macro sem e book

Эдийн засгийн онолын тэнхим

1

1

Гарчиг Эдийн засгийн ухааны судлах зүйл, 2 судалгааны арга Эдийн засгийн тогтолцоо түүний үндсэн асуудлууд 7 Эрэлт, нийлүүлэлт, үнэ бүрдэлт 13

Мэдрэмжийн тухай ойлголт, түүний төрлүүд 21 Хэрэглэгчийн онол 27 Үйлдвэрлэл ба зардал 34 Төгс ба төгс бус өрсөлдөөнт зах зээл. 40 Хүчин зүйлийн зах зээл 46 Макро эдийн засгийн ухаан ба макро 51 түвшний үндсэн үзүүлэлтүүд Нийт эрэлт, нийлүүлэлт ба эдийн засгийн 60 тэнцвэрт байдал Хэрэглээ ба хадгаламж 68 Мөнгө ба мөнгөн гүйлгээ 75 Ажилгүйдэл ба ханш уналт 81 Эдийн засгийн өсөлт 89


2

2

Эдийн засгийн ухааны судлах зүйл, судалгааны арга

• Economics - эдийн засаг • Macroeconomics - макро эдийн засаг • Microeconomics - микро эдийн засаг • Normative economics - норматив эдийн засаг • Positive economics - позитив эдийн засаг Үндсэн нэр томьёо, ойлголт а. макро эдийн засаг б. микро эдийн засаг в. норматив эдийн засаг г. позитив эдийн засаг д Эдийн засгийн ухааны судлах зүйл. е.Ховор хомс байдал ж. Индукц з. Дедукц

1. Ажиглалт туршилтын баримт сэлтийг нэгтгэн дүгнэж ерөнхий дүгнэлт хийх танин мэдэхүйн арга

2. Нийгмийн хязгааргүй материаллаг хэрэгцээг хангахад шаардлагатай нөөц хязгаарлагдмал байх

3. Нийгмийн хязгааргүй хэрэгцээг хангахад шаардлагатай үйлдвэрлэлийн хязгаарлагдмал нөөцийг үр ашигтай ашиглах асуудал

4. Дэвшүүлсэн ерөнхий таамаглалыг эдийн засгийн бодит баримт сэлтээр шалгаж тусгай дүгнэлт хийх танин мэдэхүйн арга

5. Эдийн засгийн бүхэл бүтэн тогтолцооных нь хувьд судалдаг бөгөөд эдийн засгийн бодлого, түүнийг хэрэгжүүлэх арга хэрэгслийг тодорхойлодог эдийн засгийн шинжлэх ухааны нэг хэсэг

6. Эдийн засаг түүний хөгжил ямар байх ёстойг харьцангуйгаар эргэцүүлэн бодож өгсөн үнэлгээнд тулгуурласан эдийн засгийн ухааны чиглэл

7. Эдийн засгийн тусгай нэгжүүд болон тодорхой зах зээл, түүн дэх үнийг судалж үйлдвэрлэгч, хэрэглэгчийн үр ашигтай ажиллагааны зарчмыг тодорхойлодог эдийн засгийн ухааны нэг хэсэг

8. Эдийн засгийн хөгжил ямар байна вэ гэдэгт үнэлэлт дүгнэлт өгдөг эдийн засгийн ухааны нэг чиглэл


3

3

Зөв/ буруу

Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг 1. Эдийн засаг тодорхой шинжлэх ухаан биш тул судалгааны шинжлэх ухааны

аргуудыг хэрэглэхгүй. Тийм Үгүй 2. Позитив эдийн засаг нь “ямар байна вэ?” гэсэн асуултад хариу өгнө. Тийм Үгүй 3. Эдийн засгийн ухааны судлах зүйл бол нийгмийн болон гишүүдийн байнга өсөн нэмэгдэж байгаа хязгааргүй хэрэгцээг хангах зориулалттай янз бүрийн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд шаардлагатай хязгаарлагдмал нөөцүүдийг үр ашигтай ашиглах асуудлыг судалдаг. Тийм Үгүй 4.Хязгаарлагдмал нөөцөөр юуг, яаж, хэнд зориулж үйлдвэрлэх тухай асуудлыг судалдаг шинжлэх ухааныг эдийн засгийн шинжлэх ухаан гэж ойлгож болно. Тийм Үгүй 5. Микро эдийн засгийн түвшинд аливаа бүтээгдэхүүний эрэлт, нийлүүлэлт, үнэ бүрдэлтийг судлана Тийм Үгүй 6. Хүн бүр эдийн засгийн нөлөөг амсдаг учир эдийн засгийн аливаа асуудлыг боловсруулахад заавал оролцож байх ёстой. Тийм Үгүй 7. Эдийн засгийн ухааны үндсийг сайн судалж эзэмшсэн хүн эзэмшээгүй хүнтэй харьцуулахад бизнесийн хүрээнд ямагт илүү их амжилтанд хүрдэг. Тийм Үгүй 8. Манай улсын газар нутаг өргөн уудам учраас ховор хомсод тооцогдохгүй. Тийм Үгүй 9. Эдийн засгийн хуулийн байгалийн хуулиудаас ялгагдах гол онцлог бол хүний ухамсар, үйл хөдлөлөөр дамжин хэрэгждэг явдал юм. Тийм Үгүй 10. 2025 онд дэлхийн хүн ам 10 тэрбумд хүрэх боловч шинжлэх ухаан, технологийн дэвшлийн үр нөлөөгөөр хүмүүсийн хэрэгцээт бүх зүйлс элбэг дэлбэг болж, тэр үед ховор хомс гэдэг ойлголт хэрэгцээгүй болно. Тийм Үгүй


4

4

Тест 1.Аль нь эдийн засгийн ухааны судлах зүйлд хамаарагдахгүй вэ? а.Нөөцийг үр ашигтай ашиглах б. Нөөц хязгаарлагдмал биш байх в. Хэрэгцээг бүрэн дүүрэн хангах г. Материалын ба оюуны хэрэгцээ 2. Эдийн засгийг бүхэл бүтэн тогтолцооных нь хувьд судлана гэвэл энэ нь

а. Макро эдийн засаг б. Микро эдийн засаг в. Позитив эдийн засаг г. Норматив эдийн засаг

3.Эдийн засагт аливаа асуудлыг судлахдаа нэгээс бусад хүчин зүйлийг өөрчлөгдөхгүй гэж үзэх нь судалгааны

а. Ажиглалт- туршилтын б. Хийсвэрлэлтийн в. Эдийн засаг- математикийн г. Индукц-дедукцийн арга мөн

4.Норматив эдийн засаг нь а. Ямар байна вэ гэдэг асуултанд хариулт өгнө б. Ямар байх ёстой вэ гэдэгт хариулт өгнө в. Эдийн засгийн хөгжлийн эерэг хандлагыг г. Үнэлгээний боломжийг судлана 5. Эдийн засгийн онол нь а. Социализмын эдийн засгийн харилцааг судлахад хэрэглэгдэхгүй б. Зөвхөн аж ахуй эрхлэх хөрөнгөтний тогтолцоог судлахад хэрэгтэй в. Эдийн засгийн бүх тогтолцоог судлахад хэрэгтэй г. Өмнөх бүх хариулт буруу 6. Үнийн ерөнхий түвшин ба ажилгүйдлийг

а. Макро эдийн засаг б. Микро эдийн засаг в. Позитив эдийн засаг г. Норматив эдийн засаг судална.


5

5

7.Аль нь эдийн засгийн судалгааны арга биш вэ? а. Ажиглалт- туршилтын б. Хийсвэрлэлтийн в. Эдийн засаг- математикийн г. Тоо хүснэгтээр ба үгээр илэрхийлэх

8. Микро эдийн засгийн судлах түвшинд аль нь шийдвэрлэгдэх вэ? а. Бүрэн ажил эрхлэлтийг хангах б. Эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих в. Мөнгөний ханш уналтыг бууруулах г. Бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, үнэ бүрдэлт 9. Дараах зүйлсийн аль нь Монгол улсын эдийн засагт ховор хомс вэ? а. Мах, махан бүтээгдэхүүн б. Ачааны болон суудлын машин в. Бензин, шатах тослох материал г. Дээр дурдсан бүх зүйлс

9. Монгол улсын үр тарианы үйлдвэрлэлийн эрэлт нийлүүлэлт үнэ бүрдэлтийг а. Макро эдийн засаг б. Микро эдийн засаг

в. Позитив эдийн засаг г. Норматив эдийн засаг судална.


6

6

Дасгал/ Бодлого

1. Дор дурдсан асуудлуудын аль нь макро болон микро эдийн засгийн ухааны судлах зүйл хамаарагдахыг тодорхойлоно уу?

а. Ажил эрхлэлт ба ажилгүйдэл б. Автомашины эрэлт ба нийлүүлэлт в. Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн ба нийт орлого г. Гадаад худалдааны тэнцвэр д. Зах зээл дэх төрөл бүрийн махны үнэ е. Бензин шатах тослох материалын хомсдол ё. Цайны газрын ашиг, орлого ж. Өрхийн орлого зарлага з. Улсын төсөв и. Аж ахуйн нэгжийн орлогын татвар к. Хүн амын орлогын албан татвар

2.Эдийн засгийн ухааны судлах зүйлийн хамгийн зөв тодорхойлолтыг сонгоно уу? а.Эдийн засгийн ухаан нь үйлдвэрлэл болон таваарын солилцоог багтаасан үйл ажиллагааг судлана б.Эдийн засгийн ухаан нь үнэ, эрэлт, нийлүүлэлт, үйлдвэрлэл, хэрэглээ гэх мэт үзүүлэлтүүдийг судлана в.Эдийн засгийн ухаан нь нийгмийн болон түүний гишүүдийн байнга өсөн нэмэгдэж байдаг хязгааргүй хэрэгцээг хязгаарлагдмал нөөцөөр хэрхэн яаж хангах тухай асуудлыг судлана г. Эдийн засгийн ухаан нь макро болон микро эдийн засгийн асуудлуудыг судлана.


7

7

Эдийн засгийн тогтолцоо түүний үндсэн асуудлууд

• Optimal production - оновчтой үйлдвэрлэл • Land - газар • Labor - хөдөлмөр • Capital - капитал • What should be produced - Юуг үйлдвэрлэх вэ? • How should it be produced - Яаж үйлдвэрлэх вэ? • For whom to distribute output - Хэнд бүтээгдэхүүнээ хуваарилах • Households - Өрх гэр • Firms - пүүсүүд • Government - засгийн газар, төр • Resources - нөөц • Production - үйлдвэрлэл • Product - бүтээгдэхүүн • Production possiblities curve - үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй ¯íäñýí íýð òîìü¸î, îéëãîëòóóä а.газар б.хөдөлмөр в. капитал г. Юуг, яаж, хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ? д. Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо е. Аж ахуйг эрхлэн хөтлөх ур чадвар ж. пүүсүүд з. нөөц и. үйлдвэрлэл к.бүтээгдэхүүн л. Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй м. Алдагдсан боломжийн зардал н. Захиргаадалтын буюу төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцоо р. Төрийн зохицуулалт бүхий зах зээлийн эдийн засаг


8

8

1. Аж ахуйн хөгжил нь зөвхөн үнийн механизмаар зохицуулагддаг бөгөөд хувийн өмчид тулгуурласан эдийн засгийн тогтолцоо

2. Машин тоног төхөөрөмж, барилга байгууламж, түүхий эд материал, санхүүгийн капитал

3. Эдийн засгийн тогтолцооны үндсэн асуудал 4. Хүний биеийн болон оюуны хүчний чадвар, хүчин чармайлт 5. Ой мод, ашигт малтмал, эдэлбэр газар 6. Үйлдвэрлэлийн нөөцийг зохистой ашиглах, оновчтой шийдвэр гаргах,

шинэчлэлийн үйл явцад идэвхтэй оролцох, аз турших юм уу, хожигдол хүлээж чадах хүний чадвар

7. Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний явцад ашиглагддаг үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлүүд 8. Зах зээл, уламжлал, төвлөрсөн шийдвэрээр хөгжил нь зохицуулагддаг өмчийн

олон хэлбэр дээр тулгуурласан эдийн засгийн тогтолцоо 9. Үйлдвэрлэлийн нөөцийг ашиглан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг эрхлэх хуулийн

этгээд 10. Улсын өмч болон удирдлагын төвлөрсөн арга дээр суурилсан эдийн засгийн

тогтолцоо 11. Тогтмол хэмжээний орцоор хоёр төрлийн бүтээгдэхүүний янз бүрийн хослолыг

харуулсан муруй 12. Үйлдвэрлэлийн нөөцийн ашиглалтын хувилбарыг сонгож авахтай холбогдсон

алдагдал. Өөрөөр хэлбэл 2 дахь хувилбарыг сонгож авахаас татгалзсаны уршгаар бий болсон алдагдал

13. Хүмүүсийн хэрэгцээг шууд хангах бараа, үйлчилгээ


9

9

Зөв/ буруу

Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг 1. Зах зээлийн эдийн засагт юуг, яаж, хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ? гэдэг асуудлыг үнийн механизмын тусламжтайгаар шийдвэрлэнэ.

Тийм Үгүй 2. Бүтээгдэхүүн- орлогын орчил нь 4 үе шаттай

Тийм Үгүй 3.Юуг, яаж, хэнд зориулж үйлдвэрлэх асуудал нь эдийн засгийн бүх тогтолцоонд шийдвэрлэгддэг

Тийм Үгүй 4. Бүтээгдэхүүн-орлогын орчилд пүүсүүд нь нөөцийн эрэлтийг бий болгоно.

Тийм Үгүй 5. Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нэмэгдэх нь үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйг гадагш нь шилжүүлнэ.

Тийм Үгүй 6.”Үл үзэгдэгч гар”-ын механизм төрийн зохицуулалттай зах зээлийн эдийн засагт үйлчилнэ.

Тийм Үгүй 7.”Үл үзэгдэгч гар” гэдэг нь эрэлт, нийлүүлэлт, үнэ юм.

Тийм Үгүй 8.Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцооны үед юуг, яаж, хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ гэдэг асуудал байдаггүй. Тийм Үгүй 9. Нөөцийн хангалтгүй ашиглалтыг харуулах график дүрслэл нь үйлдвэрлэлийн боломжийн хязгаарын муруйн зүүн талд байрлаж байгааг харуулна.

Тийм Үгүй 10. Юуг үйлдвэрлэх вэ? гэдэг асуудалтай уялдан бараа бүтээгдэхүүнийг өргөн хэрэглээний ба үйлдвэрлэлийн зориулалттай бараа гэж 2 ангилдаг.

Тийм Үгүй


10

10

Тест 1. Юуг, яаж, хэнд зориулан үйлдвэрлэх вэ? гэдэг асуудлууд нь а. Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд б. Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцоонд в. Төрийн зохицуулалттай эдийн засгийн тогтолцоонд г. Бүх эдийн засгийн тогтолцоонд хамаатай 2. Эдийн засгийн асуудлуудын зарим хэсэг нь үнийн механизмаар, зарим нь Засгийн газраар дамжин шийдвэрлэгдэж байгаа бол а. Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг б. Зах зээлийн эдийн засаг в. Уламжлалт эдийн засаг г. Холимог эдийн засгийн тогтолцоо гэдэг 3. Эдийн засгийн бүх тогтолцоонд тулгардаг үндсэн асуудал бол а. Хүн амын ажил эрхлэлт ба ядуурал б. Хүмүүст хэрэгцээтэй нөөц үргэлж ховор хомс байдаг

в. Засгийн газрын үйл ажиллагаа үр ашигтай зохион байгуулагдах ёстой г. Дээрх хариулт бүгд 4. Юуг үйлдвэрлэх вэ? гэдэг асуудал нь

а. Зөвхөн аж ахуй эрхлэгчдэд хамаатай бөгөөд нийгмийн өмнө тавигдах чухал асуудал биш б. Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй дээрх цэгийн сонголттой холбоотой в. Шаардлагатай нөөц маш хомс байх үед гарч ирнэ

г. Аль нь ч биш 5. Эдийн засгийн онолд үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлд юуг хамааруулдаг вэ? а. Газар, байгалийн баялаг б. Хүний оюуны ба биеийн хүчний чадвар

в.Машин, төхөөрөмж, барилга байгууламж, түүхий эд, мөнгө г. Дээрх бүх хариулт зөв


11

11

6. Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй нь а. Аж ахуйн нэгжийн үйлдвэрлэхээр төлөвлөсөн хоёр төрлийн барааны хэмжээг б. Хоёр төрлийн барааны илүү зохистой хослолыг в. Бэлэн байгаа нөөцийг ашиглаад хоёр төрлийн барааг хослон үйлдвэрлэх бүх боломжийг

г. Үйлдвэрлэлийн үр ашгийг харуулна 7. Төрийн зохицуулалт бүхий зах зээлийн эдийн засагт төр чухам ямар асуудалд оролцох вэ? а. Нийгэм дэх мөнгөн орлогынхуваарилалт б.Бэлэн байгаа нөөцөөр юуг, хэдийн хэмжээтэй үйлдвэрлэхийг тодорхойлох в. Хязгаарлагдмал орлогыг зохистой ашиглах арга замыг тодорхойлж, тодорхой хэрэглэгчдэд тусламж үзүүлэх г. Нийт хүн ам болон тодорхой бүлгийн сонирхлоос үл хамаарсан нийгэмд зайлшгүй шаардлагатай бараа, үйлчилгээний хүрээг тодорхойлох 8.Орлогын орчилд зах зээлийн ямар хоёр хэв шинж багтдаг вэ?

а. Мөнгөн ба бодит зах зээл б. Бүтээгдэхүүний ба нөөцийн зах зээл в. Мөнгөний ба нөөцийн зах зээл г. Бүтээгдэхүүний ба бодит зах зээл 10. Дараахь ойлголтуудын аль нь зах зээлийн эдийн засагт хамаарагдахгүй вэ?

а. Өрсөлдөөн б. Төвлөрсөн төлөвлөлт в. Хувийн өмч г. Аж ахуй эрхлэх сонголт

11. Капиталын зах зээлд дараахь зүйлүүдээс алиныг нь оруулж болохгүй вэ? а. Мөнгө хувьцаа б. Облигаци в. Машин тоног төхөөрөмж г. байшин барилга


12

12

Дасгал/ бодлого 1. Монгол улсын нийт хүн ам 2.4 сая бөгөөд тэд талх (X ), ба ундааны ( Y ) үйлдвэрлэлд ажилладаг. Нэг хүн өдөрт 5 ширхэг талх, 10 шил ундаа үйлдвэрлэнэ. а. Монгол улсын үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйг зур. б. Дээрх тохиолдолд 1 шил ундааны алдагдсан боломжийн өртөг ямар байх вэ?

в. Хэрвээ манай улс өдөртөө 6 сая ширхэг талх, 12 сая ширхэг ундаа үйлдвэрлэж байвал үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй өөрчлөгдөх үү ? Энэ тохиолдолд манай улс нөөцөө үр ашигтай ашиглаж чадсан уу?

г.Хэрвээ талхны салбарт технологийн шинэчлэл хийснээр нэг хүн өдөрт 10 ширхэг талх үйлдвэрлэдэг болсон гэвэл дээрх муруй яаж өөрчлөгдөх вэ?

2.А орны үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй өгөгджээ. Талх болон ундааны

үйлдвэрлэлийн янз бүрийн хослолуудыг хүснэгтэд өгөгджээ. А. Ямар хувилбарууд нь үр ашигтай вэ? мөн аль нь үр ашиггүй вэ? Б. Аль хослол нь эдийн засгийн хувьд боломжгүй байна вэ? Х

Y A B C D E F Талх ( X ) 50 25 40 80 25 0 Ундаа (Y) 0 75 20 80 20 100


13

13

Эрэлт, нийлүүлэлт, үнэ бүрдэлт

• Demand Эрэлт • Law of demand Эрэлтийн хууль

• Demand curve Эрэлтийн муруй • Supply Нийлүүлэлт • Law of supply Нийлүүлэлтийн хууль • Suplly curve Нийлүүлэлтийн муруй • Price Үнэ • Equilibrium price Тэнцвэрт үнэ • Market equilibrium Зах зээлийн тэнцвэр • Market surplus Зах зээлийн илүүдэл • Market shortage Зах зээлийн хомсдол • Subsitutes goods Харилцан орлох бараа • Complements goods Харилцан хослох бараа • Change in demand Эрэлтийн өөрчлөлт • Change in quantity demanded Эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт • Change in supply нийлүүлэлтийн өөрчлөлт • Change in quantity supplied Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт

Үндсэн нэр томьёо, ойлголтууд а.Эрэлт б.Эрэлтийн өөрчлөлт в. Нийлүүлэлт г. Нийлүүлэлтийн өөрчлөлт д. Эрэлтийн хууль е.Нийлүүлэлтийн хууль ж. Эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт з. Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт и. Зах зээлийн тэнцвэрт тоо хэмжээ к. Үнэ л. Зах зээлийн илүүдэл м. Харилцан орлох бараа н. Харилцан нөхөх бараа о. Зах зээлийн хомсдол


14

14

п. Эрэлтийн муруй р. Нийлүүлэлтийн муруй с. Хэрэгцээ 1. Бусад хүчин зүйл тогтмол байхад зах зээлийн үнэ өсөхөд эрэлт буурч, үнэ уур буурахад эрэлт өсдөг зүй тогтлыг 2. Тухайн бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний тоо чанарт тохирсон мөнгөн төлбөрийг 3. Бусад хүчин зүйл тогтмол байхад зах зээлийн янз бүрийн үнийн аль нэгээр

хэрэглэгч худалдан авч чадах бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ 4. Үнэ болон эрэлтийн хоорондохи урвуу хамаарлыг дүрсэлсэн муруйг 5. Хүний амьдралд зайлшгүй шаардлагатай бараа, үйлчилгээ, нийгмийн эд

баялагийг хэрэглэх гэсэн хүсэл эрмэлзлэл 6. Тухайн бүтээгдэхүүний үнийн өөрчлөлтөөс үүсэн эрэлтэнд гарч байгаа

өөрчлөлтийг 7. Аль нэгнийх нь үнэ буурахад нөгөө бүтээгдэхүүний эрэлт нь өсч байдаг

бүтээгдэхүүнийг 8. Тодорхой хугацааны дотор бусад хүчин зүйл тогтмол байхад зах зээлийн янз

бүрийн үнийн аль нэгээр үйлдвэрлэгч борлуулах хүсэлтэй байгаа болон нийлүүлж чадах бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ

9. Үнэ болон нийлүүлэлтийн хоорондохи шууд хамаарлыг дүрсэлсэн муруй 10. Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ болон эрэлтийн тоо хэмжээ тэнцүү байгаа үеийн

бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг 11. Зах зээлийн тэнцвэрт үнээс дээгүүр үнэ үйлчилж буй үед эрэлтийн хэмжээ нь

нийлүүлэлтийн хэмжээнээс бага байвал 12. Зах зээлийн тэнцвэрт үнээс доогуур үнэ үйлчилж буй үед эрэлтийн хэмжээ нь

нийлүүлэлтийн хэмжээнээс их байвал 13. Бусад хүчин зүйл тогтмол байхад зах зээлийн үнэ өсөхөд нийлүүлэлт өсч , үнэ

буурахад нийлүүлэлт буурах зүй тогтлыг 14. Эрэлтэд нөлөөлөх үнийн бус хүчин зүйлээс хамааран эрэлтэд гарах өөрчлөлтийг 15. Нийлүүлэлтэнд нөлөөлөх үнийн бус хүчин зүйлээс хамааран нийлүүлэлтэнд

гарах өөрчлөлтийг 16. Нийлүүлэлтэнд нөлөөлөх үнийн хүчин зүйлтэй уялдан нийлүүлэлтийн муруйн

дагуухи аль нэг цэг байраа өөрчлөхийг 17. Аль нэг бүтээгдэхүүний үнэ буурахад нөгөө бүтээгдэхүүний эрэлт буурч байдаг

бүтээгдэхүүн


15

15

Зөв/ буруу

Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг 1. Үнэ буурсан үед эрэлтийн хэмжээ өсөх, үнэ өсөх үед эрэлтийн хэмжээ буурах зүй

тогтлыг эрэлтийн муруй харуулна. Тийм Үгүй

2. Нийлүүлэлтийн муруй бүхэлдээ баруун тийш шилжих нь үйлдвэрлэгчид нь үнийн түвшин бүрт тухайн бүтээгдэхүүнийг их хэмжээгээр үйлдвэрлэн нийлүүлэх сонирхолтой болохыг харуулна

Тийм Үгүй 3. Хэрэглэгчийн орлогын өсөлт нь бүх барааны эрэлтийг нэмэгдүүлнэ

Тийм Үгүй 4. Чанар муутай бараа нь доод зэрэглэлийн бараанд орно.

Тийм Үгүй 5. Хэрэв бусад хүчин зүйлс тогтмол байхад У барааны үнэ өсөхөд Х барааны эрэлт буурч байвал Х ба У бараануудыг харилцан нөхөх шинжтэй бараа гэж ойлгож болно.

Тийм Үгүй 6. Тухайн барааны үнэ буурах нь түүнийг орлох барааны эрэлтийг өсгөнө

Тийм Үгүй 7. Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд ашиглагдах нөөцийн үнэ хямдрах нь нийлүүлэлтийн хэмжээний өөрчлөлтийг бий болгоно.

Тийм Үгүй 8. Зах зээлийн тэнцвэрт үнээс дээгүүр үнэ үйлчилж буй үед тухайн зах зээл дээр барааны хомсдол бий болно.

Тийм Үгүй 9. Үнийн өсөлтөнд засгийн газраас дээд хязгаар тогтоовол тухайн барааны зах зээл дээр тэнцвэрт байдал бий болно.

Тийм Үгүй 10. Зах зээлийн үнэ хэвээр байхад пүүс төлөвлөж байсан 100 нэгж бүтээгдэхүүний оронд 200-г борлуулах болсон нь нийлүүлэлтийн өөрчлөлт

Тийм Үгүй


16

16

ТЕСТ

1. Дараахь нэр томьёонуудаас аль нь ямар нэг зүйлийг худалдан авах хүсэл болон чадварыг илэрхийлэх вэ?

а. Хэрэгцээ б. Эрэлт в. Шаардлага`` г. Хүсэл

2.Дараахь хүчин зүйлсээс аль нь зах зээлийн эрэлтэд нөлөөлөхгүй вэ? а. Хэрэглэгчийн орлого б. Харилцан орлох бүтээгдэхүүний үнэ в. Барааны үнэ г. Нөөцийн үнэ 3.Эрэлтийн хууль гэж юу вэ? а. Үнэ өсөхөд эрэлт өсөх зүй тогтол б. Үнэ өсөхөд эрэлт буурах зүй тогтол в. Үнэ буурахад эрэлт өсөх зүй тогтол г. Б ба В зөв 4.Тухайн барааг үйлдвэрлэхэд зайлшгүй шаардлагатай материалын үнэ өссөн нь

а. Эрэлтийн муруйг баруун тийш шилжүүлнэ б.Нийлүүлэлтийн муруйг зүүн тийш нь шилжүүлнэ в. Эрэлтийн муруйг зүүн тийш шилжүүлнэ

г.Нийлүүлэлтийн муруйг баруун тийш нь шилжүүлнэ

5.Хэрэв бусад хүчин зүйл тогтмол байхад үнэ өссөн тохиолдолд нийлүүлэлтийн хууль нь

а. Нийлүүлэлтийн өсөлтөөр илэрдэг б. Нийлүүлэлтийн бууралтаар илэрдэг в. Нийлүүлэлтийн хэмжээний өсөлтөөр илэрдэг г. Нийлүүлэлтийн хэмжээний бууралтаар илэрдэг

6.Ямар хүчин зүйлийн өөрчлөлт нь эрэлтийн муруйг хөдөлгөдөггүй вэ? а. Хэрэглэгчийн хүсэл таашаал б. Хэрэглэгчийн тоо в. Хэрэглэгчийн орлого г. Барааны үнэ


17

17

7.Бараа, үйлчилгээний зах зээл дэх тэнцвэрт байдал нь а. Эрэлт, нийлүүлэлт тэнцүү байх үед хангагдана

б. Үнэ нь зардал дээр ашгийг нэмсэнтэй тэнцүү байх үед хангагдана в. Эрэлтийн хэмжээ, нийлүүлэлтийн хэмжээтэй тэнцүү үед г. Дээрх хариулт бүгд буруу 8.Хэрэв зах зээлийн үнэ тэнцвэрт үнээс доогуур байвал а. Зах зээлийн илүүдэл бий болно б. Зах зээлийн хомсдол бий болно в. Хэрэглэгчийн зах зээлийг төлөвшүүлэн бүрдүүлнэ г. Нөөцийн үнэ хямдарна 9.Хэрэв нэг барааны үнэ өсөх нь нөгөө барааны эрэлтийг нэмэгдүүлдэг бол тухайн хоёр бараа нь а. Харилцан орлох шинжтэй бүтээгдэхүүнүүд б. Харилцан нөхөх буюу хослох бүтээгдэхүүнүүд в. Хоорондоо хамааралгүй бүтээгдэхүүнүүд г. Дээрх хариулт бүгд буруу 10. Үнэ нь дараахь үүргийг гүйцэтгэнэ а. Үйлдвэрлэгчийг урамшуулах б. Нөөцийг хуваарилах в. Нөөцийг шилжүүлэх г. Бүгд зөв 11. Дараахь зах зээлийн алинд нь үнийн зохицуулах үүргийг тайбарлахын тулд эрэлт, нийлүүлэлтийг ашиглаж болох вэ? а. Бүтээгдэхүүний зах зээлд б. Нөөцийн зах зээлд в. Валютын зах зээлд г. Аль ч зах зээлд 12. Зах зээлийн эдийн засгийн харилцааны үндсэн субъект нь а. Үйлдвэрлэгчид б. Хэрэглэгчид в. Зохицуулагч буюу төр г. Бүгд зөв


18

18

13. Хэрэв харилцан бие биенийгээ орлодог хоёр төрлийн барааны эхний барааны үнэ өсвөл а. Хоёр дахь барааны эрэлт буурна б. Хоёр дахь барааны эрэлт өснө в. Хоёр дахь барааны эрэлтийн хэмжээ нэмэгдэнэ г. Хоёр дахь барааны эрэлт хэмжээ буурна 14. Дараахь хүчин зүйлсээс аль нь тухайн барааны эрэлтийг бууруулах вэ? а. Тухайн барааны үнийн өсөлт б. Тухайн барааны нийлүүлэлтийн бууралт в. Хэрэглэгчийн орлогын бууралт г. Үнийн талаарх хэрэглэгчийн хүлээлт 15. Бусад хүчин зүйлс тогтмол байхад үнэ буурснаас …. эрэлт буурна а.Тухайн бүтээгдэхүүний б. Орлох бүтээгдэхүүний в. Хослох бүтээгдэхүүний г. Аль нь ч биш


19

19

Дасгал/ Бодлого 1. Хүснэгтэнд зайрмагны зах зээлийн талаарх мэдээлэл өгөгджээ

а. Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийн графикийг зур б. Зах зээлийн тэнцвэрт үнэ ба хэмжээг тодорхойл в. Хэрвээ нэг зайрмаг 70 төгрөгний үнэтэй бол зах зээлд илүүдэл юм уу, хомсдолын аль нь бий болох вэ? Учрыг тайлбарла г. Эсвэл зайрмагны үнэ 150 төгрөг бол д. Цаг агаар хүйтэрч хүмүүс зайрмаг худалдан авах нь үнийн түвшин бүрт 20 ширхэгээр багассан бол зайрмагны зах зээлийн тэнцвэрт үнэ, хэмжээнд ямар өөрчлөлт гарах вэ? Энэ өөрчлөлт эрэлтийн өөрчлөлт үү? Эсвэл эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт үү?

Үнэ ¥ Эрэлт Нийлүүлэлт

50 80 10 70 70 25 100 50 50 120 35 70 150 15 90

2.Хүн амын тухайн барааны эрэлтийн функц Qd=8-P, нийлүүлэлтийн функц нь Qs=-4+2P бол тэнцвэрийн үнэ, тэнцвэрийн хэмжээг ол. 3. Хүн амын тухайн барааны эрэлтийн функц Qd=10-P, нийлүүлэлтийн функц нь Qs=-5+2P байв. Хэрэв энэ бараанд 3 ¥-ийн татвар оногдуулсан бол

а. Тэнцвэрийн үнэ, тэнцвэрийн хэмжээг ол б. Татварын ачаалал үйлдвэрлэгч, хэрэглэгч 2-ын хэнд нь илүү ногдох вэ? в. Графикийг байгуул

4. Хүн амын тухайн барааны эрэлтийн функц Qd=2-P, нийлүүлэлтийн функц нь Qs=-6+2P байв. Энэ бараанд 2¥- ийн татаас оногдуулсан бол

а. тэнцвэрийн үнэ, тэнцвэрийн хэмжээг ол б. татаасын хөнгөлөлт хэрэглэгч болон нийлүүлэгч 2-ын хэнд нь илүү оногдох вэ? в.графикийг байгуул


20

20

5. P1 =40 P2 =90 Q1=3000 Q2=4000 гэж өгөгдсөн нийлүүлэлтийн функцыг бич. 6 .P1 =40 P2 =90 Q1=3000 Q2=1000 гэж өгөгдсөн эрэлтийн функцыг бич. 7. Х бүтээгдэхүүний эрэлтийн функц өгөгджээ.

Qdx=40000-200Px+10Py-0.2Pz-0.01I Хэрвээ х бүтээгдэхүүний үнэ 180 ¥, У бүтээгдэхүүний үнэ 250¥, Z барааны үнэ 300¥ хэрэглэгчийн орлого 15000¥ бол А. Х барааны эрэлтийн хэмжээг ол Б. Х ба У бараа хоорондоо ямар хамааралтай вэ? В. Х ба Z бараа хоорондоо ямар хамааралтай вэ? Г. Х бараа ямар зэрэглэлийн бараа вэ? Д. Хэрвээ хэрэглэгчийн орлого 10 хувиар буурсан бол эрэлт яаж өөрчлөгдөх вэ? Өөрчлөлтийг графикт тэмдэглэ.


21

21

Мэдрэмжийн тухай ойлголт, түүний төрлүүд

• Elasticity Мэдрэмж • Price elasticity of demand Үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмж • Price elasticity of supply Үнээс хамаарах нийлүүлэлтийн мэдрэмж • Income elasticity of demand Орлогоос хамаарах эрэлтийн мэдрэмж • Cross elasticity Солбилцох мэдрэмж • Superior good Дээд зэрэглэлийн бараа • Normal good Хэвийн бараа • Interior good Доод зэрэглэлийн бараа • Giffen good Гиффений бараа • Elastic Мэдрэмжтэй • Inelastic Мэдрэмжгүй • Unitary elastic Нэгж мэдрэмжтэй Үндсэн нэр томьёо, ойлголтууд а.Мэдрэмж б. Үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмж в. Үнээс хамаарах нийлүүлэлтийн мэдрэмж г. Орлогоос хамаарах эрэлтийн мэдрэмж д. Солбилцох эрэлтийн мэдрэмж е. Төгс мэдрэмжтэй эрэлт ж. Доод зэрэглэлийн бараа з. Мэдрэмжгүй эрэлт и. Нэгж мэдрэмжтэй эрэлт к. Үйлдвэрлэлийн богино хугацаа л. Харилцан орлох бараа м. Харилцан нөхөх бараа н. Үйлдвэрлэлийн урт хугацаа о. Харилцан хамааралгүй бараа


22

22

1 .Хослох болон орлох бүтээгдэхүүний үнийн 1 хувийн өөрчлөлт нь тухайн бүтээгдэхүүний эрэлтийг хичнээн хувиар өөрчилж байгааг харуулдаг үзүүлэлт 2. Эдийн засгийн нэг үзүүлэлт нэг хувиар өөрчлөгдөхөд нөгөө үзүүлэлтийн

өөрчлөгдөх зүй тогтол 3. Үнийн нэг хувийн өөрчлөлтөд харгалзах эрэлтийн өөрчлөлтийн хувь 4. Үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмжийн коэффициент нь нэгтэй тэнцүү бол

мэдрэмж нь 5. Орлогоос хамаарах эрэлтийн мэдрэмжийн коэффициент нь 0- тэй тэнцүү бол

тухайн бүтээгдэхүүн нь 6. Эрэлтийн график нь босоо тэнхлэгтэйгээ паралель бол эрэлт нь 7. Үйлдвэрлэгч үйлдвэрлэлийнхээ хүчин чадлыг илүү их эрчимтэй ашиглах замаар

үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлэх боломжтой хугацаа 8. Үнээс хамаарах нийлүүлэлт мэдрэмжтэй бол үйлдвэрлэл ийн хугацаа нь 9. Солбилцох мэдрэмжийн коэффициент нь 0 –ээс их бол тухайн бүтээгдэхүүн нь 10. Үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмжийн коэффициент нь 1-ээс их бол эрэлтийн

мэдрэмж нь 11. Хэрэглэгчийн орлогын нэг хувийн өөрчлөлтөд харгалзах эрэлтийн өөрчлөлтийн

хувь 12. Орлогоос хамаарах эрэлтийн мэдрэмжийн коэффициент нь сөрөг утгатай байвал 13. Солбилцох мэдрэмжийн коэффициент нь 0 –ээс бага бол тухайн бүтээгдэхүүн нь 14.Үнийн нэг хувийн өөрчлөлтөд харгалзах нийлүүлэлтийн өөрчлөлтийн хувь


23

23

Зөв/ буруу Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг 1.Төгс мэдрэмжтэй эрэлтийн муруй нь босоо тэнхлэгтэй паралель байна

Тийм Үгүй 2.Үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмж нь зөвхөн цаг хугацаанаас хамааран өөрчлөгдөх хандлагатай

Тийм Үгүй 3.Хэрэв тухайн барааны үнэ өсөхөд орлого буурч байвал уг барааны эрэлт мэдрэмжтэй байна.

Тийм Үгүй 4.Нийлүүлэлтийн мэдрэмжид нөлөөлөх гол хүчин зүйл нь үйлдвэрлэлийн хугацаанаас хамаарна

Тийм Үгүй 5. Солбилцох мэдрэмжийн коэффициент нь тэгтэй тэнцүү бол тухайн хоёр бараа бие биенийгээ орлох шинжтэй бараанууд байна

Тийм Үгүй 6. Орлогоос хамаарах эрэлтийн мэдрэмжийн коэффициент нь нэгтэй тэнцүү бол тухайн бараа нь дээд зэрэглэлийн бараа байна

Тийм Үгүй 7.Эрэлтийн мэдрэмжийн коэффициент нь ямагт эерэг утгатай байна.

Тийм Үгүй 8. Бензиний үнэ өсөхөд тослох материалын эрэлтийн мэдрэмж нь сөрөг утгатай болно.

Тийм Үгүй 9. Эрэлтийн муруйн хэлбэрийг харгалзан тухайн барааны эрэлтийн мэдрэмж ямар хэв шинжтэй болохыг тодорхойлж болно.

Тийм Үгүй 10.Төгс мэдрэмжтэй нийлүүлэлтийн муруй нь босоо тэнхлэгтэй паралель байна.

Тийм Үгүй


24

24

Тест 1.Үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмж нь

а. Үнэ нэг нэгжээр өөрчлөгдөхөд эрэлт хэдэн нэгжээр өөрчлөгдөхийг үзүүлнэ б. Үнэ нэг хувиар өөрчлөгдөхөд эрэлт хэдэн хувиар өөрчлөгдөхийг үзүүлнэ в. Тансаг эдлэлд өндөр байна г. Дээр дурьдсан тохиолдолдуудын аль нь ч биш

2.Аль нь төгс мэдрэмжтэй эрэлт вэ? а.P б. в. г. D P P P D D D

Q Q Q Q

3.Хэрэв үнэ нь 5 хувь хямдрах үед нийлүүлэлтийн хэмжээ 8 хувь буурч байвал уг барааны нийлүүлэлт нь а. Мэдрэмжгүй б. Нэгж мэдрэмжтэй в. Мэдрэмжтэй г. Төгс мэдрэмжтэй 4.Үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмжийн коэффициент нь а.Үнийн бууралтыг эрэлтийн хэмжээний өсөлтөд хуваасантай тэнцүү

б. Нийт орлогын хувиар илэрхийлсэн бууралтыг үнийн өсөлтөд хуваасантай тэнцүү в. Нийт орлогын хувиар илэрхийлсэн өөрчлөлтийг эрэлтийн хэмжээний өсөлтөд хуваасантай тэнцүү г. Эрэлтийн хэмжээний хувиар илэрхийлсэн өөрчлөлтийг үнийн өөрчлөлтөд хуваасантай тэнцүү

5.Төгс мэдрэмжтэй эрэлтийн муруй нь а. Босоо тэнхлэгтэй паралель б. Хэвтээ тэнхлэгтэй паралель в. Сөрөг налалт бүхий шулуун шугамын хэлбэртэй г. Эерэг налалт бүхий шулуун шугамын хэлбэртэй


25

25

6.Барааны үнэ өөрчлөгдөхөд нийт орлого өөрчлөгдөхгүй байвал үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмж нь а. Мэдрэмжгүй б. Нэгж мэдрэмжтэй в. Мэдрэмжтэй г. Төгс мэдрэмжтэй 7. Орлогоос хамаарах эрэлтийн мэдрэмжийн коэффициентийн аль нь тансаг эдлэлд хамаарагдах вэ? а. Ei>0 б. Ei<0 в. Ei=1 д. Ei=0 8. Хэрэв төгс мэдрэмжтэй эрэлт бүхий барааны үнэ 7-оос 8 ¥ болж өсвөл нийт орлого а. Буурна б. Өснө в. Өөрчлөгдөхгүй г. Тодорхойлох боломжгүй 9.Нийлүүлэлтийн мэдрэмж гол нь

а.Тухайн барааг орлох бүтээгдэхүүний тооноос шалтгаална б. Үйлдвэрлэгчийн зүгээс үнийг өөрчлөхөд шаардагдах хугацаанаас

в. Тухайн бараа нэн тэргүүний юу эсвэл тансаг эдлэл эсэхээс г. Тухайн бараа удаан эдэлгээний зүйл үү, эсвэл өдөр тутмын хэрэглээний зүйл үү гэдгээс шалтгаална

10.Үнээс хамаарах нийлүүлэлт нь огт мэдрэмжгүй бол а. Үйлдвэрлэлийн агшин зуурын хугацаа б. Үйлдвэрлэлийн богино хугацаа в. Үйлдвэрлэлийн урт хугацаа г. Бүгд буруу


26

26

Дасгал /бодлого

1. Хүснэгтэд өгөгдсөн үзүүлэлтүүдийг ашиглан эрэлт ба нийлүүлэлтийн мэдрэмжийг

тодорхойл. Томьёогоор бодож олсноо нийт орлогын тусламжтайгаар шалга Нэгжийн

үнэ Эрэлт Нийлү

үлэлт

Еd

Es

TR

10 10 28 9 13 22 8 17 17 7 22 13 6 25 11

2. Хэрвээ тухайн хэрэглэгчийн орлого 30000-50000 болж өсөхөд, тухайн барааны эрэлт нь 100-50 болж буурсан бол орлогоос хамаарах эрэлтийн мэдрэмжийг ол. Тухайн бараа ямар зэрэглэлийн бараа вэ? 3.Х барааны үнэ 15 байснаа 20 болж өсөхөд у барааны эрэлтийн хэмжээ 20 байснаа 10 болж буурсан бол солбилцох мэдрэмжийг ол. Эдгээр бараанууд хоорондоо ямар хамааралтай вэ? 4.Х барааны эрэлтийн функц Qs= 20+2P гэж өгөгджээ. Хэрвээ уг барааны зах зээлийн тэнцвэрт үнэ нь 10 ¥ бол үнээс хамаарах нийлүүлэлтийн мэдрэмжийг ол. 5. Х барааны эрэлтийн функц нь Qd= 100-2P гэж өгөджээ. Хэрвээ уг барааны үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмж Ed=-0.75 бол зах зээлийн үнийг ол. 6. Хэрэглэгчийн орлого 3 хувь өсөхөд Х барааны эрэлт нь 6 хувь буурсан бол орлогоос хамаарах эрэлтийн мэдрэмжийг ол. Тухайн бараа ямар бараа вэ? 7. Тухайн барааны үнэ 10 хувь өсөхөд эрэлт нь 15 хувиар буурсан бол үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмжийг ол.


27

27

Хэрэглэгчийн онол • Соnsumer Хэрэглэгч • Consumer behaviour Хэрэглэгчийн үйл хөдлөл • Consumer preference Хэрэглэгчийн таашаал • Utility Ханамж • Marginal utility Ахиуц ханамж • Indifference curve Ялгаагүйн муруй • Budget line Төсвийн шулуун • Marginal rate of substitution Орлуулалтын ахиуц норм • Consumer equilibrium Хэрэглэгчийн тэнцвэр • Income- consumption curve Орлого- хэрэглээний муруй • Price- consumption curve Үнэ хэрэглээний муруй • Income effect Орлогын үр дүн • Substitution effect Орлуулалтын үр дүн Үндсэн нэр томьёо, ойлголтууд а.Ялгаагүйн муруй б.Төсвийн шулуун в. Орлогын үр дүн г. Орлуулалтын үр дүн д. Ахиуц ханамж буурах хууль е. Ахиуц ханамж ж. Ялгаагүйн зураг з. Орлого- хэрэглээний муруй и. Үнэ-хэрэглээний муруй 1. Хэрэглэгчийн төсөв тогтмол байхад бүтээгдэхүүний үнэ буурвал өмнөхөөс илүү

их бараа худалдан авах боломжтой болдог 2. Тухайн хэрэглэгчийн орлого нэмэгдсэнээс хоёр төрлийн бүтээгдэхүүний

хэрэглээнд гарч буй өсөлтийн хэмжээг үзүүлж буй муруйг 3. Хэрэглэгчийн хэрэглэсэн бараа үйлчилгээний нэмэлт нэгж бүрээс хүртэж буй

ханамж 4. Хэрэглэгчийн таашаал өөрчлөгдөж амжихааргүй харьцангуй богино хугацаанд

тодорхой бүтээгдэхүүний нэмэлт нэгж бүрээс хүртэх ханамж буурах зүй тогтол


28

28

5. Тухайн барааны үнэ буурснаас бусад бараануудыг түүгээр орлуулах сонирхолтой болохыг

6. Ижил хэмжээний ханамж өгч байгаа 2 төрлийн бүтээгдэхүүний янз бүрийн хослолыг харуулсан муруй

7. Үнийн болон орлогын тогтмол түвшинд хэрэглэгчийн худалдан авч чадах 2 төрлийн бүтээгдэхүүний боломжит янз бүрийн хослолыг харуулсан шулуун

8. Олон ялгаагүйн муруйнуудын нэгдлийг 9. Тухайн 2 төрлийн барааны үнэ өөрчлөгдсөнөөс бүтээгдэхүүний хэрэглээнд гарч

буй өөрчлөлтийн хэмжээг үзүүлж буй муруй.


29

29

Зөв/ буруу

Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг

1. Ахиуц ханамж эерэг утгатай байхад нийт ханамж өсч байдаг.

Тийм Үгүй 2.Ялгаагүйн муруйнууд огтлолцож болно.

Тийм Үгүй 3.Төсвийн шулууны налалт нь хоёр төрлийн барааны үнүүдийн харьцаагаар тодорхойлогдоно.

Тийм Үгүй 4.”Үнэ-хэрэглээний муруй” нь эрэлтийн муруйг байгуулах үндэс болно.

Тийм Үгүй 5.Хэрэв хэрэглэгчийн орлогын албан татварын хэмжээ өсвөл төсвийн шулуун нь баруун гар тийшээ паралелиар шилжинэ.

Тийм Үгүй 6.Нийт ханамж mах утгатай байхад ахиуц ханамж 0-ээс их байна.

Тийм Үгүй 7. Х ба У нь төгс хослох бараа бол ялгаагүйн муруй нь шулуун хэлбэртэй байна.

Тийм Үгүй 8.Ялгаагүйн муруй нь ижил хэмжээний төсвөөр 2 төрлийн бүтээгдэхүүнийг худалдан авах боломжит бүх хослолыг харуулна.

Тийм Үгүй 9.Тухайн барааны үнэ өөрчлөгдөхөд ялгаагүйн муруй нь бүхэлдээ шилжинэ.

Тийм Үгүй 10. “Орлого- хэрэглээний” муруйг хэрэглэгчийн орлого өөрчлөгдөхөд оновчтой сонголтын цэгүүдийг холбон зурна.

Тийм Үгүй 11.Төсвийн шулуун ба ялгаагүйн муруйн огтлолцлын цэг дээр хэрэглэгчийн оновчтой сонголт бий болдог.

Тийм Үгүй


30

30

Тест 1.Аль нь буруу вэ? а. Ялгаагүйн муруй дээрх цэг бүр нь хоёр барааны янз бүрийн хослол б. Төсвийн шулуун дээрх цэг бүр нь хоёр барааны янз бүрийн хослол в. Ялгаагүйн муруй дээрх цэг бүр нь мөнгөн орлогын ижил түвшин г. Төсвийн шулуун дээрх цэг бүр нь мөнгөн орлогын ижил түвшин 2.Хоёр төрлийн барааны янз бүрийн хослолууд хэрэглэгчдэд ижил хэмжээний ханамж өгдөг болохыг а. Орлуулалтын ахиуц харьцаа б. Төсвийн шулуун в. Ялгаагүйн муруй г. Ахиуц ханамж буурах хууль харуулна 3. Хэрэглэгчийн тэнцвэрт байдал гэдэг нь

а. Төсвийн шугам ба ялгаагүйн муруйн шүргэлцлийн цэг б. Ялгаагүйн муруйн хамгийн өндөр шугам дээрх бүх цэг в. Төсвийн шугамын налалт дээрх цэг ялгаагүйн муруйн налалтын цэгтэй тэнцүү байх цэг г.Төсвийн шугам дээр байрласан бүх цэг

4. Төсвийн шулуун нь А. Хэрэглэгчийн нийт орлогын хэмжээг Б. Хоёр төрлийн бараанаас хүртэх хэрэглэгчийн ханамжийг В. Үнэ болон орлогын тогтмол түвшинд хэрэглэгчийн худалдан авч чадах хоёр төрлийн бүтээгдэхүүний боломжит бүх хослолыг. Г. Үнэ болон орлогын тогтмол түвшинд хэрэглэгчийн хэрэглэх хоёр төрлийн бүтээгдэхүүний боломжит бүх хослолыг харуулна.

5.Төсвийн шулууны налалт нь а. Орлуулалтын ахиуц харьцаагаар б. Хэрэглэгчийн орлогын хэмжээгээр в. Хоёр барааны үнүүдийн харьцаагаар

г.Орлого болон үнийн харьцаагаар тодорхойлогдоно. 6.Орлого –хэрэглээний муруй нь

А. Үнэ өөрчлөгдөхөд оновчтой сонголтын хэмжээ өөрчлөгдөхийг Б. Үнэ өөрчлөгдөхөд барааны хэмжээ өөрчлөгдөхийг В. Орлого өөрчлөгдөхөд оновчтой сонголтын хэмжээ өөрчлөгдөхийг Г. Орлого өөрчлөгдөхөд барааны хэмжээ өөрчлөгдөхийг харуулна


31

31

7.Үнэ –хэрэглээний муруй нь А. Үнэ өөрчлөгдөхөд оновчтой сонголтын хэмжээ өөрчлөгдөхийг Б. Үнэ өөрчлөгдөхөд барааны хэмжээ өөрчлөгдөхийг В. Орлого өөрчлөгдөхөд оновчтой сонголтын хэмжээ өөрчлөгдөхийг Г. Орлого өөрчлөгдөхөд барааны хэмжээ өөрчлөгдөхийг харуулна.

8.Хэрвээ хоёр төрлийн бараа хоорондоо орлох шинжтэй бол а. Ялгаагүйн муруй шулуун хэлбэртэй байна

б. Ялгаагүйн муруй тэгш өнцөгт хэлбэртэй байна в. Ялгаагүйн муруй эерэг налалттай байна г. Ялгаагүйн муруйгаар тодорхойлох боломжгүй 9.Ахиуц ханамж гэдэг нь

а. Тодорхой төрлийн барааны нэмэлт нэгж бүрээс хэрэглэгчийн хүртэж буй ханамж б. Хэрэглэгчийн хэрэглэж буй бараанаас хүртэж буй нийт ханамж

в. ∆TU/∆Q г. А ба В зөв 10. Дараахь томьёонуудаас хэрэглэгчийн төсвийн томьёог олно уу?

А. M= Px+Py Б. M=PxX+ Py Y В. M= X+Y Г. аль нь ч биш

11. TU мах байх үед А. MU=0 б. MU>0 в. MU<0 г. MU max байна


32

32

Дасгал/ бодлого 1. Хэрэглэгч сард 5000 ¥-ийн орлоготой ба түүнийгээ Х ба У гэсэн хоёр бараа

худалдаж авахад бүрэн зарцуулдаг. Х барааны үнэ 25 ¥, У барааны үнэ 50 ¥ бол а. төсвийн шулууныг зур б. хэрэв хэрэглэгчийн орлого сард 5500 ¥ болж өссөн бол төсвийн шулуун ямар болох вэ? в. орлогод өөрчлөлт ороогүй байхад Х барааны үнэ 20 ¥ болж буурсан бол төсвийн шулууныг тодорхойл г. Хэрэв хэрэглэгчийн орлогоос 10 хувийн татвар авдаг болсон бол төсвийн тэгшитгэл ба төсвийн шулуунд ямар өөрчлөлт орох вэ?

2. Зураг дээр ямар нэг хэрэглэгчийн төсвийн шулуун ялгаагүйн муруй өгөгджээ. Ү 50 а. Хэрэв У барааны нэг бүрийн үнэ 50¥ бол хэрэглэгчийн орлого

хэд вэ? б. Х барааны үнэ хэд вэ?

в.Төсвийн шулууны тэгшитгэлийг бич г. Төсвийн шулууны налалт ямар байх вэ? д. Тэнцвэрийн цэг дээрх MRS хэд вэ?

25 х 3.Нэгэн хэрэглэгчийн нийт ханамжийн функц TU= 40x-x2 гэж өгөгджээ. MU=0

байх үеийн Х бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг ол. 4.Хэрэглэгчийн төсвийн шулуун PxX+PyY=M гэж өгөгджээ. Хэрвээ Х барааны

үнэ 3 дахин, У барааны 2 дахин, орлого 4 дахин өссөн бол өөрчлөгдсөн төсвийн тэгшитгэлийг бич. 5. Хэрэглэгч сард 5000 ¥-ийн орлоготой ба түүнийгээ Х ба У гэсэн хоёр бараа худалдаж авахад бүрэн зарцуулдаг. Х барааны үнэ 25 ¥, У барааны үнэ 50 ¥ бол а. Төсвийн тэгшитгэлийг бич

б. төсвийн шулууныг зур в. Төсвийн шулууны налалтыг ол г. хэрэв хэрэглэгчийн орлого сард 5500 ¥, 4500 ¥ болж тус тус өөрчлөгдсөн бол төсвийн шулуун ямар болох вэ? д. Хэрэглэгчийн орлого хэрэглээний муруйг зур е. Энгелийн муруйг зур.


33

33

6. Хэрэглэгч сард 4000 ¥-ийн орлоготой ба түүнийгээ Х ба У гэсэн хоёр бараа худалдаж авахад бүрэн зарцуулдаг. Х барааны үнэ 20 ¥, У барааны үнэ 10 ¥ бол

а. Төсвийн тэгшитгэлийг бич б. төсвийн шулууныг зур в. хэрэв хэрэглэгчийн орлого хэвээрээ байгаа тохиолдолд У барааны үнэ 20¥, 50¥ болж тус тус өөрчлөгдсөн бол төсвийн шулуун ямар болох вэ? г. Хэрэглэгчийн үнэ хэрэглээний муруйг зур д. Эрэлтийн муруйг зур.


34

34

Үйлдвэрлэл ба зардал Үндсэн нэр томьёо, ойлголт a. Total physical product -Нийт биет бүтээгдэхүүн б.Average physical product - Дундаж биет бүтээгдэхүүн в. Margial physical product - Ахиуц биет бүтээгдэхүүн г. Total cost - Нийт зардал д. Average cost - Дундаж зардал е. Variable cost - Хувьсах зардал ж. Fixed cost - Тогтмол зардал з. average variable cost - Дундаж хувьсах зардал и.Average fixed cost - Дундаж тогтмол зардал к. Marginal cost - Ахиуц зардал л. Total revenue - Нийт орлого м. Average revenue - Дундаж орлого н. Marginal revenue - Ахиуц орлого р. Profit - Ашиг с. Accounting profit - Тооцооны ашиг

1. VC+FC 2. 2. P*Q 3. Q=0 үед ТС 4. 4. TC/Q 5. TR/Q 6. 6. VC/Q 7. TPP/X 8. 8. ∆TPP/∆X 9. AVC*Q 10. FC/Q

11.TR-TC 12. ∆TC/∆Q 13. ∆TR/∆Q 14. APP*X

15 TR- (гадаад зардал буюу тодорхой зардал)


35

35

Зөв/ буруу Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг

1. Үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд нийт зардлын өөрчлөлт нь зөвхөн хувьсах зардлын өөрчлөлтөөс хамаарна.

Тийм Үгүй 2. Аливаа үйлдвэрлэгчийн гол зорилго нь хамгийн их хэмжээний ашиг олох

явдал юм. Тийм Үгүй

3. ТРР мах утгатай байх үед МРР = 0 байна. Тийм Үгүй

4. Дундаж биет бүтээгдэхүүн мах утгатай байхад ахиуц зардал мin байна Тийм Үгүй

5. Тухайн хувьсах нөөцийн ахиуц биет бүтээгдэхүүн сөрөг утгатай болоход нийт биет бүтээгдэхүүн буурна.

Тийм Үгүй 6. Тогтмол орцтой хослон хэрэглэгдэх хувьсах орцын хэмжээ нэмэгдэх тусам

үйлдвэрлэлийн үр дүн өсч байснаа тодорхой түвшинд хүрээд буурах зүй тогтлыг бүтээмж буурах хууль гэнэ.

Тийм Үгүй 7. МРР> APP байгаа үед АРР өссөөр байна.

Тийм Үгүй 8. Үйлдвэрлэлийн хэмжээ өсөх тусам дундаж тогтмол зардлын хэмжээ буурч

байдаг. Тийм Үгүй

9. Үйлдвэрлэлийн функц нь үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлс болон үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний тоо хэмжээний боломжит хослолын хоорондын хамаарлыг харуулдаг.

Тийм Үгүй 10. Үйлдвэрлэлийн аль ч хугацаанд үйлдвэрлэлийн хэмжээг яаж өөрчлөгдсөн ч

тогтмол зардлын хэмжээ өөрчлөгдөхгүй. Тийм Үгүй


36

36

Тест

1.Үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд нийт зардлын өөрчлөлт нь

а. Нийт тогтмол ба хувьсах зардлын өөрчлөлтөөс б. Нийт тогтмол зардлын өөрчлөлтөөс в. Нийт хувьсах зардлын өөрчлөлтөөс хамаарна г. Дээрх бүх хариулт зөв

2.Тогтмол зардал гэдэг нь а.Үйлдвэрлэлийн хэмжээтэй уялдан өөрчлөгдөж байдаг зардал б.Үйлдвэрлэлийн хэмжээтэй уялдан өөрчлөгдөхгүй байдаг зардал в. Q=0 үеийн нийт зардал г. б ба в зөв 3. Дараахь илэрхийллүүдийн аль нь дундаж хувьсах зардал вэ? а. TC/ Q б. ∆TC/∆Q в. ∆TC г. TC/X 4.TPP max утгатай байх үед МРР нь а. MPP нь мах б.MPP=0 в. MPP>0 г. MPP<0 5.Эдийн засгийн ашиг гэдэг нь а. нийт орлогоос нийт зардлыг хасаад үлдэх хэсэг б. Нийт орлогоос тодорхой ба тодорхой бус зардлыг хасаад үлдэх хэсэг в. Нийт орлогоос тодорхой зардлыг хасаад үлдэх хэсэг г. Нийт орлогоос тодорхой бус зардлыг хасаад үлдэх хэсэг 6. Дараахь зардлуудаас тогтмол зардлыг тодорхойл а. Түүхий эд мартериалын үнэ б. Ажилчдын цалин в. Дулааны зардал г. Зээлийн хүү 7. Үйлдвэрлэлийн урт хугацаанд бүх зардал нь а. Бүх зардал хувьсах шинжтэй б. Бүх зардал тогтмол шинжтэй в. Бүх зардал нь тогтмол ба хувьсах шинжтэй г. Бүх зардал нь тогтмол ба хувьсах шинжтэй боловч тогтмол зардал нь хувьсах зардлаас илүү хурдтай өсдөг. 8. Дараахь томьёонуудаас ашгийн томьёог ол а. ( P-ATC)*Q б. TFC+TVC в. TR-TC г. А ба В зөв


37

37

9. Бүтээмж буурах хууль гэдэг нь а. Урт хугацаанд нийт биет бүтээгдэхүүн буурах үзэгдэл б. Урт хугацаанд ахиуц ба дундаж биет бүтээгдэхүүн буурах үзэгдэл

в. Богино хугацаанд нийт биет бүтээгдэхүүн буурах үзэгдэл г. Богино хугацаанд ахиуц ба дундаж биет бүтээгдэхүүнбуурах үзэгдэл 10.Үйлдвэрлэгчийн гол зорилго бол а. Нийгмийн хэрэгцээтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж нийлүүлэх б. Их хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж борлуулах в. Хамгийн их хэмжээний ашиг олох г. Хамгийн бага зардал гаргах 11.Нийт орлого хэдийд хамгийн их утгатай байх вэ? à.MR=0 á. MR>0 â. MR<0 ã. MR ìàõ óòãàòàé ¿åä


38

38

Дасгал/ Бодлого 1.Хүснэгтийг ашиглаж ахиуц ба дундаж бүтээгдэхүүнийг ол Орц Бүтээгдэхүүний

хэмжээ MPP APP

1 150 2 340 3 510 4 650 5 740 6 800 7 830 8 820

Үйлдвэрлэлийн нийт, дундаж, ахиуц бүтээгдэхүүнийг графикийг зур. 2.Дараахь хүснэгтийг нөхөж бич.

L TPPL APPL MPPL 3 90 4 30 5 150 6 30

3.Дараахь хүснэгтийг бөглө Бүтээгдэхүүн Үнэ (¥) TR MR AR

15 10 20 22 28 35 45

4. Хүснэгтэд төгс өрсөлдөөний нөхцөлд ажилладаг үйлдвэрлэгчийн зардлын талаарх мэдээлэл өгөгджээ.


39

39

А. Холбогдох тооцоог хийж хүснэгтийг бөглө Б. TC, VC, FC-ийн муруйг зур В. ATC, AVC, AFC болон MC-ийн муруйг зур. Q TC FC VC ATC AFC AVC MC 0 50 1 100 2 128 3 148 4 162 5 180 6 200 7 225 8 250 5. Богино хугацаанд үйлдвэрлэгч нэг бүр нь 100¥-ийн үнэтэй 1000 нэгж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд 25000¥-ийн тогтмол зардал гарна. Хэрвээ дундаж хувьсах зардал нь 15¥ бол үйлдвэрлэгчийн нийт орлого, зардал, ашгийг тодорхойл. 6.Дараахь хүснэгтийг нөхөж гүйцээ. Q TC FC VC ATC AFC AVC MC 0 50 1 75 2 50 3 30 4 200 5 300 6 50 7.Нэгэн пүүсийн эзэн жилд 360000 ¥-өөр цалинжуулж нэг туслагч авч ажиллуулжээ. Байрны түрээсийн төлбөрт 500000¥, түүхий эд авахад 200000¥, тоног төхөөрөмжийн түрээсийн төлбөрт 100000¥ төлөх ёстой байжээ. Уг эзэн өөрийн бизнес эрхлэх чадвараа 1.0 сая ¥ -өөр үнэлсэн бөгөөд жилдээ 2.5 сая ¥-ийн орлого олдог гэвэл а. Тодорхой ба тодорхой бус зардлыг ол б. Эдийн засгийн ашгийг ол в. Тооцооны ашгийг ол


40

40

Төгс ба төгс бус өрсөлдөөнт зах зээл.

Үндсэн нэр томьёо, ойлголтууд а. Pecfect competition - төгс өрсөлдөөн б. Impecfect competition - төгс бус өрсөлдөөн в. Monopoly - монополь г. Price leadership - үнийн манлайлал д. Firm’s goal - фирмийн зорилго е.Profit maximation - хамгийн их ашиг олох ж. Profit - ашиг з. Price discrimination - үнийн ялгаварлал и. Oligopoly - олигополь к. Duopoly - дуаполь л. Monopsony - монопсони м.Excess supply - нийлүүлэлтийн илүүдэл н. Excess demand - эрэлтийн илүүдэл р. Price ceiling -үнийн тааз с. Price Floors -үнийн шал т. Subsidy - татаас у. Tax - татвар 1. Олон тооны үйлдвэрлэгчтэй, олон тооны хэрэглэгчидтэй зах зээл 2. Ганцхан үйлдвэрлэгч , олон тооны хэрэглэгчтэй зах зээл 3. Ганц хэрэглэгчтэй олон тооны нийлүүлэгчтэй зах зээл 4. Өөр өөр хэрэглэгчдэд өөр өөр үнэ төлөвлөх нь тэдгээр хэрэглэгчид тус бүрийн төлбөр хийх чадвар дээр тулгуурладаг. 5. МС= MR байх нөхцөл 6. Нийт орлогоос нийт зардлыг хасаад үлдэх хэсэг 7. Ижил буюу ялгаатай бүтээгдэхүүнийг цөөн тооны үйлдвэрлэгчид үйлдвэрлэж, тухайн бүтээгдэхүүний болон орцын үнэ, болон зах зээл мөн өрсөлдөгчийнхээ үйл ажиллагаанд нөлөөлүйц зах зээл 8. Засгийн газраас аливаа үйлдвэрлэгчийн үйл ажиллагааг дэмжиж үнийн дээд хязгаарыг тогтоож өгөх 9. Засгийн газраас аливаа хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалж үнийн доод хязгаарыг тогтоож өгөх 10.Төрөөс аль нэг бараа, үйлчилгээний үйлдвэрлэлд дэмжлэг үзүүлж буй санхүүгийн буцалтгүй тусламж


41

41

11.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын орлого, эд хөрөнгө, бараа, ажил үйлчилгээнд тодорхой хугацаанд тогтоосон хувь хэмжээгээр ногдуулж хариу төлбөргүйгээр улс, орон нутгийн төсөвт оруулж буй мөнгөн төлбөр 12.Үнийн дээд түвшинг тогтоосноор тухайн зах зээл дэх өөрчлөлт 13. Үнийн доод түвшинг тогтоосноор тухайн зах зээл дэх өөрчлөлт 14. Зөвхөн 2 үйлдвэрлэгчтэй зах зээл 15. Хамгийн бага зардлаар хамгийн их ашиг олох


42

42


1. Төгс өрсөлдөөнт зах зээл гэдэг нь маш олон тооны үйлдвэрлэгчтэй, үйлдвэрлэж

буй бүтээгдэхүүн хоорондоо ялгаатай, үнээ тогтоож чаддаг Тийм Үгүй

2. Төгс өрсөлдөөнт зах зээлийг дотор нь монополь, олигополь, монопольт өрсөлдөөн гэж ангилдаг

Тийм Үгүй

3. Бүтээгдэхүүний зах зээлийг төгс ба төгс бус өрсөлдөөнт зах зээл гэж ангилдаг. Тийм Үгүй

4. 2 үйлдвэрлэгчтэй зах зээлийг монополь гэнэ. Тийм Үгүй

5. Нэг хэрэглэгчтэй зах зээлийг монопсони гэнэ. Тийм Үгүй

6. Төгс өрсөлдөөнт зах зээл дээр пүүсийн эрэлтийн муруй хэвтээ тэнхлэгтэйгээ паралель байна.

Тийм Үгүй 7. Төгс бус өрсөлдөөнт зах зээл дээр ямагт МR>P байна.

Тийм Үгүй 8. Монополь пүүс эрэлтийн муруйн мэдрэмтгий хэсэг дээр үйлдвэрлэлээ явуулдаг.

Тийм Үгүй 9. Төгс өрсөлдөөнт зах зээл дээр хамгийн их ашиг олох үндсэн нөхцөл бол

MR=MC байх нөхцөл юм. Тийм Үгүй

10. Төгс ба төгс бус өрсөлдөөнт зах зээлийн алин дээр нь ч MC<MR бол үйлдвэрлэлийнхээ хэмжээг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй.

Тийм Үгүй


43

43

Тест 1.Дараахаас аль нь төгс өрсөлдөөнт зах зээлд байдаг вэ? а. Үнийн ялгаварлал б. Зах зээлд учрах саад тотгор в. Үйлдвэрлэж буй бүтэгдэхүүний ялгаварлал г. Үйлдвэрлэгчдийн тоо маш олон 2.Төгс бус өрсөлдөөнт зах зээлд ашиг мах байх үндсэн нөхцөл нь а. TR=TC б. MR=MC в. MR>MC г. MR< MC 3.Үнийн ялгаварлал гэдэг нь а. Бүтээгдэхүүнийг янз бүрийн үнээр худалдан авагчдад борлуулах б. Илүү чанартай бүтээгдэхүүнийг илүү өндөр үнээр борлуулах в. Бүтээгдэхүүний нэгж бүрийг өөр өөр үнээр борлуулах г. Дээрх бүх хариулт зөв 3.Зүй ёсны монополийн жишээ нь а. МИАТ б. Говь ХК в. НИК г. Худалдаа хөгжлийн банк 4.Монополь хамгийн их ашиг олох нөхцөл нь а. MR=MC б. Өндөр үнээр бүтээгдэхүүнээ борлуулж байвал в. Бүтээгдэхүүн нь чанартай байвал г. Ашгийн хэмжээ нь их л байвал 5.Патент, лизенцээр тухайн салбарт нэвтрэн орох саад тотгор тогтоож өрсөлдөөнийг хязгаарласан бол а. Энгийн монополь б. Зүй ёсны монополь в. хуулиар зөвшөөрөгдсөн ил монополь г. Төгс монополь


44

44

6.Төгс монополь, монополь 2-ын ялгагдах гол ялгаа нь а. үйлдвэрлэгчдийн тоо

б. бүтээгдэхүүний ижил ба ялгаатай шинж чанар в. Үнэ тогтоох чадвар г. Тухайн зах зээлд орох саад бэрхшээ 7.Олигополь гэдэг нь дараахь шинжийг агуулсан зах зээлийн хэв шинж а. Ижил төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг маш олон тооны өрсөлдөгч пүүсүүд б. Ялгавартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг олон тооны өрсөлдөгч пүүсүүд в. Ижил болон ялгаатай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг цөөн тооныөрсөлдөгч пүүсүүд г. Зөвхөн ганцхан төрлийн бүтээгдэхүүнийг ганцхан том пүүс үйлдвэрлэдэг зах зээл 8.Төгс өрсөлдөөнт зах зээл дээр пүүсүүд яагаад орцын болон бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлж чадахгүй вэ?

а. Бүтээгдэхүүнүүд ялгаатай учир б. Засгийн газраас үнэд хяналт тавьж байдаг учир в.Тухайн бүтээгдэхүүний зах зээлд пүүсийн эзлэх хувь тун бага учир

г. Үнээ өөрчлөх сонирхол байдаггүй 9.Ямар зах зээл дээр реклам байх шаардлагагүй вэ? а. Монополь ба олигополь б. ТӨЗЗ ба монопольт өрсөлдөөн в. Төгс өрсөлдөөнт зах зээл г. Бүх зах зээл дээр 10.Төгс өрсөлдөөнт зах зээл ба монопольт өрсөлдөөн бүхий зах зээлийн ижил талыг тодорхойло а. Ялгаатай бараа үйлдвэрлэдэг б. Олон худалдагч, худалдан авагчтай в.Ижил төрлийн бараа үйлдвэрлэдэг г. Үнийн бус өрсөлдөөн хүчтэй


45

45

Дасгал/ бодлого

1.Төгс өрсөлдөөний нөхцөлд үйл ажиллагаа явуулдаг нэг үйлдвэрлэгчийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба орлого зардлын талаарх мэдээлэл өгөгджээ. Бүтээгдэхүүний үнэ 5¥ бол а. Хүснэгтийг гүйцээ б. Мах хэмжээний ашиг олох үйлдвэрлэлийн зохистой хэмжээг ол в. Үйлдвэрлэлээ хэдий үед зогсоох вэ? г. МС,АТС, MR-ийн графикийг байгуул Q TC VC FC ATC MC TR MR 0 4 1 8 2 10 3 14 4 20 5 28 2.Цаг хийдэг пүүсийн зардал TC=2q2-100 байв. А. Цаг 60 төгрөгийн үнэтэй бол ашиг мах байх үйлдвэрлэлийн хэмжээг ол Б. Ашгийн хэмжээг ол 3.Монополь пүүсийн бүтээгдэхүүний эрэлт нь Q=20-p функциар өгөгдсөн ба зардлын функц нь TC=10Q+15 бол пүүс ашгаа хамгийн их байлгахын тулд хичнээн хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх вэ? Үнэ, ашгийг ол. 4.Монополь үйлдвэрлэгчийн үнэ P=100-10Q, ахиуц зардал MC=25+5Q функцээр өгөгдсөн бол монополийн үнэ ба үйлдвэрлэлийн хэмжээг ол.


46

46

Хүчин зүйлийн зах зээл

♦ Factor markets -хүчин зүйлийн зах зээл ♦ Factors of production -үйлдвэрлэлийн хүчин зүйл ♦ The land market -газрын зах зээл ♦ The labour market -хөдөлмөрийн зах зээл ♦ The capital market -капиталын зах зээл ♦ Derived demand - үүсмэл эрэлт ♦ Demand of inputs -орцын эрэлт

Үндсэн нэр томьёо, ойлголтууд а. Үүсмэл эрэлт б. Нэрлэсэн цалин в. Бодит цалин г. Зээлийн хүү д. Түрээсийн төлбөр е. Цалин хөлсний доод түвшин ж. Ялгаварт рент з. Туйлын рент и. Монопсони зах зээл 1.Нэрлэсэн цалингаараа худалдан авч чадах бараа үйлчилгээний тоо хэмжээ буюу нэрлэсэн цалингийн худалдан авах чадвар 2.Хуулийн үндэслэлээр аж ахуйн нэгжээс ажлын цагийн нэгжид төлөх цалин хөлсний үнэлгээний хамгийн доод хэмжээ 3.Тухайн нөөцийн тусламжтайгаар үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний эрэлтээс хамаарах нөөцийн эрэлт 4.Газрын зах зээл дэх байршлаас хамаарсан рент 5.Мөнгийг ашигласны үнэ 6.Тухайн хүний авч буй цалин 7.Газрын үржил шим ба хөрөнгө оруулалтын ялгаанаас хамаарсан рент 8.Цорын ганц хэрэглэгчтэй зах зээл 9.Үндсэн хөрөнгийг ашигласны үнэ


47

47

Зөв/ буруу

Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг

1. Нөөцийн эрэлт нь бүтээгдэхүүний эрэлтээс хамаарсан үүсмэл шинж чанартай

Тийм Үгүй 2. Зөвхөн хөдөлмөрийн зах зээл нь монопсони шинж бүхий зах зээл байна.

Тийм Үгүй 3. Хэрэв нэрлэсэн цалин хөлс нь инфляциас илүү хурдтай өсч байвал бодит

цалин хөлс өснө. Тийм Үгүй

4. Газрын ялгаварт рент гэдэг нь тухайн газрын зах зээл дэх байршлаас хамаарсан рент байна.

Тийм Үгүй 5. Бодит зээлийн хүү нь нэрлэсэн зээлийн хүүтэйгээ тэнцүү байна.

Тийм Үгүй 6. Хөдөлмөрийн зах зээлийн нийлүүлэлтийг аж ахуй нэгж хийдэг.

Тийм Үгүй 7. Газрын үнэ нь газрын эрэлтээр тодорхойлогдоно.

Тийм Үгүй 8. Зээлийн хөрөнгийн нийлүүлэлт нь зээлийн хүүгийн хэмжээнээс хамаарахгүй.

Тийм Үгүй 9. Капиталыг үндсэн ба эргэлтийн капитал гэж 2 ангилдаг.

Тийм Үгүй 10. Үндсэн капиталд мөнгө, түүхий эд орно.

Тийм Үгүй


48

48

Тест 1.Газрын нийлүүлэлт нь а. Огт мэдрэмжгүй б. Төгс мэдрэмжтэй в. Нэгж мэдрэмжгүй г. Нэгж мэдрэмжтэй 2.Хэрэв зээлийн нэрлэсэн хүүгийн хэмжээ 10 хувь, ханш уналтын түвшин 4 хувь бол бодит зээлийн хүүгийн хэмжээ ямар байх вэ? а. 14 хувь б. 6 хувь в. 2.5 хувь г. тодорхойлох боломжгүй 3.Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлд дараахь ойлголтуудын аль нь хамаарагдах вэ? а. Мөнгөн хөрөнгө б. Ашиг в. Зээлийн хүү г.Цалин 4.Хот суурингийн газрын үнэ өсөхөд нөлөөлөх зүйл а. Үржил шим б. Газрын байршил в. Дэд бүтэц г. А ба В зөв 5. Хөдөлмөрийн монопсони зах зээл нь а. Маш олон тооны хэрэглэгчтэй, маш олон тооны нийлүүлэгчтэй б. Ганцхан хэрэглэгчтэй, олон тооны нийлүүлэгчтэй в. Олон тооны хэрэглэгчтэй, ганцхан нийлүүлэгчтэй г. Аль нь ч зөв биш 6.Төгс өрсөлдөөнт зах зээлд нөөцийн эрэлтийн муруй нь а. Сөрөг налалттай б. Хэвтээ тэнхлэгтэй паралель б. Босоо тэнхлэгтэй паралель г. Аль нь ч биш 7.Зээлийн хүүгийн хэмжээ юунаас шалтгаалдаг вэ? а. Инфляци б. Хадгаламжийн хүү в. Эрэлт г. Өрсөлдөөн 8.Газар өмчлөгч рент авахгүй ямар тохиолдол байх вэ? а. Газар татвартай үед б.Газрын эрэлт, нийлүүлэлт тэнцүү үед в. Газрын нийлүүлэлт төгс мэдрэмжгүй үед г. Газрын үржил шим буурсан үед


49

49

3. Үйлдвэрлэгч хөрөнгө оруулалтын талаар шийдвэр гаргахдаа юунд голлон анхаарах вэ ?

а. Нэрлэсэн зээлийн хүүгийн хэмжээ б. Бодит зээлийн хүүгийн хэмжээ в. Инфляцийн түвшнээс г. Дээрх бүгд зөв 4. Хөдөлмөрийн хөлсний ахиуц зардал гэдэг нь а. Үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний хэмжээг нэг нэгжээр нэмэгдүүлэх үеийн хувьсах зардлын хэмжээ б. Нэмэлт ажилчин авч ажиллуулсан үеийн хөдөлмөрийн нийт зардлын өөрчлөлт в.Үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний хэмжээг нэг нэгжээр нэмэгдүүлэх үеийн тогтмол зардлын өсөлт г. А ба В зөв


50

50

Дасгал/ бодлого 1. Нэг оюутан 50000¥ байв. Тэр энэ мөнгөө банканд хадгалуулбал жилийн дараа

60000¥ болно. Хэрвээ инфляци 14 хувь бол а. Нэрлэсэн хүүг ол б. Бодит хүүг ол в. Хэрвээ инфляци 10 хувь бол бодит хүүг бол г. Эхний тохиолдолд мөнгө хадгалуулах нь ашигтай юу? 2. Хөдөлмөрийн эрэлт Ld=450-50W, нийлүүлэлт Ls=100W бол а. Тэнцвэрт цалин ба хөдөлмөрийн тоо хэмжээг ол б. Засгийн газраас цалингийн доод түвшинг 5¥- өөр тогтоосон бол пүүс хичнээн ажилчин хөлсөлж авах вэ? в. Засгийн газраас тэнцвэрийн цалинг 2 ¥ болгохыг хүсвэл ажилчин бүрд хэдийн хэмжээний татаас олгох вэ? 3.200000¥-ийг 15 жилийн хугацаатайгаар 10 хувийн хүүтэйгээр хадгалуулбал хичнээн хэмжээний ¥ болох вэ? 4.8000¥ -ийг 6 хувийн хүүтэйгээр зээлдүүлбэл нийт хүүгийн зардал 960 ¥ байсан бол зээлийг ямар хугацаатай авсан вэ?


51

51

Макро эдийн засгийн ухаан ба макро түвшний үндсэн үзүүлэлтүүд

Үндсэн нэр томьёо, ойлголтууд а/ Макро эдийн засаг - Macroeconomics б/ Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн - Gross National Product /GNP/ в/ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн - Gross Domestic Product /GDP/ г/ Үндэсний цэвэр бүтээгдэхүүн -Net National Product /NNP/ д/ Үндэсний орлого - National income е/ Нэрлэсэн ҮНБ - Nominal GNP ё/ Бодит ҮНБ - Real GNP ж/ Завсрын бүтээгдэхүүн - Intermediate prodact з/ Экспорт - Exports к/ Импорт - - Imports л/ Цэвэр экспорт - Net exports м/ ҮНБ-ийг орлогоор тооцох арга - Income method of calculating GDP н/ ҮНБ-ийг зардлаар тооцох арга - Expenditure method of calculating GDP 1. Тодорхой хугацаанд улсын хэмжээнд эцсийн байдлаар үйлдвэрлэгдсэн нийт бараа үйлчилгээний үнийн дүн 2. Зөвхөн тухайн улсын нутаг дэвсгэр дээр эцсийн байдлаар үйлдвэрлэгдсэн нийт бараа үйлчилгээний үнийн дүн 3. Тухайн хугацаанд улсын хэмжээнд цоо шинээр үйлдвэрлэгдсэн өртөг. 4. ҮНБ-ийг өрх гэр, пүүс, төр, гадаадын хэрэглэгчдийн зүгээс эцсийн хэрэглээндээ зориулан бараа, үйлчилгээ, үйлдвэрлэлийн хэрэгсэл худалдан авахад гаргасан зардлын нийлбэрээр тодорхойлох арга 5.ҮНБ-ийг элэгдэл хорогдлын шимтгэл, шууд бус татвар, цалин, зээлийн хүү, рент, ашиг зэрэг үйлдвэр, худалдаа, банк, газрын эзэд болон ажиллагсадын авч буй орлогын нийлбэрээр тодорхойлох арга 6.Дахин худалдах болон дахин боловсруулах зорилгоор худалдан авсан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ 7.Тайлант жилд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг тайлант жилийн үнээр нь тооцсон ҮНБ 8.Тайлант жилд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг суурь жилийнх нь үнээр тооцсон ҮНБ 9. Экспортоос импортыг хасч тооцсон үзүүлэлт 10.ҮНБ-ээс элэгдэл хорогдлын шимтгэлийг хасч тооцсон үзүүлэлт


52

52

Зөв/ буруу Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг 1.Макро эдийн засгийн ухаан нь аж ахуйн нэгжийн түвшин дэх эдийн засгийн асуудлуудын судлана Тийм Үгүй 2.Макро эдийн засгийн ухаан нь ажилгүйдэл ханш уналт эдийн засгийн өсөлт зэргийг судалдаг ба микро эдийн засгийн ухаан нь пүүсийн орлого зарлага бараа бүтээгдэхүүний эрэлт нийлүүлэлт үнийн асуудлыг судлана . Тийм Үгүй 3.Макро эдийн засгийн ухааны үндсэн зорилго нь нөөцүүдийн ашиглалтыг дээшлүүлж эдийн засгийн өндөр хурдацтай өсөлтийг хангахад оршино.

Тийм Үгүй 4. ҮНБ нь тухайн улсын газар нутаг дээр нэг жилийн хугацаанд эцсийн байдлаар үйлдвэрлэгдсэн бараа үйлчилгээний үнийн дүн юм.

Тийм Үгүй 5. Аль ч улс орны хувьд ҮНБ нь ДНБ-ээсээ ямагт их байдаг.

Тийм Үгүй 6. ҮНБ-д дахин боловсруулах буюу дахин худалдах зорилгоор худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүний үнийг оруулж тооцох уу?

Тийм Үгүй 7. Өмнө ашиглаж байсан машин техникийг худалдсанаас орох орлогыг ҮНБ-д оруулж тооцох уу?

Тийм Үгүй 8. Үнэт цаасны арилжаа эрхэлж олсон орлогыг ҮНБ-д оруулж тооцох уу?

Тийм Үгүй

9. Үндэсний орлогын хэмжээ нь ҮНБ-ээс их байдаг. Тийм Үгүй

10. Орлогоор тооцсон ҮНБ-ний хэмжээ зардлаар тооцсон ҮНБ-ний хэмжээнээс ямагт их байдаг.

Тийм Үгүй


53

53

11.ДНБ-нийг тооцохдоо ҮНБ-ээс гадаад орнуудад оруулсан хөрөнгө оруулалтаас олсон орлогыг хасч дотоодод байгаа гадаадын хөрөнгө оруулалттай пүүсүүдийн орлогыг нэмж тооцдог.

Тийм Үгүй 12 Үндэсний орлогоос пүүсийн ашгийн татвар,нийгмийн даатгалын шимтгэлийг хасч үлдэх хэсэг дээр цэвэр шилжих төлбөрийг нэмбэл тэр нь хувийн орлого болно.

Тийм Үгүй 13. Нэрлэсэн орлого тогтмол байхад үнийн түвшин өсвөл хүн амын бодит орлого өснө.

Тийм Үгүй 14. Үнийн түвшин тогтмол байхад нэрлэсэн орлого өсвөл хүн амын бодит орлого өснө.

Тийм Үгүй 15. Тайлант жилд үйлдвэрлэсэн нийт бараа үйлчилгээг тайлант жилийнх нь үнээр илэрхийлсэн бол энэ нь нэрлэсэн ҮНБ болно.

Тийм Үгүй 16. Нэрлэсэн ҮНБ-ний өсөлтөөр эдийн засаг өсч байна гэсэн дүгнэлт хийж болох уу?

Тийм Үгүй


54

54

Тест 1.Макро эдийн засгийн ухааны үндсэн зорилго нь а. Пүүсийн ашиг орлогыг нэмэгдүүлэх

б. Хэрэглэгчийн хамгийн их ханамжийг бүрдүүлэх в. Эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийг хангах

г. Үйлдвэрлэлийн зардлыг хямдруулах 2. Макро эдийн засгийн ухааны судлах зүйлд дараах асуудлуудын аль нь хамаарагдахгүй вэ? а. Бараа бүтээгдэхүүний эрэлт нийлүүлэлт үнэ бүрдэлт б. Ханш уналт в. Ажилгүйдэл г. Мөнгө ба мөнгөн гүйлгээ 3. Дараах үзүүлэлтүүдийн аль нь улс орны эдийн засгийн хүчин чадлыг илүү бодитой тодорхойлох вэ? а. Пүүсийн ашгийн түвшин б. Хөдөлмөрийн бүтээмж в.Нэг хүнд ноогдох ДНБ-ний хэмжээ г. ҮНБ-ний хэмжээ 4. Гадаадын хөрөнгө оруулалттай үйлдвэр аж ахуйн газруудад үйлдвэрлэгдсэн орлогыг доорхи үзүүлэлтүүдийн алинд нь оруулж тооцох вэ? а. ҮНБ-д б. ДНБ-д в. Хоёуланд 5. Тухайн улсын хөрөнгө оруулалттай боловч гадаадад үйл ажиллагаа явуулдаг пүүсийн орлогыг аль үзүүлэлтэд нь оруулж тооцох вэ? а. ҮНБ-д б. ДНБ-д в. Алинд нь ч оруулж тооцохгүй


55

55

6.Улс орнуудын эдийн засгийн хүчин чадлыг хооронд нь харьцуулахдаа аль үзүүлэлтийг ашиглах вэ? а. ҮНБ-ний нийт хэмжээ б. ДНБ-ний нийт хэмжээ в. Нэг хүнд ноогдох ДНБ-ний хэмжээ г. Үндэсний орлогын хэмжээ 7. ҮНБ-ийг зардлаар тооцоход дараах зардлуудын аль нь орохгүй вэ ? а. Пүүсийн зүгээс түүхий эд материал худалдан авахад гаргах зардал б. Өрхийн зүгээс хэрэглээний зүйл худалдан авахад гаргах зардал в. Пүүсийн зүгээс машин тоног төхөөрөмжөө худалдан авахад гаргах зардал г. Засгийн газраас улсын худалдаанд гаргах зардал 8. ҮНБ-ийг орлогоор тооцоход дараах үзүүлэлтүүдийн аль нь орохгүй вэ? а. Ашиг б. Элэгдэл хорогдлын шимтгэл в.Рент г.Цалин д.Бүгд орно 9. ҮЦБ-ийг тооцохдоо а.ҮНБ-ээс цалинг хасч б.ҮНБ- ээс шууд бус татварыг хасч в.ҮНБ-ээс элэгдэл хорогдлын шимтгэлийг хасч г.ҮНБ-ээс пүүсийн ашгийг хасч тодорхойлно. 10. Үндэсний орлогыг тооцохдоо. а.ҮНБ-ээс элэгдэл хорогдлын шимтгэлийг хасч б.ҮЦБ-ээс шууд бус татварыг хасч в.ҮЦБ-ээс элэгдэл хорогдлын шимтгэлийг хасч г.ҮНБ-ээс пүүсийн ашгийг хасч тодорхойлно .


56

56

11. Үндэсний орлогыг тооцохдоо: а.ҮЦБ-ээс элэгдэл хорогдлын шимтгэлийг хасна б. ҮЦБ-ээс шууд бус татварыг хасна в. ҮНБ-ээс элэгдэл хорогдлын шимтгэлийг хасна. г. Үндэсний орлогоос нийгмийн даатгалын шимтгэлийг хасна. 12. Хувийн орлогыг тооцохдоо. а. ҮО-оос пүүсийн ашгийн татварыг хасч шилжих төлбөрийг нэмнэ б. ҮНБ-ээс элэгдэл хорогдлын шимтгэл ба шууд бус татварыг хасч . в. ҮО-оос пүүсийн ашгийн татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэл,үл хуваарилагдах ашиг зэргийг хасч цэвэр шилжих төлбөрийг нэмж тооцно. г. ҮЦБ-ээс шууд бус татварыг хасч 13. Доорхи орлогуудын аль нь хүн амын амьжиргааны түвшинг хамгийн бодитой харуулах вэ а. Бодит орлого б. Нэрлэсэн орлого в. Татвар төлөхийн өмнөх орлого 14. Нэрлэсэн орлого, үнийн түвшин хоёул өсөхөд . а. Бодит орлого өснө б. Бодит орлого буурна в. Өөрчлөгдөхгүй г. Дээрх мэдээлэл бодит орлогын өөрчлөлтийг тодорхойлоход хангалтгүй 15. Бодит ҮНБ гэдэг нь а. Тухайн жилийнх нь үнээр илэрхийлсэн ҮНБ б. Суурь жилийнх нь үнээр илэрхийлэх ҮНБ в. ҮНБ-ээс элэгдэл хорогдлын шимтгэлийг хассан үзүүлэлт г. ҮНБ-ний нийт хүн амын тоонд хувааж тооцсон үзүүлэлт


57

57

16. Тайлангийн хугацаанд үйлдвэрлэсэн бараа, үйлчилгээний тоо хэмжээ өөрчлөгдөөгүй байхад үнийн түвшин өссөн гэвэл нэрлэсэн ҮНБ-ний хэмжээ. а/ Өснө б/ Буурна в/ Өөрчлөгдөхгүй


58

58

Дасгал/Бодлого 1.Хүснэгтэд байгаа өгөгдлүүдийг ашиглан дараах үзүүлэл-

түүдийг тооц. a.ҮНБ-ийг орлогоор тооц б. ҮНБ-ийг зардлаар тооц в. ҮЦБ-ийг тооц г. ҮО-ийг тооц д/ Хувийн орлогыг тооц

Үзүүлэлтүүд Сая,төг

-Өрхүүдийн хэрэглээний зардал 100 -Улсаас бараа,үйлчилгээ худалдан

авахад гаргасан зардал

65

-Элэгдэл хорогдлын шимтгэл 25 -Ноогдол ашиг 5 -Цалин 120 -Үл хуваарилагдах ашиг 10 -Экспорт 35 -Импорт 40 -Пүүсийн хөрөнгө оруулалт 70 -Пүүсийн ашгийн татвар 5 -Шууд бус татвар 15 -Зээлийн хүү 75 -Нийгмийн даатгалын шимтгэл 10 -Шилжих төлбөр 6 -Газрын рент түрээсийн төлбөр 50 2. Тухайн улсын ҮНБ хэмжээ 250 тэрбум ¥ өрхүүдийн хэрэглээний зардал 100 тэрбум ¥ ,пүүсүүдийн хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 60 тэрбум ¥, цэвэр экспорт 20 тэрбум ¥ бол засгийн газраас бараа үйлчилгээ худалдан авахад гаргасан зардлын хэмжээг тооцно уу? 3. Тухайн улс 12 сая хүн амтай нэг хүн амд ноогдох ҮНБ-ний үйлдвэрлэлийн хэмжээ 450.0 мянган төгрөг бол жилд үйлдвэрлэх ҮНБ-ний хэмжээг тооцож гарга


59

59

4. Монгол улсын гадаадад хөрөнгө оруулалттай пүүсүүд үйлдвэрлэсэн бараа үйлчилгээнээсээ жилд 15 тэрбум төгрөгийн, харин Монгол улсад байгаа гадаадын хөрөнгө оруулалттай пүүсүүд жилд 26 тэрбум төгрөгийн орлогыг тус тус өгдөг гэвэл Монгол улсын ДНБ-ийн хэмжээг тооц Жилийн ҮНБ-ний үйлдвэрлэлийн хэмжээ 470 тэрбум төгрөг 5. Тайлант жилийн нэрлэсэн ҮНБ 350 тэрбум бодит ҮНБ-ний хэмжээ 300 тэрбум төгрөг байсан бол үнийн түвшин тайлант жилд хэдэн хувиар өссөн байна вэ? 6. 2000 онд үйлдвэрлэсэн ҮНБ хэмжээ 280 тэрбум 2001 онд үйлдвэрлэлийн бодит хэмжээ өмнөх жилийнхээс 5%-иар үнийн түвшин 7%-иар тус өссөн бол 2001 оны нэрлэсэн ҮНБ-ний хэмжээг тооц . 7. 1998 онд нэрлэсэн ДНБ-ний үйлдвэрлэлийн хэмжээ 280 тэрбум төгрөг байснаа 2000 онд 336 тэрбум төгрөг болон өссөн. Энэ хугацаанд үнийн түвшин 15%-иар нэмэгдсэн бол бодит үйлдвэрлэлийн хэмжээ хэрхэн өөрчлөгдснийг тодорхойл . 8. Хүн амын бодит орлого 3%-иар буурч үнийн түвшин10%-иар өссөн бол нэрлэсэн орлого энэ хугацаанд хэрхэн өөрчлөгдсөн вэ?


60

60

Нийт эрэлт, нийлүүлэлт ба эдийн засгийн тэнцвэрт байдал

Үндсэн нэр, томьёо, ойлголтууд а. Кейнсийн онол - Keynsian theory б. Сонгодог онол - Classical theory в. Нийт нийлүүлэлт - Aggregate supply г. Нийт эрэлт - Aggregate demand д. Нийт нийлүүлэлтийн муруй - Aggregate supply curve е. Нийт эрэлтийн муруй - Aggregate demand curve ё. Хөрөнгө оруулалт - Investment ж. Улсын зардал - Public expenditure з. Үнийн түвшин - Price level к. Тэнцвэрт үнийн түвшин - Equilibrium Price level л. Хүчин чадлын бүрэн ашиглалт - Full production м. Нөөцийн бүрэн ашиглалт - Full employment н. Нөөцийн бүрэн бус ашиглалт - Underemployment 1. Нийт эрэлт, нийлүүлэлт тэнцэх үеийн үнэ 2. Үнийн түвшин бүрд нийт пүүсүүдийн зүгээс зах зээлд гаргаж худалдахад бэлэн

байгаа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнийн дүн 3. Үнийн түвшин ба хэрэглэгчдийн зүгээс худалдан авахад бэлэн байгаа бараа,

үйлчилгээний үнийн дүн хоёрын хоорондын хамаарлыг харуулсан муруй 4. Урт хугацаанд үйлдвэрлэлийн нөөц, хүчин чадал бүрэн дүүрэн ашиглагддаг тул

нийт нийлүүлэлтийн муруй босоо хэлбэртэй байна гэж үздэг онол 5. Хэрэглэгчдийн зүгээс эцсийн хэрэглээндээ зориулан худалдан авч чадах, хүсч

байгаа бараа, үйлчилгээний үнийн дүн 6. Улсын төсвөөс цалингийн фондыг хассан зөрүү 7. Үнийн түвшин ба пүүсүүдийн зүгээс зах зээлд гаргахад бэлэн байгаа бараа,

үйлчилгээний үнийн дүн хоёрын хоорондын хамаарлыг харуулсан муруй 8. Үйлдвэрлэлийн нөөц, хүчин чадлыг бүрэн дүүрэн ашиглах боломжгүй тул нийт

нийлүүлэлтийн муруй нь хэвтээ хэлбэртэй байна гэж үздэг онол


61

61

Зөв/ буруу Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг 1.Нийт эрэлт нь өрх пүүс, төр, гадаадын хэрэглэгчдийн эцсийн хэрэглээндээ зориулан бараа үйлчилгээг худалдан авахад зарцуулсан зардлын нийлбэрээр тодорхойлогдоно. Тийм Үгүй 2. Нийт эрэлтийн хэмжээ нь үнийн түвшнээс шууд хамааралтай буюу үнийн түвшин өсөхөд өсч, буурахад буурна. Тийм Үгүй 3. Үнийн түвшин өсвөл нийт эрэлт өсөх үү? Тийм Үгүй 4. Пүүсийн хөрөнгө оруулалт өсөхөд нийт эрэлт өсөх үү?, Тийм Үгүй 5. Өрхүүдийн зүгээс хэрэглээндээ гаргах зардлаа бууруулвал нийт эрэлт өсөх үү? Тийм Үгүй 6. Сонгодог чиглэлийг баримтлагчид нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй нь хэвтээ тэнхлэгтэй параллел хэлбэрээр дүрслэгдэнэ гэж үздэг. Тийм Үгүй 7. Кейнсийн чиглэлийнхэн нийт нийлүүлэлтийн муруй нь босоо шугамаар дүрслэгдэнэ гэж үздэг. Тийм Үгүй 8. Зах зээлийн эдийн засагт нийлүүлэлт нь эрэлтэндээ захирагддаг. Тийм Үгүй 9. Нийт эрэлт нь, нийт нийлүүлэлтээсээ давах үед эдийн засгийн тэнцвэр хангагдана. Тийм Үгүй 10. Нийт эрэлт нийлүүлэлт тэнцэх үед тогтсон үнийг тэнцвэрт үнийн түвшин гэнэ. Тийм Үгүй 11.Нийт нийлүүлэлт, нийт эрэлтээсээ давсан үед үйлдвэрлэгдсэн үйлдвэрлэлийн хэмжээг тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн хэмжээ гэнэ. Тийм Үгүй


62

62

12. Хөдөлмөрийн бүтээмж өсөхөд нэгж бүтээгдэхүүнд оногдох зардал өсдөг тул нийт нийлүүлэлт өснө. Тийм Үгүй 13. Зээлийн хүүгийн түвшин өсөхөд хөрөнгө оруулалтаас орох ашиг нэмэгддэг тул хөрөнгө оруулалтын хэмжээ өсдөг. Тийм Үгүй 14. Эрэлтийн муруй нь үнийн янз бүрийн түвшинд пүүсүүдийн зүгээс үйлдвэрлэн гаргаж зах зээлд нийлүүлэх боломжтой бараа үйлчилгээний хэмжээг харуулна. Тийм Үгүй 15. Нийт эрэлт, нийлүүлэлтээс давах үед эдийн засгийн тэнцвэр хангагдана. Тийм Үгүй


63

63

Тест 1.Доор дурьдсан урсгалуудын аль нь эдийн засагт нийт эрэлтээр нийлүүлэлт нь тодорхойлогддог гэж үздэг вэ? а. Кейнсийн чиглэл б. Сонгодог чиглэл в. Хоёул 2. Нийт эрэлт гэдэг нь. а. Нийт өрхийн зүгээс худалдан авахыг эрмэлзэж буй бараа үйлчилгээний тоо хэмжээ

б. Нийт пүүсүүдийн зүгээс худалдан авч чадах тоног төхөөрөмж бараа материалын үнийн дүн в. Засгийн газраас худалдан авахыг эрмэлзэж буй бараа үйлчилгээний тоо хэмжээ г. Нийт өрх, пүүс , засгийн газар, гадаадын хэрэглэгчдийн зүгээс үнийн тухайн түвшинд худалдан авч чадах бараа үйлчилгээний үнийн дүн

3. Нийт эрэлт нь дараах зардлуудын нийлбэрээс бүрдэнэ. а. C + I + G + Xп б. C + G + Xп в. I + G + Xп г. C + I + G

4. Үнийн түвшний бус хүчин зүйлийн улмаас эрэлтийн хэмжээ өсвөл энэ нь графикт хэрхэн тусгагдах вэ?

а. Эрэлтийн муруй бүхэлдээ зүүн гар тийш шилжинэ. б. Эрэлтийн муруй бүхэлдээ баруун гар тийш шилжинэ в. Эрэлтийн муруй дээрх цэг зүүн дээш шилжинэ. г.Эрэлтийн муруй дээрх цэг баруун доош шилжинэ.


64

64

5. Дор дурьдсан хүчин зүйлийн аль нь нийт эрэлт өсөхөд нөлөөлөх вэ? а.Хүн амын орлогын татварын өсөлт б. Зээлийн хүүгийн түвшингийн бууралт в. Засгийн газрын зардлын бууралт г. Экспортын хэмжээ өөрчлөгдөөгүй байхад импортын хэмжээ өсөх

6. Дор дурьдсан өөрчлөлтүүдийн аль нь нийт эрэлтийг бууруулахад хүргэх вэ?

а. Хүн амын орлогын түвшиний өсөлт б. Зээлийн хүүгийн түвшин бууралт в. Гадаадын хэрэглэгчдийн орлогын өсөлт г. Валютын ханшны бууралт

7. Улсын хэмжээнд ажилгүйдлийн түвшин өсөх нь нийт эрэлтийн хэмжээнд хэрхэн нөлөөлөх вэ? а. Өсгөнө б. Бууруулна в. Өөрчлөлт үзүүлэхгүй 8.Зээлийн хүүгийн түвшин буурвал: а. Өрхийн хэрэглээний зардал өснө б. Пүүсийн хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ в. Улсын худалдааны зардал багасна г Цэвэр экспортын хэмжээ нэмэгдэнэ 9. Нийт нийлүүлэлт гэдэг нь: а. Үнийн тухайн түвшинд зах зээлд нийлүүлэхийг эрмэлдэж буй бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ б. Үнийн тухайн түвшинд нийт пүүсийн зүгээс зах зээлд нийлүүлж чадах бараа үйлчилгээний үнийн дүн в. Пүүсийн зүгээс тухайн үнээр зах зээлд нийлүүлж буй тодорхой нэг бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ 10. Ямар эдийн засагт нийлүүлэлтийн муруй хэвтээ шугамаар илэрхийлэгдэх вэ? а. Нөөц хүчин чадлаа бүрэн ашигласан үе буюу эдийн засгийн урт хугацаанд б. Нөөц хүчин чадлын дутуу ашиглалттай үе буюу эдийн засгийн богино хугацаанд в. Нөөц, хүчин чадлын зарим салбарт бүрэн, зарим салбарт дутуу ашиглалттай завсрын үед


65

65

11. Дор дурьдсан хүчин зүйлүүдийн аль нь нийт нийлүүлэлтэд нөлөөлөхгүй вэ?

а. Орцын үнэ б. Ашгийн татвар в. Цэвэр экспорт г. Хөдөлмөрийн бүтээмж 12. Үнийн тухайн түвшинд ашгаас авах албан татварын хэмжээг нэмэгдүүлбэл нийт нийлүүлэлтийн хэмжээ а. өснө б. буурна в. өөрчлөгдөхгүй 13. Үнийн тухайн түвшинд орцын үнэ өсвөл энэ нь графикт дараах байдлаар дүрслэгдэнэ. а. Муруй бүхэлдээ баруун гар тийш шилжинэ б. Зүүн гар тийш шилжинэ в. Муруй дээрх цэг зүүн доош шилжинэ г. Муруй дээрх цэг баруун дээш шилжинэ 14. Хүчин чадлын дутуу ашиглалттай эдийн засагт нийт эрэлт нэмэгдэхэд. а. Тэнцвэрт үнийн түвшин өсөхгүй, харин тэнцвэрт үйлдвэрлэл нэмэгдэнэ б. Тэнцвэрт үнийн түвшин өснө тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн хэмжээ нэмэгдэхгүй в. Тэнцвэрт үнийн түвшин үйлдвэрлэлийн хэмжээ хоёул өснө г. Тэнцвэрт үнийн түвшин үйлдвэрлэлийн хэмжээ хоёул буурна 15. Хүчин чадлын бүрэн ашиглалттай эдийн засагт буюу эдийн засгийн урт хугацаанд нийт эрэлт нэмэгдэхэд: а. Тэнцвэрт үнийн түвшин өсөхгүй, харин тэнцвэрт үйлдвэрлэл нэмэгдэнэ б. Тэнцвэрт үнийн түвшин өснө тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн хэмжээ нэмэгдэхгүй в. Тэнцвэрт үнийн түвшин үйлдвэрлэлийн хэмжээ хоёул өснө г. Тэнцвэрт үнийн түвшин үйлдвэрлэлийн хэмжээ хоёул буурна


66

66

16. Хүчин чадал зарим салбарт бүрэн зарим салбарт дутуу ашиглалттай завсрын үед нийт эрэлт өсөхөд:

а. Тэнцвэрт үнийн түвшин өсөхгүй, харин тэнцвэрт үйлдвэрлэл нэмэгдэнэ б. Тэнцвэрт үнийн түвшин өснө тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн хэмжээ нэмэгдэхгүй в. Тэнцвэрт үнийн түвшин үйлдвэрлэлийн хэмжээ хоёул өснө г. Тэнцвэрт үнийн түвшин үйлдвэрлэлийн хэмжээ хоёул буурна 17.Дор дурьдсан хүчин зүйлүүдийн аль нь нийт эрэлтэд нөлөөлөх үнийн бус хүчин зүйлд хамаарагдахгүй вэ? а. Хэрэглэгчийн орлогын түвшин б. Хэрэглэгчийн ирээдүйд хийх таамаглал в. Зээлийн хүүгийн түвшин г. Татварын түвшин д. Дээрх хүчин зүйлүүд бүгд хамаарагдана 18. Импортын гаалийн татвар нэмэгдвэл энэ нь нийт эрэлтийн бүрдэл хэсгүүдийн алинд нөлөөлөх вэ? а. Хэрэглэгчийн зардалд б. Цэвэр экспортын хэмжээнд в. Хөрөнгө оруулалтын хэмжээнд г. Улсын зардалд 19. Үнийн тухайн түвшинд аль хүчин зүйлийн улмаас нийт нийлүүлэлтийн муруй баруун тийш шилжих вэ? а. Бензиний үнийн өсөлт б. Үйлдвэрлэлийн зардлын өсөлт в. Цалингийн өсөлт г. Ашгийн татварын өсөлт


67

67


1. А орны хүн ам жилд хувийн хэрэглээндээ зориулж 65 тэрбум төгрөг, пүүсүүд

хөрөнгө оруулалтанд 30 тэрбум төгрөг, засгийн газар бүтээгдэхүүн үйлчилгээ худалдан авахад 50 тэрбум төгрөг тус зарцуулж, 120 тэрбум төгрөгийн бараа үйлчилгээ экспортлож, 110 тэрбум төгрөг бараа импортлосон гэвэл тухайн улсын нийт эрэлтийн хэмжээг тодорхойл.

2. А орны хүн амын хэрэглээ C = 150 –2P , хөрөнгө оруулалт I = 30, улсын зардал G =20 , нийт нийлүүлэлтийн функц AS = 80 + 3P бол а. Тэнцвэрт үнийн түвшин ба тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн хэмжээг ол. б. Хүн амын орлогын түвшин өссөний үр дүнд нийт эрэлт 100 сая ¥ болж өссөн гэвэл тэнцвэрт үнийн түвшин ба үйлдвэрлэлийн хэмжээ хэрхэн өөрчлөгдөхийг тооц 3.Зээлийн хүүгийн түвшний өсөлт,түүхий эд материалын үнийн өсөлт хоёр нэгэн зэрэг явагдсан гэвэл эдгээр өөрчлөлтүүд нь тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба тэнцвэрт үнийн түвшинд хэрхэн нөлөөлөхийг график дээр зурж тайлбарла.


68

68

Хэрэглээ ба хадгаламж

Үндсэн нэр, томьёо ойлголтууд а. Орлого - Income б. Татварын дараах орлого - Disposable income в. Хэрэглээ - Consumption г. Хадгаламж - Saving д. Хэрэгцээ - Needs е. Ахиуц хадгаламж - Marginal propensity fo save ё. Ахиуц хэрэглээ - Marginal propensity fo consume ж. Энгелийн хууль - Engel‘s law з. Кейнсийн хууль - Keyns’s law к. Хэрэглээний функц - Consumption funtion л. Цэвэр хөрөнгө оруулалт - Net investment м. Нийт хөрөнгө оруулалт - Totol investment 1. Орлого өсөхийн хирээр нийт орлогод хэрэглээний зардлын эзлэх хувь хэмжээ

буурч хадгаламжийн хувь хэмжээ өсч байдаг зүй тогтол 2. Элэгдэл хорогдлын шимтгэл дээр цэвэр хөрөнгө оруулалтыг нэмсэн үзүүлэлт 3. Өрхийн өдөр тутмын болон удаан хугацааны хэрэглэний бараа үйлчилгээг

худалдан авахад зориулж буй орлогын хэсэг 4. Орлого нэг нэгжээр нэмэгдэхэд хадгаламжид гарч буй өөрчлөлтийг харуулдаг

үзүүлэлт 5. Орлогын хэрэглээндээ зарцуулаад үлдэж буй хэсэг 6. Орлого өсөхийн хирээр анхдагч ба хоёрдог хэрэглээ хоёул өсөх боловч хоёрдогч

хэрэглээ илүү хурдтай өсдөг зүй тогтол 7. Хэрэглээний зардлын орлогоос хамаарах хамаарлыг тодорхойлдог математик

томьёо 8. Орлого нэг нэгжээр өөрчлөгдөхөд үүний улмаас хэрэглээний зардалд гарч буй

өөрчлөлтийг харуулдаг үзүүлэлт


69

69


1. Өрхүүд олсон орлогоо бүгдийг хэрэглээндээ зарцуулдаг. Тийм Үгүй 2.Өрхүүд орлогынхоо хэрэглээд илүү гарсан хэсгийг ирээдүйдээ зориулж хадгалж хуримтлуулдаг. Тийм Үгүй 3.Өрхүүд ирээдүйд олох орлогын хэмжээ нэмэгдэнэ гэж үзвэл хэрэглээгээ багасгаж хуримтлалаа нэмэгдүүлдэг. Тийм Үгүй 4.Орлогоос үл хамаарах хэрэглээний хэмжээ нь өмнөх хадгаламжийн хэмжээнээс хамаарна. Тийм Үгүй 5.Хүн амын нийт орлого нь хэрэглээ хадгаламж гэсэн 2 хэсгээс бүрдэнэ. Тийм Үгүй 6.Орлого өсөхийн хирээр анхдагч ба хоёрдогч хэрэглээ хоёул өсөх боловч анхдагч хэрэглээ нь хоёрдогч хэрэглээнээс илүү хурдтай өсдөг Тийм Үгүй 7. Ахиуц хадгаламж гэдэг нь хэрэглээ нэг нэгжээр өсөхөд хадгаламжид гарч буй өөрчлөлт юм Тийм Үгүй 8. Ахиуц хэрэглээ гэдэг нь орлого нэг нэгжээр нэмэгдэхэд түүний улмаас хэрэглээнд гарч буй өөрчлөлт мөн Тийм Үгүй 9. Орлого өсөхийн хирээр хэрэглээ, хадгаламж хоёул өсөх боловч нийт орлогод хадгаламжийн эзлэх хувь хэмжээ буурч хэрэглээний эзлэх хувь хэмжээ өсч байдаг зүй тогтлыг Кейнсийн сэтгэл зүйн хууль гэнэ. Тийм Үгүй 10. Өрхүүдийн хуримтлалын хэмжээ нэмэгдэхийн хирээр хэрэглэх сонирхол өсч хадгалах сонирхол буурна. Тийм Үгүй


70

70

11. Орлогын татварын хэмжээ нэмэгдвэл хэрэглээ буурч хадгаламж өснө. Тийм Үгүй 12. Ирээдүйд үнэ нэмэгдэнэ гэсэн таамаглал үүсвэл хэрэглээ, хадгаламж хоёул нэмэгдэнэ. Тийм Үгүй


71

71

Тест

1. Дараах тодорхойлолтуудын аль нь буруу вэ? а. Өрхүүд орлогынхоо тодорхой хэсгийг ирээдүйдээ зориулж хуримтлуулдаг б. Өрхийн хэрэглээ орлогоосоо хамаардаг в. Орлого өсөхийн хирээр хэрэглээ өсч хадгаламж нь буурч байдаг г.Өрхүүд орлогогүй үедээ хэрэглээгээ өмнөх хадгаламжаасаа хангадаг 2.Орлого нэмэгдэхэд хэрэглээ: а. өснө б. буурна в. өөрчлөгдөхгүй 3.Хадгаламж хэдийд үүсэх вэ? а. Хэрэглээ нь орлогоосоо давж байх үед б. Орлого хэрэглээ хоёр тэнцэж байх үед в. Орлого хэрэглээнээс давж эхлэсэн үед г. Орлого байхгүй үед 4. Орлогоос үл хамаарах хэрэглээ гэдэг нь а. Орлогогүй үеийн хэрэглээ б. Орлого нь хэрэглээнээс давж байх үеийн хэрэглээ в. Тансаг хэрэглээ 5.Орлогоос үл хамаарах хэрэглээг ямар замаар хангадаг вэ?

а. Өмнөх хадгаламжаасаа авах замаар б. Бусдаас зээлэх замаар в. Дээрх 2 эх үүсвэрээр 6..Анхдагч хэрэглээ гэдэг нь а. Орлогын ба соёлын түвшингээс хамааран гарч буй хэрэглээ б.Амьдралын зайлшгүй шаардлагаар урган гарсан хэрэглээ в.Тансаг зүйлийн хэрэглээ г. Хоол хүнсний хэрэглээ


72

72

7.Доорх зүй тогтлуудын аль нь Энгелийн хууль вэ? а. Орлого өсөхийн хирээр анхдагч хэрэглээ өсөх боловч хоёрдогч хэрэглээ илүү хурдацтай өсдөг б. Орлого өсөхийн хирээр хэрэглээ хадгаламж хоёул өсөх боловч хадгаламж илүү хурдтай өсдөг в. Аливаа үйлдвэрлэлийн процесс үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийхээ өртөгтэй тэнцүү хэмжээний өртөг бий болгоно. г. Аль нь ч биш

8.Доорхи функцуудын аль нь хэрэглээний функц вэ? а. C= a + в .Yd

б. S= -a + ( 1-в ) Yd в. Yd = C+S

9. Ахиуц хэрэглээ / MPС / гэдэг нь: а. Орлого нэг нэгжээр нэмэгдэхэд хэрэглээнд гарч буй өөрчлөлтийг илэрхийлсэн үзүүлэлт б. Орлого нэг нэгжээр нэмэгдэхэд хадгаламжид гарч буй өөрчлөлтийг илэрхийлдэг үзүүлэлт в. Хадгаламж, хэрэглээ хоёрыг харьцуулсан үзүүлэлт г. Аль нь ч биш 10. Аль харьцаа нь ахиуц хадгаламжийг илэрхийлэх вэ? a. Yd / S б. Yd / C в. С/ Yd г. S / Yd 11. Ахиуц хэрэглээ ба ахиуц хадгаламжийн нийлбэр нь: а. 1-ээс их б. 1-ээс бага в. 1-тэй тэнцүү 12. Орлого өсөхийн хирээр хэрэглээ хадгаламж хоёул өсөх боловч хадгаламжийн өсөлт илүү хурдацтай явагддаг зүй тогтол нь: а. Кейнсийн хууль б. Сейгийн хууль в. Энгелийн хууль г. Оукены хууль


73

73

13. Хэдийд ахиуц хэрэглээ нь 1-тэй тэнцүү байх вэ? а. Нэмж олсон орлого нь бүгд хуримтлалд очсон бол б. Нэмж олсон орлого нь бүгд хэрэглээнд очсон бол в. Нэмж олсон орлого нь тавин хувиар хэрэглээ хадгаламжид хуваагдсан бол г. Дээрх бүх нөхцөлд 14. Өрхүүдийн хуримтлуулсан баялгын хэмжээ нэмэгдэхийн хирээр: а. Хэрэглэх, хуримтлуулах сонирхол хоёул өснө. б. Хэрэглэх, хуримтлуулах сонирхол хоёул буурна. в. Хэрэглэх сонирхол өсч хадгалах сонирхол буурна г.Хэрэглэх сонирхол буурч хадгалах сонирхол өснө


74

74


1.Хүн амын хэрэглээний зардлын функц C=250+0.75*Yd гэвэл доорх өгөгдлийг ашиглан орлогын түвшин бүрд хэрэг-лээний зардал ба хадгаламжийг тооцож графикыг байгуул. Татварын дараах орлого /Yd/

Хэрэг- лээ /C/

Хадга- ламж /S/

Татварын дараах орлого/Yd/

Хэрэг- лээ /C/

Хадга- ламж /S/

0 150 250

400 500 800

2. Өрхийн орлого 60.0-80.0 мянган төг болж өсөхөд хэрэглээ нь 14.0 мянгаар

нэмэгдсэн гэвэл тухайн өрхийн ахиуц хэрэглээ ба ахиуц хадгаламжийг ол.

3. Өрхийн ахиуц хадгаламж /MPS/ 0.3-тай тэнцүү бол орлого нь 50.0 мянгаар нэмэгдэхэд өрхийн хэрэглээ ба хадгаламжийн хэмжээ хэрхэн өөрчлөгдөхийг тодорхойл.

4. Анх өрхийн орлого 60.0 мянга байхад анхдагч хэрэглээндээ 48.0 мянган төгрөгийг зарцуулдаг байсан. Орлого нь 40.0 мянгаар нэмэгдэхэд анхдагч хэрэглээний зардал нь 12.0 мянгаар нэмэгдсэн бол нийт орлогод анхдагч ба хоёрдогч хэрэглээний зардлын эзлэх хувь хэмжээ хэрхэн өөрчлөгдсөнийг тодорхойл. 5. ªðõèéí îðëîãîîñ ¿ë õàìààðàõ õýðýãëýýíèé çàðäëûí õýìæýý 35.0 ìÿíãàí òºã,

àõèóö õýðýãëýý /MPC/ íü 0.8-òàé òýíö¿¿ áîë ºðõèéí õýðýãëýýíèé áîëîí õàäãàëàìæèéí ôóíêöèéã áè÷.


75

75

Мөнгө ба мөнгөн гүйлгээ Үндсэн нэр, томьёо, ойлголтууд а. Мөнгө - Money б. Мөнгөний зах зээл - Money market в. Мөнгөний эрэлт - Demand for money г. Мөнгөний нийлүүлэлт - Money supply д. Бэлэн мөнгө - Currency е. Бэлэн мөнгөний гүйлгээ - Cash flow ё. Бараг мөнгө - Near money ж. Цаасан мөнгө - Fiat money з. Арилжааны банк - Commercial bank к. Нэрлэсэн зээлийн хүү - Nominal interest rate л. Хугацаагүй хадгаламж - Demand deposit м. Хугацаатай хадгаламж - Time deposit н.Банкнаас гадуурх мөнгө - Currency outside banks р. Мөнгөний зах зээл дэх тэнцвэр - Equilibrium in money market 1. Хүн амын гар дээр бэлэн байгаа мөнгө 2. Төлбөрийн карт болон чекээр шууд зарцуулах боломжтой банканд байгаа иргэд,

аж ахүйн нэгжүүдийн мөнгө 3. Бодит зээлийн хүү дээр ханш уналтыг нэмж тооцсон зээлийн хүү 4. Бүх төрлийн төлбөр, арилжаа солилцоо хийхийг төрөөс болон бүх нийтээрээ

хүлээн зөвшөөрч хуулиар баталгаажуулсан гүйлгээний хэрэгсэл 5. Хүн ам аж ахуйн нэгжийн зүгээс хэрэгцээт бараа, үйлчилгээгээ худалдан авах

зорилгоор өөрийн гар дээр бэлнээр болон төлбөрийн карт, чекээр зарцуулах боломжтой хугацаагүй хадгаламж хэлбэрээр байлгахыг эрмэлзэж буй мөнгөний тоо хэмжээ

6. Бусад бүх бараа тавааруудтай солигдох чадвартай онцгой төрлийн таваар 7. Улсын хэмжээнд арилжаа солилцоог саадгүй явуулахад зориулан засгийн газраас

гүйлгээний хүрээнд оруулж буй мөнгөний тоо хэмжээ 8. Хүн амын гар дээр болон банканд байгаа цаасан ба зоосон мөнгө 9. Хүн амын гар дээрх мөнгийг төвлөрүүлэх, хэрэгцээт газар нь олгож зуучлах, хун

ам, аж ахуйн нэгжүүдийн хоорондын төлбөр тооцоог хийх зэрэг үүргүүдийг гүйцэтгэдэг санхүү-бизнесийн байгууллага

10. Мөнгөний зах зээлд мөнгөний эрэлт, нийлүүлэлт хоёр тэнцэх үе


76

76

Зөв/ буруу

Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг 1. Анх арилжаа, солилцоо нь барааг бараагаар солилцох маягаар явагдаж байсан боловч энэ нь олон хязгаарлагдмал шинжтэй байсан Тийм Үгүй 2. Анх мөнгөний үүргийг газар бүрд янз бүрийн бараа гүйцэтгэж байсан. Тийм Үгүй 3. Алтыг цаасан мөнгөөр орлуулах болсноор ханш уналт үүсэх нөхцөл бүрдсэн Тийм Үгүй 4.Цаасан мөнгөнд засгийн газраас хэвлэн гаргасан бүх төрлийн үнэт цаасууд хамаарагдана. Тийм Үгүй 5. Бараг мөнгө гэдэг нь төлбөрийн картаар зарцуулагддаг банканд хадгалагдаж буй иргэд, аж ахуй нэгжүүдийн хугацаагүй хадагаламж юм Тийм Үгүй 6. Арилжаа худалдааг бэлэн бус мөнгөөр хийх болсон нь бэлэн мөнгийг хадгалах хамгаалахад гарах зардлыг ихээр хэмнэх боломжтийг олгосон хэдий ч гүйлгээний процессыг удаашруулсан Тийм Үгүй 7. Бэлэн бус мөнгөн гүйлгээг арилжаа худалдаанд өргөн хэрэглэх нь банкны гадуурхи бэлэн мөнгийг нэмэгдүүлэх сөрөг талтай. Тийм Үгүй 8. Мөнгөний эрэлт гэдэг нь бэлнээр гар дээрээ болон төлбөрийн картаар зарцуулагдах боломжтой хугацаагүй хадгаламж хэлбэрээр байлгахыг эрмэлзэж буй мөнгөний тоо хэмжээ юм. Тийм Үгүй 9. Гүйлгээний хүрээнд байх мөнгөний тоо хэмжээ нь бодит ҮНБ-ийг мөнгөний эргэлтийн тоонд хуваасантай тэнцүү хэмжээтэй байна. Тийм Үгүй 10.Мөнгөний арилжааны эрэлт нь зээлийн хүүгийн түвшинтэй урвуу хамааралтай байна. Тийм Үгүй 11. Мөнгөний ашиг хонжооны эрэлт нь зээлийн хүүгийн түвшинтэй шууд хамааралтай Тийм Үгүй 12. Мөнгөний нийлүүлэлтийн муруй нь босоо хэлбэрийн шулуунаар дүрслэгдэнэ. Тийм Үгүй


77

77

Тест 1. Дараах тодорхойлолтуудын аль нь буруу вэ?

а. Цаасан мөнгө нь тухайн орны засгийн газраас хэвлэн гаргаж арилжаа солилцоо хийх болон бусад ямарч төлбөрийг барагдуулахад хэрэглэж болохыг хуульчлан баталсан гүйлгээний хэрэгсэл мөн б. Мөнгө нь бүх төрлийн тавааруудтай солигдох чадвартай онцгой төрлийн таваар юм. В. Цаасан мөнгөний хэвлэлийн өөрийн өртгөөр уг мөнгөний худалдан авах чадвар тодорхойлогдоно.

2. Доор дурьдсан мөнгөнүүдийн аль нь дэлхийн мөнгөний үүргийг гүйцэтгэдэг вэ? а. Алт б. Төлбөрийн карт в. Доллар г. Цаасан мөнгө

3. Мөнгөний гүйцэтгэх үүрэгт аль нь хамаарагдахгүй вэ? а. Гүйлгээний хэрэгсэл б. Төлбөрийн хэрэгсэл в. Хуримтлалын хэрэгсэл г. Өртгийн хэмжүүрийн хэрэгсэл д. Дээрх үүргүүд бүгд хамаарагдана

4. Гүйлгээний хүрээнд алтыг цаасан мөнгөөр орлуулан хэрэглэх болсны давуу тал нь: а. Их хэмжээний бэлэн мөнгийг биедээ авч явах шаардлагагүй болсон б. Алтны үйлдвэрлэлээс их хэмжээний нөөц, бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд шилжих боломжтой болсон в. Гүйлгээний процесс түргэссэн г.Бүгд давуу талд хамаарагдана

5. Аль нь бэлэн бус мөнгө вэ?

а. Төлбөрийн карт б. Алт в. Цаасан мөнгө г. Зоосон мөнгө


78

78

6. Бэлэн бус мөнгөөр гүйлгээ хийхийн ач холбогдол нь: а. Бэлэн мөнгө биедээ авч явах шаардлагүй болсноор аюулгүй байдал хангагдсан б. Гүйлгээний процесс хурдассан в. Банкнаас гадуурх бэлэн мөнгө багасч мөнгөний эргэлт хурдассан г. Дээр дурьдсан ач холбогдлыг бүгдийг агуулна.

7. Мөнгө М1-д аль нь орохгүй вэ? а. Бэлэн мөнгө б. Хугацаатай хадгаламж в. Хугацаагүй хадгаламж г. Бүгд орно

8. Мөнгө М2-д аль нь орохгүй вэ? а. Бэлэн мөнгө б. Хугацаатай хадгаламж в. Хугацаагүй хадгаламж г. Бүгд орно

9. Гүйлгээний хүрээнд байх мөнгөний хэмжээ нь: а.Нэрлэсэн ДНБ-ийг мөнгөний эргэлтийн тоонд хуваасантай б.Бодит ДНБ-ийг мөнгөний эргэлтийн тоонд хуваасантай в.Нэрлэсэн ДНБ-ийг мөнгөний эргэлтийн тоогоор үржүүлсэнтэй г.Бодит ДНБ-ийг мөнгөний эргэлтийн тоогоор үржүүлсэнтэй тэнцүү байна.

10. Мөнгөн дэх арилжааны эрэлт гэдэг нь: а. Өдөр дутмын хэрэгцээгээ хангах зорилгоор гар дээрээ байлгахыг эрмэлзэж буй мөнгөний тоо хэмжээ б. Ханш уналттай үед үнийн зөрүүгээр ашиг олохзорилгоор гар дээрээ бэлнээр байлгахыг эрмэлзэж буй мөнгөний тоо хэмжээ в. Мөнгө шаардлагатай болсон үед хэрэглэх зорилгоор гар дээрээ байлгахыг эрмэлзэж буй мөнгөний тоо хэмжээ г. Дээрхийн аль нь ч биш

11. Мөнгөн дэх болгоомжлолын эрэлт гэдэг нь: а.Өдөр дутмын хэрэгцээгээ хангах зорилгоор гар дээрээ байлгахыг эрмэлзэж буй мөнгөний тоо хэмжээ б. Ханш уналттай үед үнийн зөрүүгээр ашиг олох зорилгоор гар дээрээ бэлнээр байлгахыг эрмэлзэж буй мөнгөний тоо хэмжээ в. Мөнгө шаардлагатай болсон үед хэрэглэх зорилгоор гар дээрээ байлгахыг эрмэлзэж буй мөнгөний тоо хэмжээ г.Дээрхийн аль нь ч биш


79

79

12. Доор дурьдсан хүчин зүйлүүдийн аль нь мөнгөн дэх эрэлт буурахад нөлөөлөх

вэ? а. Зээлийн хүүгийн түвшний өсөлт б. Үндэсний орлогын үйлдвэрлэлийн хэмжээ нэмэгдэх в. Үнийн түвшний өсөлт г. Бүгд бууруулах чиглэлээр нөлөөлнө.

13. Зээлийн хүүгийн түвшин буурахад: а. Мөнгөний нийлүүлэлт буурна б. Мөнгөний нийлүүлэлт өснө в. Мөнгөний эрэлт өснө г. Мөнгөний эрэлт буурна.

14. Мөнгөний нийлүүлэлт өөрчлөгдөөгүй байхад хүүгийн бус хүчин зүйлийн улмаас мөнгөний эрэлт буурахад тэнцвэрт зээлийн хүүгийн түвшин: а. Өснө б. Буурна в. Өөрчлөгдөхгүй


80

80


1. А орны нэрлэсэн ДНБ-ний хэмжээ 800 сая төгрөг. Мөнгө 3 сард нэг удаа эргэдэг гэвэл гүйлгээний хүрээнд шаардагдах мөнгөний хэмжээг ол

2.Б орны бодит ДНБ-ий хэмжээ 600 сая төгрөг, үнийн индекс 120%. Гүйлгээний

хүрээнд байгаа мөнгөний хэмжээ 360 сая гэвэл мөнгөний эргэлтийн хурдыг ол. 3. А орны банкны гадуурх бэлэн мөнгө 560 сая, иргэдийн хугацаагүй хадгаламж

450 сая, аж ахуйн нэгж, байгууллагын дансны үлдэгдэл 300 сая, иргэдийн хугацаатай хадгааламж 250 сая төг бол М1, М2-ыг тус тус ол.

4. Мөнгөн дэх эрэлт өөрчлөгдөөгүй байхад засгийн газраас мөнгөний

нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлсэн гэвэл энэ нь зээлийн хүүгийн тэнцвэрт түвшинд хэрхэн нөлөөлөхийг графикт зурж тайлбарл.

5. Хүүгийн бус хүчин зүйлийн улмаас мөнгөний эрэлт буурч харин нийлүүлэлт

өссөн гэвэл зээлийн хүүгийн тэнцвэрт түвшин хэрхэн өөрчлөгдөхийг графикт зурж тайлбарл.

6. Зээлийн хүүгийн нэрлэсэн түвшин 35 хувь, тухайн жилд ханш уналтын түвшин

21хувь байсан гэвэл хүүгийн бодит түвшинг тодорхойл.


81

81

Ажилгүйдэл ба ханш уналт Үндсэн нэр, томьёо, ойлголтууд а. Ажиллах хүч - Labour force б. Ажилгүйдэл -Unemployment в. Ажилгүйдлийн түвшин - Unemployment rate г. Зүй ёсны ажилгүйдэл - Natural unemployment д. Бүтцийн ажилгүйдэл - Structural unemployment е. Мөчлөгийн ажилгүйдэл - Cycical unemployment ё. Шилжилтийн ажилгүйдэл - Frictional unemployment ж. Хөдөлмөр бүрэн эрхлэлт -Full employment з. Ханш уналт -Inflation к. Мөнгөн гүйлгээний хууль - Quantity theory of money л. Эрэлтийн ханш уналт - Demand pull inflation м. Хэт хурдтай ханш уналт - Hyperinflation 1. Бараа, бүтээгдэхүүний үнэ нэлэнхүйдээ өсч мөнгөний худалдан авах чадвар буурах үзэгдэл 2.Хөдөлмөрийн биржд бүртгүүлсэн, ажил идэвхитэй эрж хайж байгаа хөдөлмөрийн чадвартай хүн 3.Эдийн засаг унаж үйлдвэрүүд олноор дампууран ажиллагсад олноор ажлаас халагдсаны улмаас үүссэн ажилгүйдэл 4.Гүйлгээний хүрээнд байх ёстой мөнгөний тоо хэмжээ хэт нэмэгдэж эрэлт нийлүүлэлтээс давсны улмаас үүссэн ханш уналт 5.Гүйлгээний хүрээнд байх мөнгөний тоо хэмжээ нь улсын хэмжээнд үйлдвэрлэгдсэн нийт бараа, үйлчилгээний үнийн дүнг мөнгөний эргэлтийн тоонд хуваасантай ямагт тэнцүү байх зүй тогтол 6.Ажиллагсад нэг газраас нөгөө газарт, нэг ажлаас нөгөө ажилд шилжсэний улмаас үүссэн ажилгүйдлийн хэлбэр 7.Ажиллагсад ба ажилгүйчуудээс бүрдэх эдийн засгийн идэвхитэй хүн ам 8.ШУТД-ийн нөлөөллөөр зарим мэргэжлийн эрэлт өсч зарим мэргэжил дэх эрэлт буурсны улмаас үүссэн ажилгүйдэл 9.Мөчлөгийн ажилгүйдэл байхгүй үеийн ажил эрхлэлт 10. Ажилгүйчүүдийн тоог нийт ажиллах хүчний тоонд харьцуулж хувиар илэрхийлсэн үзүүлэлт


82

82

Зөв/ буруу

Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг 1.Хөдөлмөрийн зах зээлийн бараа таваарын зах зээлээс ялгагдах гол онцлог нь хөдөлмөрийн үнэ болох цалин нь ихээхэн тогтвортой байдаг тул эрэлт нийлүүлэлтийг зохицуулагч болж чаддаггүй. Тийм Үгүй

2. Ажилгүйдэл үүсэх үндсэн шалтгаан нь хөдөлмөрийн зах зээлд эрэлт нийлүүлэлтээс давах явдал юм.

Тийм Үгүй 3. Нийт хүн амыг дотор нь эдийн засгийн идэвхитэй ба идэвхитэй бус хүн ам гэж хоёр ангилдаг.

Тийм Үгүй 4.Эдийн засгийн идэвхитэй бус хүн амд ажилгүйчүүд, 16 хүртэлх насны хүүхдүүд, тэтгэвэрийн насныхан болон хөдөлмөрийн чадваргүй хүмүүс хамаарагдана.

Тийм Үгүй 5. Эдийн засгийн идэвхитэй хүн амыг ажиллах хүч гэж нэрлэх бөгөөд ажиллах хүч нь ажил эрхлэгчид ба ажилгүйчүүдээс бүрдэнэ.

Тийм Үгүй 6.Ажилгүй хүн гэдэг нь Хөдөлмөр зохицуулалтын албанд бүртгүүлээгүй боловч ажил идэвхтэй эрж хайж байгаа хүнийг хэлнэ.

Тийм Үгүй 7.Хөдөлмөр эрхлэгч гэдэг нь хувийн аж ахуйдаа болон бусдад хөлсөөр ажилладаг татварын албанд бүртгүүлж зохих журмын дагуу татвараа төлж байдаг хүнийг хэлнэ.

Тийм Үгүй 8.Бүтцийн ажилгүйдэл гэдэг нь эдийн засаг уналтанд орж үйлдвэрүүд олноороо дампуурах буюу хүчин чадлаа дутуу ашиглах болсны улмаас үүссэн ажилгүйдэл юм.

Тийм Үгүй 9.Зүй ёсны ажилгүйдлийн түвшинг тодорхойлохдоо нийт ажилгүйчүүдийн тоог ажиллах хүчний тоонд харьцуулан хувиар илэрхийлнэ.

Тийм Үгүй 10.Шилжилтийн ажилгүйдэл байхгүй болсноор “хөдөлмөр бүрэн эрхлэлт” хангагдлаа гэж үзнэ

Тийм Үгүй


83

83

11.Оукений хуул ёсоор ажилгүйдлийн түвшин 2-2.5 %-иар өсөхөд үйлдвэрлэлийн хэмжээ 1%-иар буурдаг

Тийм Үгүй 12.Ханш уналт гэдэг нь үнийн дундаж түвшин өсч мөнгөний худалдан авах чадвар буурах үзэгдэл юм.

Тийм Үгүй 13.Ханш уналтын түвшинг тооцож тодорхойлохдоо хэрэглээний сагсан дахь тайлант жилийн бараа, үйлчилгээний үнийн дүнгээс суурь жилийн үнийн дүнг хасч суурь жилийн үнийн дүнд харьцуулан хувиар илэрхийлнэ.

Тийм Үгүй 14.Филлипсийн онол ёсоор ханш уналтыг бууруулахын тулд ажилгүйдлийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай.

Тийм Үгүй 15.Ханш уналтын улмаас орлого дахь тэгш бус байдал эрс нэмэгдэн цөөнх нь үгүйрч олонх нь баяждаг

Тийм Үгүй 16.Ханш уналт нь үндсэндээ хэт бага бараанд хэт их мөнгө ноогдон эрэлт нь нийлүүлэлтээс давсны улмаас үүсдэг тул түүнийг бууруулах гол арга зам нь гүйлгээний хүрээнд байх мөнгөний хэмжээг багасгах явдал мөн

Тийм Үгүй


84

84

Тест

1. Эдийн засгийн идэвхитэй бус хүн амд доорх бүлгүүдийн аль нь хамаарагдахгүй вэ? а. Ажилгүйчүүд б. 16 хүртлэх насны хүүхдүүд в. Хөдөлмөрийн чадвараа алдагсад г. Хөдөлмөрлөх эрхээ хасуулагсад

2. “Ажиллах хүч”-д дараах бүлгүүдийн аль нь хамаарагдахгүй вэ? а. Ажил эрхлэгчид б. Ажилгүйчүүд в. Хөдөлмөрийн насны ажил хийх эрмэлзэлгүй хүиүүс г. дээрх хүмүүс бүгд хамаарагдана. 3. Ажилгүйчүүд гэдэг

а. Тодорхой хөдөлмөр эрхлэдэггүй боловч эрж хайдгүй хүмүүсийг б Хөдөлмөр зуучлалын албанд бүртгүүлж, ажил идэвхитэй эрж хайж буй хүмүүсийг в. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэн орлого олдог хүмүүсийг г. Ажил, хөдөлмөр эрхлэхийг хүсдэг боловч хөдөлмөр зуучлалын албанд бүртгэлгүй хүмүүс

4. “Хөдөлмөр эрхлэгчид гэдэгт доор дурьдсан хүмүүсийн аль нь хамаарагдахгүй вэ?

а. Ажил хөдөлмөр эрхлэн орлогоосоо зохих журмын дагуу татвар хураамж төлдөг

б.Ажил хөдөлмөр эрхлэн орлого олдог боловч татвар хураамжаа төлдөггүй

в.Орлогоосоо зохих журмын дагуу татвараа төлдөг боловч бүрэн бус ажлын цагаар ажилладаг

г. Орлогоосоо зохих журмын дагуу татвараа төлдөгч зөвхөн хувийн аж ахуйдаа ажилладаг


85

85

5. Хэн нь албан ёсны ажилгүй хүн бэ? а. Өдрийн ангид сурч буй оюутан б. Гэрийн ажилтай эзэгтэй в. Хөдөлмөрийн чадвараа алдсан жүжигчин г. Тэтгэвэртээ сууж буй өндөр настан д. Дээр дурьдсан хүмүүс бүгд албан ёсны ажилгүй хүнд хамаарагдахгүй. 6. Эдийн засгийн уналтын улмаас үүссэн ажилгүйчүүд ажилгүйдлийн аль хэлбэрт

хамаарагдах вэ? а.Мөчлөгийн б. Шилжилтийн в. Бүтцийн г. Алинд ч хамаарагдахгүй. 7. ШУТД-ийн улмаас мэргэжил нь эрэлтгүй болж ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжсэн

хүн аль хэлбэрт хамаарагдах вэ? а. Мөчлөгийн

б. Шилжилтийн в. Бүтцийн г. Алинд ч хамаарагдахгүй. 8. Ажилгүйдлийн ямар хэлбэр байхгүй болсон үед “хөдөлмөр бүрэн эрхлэлт”

хангагдлаа гэж үзэх вэ? а. Мөчлөгийн б.Шилжилтийн

в. Бүтцийн г. Бүгд 9. Оукены хууль ёсоор жинхэнэ байгаа ажилгүйдлийн түвшин нь зүй ёсны түвшингээс

нэг хувиар давахад үйлдвэрлэлийн бодит хэмжээ нь боломжит хэмжээнээсээ: а. 0,5-1% б. 1- 2% в. 2- 2,.5% г. 2,5- 3%- иар хоцорно 10. Ажилгүйдлийн түвшинг тодорхойлохдоо: а. Нийт ажилгүйчүүдийн тоог ажиллах хүчний тоонд б. Нийт ажилгүйчүүдийн тоог ажиллагсадын тоонд в. Нийт ажиллах хүчийг ажилгүйчүүдийн тоонд г.Нийт ажиллагсадын тоог ажилгүйчүүдийн тоонд харьцуулж хувиар

илэрхийлнэ. 11. Зүй ёсны ажилгүйдэлд аль хэлбэр нь хамаарагдахгүй вэ? а.Бүтцийн б. Мөчлөгийн в. Шилжилтийн г. Аль нь ч хамаарагдахгүй


86

86

12. Ханш уналт гэдэг нь: а. Үнийн дундаж түвшин буурч мөнгөний худалдан авах чадвар өсөх үзэгдэл

б. Үнийн дундаж түвшин өсч мөнгөний худалдан авах чадвар буурах үзэгдэл в. Бараа бүтээгдэхүүний чанар өссөний улмаас үнэ нэмэгдэх үзэгдэл

г.Улирлын чанартай зарим бараа, бүтээгдэхүүний үнэ өсөх үзэгдэл

13. Эрэлтийн ханш уналт гэдэг нь: а. Үйлдвэрлэлийн зардал нэмэгдсэний улмаас бараа, үйлчилгээний үнэ өсөх үзэгдэл б. Гүйлгээний хүрээнд байх мөнгөний хэмжээ хэт нэмэгдэж эрэлт нийлүүлэлтээс давсны улмаас үнэ өсөх үзэгдэл в.Хоёул эрэлтийн ханш уналтад хамаарагдана. 14. Ханш уналтын үед хэн илүү хохирох вэ? а. Бусдад мөнгөө зээлдүүлэгчид б. Бусдаас мөнгө зээлж авагсад в.Тогтмол орлоготой давхрагийнхан г.Арилжаа худалдаа эрхлэгсэд 15. Зардлын ханш уналт нь : а.Нефтийн үнэ өссөний улмаас

б.Ажиллагсадын цалин буурсны улмаас в.Мөнгөний нийлүүлэлт хэт нэмэгдсэний улмаас г. Зээлийн хүүгийн түвшин буурсны улмаас

16. Ажилгүйдлийн түвшин нэмэгдэхэд ханш уналт: а.Өснө б. Буурна в Өөрчлөгдөхгүй 17. Зээлийн хүүгийн түвшин өсөхөд ханш уналт: а. Өснө б. Буурна в. Өөрчлөгдөхгүй 18. Ханш уналт өсөхөд зээлийн хүүгийн түвшин: а.Өснө б. Буурна в.Өөрчлөгдөхгүй


87

87

19. Хэт хурдтай ханш уналтын үед : а. Баян ядуугийн ялгаа эрс нэмэгдэнэ

б. Үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн нэр хүнд унана в. Үйлдвэрлэл уналтанд орж ажилгүйдэл өснө г. Худалдаа, арилжаа гадаад валютаар хийгдэж эхлэнэ д. Дээрх бүх үзэгдлүүд нэгэн зэрэг илэрнэ

20. Ханш уналтыг бууруулахын тулд яах вэ? а. Ажилгүйдлийн түвшинг бууруулах б. Ажиллагсадын цалинг нэмэгдүүлэх в. Гүйлгээний хүрээнд байх мөнгөний хэмжээг багасгах г. Хүн амын худалдан авах чадварыг нэмэгдүүлэх


88

88


1. А орны нийт хүн ам 12 сая. Үүнээс 3 сая нь 16 хүртэлх насны хүүхдүүд, 800.0 мянга нь тэтгэвэрт гарсан өндөр настан, 250.0 мянган хүн тодорхой ажил хөдөлмөр эрхэлдэггүй боловч тэдгээрийн 100.0 мянга нь хөдөлмөр зохицуулалтын албанд бүртгэлгүй, 150.0 мянга нь бүртгэлтэй, хөдөлмөрийн насны 50.0 хүн хөдөлмөрийн чадваргүй, 120.0 мянган оюутан залуус өдрөөр их дээд сургуульд сурдаг бол уг орны:

а/ Ажил эрхлэгчдийн тоо б/ Ажиллах хүчний хэмжээ в/ Эдийн засгийн идэвхтэй бус хүн амын тоо г/ Ажилгүйдлийн түвшинг тус тус тооц.

2. А орны ажил эрхлэгчдийн тоо 9 сая, ажилгүйчүүдийн тоо1 сая байсан. Жилийн дараа тус орны ажиллах хүчний хэмжээ 500.0 мянгаар нэмэгдсэн боловч ажилгүйдэл өмнөхөөсөө 200.0 мянгаар буурсан бол ажилгүйдлийн түвшин хэрхэн өөрчлөгдсөн вэ?

3. А орны зүй ёсны ажилгүйдлийн түвшин 3%, одоо байгаа бодит түвшин 7%, боломжит үйлдвэрлэлийн хэмжээ 800 сая төг бол үйлдвэрлэлийн одоо байгаа бодит хэмжээг ол. 4. А орны хөдөлмөрийн зах зээл дэх эрэлт LDL=260.0-2*W ; нийлүүлэлт SL= 50.0 + 3*W функцуудээр илэрхийлэгддэг гэвэл зах зээл дэх тэнцвэрт цалингийн хэмжээг ол. Засгийн газраас цалингийн доод хэмжээг 50.0 мянган төгрөгөөр тогтоосон бол ажилгүйдэл хэд болж нэмэгдэхийг тооц. 5. Үйлдвэрлэлийн бодит хэмжээ нэмэгдээгүй байхад нэрлэсэн ДНБ-ний хэмжээ 600 саяас 800 сая болж өссөн гэвэл тухайн жилийн ханш уналтын түвшинг тодорхойл. 6. А орны хүн амын нэрлэсэн орлого 10%-иар нэмэгдсэн боловч хэрэглээний үнийн дундаж түвшин 6%-иар өссөн бол хүн амын бодит орлого хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? 7. 1999 онтой харьцуулахад хэрэглээний үнийн индекс 2000 онд 140%, 2001 онд 160% байсан бол жил бүрийн ханш уналтын түвшинг тодорхойл. 8. А орны жилд үйлдвэрлэх нэрлэсэн ДНБ-ний хэмжээ 250 тэрбум төг. мөнгө жилд дунджаар 4 удаа эргэдэг гэвэл тухайн улсын гүйлгээний хүрээнд байх шаардлагатай мөнгөний тоо хэмжээ хэд вэ?


89

89

Эдийн засгийн өсөлт

Үндсэн нэр, томьёо, ойлголтууд

а. Эдийн засгийн мөчлөг - Business cycle б. Эдийн засгийн өсөлт - Economic growth в. Хөдөлмөрийн бүтээмж - Labor productivity г. Тогтвортой өсөлт - Stable dynamic growth д. Урт хугацааны өсөлт - Long-term growtt е. Уналт - Recession ё. Нийт хөрөнгө оруулалт - Totol investment ж. Цэвэр хөрөнгө оруулалт - Net investment з. Өсөлтийн хүчин зүйлс - Factors of growth к. Эрчимтэй өсөлт - Intensive growth л. Эрчимтэй бус өсөлт -Exstensive growth 1. Үйлдвэрлэлийн аль нэг хүчин зүйлийг нэмэгдүүлж бусад хүчин зүйлсүүдийн ашиглалтыг дээшлүүлэх замаар хангагдаж буй эдийн засгийн өсөлт 2. Үйлдвэрүүд олноор дампууран ажилгүйдэл эрс өсч үндэсний үйлдвэрлэлийн хэмжээ огцом буурах үзэгдэл 3. Эдийн засгийн нэг уналтаас дараагийн уналт хүртлэх үе 4. Нэгж хугацаанд үйлдвэрлэж байгаа болон нэг ажилчны тодорхой хугацаанд үйлдвэрлэн гаргаж буй бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ буюу өртөгийн хэмжээ 5. Эдийн засгийн өсөлтөнд нөлөөлж буй хөдөлмөр, капиталын тоо хэмжээ, ажиллагсадын мэдлэг, дадлага, хөдөлмөр зохион байгуулалт, техник технологи гэх мэт 6. Үйлдвэрлэлийн бүхий л хүчин зүйлсийг нэгэн зэрэг нэмэгдүүлэх замаар хангагдаж буй өсөлт 7. Үндэсний орлогын үйлдвэрлэлийн хэмжээ өмнөх оныхоосоо нэмэгдэх үзэгдэл 8.Элэгдэл хорогдлын шимтгэлээс давуулж оруулсан хөрөнгө оруулалт


90

90

Зөв/ буруу Доорх асуудлуудын зөв, бурууг нягтлан тунгааж, хариулт өг 1. Эдийн засаг нь уналт, сэргэлт, өрнөлт гэсэн мөчлөгөөр хөгждөг Тийм Үгүй 2. Эдийн засгийн өсөлт нь хүн амын амьжиргааны түвшин дээшлэх үндсэн нөхцөл

мөн. Тийм Үгүй 3. Хэрэглээ өсч хуримтлал буурах нь эдийн засаг өсөх үндсэн нөхцөл мөн Тийм Үгүй 4. Буурай хөгжилтэй орнуудын хувьд үндэсний орлогод хэрэглээний эзлэх хувь

хэмжээ өндөр, хуримтлалынх бага байдаг нь өсөлт удаашрах нэг шалтгаан болдог.

Тийм Үгүй 5. Эдийн засгийн эрчимтэй бус өсөлт гэдэг нь аль нэг хүчин зүйлийг нэмэгдүүлэн

бусад хүчин зүйлсийн ашиглалтыг дээшлүүлэх замаар хангагдаж буй өсөлт юм. Тийм Үгүй 6. Эрчимтэй өсөлт гэдэг нь бүх хүчин зүйлүүдийн тоо хэмжээ буюу талбайг

нэмэгдүүлэх замаар хангагдаж буй өсөлт юм Тийм Үгүй 7. Эдийн засгийн өсөлтийн нэг үндсэн үзүүлэлт нь хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлт

мөн Тийм Үгүй 8. Хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлт нь капитал, ба хөдөлмөрийн тоо хэмжээг

нэмэгдүүлэх замаар хангагдана. Тийм Үгүй 9. Эдийн засаг нь дан ганц эрчимтэй замаар өсөх боломжгүй. Тийм Үгүй 10. Өндөр хөгжилтэй орнуудын эдийн засгийн өсөлтийн түвшин буурай

орнуудынхаас доогуур байдаг нь байгаль хамгаалалтанд ихээхэн хөрөнгө зарцуулдагтай холбоотой.

Тийм Үгүй


91

91

Тест 1. Макро эдийн засгийн ухааны эцсийн зорилго нь:

а. Эдийн засгийг уналтаас сэргийлэх б. Эдийн засгийг тогтворжуулах в. Эдийн засгийн өсөлтийг хангах г. Ханш уналтыг зогсоох

2. Эдийн засгийн хөгжил нь: а. Тогтмол өсөх чиглэлээр явагдана б. Тогтмол буурах чиглэлээр явагдана в.Уналт, сэргэлт, өсөлт гэсэн үе шатаар явагдана

3. Эдийн засгийн өсөлт ямар замаар хангагддаг вэ? а.Дан ганц эрчимтэй замаар б.Дан ганц эрчимтэй бус замаар в.Холимог байдлаар г.Аль нь ч биш

4. Эдийн засгийн эрчимтэй өсөлт гэдэг нь: а.Хүчин зүйлүүдийн ашиглалтыг дээшлүүлэх замаар б.Капиталын тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх замаар в.Ажиллагсадын тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх замаар г.Хөдөлмөр капиталын тоо хэмжээг зэрэг нэмэгдүүлэх замаар явагдаж буй өсөлт юм.

5. Эрчимтэй бус өсөлт гэдэг нь: а.Хүчин зүйлүүдийн ашиглалтыг нэмэгдүүлэх замаар б.Хүчин зүйлүүдийн тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх замаар в.Хөдөлмөр зохион байгуулалтыг сайжруулах замаар г.ШУТД-ийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх замаархангагдаж буй өсөлт

6. Эрчимтэй өсөлтийн хүчин зүйлсд аль нь хамаарагдахгүй вэ? а.Шинэ техник, технологийг нэвтрүүлэх б.Хөдөлмөр зохион байгуулалтын дээшлэлт в.Ажиллагсадын мэргэжил, мэдлэгийн дээшлэлт г.Хөдөлмөр, капиталын тоо хэмжээний өсөлт д.Дээрх хүчин зүйлүүд бүгд хамаарагдахгүй


92

92

7. Эдийн засгийн өсөлтийг ямар үзүүлэлтээр хэмжих вэ? а.Суурь оны нэрлэсэн ҮНБ / Тайлант оны нэрлэсэн ҮНБх100% б. Тайлант оны нэрлэсэн ҮНБ / Суурь оны нэрлэсэн ҮНБх100% в. Суурь оны бодит ҮНБ / Тайлант оны бодит ҮНБх100% г. Тайлант оны бодитҮНБ / Суурь оны бодит ҮНБх100%

8. Эдийн засгийн өсөлт хангагдах үндсэн нөхцөл нь: а. Нийт хуримтлал нь хөрөнгө оруулалт болсон байх б. Хуримтлал нь хөрөнгө оруулалтаас их байх в. Хөрөнгө оруулалт нь хуримтлалаас их байх

9. Эдийн засаг өссөнөөр: а. Хүн амын амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэх нөхцөл бүрдэнэ. б. Ядуурлыг бууруулах боломжийг олгоно. в. Улс орны батлан хамгаалах хүчин чадлыг дээшлүүлэх боломжийг олгоно. г. Дээр дурьдсан бүх нөхцөлүүд бүрдэнэ

10. Эдийн засгийн өсөлтийн нөхцөлд цэвэр хөрөнгө оруулалт нь: а.Сөрөг утгатай байна б. Эерэг утгатай байна. в. Тэгтэй тэнцүү байна. г. Дээрх хариултууд буруу


93

93


1. Жилийн хугацаанд А орны бодит ДНБ-ний үйлдвэрлэлийн хэмжээ 650 сая-аас

800 сая төг болон өссөн гэвэл тухайн орны эдийн засгийн өсөлтийг тодорхойл 2.Эрдэмтэд 2003 онд А орны хүн амын хэрэглээний зардал C=25+0.9хДНБ

функцээр илэрхийлэгдэх ба хөрөнгө оруулалт 15 тэрбум төг, улсын зардал 60 тэрбум, цэвэр экспорт 15 тэрбум төг байна гэж үзсэн бол тухайн жилийн тэнцвэрт ДНБ-ний хэмжээг ол. Хэрэв дараагийн жилд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 30 тэрбум болж өснө гэвэл эдийн засгийн өсөлт хэдэн хувь байхыг тооц.

3.А орны бүтээгдэхүүн/ капитал-харьцаа 0.8-тай тэнцүү. ДНБ-ний үйлдвэрлэлийн

хэмжээ 280 тэрбум төгрөг байсан. Дараа жил 20 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдэнэ гэж үзвэл эдийн засаг хэдэн хувиар өсөхийг тооц.

4. А орон жилд 500 тэрбум төгрөгийн ДНБ үйлдвэрлэх ба 800.0 мянган

ажиллагсадтай. Дараа жилд ДНБ-ний үйлдвэрлэлийн хэмжээ 6%-иар, ажиллагсадын тоо 4%-иар өссөн гэвэл хөдөлмөрийн бүтээмж хэрхэн өөрчлөгдсөнийг тодорхойл.

macro sem e book

Documents