luẬn vĂn thẠc sĨ luẬt hỌcrepository.vnu.edu.vn/bitstream/vnu_123/9804/1... · điều tra...

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA LUẬT

NGUYỄN SỸ THÀNH

xÐt xö s¬ thÈm theo luËt tè tông h×nh sù viÖt nam

(Trªn c¬ së sè liÖu thùc tiÔn ®Þa bµn tØnh §¾k L¾k)

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2015

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA LUẬT

NGUYỄN SỸ THÀNH

xÐt xö s¬ thÈm theo luËt tè tông h×nh sù viÖt nam

(Trªn c¬ së sè liÖu thùc tiÔn ®Þa bµn tØnh §¾k L¾k)

Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự

Mã số: 60 38 01 04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. ĐẶNG QUANG PHƢƠNG

HÀ NỘI - 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của

riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn ghi trong luận văn

đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực.

Tác giả luận văn

Nguyễn Sỹ Thành

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

Danh mục các từ viết tắt

Danh mục các bảng

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1

Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT

TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ XÉT XỬ SƠ THẨM......................... 7

1.1. Khái niệm, vai trò, ý nghĩa của xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ................ 7

1.1.1. Khái niệm xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ....................................................... 7

1.1.2. Vai trò của xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ...................................................... 8

1.1.3. Ý nghĩa của xét xử sơ thẩm vụ án hình sự .................................................... 9

1.2. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo quy định của pháp luật tố

tụng hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2003 ................................. 9

1.2.1. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo quy định của pháp luật tố tụng

hình sự từ năm 1945 đến năm 1988 .............................................................. 9

1.2.2. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo qui định của Bộ luật tố tụng hình

sự 1988 ........................................................................................................ 10

1.3. Quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 về xét xử sơ

thẩm vụ án hình sự .................................... Error! Bookmark not defined.

1.3.1. Thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hình sự . Error! Bookmark not defined.

1.3.2. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ....... Error! Bookmark not defined.

1.3.3. Quy định chung về xét xử tại phiên tòa sơ thẩm hình sựError! Bookmark not defined.

1.3.4. Trình tự xét xử vụ án hình sự tại phiên toà sơ thẩmError! Bookmark not defined.

1.3.5. Một số thủ tục tố tụng sau phiên tòa sơ thẩmError! Bookmark not defined.

Chƣơng 2: THỰC TIỄN THI HÀNH QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ

TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2003 VỀ XÉT XỬ SƠ THẨM TẠI TỈNH

ĐẮK LẮK ............................................................. Error! Bookmark not defined.

2.1. Đánh giá chung về tình hình xét xử sơ thẩm hình sự của Tòa án

nhân dân hai cấp tỉnh Đắk Lắk ............... Error! Bookmark not defined.

2.2. Thực tiễn xét xử sơ thẩm hình sự của Tòa án nhân dân hai cấp

tỉnh Đắk Lắk .............................................. Error! Bookmark not defined.

2.3. Những vi phạm, sai lầm trong thực tiễn xét xử sơ thẩm hình sự

tại tỉnh Đắk Lắk ......................................... Error! Bookmark not defined.

2.3.1. Những vi phạm, sai lầm trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩmError! Bookmark not defined.

2.3.2. Những vi phạm, sai lầm về thủ tục tố tụng tại phiên tòa sơ thẩmError! Bookmark not defined.

2.3.3. Những vi phạm, sai lầm về các thủ tục sau phiên tòa sơ thẩmError! Bookmark not defined.

2.3.4. Nguyên nhân của những vi phạm, sai lầm .. Error! Bookmark not defined.

Chƣơng 3: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ XÉT XỬ SƠ THẨM

HÌNH SỰ TẠI TỈNH ĐẮK LẮK ...................... Error! Bookmark not defined.

3.1. Những đòi hỏi nâng cao hiệu quả xét xử sơ thẩm hình sựError! Bookmark not defined.

3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả xét xử sơ thẩm hình sự tại tỉnh

Đắk Lắk ...................................................... Error! Bookmark not defined.

3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự về xét xử sơ thẩmError! Bookmark not defined.

3.2.2. Giải pháp hướng dẫn thi hành pháp luật và xây dựng án lệError! Bookmark not defined.

3.2.3. Giải pháp về tăng cường năng lực người tiến hành tố tụngError! Bookmark not defined.

3.2.4. Các giải pháp khác ...................................... Error! Bookmark not defined.

KẾT LUẬN .............................................................. Error! Bookmark not defined.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 11

PHỤ LỤC ............................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BCA: Bộ Công an

BLHS: Bộ luật hình sự

BLTTHS: Bộ luật tố tụng hình sự

CQĐT: Cơ quan điều tra

ĐHQGHN: Đại học Quốc gia Hà Nội

HĐTP: Hội đồng Thẩm phán

HĐXX: Hội đồng xét xử

HSST: Hình sự sơ thẩm

HTND: Hội thẩm nhân dân

KSV: Kiểm sát viên

NQ: Nghị quyết

TAND: Tòa án nhân dân

TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao

TAQS: Tòa án quân sự

TTHS: Tố tụng hình sự

TTLT: Thông tư liên tịch

TW: Trung ương

VKS: Viện kiểm sát

VKSND: Viện kiểm sát nhân dân

VKSNDTC: Viện kiểm sát nhân dân tối cao

DANH MỤC CÁC BẢNG Ở PHỤ LỤC

Số hiệu

bảng

Tên bảng Trang

Bảng 2.1: Số liệu các phiên tòa hình sự sơ thẩm tổ chức rút kinh

nghiệm về chất lượng xét xử của TAND hai cấp tỉnh Đắk

Lắk

ERROR!

BOOKMARK

NOT

DEFINED.

Bảng 2.2: Số liệu bản án hình sự sơ thẩm bị hủy, cải sửa

nghiêm trọng của TAND hai cấp tỉnh Đắk Lắk

ERROR!

BOOKMARK

NOT

DEFINED.

Bảng 2.3: Số liệu vụ án hình sự sơ thẩm TAND hai cấp tỉnh

Đắk Lắk trả hồ sơ để điều tra bổ sung

ERROR!

BOOKMARK

NOT

DEFINED.

Bảng 2.4: Số liệu hội thẩm tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Đắk

Lắk

ERROR!

BOOKMARK

NOT

DEFINED.

Bảng 2.5: Số liệu vụ án hình sự sơ thẩm có luật sư tham gia bào

chữa cho bị cáo tại các phiên tòa hình sự sơ thẩm của

TAND hai cấp tỉnh Đắk Lắk

ERROR!

BOOKMARK

NOT

DEFINED.

Bảng 2.6: Số liệu văn phòng luật sư và số lượng luật sư trên địa

bàn tỉnh Đắk Lắk

ERROR!

BOOKMARK

NOT

DEFINED.

Bảng 2.7: Số liệu vụ án hình sự sơ thẩm có trợ giúp viên pháp lý

của trung tâm trợ giúp pháp lý tỉnh Đắk Lắk tham gia

bào chữa

ERROR!

BOOKMARK

NOT

DEFINED.

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Giải quyết vụ án hình sự là một quá trình gồm nhiều giai đoạn khác nhau từ

giai đoạn khởi tố vụ án, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành bản án và do nhiều cơ

quan tố tụng tiến hành. Các giai đoạn này đều có vai trò, ý nghĩa nhất định trong

việc tìm ra sự thật của vụ án. Trong đó, hoạt động xét xử sơ thẩm của Tòa án có vị

trí rất quan trọng, được coi là trung tâm của quá trình giải quyết vụ án hình sự. Tất

cả các hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố đều nhằm phục vụ cho việc xét xử của

Tòa án và đều được thể hiện một cách công khai tại phiên tòa hình sự sơ thẩm.

Xét xử sơ thẩm được tiến hành theo đúng trình tự, thủ tục pháp luật tố tụng

hình sự quy định sẽ bảo đảm cho công tác xét xử được khách quan, chính xác, thể

hiện được vai trò, vị thế nhân danh Nhà nước của Tòa án trong việc thực hiện chức

năng xét xử, nhằm bảo vệ pháp chế Xã hội chủ nghĩa, xử lý kịp thời các hành vi vi

phạm pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội.

Thực tiễn xét xử trong một số năm vừa qua trên địa bàn cả nước nói chung

và trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk nói riêng cho thấy mặc dù số lượng án hình sự hàng

năm đều tăng, nhưng nhìn chung Tòa án các cấp đã thực hiện tốt các quy định của

pháp luật tố tụng hình sự trong xét xử hình sự nói chung và xét xử sơ thẩm nói

riêng.Tuy nhiên, hiệu quả xét xử sơ thẩm hình sự vẫn chưa thực sự được nâng cao,

chưa đáp ứng được yêu cầu của công cuộc cải cách tư pháp. Thực tiễn xét xử của

Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Đắk Lắk vẫn xảy ra tình trạng án để quá hạn, án xử sai

và còn có trường hợp án sơ thẩm xử oan người không có tội, bỏ lọt tội phạm mà

điển hình là vụ án Trần Thọ Đức bị TAND huyện Krông Búk, tỉnh Đắk Lắk xét xử

sơ thẩm về tội “Vi phạm qui định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ”,

án sơ thẩm lần một tuyên Trần Thọ Đức phạm tội, án phúc thẩm hủy án sơ thẩm để

điều tra lại. Kết quả điều tra lại, Cơ quan điều tra đã ra quyết định đình chỉ bị can

đối với Trần Thọ Đức và khởi tố bị can đối với Trần Thanh Sang. Bởi vì, kết quả

điều tra lại vụ án đã có căn cứ xác định Trần Thanh Sang là người điều khiển xe mô

2

tô gây tai nạn chứ không phải là Trần Thọ Đức. Vụ án này xảy ra từ năm 2010

nhưng đến cuối năm 2014 mới xét xử sơ thẩm lần hai, kết quả xét xử sơ thẩm hai

lần hoàn toàn khác nhau, gây bất bình trong nhân dân, bức xúc trong dư luận, làm

giảm uy tín của các cơ quan tư pháp, ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả giáo dục ý

thức pháp luật và đấu tranh phòng chống tội phạm.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những tồn tại nói trên, trong đó có nguyên

nhân rất quan trọng là những hạn chế, bất cập trong quy định của pháp luật tố tụng

hình sự cụ thể là quy định chưa đồng bộ, chưa đẩy đủ, chưa rõ ràng, gây khó khăn

trong việc áp dụng. Bên cạnh đó, Đắk Lắk là tỉnh miền núi, trình độ dân trí thấp,

công tác cán bộ ngành tư pháp vẫn còn nhiều hạn chế, cơ sở vật chất của Tòa án các

cấp còn thiếu thốn, chưa đáp ứng được yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay.

Trong giai đoạn hiện tại, cùng với việc tiếp tục đẩy nhanh quá trình cải cách

kinh tế và cải cách nền hành chính Quốc gia, công cuộc cải cách tư pháp cũng đang

được Đảng và Nhà nước ta đẩy mạnh, coi đây là khâu đột phá quan trọng, thúc đẩy

quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền Việt Nam Xã hội chủ nghĩa.

Một trong những nhiệm vụ của cải cách tư pháp hiện nay theo tinh thần của Nghị

quyết số 49 - NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược cải cách tư

pháp đến năm 2020” là phải “Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn

vị trí, quyền hạn, nhiệm vụ của người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng theo

hướng đảm bảo tính công khai, dân chủ, nghiêm minh, nâng cao chất lượng tranh

tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp” [3].

Xuất phát từ những đòi hỏi của công cuộc cải cách tư pháp hiện nay và thực

tiễn xét xử sơ thẩm hình sự trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, việc nghiên cứu đề tài: “Xét

xử sơ thẩm theo Luật tố tụng hình sự Việt Nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa

bàn tỉnh Đắk Lắk)”, là yêu cầu khách quan, cần thiết cả về phương diện lý luận

cũng như thực tiễn nhằm góp phần nâng cao hiệu quả xét xử sơ thẩm hình sự, đảm

bảo quyền con người, quyền công dân theo quy định của Hiến pháp năm 2013.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Xét xử sơ thẩm hình sự đã được các nhà khoa học pháp lý và cán bộ thực

tiễn nghiên cứu ở nhiều cấp độ và phạm vi khác nhau.

3

Công trình nghiên cứu mang tính đại cương có: 1. TS Nguyễn Ngọc Chí chủ

biên (2001), Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam, Khoa Luật, Đại học Quốc

gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 2. PGS-TS Hoàng Thị Minh Sơn chủ

biên (2008), Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam (tái bản lần thứ 4, có sửa đổi,

bổ sung), Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân. 3. TS Nguyễn Sơn

(2004), phần 5 chương 2, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự - Giáo trình kỹ

năng giải quyết vụ án hình sự, Nxb Tư pháp, Hà Nội.

Các công trình nghiên cứu chuyên sâu có: 1. TS. Hoàng Thị Minh Sơn chủ

nhiệm đề tài (2009), Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự nhằm nâng cao hiệu quả

xét xử theo tinh thần cải cách tư pháp, đề tài cấp trường, Đại học Luật Hà Nội. 2.

Tống Thị Thanh Thanh (2004), Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, Luận văn

thạc sỹ luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. 3. Nguyễn Quỳnh Trang

(2008), Thủ tục tố tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm, Luận văn thạc sỹ Luật học,

Khoa luật, Đại học Quốc Gia Hà Nội.

Các bài viết có: 1. TS Hoàng Thị Minh Sơn: “Một số qui định của Bộ luật tố

tụng hình sự về quyết định của Tòa án trong hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm và

thực tiễn áp dụng”, tạp chí Luật học số 7/2009; 2. Nguyễn Quốc Việt: “Tranh tụng

trong hoạt động tố tụng hình sự và vấn đề hoàn thiện Bộ luật tố tụng hình sự”, tạp

chí Dân chủ và pháp luật số 6/2010; 3. Đinh Văn Quế: “Phương hướng hoàn thiện

các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự”, tạp

chí Tòa án nhân dân (số 17/T9 - 2011); 4. Vũ Gia Lâm: “Hoàn thiện một số quy

định về xét xử sơ thẩm hình sự nhằm thực hiện có hiệu quả nguyên tắc hai cấp xét

xử”, tạp chí Tòa án nhân dân (số 21/T11 - 2011).

Các công trình khoa học và bài viết nêu trên đều có giá trị rất lớn về lý luận

và thực tiễn, nhưng chỉ mới nghiên cứu những vấn đề chung hoặc về từng giai đoạn

của xét xử sơ thẩm vụ án hình sự mà chưa có công trình nào nghiên cứu một cách

đầy đủ và toàn diện về xét xử sơ thẩm theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ

thực tiễn tỉnh Đắk Lắk.

4

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở làm sáng tỏ lý luận và nội dung cơ bản của hoạt động xét xử sơ

thẩm hình sự theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, làm sáng tỏ

những thiếu sót bất cập theo quy định của BHTTHS 2003 về xét xử sơ thẩm trước

yêu cầu đẩy mạnh cải cách tư pháp hiện nay, việc áp dụng các qui định pháp luật tố

tụng hình sự trong thực tiễn xét xử sơ thẩm hình sự tại tỉnh Đắk Lắk cũng như xác

định một số vi phạm, sai lầm và nguyên nhân của nó, tác giả đề xuất những giải

pháp nâng cao hiệu quả xét xử sơ thẩm hình sự trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ:

Mặt lý luận: Xây dựng khái niệm, phân tích đặc điểm cơ bản, vai trò, ý nghĩa

của hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, đồng thời phân tích và đánh giá những

quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 đối về xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.

Mặt thực tiễn: Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá việc áp dụng các quy định

của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 trong hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án hình

sự từ thực tiễn tại tỉnh Đắk Lắk. Thông qua đó phân tích những khiếm khuyết bất

cập các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 và những sai lầm, vi phạm

trong việc áp dụng quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 từ thực tiễn của

TAND hai cấp tỉnh Đắk Lắk, tìm ra nguyên nhân vi phạm, sai lầm và đề ra

phương hướng nâng cao hiệu quả xét xử sơ thẩm hình sự trong mối quan hệ với

yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay cũng như nhiệm vụ bảo vệ quyền con người,

quyền công dân theo Hiến định.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Thứ nhất, các vấn đề lý luận cơ bản về xét xử sơ thẩm hình sự.

Thứ hai, quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 về xét xử sơ thẩm vụ án

hình sự và thực tiễn áp dụng của TAND hai cấp tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn chuẩn bị

xét xử, tại phiên tòa sơ thẩm và một số hoạt động tố tụng khác sau phiên tòa sơ thẩm.

5

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Luận văn không nghiên cứu sâu về vấn đề lý luận mà tập trung nghiên cứu

những quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 về xét xử sơ thẩm vụ án hình

sự và thực tiễn áp dụng của TAND hai cấp tỉnh Đắk Lắk. Trên cơ sở đó đề xuất

hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng về xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và một số

giải pháp nâng cao hiệu quả xét xử sơ thẩm hình sự.

5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu

Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận Triết

học Mác - Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng, Nhà nước Việt

Nam về Nhà nước và pháp luật, về cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp

quyền Xã hội chủ nghĩa. Để hoàn thiện luận văn, tác giả sử dụng các phương pháp

phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, phương pháp tổng hợp,

phương pháp khảo sát thực tiễn.

6. Ý nghĩa của luận văn

Đây là công trình nghiên cứu khoa học chuyên ngành Luật tố tụng hình sự

tương đối có hệ thống và đầy đủ các vấn đề lý luận và thực tiễn đối với hoạt động

xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ở cấp độ một luận văn thạc sĩ. Trong công trình

nghiên cứu của mình, tác giả đã làm sáng tỏ một số vấn đề sau: Phân tích một cách

có hệ thống và tương đối toàn diện vấn đề lý luận về xét xử sơ thẩm vụ án hình sự:

Khái niệm, bản chất, vai trò, ý nghĩa của xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.

Luận văn chỉ ra được nhiều bất cập trong quy định của pháp luật tố tụng hình

sự hiện hành về thẩm quyền xét xử, giới hạn xét xử, thủ tục tố tụng tại phiên tòa sơ

thẩm... Trên cơ sở đó đề xuất kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng

hình sự trước yêu cầu cải cách tư pháp.

Đánh giá được thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật tố tụng hình sự

trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAND hai cấp tỉnh Đắk Lắk. Qua đó đề

xuất một số giải pháp cho từng nhóm vấn đề nhằm nâng cao hiệu quả xét xử sơ

thẩm hình sự để đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh cải cách tư pháp hiện nay.

Về mặt lý luận, Luận văn là công trình nghiên cứu khoa học tương đối toàn

6

diện những vấn đề về lý luận và thực tiễn đối với hoạt động xét xử sơ thẩm theo quy

định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003. Luận văn góp phần làm sáng tỏ và bổ

sung vào khoa học pháp lý tố tụng hình sự, là tài liệu tham khảo trong quá trình

giảng dạy môn Luật tố tụng hình sự ở các cơ sở đào tạo pháp luật ở Việt Nam.

Về mặt thực tiễn, Luận văn nhằm đóng góp cho việc sửa đổi, bổ sung Bộ luật

tố tụng hình sự sắp tới theo hướng bảo vệ quyền con người, quyền công dân được

quy định trong Hiến pháp năm 2013. Là tài liệu tham khảo cho những người tiến

hành tố tụng, người tham gia tố tụng trong việc nâng cao hiệu quả xét xử sơ thẩm

hình sự theo tinh thần đẩy mạnh cải cách tư pháp hiện nay.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có

3 chương:

- Chương 1. Những vấn đề chung và Quy định của pháp luật tố tụng hình sự

Việt Nam về xét xử sơ thẩm.

- Chương 2. Thực tiễn thi hành quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm

2003 về xét xử sơ thẩm tại tỉnh Đắk Lắk.

- Chương 3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả xét xử sơ thẩm hình sự tại tỉnh

Đắk Lắk.

7

Chƣơng 1

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT

TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ XÉT XỬ SƠ THẨM

1.1. Khái niệm, vai trò, ý nghĩa của xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

1.1.1. Khái niệm xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

Các bản Hiến pháp của nước ta, đặc biệt là Hiến pháp 1992, Hiến pháp 2013

đều quy định Tòa án nhân dân tối cao, các Tòa án nhân dân địa phương, các Tòa

Quân sự là những cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt

Nam.Tòa án xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Như vậy, xét xử là chức năng

của Tòa án, không có cơ quan nào ngoài Tòa án có thể thực hiện chức năng xét xử.

Trong việc thực hiện chức năng xét xử, Tòa án xét xử về hình sự, xét xử về dân sự,

kinh tế, lao động, hành chính và các lĩnh vực khác do pháp luật quy định.

Hoạt động xét xử của Tòa án hiểu theo nghĩa chung nhất là “hoạt động của

các cơ quan và cá nhân được quyền căn cứ vào pháp luật để xem xét những vấn đề

pháp lý và đưa ra những phán quyết có tính bắt buộc” cụ thể hơn ta có thể hiểu hoạt

động xét xử là “hoạt động nhân danh Nhà nước đánh giá và ra phán quyết về tính

hợp pháp, tính đúng đắn pháp luật hay quyết định pháp luật khi có sự tranh chấp và

mâu thuẫn giữa các bên có lợi ích khác nhau” [7. tr.253].

Theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành, xét xử sơ

thẩm vụ án hình sự là một công đoạn trong quá trình giải quyết vụ án hình sự nhưng

là một công đoạn đặc biệt quan trọng. Việc xét xử sơ thẩm chỉ được tiến hành sau khi

Cơ quan điều tra đã có bản kết luận điều tra vụ án và Viện kiểm sát đã truy tố bị can

ra trước Tòa án bằng bản cáo trạng. Trên cơ sở hồ sơ vụ án và quyết định truy tố của

Viện kiểm sát chuyển sang, Tòa án lần đầu tiên sẽ nghiên cứu để quyết định đưa vụ

án ra xét xử hay không. Nếu Tòa án có quyết định đưa vụ án ra xét xử thì vụ án hình

sự lần đầu tiên sẽ được đưa ra xem xét công khai tại phiên tòa và xét xử sơ thẩm được

xác định như là một giai đoạn kết thúc của quá trình giải quyết một vụ án hình sự.

Mọi tài liệu, chứng cứ của vụ án do Cơ quan điều tra, truy tố thu thập trong quá trình

8

điều tra vụ án được xem xét một cách công khai tại phiên tòa, những người tiến hành

tố tụng và người tham gia tố tụng được nghe trực tiếp lời nói của nhau, được tranh

luận chất vấn những điều mà tại Cơ quan điều tra họ không có điều kiện thực hiện.

Xét xử sơ thẩm được coi như là đỉnh cao của quyền tư pháp bởi vì, tại phiên tòa

quyền và nghĩa vụ của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng được thực

hiện công khai đầy đủ nhất, nếu như bản kết luận điều tra của Cơ quan điều tra và bản

cáo trạng của Viện kiểm sát chỉ là những kết luận sơ bộ về vụ án thì bản án của Tòa

án mới là kết luận chính thức và công khai về việc bị cáo có tội hay không có tội, nếu

có tội thì bị cáo phạm tội gì, theo qui định tại điểm, khoản, điều nào của Bộ luật hình

sự và mức hình phạt cụ thể được áp dụng đối với bị cáo [7, tr.175].

Từ những phân tích như trên có thể đưa ra khái niệm: Xét xử sơ thẩm vụ án

hình sự là giai đoạn tiếp theo của quá trình tố tụng hình sự mà Tòa án được giao

thẩm quyền, sau khi nghiên cứu hồ sơ vụ án, lần đầu tiên đưa vụ án hình sự ra xem

xét công khai tại phiên tòa, nhằm xác định có hay không có tội phạm xảy ra, một

người có phải là người phạm tội hay không để từ đó đưa ra bản án, quyết định phù

hợp với tính chất của vụ án mà Viện kiểm sát đã truy tố.

1.1.2. Vai trò của xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

Với vị trí là trung tâm của quá trình giải quyết vụ án hình sự, xét xử sơ thẩm

có vai trò đặc biệt quan trọng mang tính quyết định trong việc giải quyết đúng đắn,

khách quan vụ án hình sự, bảo vệ lợi ích hợp pháp của nhà bước, bảo vệ quyền con

người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự còn có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo

các quyền tự do dân chủ, quyền bình đẳng trước pháp luật của công dân. Bởi vì,

tại phiên tòa sơ thẩm, những người tham gia tố tụng được bình đẳng với nhau và

bình đẳng cả với đại diện Viện kiểm sát trong việc xuất trình chứng cứ, tranh luận

và đưa ra các yêu cầu, đề nghị thay đổi những người tiến hành tố tụng, yêu cầu

triệu tập thêm người làm chứng. Người tham gia tố tụng được trực tiếp nghe lời

khai, lời trình bày của những người tham gia tố tụng khác, được đối chất và tự

mình hoặc nhờ người khác đưa ra những lý lẽ để bảo vệ mình. Bởi vậy có thể nói,

9

phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là nơi thể hiện đầy đủ nhất quyền dân chủ

của cá nhân, công dân [32, tr.16].

1.1.3. Ý nghĩa của xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

Bằng việc xét hỏi và tranh luận công khai và việc áp dụng hình phạt công

bằng, nghiêm minh đối với người phạm tội, người phạm tội và những người tham

gia phiên tòa sẽ hiểu rõ các quy định của pháp luật cũng như quan điểm xử lý và

chính sách của Nhà nước đối với người phạm tội để tránh vi phạm pháp luật. Điều

này góp phần nâng cao ý thức pháp luật của người dân trong cuộc đấu tranh phòng

chống tội phạm.

Xét xử sơ thẩm là một giai đoạn tố tụng mà ở đó đòi hỏi những người tiến

hành tố tụng và người tham gia tố tụng phải tập trung một cách cao nhất trí tuệ, xử

lý tình huống một cách nhanh chóng nhưng phải đúng quy định của pháp luật, các

lý lẽ đưa ra không chỉ đòi hỏi sự chính xác mà phải mang tính thuyết phục nhưng

đồng thời phải tuân theo những quy định của pháp luật. Vì vậy, thông qua xét xử

sơ thẩm có thể đánh giá được trình độ nghiệp vụ của Thẩm phán, Hội thẩm, Kiểm

sát viên, của Luật sư và những người tham gia tố tụng khác. Cũng thông qua xét

xử sơ thẩm mà Thẩm phán, Kiểm sát viên, Hội thẩm, Luật sư nâng cao được trình

độ nghiệp vụ, năng lực công tác và kỹ năng nghề nghiệp, những người dự phiên

tòa hiểu biết thêm về pháp luật, củng cố lòng tin vào Công lý, niềm tin vào Tòa

án. Vì vậy, việc nâng cao hiệu quả xét xử sơ thẩm hình sự với kết quả bằng bản

án, quyết định khách quan, chính xác, toàn diện có tác dụng to lớn không chỉ đối

với một vụ án cụ thể mà còn tạo được lòng tin trong nhân dân, làm giảm tỷ lệ án

sơ thẩm bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái

thẩm, góp phần tiết kiệm được thời gian, tiền bạc của Nhà nước và nhân dân, nâng

cao uy tín của ngành Tòa án.

1.2. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo quy định của pháp luật tố tụng

hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2003

1.2.1. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo quy định của pháp luật tố tụng

hình sự từ năm 1945 đến năm 1988

Trong giai đoạn từ ngày thành lập nước Việt nam dân chủ cộng hòa (1945)

10

cho đến trước khi ban hành Hiến pháp năm 1959, các quy phạm pháp luật tố tụng

hình sự về xét xử nói chung và xét xử sơ thẩm hình sự nói riêng chưa được hệ thống

hóa trong một văn bản nhất định mà nằm rải rác trong các Sắc lệnh của Chủ tịch

nước, Luật, Thông tư. Nhìn chung, các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự ở giai

đoạn này chịu ảnh hưởng của pháp luật tố tụng hình sự của Pháp và còn đơn giản,

chung chung, chưa cụ thể nên còn được áp dụng tùy tiện, sai lầm điển hình là trong

cải cách ruộng đất 1953 - 1956.

Trong giai đoạn từ năm 1959 đến trước khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự

năm 1988: Hiến pháp năm 1959 và luật tổ chức Tòa án năm 1960, luật tổ chức Viện

kiểm sát nhân dân năm 1960 ra đời đã đánh dấu một bước phát triển mới trong lịch

sử lập pháp của nước ta. Lần đầu tiên, chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan tiến

hành tố tụng được xác định rõ trong các văn bản pháp luật, chức năng xét xử hình

sự được tách khỏi chức năng buộc tội, cơ quan Công tố tách khỏi Chính phủ. Có thể

nói đây là cơ sở pháp lý để hoàn thiện một bước pháp luật tố tụng hình sự nói chung

và pháp luật tố tụng hình sự về xét xử sơ thẩm nói riêng.

Như vậy, trong giai đoạn từ năm 1959 đến trước khi ban hành Bộ luật tố tụng

hình sự năm 1988, chúng ta vẫn chưa có một Bộ luật tố tụng hình sự thống nhất.

Tuy vậy, các quy phạm của pháp luật tố tụng hình sự ở giai đoạn này tuy chưa đầy

đủ, cụ thể, rõ ràng nhưng đã góp phần bảo đảm cho việc giải quyết vụ án hình sự

chính xác, đảm bảo nhiệm vụ bảo vệ chế độ, bảo vệ Nhà nước, bảo đảm quyền lợi

ích hợp pháp của công dân. Đặc biệt với việc ban hành hướng dẫn về trình tự, thủ

tục tố tụng hình sự sơ thẩm đã làm cơ sở nền tảng cho việc xây dựng Bộ luật tố tụng

hình sự năm 1988.

1.2.2. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo qui định của Bộ luật tố tụng hình

sự 1988

Bộ luật tố tụng hình sự đầu tiên của nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt

Nam được Quốc hội nước ta thông qua vào ngày 28/6/1988 có hiệu lực thi hành từ

ngày 01/01/1989. Bộ luật này là sự kế thừa của các quy định về pháp luật tố tụng

hình sự trước đó và chịu sự ảnh hưởng sâu sắc của Bộ luật tố tụng hình sự Liên Xô.

11

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Chính trị ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (2002),

Nghị quyết 08 - NQ/TW ngày 02/01/2002, Về một số nhiệm vụ trọng tâm công

tác tư pháp trong thời gian tới, Hà Nội.

2. Bộ Chính trị ban Chấp hành Trung ương ĐCS Việt Nam (2005), Nghị quyết

48 - NQ/TW ngày 24/5/2005, Về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống

pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Hà Nội.

3. Bộ Chính trị ban Chấp hành Trung ương ĐCS Việt Nam (2005), Nghị quyết

49 - NQ/TW ngày 02/06/2005,Về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020,

Hà Nội.

4. Bộ chính trị ban Chấp hành Trung ương ĐCS Việt Nam (2014),Kết luận số 92-

KL/TW ngày 12/3/2014, Về việc thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005

của Bộ Chính trị về “chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”, Hà Nội.

5. Bộ Chính trị ban Chấp hành Trung ương ĐCS Việt Nam(2010), Kết luận số

79-KL/TW ngày 28/7/2010, Về đề án đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa

án,Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra...., Hà Nội.

6. Bộ môn tư pháp hình sự, Khoa luật, ĐHQGHN (2004), Hệ thống tư pháp hình sự

trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

7. Bộ tư pháp (2006), Từ điển luật học, Nxb từ điển bách khoa, Hà Nội.

8. Mai Bộ (2008), “Thời hạn tạm giam trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003”,

Tạp chí Luật học, (7), tr 3-31.

9. Lê Cảm (2004), “Vai trò thực tiễn xét xử trong việc phát triển luật hình sự Việt

Nam”, Tạp chí Tòa án nhân dân, tr.9 - 13

10. Lê Cảm (chủ biên) (2009), Giáo trình tư pháp hình sự, Bộ môn tư pháp hình

sự, Khoa luật, Đại học Quốc gia Hà Nội

11. Nguyễn Ngọc Chí (chủ biên) (2001), Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam,

Khoa luật, Đại học quốc gia Hà Nội.

12. Nguyễn Ngọc Chí (2012), Tố tụng tranh tụng và vấn đề cải cách tư pháp ở

Việt Nam trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền, Khoa luật, Đại học

12

Quốc gia Hà Nội.

13. Nguyễn Ngọc Chí (2012), Cơ sở lựa chọn mô hình tố tụng hình sự đáp ứng

yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam, Khoa luật, Đại học Quốc gia Hà Nội.

14. Chủ tịch nước (1946), Sắc lệnh số 13/SL ngày 24/01/1946, Về tổ chức các Tòa

án và ngạch Thẩm phán, Hà Nội.

15. Chủ tịch nước (1950), Sắc lệnh số 85/SL ngày 22/5/1950, Về cải cách bộ máy

tư pháp và luật tố tụng, Hà Nội.

16. Nguyễn Đức Dũng (2006), “Những trường hợp trả hồ sơ điều tra bổ sung theo

qui định tại Điều 179 BLTTHS”, Tạp chí Tòa án, (5), tr.23-25.

17. Đoàn luật sư tỉnh Đắk Lắk (2010 - 2014), Báo cáo tổng kết công tác 2010-

2014, Đắk Lắk.

18. Nguyễn Đức Hạnh (2010), Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự

Việt Nam, Luận văn thạc sỹ Luật học, Trường Đại học luật Hà Nội.

19. Tống Anh Hào (2005), “Về tranh tụng tại phiên tòa hình sự”, Tạp chí Tòa án

nhân dân, (3).

20. Nguyễn Hữu Hậu (2005), “Cần nhận thức đúng đắn về tranh tụng và tranh luận

để nâng cao kỹ năng tranh luận của kiểm sát viên tại các phiên tòa hình sự”,

Tạp chí Kiểm sát, (8).

21. Nguyễn Thị Thu Hiền (2011), Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, Luận

văn thạc sỹ luật học, Trường Đại học luật Hà Nội.

22. Hội đồng TP-TANDTC (2004), Nghị quyết số 04/2004/NQ-HĐTP ngày

5/11/2004, hướng dẫn thi hành một số qui định trong phần thứ ba “Xét xử sơ

thẩm” của BLTTHS năm 2003, Hà Nội.

23. Lê Ngọc Huấn (2009), “Một số giải pháp nhằm hạn chế việc trả hồ sơ để điều tra

bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng”, Tạp chí Kiểm sát, (10), tr.28 - 29.

24. Nguyễn Thu Huyền (2010), “Hoàn thiện một số qui định về xét xử sơ thảm hình sự

nhằm thực hiện có hiệu quả hai cấp xét xử”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (21), tr.1-7

25. Vũ Gia Lâm (2011), “Những vấn đề cần xác định khi chuẩn bị xét xử vụ án hình sự

mà bị cáo là người chưa thành niên”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (17), tr.43.

13

26. Nguyễn Đức Mai (2007), “Tranh tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm theo tinh thần cải

cách tư pháp,một số vấn đề lý luận và thực tiễn”, Tạp chí tòa án nhân dân, (17).

27. Nguyễn Đức Mai (2011), “Hoàn thiện các qui định của Bộ luật tố tụng hình sự

liên quan đến tranh tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm lý luận và thực tiễn”,

Tạp chí tòa án nhân dân, (6).

28. Nguyễn Đức Mai (2012), Vấn đề tranh tụng trong tố tụng hình sự, Đại học

Quốc gia Hà Nội.

29. Nguyễn Cảnh Minh (2009), Chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong tố

tụng hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sỹ luật học, Trường Đại học Luật thành

phố Hồ Chí Minh.

30. Nhà xuất bản giáo dục (1994), Từ điển tiếng việt, Hà Nội.

31. Nguyễn Hải Ninh (2003), Thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự

sơ thẩm, Luận văn thạc sỹ luật học, Trường Đại học luật Hà Nội.

32. Đinh Văn Quế (2004), “Vai trò của Hội đồng xét xử trong việc tranh tụng tại

phiên tòa sơ thẩm hình sự”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (1).

33. Đinh Văn Quế (2006), “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về xét hỏi của Kiểm

sát viên tại phiên tòa hình sự”, Tạp chí Kiểm sát, (8).

34. Đinh Văn Quế (2006), “Thẩm phán ra quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ vụ án

trong quá trình xét xử sơ thẩm”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (17), tr. 17-22.

35. Đinh Văn Quế (2006), “Tòa án cấp sơ thẩm áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ

biện pháp ngăn chặn trong giai đoạn chuẩn bị xét xử”, Tạp chí Tòa án nhân

dân, (6), tr.17-18.

36. Đinh Văn Quế (2006), “Tòa án trả hồ sơ để điều tra bổ sung, những vấn đề lý

luận và thực tiễn”, Tạp chí Tòa án, (14).

37. Đinh Văn Quế (2011), “Phương hướng hoàn thiện các qui định của Bộ luật tố

tụng hình sự, Tạp chí Tòa án nhân dân, (17), tr. 16-17.

38. Quốc hội (1959), Hiến pháp nước Việt Nam dân chủ cộng hòa năm 1959, Hà Nội.

39. Quốc hội (1960), Luật tổ chức Tòa án nhân dân, Hà Nội.

40. Quốc hội (1960), Luật tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân, Hà Nội.

14

41. Quốc hội (1988), Bộ luật TTHS, Hà Nội.

42. Quốc hội (1992), Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam, Hà Nội.


44. Quốc hội (1999), Bộ luật hình sự, Hà Nội.

45. Quốc hội (2003), Bộ luật tố tụng hình sự, Hà Nội.

46. Quốc hội (2013), Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam, Hà Nội.


48. Hoàng Thị Minh Sơn (2009), “Một số qui định của Bộ luật tố tụng hình sự về

quyết định của Tòa án trong hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

và thực tiễn áp dụng”, Tạp chí luật học, (7).

49. Hoàng Thị Minh Sơn (chủ nhiệm đề tài) (2009), “Hoàn thiện pháp luật tố tụng

hình sự nhằm nâng cao hiệu quả xét xử theo tinh thần cải cách tư pháp”, Đề tài

cấp trường, Đại học Luật Hà Nội.

50. Nguyễn Sơn (2004), Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự - Giáo trình kỹ

năng giải quyết vụ án hình sự, Nxb Tư pháp, Hà Nội.

51. TANDTC – VKSNDTC – BCA (2010), Thông tư liên tịch số 01/2010/TTLT-

BCA-VKSNDTC-TANDTC ngày 27/8/2010, Hướng dẫn thi hành các qui

định của Bộ luật tố tụng hình sự về trả hồ sơ điều tra bổ sung, Hà Nội.

52. Tống Thị Thanh Thanh (2004), Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, Luận

văn thạc sỹ luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội.

53. Nguyễn Mạnh Tiến (2005), “Bàn về một số qui định của Bộ luật tố tụng hình

sự về tranh tụng tại phiên tòa”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (17).

54. Lê Đức Tiết (2005), “Kỹ năng và văn hóa tranh luận tại phiên tòa”, Tạp chí

Kiểm sát, (12).

55. Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk (2010), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa

án tỉnh Đắk Lắk.




15






60. Tòa án nhân dân tối cao (2010), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án.





65. Nguyễn Quỳnh Trang (2008), Thủ tục tố tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm,

Luận văn thạc sỹ luật học, Khoa luật, Đại học Quốc gia Hà Nội.

66. Trung tâm trợ giúp pháp lý tỉnh Đắk Lắk (2010-2014), Báo cáo tổng kết công

tác, Đắk Lắk.

67. Ủy ban thường vụ Quốc hội (2002), Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm nhân

dân, Hà Nội.

68. Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk (2010), Báo cáo tổng kết công tác

ngành Kiểm sát tỉnh Đắk Lắk.









luẬn vĂn thẠc sĨ luẬt hỌcrepository.vnu.edu.vn/bitstream/vnu_123/9804/1... · điều tra...

Documents