocircng thuần Việt khi chuyển tải từ bản tiếng Anh Trong khi đoacute nhiều hợp đồng

cograven trao cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ quyền được giải

thiacutech hợp đồng trong trường hợp điều khoản của hợp đồng được hiểu khaacutec nhau

89

Những quy định như vậy đatilde trao cho tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ khả năng quyết định caacutec quyền vagrave nghĩa vụ của NTD trong khi họ chưa hiểu

rotilde về quyền vagrave nghĩa vụ của migravenh

Trước những rủi ro NTD coacute thể phải gaacutenh chịu từ việc kyacute kết vagrave thực hiện

những điều khoản khocircng rotilde ragraveng Luật BVQLNTD quy định điều khoản hợp

đồng sẽ khocircng coacute hiệu lực trong trường hợp ldquocho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ giải thiacutech hợp đồng trong trường hợp điều khoản của

hợp đồng được hiểu khaacutec nhaurdquo

Becircn cạnh đoacute Điều 15 của Luật BVQLNTD cograven quy định ldquoTrong trường

hợp hiểu khaacutec nhau về nội dung hợp đồng thigrave tổ chức caacute nhacircn coacute thẩm quyền

giải quyết tranh chấp giải thiacutech theo hướng coacute lợi cho người tiecircu dugravengrdquo

Bảy lagrave loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten

hagraveng hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

Phương thức mua baacuten hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

được hiểu lagrave phương thức giao dịch trong đoacute hai becircn mua vagrave baacuten (hoặc sử dụng

vagrave cung ứng) phải thocircng qua becircn thứ ba để kyacute kết vagrave thực hiện hợp đồng

Phương thức nagravey bao gồm đại diện cho thương nhacircn mocirci giới ủy thaacutec vagrave đại lyacute

mua baacuten hagraveng hoacutea hoặc cung ứng dịch vụ Trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten hagraveng hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ

ba thigrave becircn phải chịu toagraven bộ traacutech nhiệm trong việc thực hiện hợp đồng đối với

NTD vẫn lagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh - becircn đatilde kyacute kết hợp đồng với NTD Để

loại trừ khả năng tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trốn traacutenh traacutech

nhiệm khi baacuten hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba (trong khi đoacute

becircn thứ ba khocircng phải lagrave becircn coacute traacutech nhiệm thực hiện toagraven bộ caacutec nội dung hợp

đồng đatilde được kyacute kết giữa tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave

NTD) Luật BVQLNTD quy định điều khoản hợp đồng sẽ khocircng coacute hiệu lực nếu

90

coacute nội dung loại trừ traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ baacuten hagraveng

hoaacute cung ứng dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba

Taacutem lagrave bắt buộc NTD phải tuacircn thủ caacutec nghĩa vụ ngay cả khi tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh

Bản chất của quan hệ dacircn sự lagrave sự thỏa thuận tự nguyện giữa caacutec becircn tham

gia giao dịch Tuy nhiecircn xuất phaacutet từ vị triacute yếu thế của NTD nhiều tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ đưa ra quy định bất bigravenh đẳng trong việc xaacutec

định quyền lợi vagrave traacutech nhiệm của becircn baacuten vagrave becircn mua trong hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung Một trong những nội dung thể hiện rotilde neacutet vấn đề trecircn

lagrave quy định bắt buộc NTD phải tuacircn thủ nghĩa vụ ngay cả khi tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh Hậu quả của

điều khoản nagravey lagrave NTD phải gaacutenh chịu nhiều chế tagravei xử lyacute vi phạm như chậm

thanh toaacuten chậm nhận bagraven giao căn hộ trong khi Becircn baacuten lại khocircng phải chịu

những chế tagravei tương ứng khi khocircng hoagraven thagravenh nghĩa vụ của migravenh

Chiacuten lagrave cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển

giao quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba magrave khocircng được NTD đồng yacute

Chuyển giao quyền nghĩa vụ lagrave một hagravenh vi phaacutep lyacute phổ biến trong giao

dịch dacircn sự Việc chuyển giao quyền yecircu cầu khocircng cần coacute sự đồng yacute của becircn coacute

nghĩa vụ trừ trường hợp coacute thoả thuận khaacutec hoặc phaacutep luật coacute quy định khaacutec

(Điều 365 BLDS 2015) Becircn coacute nghĩa vụ coacute thể chuyển giao nghĩa vụ dacircn sự cho

người thế nghĩa vụ nếu được becircn coacute quyền đồng yacute (Điều 370 BLDS 2015) Như

vậy coacute thể thấy Luật BVQLNTD khi đưa ra quy định ldquoCho pheacutep tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển giao quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba

magrave khocircng được NTD đồng yacuterdquo lagrave một điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp

đồng theo mẫu lagrave khocircng macircu thuẫn với quy định của BLDS

91

Việc đưa ra quy định tại Điểm i Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD

(2010) nhằm thể hiện tiacutenh minh bạch trong caacutec giao dịch liecircn quan đến NTD Vigrave

thực chất NTD khocircng coacute cơ hội đagravem phaacuten cũng như khả năng tốt để nhận thức

được nguy cơ quyền lợi của migravenh bị xacircm phạm trước những giao dịch mang tiacutenh

phaacutep lyacute rất cao Trong quan hệ tiecircu dugraveng một trong những yếu tố quan trọng magrave

NTD thường cacircn nhắc trước khi quyết định kyacute kết hợp đồng lagrave năng lực thực

hiện hợp đồng của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ NTD sẽ phải

đối mặt với nhiều rủi ro khi hợp đồng được thực hiện bởi những tổ chức caacute nhacircn

khocircng phải do migravenh lựa chọn như rủi ro về năng lực tagravei chiacutenh năng lực cung cấp

dịch vụ năng lực thi cocircng cocircng trigravenhhellip Đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản

tecircn tuổi của Chủ đầu tư thường ảnh hưởng lớn tới giaacute trị của Dự aacuten necircn chủ thể

kyacute kết vagrave thực hiện hợp đồng lagrave yếu tố quan trọng hagraveng đầu trong việc bảo vệ

quyền lợi NTD Nhận thức được điều đoacute Luật Bảo vệ quyền lợi NTD quy định

điều khoản cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ chuyển giao

quyền nghĩa vụ cho becircn thứ ba magrave khocircng được NTD đồng yacute sẽ khocircng coacute hiệu

lực

Quy định tại Điều 16 Luật BVQLNTD (2010) được đaacutenh giaacute lagrave cocircng cụ

hữu hiệu để BVQLNTD như đatilde phacircn tiacutech ở trecircn Tuy nhiecircn Luật BVQLNTD

vẫn bỏ ngỏ một số vấn đề như trong trường hợp những hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung đatilde được chấp nhận đăng kyacute theo quy định tại Điều 14 Nghị

định số 992011NĐ-CP bởi cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền nhưng trong noacute

vẫn cograven tồn tại những điều khoản bất cocircng traacutei với quy định của phaacutep luật về

BVQLNTD vagrave gacircy thiệt hại cho NTD thigrave ai lagrave người chịu traacutenh nhiệm bồi

thường thiệt hại cho NTD (tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea hay cơ quan

quản lyacute nhagrave nước đatilde thẩm định chấp nhận hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung)

92

Cugraveng với đoacute caacutec quy định phaacutep luật BVQLNTD cũng đatilde ldquoquy định traacutech

nhiệmrdquo cho doanh nghiệp khi để tồn tại những điều khoản khocircng coacute hiệu lực

trong hợp đồng theo mẫu bằng quy định ldquo1 Phạt tiền từ 10000000 đồng đến

30000000 đồng đối với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ giao kết

hợp đồng với người tiecircu dugraveng coacute điều khoản khocircng coacute hiệu lực theo quy định của

Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng 2 Phạt tiền từ 30000000 đồng đến

50000000 đồng đối với hagravenh vi vi phạm quy định tại Khoản 1 Điều nagravey trong

trường hợp hợp đồng liecircn quan lagrave hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chungrdquo (Khoản 12 Điều 14 ndash Nghị định số 192012NĐ-CP) Trong khi traacutech

nhiệm kiểm soaacutet nội dung hợp đồng theo mẫu theo Điều 16 Luật BVQLNTD

thuộc về Cục QLCT vagrave Sở Cocircng thương lại khocircng được đề cập

Một vấn đề cũng thể hiện sự chưa vigrave quyền lợi của NTD đoacute lagrave quy định

ldquoBuộc nộp vagraveo ngacircn saacutech nhagrave nước số lợi bất hợp phaacutep coacute được do vi phạm

hagravenh chiacutenh đối với hagravenh vi vi phạm quy định tại Khoản 1 2 vagrave 3 Điều nagraveyrdquo

(Điểm b Khoản 4 Điều 14 Nghị định số 192012NĐ-CP) Như đatilde biết caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực được quy định tại Điều 16 ndash Luật BVQLNTD nếu tồn

tại trong hợp đồng theo mẫu sẽ gacircy ra những thiệt hại đối với người tiecircu dugraveng

vagrave ldquolỗirdquo trong trường hợp nagravey thuộc về Nhagrave nước vagrave doanh nghiệp Nhưng với

quy định nagravey người được ldquohưởng lợirdquo lại lagrave Nhagrave nước cograven quyền lợi của NTD

lại khocircng được tiacutenh đến

Cugraveng với đoacute phạm vi xem xeacutet nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung cũng lagrave vấn đề cần được thảo luận Điều 13 Nghị định số

992011NĐ-CP quy định

ldquoCơ quan coacute thẩm quyền quy định tại Điều 9 Nghị định nagravey xem xeacutet hợp

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với caacutec nội dung sau

1 Nội dung khocircng coacute hiệu lực quy định tại Điều 16 Luật Bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng

93

helliphellip

3 Sự phugrave hợp với quy định của phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu

dugraveng vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồngrdquo

Với quy định nagravey phạm vi kiểm soaacutet của cơ quan tiếp nhận đăng kyacute hợp

đồng theo mẫu chỉ lagrave những điều khoản khocircng coacute hiệu lực theo quy định tại

Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD (2010) về nội dung theo chuacuteng tocirci lagrave khả khi

Tuy nhiecircn chỉ boacute hẹp trong phạm vi Khoản 1 Điều 16 Luật BVQLNTD (2010)

coacute thể noacutei nội dung kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu theo quy định nagravey chưa thực

sự vigrave quyền lợi của NTD Phải chăng do cơ quan chủ trigrave soạn thảo thiếu con

người hạn chế về chuyecircn mocircn trong nhiều lĩnh vực khaacutec nhau necircn mới chỉ dừng

lại ở việc kiểm soaacutet những nội dung nagravey Cograven với quy định tại Khoản 3 Điều 13

Nghị định số 992011NĐ-CP theo chuacuteng tocirci việc chứng minh sự phugrave hợp với

quy định của phaacutep luật về BVQLNTD vagrave nguyecircn tắc chung về giao kết hợp đồng

lagrave một điều khoacute khăn đối với những chuyecircn viecircn lagravem cocircng taacutec thẩm định hợp đồng

theo mẫu

3134 Quy định về kiểm soaacutet higravenh thức hợp đồng theo mẫu điều kiện

giao dịch chung

Việc kiểm soaacutet higravenh thức hợp đồng theo mẫu cũng lagrave một vấn đề quan

trọng trong việc BVQLNTD Nhận thức được điều nagravey Luật BVQLNTD vagrave văn

bản hướng dẫn thi hagravenh quy định khaacute chi tiết về higravenh thức của hợp đồng theo

mẫu trong caacutec văn bản

Khoản 2 Điều 14 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoTrường hợp giao

kết hợp đồng với người tiecircu dugraveng bằng văn bản thigrave ngocircn ngữ của hợp đồng phải

được thể hiện rotilde ragraveng dễ hiểu Ngocircn ngữ sử dụng trong hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng lagrave tiếng Việt trừ trường hợp caacutec becircn coacute thoả thuận khaacutec hoặc

phaacutep luật coacute quy định khaacutecrdquo

Điều 7 Nghị định số 992011NĐ-CP quy định

94

ldquo1 Ngocircn ngữ sử dụng bằng tiếng Việt nội dung phải rotilde ragraveng dễ hiểu cỡ chữ iacutet

nhất lagrave 12

2 Nền giấy vagrave magraveu mực thể hiện nội dung hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao

dịch chung phải tương phản nhaurdquo

Việc quy định khaacute chi tiết nagravey goacutep phần khocircng nhỏ vagraveo việc BVQLNTD

Tuy nhiecircn ở đacircy tồn tại sự khocircng thống nhất giữa quy định của Luật vagrave Nghị

định hướng dẫn thi hagravenh cograven chứa đựng những mẫu thuẫn cụ thể như sau luật

cho pheacutep sử dụng ngocircn ngữ khaacutec ngoagravei tiếng Việt trong trường hợp caacutec becircn coacute

thoả thuận điều nagravey coacute thể được lyacute giải rằng người nước ngoagravei đang sinh sống

vagrave lagravem việc tại Việt Nam cũng lagrave NTD Theo Nghị định số 992011NĐ-CP quy

định chi tiết vagrave hướng dẫn một số điều của Luật BVQLNTD chỉ coacute một ngocircn

ngữ chỉ duy nhất lagrave ldquosử dụng bằng tiếng Việtrdquo điều nagravey đatilde hạn chế quyền tiếp

cận thocircng tin của NTD lagrave người nước ngoagravei Điều 10 Nghị định số 192012NĐ-

CP về xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh trong lĩnh vực BVQLNTD quy định ldquoPhạt

tiền từ 10000000 đồng đến 20000000 đồng đối với tổ chức caacute nhacircn sử dụng

hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong giao dịch với người tiecircu

dugraveng vi phạm một trong caacutec nội dung sau hellipb) Ngocircn ngữ hợp đồng khocircng lagrave

tiếng Việt trừ trường hợp caacutec becircn coacute thỏa thuận khaacutec hoặc phaacutep luật coacute quy

định khaacutechelliprdquo Như vậy theo Luật BVQLNTD (2010) vagrave Nghị định số

192012NĐ-CP thigrave ngocircn ngữ coacute thể lagrave tiếng Việt hoặc khocircng phải lagrave tiếng Việt

cograven Nghị định số 992011NĐ-CP bắt buộc ngocircn ngữ phải lagrave tiếng Việt Với

những quy định khaacutec nhau về yecircu cầu sử dụng ngocircn ngữ trong hợp đồng theo

mẫu của phaacutep luật hiện hagravenh dẫn đến nhiều caacutech giải thiacutech khaacutec nhau cũng như

nhiều caacutech xử lyacute khaacutec nhau của cơ quan coacute thẩm quyền Hơn thế noacute cograven thể hiện

tiacutenh thiếu thống nhất macircu thuẫn sự ldquotuỳ tiệnrdquo trong việc ban hagravenh văn bản quy

phạm phaacutep luật

95

3135 Quy định về kiểm tra giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung đatilde được đăng kyacute

Hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung đối với caacutec hagraveng hoaacute dịch

vụ bắt buộc phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết định số

352015QĐ-TTg chỉ được aacutep dụng trong trường hợp đatilde hoagraven thagravenh đăng kyacute

Tuy nhiecircn trong quaacute trigravenh thực hiện hợp đồng theo mẫu vigrave nhiều lyacute do khaacutec

nhau doanh nghiệp vẫn coacute quyền thay đổi nội dung hợp đồng theo mẫu ldquoTổ

chức caacute nhacircn kinh doanh phải đăng kyacute lại hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung trong trường hợp sau Khi phaacutep luật thay đổi lagravem thay đổi nội dung

của hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

thay đổi nội dung hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chungrdquo (Điều 15 ndash

Nghị định số 992011NĐ-CP)

Như vậy việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu đatilde hoagraven thagravenh đăng kyacute lagrave vấn

đề quan trọng becircn cạnh việc kiểm soaacutet về nội dung vagrave higravenh thức của hợp đồng

theo mẫu nhằm đảm bảo caacutec caacute nhacircn tổ chức kinh doanh aacutep dụng đuacuteng hợp

đồng theo mẫu đatilde được đăng kyacute Cơ quan coacute traacutech nhiệm kiểm tra giaacutem saacutet việc

thực thi hợp đồng theo mẫu cũng lagrave cơ quan đatilde tiếp nhận đăng kyacute hợp đồng theo

mẫu ldquocơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute phải thường xuyecircn kiểm tra

theo dotildei việc lưu hagravenh caacutec hợp đồng theo mẫu vagrave điều kiện giao dịch chung đatilde

đăng kyacuterdquo (Khoản 3 Điều 14 Nghị định số 992011NĐ-CP)

Trong trường hợp caacute nhacircn tổ chức kinh doanh thay đổi nội dung hợp

đồng đatilde được đăng kyacute magrave khocircng thực hiện thủ tục đăng kyacute lại tại cơ quan coacute

thẩm quyền thigrave bị phạt tiền từ 50000000 đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc

phải đăng kyacute lại hợp đồng theo mẫu Hay trong trường hợp đatilde đăng kyacute lại hợp

đồng theo mẫu magrave khocircng thocircng baacuteo cho NTD về việc thay đổi hợp đồng theo

mẫu cũng bị phạt tiền từ tiền 50000000 đồng đến 70000000 đồng vagrave buộc

thocircng baacuteo cho người tiecircu dugraveng về việc thay đổi hợp đồng theo mẫu (Điều 11

96

Nghị định số 192012NĐ-CP) Chế tagravei nagravey đatilde goacutep phần đảm bảo việc thực thi

hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế

Becircn cạnh đoacute phaacutep luật BVQLNTD cũng quy định ldquoTổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ phải lưu giữ hợp đồng theo mẫu đatilde giao kết cho

đến khi hợp đồng hết hiệu lực Trường hợp hợp đồng do người tiecircu dugraveng giữ bị

mất hoặc hư hỏng thigrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute traacutech

nhiệm cấp cho người tiecircu dugraveng bản sao hợp đồngrdquo (Khoản 2 Điều 17 ndash Luật

BVQLNTD) Những trường hợp vi phạm quy định nagravey thigrave bị phạt tiền từ

10000000 đồng đến 20000000 đồng

3136 Quy định về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung khocircng thuộc phạm vi phải đăng kyacute

Becircn cạnh việc kiểm soaacutet nội dung higravenh thức vagrave việc thực hiện hợp đồng

theo mẫu bắt buộc phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết

định số 352015QĐ-TTg của Thủ tướng Chiacutenh phủ được thực hiện theo cơ chế

tiền kiểm Thigrave việc caacutec cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền kiểm soaacutet toagraven bộ caacutec

hợp đồng theo mẫu đang lưu hagravenh trecircn thị trường khocircng thuộc đối tượng phải

đăng kyacute được thực hiện theo cơ chế hậu kiểm Tuy nhiecircn Luật BVQLNTD

(2010) khocircng đề cập rotilde ragraveng vấn đề nagravey magrave chỉ quy định một caacutech chung chung

tại Khoản 2 Điều 19 ldquoCơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng tự migravenh hoặc theo đề nghị của người tiecircu dugraveng yecircu cầu tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu

điều kiện giao dịch chung vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo Để bổ sung

cho những hạn chế nagravey thigrave tại Điều 16 Nghị định số 992011NĐ-CP coacute quy định

về kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung khocircng thuộc phạm

vi phải đăng kyacute Với quy định nagravey phaacutep luật BVQLNTD đatilde thể hiện rotilde vai trograve

của Nhagrave nước trong việc BVQLNTD Trong thực tế với vai trograve của migravenh caacutec cơ

97

quan nhagrave nước coacute thẩm quyền đatilde tiến hagravenh kiểm soaacutet những hợp đồng theo mẫu

khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute theo quy định phaacutep luật vagrave đatilde phaacutet hiện ra

những sai phạm trong một số lĩnh vực [8] Tuy nhiecircn theo chuacuteng tocirci quy định

nagravey khoacute triển khai trong thực tế bởi lẽ với một lực lượng chức năng cograven hạn chế

về số lượng như hiện nay thigrave việc phaacutet hiện ra những hợp đồng theo mẫu vi

phạm phaacutep luật về BVQLNTD hoặc traacutei với nguyecircn tắc chung về giao kết hợp

đồng khocircng phải đơn giản vagrave như vậy chỉ khi coacute khiếu nạikhiếu kiện của NTD

đến cơ quan chức năng thigrave việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu trong trường hợp

nagravey mới diễn ra trong khi quyền lợi của NTD đatilde bị xacircm hại trước đoacute

314 Hậu quả phaacutep lyacute của caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng

theo mẫu

Hậu quả phaacutep lyacute của caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực (ở phaacutep luật caacutec

nước điều khoản nagravey thường xuất hiện với tecircn gọi lagrave ldquođiều khoản lạm dụngrdquo

ldquođiều khoản bất cocircngrdquo) trong hợp đồng theo mẫu được quy định tại Khoản 3

Điều 405 BLDS (2015) ldquoTrường hợp hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản miễn

traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng traacutech nhiệm hoặc loại bỏ

quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kia thigrave điều khoản nagravey khocircng coacute hiệu lực trừ

trường hợp coacute thỏa thuận khaacutecrdquo

Một điều khoản trong hợp đồng theo mẫu nếu đatilde bị đaacutenh giaacute vagrave tuyecircn bố

lagrave điều khoản khocircng coacute hiệu lực thigrave dugrave đatilde được aacutep dụng trecircn thực tế qua giao kết

hợp đồng chuacuteng khocircng coacute giaacute trị vagrave ldquokhocircng lagravem phaacutet sinh thay đổi chấm dứt

quyền nghĩa vụ dacircn sự của caacutec becircn kể từ thời điểm giao dịch được xaacutec lậprdquo

(Khoản 1 Điều 131 BLDS 2015)

Như vậy trong hợp đồng theo mẫu nếu chứa đựng điều khoản khocircng coacute

hiệu lực được hiểu lagrave vocirc hiệu từng phần Ngoại trừ những điều khoản khocircng coacute

hiệu lực những quy định vagrave thỏa thuận khaacutec trong hợp đồng hoagraven toagraven khocircng bị

ảnh hưởng theo hệ quả phaacutep lyacute của điều khoản khocircng coacute hiệu lực (trừ trường hợp

98

hợp đồng theo mẫu vi phạm caacutec quy định tại caacutec điều từ 123 đến điều 129 BLDS

2015) theo đoacuteldquoGiao dịch dacircn sự vocirc hiệu từng phần khi một phần của giao dịch

vocirc hiệu nhưng khocircng ảnh hưởng đến hiệu lực của phần cograven lại của giao dịchrdquo

(Điều 130 BLDS 2015)

Việc giải quyết hệ quả phaacutep lyacute của phần nội dung bị tuyecircn bố vocirc hiệu

(những điều khoản khocircng coacute hiệu lực) cũng tuacircn theo những quy định chung của

phaacutep luật dacircn sự ldquoViệc tuyecircn bố vagrave xử lyacute điều khoản của hợp đồng giao kết với

người tiecircu dugraveng điều kiện giao dịch chung khocircng coacute hiệu lực được thực hiện

theo quy định của phaacutep luật về dacircn sựrdquo (Khoản 2 Điều 16 Luật BVQLNTD

2010) Theo đoacute ldquoKhi giao dịch dacircn sự vocirc hiệu thigrave caacutec becircn khocirci phục lại tigravenh

trạng ban đầu hoagraven trả cho nhau những gigrave đatilde nhận nếu khocircng hoagraven trả được

bằng hiện vật thigrave phải hoagraven trả bằng tiền trừ trường hợp tagravei sản giao dịch hoa

lợi lợi tức thu được bị tịch thu theo quy định của phaacutep luật Becircn coacute lỗi gacircy thiệt

hại phải bồi thườngrdquo (Khoản 234 Điều 131 BLDS 2015)

Như vậy theo quy định nếu điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong hợp đồng

theo mẫu ghi nhận quyền vagrave nghĩa vụ của caacutec becircn nhưng đatilde ldquotạo necircn sự bất cacircn

xứngrdquo nghĩa lagrave đatilde ldquomiễn traacutech nhiệm của becircn đưa ra hợp đồng theo mẫu tăng

traacutech nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chiacutenh đaacuteng của becircn kiardquo magrave trong quaacute trigravenh

thực hiện hợp đồng điều khoản đoacute đatilde được thi hagravenh thigrave caacutec becircn phải ldquokhocirci phục

lại tigravenh trạng ban đầurdquo

Viacute dụ Điều khoản cho pheacutep tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ quy định hoặc thay đổi giaacute tại thời điểm giao hagraveng hoacutea cung ứng dịch vụ

trong một hợp đồng theo mẫu bị tuyecircn bố lagrave điều khoản khocircng coacute hiệu lực nếu

NTD đatilde tuacircn theo điều khoản nagravey magrave thực hiện một hay một số nghĩa vụ nagraveo đoacute

như nghĩa vụ trả tiền cao hơn so với mức ban đầu thigrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoacutea dịch vụ sẽ hoagraven lại khoản tiền checircnh lệch nagravey

Luật của Phaacutep dường như coacute một giải phaacutep đơn giản hơn khi chỉ ra rằng

99

ldquohợp đồng theo mẫu tiếp tục coacute hiệu lực magrave khocircng bao gồm những điều khoản

nagraveyrdquo (Art L123-1 Bộ luật tiecircu dugraveng Phaacutep)

Nếu một điều khoản trong hợp đồng theo mẫu bị tuyecircn bố vocirc hiệu thigrave một

vấn đề quan trọng được đặt ra đoacute lagrave bồi thường thiệt hại Việc ldquobecircn coacute lỗi gacircy

thiệt hại phải bồi thườngrdquo(Khoản 1 Điều 131 BLDS 2015) trong hợp đồng theo

mẫu đối với trường hợp coacute điều khoản bị tuyecircn bố vocirc hiệu thường được hiểu lagrave

traacutech nhiệm của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ (becircn soạn thảo

hợp đồng) Traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ được quy định

tại Điều 360 BLDS (2015) về traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại noacutei chung vagrave

chương XX về traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei hợp đồng trong BLDS

(2015)

Trong mối quan hệ tiecircu dugraveng việc aacutep dụng higravenh thức giao dịch thocircng qua

hợp đồng theo mẫu dẫn đến việc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

lợi dụng vị thế chủ động của migravenh để mưu cầu lợi iacutech khocircng chiacutenh đaacuteng bằng

caacutech đưa ra caacutec điều khoản coacute lợi cho migravenh vagrave đẩy những bất lợi về phiacutea người

tiecircu dugraveng (điều khoản bất cocircng hay điều khoản lạm dụng) Việc sử dụng những

điều khoản khocircng coacute hiệu lực như vậy sẽ dẫn đến hệ quả lagrave khả năng NTD phải

gaacutenh chịu thiệt hại trong một số trường hợp Vigrave vậy nếu aacutep dụng luật chung về

hậu quả phaacutep lyacute của hợp đồng vocirc hiệu thigrave becircn coacute lỗi gacircy thiệt hại (luacutec nagravey lagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ - người soạn thảo ra điều khoản

khocircng coacute hiệu lực) phải chịu traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại cho NTD nếu coacute

thiệt hại phaacutet sinh đồng thời đaacutep ứng đầy đủ caacutec yecircu cầu của phaacutep luật về bồi

thường thiệt hại

Căn cứ vagraveo nguồn gốc phaacutet sinh người ta chia traacutech nhiệm bồi thường

thiệt hại thagravenh hai dạng bao gồm traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại theo hợp đồng

vagrave traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei hợp đồng Khi hợp đồng theo mẫu giao

kết giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ chứa đựng điều

100

khoản khocircng coacute hiệu lực bị tuyecircn bố vocirc hiệu (vocirc hiệu từng phần) thigrave traacutech nhiệm

bồi thường thiệt hại phaacutet sinh sau đoacute lagrave traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại ngoagravei

hợp đồng bởi lẽ quyền của NTD bị xacircm phạm tổn thất do điều khoản khocircng coacute

hiệu lực gacircy ra thực chất lagrave phần bị vocirc hiệu của hợp đồng theo mẫuViệc phacircn

loại traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại do điều khoản khocircng coacute hiệu lực lagrave traacutech

nhiệm bồi thường trong hay ngoagravei hợp đồng coacute yacute nghĩa quan trọng trong việc

xaacutec định cơ sở phaacutet sinh traacutech nhiệm mức bồi thường cũng như caacutec nguyecircn tắc

cơ bản xaacutec định thiệt hại cần phải bồi thường Theo đoacute traacutech nhiệm bồi thường

thiệt hại ngoagravei hợp đồng chỉ phaacutet sinh khi coacute đủ caacutec điều kiện do phaacutep luật quy

định như coacute thiệt hại xảy ra coacute hagravenh vi traacutei phaacutet luật coacute mối quan hệ nhacircn quả

giữa hagravenh vi traacutei phaacutep luật vagrave thiệt hại xảy ra coacute lỗi Tuy nhiecircn việc nội dung

của điều khoản đoacute hay việc noacute bị vocirc hiệu dẫn đến thiệt hại cho NTD coacute tiacutenh đến

yếu tố lỗi hay khocircng khi xem xeacutet traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại thigrave cả BLDS

2015 khocircng hề đề cập đến Tại Điều 608 BLDS (2015) coacute quy định ldquoBồi thường

thiệt hại do vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo nhưng quy định nagravey chỉ aacutep

dụng trong trường hợp tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ khocircng bảo

đảm chất lượng hagraveng hoaacute dịch vụ magrave gacircy thiệt hại cho NTD thigrave phải bồi thường

đacircy lagrave một điều đaacuteng tiếc đối với caacutec quy định về BVQLNTD trong caacutec giao

dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu

Như vậy coacute thể noacutei dường như phaacutep luật hiện hagravenh đatilde tập trung điều

chỉnh đến những tranh chấp phaacutet sinh từ chất lượng hagraveng hoacutea dịch vụ magrave chưa

quan tacircm thoả đaacuteng đến BVQLNTD trong việc bồi thường thiệt hại do caacutec điều

khoản khocircng coacute hiệu lực gacircy ra trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu ở Việt Nam Điều nagravey cũng dễ lyacute giải bởi vigrave thực tiễn giao dịch qua hợp

đồng theo mẫu ở Việt Nam hiện nay chưa phaacutet sinh những tranh chấp lớn về

điều khoản khocircng coacute hiệu lực trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo

mẫu

101

315 Phaacutep luật về giải quyết tranh chấp giữa người tiecircu dugraveng với tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ

Hiện nay tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ được hiểu lagrave caacutec tranh chấp dacircn sự thocircng thường necircn được xử lyacute theo caacutec

quy định hiện hagravenh về phaacutep luật tố tụng dacircn sự Theo quy định của Luật

BVQLNTD (2010) để giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ gồm 05 phương thức như sau

Một lagrave thương lượng được hiểu lagrave phương thức giải quyết tranh chấp

trực tiếp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ ldquoNgười

tiecircu dugraveng coacute quyền gửi yecircu cầu đến tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ để thương lượng khi cho rằng quyền lợi iacutech hợp phaacutep của migravenh bị xacircm

phạmrdquo (Khoản 1 Điều 31 Luật BVQLNTD 2010) Đacircy lagrave phương thức giải quyết

tranh chấp phổ biến nhanh choacuteng vagrave đơn giản dựa trecircn yacute chiacute của hai becircn magrave

khocircng coacute sự can thiệp của becircn thứ ba nagraveo Phương thức nagravey thường được aacutep

dụng đầu tiecircn trong tất cả caacutec vụ khiếu kiện của NTDtheo đoacute ldquoTổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ coacute traacutech nhiệm tiếp nhận tiến hagravenh thương

lượng với NTD trong thời hạn khocircng quaacute 07 ngagravey lagravem việc kể từ ngagravey nhận

được yecircu cầurdquo (Khoản 1 Điều 31 Luật BVQLNTD 2010) Phaacutep luật khocircng can

thiệp vagraveo việc lựa chọn sử dụng phương thức nagravey cũng như quaacute trigravenh thương lượng

vagrave thi hagravenh kết quả thương lượng thagravenh của caacutec becircn Tuy nhiecircn higravenh thức giải

quyết tranh chấp nagravey khocircng được sử dụng ldquotrong trường hợp tranh chấp gacircy thiệt

hại đến lợi iacutech của Nhagrave nước lợi iacutech của nhiều người tiecircu dugraveng lợi iacutech cocircng cộngrdquo

(Khoản 2 Điều 30 Luật BVQLNTD 2010) Như vậy mặc dugrave Luật BVQLNTD

khocircng noacutei đến thương lượng được hay khocircng được aacutep dụng trong trường hợp NTD

phaacutet hiện caacutec điều khoản khocircng coacute hiệu lực (điều khoản bất cocircng) trong hợp đồng

theo mẫu nhưng theo chuacuteng tocirci thương lượng khoacute coacute thể aacutep dụng cho việc giải

quyết tranh chấp giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bởi

102

lẽ hợp đồng theo mẫu được aacutep dụng đồng loạt cho tất cả caacutec khaacutech hagraveng trong

cugraveng một chủng loại hợp đồng

Hai lagrave hogravea giải lagrave phương thức giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thocircng qua becircn thứ ba Đacircy cũng lagrave

một trong những phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến được NTD vagrave tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ aacutep dụng khi xảy ra tranh chấp magrave

khocircng đạt được sự thống nhất yacute chiacute trong quaacute trigravenh thương lượng Khi đoacute caacutec

becircn coacute thể thoả thuận lựa chọn tổ chức hogravea giải chuyecircn nghiệp caacutec cơ quan tổ

chức hoặc caacute nhacircn để thực hiện hoagrave giải Theo quy định về phaacutep luật

BVQLNTD NTD coacute thể đến trung tacircm hogravea giải được thagravenh lập bởi Sở Cocircng

Thương caacutec tỉnh hoặc Hội BVQLNTD caacutec tỉnh (nếu ở địa phương) ở Trung

ương coacute thể đến Cục Quản lyacute cạnh tranh hoặc Hội Tiecircu chuẩn vagrave Bảo vệ người

tiecircu dugraveng Việt Nam Đacircy lagrave phương thức được caacutec nước trecircn thế giới sử dụng

phổ biến bởi kết quả được higravenh thagravenh từ yacute chiacute của hai becircn biacute mật thocircng tin

khocircng tốn thời gian khocircng ảnh hưởng đến uy tiacuten thương hiệu của caacutec becircn Cũng

giống với giải quyết tranh chấp bằng phương thức thương lượng phaacutep luật Việt

Nam khocircng thừa nhận khả năng cưỡng chế thi hagravenh những cam kết của caacutec becircn

trong Biecircn bản hogravea giải thagravenh Dưới goacutec độ giải quyết tranh chấp giữa NTD với

tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong hợp đồng theo mẫu thigrave

phương thức nagravey cũng khoacute coacute thể aacutep dụng giống như giải quyết bằng phương

thức thương lượng bởi hạn chế sự giới hạn của Luật BVQLNTD cũng như

những đặc điểm về hợp đồng theo mẫu

Ba lagrave trọng tagravei được aacutep dụng trong trường hợp NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ vẫn chưa tigravem được tiếng noacutei chung thocircng qua caacutec

phương thức như thương lượng hoặc hogravea giải coacute thể thỏa thuận lựa chọn phương

thức Trọng tagravei

103

Phugrave hợp với thực tiễn sử dụng Trọng tagravei thương mại ở caacutec nước trecircn thế

giới Luật Trọng tagravei thương mại (2010) đatilde khắc phục những tồn tại của Phaacutep

lệnh Trọng tagravei thương mại (2003) Cụ thể lagrave (i) khắc phục việc phacircn định khocircng

rotilde ragraveng phạm vi thẩm quyền của Trọng tagravei đối với caacutec tranh chấp thương mại

trecircn cơ sở đoacute bảo đảm sự tương thiacutech giữa caacutec văn bản phaacutep luật hiện hagravenh như

Bộ luật Dacircn sự Bộ luật Tố tụng dacircn sự Luật Thương mại Luật Đầu tư vagrave caacutec

luật chuyecircn ngagravenh khaacutec với Luật Trọng tagravei thương mại(ii) Luật Trọng tagravei thương

mại đatilde dỡ bỏ hạn chế của Phaacutep lệnh Trọng tagravei thương mại về thẩm quyền giải

quyết caacutec tranh chấp thương mại của Trọng tagravei thocircng qua việc mở rộng phạm vi

thẩm quyền của Trọng tagravei tới nhiều loại tranh chấp liecircn quan đến quyền vagrave lợi

iacutech của caacutec becircn

Theo Điều 2 Luật trọng tagravei thương mại (2010) Trọng tagravei thương mại coacute

thẩm quyền giải quyết caacutec tranh chấp sau

ldquo1 Tranh chấp giữa caacutec becircn phaacutet sinh từ hoạt động thương mại

2 Tranh chấp phaacutet sinh giữa caacutec becircn trong đoacute iacutet nhất một becircn coacute hoạt

động thương mại

3 Tranh chấp khaacutec giữa caacutec becircn magrave phaacutep luật quy định được giải quyết

bằng Trọng tagraveirdquo

Như vậy tranh chấp giữa NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ tuy khocircng thuần tuacutey lagrave một tranh chấp thương mại song noacute vẫn thuộc

thẩm quyền của Trọng tagravei thương mại nếu được caacutec becircn lựa chọn bằng thỏa

thuận trọng tagravei

Tuy nhiecircn do những đặc điểm vốn coacute của migravenh phương thức giải quyết

tranh chấp bằng Trọng tagravei coacute thể bị lạm dụng bởi becircn coacute ưu thế trong quan hệ

tiecircu dugraveng ndash tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Sự quan ngại nagravey của

caacutec nhagrave lập phaacutep lagrave hoagraven toagraven coacute cơ sở đối với hoạt động tiecircu dugraveng trecircn thị

trường ở nước ta hiện nay Thocircng thường so với caacutec tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

104

cung ứng hagraveng hoacutea dịch vụ NTD thường ở một vị triacute coacute nhiều nguy cơ bị lạm

dụng bởi caacutec điều kiện vagrave điều khoản trong giao dịch thương mại chung (tồn tại

dưới caacutec higravenh thức hợp đồng theo mẫu quy tắc baacuten hagraveng điều lệ cung ứng dịch

vụhellip của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ) Bởi vậy cần coacute quy

định để bảo vệ quyền tự định đoạt của NTD dugrave đoacute lagrave higravenh thức giải quyết tranh

chấp

Theo Điều 17 của Luật trọng tagravei thương mại (2010) ldquoĐối với caacutec tranh

chấp giữa nhagrave cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ vagrave người tiecircu dugraveng mặc dugrave điều

khoản trọng tagravei đatilde được ghi nhận trong caacutec điều kiện chung về cung cấp hagraveng

hoaacute dịch vụ do nhagrave cung cấp soạn sẵn thỏa thuận trọng tagravei thigrave người tiecircu dugraveng

vẫn được quyền lựa chọn Trọng tagravei hoặc Togravea aacuten để giải quyết tranh chấp Nhagrave

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ chỉ được quyền khởi kiện tại Trọng tagravei nếu được

người tiecircu dugraveng chấp thuậnrdquo

Caacutech thiết kế quy định nagravey đảm bảo tiacutenh linh hoạt theo đoacute nếu NTD hagravei

lograveng với điều khoản trọng tagravei tranh chấp vẫn được giải quyết bằng trọng tagravei như

đatilde necircu trong hợp đồng theo mẫu Ngược lại nếu cảm thấy thiệt thogravei bởi thoả

thuận đoacute NTD cần coacute cơ hội để xem xeacutet vagrave quyết định nếu đồng yacute với thoả

thuận trọng tagravei thigrave xaacutec nhận vagraveo một văn bản riecircng Đacircy lagrave một quy định riecircng

của Luật trọng tagravei thương mại nhằm bảo vệ NTD bổ sung cho caacutec nguyecircn tắc

chung khaacutec trong phaacutep luật về BVQLNTD

Tuy nhiecircn qua khảo saacutet caacutec hợp đồng theo mẫu được đăng kyacute theo Quyết

định số 022010QĐ-TTg ngagravey 13012012 của Thủ tướng Chiacutenh phủ tại Cục

quản lyacute cạnh tranh ndash Bộ cocircng thương thigrave hầu hết caacutec hợp đồng theo mẫu trong

caacutec lĩnh vực mua baacuten căn hộ chung cư mua baacuten điện sinh hoạt dịch vụ cấp nước

đều coacute điều khoản giải quyết tranh chấp bằng Toagrave aacuten cograven caacutec hợp đồng trong

lĩnh vực truyền higravenh trả tiền thuecirc bao điện thoại cố định thuecirc bao di động trả

sau kết nối Internet thigrave khocircng đưa ra phương thức giải quyết tranh chấp cụ thể

105

Như vậy đối với những hợp đồng theo mẫu coacute quy định về giải quyết tranh chấp

bằng Toagrave aacuten thigrave NTD đatilde bị loại bỏ mất quyền lựa chọn giải quyết tranh chấp

bằng Trọng tagravei Ngược lại đối với những hợp đồng theo mẫu coacute điều khoản giải

quyết tranh chấp bằng trọng tagravei thigrave khi xảy ra tranh chấp NTD lagrave caacute nhacircn vẫn coacute

quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp khaacutec (Điều 38 Luật

BVQLNTD 2010) cograven đối với NTD lagrave tổ chức thigrave khocircng coacute quyền nagravey bởi lẽ

Ở đacircy coacute sự macircu thuẫn giữa Điều 38 Luật BVQLNTD (2010) với Điều 17

Luật trọng tagravei thương mại (2010) Theo đoacute Điều 17 Luật trọng tagravei thương mại

(2010) khocircng phacircn biệt NTD lagrave caacute nhacircn hay lagrave tổ chức Cũng tại hai điều nagravey

cho thấy sự thiếu thống nhất trong việc sử dụng thuật ngữ điều nagravey cũng dẫn

đến sự mẫu thuẫn vagrave khoacute aacutep dụng phaacutep luật trong thực tế Điều 17 Luật trọng tagravei

thương mại (2010) sử dụng thuật ngữ ldquocaacutec điều kiện chungrdquo cograven Điều 38 Luật

BVQLNTD (2010) sử dụng thuật ngữ ldquohợp đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao

dịch chungrdquo Vậy ldquocaacutec điều kiện chungrdquo coacute bao gồm hợp đồng theo mẫu hay

khocircng hay chỉ được hiểu lagrave điều kiện giao dịch chung

Bốn lagrave giải quyết tại Togravea aacuten Giải quyết tranh chấp bằng Togravea aacuten luocircn

được xem lagrave một phương thức hữu hiệu để NTD sử dụng bảo vệ caacutec quyền vagrave lợi

iacutech hợp phaacutep của migravenh trước sự xacircm hại traacutei phaacutep luật của caacutec tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ noacutei chung đặc biệt đối với những tranh chấp từ

hợp đồng theo mẫu bởi lẽ caacutec tranh chấp từ hợp đồng theo mẫu thường xuất

phaacutet từ những điều khoản khocircng coacute hiệu lực vagrave cũng chỉ coacute Toagrave aacuten mới coacute thẩm

quyền tuyecircn bố vocirc hiệu đối với một hợp đồng đatilde được kyacute kết Tuy nhiecircn caacutec

tranh chấp của NTD với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute đặc

thugrave lagrave những tranh chấp nhỏ đơn giản vagrave cần được giải quyết nhanh choacuteng

thuận tiện cho NTD Thực tế cho thấy việc aacutep dụng caacutec quy định của phaacutep luật tố

tụng dacircn sự hiện hagravenh để giải quyết caacutec khiếu nại tranh chấp của NTD lagrave khocircng

phugrave hợp vigrave giải quyết theo thủ tục tố tụng dacircn sự lagrave quaacute phức tạp vagrave tốn keacutem

106

Becircn cạnh đoacute một bộ phận khocircng nhỏ NTD trong xatilde hội cograven coacute tacircm lyacute thụ động

ngại va chạm vagrave bảo lưu nhiều tập quaacuten tiecircu dugraveng lạc hậu [33 tr 81] Đacircy chiacutenh

lagrave lyacute do dẫn đến việc NTD nước ta thường khocircng khởi kiện ra toagrave khi bị vi phạm

quyền lợi

Để bảo vệ một caacutech coacute hiệu quả caacutec quyền vagrave lợi iacutech hợp phaacutep của NTD

trong điều kiện hiện nay cũng như để NTD tiếp cận phương thức giải quyết tranh

chấp tại Togravea aacuten một caacutech coacute hiệu quả Luật BVQLNTD (2010) khocircng chỉ quy

định NTD coacute quyền khởi kiện magrave cograven cho pheacutep tổ chức xatilde hội tham gia bảo vệ

NTD cũng coacute quyền ldquođại diện người tiecircu dugraveng khởi kiện hoặc tự migravenh khởi kiện

vigrave lợi iacutech cocircng cộngrdquo (hiện nay ở nước ta ở Trung ương coacute Hội tiecircu chuẩn vagrave bảo

vệ người tiecircu dugraveng Việt Nam vagrave 48 Hội bảo vệ người tiecircu dugraveng ở địa

phương)[87]

Việc thừa nhận caacutec tổ chức xatilde hội tham gia bảo vệ NTD coacute quyền khởi

kiện để bảo vệ NTD lagrave một bước tiến lớn thể hiện sự nỗ lực trong cocircng taacutec

BVQLNTD bởi lẽ (i) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ giuacutep cho

NTD nhanh choacuteng tiếp cận cocircng lyacute vagrave loại bỏ được những ragraveo cản phaacutep lyacute để

bảo vệ quyền lợi của migravenh (ii) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ

giuacutep cho NTD khocircng phải chi phiacute quaacute lớn để tiếp cận cocircng lyacute Với vai trograve lagrave

người bảo trợ tổ chức bảo vệ NTD sẽ trợ giuacutep họ với nhiều phương thức vagrave cơ

chế hỗ trợ đa dạng như test miễn phiacute tại caacutec Trung tacircm giaacutem định của tổ chức

trợ giuacutep kinh phiacute theo phương thức hoagraven trả sau hỗ trợ tư vấn (iii) Khởi kiện

thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD sẽ giuacutep cho NTD coacute sức mạnh đaacuteng kể trong

quaacute trigravenh đagravem phaacuten thương lượng với tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute

dịch vụ Trong trường hợp phải giải quyết tranh chấp tại Togravea aacuten cơ chế nagravey sẽ

tạo điều kiện cho sự higravenh thagravenh phương thức bồi thường vagrave caacutec mức bồi thường

trong từng lĩnh vực tiecircu dugraveng (iv) Khởi kiện thocircng qua caacutec tổ chức bảo vệ NTD

cũng giuacutep tạo điều kiện thuận lợi cho caacutec tổ chức bảo vệ NTD theo đuổi caacutec mục

107

tiecircu riecircng của migravenh Với cơ chế nagravey tổ chức bảo vệ NTD sẽ trở thagravenh người bạn

đồng hagravenh đaacuteng tin cậy của NTD ở mọi nơi mọi luacutec

Theo quy định tổ chức xatilde hội tham gia BVQLNTD coacute quyền khởi kiện để

BVQLND trong hai trường hợp sau đại diện người tiecircu dugraveng khởi kiện hoặc tự

migravenh khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng (Điểm b Khoản 1 Điều 28 Luật

BVQLNTD 2010) Đối với trường hợp đại diện NTD khởi kiện thigrave caacutec điều kiện

khởi kiện được thực hiện theo caacutec quy định trong BLTTDS Đối với trường hợp

khởi kiện vigrave lợi iacutech cộng đồng thigrave caacutec tổ chức xatilde hội cần đảm bảo điều kiện như

được thagravenh lập hợp phaacutep theo quy định của phaacutep luật Coacute tocircn chỉ mục điacutech hoạt

động vigrave quyền lợi của người tiecircu dugraveng hoặc vigrave lợi iacutech cocircng cộng liecircn quan đến

quyền lợi người tiecircu dugraveng coacute thời gian hoạt động tối thiểu lagrave ba (03) năm tiacutenh từ

ngagravey tổ chức xatilde hội được thagravenh lập đến ngagravey tổ chức xatilde hội thực hiện quyền tự

khởi kiện coacute phạm vi hoạt động từ cấp tỉnh trở lecircn (Điều 24 Nghị định số

992011NĐ-CP) Khi tổ chức xatilde hội tham gia BVQLNTD khởi kiện vigrave lợi iacutech

cocircng cộng coacute nghĩa vụ thocircng baacuteo thocircng tin về nội dung vụ aacuten theo quy định tại

Điều 44 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng đảm bảo quyền tham gia vụ aacuten

của những người tiecircu dugraveng coacute liecircn quan đến vụ aacuten chịu caacutec chi phiacute phaacutet sinh

trong quaacute trigravenh khởi kiện (Điều 25 Nghị định số 992011NĐ-CP)

Vấn đề bồi thường thiệt hại (nếu coacute) đối với vụ aacuten dacircn sự do tổ chức tham

gia BVQLNTD khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng được quy định ldquotiền bồi thường

thiệt hại trong vụ aacuten dacircn sự về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng do tổ chức xatilde

hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng khởi kiện vigrave lợi iacutech cocircng cộng

được thực hiện theo bản aacuten quyết định của Togravea aacutenrdquo (Điều 46 Luật BVQLNTD

2010) Với quy định nagravey Luật BVQLNTD chưa lagravem saacuteng tỏ liệu NTD coacute được

nhận tiền bồi thường thiệt hại hay khocircng thủ tục để đogravei tiền bồi thường thiệt hại

của NTD sẽ được thực hiện như thế nagraveo Hay tiền bồi thường thiệt hại khocircng

108

được chia cho những NTD magrave được giao cho tổ chức tham gia BVQLNTD đatilde

khởi kiện để phục vụ cho caacutec hoạt động vigrave lợi iacutech chung [21 tr 116]

Để đơn giản hoaacute caacutec thủ tục vagrave ruacutet ngắn thời gian giải quyết caacutec vụ kiện

của NTD Luật BVQLNTD (2010) quy định tại Khoản 2 Điều 41 như sau ldquoVụ

aacuten dacircn sự về BVQLNTD được giải quyết theo thủ tục đơn giản quy định trong

phaacutep luật về tố tụng dacircn sự khi coacute đủ caacutec điều kiện sau đacircy a) Caacute nhacircn lagrave người

tiecircu dugraveng khởi kiện tổ chức caacute nhacircn trực tiếp cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ cho

người tiecircu dugraveng bị khởi kiện b) Vụ aacuten đơn giản chứng cứ rotilde ragraveng c) Giaacute trị

giao dịch dưới 100 triệu đồngrdquo Với việc quy định giải quyết theo thủ tục đơn

giản thực chất lagrave một sự lựa chọn bổ sung cho NTD Họ hoagraven toagraven coacute thể lựa

chọn trigravenh tự khởi kiện giải quyết vụ aacuten dacircn sự theo BLTTDS Ở đacircy cũng cần

biết rằng giải quyết theo thủ tục đơn giản khocircng phải lagrave một trigravenh tự xeacutet xử đặc

biệt vagrave xa lạ với tố tụng dacircn sự hiện hagravenh magrave chỉ lagrave sự bổ sung ngoại lệ của tố

tụng dacircn sự aacutep dụng cho caacutec vụ aacuten bảo vệ quyền lợi của NTD lagrave caacute nhacircn với giaacute

trị giao dịch nhỏ Trecircn thực tế NTD chưa coacute cơ hội sử dụng quy định nagravey để bảo

vệ migravenh bởi lẽ trong BLTTDS (2004) khocircng coacute quy định về ldquothủ tục đơn giảnrdquo

hay ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo Tại BLTTDS (2015) thủ tục ruacutet gọn được quy định cụ thể

tại chương XVIII XIX Tuy nhiecircn theo taacutec giả của luận aacuten với những điều kiện

để aacutep dụng ldquothủ tục đơn giảnrdquo được quy định tại Luật BVQLNTD (2010) thigrave

NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu cũng khoacute coacute thể được

aacutep dụng ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo bởi lẽ (i) coacute sự khaacutec biệt về tecircn gọi giữa giữa 02 Luật

(Luật BVQLNTD 2010 gọi lagrave ldquothủ tục đơn giảnrdquo BLTTDS 2015 gọi lagrave ldquothủ tục

ruacutet gọnrdquo) vậy ldquothủ tục đơn giảnrdquo vagrave ldquothủ tục ruacutet gọnrdquo lagrave một hay lagrave hai thứ khaacutec

nhau (ii) Luật BVQLNTD (2010) đatilde hạn chế việc giải quyết theo thủ tục ruacutet

gọn trong trường hợp tổ chức BVQLNTD khởi kiện khi quy định điều kiện để

giải quyết theo thủ tục đơn giản lagrave trong trường hợp ldquocaacute nhacircn lagrave người tiecircu dugraveng

khởi kiện tổ chức caacute nhacircn trực tiếp cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ cho người tiecircu

109

dugraveng bị khởi kiệnrdquo (Điểm a Khoản 2 Điều 41 Luật BVQLNTD 2010) với quy

định nagravey coacute thể hiểu chỉ coacute NTD lagrave caacute nhacircn khi khởi kiện mới được aacutep dụng theo

thủ tục ruacutet gọn đacircy lagrave điều đaacuteng tiếc trong Luật BVQLNTD (2010) vigrave vai trograve

của caacutec tổ chức BVQLNTD trong trường hợp nagravey lagrave khaacute quan trọng như đatilde phacircn

tiacutech ở trecircn

Với nhận thức NTD luocircn luocircn ở vị triacute yếu thế của trong mối quan hệ với

tổ chức caacute nhacircn sản xuất kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Luật BVQLNTD

(2010) đưa ra quy định miễn nghĩa vụ chứng minh lỗi vagrave miễn tạm ứng aacuten phiacute

cho NTD khi tiến hagravenh khởi kiện caacutec tổ chức caacute nhacircn coacute hagravenh vi phạm quyền vagrave

lợi iacutech hợp phaacutep của migravenh

Điều 42 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoNgười tiecircu dugraveng coacute nghĩa vụ

cung cấp chứng cứ vagrave chứng minh trong vụ aacuten dacircn sự để bảo vệ quyền lợi iacutech

hợp phaacutep của migravenh theo quy định của phaacutep luật về tố tụng dacircn sự trừ việc

chứng minh lỗi của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Tổ chức caacute

nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ coacute nghĩa vụ chứng minh migravenh khocircng coacute lỗi

gacircy ra thiệt hạirdquo

Đồng thời BLTTDS (2015) cũng quy định về nghĩa vụ chứng minh trong

vụ aacuten BVQLNTD theo hướng coacute lợi cho NTD

ldquo1 Đương sự coacute yecircu cầu Togravea aacuten bảo vệ quyền vagrave lợi iacutech hợp phaacutep của

migravenh phải thu thập cung cấp giao nộp cho Togravea aacuten tagravei liệu chứng cứ để chứng

minh cho yecircu cầu đoacute lagrave coacute căn cứ vagrave hợp phaacutep trừ caacutec trường hợp sau đacircy

a) Người tiecircu dugraveng khởi kiện khocircng coacute nghĩa vụ chứng minh lỗi của tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ Tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoacutea dịch vụ bị kiện coacute nghĩa vụ chứng minh migravenh khocircng coacute lỗi gacircy ra thiệt hại

theo quy định của Luật bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugravengrdquo (Điều 91 BLTTDS

2015)

110

Như vậy trong caacutec vụ aacuten bảo vệ quyền lợi NTD dugraveng traacutech nhiệm chứng

minh lỗi đatilde được chuyển giao từ NTD sang tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoacutea dịch vụ [35]

Năm lagrave giải quyết tranh chấp giữa vagrave người tiecircu dugraveng vagrave tổ chức caacute nhacircn

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ bằng biện phaacutep hagravenh chiacutenh

Ở Việt Nam tuy khocircng được nhigraven nhận chiacutenh thức lagrave một phương thức

giải quyết tranh chấp giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch

vụ nhưng biện phaacutep hagravenh chiacutenh cũng được dự liệu trong Luật BVQLNTD

(2010) Theo đoacute Khoản 2 Điều 19 Luật BVQLNTD (2010) quy định ldquoCơ quan

quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng tự migravenh

hoặc theo đề nghị của người tiecircu dugraveng yecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

hagraveng hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu điều kiện giao

dịch chung vi phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo

Điều 26 Luật BVQLNTD (2010) quy định

ldquo 1 Khi nhận được yecircu cầu của người tiecircu dugraveng cơ quan quản lyacute nhagrave

nước về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng cấp huyện coacute traacutech nhiệm yecircu cầu caacutec

becircn giải trigravenh cung cấp thocircng tin bằng chứng hoặc tự migravenh xaacutec minh thu thập

thocircng tin bằng chứng để xử lyacute theo quy định của phaacutep luật

2 Cơ quan quản lyacute nhagrave nước về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng cấp

huyện coacute traacutech nhiệm trả lời bằng văn bản việc giải quyết yecircu cầu bảo vệ quyền

lợi người tiecircu dugraveng trường hợp xaacutec định tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea

dịch vụ vi phạm quyền lợi người tiecircu dugraveng văn bản trả lời phải coacute caacutec nội dung

sau đacircy

a Nội dung vi phạm

b Biện phaacutep khắc phục hậu quả

cThời hạn thực hiện biện phaacutep khắc phục hậu quả

111

d Biện phaacutep xử lyacute vi phạm hagravenh chiacutenh nếu coacuterdquo

3 Biện phaacutep khắc phục hậu quả quy định tại điểm b khoản 2 Điều nagravey

bao gồm

a) Buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ thu hồi tiecircu hủy

hagraveng hoacutea hoặc ngừng cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ

b) Đigravenh chỉ hoặc tạm đigravenh chỉ hoạt động kinh doanh của tổ chức caacute nhacircn

vi phạm

c) Buộc tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ loại bỏ điều

khoản vi phạm quyền lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chungrdquo

Đacircy lagrave phương phaacutep đem lại một khả năng BVQLNTD nhanh choacuteng đơn

giản hiệu quả đối với những tranh chấp nhỏ tại địa phương vagrave thocircng qua việc xử

lyacute caacutec tranh chấp nagravey cơ quan quản lyacute Nhagrave nước chuyecircn ngagravenh sẽ coacute điều kiện

phacircn loại doanh nghiệp aacutep dụng caacutec biện phaacutep quản lyacute phugrave hợp đối với những vi

phạm Higravenh thức giải quyết tranh chấp nagravey được ứng dụng thagravenh cocircng tại nhiều

quốc gia như Trung Quốc Pakistanhellip Tuy nhiecircn dưới goacutec độ BVQLNTD trong

caacutec giao dịch sử dụng hợp đồng theo mẫu khi aacutep dụng Khoản 2 Điều 19 vagrave

Điểm c Khoản 3 Điều 26 Luật BVQLNTD (2010) cũng lưu yacute đến caacutec vấn đề

(i) Higravenh thức giải quyết tranh chấp nagravey luocircn cần một bộ maacutey chuyecircn

nghiệp hiệu quả trong hoạt động vagrave liecircn thocircng trong phối hợp xử lyacute vagrave coacute khả

năng tạo cơ hội lạm dụng quyền lực của người thi hagravenh cocircng vụ [35]

(ii) Caacutec quy định của phaacutep luật BVQLNTD về vấn đề nagravey chưa coacute sự

thống nhất dẫn đến khoacute coacute thể aacutep dụng trong thực tiễn cụ thể Luật BVQLNTD

(2010) quy định Cơ quan quản lyacute nhagrave nước coacute thẩm quyền về BVQLNTD (coacute

thể hiểu gồm Bộ Cocircng thương Sở Cocircng thương vagrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về

BVQLNTD cấp huyện) coacute quyền ldquoyecircu cầu tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng

hoaacute dịch vụ hủy bỏ hoặc sửa đổi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

112

trong trường hợp phaacutet hiện hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung vi

phạm quyền lợi của người tiecircu dugravengrdquo (Khoản 2 Điều 19 Luật BVQLNTD 2010)

vagrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cấp huyện coacute thẩm quyền ldquoBuộc tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoacutea dịch vụ loại bỏ điều khoản vi phạm quyền

lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chungrdquo

(Điểm c Khoản 3 Điều 26 Luật BVQLNTD 2010) Nghị định số 992011NĐ-

CP quy định cơ quan coacute thẩm quyền tiếp nhận đăng kyacute hợp đồng theo mẫu lagrave

Bộ cocircng thương vagrave Sở Cocircng thương (Điều 9 Nghị định số 992011NĐ-CP) Vậy

một hợp đồng theo mẫu được đăng kyacute tại Bộ Cocircng thương hoặc Sở Cocircng thương

thigrave cơ quan quản lyacute nhagrave nước về BVQLNTD cấp huyện coacute quyền yecircu cầu tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ loại bỏ điều khoản vi phạm quyền

lợi người tiecircu dugraveng ra khỏi hợp đồng theo mẫu hay khocircng Nếu coacute thigrave cần phải

thủ tục ra sao Nếu khocircng thigrave phải baacuteo caacuteo với Bộ Cocircng thương hay Sở Cocircng

thương Vấn đề nagravey chưa được giải quyết thoả đaacuteng trong caacutec quy định phaacutep

luật về BVQLNTD

Như vậy coacute thể noacutei trong việc giải quyết tranh chấp giữa NTD với tổ

chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ thigrave phương thức giải quyết tranh

chấp bằng Toagrave aacuten lagrave phương thức hiệu quả nhất becircn cạnh đoacute giải quyết bằng thủ

tục hagravenh chiacutenh cũng lagrave một phương thức cần được lưu yacute sử dụng trong bối cảnh

hiện nay của đất nước ta

32 Thực tiễn thi hagravenh phaacutep luật về bảo vệ quyền lợi người tiecircu dugraveng trong

caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu ở Việt Nam

321 Thực tiễn thực hiện quy định về đăng kyacute vagrave kiểm soaacutet hợp đồng theo

mẫu

Việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu từ phiacutea doanh nghiệp đối với những

hagraveng hoaacute dịch vụ thuộc đối tượng phải đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave việc kiểm

soaacutet hợp đồng theo mẫu của caacutec cơ quan nhagrave nước trong những năm qua đatilde đem

113

lại những hiệu quả nhất định trong cocircng taacutec BVQLNTD điều nagravey được thể hiện

ở những điểm sau

Thứ nhất hạn chế caacutec rủi ro vagrave đảm bảo quyền lợi hợp phaacutep của NTD

cacircn bằng lợi iacutech giữa NTD vagrave tổ chức caacute nhacircn kinh doanh

Thứ hai giảm thiểu tranh chấp coacute thể xảy ra giữa tổ chức caacute nhacircn kinh

doanh hagraveng hoaacute dịch vụ vagrave NTD

Thứ ba đacircy lagrave cơ hội giuacutep doanh nghiệp hoagraven thiện hợp đồng theo mẫu

goacutep phần nacircng cao uy tiacuten vagrave khả năng cạnh tranh lagravenh mạnh cho doanh nghiệp

Qua việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu vagrave kiểm soaacutet của caacutec cơ quan chức

năng cho thấy số lượng hồ sơ đăng kyacute hợp đồng theo mẫu được tăng trong caacutec

năm Từ thaacuteng 3 năm 2012 đến hết năm 2015 Cục QLCT đatilde tiếp nhận vagrave xử lyacute

1137 hồ sơ đăng kyacute cụ thể năm 2012 xử lyacute 110 hồ sơ năm 2013 xử lyacute 78 hồ sơ

năm 2014 xử lyacute 194 hồ sơ năm 2015 xử lyacute 755 hồ sơ Hồ sơ khocircng chấp nhận

năm 2012 lagrave 51 hồ sơ chiếm 464 năm 2013 lagrave 36 hồ sơ chiếm 462 năm

2014 lagrave 69 hồ sơ chiếm 356 năm 2015 lagrave 202 hồ sơ chiếm 268 100 hồ sơ

xử lyacute đuacuteng thời hạn luật định vagrave khocircng xảy ra tigravenh trạng khiếu kiện khiếu nại từ

phiacutea doanh nghiệp liecircn quan[8][9]

Cũng trong 3 năm qua caacutec Sở Cocircng Thương trecircn cả nước tiếp nhận vagrave xử

lyacute khoảng trecircn 522 hồ sơ đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung

cụ thể năm 2012 xử lyacute khoảng 92 hồ sơ năm 2013 xử lyacute khoảng 162 hồ sơ năm

2014 xử lyacute khoảng 268 hồ sơ Một số địa phương tiếp nhận số lượng hồ sơ lớn

như Đồng Thaacutep (52 hồ sơ năm 2013) Vĩnh Phuacutec (39 hồ sơ năm 2013 vagrave 53 hồ

sơ năm 2014) Thagravenh phố Hồ Chiacute Minh (24 hồ sơ năm 2013) [8]

Thực tiễn 3 năm triển khai cocircng taacutec kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu điều

kiện giao dịch chung đối với caacutec hagraveng hoacutea dịch vụ thiết yếu cho thấy NTD đang

phải gaacutenh chịu nhiều rủi ro traacutech nhiệm từ caacutec giao dịch với tổ chức caacute nhacircn

114

kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ Trong khi đoacute họ khocircng được trao caacutec quyền lợi

chiacutenh đaacuteng để lagravem cocircng cụ bảo vệ luacutec xảy ra tranh chấp

Theo thống kecirc của Cục QLCT trong năm 2014 100 caacutec hồ sơ đăng kyacute

lần đầu khi xem xeacutet đều phaacutet hiện coacute caacutec điều khoản vi phạm quyền lợi NTD Cụ

thể tỷ lệ số điều khoản vi phạm như sau

- Khoảng 15 hồ sơ đăng kyacute coacute nhiều hơn 35 điều khoản vi phạm Trong

đoacute coacute khoảng 30 hồ sơ nagravey coacute từ 50-80 điều khoản vi phạm

- Khoảng 60 hồ sơ coacute từ 20-35 điều khoản vi phạm

- Khoảng 25 hồ sơ coacute iacutet hơn 20 điều khoản vi phạm

Tiacutenh trong tổng số hồ sơ khocircng được chấp nhận từ năm 2012 đến nay

khoảng 80 doanh nghiệp đatilde sửa đổi hồ sơ để hoagraven thagravenh thủ tục đăng kyacute

Từ năm 2013 đến nay Cục QLCT đatilde tiến hagravenh kiểm tra việc chấp hagravenh

đăng kyacute đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung của 69 doanh nghiệp Trong

tổng số 69 doanh nghiệp được kiểm tra coacute 36 doanh nghiệp (52) tuacircn thủ vagrave

33 doanh nghiệp (48) chưa tuacircn thủ nghiecircm tuacutec caacutec nghĩa vụ liecircn quan đến

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung bao gồm caacutec doanh nghiệp chưa thực

hiện nghĩa vụ đăng kyacute vagrave caacutec doanh nghiệp khocircng tuacircn thủ đatilde được Cục QLCT

chấp nhận

Theo đoacute coacute 5 doanh nghiệp bị xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh với mức từ

60000000-80000000 đồng vagrave đigravenh chỉ hoạt động kyacute kết hợp đồng với NTD từ

01-02 thaacuteng do hagravenh vi khocircng đăng kyacute đồng theo mẫu điều kiện giao dịch

chung 28 doanh nghiệp bị nhắc nhở vagrave yecircu cầu khắc phục vi phạm

Becircn cạnh việc kiểm tra của Cục QLCT thigrave caacutec Sở Cocircng Thương trecircn cả

nước bigravenh quacircn mỗi hagraveng năm kiểm tra từ 06-10 doanh nghiệp coacute một số Sở

Cocircng Thương kiểm tra nhiều hơn như Nghệ An (17 doanh nghiệp) Đagrave Nẵng (15

doanh nghiệp) Vũng Tagraveu (12 doanh nghiệp) Tổng số doanh nghiệp được kiểm

tra trecircn cả nước lagrave 623 doanh nghiệp trong đoacute

115

- Nhoacutem lĩnh vực điện nước 338 doanh nghiệp chiếm 542

- Nhoacutem lĩnh vực viễn thocircng 197 doanh nghiệp chiếm 316

- Nhoacutem lĩnh vực chung cư 80 doanh nghiệp chiếm 129

- Nhoacutem lĩnh vực vận tải 8 hồ sơ doanh nghiệp chiếm 128

Trong số 623 doanh nghiệp được kiểm tra coacute 512 doanh nghiệp tuacircn thủ

(822) vagrave 111 doanh nghiệp chưa tuacircn thủ nghiecircm tuacutec caacutec nghĩa vụ liecircn quan

đến hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (178)

Đối với những trường hợp vi phạm hầu hết caacutec Sở Cocircng Thương đều xaacutec

định đacircy lagrave vi phạm lần đầu do chưa nắm bắt được quy định phaacutep luật necircn chỉ

dừng lại ở mức độ nhắc nhở vagrave yecircu cầu khắc phục sai phạm Tuy nhiecircn đatilde coacute 3

Sở Cocircng Thương tiến hagravenh xử phạt vi phạm hagravenh chiacutenh lagrave An Giang Đagrave Nẵng

Vũng Tagraveu với mức phạt lần lượt lagrave 10000000 đồng cho hagravenh vi hợp đồng coacute cỡ

chữ nhỏ hơn quy định (An Giang) 60000000 đồng cho hagravenh vi khocircng đăng kyacute

đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung (Đagrave Nẵng) 80000000 đồng cho hagravenh

vi khocircng thực hiện yecircu cầu của cơ quan nhagrave nước coacute thẩm quyền về việc sửa đổi

nội dung hợp đồng theo mẫu vi phạm (Vũng Tagraveu)

Cugraveng với việc kiểm soaacutet việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu tại caacutec cơ quan

chức năng thigrave việc kiểm soaacutet việc thực hiện hợp đồng theo mẫu cũng cho thấy

một vấn đề đaacuteng baacuteo động Trong năm 2013 vagrave 2014 Cục QLCT vagrave caacutec Sở

Cocircng Thương đatilde triển khai cocircng taacutec hậu kiểm đối với một số hợp đồng theo

mẫu điều kiện giao dịch chung đatilde được chấp nhận đăng kyacute Kết quả ghi nhận

khoảng 30 doanh nghiệp được kiểm tra chưa aacutep dụng đuacuteng mẫu đatilde được cơ

quan chức năng chấp nhận trong đoacute coacute những doanh nghiệp sửa đổi bổ sung

nhiều điều khoản ảnh hưởng tới quyền lợi NTD [8]

Như vậy coacute thể noacutei việc BVQLNTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp

đồng theo mẫu thocircng qua việc kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu thuộc đối tượng

phải đăng kyacute theo Quyết định số 022012QĐ-TTg vagrave Quyết định số

116

352015QĐ-TTg của Thủ tướng chiacutenh phủ cũng như việc kiểm soaacutet hợp đồng

theo mẫu khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute theo quy định Khoản 2 Điều 19

Luật BVQLNTD (2010) vagrave Điều 16 Nghị định số 992011NĐ-CP của Chiacutenh

phủ đatilde được tiến hagravenh một caacutech thường xuyecircn bởi Cục QLCT vagrave caacutec Sở Cocircng

thương đatilde đem lại những hiệu quả nhất định Becircn cạnh đoacute việc giaacutem saacutet việc

kiểm tra giaacutem saacutet quaacute trigravenh aacutep dụng hợp đồng theo mẫu cũng đatilde được tiến hagravenh

vagrave goacutep phần khocircng nhỏ vagraveo việc phaacutet hiện caacutec hợp đồng theo mẫu coacute caacutec điều

khoản bất lợi đối với NTD thocircng qua đoacute xử lyacute những lỗi vi phạm nagravey để

BVQLNTD Yacute thức của tổ chức caacute nhacircn kinh doanh hagraveng hoaacute dịch vụ trong

việc đăng kyacute hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung được tăng lecircn thocircng

qua số lượng tiếp nhận đăng kyacute hồ sơ hằng năm vagrave chất lượng hợp đồng theo

mẫu cũng được tăng lecircn hagraveng năm thocircng qua số liệu về hồ sơ được chấp nhận

đăng kyacute

Tuy nhiecircn becircn cạnh những điểm đatilde đạt được thigrave cograven một số điểm hạn chế

như sau

Một lagrave qua caacutec số liệu cho thấy tigravenh trạng vi phạm phaacutep luật bảo vệ NTD

đối với caacutec hợp đồng theo mẫu điều kiện giao dịch chung trong một số lĩnh vực

cung cấp hagraveng hoacutea dịch vụ khaacutec trecircn thị trường xuất hiện ngagravey cagraveng nhiều đang

tồn tại vagrave gacircy ảnh hưởng tới số đocircng NTD

Hai lagrave sự thiếu vắng của cơ quan BVQLNTD cấp huyện tham gia vagraveo

quaacute trigravenh kiểm soaacutet hợp đồng theo mẫu khocircng thuộc đối tượng phải đăng kyacute

cũng như giaacutem saacutet việc thực thi hợp đồng theo mẫu trecircn thực tế Điều nagravey coacute thể

được lyacute giải lagrave do caacutec quy định của phaacutep luật trong vấn đề nagravey cograven chưa chặt chẽ

vagrave cụ thể

Ba lagrave thiếu sự kiểm tra giaacutem saacutet đối với hợp đồng theo mẫu khocircng thuộc

đối tượng bắt buộc phải đăng kyacute theo quy định tại Điều 16 Nghị định số 99NĐ-

CP Điều nagravey coacute thể lyacute giải lagrave do lực lượng lagravem cocircng taacutec BVQLNTD cograven mỏng

117

chưa coacute phacircn cấp quản lyacute rotilde ragraveng đối với caacutec cơ quan BVQLNTD chưa coacute sự

tham gia của caacutec tổ chức xatilde hội BVQLNTD

322 Thực tiễn thực hiện phaacutep luật về hợp đồng theo mẫu từ phiacutea doanh

nghiệp

Qua khảo saacutet thực tiễn thực hiện quy định về hợp đồng theo mẫu từ phiacutea

doanh nghiệp cho thấy caacutec doanh nghiệp hiện nay coacute xu hướng vi phạm quyền

lợi NTD trong caacutec giao dịch coacute sử dụng hợp đồng theo mẫu thocircng qua một số

hagravenh vi sau đacircy

Thứ nhất sử dụng những thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu gacircy bất lợi

hoặc chegraven eacutep người tiecircu dugraveng

Trecircn thực tế coacute nhiều hợp đồng theo mẫu mặc dugrave đatilde được đăng kyacute với cơ

quan coacute thẩm quyền vagrave được cơ quan coacute thẩm quyền chấp thuận nhưng trong nội

dung của noacute vẫn chứa đựng những thuật ngữ chuyecircn mocircn khoacute hiểu magrave khi tham

gia vagraveo caacutec hợp đồng nagravey đogravei hỏi NTD phải được đagraveo tạo một caacutech bagravei bản về

chuyecircn mocircn hoặc phải nhờ caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực đoacute tư vấn thigrave mới coacute

thể hiểu được những thuật ngữ nagravey

Viacute dụ trong hợp đồng mua baacuten điện đatilde được đăng kyacute tại Cục quản lyacute

cạnh tranh ndash Bộ cocircng thương coacute caacutec quy định rất khoacute hiểu như

Điều 1 Chất lượng điện năng

Tần số

Trong điều kiện bigravenh thường 50Hz 02Hz

Trong trường hợp sự cố 50Hz 05Hz

Điện aacutep

Trong điều kiện bigravenh thường V 5

Trong điều kiện lưới điện chưa ổn định sau sự cố V+5 đến -

10

Điều 6 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn baacuten điện

118

1 Được vagraveo khu vực quản lyacute của Becircn mua điện để kiểm tra ghi chỉ

số cocircng tơ vagrave liecircn hệ với khaacutech hagraveng

helliphelliphellip

5 Bảo đảm cung cấp điện cho Becircn mua điện đaacutep ứng caacutec tiecircu

chuẩn về kỹ thuật chất lượng dịch vụ an toagraven trừ trường hợp lưới điện

phacircn phối bị quaacute tải theo xaacutec nhận của Cục Điều tiết điện lực hoặc cơ

quan được uỷ quyền

Điều 7 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn mua điện

1 Yecircu cầu Becircn baacuten điện cung cấp đủ số lượng cocircng suất điện

năng bảo đảm chất lượng điện đatilde thoả thuận trong hợp đồng kiểm tra

chất lượng điện tiacutenh chiacutenh xaacutec của thiết bị đo đếm điện số tiền điện phải

thanh toaacuten kịp thời khocirci phục việc cấp điện sau khi mất điện

5 Chịu traacutech nhiệm quản lyacute đường dacircy dẫn điện từ sau cocircng tơ

mua điện đến nơi sử dụng điệnhelliphellip

Điều 8 Bồi thường thiệt hại vagrave phạt vi phạm hợp đồng

1 Becircn baacuten điện coacute traacutech nhiệm bồi thường thiệt hại cho Becircn mua

điện trong caacutec trường hợp sau

a) Gacircy sự cố chủ quan trecircn lưới điện trực tiếp dẫn đến lagravem hư hỏng

đường dacircy vagrave thiết bị của Becircn mua điện mức bồi thường bằng giaacute trị bugrave

đắp lại phần hư hỏng của đường dacircy vagrave thiết bị trecircn cơ sở thỏa thuận với

Becircn mua điện[103]

Với một số điều khoản trong hợp đồng nagravey thigrave coacute lẽ một NTD thocircng

thường (khocircng coacute chuyecircn mocircn về ngagravenh điện) thigrave khocircng thể hiểu nổi caacutec thuật

ngữ như ldquotần sốrdquo ldquođiện aacutep trong điều kiện lưới điện chưa ổn định sau sự cốrdquo

hay ldquoBảo đảm cung cấp điện cho Becircn mua điện đaacutep ứng caacutec tiecircu chuẩn về kỹ

thuật chất lượng dịch vụ an toagraven trừ trường hợp lưới điện phacircn phối bị quaacute tải

119

theo xaacutec nhận của Cục Điều tiết điện lực hoặc cơ quan được uỷ quyềnrdquohellip Becircn

cạnh đoacute giữa điều khoản của hợp đồng vagrave thực tế aacutep dụng coacute nhiều điều bất lợi

cho NTD như quy định ldquoChịu traacutech nhiệm quản lyacute đường dacircy dẫn điện từ sau

cocircng tơ mua điện đến nơi sử dụng điệnrdquo trong khi đoacute caacutec cocircng ty điện lực hiện

tại lắp đặt đồng hồ ra ngoagravei nhagrave của người dacircn [84 109] coacute những nơi đồng hồ

điện caacutech nhagrave dacircn đến 10m hay thậm chiacute cograven hơn nhưng vẫn yecircu cầu người dacircn

quản lyacute đường dacircy từ sau đồng hồ

Tương tự như vậy đối với hợp đồng dịch vụ cấp nước của Tập đoagraven

VINGROUP cũng coacute những điều khoản khoacute hiểu vagrave gacircy bất lợi cho NTD như

Điều 1 Đối tượng của hợp đồng

Becircn A thực hiện dịch vụ cấp nước sinh hoạt cho Becircn B theo caacutec điều kiện

chất lượng dịch vụ như quy định tại Hợp Đồng nagravey vagrave Becircn B sử dụng

nước sinh hoạt theo quy định của phaacutep luật vagrave theo quy định tại Hợp

Đồng nagravey cụ thể như sau

Chất lượng nước phugrave hợp với caacutec quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất

lượng nước sinh hoạt với caacutec điều kiện

a Aacutep lực nước tại điểm đấu nối [-]

b Lưu lượng nước tại điểm đấu nối [-]

Điều 5 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn A

Becircn A coacute nghĩa vụ

a Cung cấp nước cho Becircn B đaacutep ứng caacutec tiecircu chuẩn quy định tại Hợp

Đồng nagravey

Điều 6 Quyền vagrave nghĩa vụ của Becircn B

Becircn B coacute quyền

a Yecircu cầu Becircn A cung cấp nước theo tiecircu chuẩn thỏa thuận trong Hợp

Đồng [104]

120

Trong toagraven bộ hợp nagravey khocircng hề đề cập đến tiecircu chuẩn của chất lượng

nước magrave lại viện dẫn đến ldquoChất lượng nước phugrave hợp với caacutec quy chuẩn

kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước sinh hoạtrdquo trong khi đoacute coacute rất nhiều

điều khoản liecircn quan đến quyền vagrave nghĩa vụ giữa caacutec becircn sử dụng đến

cụm từ ldquotiecircu chuẩn quy định tại Hợp Đồng nagraveyrdquo Vậy lagravem thế nagraveo để

NTD biết đến tiecircu chuẩn quốc gia về chất lượng nước sinh hoạt họ phải

tự nghiecircn cứu phải trở thagravenh ldquoNTD thocircng thaacuteirdquo Vagrave khi coacute thể trở thagravenh

ldquongười tiecircu dugraveng thocircng thaacuteirdquo (biết đến QCVN 02 2009BYT - quy chuẩn

quốc gia về chất lượng nước sinh hoạt) thigrave họ cũng khocircng thể nhận biết

được bằng mắt thường chất lượng của nước trong chất lượng nước sinh

hoạt hiện nay lagrave vấn đề gacircy nhiều hoang mang bức xuacutec trong dư luận

[90] Vậy trong những trường hợp chất lượng nước khocircng đaacutep ứng yecircu

cầu gacircy ảnh hưởng đến sức khoẻ NTD thigrave vấn đề bồi thường đối với NTD

sẽ được thực hiện như thế nagraveo

Trong caacutec hợp đồng theo mẫu mua baacuten căn hộ chung cư becircn baacuten cũng

đưa ra những điều khoản gacircy bất lợi cho NTD thậm chiacute cograven coacute những điều

khoản traacutei với quy định của phaacutep luật như trong hợp đồng theo mẫu của cocircng ty

cổ phần đầu tư vagrave phaacutet triển đocirc thị Việt Hưng [88] lagrave một viacute dụ Theo hợp đồng

tại khoản 51 coacute quy định ldquoSau khi Becircn mua đatilde thực hiện xong nghĩa vụ thanh

toaacuten vagrave caacutec becircn đatilde kyacute Biecircn bản bagraven giao nhagrave trong vograveng 30 ngagravey Becircn baacuten sẽ

tiến hagravenh caacutec thủ tục xin cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu Căn hộ đứng tecircn

Becircn mua Becircn baacuten sẽ nỗ lực thực hiện vagrave thuacutec đẩy tiến độ việc cấp Giấy chứng

nhận trong khả năng sớm nhất coacute thểhelliprdquo vậy thế nagraveo lagrave nỗ lực thế nagraveo lagrave sớm

nhất coacute thể điều nagravey cần phải được becircn baacuten lagravem saacuteng tỏ Hay quy định ldquoNếu

Becircn mua chậm thực hiện caacutec nghĩa vụ thanh toaacuten theo Hợp đồng nagravey Becircn mua

phải thanh toaacuten latildei chậm trả trecircn số tiền quaacute hạn cho Becircn baacuten kể từ sau ngagravey

đến hạn thanh toaacuten đến ngagravey Becircn baacuten nhận được số tiền chậm trả với latildei suất lagrave