MADDE

Şule ERTEKİN

Şule ERTEKİN

MADDEYİ TANIYALIM

Maddeyi duyu organlarımızla tanır ve niteleriz. Niteleme amacıyla; saydam,opak (saydam olmayan), sert, yumuşak gibi zıt anlamlı özellikler kullanırız.Şimdibu özellik çiftlerinden bazılarını inceleyelim.

Şule ERTEKİN

Saydamlık ve Opaklık

Maddelerin ışığı geçirme özelliği hayatımızı kolaylaştırmıştır. Pencere camı veduvarlar her binanın vazgeçilmez kısımlarıdır. Biri diğerinin yerini tutmaz. Çünkü,pencere camı saydam, duvar ise saydam olmayan maddedir.Camın ışığı geçirme özelliği olmasaydı otomobil pencerelerinin yapımında ve gözlüklerde cam kullanılmazdı..

Şule ERTEKİN

Elmas, gümüş parlakmaddelerdir.Odun, bazı kömürler ve kummat maddelerdir.

Parlaklık ve Matlık

Şule ERTEKİN

Maddelerin farklı sertliğe sahipolduğunu biliyor musunuz? Bazımaddeleri kolayca çizebilir ve şekilverebiliriz. Çeşitli nesneler kullanarakşekil verebildiğimiz maddeler yumuşaktır. Kolayca şekil veremediğimizmaddeler ise serttir.

Sertlik ve Yumuşaklık

Şule ERTEKİN

Tükenmez kalem yayı ve sünger esnek, çekiç sapı ve çivi ise berk maddelerdir.Esnek maddeler kolayca bükülebilir,berk maddeler ise bükülemez.

Esneklik ve Berklik

Çatal ve kaşık, sağlam bir madde olan çelikten yapılır. Sert plastikten yapılan ve piknik için kullanılan çatal ve kaşıklar ise kırılgandır.

Sağlamlık ve Kırılganlık

Şule ERTEKİN

Şemsiye ve yağmurluğunuzkâğıt kullanılarak yapılabilir mi? Gördüğünüz gibi bazımaddeler suyu çekerken bazıları çekmez.

Suyu Çekenler ve Çekmeyenler

Şule ERTEKİN

Küçük taşlar ve kum sudabatar. Sizin tayamayacağınız ağır bir tahta parçası bile suda yüzer. Bazı maddeler suda batar,bazıları ise yüzer, diyebiliriz.

Suda Batma ve Yüzme

Mıknatıs tarafından çekilen maddelere örnek olarak demir ve çelik verilebilir. Lastik,cam, taş ve ağaç ise mıknatıs tarafından çekilmeyen maddelerdir.Bazı maddeler mıknatıs tarafından çekilir,bazıları ise çekilmez.

Mıknatısla çekilme özeliği

Şule ERTEKİN

Maddelerin bazıları pürüzlü bazıları ise pürüzsüz bir yüzeye sahiptir.

Pürüzlü ve Pürüzsüz

Şule ERTEKİN

Maddenin Nitelikleri ve Kullanım AlanlarıKoltukların yumuşak ve esnek oluşu kullanım kolaylığı ve güzel bir görünüm sağlar. Ama mobilyada,berk ve sert kısımlar da vardır.

Evimizde kullandığımızbazı nesneler opakmalzeme kullanılarakyapılır.

Şule ERTEKİN

Plastik esnek olduğu için,başta oyuncak ve otomobillastiği olmak üzere birçokeşyanın yapımında işe yarar.

Kışlık ayakkabıların tabanındaki pürüzlerkarlı ve ıslak zeminde kaymamızı önler.

Şule ERTEKİN

Mıknatıs tarafından çekilen demir, çelik gibi maddeleriMıknatıs tarafından çekilmeyenMaddelerden kolayca ayırırız.

Temizlik amacıyla kullanılan kâğıthavlunun, suyuçekme özelliği vardır.

Şule ERTEKİN

Maddenin Halleri

Katı maddeler: taş,demir,bakır,altın vb.Sıvı maddeler: su, petrol,mazot, gaz yağı vb.Gaz maddeler: su buharı, oksijen, vb.

Şule ERTEKİN

Katı maddelerin belirli şekli ve hacmi vardır.Molekülleri arasında boşluk azdır. Sıkıştırılırlarsa bile hacimleri küçülmez.Molekülleri bulundukları yerde titreşerek hareket ederler.

Katı Maddeler

Şule ERTEKİN

Sıvı maddelerin belirli bir hacimleri vardır.Belli bir şekilleri yoktur.Konuldukları kabın şeklini alırlar.Molekülleri birbiri üzerinden kayarak hareket eder.Sıvılar sıkıştırıldığında hacimleri küçülmez.

Sıvı Maddeler

Şule ERTEKİN

Gaz maddelerin belli bir şekilleri yoktur.Bulundukları kabın şeklini alırlar.Belli bir hacimleri yoktur. Bulundukları kabın hacmini alırlar.Molekülleri bağımsızdır. Aralarında boşluk çoktur.Bu nedenle sıkıştırıldıkça hacimleri küçülür.

Gaz Maddeler

Şule ERTEKİN

MADDENİN ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİ

Hacim

Her maddenin kendisine ait bir hacmi vardır. Hacim V ile gösterilir. Katı ve sıvıların belirli bir hacimleri vardır. Sıvıların hacmi, dereceli kaplarla ölçülür. Katıların hacmi ise içinde hiç çözünmediği bir sıvı bulunan dereceli kaba atıldığında taşırdığı sıvının hacmi ile ölçülür. Gazların belirli bir hacmi yoktur. Bulunduğu kabın hacmi aynı zamanda gazın hacmidir.

Şule ERTEKİN

Kütle

Her maddenin kütlesi vardır. Kütle m ile gösterilir. Maddelerin kütleleri, eşit kollu terazi ile ölçülür. Miktarı artan bir maddenin kütlesi kesinlikle artar.Kütle birimleri genel olarak miligram (mg), gram (g), kilogram (kg ve ton) olarak ifade edilir.1000 mg = 1 g ; 1000 g = 1 kg ; 1000 kg = 1 tondur.

Şule ERTEKİN

İnsanlar İşleyerek Maddeyi Değiştirirler

Çantamızın üretiminde kullanılan maddelerinhafiflik, sağlamlık, esneklik ve su geçirmeme gibi özelliklere sahip olmasına dikkat edilir. Çantamız demirden yapılsaydı onu taşıyabilir miydik?

Şule ERTEKİN

İşlenmiş MaddelerTaş, toprak, odun, sebze, meyve ve tahıl doğada bulunan maddelerden bazılarıdır. Doğal madde olarak adlandırılan bu maddeler çeşitli ürünler elde edilirken ham madde olarak kullanılır.İnsanlar çeşitli yöntemler kullanarak ham maddeleri işlenmiş maddeleredönüştürürler.

Şule ERTEKİN

MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİŞMİ

Isınma ve Soğuma

Sıcaklığı ölçmek için termometre adı verilen alet kullanılır.Termometre bir hazne ve ona bağlı cam borudan oluşur.Hazne içinde cıva veya renklendirilmiş alkol bulunur. Termometrenin bulunduğu ortam ısıtılırsa haznedeki sıvı,cam boruda yükselmeye başlar; ortam soğutulduğunda ise ilk konumuna doğru geri döner.Sıvı seviyesinin karşısındaki sayılar ölçülen sıcaklık değerlerini gösterir.

Şule ERTEKİN

Maddenin Hal Değiştirmesi

ErimeDonmaBuharlaşmaKaynamaYoğunlaşma

Şule ERTEKİN

Erime

Katı bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvı haline geçmesi olayına erime denir.Buzun erime sıcaklığı 0 C°.Demirin erime sıcaklığı 1540 C °.

Her maddenin erime ve donma sıcaklığı ayrıdır.Erime ve donma olayları bitinceye kadar sıcaklık sabit kalır.

Şule ERTEKİN

Donma

Sıvı bir maddenin yeterince soğutularak katı hale geçmesine donma denir.Suyun buz olması.

Şule ERTEKİN

K A Y N A M AAldığı ısı nedeniyle, sıvı maddelerin yüzeyinde yavaş yavaş buharlaşma başlar. Isınmakta olan sıvının sıcaklığı yükselirken buharlaşma devam eder. Sıvı belirli bir sıcaklığa ulaşınca yüzeye doğru kabarcıklar oluşur. Sıvının her tarafından buharlaşma başlar. Sıcaklık sabit kalır. Sıvının sıcaklığının sabit kalarak buharlaşmanın hızlı bir şekilde devam etmesine kaynama denir.

Şule ERTEKİN

Yoğunlaşma

Gaz maddenin sıvı hale geçmesi olayına yoğunlaşma denir.Su buharının, su damlacıklarına dönüşmesi.Yoğunlaşma da buharlaşma gibi her sıcaklıkta olur.

Şule ERTEKİN

BozunmaIsıtıldığında eriyerek sıvı hâle geçtiğini öğrenmiştik.Çay şekeri ve un gibi katı maddeler ısıtıldıklarında sıvı hâle geçmez, bozunur.Örneğin çay şekerini ısıttığımızda rengi ısının etkisiyle önce sarıya sonra da kahverengiye dönüşür.Isıtmaya devam ettiğinizde şeker kömürleşir ve kokuyayar. Şekerin bu değişlimi bozunma olarak adlandırılır.

Şule ERTEKİN

Saf Maddeler

Bakır, tek bir maddeden oluşmuştur.İçinde kendinden başka madde bulunmaz. Bu şekilde oluşanmaddeler saf maddelerdir. Kestiğiniz bakır telin en küçük parçası yine bakırdır.

Şule ERTEKİN

Karışımlar

Maddeler bir araya gelerek sayısız karışım oluşlturabilir. Bilinen pek çok karışımtürü vardır.Katılar hem kendi aralarında hem de sıvı ve gaz hâlinde bulunan maddelerle bir araya gelerek karışım oluşturabilirler. Bu durum sıvı ve gaz hâlinde bulunan maddeler için de geçerlidir.

Şule ERTEKİN

Çözeltiler ve Çözünmeİçtiğiniz şekerli çay bir çözeltidir. Çay, şekeri çözmüş; şeker ise çözünmüştür. Kullandığımız çay yapraklarından gelen bazı maddeler de çaya renk katmıştır.Şeker suda çözünür.

Şule ERTEKİN

Bazı katı maddeler suyun içinde iyi çözünür. Bazıları ise suda ya az çözünür ya da hiç çözünmez. Çorbaya kattığımız tuz çorbanın içinde dağılır ve görünmez olur.Çorba hazırlarken kullandığımız su, tuzu çözmüştür.Suyun tuz için iyi bir çözücü olduğu söylenebilir. Çorbaya kattığımız karabiberin ise çözünmediğini, yüzdüğünügörürüz.

Şule ERTEKİN

KARIŞIMLAR AYRILABİLİR MİSüzme ve YüzdürmeSıvıları içindeki çözünmemiş katılardan ayırmak için süzerek ayırma yöntemi uygulanır.Süzme işleminde katı parçaları geçirmeyen, sadecesıvıyı geçirebilen süzgeçler kullanılır.Suda çözünmeyen katı maddeleri ayırmak için süzme yönteminden başka yüzdürme yöntemi de kullanılır.Bu yöntemle yüzeyde kalan madde karışımdan kolaylıkla ayrılabilir.

Şule ERTEKİN

Mıknatısla Ayırma

Pirincin içindeki taşları mıknatısla ayırabilir miyiz? Mıknatıs; demir, nikel gibi maddelerden yapılan toplu iğne, çivi vb. cisimleri çeker.

Şule ERTEKİN

Buharlaştırma

Buharlaşma, biz farkında olmadan meydana gelmektedir. Kurumaya bırakılan bardak,çatal, kaşık ve pencere camınınyüzeylerinde bazı lekeler oluşur. Bulekelerin nedeni, suda çözünmüş hâldebulunan çeşitli maddelerdir.