mahabharata: ksiega xii - santi parva, czesc 2 i 3, mokszadharma

7/24/2019 Mahabharata: ksiega XII - Santi Parva, czesc 2 i 3, Mokszadharma

1/754


2/754

Mikoajewska Mahabharata

Ksiga XII Santi Parvacz 2 i 3


3/754


4/754

Mahabharataopowiada

Barbara Mikoajewska

Ksiga XII,Santi Parva, cz 2i 3Mokszadharma Parva O drodze do Wyzwolenia

(w pidziesiciu czterechopowieciach)

Napisane na podstawieMahbharta, 12.SantiParva,parts 2 and 3

w angielskim tumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli,http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm

The Lintons Video PressNew Haven, CT, USA

2015


5/754

Copyright 2015 by Barbara Mikolajewska. All rights reserved.

Technical and editorial advisor:F. E. J. Linton.

e-mail inquiries:tlvpress @ yahoo.com

Printed in the United States of America.

History: Episode144firstpostedonthewebinJune2012, with subsequentepisodes, updates and corrections added irregularly thereafter. Now at the URL http://tlvp.net/~b.mikolajewska/booknook/Mahabharata/ .Firstprinted edition reflects status of Internet edition as of March 2015.The current printing incorporates corrections dating through 2015.10.05.

Look forfurtherepisodes, updatesandcorrectionssporadicallyin thefuture.Typography and page layout accomplished using Microsoft Word 2007.

Published in the United States in 2015 byThe Lintons Video Press

New Haven, CTUSA

ISBN-10: 1-929865-40-6ISBN-13: 978-1-929865-40-6


6/754

Spis treci

siga XII (Santi Parva), cz 2 strona 9

Synopsis 11Opowie 144:O ciece wiedzy i szukaniu Wyzwolenia

(mokszy) 28Opowie 145:O nagym olnieniu 39Opowie 146:O piciu wielkich elementach (maha-

bhuta), yciu i Duszy 54

Opowie 147:O stworzeniu ywych istot przez Brahm iwprowadzeniu w ruch koa istnienia poruszanego przezprawo karmy 67

Opowie 148: O naturze materialnejPrakritidziaajcejpoprzez zmysy, umys, rozumienie i wcielonej duszy 79

Opowie 149:O ciece recytatora i jej owocach 91Opowie 150: O wiedzy duchowej osiganej dzikijodze prowadzcej do Wyzwolenia 108

Opowie 151: O stanie umysu prowadzcym dopoznaniaBrahmana 117

Opowie 152:O KrysznieNajwyszej Osobie iTwrczej Zasadzie wszechwiata 126

Opowie 153: O uwalnianiu si od uudy ego-wiadomoci (ahamkara) 140

Opowie 154: O tym, co trzeba wiedzie oBrahmanie,Puruszy,Prakritii potdze jogi 154

Opowie 155: O odrbnoci (dualizmie) ciaa i duszy inaturze Wyzwolenia 160

Opowie 156: O tym, jak wiedza i samo-kontrolapomagaj w zachowaniu spokoju umysu pomimonieszczcia 173

Opowie 157:O zmiennoci tego wiata, oznakachpomylnoci i niepomylnoci i najwyszej ciece

prawoci 190Opowie 158: O cyklicznoci w historii wszechwiata 208Opowie 159: O rzece Czasu i tratwie wiedzy

zbudowanej z Wedi jogi 218Opowie 160: O charakterze poznania (wiedzy), ktreprowadzi do Wyzwolenia 229

Opowie 161: O zdobywaniu Wyzwolenia bez amaniawedyjskich nakazw dziaania 242


7/754

Opowie 162: O odkrywaniu duszy wrd proceswmentalnych zrodzonych z poczenia duszy z ciaem(adhjatma) 257

Opowie 163: O przekraczaniu wiata zmysw iprzedmiotw stworzonego przezPrakriti 267

Opowie 164:O narodzinach mierci i jejsprawiedliwoci 278

Opowie 165: O wtpliwociach Judhiszthiry, co dotego, czym si kierowa, aby nie zej ze ciekiprawoci 284

Opowie 166: O nonviolencejako najwyszej iuniwersalnej ciece prawoci 291Opowie 167: O postpowaniu w sytuacji, gdy okrutny

akt jest zarwno nakazany jak i zakazany 305Opowie 168: O dyskusji Kapili z Sjumaramim na

temat cieki wiedzy i dziaania w wietle wedyjskichnakazw 317

Opowie 169: O prawoci jako najwikszym darze od

bogw 335Opowie 170:O drodze jednostki do grzechu, prawoci,

wyrzeczenia i Wyzwolenia 342Opowie 171:O tym, jak asura Wrtra osign

Wyzwolenie 353Opowie 172:O walce Indry z Wrtr i narodzinach

Gorczki z przeraliwej energii iwy 366

Opowie 173:O tym, jak Daksza uciszy gniew iwywymieniajc jego tysic osiem imion i uratowa swjrytua 376

Opowie 174:O duszy i jej powizaniu z ciaem i jegoatrybutami 394

Opowie 175:O Wyzwoleniu jako rodku obrony przednieszczciem i mierci 400

Opowie 176:O dobroczynnym charakterze prawoci 410

Opowie 177:O zbawiennym charakterze umartwie,wiedzy i jogi 419

Opowie 178:O tym, jak bramin Uanaszyska imiukra 436

Opowie 179:O zaletach samo-kontroli i ujarzmianiaumysu 439

Opowie 180:O rnicy midzysankhji jog i potdzejogi 443


8/754

siga XII (Santi Parva), cz 3 449

Synopsis 451Opowie 181:O doktryniesankhjii jej potdze 463Opowie 182:O rnicy midzy tym, co niezniszczalne

(akszara) i co zniszczalne (kszara) 473Opowie 183:OPuruszyodkrywajcym sw

odmienno odPrakritii jedno z Najwysz Dusz 487Opowie 184:O tym jak Jadnawalkjanauczasankhjiijogi krla Daiwarati 502

Opowie 185:OBrahmanierezydujcym wNiezamanifestowanym manifestujcym si w formiewszechwiata 515

Opowie 186:O moliwoci Wyzwolenia w domowymtrybie ycia 526

Opowie 187:O narodzinach syna Wjasy uki i jegodrodze do Wyzwolenia 544

Opowie 188:O Narajanie, Biaej Wyspie i ofierze krlaUparikary 584Opowie 189:O tym, jak Naradapoznaje Narajan wjego manifestacjach, ale nie w jego wasnej naturze 600

Opowie 190:O rozporzdzeniach Narajany wodniesieniu do religii dziaania (pravritti) i kontemplacji(nivritti) 616

Opowie 191:O imionach Najwyszego Boga 627

Opowie 192:O zlewaniu si Agni(ognia) i Somy(nektaru ycia) w jedn substancj przenikajc caywszechwiat 639

Opowie 193:O oddawaniu czci Narajanie i jegowielbicielu Naradzie 645

Opowie 194:O Narajanie w formie z gow konia 656Opowie 195:O religii oddania i jej historii od

najdawniejszych czasw 663Opowie 196:O tym, czyPuruszajest jeden, czy te jest

ich wielu 676Opowie 197:O tym, jak bramin Dharmaranja dziki

rozmowie z mdrym Nag odkrywa swoj drog doWyzwolenia 681


9/754

odatki 695

Aneks 2: Stwarzanie wszechwiata:Brahman,PuruszaiPrakriti 697

Aneks 3: EwolucjaPrakriti 700SowniczekMahabharaty(ksiga XII, cz. 2 i 3) 702Indeks imion 735


10/754

Ksiga XII

Santi Parva, cz 2

(w trzydziestu siedmiu opowieciach)


11/754


12/754

Ksiga XII, cz. 2 Synopsis 11

Synopsis

1. O filozofiiMokszadharmy; 2. O religii Wyzwolenia i ciece wiedzy w opozycji

do cieki dziaania; 3. O procesie stwarzania wiata, ewolucjiPrakritii stworzeniuywych istot przez Brahm; 4. O poznawaniu duszy w kontekcie proceswmentalnych zrodzonych z poczenia duszy z ciaem; 5. O charakterze proceswpoznawczych, wiedzy i jej rde; 6. O uniwersalnej ciece prawoci i cnocieprawoci; 7. O znaczeniu samokontroli i ujarzmiania umysu.

1. O filozofii Mokszadharmy

Na zakoczenie czci pierwszej ksigi XII Mahabharatyzwanej Ksig Pokoju (Santi Parva) przedstawilimy rozmowJudhiszthiry z brami dotyczc czterech celw yciowych: Prawa,Zysku, Przyjemnoci i Wyzwolenia. Judhiszthirapyta, na ktrym ztych celw naley przede wszystkim skupi umys szukajcnajwyszego dobra. Sam opowiada si za czwartym celem, ktrymjest Wyzwolenie (moksza) prowadzce do stanu najwyszejbogoci, i ktrego nie mona zrealizowa poprzez dziaanie, lecz

jedynie poprzez dyscyplin umysu, wiedz i doskonalenie swejduszy. Druga cz Santi Parvy zawiera rozmowy Judhiszthiry zBhiszm na temat drogi prowadzcej do Wyzwolenia. Rozwija sitam dalej tematy poruszane przez Kryszn w rozmowie z Ardunw Bhagavad Gicie. Kryszna zaleca trzy cieki prawoci:nieegoistycznego dziaania, wiedzy oraz emocjonalnego oddaniabstwu. Tak jak pierwsza cz ksigi XII dotyczya ciekidziaania, tak druga i trzecia dotyczy gwnie cieki wiedzy, ktrajest drog prowadzc do Wyzwolenia.

Cz druga i trzecia Santi Parvy tworzy odrbn cao zwanMokszadharma Parva, czyli ksiga o dharmie wyznaczajcej drogdo mokszy. Mokszadharmaju bardzo wyranie formuuje stwier-dzenia zaliczane obecnie do nurtusankhjii jogi. Prezentuje systempoj charakterystycznych dla tych dwch najstarszych nurtwindyjskiej filozofii opisujcych rne wymiary ludzkiej subiektyw-

noci rozwaanej w kontekcie jej powiza ze wiatem zew-ntrznym, wewntrznym, metafizycznym jak i z histori yciakonkretnej ywej istoty. Ta sigajca odlegej przeszoci mylzainspirowaa wiele religijnych i filozoficznych kierunkwwschodu i przedara si na zachd inspirujc psychologi gbi iwszelkie formy psychoanalizy. Warto si z ni zapozna i w tensposb powrci do oryginau, ktry cigle moe by inspiracjdla tego, co uwaamy za nowoczesn humanistyk.


13/754

12 Mikoajewska Mahabharata

Mokszadharmpodobnie jakBhagavad Gitzalicza si dzisiajdo jogi i pre-klasycznej teistycznej sankhji, bo cho nale onebardziej do filozofii ni religii, ich zwizek z religi jest silniejszyni w klasycznejsankhji, ktra ma charakter wiecki. Stwierdzenia

sankhjii jogi rni si midzy sob w pewnych kwestiach, lecz zewzgldu na ich ogromne podobiestwa s czsto traktowanecznie. Za legendarnego twrcsankhjiuwaa si mdrca Kapil,podczas gdy za klasyczn prac z tej dziedziny uznaje siSankhjakartik Iwarykriszny, a za klasyczn prac w systemiejogi uwaa si Jogasutry Patandaliego. Obie prace klasycznemog by traktowane jako punkt odniesienia dla czsto jeszczeniejasnych sformuowa Mahabharaty, ktre powstay w okresiemidzy IV w. p.n.e. i II w. n.e., podczas gdy sformuowaniaklasycznejsankhjiprzypadaj naokres midzy II i XI w. n.e.

Bhiszma w rozmowie z Judhiszthir cytuje czsto rozmowymidzy synnymi mdrcami. I tak na przykad opowieci 146-147s rozmow midzy Bhrigu i Bharadwad, opowieci 151-153midzy Manu i Brihaspatim, opowieci 158-163 midzy Wjas ijego synem uk. Niektre opowieci, jak na przykad opowie

168, zawieraj nauki mdrca Kapili, legendarnego twrcy sankhji,a opowie 155 przedstawia nauki jego ucznia Panczasikhi.Prezentowane w drugiej czci Santi Parvy rozmowy kr

wok kilku tematw, sigajc coraz gbszego dna, gdzie ukrywasi prawda, ktrej ta myl szuka. S to tematy takie jak stwarzaniei niszczenie wszechwiata, dusza i ciao, rzeczywisto duchowa imaterialna, nierealno tego wiata, rozwj duchowy i wyzwalaniesi spod wpywu natury materialnej i obowizku reinkarnacji,przeciwstawno i ograniczenia cieki dziaania w porwnaniu zeciek wiedzy, ktra jest ciek jogi i zaprzestania dziaa,natura Brahmana i bogw. Rwnoczenie wiele rozmw dotyczyobrony autorytetu Wed i dowodzenia, e sprzecznoci midzy ichstwierdzeniami s pozorne i wynikaj z niezdolnoci tego, kto jestudiuje, do zrozumienia, e odnosz si one do dwch cieekdziaania i wiedzyktre s rozczne i wykluczaj si, cho z

drugiej strony s dla siebie uzupenieniem. W wielu rozmowachwida inspiracj pochodzc zBhagavad Gityi prb rozwinicia irozumienia pojawiajcychsi tam tez.

Na pierwszy rzut oka ma si wraenie, e stwierdzeniadotyczce istotyBrahmana, jak i stworzenia wiata i inne s penesprzecznoci. Jednake przy bliszym spojrzeniu sprzecznoci teznikaj, gdy zakada si tutaj, e istniej rne poziomy poznaniai poznanie moe i coraz gbiej, a dotrze do rzeczywistoci


14/754


ostatecznej, ktra jest niepoznawaln przez zwyke mechanizmypoznawcze prawd. Zanim umys ludzki tam si znajdzie, bka sipo dungli sprzecznoci i antynomii. wiat zjawiskowy cigleprzybiera inn form zalenie od tego,kto poznaje i ten kto dociera

ostatecznie do prawdy o rzeczywistoci, wie, e tak gnbice mylzachodu antynomie s jedynie zudzeniem i wynikaj z iluzjistwarzanej przez zmysy i umys. To, e co jest i rwnoczenienie jest, lub e co rwnoczenie ma i nie ma jakiego atrybutu,jest w indyjskiej filozofii kategori logiczn, lub inaczej iluzj, czywasnoci ludzkiego umysu, czy rozumienia.

Te same tematy poruszane w poszczeglnych rozmowachnosz na sobie lady tego, e zostay napisane w rnym czasie istd tym bardziej wydaj si niekiedy ze sob sprzeczne. Indyjskafilozofia jednake z atwoci przekracza sprzecznoci widzc wnich jedynie bdzenie umysu, ktry nie potrafi uwolni si odwpywu zjawiskowego wiata, ktry zreszt sam tworzy.Sprzecz-noci te s wane dla historykw myli i purystw, lecz nieprzeszkadzaj w widzeniu Mahabharatyjako koherentnej caoci.Dokonajmy teraz krtkiego przegldu najczciej pojawiajcych

si tematw.

2. O religii Wyzwolenia i ciece wiedzy w opozycji do ciekidziaania

Pierwsze dwie opowieci (144-145) maj wyranie charakterwstpny i wskazuj na Wyzwoleniejako na najwyszy cel, ktregorealizacji powinna rodzca si na ziemi ywa istota szuka.

Wychwalaj ciek wiedzy prowadzc do Wyzwolenia, ktrauwalnia osob od obowizku ponownych narodzin i prowadzi dostanu wiecznej bogoci, ktry jest stanem waciwym dlaBrahmana, przeciwstawiajc j ciece religijnych dziaaprowadzcej co najwyej do szczcia w niebie, ktre jestkrtkotrwae i nie uwalnia duszy od obowizku ponownychnarodzin i konsumpcji skutkw swych przeszych dziaa. Wopowieciach tych zostay rwnie przedstawione indywidualneprzypadki osb, ktre zdobyy Wyzwolenie poprzez nagleolnienie lub wiadomie szukay drogi prowadzcej doWyzwolenia. Sugeruje si tutaj, e Wyzwolenie wie si zosiganiem pewnego okrelonego stanu umysu, ktry jest dozdobycia za ycia, a nie dopiero po mierci, jak to jest wprzypadku nieba zdobywanego poprzez religijne dziaania.


15/754


3. O procesie stwarzania wiata, ewolucji Prakritii stworzeniuywych istot przez Brahm

Nastpne dwie opowieci (146-147) przedstawiaj rozmow,

podczas ktrej wielki riszi Bhrigu odpowiada na pytania mdrcaBharadwady dotyczce procesu stwarzania budulca wszechwiata,tajemnicy ycia oraz stworzenia ywych istot przez Brahm. Wrozmowie tej mamy pierwszy zarys opisu stwarzania budulcawszechwiata w procesie okrelanym przez sankhjjako ewolucjanatury materialnej Prakriti (ewolucja ta, tak jak si j opisuje whinduizmie wspczenie, zostaa przedstawiona w Aneksie 2). Wwersji proponowanej przez Bhrigu, Mahat (Rozumienie) wypywa

z Manasa (umysu, czy te ladw pamiciowych na poziomieglobalnym), nastpnie pojawia si ego-wiadomo (ahamkara) inastpnie pi wielkich elementw mahabhuta. Paralelnieopisuje si pojawienie si stwrcy ywych istot Brahmy, ktry jestpierwszym i najstarszym ucielenieniem lub kombinacj wymie-nionych skadnikw budulca wszechwiata wystpujcych razemw formie ciaa, w ktrym zamieszkuje dusza. Dodaje si tu

istnienie oceanu i Boskiego Lotosu stworzonego przez Manasa. (Wopow. 152 stwierdza si, e ten Lotos wyrs z ppka Kryszny,ktry pooy si na wodach, zwanego rwnie Narajan.)

W powyszym opisie stwarzania pozostaje wiele tajemnic, jakchoby tajemnica ycia i tego czynnika, ktry oywia ciao. Bhriguw odpowiedzi na pytanie Bharadwady zarysowuje charaktery-styczny dla sankhji dualizm duszy i ciaa (dyskutowany bliej wopowieci 155 przez ucznia Kapili) wymieniajc dusz jako ten

czynnik, ktrego obecno nadaje ciau ycie, rwnoczeniejednak wyjania, e tym co umoliwia ciau ruch i ycie, jest piwielkich elementw, ktre tworz ciao i jego organy, czylioglnej produkty ewolucji natury materialnejPrakriti.

W opisie stwarzania wiata przez Bhrigu, Brahma, pierwszaywa istota, jest stwrc zamieszkujcych wszechwiat ywychistot, czyli ucielenionych dusz. Nie jest jednak ich stwrc

bezporednim i co wicej nie jest bezporednim stwrc ichzrnicowania. Sam stworzy swych synw braminw Pradapa-tich i prawo, e kada ucieleniona dusza musi sama skonsumowaowoce swych dziaa, czyli tzw. prawo karmy. Wszystkie yweistoty stworzone przez Pradapatich skaniane przez naturmaterialn do dziaania same s odpowiedzialne za to, na jakimpoziomie istnienia urodz si ponownie. Prezentowane w opow.146-147 nauki Bhrigu s o wiele blisze stwierdzeniom filozofiisankhjini mitologii.


16/754


W tym zarysowanym w naukach Bhrigu schemacie charakte-rystycznym dla sankhjibrakuje jeszcze wyranych stwierdze oPuruszy. Bhiszma uzupenia ten obraz wskazujc na NajwyszDusz (Purusz) jako oryginaln i pierwsz przyczyn stwarzania

wiata wyjaniajc to bezporednio Judhiszthirze (opow. 148) orazpowtarzajc rozmow midzy Manui Brihaspatim (opow. 150), wktrej Manu naucza o pozbawionym atrybutw Brahmanie jakoprzyczynie wszechwiata.

Kontynuujc wtek stwarzania wiata w dalszych opowieciachrozwaa si bardziej szczegowo temat Puruszy i Prakriti wjednym ciele bdcych twrcz zasad wszechwiata (opow. 152 i154), jak i temat Brahmana i jego dwojaki sposb istnienia, jakotego, kto jest bez atrybutw i jako tego, kto posiada atrybuty(opow. 150). Poszczeglne rozmowy opisuj wic processtwarzania wiata coraz gbiej. Tak jak rozmowa Bhrigu zBharadwad ukazuje stwarzanie wiata jako ewolucj Prakriti,rozmowa Manu z Brihaspatim wskazuje na pozbawionegoatrybutw Brahmanajako przyczyn wszechwiata bdc ponadPrakriti, a opowie 152 dotyczca Kryszny jako stwrcy wiata

przedstawia Kryszn jako Najwysz Osob Boga o podwjnejnaturze (Purusza-Prakriti) bdc rdem lub twrcz zasadwszechwiata i jako Narajan (tego, ktry ley na wodach), ktrysam jeden znaBrahmana.

Obok stwarzania wiata porusza si temat jego niszczenia.Zjawiskowy lub inaczej zamanifestowany wszechwiat jestnietrway. Ewolucja natury materialnej Prakriti dostarczajcawszechwiatowi budulca stwarzajc dwadziecia trzy zasadyrzeczywistoci materialnej rozwija si i zwija w okrelony iregularny sposb tak jak pory roku. Wyjania to Wjasaw rozmo-wie ze swym synem uk (opow. 158) odwoujc si do pojciaczasu. Opisuje szczegowo miary czasu i cykliczno stwarzania,istnienia, psucia si i niszczenia wszechwiata. Temat stwarzania iniszczenia pojawia si rwnie w innych opowieciach, jak naprzykad w opowieci 170 (p. 4), gdzie mdrzec Asita-Dewala

odpowiada na pytanie Narady o proces stwarzania i niszczenia, atake w opowieci 171, gdzie mdrzec Sanat-Kumara naucza asurWrtr o cyklach tworzenia i niszczenia wiata, i w tym kontekciedotyka ponownie tajemnicy Kryszny nauczajc, e Najwyszy Pan,ktry jest czyst wiadomoci i nie ma atrybutw, w okresie stwa-rzania przybiera atrybuty, ktrymi s produkty ewolucji naturymaterialnejPrakritii zamieszkuje w ywych istotach zarwno jakoto, co jest niezmienne, jak i to, co jest zmienne.


17/754


Wbrew pozorom rozwaania na temat stworzenia i niszczeniawiata nie odbiegaj daleko od problematyki Wyzwolenia i ciekiwiedzy. Prowadz do okrelenia tego, co jest najwysz wyzwala-jc wiedz i jak j mona zdoby. Najwysz wiedz jest dotarcie

do Brahmana, ktry nie ma atrybutw. Atrybuty przynale dociaa, dusza jest bez atrybutw, jest czyst wiadomoci lubwiedz (opow. 174).

4. O poznawaniu duszy w kontekcie procesw mentalnychzrodzonych z poczenia duszy z ciaem

Powstaje pytanie o to, jak opisuje si aktywno Prakriti na

poziomie indywidualnym. Odpowied na to pytanie znajdujemy wpod tematem adhjatmy, czyli w rozwaaniach o duszy wkontekcie procesw mentalnych zrodzonych z poczenia duszy zciaem i jodze prowadzcej do wygaszenia tych procesw jakodrodze do jej poznania. Tematu tego dotycz bezporednioopowieci 148, 162, 174.

Jak nas naucza Mokszadharma, aktywno Prakriti na

poziomie jednostkowym przejawia si natrzy sposoby:Po pierwsze,Prakrititworzy pi wielkich i pi subtelnych(cznie dziesi) elementw, z ktrych zbudowane jest ciaowyposaone w trzy organy psychiczne (rozumienie, ego-wiadomo i umys), jak i w organy poznania (pi zmysw) idziaania (rce, stopy, mowa, organy rozrodcze i organywydalnicze) bdce miejscem zamieszkania dla duszy. Ciao jestwic zbudowane z dwudziestu trzech (dwudziestu czterech

wczajc Moola Prakriti) elementw powstaych w procesieewolucji Prakriti. Ciao jest miejscem zamieszkania dla duszy,ktra jest jedynym rdem wiadomoci.

Po drugie Prakriti za porednictwem ciaa i jego organwpoznania i dziaania tworzy przedmioty (lub raczej idee przedmio-tw) zewntrznego wiata, ktre otaczaj jednostk i skania j dodziaania w stosunku do nich.

I po trzecie, Prakriti tworzc ciao dla duszy z jednej stronywizi dusz w wiecie stworzonych przez siebie przedmiotwzmuszajc j do ponownych narodzin, lecz z drugiej strony dajcduszy ciao daje jej narzdzie do wyzwolenia si z kajdan naturymaterialnej i poczenia si zBrahmanem.

Omwmy po kolei te trzy sposoby przejawiania si aktywnociPrakriti.


18/754


Jeli chodzi o liczb konstytuant (elementw skadowych)wszechwiata Mokszadharma nie jest konsekwentna, zmieniajcczsto kt widzenia. Liczba ta zmienia si z dwudziestu trzech nadwadziecia cztery zalenie od tego, czy wcza si, czy te nie,

Moola Prakriti, a czasami gdy wcza si zamieszkujcego ciaoPurusz, wynosi dwadziecia pi, kiedy indziej, gdy uwzgldniasi tylko niektre elementy, zmniejsza si do kilkunastu.Opisywanie wszechwiata przez wyliczanie okrelonej liczbykonstytuant jest charakterystyczne dla sankhji. Doktryna tawywodzi sw nazw z sanskryckiego sowa liczba i stawia sobieza zadanie okrelenie skoczonej liczby konstytuant wszechwiata.Czynic tak uwaa, e dostarcza doskonaej lubostatecznej wiedzyna temat wszechwiata, std sankhja znaczy rwnie doskonaawiedza. Konstytuanty te s zwykle wymieniane w cileokrelonej kolejnoci ilustrujc kolejne przeksztacenia w ewolucjiPrakritii to, co wyonio si jako nastpne,jest podporzdkowanetemu, co je poprzedzao. Jak ju bya o tym mowa, Prakritirozwijasi i zwija w procesie tworzenia i niszczenia wiata wyznaczajccykle jego istnienia zarwno na uniwersalnym, jak i jednostkowym

poziomie. W procesie zwijania si Prakriti, czyli powrotu dostanu bezruchu, to, co byo w jej ewolucji nastpne, czy si pokolei z tym, co poprzednie wracajc do stanu pierwotnego. Na tymzaoeniu o moliwoci odwracania ewolucji Prakritina poziomiejednostkowym opiera si wiara w moliwo docierania do duszydziki odpowiedniej duchowej praktyce (jodze) wyczajcejaktywno poszczeglnych organw psychicznych (opow. 151).

To, co zwyko nazywa si organami psychicznymi, jest

uwaane za atrybutciaa (opow. 174). Psychik tworz trzy organywewntrzne powstae w wyniku ewolucji Prakriti. S to rozumie-nie, ego-wiadomoi umys. Istniej one w ciele obok uniwersal-nej jani, czyli duszy lub Puruszy, ktry jest odmiennej, czystoduchowej natury. Jak to zostao stwierdzone w Bhagavad Gicie, ico jest czsto powtarzane w Mokszadharmie, ciao i jego atrybutys polem (kszetr) dla duszy, ktra jest wiadkiem zachodzcych w

nim procesw, czyli kszetra-din. Umys jest kopalni mylimajcych swe rdo w tym, co zostao w nim zakodowane wrezultacie przeszego ycia, jak i w tym, na co wskazuj zmysyobecne w wiecie zewntrznym. Dziaanie umysu samo w sobiejest niewiadome. Rozumienie jest niewiadom samej siebiezasad rnicujc obecne w umyle myli w jzyku prawdy ifaszu. Ego-wiadomo, czyli samookrelenie to ja, jest poczu-ciem wasnej odrbnoci, jednostkowoci, ktra zdaje si by

podmiotem dziaajcym i tym, kto jest Panem ciaa bdc


19/754


faktycznie rezultatem zaciemnienia duszy, ktra w swej naturzejest czyst wiadomoci (chit), przez ignorancj. U podstaw tegostwierdzenia ley nie podlegajce kwestii zaoenie, e wprzypadku wcielonej duszy (diwy) lub inaczej konkretnej

empirycznej osoby, Panem ciaa jest dusza (Purusza), a tym ktodziaa, jest Prakriti. Ego-wiadomo to rezultat mylenia siebieprzez obserwujc procesy psychiczne dusz z Prakriti, lub tym,kto dziaa.

Dziaanie jest faktycznie rezultatem aktywnoci trzech jakocinatury materialnej (gun), jasnoci-dobra (sattwa), namitnoci(radas) i ciemnoci (tamas), ktre utraciy sw rwnowag podwpywem obecnoci Puruszy i ktre s si aktywujc Prakriti.Tak jak rozumienie, umys i zmysy s uwaane za atrybuty ciaa(opow. 174), guny s uwaane za atrybuty rozumienia, umysu,zmysw i ego-wiadomoci (opow. 162), ktre towarzysz duszy.Wcielona dusza, cho jej natura jest odmienna od ciaa (opow.155), zachowuje swj zwizek z ciaem nawet po mierci ciaagrubego zbudowanego z piciu wielkich elementw, gdy jestdalej odziana w ciao subtelne linga-sarira zbudowane z piciu

subtelnych elementw, ktre s rwnie wytworem ewolucjiPrakriti i zachowuje rozwinite za ycia osoby jej wasnocimentalne zakodowane w umyle (chitta). Dopki dana wcielonadusza pozostaje odziana w ciao subtelne, dopty musi rodzi siponownie na ziemi w nowym ciele grubym (opow.150).

Przejdmy teraz do obecnych w Mokszadharmie stwierdzedotyczcych drugiego sposobu przejawiania si aktywnociPrakriti na poziomie indywidualnym, czyli stwarzania przedmio-tw tego wiata, ktre otaczaj jednostk.

Jak stwierdza syn Wjasy uka (opow. 161, p. 2) istniej dwarodzaje stwarzania: jednoinicjujcewypywajce z Najwy-szej Duszy prowadzce do wyonienia si dwudziestu czterechelementw kolejnych przeksztace natury materialnej Prakriti istworzenia ciaa (kszara), ktre jest miejscem zamieszkania dlajednostkowej duszy, i drugie opierajce na zmysach i ich

przedmiotach realizowane dziki potdze rozumienia (intelektu iwiedzy). Ten drugi rodzaj stwarzania pochodzc z pierwszegoprzekracza go lub przykrywa stajc si pierwszoplanowym zewzgldu sw moc zwizywania wszystkich jednostek.

Poprzez zmysy osoba ma kontakt z przedmiotami zmysw(dwikiem, dotykiem, form, zapachem i smakiem) obecnymi wwiecie zbudowanym z piciu grubych elementw i odbierajc te

informacje z pomoc rozumienia i umysu tworzy pojcia lub


20/754


przedmioty zewntrznego wiata dla samej siebie, zabarwiajc jestanami emocjonalnymi wynikymi z aktywnoci gun, ktre swaciwociami jej umysu, rozumienia i ego-wiadomoci.Otaczajce j przedmioty s wic pod wpywem jej przeszych

dowiadcze sigajcych daleko dopocztkw jej reinkarnacjizakodowanych w umyle igunwyznaczajcych emocje skojarzonez tymi przedmiotami. wiat zewntrzny istnieje poza ni, bo jestwytworem aktywnociPrakritina poziomie uniwersalnym, ale dladanej jednostki wiat zewntrzny jest jej wasny bdcy rezultatemjej wasnej historii.

Mokszadharma wielokrotnie powraca do tematu stwarzaniaprzedmiotw tego wiata przez Prakritina poziomie jednostek. Wtym kontekcie naley wspomnieopowie 153 w ktrej mowa otworzeniu przedmiotw tego wiata przez ego-wiadomo ikoniecznoci kontroli wpywu gunpoprzez uwiadamianie sobiecharakteru ich wpywu i uwalnianie si od ego-wiadomoci, ktrastwarza iluzje wiata zewntrznego i wie dusz z materialnymwiatem. Poczucie ja i to jest moje jest najwikszym bdemlub grzechem duszy.

W ten sposb przechodzimy do trzeciego sposobu przejawianiasiPrakritina poziomie indywidualnym:Prakritizamykajc duszw ciele wyposaanym w organy poznania, dziaania, jak i wograny psychiczne, z jednej strony zamyka j w niewoli tworzo-nych za ich porednictwem przedmiotw tego wiata, lecz zdrugiej dajc jej to ciao daje jej narzdzie suce Wyzwoleniu.

Jak ju stwierdzilimy, dusza jest odmiennej natury odPrakriti

(opow. 155) i nie mona jej pozna przy pomocy proceswpoznawczych bdcych atrybutami ciaa. Dusz mona jednakpozna poprzez ciao praktykujc duchow dyscyplin zgodnie zzaleceniami sankhji i jogi. Temat ten czy si z oglniejszymzagadnieniem charakteru procesw poznawczych, wiedzy i jejrde, ktremuMokszadharmapowica wiele uwagi.

5. O charakterze procesw poznawczych, wiedzy i jej rde

Rozmowy Manu z Brihaspatim (opow. 150-151), oraz Wjasy zuk (opow. 162 i 163) dotycz bezporednio tematu poznania iwiedzy prowadzcej do Wyzwolenia. W rozwaaniach dotycz-cych adhjatmytemat ten zosta jedynie zarysowany.

Najwyszym celem ywej istoty jest poznanie prawdziwejnatury swej duszy, ktra jest odmienna od wytworw Prakriti, ipoczenie si z Brahmanem. Duszy nie mona pozna jednak


21/754


przez zwyke procesy poznawcze bazujce na wiadectwiezmysw, wrcz przeciwnie, poznanie duszy wymaga wygaszeniatych procesw i uwolnienia si od wpywu Prakriti lubprzekroczenia tego, co si nazywa ziemskim wiatem.

Manu w rozmowie z Brihaspatim (opow. 150) przeciwstawiawiedz duchow, zdobywan przez dyscyplin duchow i praktykjogi, wiedzy pyncej ze studiowania pism i religijnych dziaa.Poznanie pism i religijne dziaanie jest jedynie faz wstpn nadrodze do poznania duszy, ktra ostatecznie wymaga zaniechaniadziaa i skupienia si na kontemplacji umysu, i su jedynieoczyszczeniu serca z przywizania do ziemskich przedmiotwtworzonych przez umys i dziaanie. Naley zaniecha dziaa, bodziaania s zawsze rdem skutkw dobrych lub zych, ktremusz zosta skonsumowane w nastpnym yciu. PonadtoNajwyszy Brahmanjest pozbawiony atrybutw i nie mona doniego dotrze przez zwyke procesy poznawcze, ktre bazuj narozpoznawaniu atrybutw. Cho rozumienie zdolne do rnicowa-nia prawdy od faszu moe by pomocne na drodze prowadzcejdo Brahmana, to jednak, aby pozna subteln w formie i

wszechobecn dusz, naley uy waciwych rodkw, ktre sopisywane przez jog isankhj.Brahmanstaje si widoczny jedynie po cakowitym wyciszeniu

i uspokojeniu umysu. w stan umysu Manu nazywa stanemnieistnienia (opow. 151), do ktrego najbardziej zbliony jest tzw.trzeci stan wiadomoci, czyli stan gbokiego snu pozbawionegomarze sennych. Podczas takiego snu aktywno zmysw iumysu ustaje i tylko rozumienie pozostaje obudzone. Wszystkieindywidualne dyspozycje oddziaujce na procesy poznawcze (lubinaczej istnienie) ulegaj czasowemu zniszczeniu, lub mwicinaczej ustaje caa aktywno Prakriti. W czasie snu, ktremutowarzysz marzenia senne, jest wrcz przeciwnie, gdy chociaogrube pozostaje nieruchome, ciao subtelne (linga-sarira) iobecna w nim dusza porusza si swobodnie wrd przedmiotwobecnych w umyle dowiadczajc emocji wynikych z uaktywnie-

nia skojarzonych z nimi gun. Taki sen jest uwaany za jedn zprzeszkd jogi, ktr jogin powinien pokona.Brak kontroli nad zmysami i umysem jest wedug Manu

powodem dowiadczania niedoli, podczas gdy poddanie ichkontroli prowadzi do Brahmanai wiecznej bogoci. Kontynuujcsw rozmow z Brihaspatim daje wskazwki, w jaki sposbuzyska w stan umysu zwany nieistnieniem prowadzcy dopoznania Brahmana. Po zaprzestaniu dziaania i wycofaniu


22/754


zmysw z kontaktu ze zmysowymi przedmiotami naley jepodda kontroli poprzez kontrolowanie umysu, w ten sposbzmysy zostaj wycofane do umysu; nastpnie w procesiejogicznych medytacji umys powinien wycofa si do rozumienia,

ktre zostaje wycofane z dziaania i oczyszczone z wpywu radasi tamas. Wedug sankhji nawet czyste sattwiczne rozumienie niepotrafi rozpozna duszy, gdy dusza jest wobec niego nadrzdna,lecz dusza staje si widoczna dla samej siebie odbijajc si w nimjak w lustrze. W przedstawionym bardzo oglnie procesieprowadzcym do poznania Brahmana mona rozpoznawspominany poprzednio proces zwijania si ewolucjiPrakriti.

Brahman jest czyst wiadomoci i tym, co powinno bypoznane (dneja). Poprzez uwiadomienie sobie rnicy midzyPrakriti i Purusz i poczenie si z Brahmanem w procesiepoznawczym sugerowanym przez sankhj lub jog dociera si donajwyszej wiedzy. Wiedza gromadzona przez zwyke procesypoznawcze za porednictwem organw bdcych wynikiemewolucji Prakriti jest waciwie rdem ignorancji (awidja)zaciemniajc dusz. Przeciwiestwem awidji, jest widja, do ktrej

naley wiedza zawarta w witych pismach, ktrych poznanie jestpostpem na drodze doBrahmana, lecz nie wystarcza do realizacjinajwyszego celu.

Rozmowa Wjasy ze swym synem uk (opow. 159-161)rozwija dalej temat wiedzy, jej rde, jak i rnicy midzyzwykymi procesami poznawczymi bdcymi pod wpywem gunitym procesem poznawczym, ktry prowadzi do czystej lubnajwyszej wiedzy i Wyzwolenia. Co wicej, Wjasapowicasporo uwagi stwierdzeniom Wed, ktre na pierwszy rzut okawydaj si sprzeczne, zalecajc na przykad zarwno wykonanie,jak i zaniechanie religijnych dziaa. Wjasa w swych pouczeniachprzyjmuje, e stwierdzenia Wed s niepodwaalne i nie mogpodlega krytyce. Ich pozorna sprzeczno ma rdo w tym, eodnosz si do dwch cieek prawocidziaania i wiedzyktre s realizowane przy pomocy wykluczajcych si nawzajem

rodkw, lecz cho nie mog by realizowane rwnoczenie,uzupeniaj si wzajemnie majc na uwadze ten sam najwyszy cel,ktrym jest Wyzwolenie. Stwierdzenia Wed s zawsze obowi-zujce i naley dy do Wyzwolenia bez amania wedyjskichnakazw (opow. 161).

Religijne dziaania zalecane przez Wedy, jak i samo studiowa-nie Wed s jednake realizowane za porednictwem cielesnychorganw bdcych pod wpywem gun. Same w sobie nie mog


23/754


wic doprowadzi do poznaniaBrahmana, cojest moliwe dopieropo oczyszczeniu procesu poznawczego z wpywu gun. Zarwnocieka dziaania, jak i wiedzy jest jednak godna zalecenia, lecznaley pamita o tym, e tak jak wiedza pynca ze studiowania

Wedjest jak tratwa pomagajca osobie przepyn rzek czasu iocean ycia, tak joga prowadzca do Brahmana jest tym, copozwala je przekroczy. Kontynuujc ten temat Wjasaodwoujcsi do metafory ciaa jako rydwanu, ktry umiejtniepowoonyzawiezie dusz do Brahmana, poucza syna o zasadachpraktykowania jogi wymieniajc dwanacie wymogw jogi,opisujc technik koncentracji umysu dharana,jak i wskazujc nakonieczno wyrzeczenia si przez jogina wadzy nad tym, cozamanifestowane, ktr zdobywa dziki jogicznej medytacji, botylko wtedy bdzie mg dotrze do Brahmana i zrealizowanajwyszy cel (opow. 159).

W dalszej czci swych nauk Wjasa analizuje charakter tegopoznania, ktre prowadzi doBrahmana, czyli czystej wiadomoci,ktra jest tym, co rzeczywiste i prawdziwe, polemizujc zarwno zbuddyjskim idealizmem zgodnie z ktrym wszystko, czyli caa

wiedza, jest zaledwie ide w umyle i nie ma oparcia w niczym, corzeczywiste, jak i z doktrynami materialistycznymi, zgodnie zktrymi wszystko, cznie ze wiadomoci jest wytworem ciaa iprzyrody i umiera razem z ciaem (opow. 160). Zgodnie z doktrynreprezentowan w Mahabharacie wiat duchowy jest tym, corzeczywiste i niezmienne, podczas gdy tak zwany materialny wiatziemskich przedmiotw jest jedynie iluzj wynik z aktywnocinatury materialnej Prakriti, cho ona sama jest take tym, co

rzeczywiste, bdc energi Brahmana. Wiedza moe mie rnycharakter. Moe to by wiedza instrumentalna pomagajca wrealizowaniu technicznych problemw ycia, moe to by znajo-mo Prawa (dharmy) lub sformuowa Wed, lub moe to bywiedza najwysza, czyli poznanie Brahmana. Wiedza i jejcharakter jest tym, co decyduje o rnych poziomach istnienia. Ci,ktrzy poznali dusz, czyli dotarli do najwyszej prawdy, stoj w

hierarchii istnienia najwyej.W kontekcie rozwaa o wiedzy prowadzcej do najwyszejprawdy pojawia si ponownie problem charakteru stwierdze Wed.Cho Wedynie ulegaj zmianie, ich autorytet zmienia si wraz zbiegiem czasu, i w kolejnych eonach upada coraz bardziej.Podczas kalijugi upada tak nisko, e zaczynaj pojawia siwtpliwoci co do obowizkowego charakteru poszczeglnychnakazw i powstaje pytanie, na jakiej podstawie ludzie yjcy w

tym eonie maj decydowa o tym, jakie nakazy maj charakter


24/754


uniwersalny i zawsze obowizujcy, jako te, ktre bazuj naprawdzie. W odpowiedzi na to pytanie Wjasa stwierdza, e s nimite, ktre prowadz do postpu na drodze do Wyzwolenia.

Chosankhjai joga realizuj ten sam cel (Wyzwolenie), rni

si koncepcj procesu poznania, ktry prowadzi do najwyszegocelu. Wjasa opisuje ten proces wskazujc na rnice. Wedugsankhji najwysza wiedz jest odkryciem rnicy midzy naturPuruszy i Prakriti. Wedug jogi najwysza wiedza jest zjedno-czeniem rozumienia z umysem, zmysami i przenikajc wszystkodusz. Jogin dociera do tej najwyszej wiedzy pokonujc stanyumysu wynike z aktywnociPrakriti(opow. 160-161).

Na zakoczenie rozmowy ze swym synem Wjasa powraca cotematu adhjatmy, czyli poznawania duszy zamieszkujcej w cielewyposaonym w organy psychiczne, jak i w organy poznania idziaania, ktre s produktem ewolucji Prakriti, maj jej natur iprzechowuj w sobie lady swych przeszych wciele, i osiganiuWyzwolenia dziki przekroczeniu wiata zmysw i przedmiotwstworzonego przezPrakriti(opow. 162-163).

W tym kontekcie na uwag zasuguje rwnie opowie o tym,

jak wielki demon asura Wrtra kroczc ciek wiedzy osignWyzwolenie (opow. 171). Wrtra, ktry by synem braminaKajapy, stworzonym specjalnie w celu pokonania Indry, zostajednak ostatecznie pokonany przez Indr, ktry uzyska pomoc odWisznu i iwy. Mimo klski nie podda si smutkowi koncentrujcca sw uwag na szukaniu prawdy. Zrozumiawszy, e to, cozdoby swymi umartwieniami, straci swym dziaaniem, poszuki-

wa wiedzy o tym, jak uwolni si od skutkw dziaania i zdobyWyzwolenie. Nauk w tej sprawie udzieli mu mdrzec o imieniuSanat-Kumara. Mdrzec ten wychwala Wisznu, ktrego wielbicie-lem by Wrtra, twierdzc, e jego gowa jest miejscem Wyzwole -nia, do ktrego mona jednak dotrze jedynie poprzez kontrolowa-nie zmysw i rozwijanie wiedzy duchowej, chocia religijnedziaania nie s cakowicie na tej drodze bezuyteczne, gdymona je oczyci przy pomocy oczyszczonego z wpywu jakoci

natury materialnej rozumienia i przez uwolnienie si odprzywizania do ziemskich przedmiotw. Droga do Wyzwoleniajest duga i prowadzi poprzez wielokrotne cykle ponownychnarodzin, ktre pozwalaj na rozwj waciwego stanu umysu.Rne stany umysu wyznaczaj rne poziomy istnienia. Rnympoziom istnienia s rwnie przypisane rne kolory. Wyodrbniasi sze kolorw biorc pod uwag obecn w nich proporcj trzech jakoci natury (sattwa, radas, tamas),jak i zwizany z nimi


25/754


poziom szczliwoci oraz waciwe dla nich sze rnychpoziomw istnienia. ywa istota rodzc si wielokrotnie na ziemimigruje poprzez rne poziomy istnienia i rne kolory. Donajwyszego koloru biaego dociera si dziki jodze podrujc

przez rne wiaty, ktre trzeba porzuci, aby dotrze doBrahmana.

6. O uniwersalnej ciece prawoci i cnocie prawoci

Innym tematem, na ktrym skoncentrowana jest caa Maha-bharatai ktry powraca rwnie w czci drugiej Santi Parvy, jestprawo (dharma), o ktrej zakada si, e bazuje na prawdzie i

jest drog prowadzc do tego, co najwysze. Tak jak w czcipierwszej Santi Parvy wiele uwagi powicono rnicy w Prawiemidzy kastami i trybami ycia waciwymi dla okrelonego etapuw jednostkowym rozwoju, tak w czci drugiej poszukuje siuniwersalnej cieki prawoci, ktra moe by realizowana bezwzgldu na wymienione rnice i co wicej prawo traktowanajest tutaj jako wyrniajca osob cnota przez ni zdobyta. Tegotematu dotycz bezporednio opowieci 165-168.

Judhiszthira pyta Bhiszm o to, na jakiej podstawie konkretnajednostka, ktra pragnie kroczy ciek Prawa, powinna decydo-wa o tym, ktre z moliwych dziaa wybra w okrelonejsytuacji, w ktrej si znalaza.Cho istniej rne rda wiedzyna temat prawego dziaania, jak pisma, czy przykady dobregopostpowanie dostarczane przez tych, ktrzy s nazywani dobrymi,Judhiszthira ma tu pewne wtpliwoci, bo jak twierdzi, sformuo-

wania pism s czsto zbyt oglne i nie odnosz si w sposboczywisty do rnych konkretnych sytuacji, a jeli chodzi opodanie za czyim przykadem, to niekiedy trudno okreli czyjezachowanie powinno by uznane za dobry przykad. Analizujcswoje wasne wybory wskazuje na istnienie jakiego wewntrz-nego wiata, ktre pozwala mu na rozrnienie dobra od za.Zastanawia si te nad tym, czy istnieje takie postpowanie, ktrebyoby dobrodziejstwem dla kadego w kadej sytuacji. W kocupyta, czy standardy Prawa s czym arbitralnym ustanowionymprzez staroytnych i przekazywanym nastpnym pokoleniom, czyte maj swe oparcie w prawdzie i mog by odkryte na nowoprzez tych, ktrzy szukaj prawdy (opow. 165).

Bhiszma w odpowiedzi na te pytania cytuje rozmow midzybraminem Dadali i kupcem Tuladhar, ktry, cho jest tylkokupcem, zdaje si przewysza sw cnot prawoci bramina

Dadali, ktry od dawna praktykowa surowe umartwienia


26/754


zgodnie z nakazami Wed. Na pytania bramina o to, jak to jestmoliwe, Tuladharawyjania, e rozwin wsobie cnot prawociidc przez ycie ciek nonviolence i dalej zachcany przezbramina wychwala ciek nieranienia jako uniwersaln ciek

prawoci. Naucza, e w wyborze swego postpowania naleykierowa si wasnym oczyszczonym z namitnoci (radas) iciemnoci (tamas) rozumieniem i nie godzi si na wykonywanieokrutnych religijnych praktyk sprzecznych z zasad nieranienia,tylko dlatego e wszyscy je praktykuj lub ze zawsze byypraktykowane. Naley uwolni si od zych wpyww tego wiataszukajc prawdy. Naley poprawnie zrozumie ofiar i wybraraczej wewntrzn ofiar (tj. ofiar wewntrz swej jani) w formieuczciwoci i samo-kontroli ni godzi si na okruciestwo.Waciw form ofiary dla bramina jest joga bazujca na ofierzewewntrznej. Rezultat ofiary zaley od stanu umysu ofiarnika, anie od rytualistycznej dokadnoci w jej wykonaniu. Szukajc tego,co najwysze, Wyzwolenia, naley wykonywa ofiar kierujc sipoczuciem obowizku, a nie traktujc j jako drog prowadzc dozaspokojenia pragnie. Tym, co prowadzi do najwyszej nagrody,

jest wyrzeczone ycie (opow. 166).Judhiszthira widzc ogromne zalety wychwalanej przez kupcaTuladhar cieki nonviolence pyta Bhiszm dalej, co naleyuczyni w sytuacji, gdy nakaz nieranienia jest w konflikcie zinnym nakazem, jak np. posuszestwo rozkazowi ojca. Bhiszmacytuje wypowied krla Wiczakhy przeciw zabijaniu zwierztofiarnych i wychwala namys przed podjciem jakiegokolwiekdziaania, ktre wymaga aktu przemocy podajc przykad syna

mdrca Gautamy, Czirakarina, ktry po otrzymaniu od ojcarozkazu, aby zabi swoj matk, ktr uwid Indra, rozmyla takdugo nad tym, czy powinien wykona rozkaz ojca, e Gautamamia do czasu na to, aby ochon ze swego gniewu i przemyleraz jeszcze swj rozkaz. Judhiszthira zastanawia si dalej nad tym,w jakim stopniu krl moe i ciek nieranienia, skoro jegoobowizkiem jest wymierzanie sprawiedliwoci. Bhiszma cytuje w

odpowiedzi rozmow midzy krlem Djumatsenem i jego synemSatjawatem, ktry sprzeciwia si karze mierci i innym karomcielesnym. Djumatsen poucza syna, e krl powinien przedewszystkim uczy swych poddanych dajc im przykad wasnymprawym dziaaniem, lecz z drugiej strony popenione przestpstwomusi zosta ukarane. W miar moliwoci naley unika karcielesnych, lecz rodzaj kary, ktr dysponuje krl, zaley nie tylkood niego, ale take od charakteru eonu, w ktrym si urodzi. Kara

staje si coraz surowsza w miar starzenia si czasu. W czasach,


27/754


gdy realizowanie cieki nieranienia staje si niemoliwe, naleywybra ciek alternatyw, ktr jest cieka wiedzy, ktrejrealizowanie jest niezalene od charakteru eonu (opow. 167).

Nastpna opowie 168 przedstawia rozmow mdrca Kapili z

mdrcem Sjumarami ukrywajcym si w formie ofiarnej krowyna temat charakteru niektrych stwierdze Wed zalecajcychzabijanie zwierzt, ktre zdaj si by sprzeczne z doktrynnieranienia (opow. 168). Jak ju bya o tym mowa, Wednie wolnoani krytykowa, ani chwali. Kapila, ktry uchodzi za mitycznegotwrc filozofii sankhja, prbuje je zrozumie i wyjani. Wrozmowie z Sjumarami naucza, e wszystkie stwierdzenia Wedodnosz do duchowego rozwoju, lecz poszczeglne zalecanecieki prowadz do realizacji tego celu w rnym stopniu.Realizowanie dziaa zalecanych przez Wedyoczyszcza serce, leczdopiero zaniechanie dziaania prowadzi do Wyzwolenia. Kapilanaucza, e prawa osoba moe wybra tak drog i takie rytuay,ktre nie wi si z okruciestwem. Realizowanie wedyjskichrytuaw przynosi naprawd korzy tylko tym, ktrzy majkontrol nad czterema bramami formy, w ktrej zamieszkuje dusza

(tj. ramionami, odkiem, mow, organami prokreacji) i ostatecz-nie uwalniaj si od wpywu tej formy zdobywajc Wyzwolenie.Sprzecznoci w stwierdzeniach Wedznikaj, gdy zdobdzie si tnajwysz wiedz, w konsekwencji ktrej wszystko jest widzianejako identyczne z Najwysz Dusz. Poprawne rozumienie Wedbazuje na zdolnoci zrozumienia duszy. Uniwersaln drog prowa-dzc do poznania duszy, niezalen od urodzenia i realizowanegoaktualnie trybu ycia, jest joga i wyrzeczone ycie. Ujarzmienie

zmysw, wybaczanie, uwolnienia si od pragnie i zaprzestaniedziaania jest uwaane za drog do doskonaego szczcia.

7. O znaczeniu samokontroli i ujarzmiania umysu

Prowadzca do Wyzwolenia cieka wiedzy bazuje wic narozwijaniu samokontroli i ujarzmianiu umysu, co uwalnia osobod wpywu jakoci natury materialnej Prakritii pozwala zobaczyrnic midzy zmiennym i nierzeczywistym wiatem ziemskichprzedmiotw bdcym rezultatem dziaania Prakriti, a niezmien-nym i realnym wiatem duchowym. Samokontrola i ujarzmianieumysu jest tematem wszechobecnym w czci drugiej Santi Parvy,tak jak i zalecenia, aby dochodzi do nich poprzez rozwijaniewiedzy duchowej, a nie poprzez zalecane wczeniej praktykisurowych umartwie, czy wykonywanie okrutnych rytuaw.

Temat ten pojawia si nie tylko w opowieciach o naukach


28/754


mdrcw o drodze prowadzcej do Wyzwolenia, ktrych charakterjest wyranie filozoficzny, ale take w tych, ktrych charakter jestczysto mityczny, i ktrych jest tu cigle sporo. I tak opowie opewnym braminie, ktry oddawa cze obokowi (opow. 169)

ilustruje pogld, e cnota prawoci jest trudna do zdobycia i jestdarem od bogw.Zdobycie samo-kontroli i wiedzy dotyczcej natury tego wiata

jest nie tylko ciek prowadzc do Wyzwolenia, ale pomagaosobie w zachowaniu spokoju umysu i radzeniu sobie zcharakterystyczn dla tego wiata zmiennoci szczcia inieszczcia. Ilustruj to rozmowy Indry z pokonanym przez niegoasur Wali(opow. 156 i 157). Podobne w charakterze s opowieci175, 176, 177, 179. Opowie 175 zasuguje na szczegln uwagze wzgldu na to, e mowa tu o samym Wyzwoleniu jako tymstanie umysu, ktry zdobywany za ycia pomaga osobie wradzeniu sobie z nieszczciem.

Na zakoczenie warto wspomnie jeszcze o innych opowie-ciach czysto mitycznych, ktre pojawiaj si troch w charakterzedygresji i zdaj si nieco odbiega od gwnego tematu. I tak

opowieci 172-173 przedstawiaj rne wersje mitu o walce Indryz demonem Wrtr i pokonaniu go przez Indr z pomoc gorczkizrodzonej z gniewu iwy wywoanego faktem niezaproszenia godo uczestnictwa w rytuale ofiarnym Dakszy. Opowie 164 z koleiprzedstawia jedn z wersji mitu o narodzinach mierci i jejumartwieniach, a opowie 178 dotyczy mitycznego wyjanieniatego, jak nauczyciel demonw Uanaszdoby imi ukra.

Ostatnia opowie (opow. 180) powraca do zagadnie filozofi-cznych. Judhiszthirapyta o rnic midzysankhji jog, dwomafilozoficznymi nurtami, ktre opisuj drog prowadzc doWyzwolenia, na co Bhiszma stwierdza, e nie ma midzy inniadnej rnicy poza tym, e bazuj na innych rdach i eon samakceptuje obydwie cieki.

Cz druga ksigi XII Mahabharaty jest o wiele bogatsza wtreci moralne i filozoficzne ni zdoalimy to przedstawi w tym

krtkim Synopsis, ktrego celem byo jej krtkie podsumowanie iukazanie jej w szerszej filozoficznej perspektywie. W tym miejscunie pozostaje wic nam nic poza zachceniem Czytelnika do jejprzeczytania.


29/754


Opowie 144O ciece wiedzy i szukaniu

Wyzwolenia (mokszy)1. O uudzie zmysowych przedmiotw, dyscyplinie umysu i kontrolowaniu duszy;2. O przemijalnoci tego wiata i cierpieniu wynikym zprzywizania; 3. O stanachwiadomoci, ktre s wolne od cierpienia; 4. O uwolnieniu si od aknieniazmysowych przedmiotw i docieraniu do Brahmana; 5. Pie Pingali o zdobytymprzez ni stanie bogoci; 6. O oddaniu Prawdzie i szukaniu tego, co niezmienne;7. O szczciu dostpnym dla ndzarza pyncym z wyrzeczenia si wszelkichziemskich posiadoci.

Bhiszma rzek:O Judhiszthira, owoce religii monagromadzi na rne sposoby i realizowanie swych obowizkwnigdy nie jest bezowocne. Owoce pynce z realizowaniaobowizkw w czterech trybach ycia nie s jednakbezporednio widoczne, bo s uzyskiwane dopiero na tamtymwiecie. Owoce pynce z dyscypliny umysu i kontrolowania

duszy s natomiast moliwe do uzyskania i zobaczenia jeszczena tym wiecie...Skoro ten wiat, ktry jest peen niedoskonaoci, ma taki

uudny charakter, kada inteligentna istota powinna dy douwolnienia od niego swej duszy.

(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CLXXIV)

1. O uudzie zmysowych przedmiotw, dyscyplinie umysu ikontrolowaniu duszy

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, nauczae mnie dotychczas ornych obowizkach waciwych dla czterech kast i czterechtrybw ycia. Odpowiadajc na moje pytania opisae mi teszczegowo obowizki krla zarwno w sytuacji pokoju, jak iwtedy, gdy najego krlestwo spada nieszczcie. Wskazywae, e

postpowanie zgodnie z nakazami Wed jest dla krla korzystne.Wytumacz mi teraz, czy istnieje taki sposb postpowaniazalecany przez Wedy, ktry byby korzystny dla kadego bezwzgldu na to, do jakiej kasty naley i w zgodzie z jakim trybemycia obecnie yje?

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, owoce religii mona groma-dzi na rne sposoby i realizowanie swych obowizkw nigdy niejest bezowocne. Owoce pynce z realizowania obowizkw w

czterech trybach ycianie s jednak bezporednio widoczne, bo s


30/754

Ksiga XII, cz. 2 Opowie 144 29

uzyskiwane dopiero na tamtym wiecie. Owoce pynce zdyscypliny umysu i kontrolowania duszy s natomiast moliwe douzyskania i zobaczenia jeszcze na tym wiecie. Posuchaj wicteraz moich nauk o ciece wiedzy, ktra prowadzi do Wyzwolenia.

Kady zmysowy przedmiot, ktremu jest kto oddany, bezwzgldu na to czym on jest, jawi si przed nim jako co, co manajwysz warto i jego zdobycie wydaje mu si najwikszymbogosawiestwem, jednake, gdy to wszystko przemyli, oczysz-czajc serce swym namysem, zrozumie e wszystkie przedmiotytego wiata nie s warte wicej ni gar suchej somy i dzikirefleksji uwolni si od przywizania do wszystkich przedmiotwtego wiata. Skoro ten wiat, ktry jest peen niedoskonaoci, mataki uudny charakter, kada inteligentna istota powinna dy douwolnienia od niego swej duszy.

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, skoro jest tak jak mwisz izmysowe przedmioty s faktycznie uud, wytumacz mi, dzikijakiemu nastawieniu umysu mona si pozby smutku, ktry maswe rdo w ich utracie. Ludzie cierpi z powodu utraty bogactwa,czy te mierci ony, synw lub caej starszyzny.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, osoba, ktra stracia towszystko, co uwaaa za swoje, z ca pewnoci popada wrozpacz i mwi do siebie: O biada mi, jake wielkie jest mojenieszczcie! Powinna jednak szuka uwolnienia si od swejrozpaczy poprzez odpowiedni namys i refleksj. Niech zilustrujeci to moja opowie o pouczeniach, ktrych pewien duchowoodrodzony bramin udzieli krlowi Senaditowi.

2. O przemijalnoci tego wiata i cierpieniu wynikym zprzywizania

Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pewnego dnia, wodlegych czasach, na dwr krla Senadita przyby jego przyjacielbramin i widzc go pogronego w smutku z powodu mierci synarzek: O krlu, dlaczego dae pokona si rozpaczy? Gdzie si

podziaa twoja wiedza? Paczesz nad mierci innych, cho samte jeste miertelny i za jaki czas twoi krewni bd opakiwaciebie, jak i oni sami bd opakiwani przez innych. Zarwno ty, ja,jak i ci, ktrzy oddaj ci hody, powrcimy tam, skd przybylimy.

Senadit rzek: O mdry braminie, twoim bogactwem jestasceza. Ty wiesz wszystko, wytumacz mi, czym jest ta dyscyplinai koncentracja umysu, ta mdro, wiedza i rozumienie, ktrychzdobycie broni przed poddawaniem si smutkowi?


31/754


Bramin rzek: O krlu, wszystkie ywe istotynadrzdrze,przecitne i podrzdnecierpi w konsekwencji swych dziaaprzywizujc si do tego, co uwaaj za swoje. Ja sam uwaam, enawet ja nie nale do mnie i e cay ten wiatwszystko to, co

widznaley tak samo do mnie, jak do innych. Takie myleniebroni mnie przed smutkiem. Zdobywszy to zrozumienie, niepoddaj si ani radoci, ani smutkowi wynikym z nabycia lubutraty zmysowych przedmiotw. Tak jak dwa kawaki drewnadryfujce po wodach oceanu raz spotykaj si, a kiedy indziejdryfuj oddzielnie, tak samo yweistoty na tym wiecie. Zwizki zsynami, wnukami i innymi krewnymi s nietrwae. Nie naley sinigdy zbytnio do nich przywizywa, bo separacjajest pewna.

Twj syn przyby do ciebie z niewidzialnego regionu i terazodszed stajc si ponownie niewidzialny. Ani on ciebie, ani tyjego ju duej nie rozpoznajesz. Kim wic jeste i kogoopakujesz?

Smutek wypywa z choroby wywoanej dz, a rado z jejuleczenia, z radoci ponownie wynika smutek. Smutek ustawiczniezastpuje rado, a rado smutek krcc si kole wiecznych

powrotw. I tak do ciebie po chwilach szczcia przyszed obecniesmutek. A po smutku znowu przyjdzie rado. Ani smutek, anirado nie trwaj wiecznie. Wynikaj one z ciaa i nie s cechduszy. Dusza dowiadcza ich dopty, dopki zamieszkuje ciao.Wykonujc dziaania przy pomocy ciaa, ktre chwilowo zamiesz-kuje, dowiadcza w tym ciele ich konsekwencji.

ycie rozpoczyna si wraz z pojawieniem si ciaa i gdy ciao

ulega zniszczeniu, dusza opuszcza je i ycie umiera. Ludzie onieczystej duszy przywizani do rnych ziemskich przedmiotw,ktre uwaaj za wasne, ulegaj zniszczeniu jak nasypy piasku wwodzie. Przysigi rnego rodzaju zrodzone z niewiedzy s jakprasa do wyciskania oleju uciskajc ucielenion dusz z powodujej przywizania. Uciskajc j zmuszaj j do ponownych narodzin.

Czowiek, ktry z myl o swej onie lub kim innym popeniarne niegodziwe czyny, cierpi sam w pojedynk rnego rodzaju

niedol zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie. Wszyscy ludzieprzywizani do dzieci, on i krewnych ton w oceanie smutku, takjak pozbawione si dzikie sonie ton w trzsawisku. Poczucienieszczcia dowiadczane przez czowieka, ktry utraci syna,krewnych, czy bogactwo jest rwnie potne w swej sile jak ogiepochaniajcy las.

Faktycznie, wszystkorado i smutek, istnienie i nieistnie-

niezale od przeznaczenia. To ono decyduje o tym, czy kto ma


32/754


przyjaci, czy wrogw, dowiadcza szczcia, czy nieszczcia.To nie przyjaciele s przyczyn czyjego szczcia, a wrogowienieszczcia, to nie inteligencja jest przyczyn bogactwa, a gupotajego braku, cho tylko ten, kto zdoby mdro, potrafi zrozumie

ten porzdek wiata. Ziemskiego szczcia dowiadczy ten, komuzostao ono przeznaczone bez wzgldu na to, czy jest inteligentny iodwany, czy te gupi i tchrzliwy, wyksztacony, czy te nie,saby, czy silny. Jest jak krowa, ktra naley do tego, kto pije jejmleko bez wzgldu nato, czy jest to pastuch, czy zodziej.

3. O stanach wiadomoci, ktre s wolne od cierpienia

Mdrzec kontynuowa: O krlu, istniej cztery stanywiadomoci: obudzony, nicy, gboko upiony i dowiadczanyjedynie przez joginw czwarty stan wiadomoci, zwany turiyalubsamadhi. Prawdziwej bogoci dowiadczaj jedynie ci, ktrychumys jest w stanie gbokiego upienia pozbawionego marzesennych lub w czwartym stanie wiadomoci, ktry znajduje sipoza sfer intelektu i umysu. Tylko te dwa ekstremalne stanywiadomoci s prawdziwie wolne od cierpienia. Ludzieznajdujcy si w dwch pozostaych stanach wiadomoci dowia-dczaj na przemian radoci i smutku. Cierpienie jest cech tychdwch porednich stanw wiadomoci. Zdobycie lub utrataziemskiego bogactwa nie ma adnego wpywu na tych, ktrzyzdoali dowiadczy prawdziwej bogoci osigajc stan samadhiiuwolnili si od przyjemnoci i blu tego wiata, jak i od zawici.Natomiast ci, ktrzy nie zdobyli tej wiedzy, ktra prowadzi do

prawdziwej bogoci, ulegaj cyklom nieumiarkowanej radoci inastpujcego po niej smutku, nawet wwczas gdy zdoali dzikiznajomoci witych pism wyj poza ignorancj i szalestwo.

4. O uwolnieniu si od aknieniazmysowych przedmiotw idocieraniu do Brahmana

Mdrzec kontynuowa: O krlu, ludzie niezdolni do odr-

nienia dobra od za, olepieni przez pych i wadz nad innymioddaj si ziemskim uciechom zabawiajc si jak bogowie wniebie. Ziemska rado zawsze jednak koczy si smutkiem.Czowiek, ktry zdoby wiedz powinien akceptowa i znosi znieporuszonym sercem cokolwiek do niego przychodzi, rado czysmutek, przyjemno, czy nieprzyjemno.

Kady dzie przynosi tysice powodw do smutku i niepokoju,

ktre napastuj ignoranta i szaleca, lecz omijaj czowieka, ktry


33/754


zdoby wiedz. Smutek nie dotknie inteligentnego czowieka, ktryuwanie sucha instrukcji tych, ktrzy s od niego lepsi, uwolnisi od zawici i zdoby samo-kontrol. Taki czowiek bdzieporusza si po tym wiecie bazujc na rozumieniu i ochraniajc

swe serce przed wpywem dzy i namitnoci. Smutek nie zdoadotkn tego, kto pozna Najwysz Ja, z ktrej wszystko wy-pywa i w ktrej wszystko znika.

Naley wyrwa korzenie tego, co jest rdem odczucia przezkogo aknienia, alu i smutku i zmusza go do podejmowaniastara, nawet jeeli jest czci jego ciaa. Kady przedmiot wstosunku do ktrego jest pielgnowana idea meum(to jest moje),staje si rdem alu i blu. Ja to jest moje jest janinalec do mierci, podczas gdy jej przeciwiestwo to nie jestmoje jest janiprowadzc do wiecznegoBrahmana.

Wyrzeczenie si przedmiotu, ktry pragnie si zdoby i miena wasno, staje si rdem prawdziwej bogoci, podczas gdyciganie przedmiotu pragnienia przynosi na swej drodzezniszczenie. Ani bogo pynca z zaspokojenia zmysw, ani ta,ktrej mona dowiadczy w niebie, nie dorwna nawet w

szesnastej czci bogoci, ktra pynie z pozbycia si wszystkichpragnie posiadania zmysowych przedmiotw.

Skutki dziaa z poprzedniego ycia, zarwno dobre jak i ze,wizytuj zarwno mdrych jak i gupich, odwanych i niemiaych.W ten sposb rado i smutek, przyjemno i nieprzyjemnokr ustawicznie wrd ywych istot w cyklach wiecznychpowrotw. Wiedzc o tym inteligentny czowiek, ktry zdoby

mdro, yje w spokoju.Czowiek powinien ignorowa wszystkie swe pragnieniaczerpania przyjemnoci z posiadania zmysowych przedmiotw inigdy nie powinien pozwoli na to, aby gniew zniszczy w nim to,co najlepsze. Gniew wypywa z serca i tam wzrasta i nabiera siy.Ten gniew, ktry mieszka w ludzkim ciele i rodzi si w umyle,jest przez mdrcw nazywany mierci.

Gdy dana osoba zdoa wycofa ze zmysowych przedmiotwwszystkie swe pragnienia, ukrywajc si wewntrz siebie jak ww swej skorupce, wyposaona we wasne wiato dusza zdoaspojrze na sam siebie.

Gdy dana osoba sama nie odczuwa i w nikim nie budzi lku,gdy nie pielgnuje w swym sercu adnego pragnienia i awersji,dociera doBrahmana. Wolna od dualizmu prawdy i faszu, smutkui radoci, przyjemnoci i nieprzyjemnoci staje si spokojn dusz.


34/754


Gdy powstrzymuje si od wyrzdzania za jakiejkolwiek ywejistocie w myli, mowie i uczynku, dociera doBrahmana.

Prawdziw bogo zdobywa ten, kto zdoa pozby si tegoniemoliwego do zaspokojenia aknienia, ktrego osoby zagubione

nie potrafi si wyrzec, ktre nie starzeje si i jest uwaane zamierteln chorob.

5. Pie Pingali o zdobytym przez ni stanie bogoci

Bramin zakoczy sw mow mwic: O krlu, posuchajwersw piewanych ongi przez upad kobiet o imieniu Pingala,ktra nagle w momencie najwyszej udrki z powodu niemonoci

poczenia si ze swym ukochanym doznaa olnienia zdobywajcstan najwyszej bogoci i spokj duszy.

Pingala nucia:O biada mi,przez tyle lat yam w niewiedzy ogarnita przez

szalestwo, cho miaam u boku tnajdrosz Najwysz Ja, wktrej nie ma nic poza spokojem.

Tak dugo yam w ucisku mierci nie znajc istoty czystoci.

Musz przykry me ciao, ktre jest domem o jednej kolumniei dziewiciu bramach, przy pomocy szaty prawdziwej wiedzy.

Jake mogam nie widzie w tej Najwyszej Jani mojegonajdroszego Pana, cho zawsze by tak blisko mnie?

Teraz jednak obudziam si otrzsajc z siebie sen, ktryprzyniosa na mnie moja niewiedza.

Uwolniam si od miertelnego ucisku pragnienia. Ziemscy

kochankowie, ktrzy s faktycznie wcielonymi formami pieka, juduej mnie nie zwiod kuszc mnie zmysowo.

To, czego dowiadczamy na ziemi, jest wynikiem przeznacze-nia i skutkiem dziaaw przeszym yciu.

Budzc si ze snu niewiedzy odrzucam wszelkie pragnieniazmysowych przedmiotw.

Zdobyam pen kontrol nad swymi zmysami. Wolna od

pragnienia i nadziei zanurzam si w sen bogoci. Bogoci jestwolno od wszelkiej nadziei i pragnienia.

6. O oddaniu Prawdzie i szukaniu tego, co niezmienne

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, Czas nieuchronnie niszczywszystko to, co zostao stworzone. Wytumacz mi,w czym szukaobrony przed upywajcym Czasem?


35/754


Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanieposuchaj staroytnej opowieci o rozmowie midzy ojcem isynem, w ktrej mody bramin wychwalaprzed ojcem ciekwiedzy przeciwstawiajc j ciece wedyjskich rytw, szukajc w

niej obrony przed przemijaniem i mierci.Pewien pobony i stary ju bramin, ktry nie zna religii

Wyzwolenia i by oddany studiowaniu Wed i praktykowaniuwedyjskich rytuaw, mia syna, ktry by bardzo inteligentny idlatego nosi imi Medhawin (inteligentny). Ten mody czowiekzwyk rozmyla nad sposobami funkcjonowania tego wiata idrog prowadzc do Wyzwolenia i stanu najwyszej bogoci.

Pewnego dnia zbliy si do swego ojca i rzek: O ojcze,wytumacz mi, co powinien czyni mdry czowiek wiadomy tego,jak krtko trwa ludzkie ycie. Powiedz mi wszystko o drodze,ktr powinien wybra i nie zapomnij wspomnie o tym, jakierodzi owoce. Po wysuchaniu twych instrukcji bd wiedzia, jaksi doskonali i nabywa cnot.

Ojciec rzek: O synu, bdc braminem powiniene realizowaswe obowizki w czterech kolejnych trybach ycia. Najpierw w

fazie uczenia si (brahmacarja) studiowa Wedy, nastpnie myleo spodzeniu dzieci, aby utrzyma pami przodkw i nastpnie porozpaleniu w domowym ognisku wasnego ognia ofiarnego dydo wykonania wyznaczonych dla bramina rytw ofiarnych. Wkocu, w ostatniej fazie ycia powiniene uda si do lasu, abypowici si rozmylaniom.

Syn rzek: O ojcze, jake moesz mwi o tym tak spokojnie,

cho ten wiat jest osaczony i atakowany ze wszystkich stron ipodlega nieuchronnym prawom o miertelnych skutkach?Ojciec rzek: O synu, co masz na myli? Czy chcesz mnie

przestraszy? Czym jest to, co atakuje ten wiat? Czym s terzeczy nieuchronne o miertelnych skutkach?

Syn rzek:O ojcze, ten wiat jest w ucisku zgrzybiaoci i zewszystkich stron jest atakowany przez mier, a tym, co spada na

nieuchronnie i ma miertelne skutki jest nieustanne nastpowaniepo sobie dnia i nocy, ktre ustawicznie skraca okres ludzkiegoycia. Dlaczego nie zwracasz na to uwagi? Skoro wiem, e mier nie czeka i przychodzi do kadego nagle i bez ostrzeenia, jakemog spdza wyznaczony dla mnie czas odziany w paszczniewiedzy beztrosko zajmujc si swymi sprawami? Skoro kadakolejna noc skraca okres ludzkiego ycia, czowiek zanurzony wyciu jest jak jak ryba w pytkiej wodzie. mier zabiera czowieka

zaangaowanego w swe codzienne sprawy, zanim zdoa osign


36/754


swe cele. Tak jak tygrys porywa skubicego traw barana, takmier porywa czowieka, gdy zrywa beztrosko kwiaty i gdy jegoserce jest w peni zanurzone w yciu. Nie zwaa na to, czy tegodnia zdy zrealizowa to, co suy jego dobru. Sprbuj mierci

nie pozwoli, aby do ciebie przysza! Zabiera ona swe ofiary,zanim zdoaj zrealizowa swe czyny. Jutrzejsze dziaania powin-ny by wykonane dzi, popoudniowe przedpoudniem, mier nieczeka bowiem na wykonanie dziaa przez jej ofiary. Kt mapewno, e nie przyjdzie do niego nawet dzisiaj?

O ojcze, ycie jest niepewne, naley wic doskonali si inabywa cnot od najmodszych lat, aby zapewni sobie wiecznbogo na tym i na tamtym wiecie. Czowiek ulegajcy uudziezmysowego wiata zabiega o ony i synw i prbuje ich zado-woli wykonujc zarwno prawe jak niegodziwe czyny. Gbokoprzywizany do swych synw i zwierzt w swym umyle jestporywany przez mier jak picy jele przez tygrysa. Zaanga-owany cigle w zdobywanie rnych przedmiotw pragnienia ibez skosztowania przyjemnoci pyncej z zabawy nimi, jest pory-wany przez mier, tak jak owca przez wilczyc. Obezwadnia ona

go, gdy myli: to ju zrobione, to jest do zrobienia, a to jest zro-bione w poowie, obojtna wobec jego pragnie i niewykonanychdziaa. Nie zwaa na to, jak bardzo jest oddany swej profesji,przywizany do swego pola, sklepu, domu. Zabiera sabych isilnych, odwanych i niemiaych, mdrych i gupich bez wzglduna to, czy zdoali zebra owoc, ktrego szukali.

O ojcze, aden miertelnik nie moe unikn mierci,zgrzybiaoci, choroby i smutku. Wiedzc o tym, jake moeszsiedzie tutaj z takim spokojem? Zgrzybiao i mier podaj zayw istot od momentu jej narodzin zabiegajc o jej zniszczenie.Wszystkie formy istnienia, ruchome i nieruchome, s we wadzymierci i zgrzybiaoci. Nic nie potrafi stawi oporu armiiwysyanej przez mier za wyjtkiem potgi Prawdy, bo tylko wPrawdzie mieszka Niemiertelno. Mjesce zamieszkiwane przezludzi jest miejscem zamieszkania mierci.Jak stwierdzajruti, to,

co jest nazywane dungl jest prawdziw zagrod, gdzie monazamkn zmysy, podczas gdy przyjemno pynca z mieszkaniawrd ludzi jest jak krpujcy skutecznie czowieka sznur czynicygo bezbronnym. Sprawiedliwi przecinaj ten sznur i uciekaj,grzesznikom jednake si to nie udaje. adna ywa istota nie zadaran temu, kto nigdy nikogo nie zrani w myli mowie, mowie iuczynku i nigdy nie zabra nikomu jego rodkw utrzymania siprzy yciu. Naley wic praktykowa przysig prawdomwnoci,

by oddanym tej przysidze i mie Prawd za jedyny przedmiot


37/754


pragnienia. Ten, kto podda kontroli wszystkie swe zmysy i patrzyna wszystkie ywe istoty takim samym okiem,pokona mier przypomocy Prawdy. Zarwno niemiertelno, jak i mier zostayukryte w jednym ciele. Szalestwo i uuda prowadz do mierci, a

Prawda do niemiertelnoci.O ojcze, uwalniajc si od pragnienia i gniewu uczyni

przysig wiernoci Prawdziei osigajc to, co suy memu dobru,unikn mierci jak niemiertelny. Koncentrujc si na tychofiarach, ktre nie wymagaj zabicia zwierzcia (Ofiara Pokoju) ,bd szuka Jani poprzez praktykowanie jogi (Ofiara Brahmy). Igdy rozpocznie si ta pora roku, w ktrej soce porusza si kupnocy, ograniczajc swe zmysy wykonam ofiary Sowa, Umysui Dziaania. Ofiara Sowa polega na bezgonym recytowaniuwitej sylaby OM; Ofiara Umysu jest kontemplacj NajwyszejJani; Ofiara Dziaania polega na oczyszczaniu si kpiel iwykonanie innych oczyszczajcych dziaa jak pokorne czekaniena nauczyciela.

O ojcze, jake kto taki jak ja mgby wykona ofiar tak penokruciestwa, jak ta, ktra wymaga zabicia zwierzcia? Jake kto

taki jak ja, ktry zdoby wiedz, mgby wykonywa rytuayrwnie okrutne jak te, ktre zostay wyznaczone dla pisakw lubwojownikw, tym bardziej, e ich owoc jest nietrway. W mejjani jestem zrodzony przez moj wasn ja. Bez starania si opotomstwo znajd oparcie w mojej jani. Wykonam Ofiar Janiczc moj wasn ja z Najwysz Jani i do uratowania siebienie potrzebuj potomstwa. Ten, ktry zawsze panuje nad sowami imylami, praktykuje umartwienia, wyrzeczenie i jog, dotrze dostanu najwyszej bogoci, ktrym jest dotarcie doBrahmana.

Nie istnieje nic, co byoby rwne oku wiedzy i nie ma nagrodyprzewyszajcej wiedz. Tak jak nie ma nieszczcia wikszegood przywizania do zmysowych przedmiotw (to jest moje) , niema szczcia rwnego wyrzeczeniu si ich (to nie jest moje).Najwikszym bogactwem bramina jest przebywanie w samotnoci,traktowanie rwno wszystkich ywych istot, prawdomwno,

sumienno w realizowaniu dobrego zachowania, cakowitewyrzeczenie si wymierzania kary, prostota i ostatecznie zanie-chanie wszelkiego dziaania.

O ojcze, po co ci bogactwo, krewni, przyjaciele i ony? Jestebraminem, myl wic o spotkaniu ze mierci. Aby stawi jej czoaszukaj swej jani ukrytej w ciele. Gdzie si udali twoi dziadkowie igdzie jest teraz twj ojciec?


38/754


Koczc swe opowiadanie Bhiszma rzek: O Judhiszthira,ojciec po wysuchaniu sw syna postpi zgodnie z jego rad. Czypostpiby tak samo bdc oddany religii Prawdy?

7. O szczciu dostpnym dla ndzarza pyncym zwyrzeczenia si wszelkich ziemskich posiadoci

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, z twej opowieci o modym iinteligentnym braminie Medhawinie wnosz, e nawet kto bardzomody tak jak on moe praktykowa ciek wiedzyprowadzcdo mokszy. Powiedz mi teraz, czy cieka ta wymaga posiadaniabogactwa koniecznego do sponsorowania rytuaw ofiarnych. Czy

biedak pozbawiony bogactwa moe i t drog?Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie

posuchaj opowieci o tym, co piewa ongi bramin o imieniuSampaka, ktry zdoby spokj umysu i wyzwoli si z kajdanmaterialnego wiata. Pie tpowtrzy mi pewien ubogi bramin,ktry podj lub wyrzeczenia, aby wyzwoli si z pieka, w ktrezamienia jego ycie za ona, ndzne ubranie i gd:

Od momentu narodzin na ziemi czowiek jest cigany przezrne przyczyny radoci i smutku. Gdyby potrafi traktowa jejako wyrok losu, nie czuby ani radoci, gdy przychodz, anismutku. Cho w swym umyle niczego nie pragnie, nadal niesieciki adunek, bo nie szuka tego, co jest dla niego dobre. Czy wpeni kontrolujesz swj umys?

Prawdziwej bogoci zasmakuje dopiero wtedy, gdy wyrzekniesi domu, jak i wszystkich zmysowych przedmiotw. Osoba,ktra niczego nie uwaa za swoje, pi i budzi si w bogoci.

Na tym wiecie cakowite ubstwo daje bogo. Ono jest tymdobrym sposobem ycia, ktry przynosi bogosawiestwo iuwalnia od niebezpieczestw. Ta wolna od wrogw droga jestatwo dostpna dla tych, ktrzy uwolnili si od pragnie, lecz jestniedostpna dla tych, ktrzy je pielgnuj.

We wszystkich trzech wiatach nie widz nigdzie nikogo, kto

dorwnywaby biedakowi o czystym zachowaniu, ktryjest wolnyod przywizania do ziemskich przedmiotw.

Bieda swymi zaletami przewysza wadz. Wadca, ktryposiada wiele, yje w cigym niepokoju, e to starci, bdc wcigym ucisku mierci, podczas gdy ndzarz dziki temu, ewyrzek si wszelkiego posiadania, uwolni si zarwno od nadziei,jak i lku, bo ani ogie, mier, czy zodzieje nie mog mie z

niego adnej korzyci. Sami bogowie wychwalaj takiego


39/754


czowieka, ktry wdruje tam, gdzie zechce, pi na nagiej ziemimajc swe rami za poduszk iktry zdoby spokj.

Bogacz bdc pod wpywem gniewu i zachannoci ma zeserce. Patrzy na innych krzywo, marszczy brwi i zagryzajc wargi

wygasza nieprzyjemne i okrutne sowa. Nawet, gdyby zechciauczyni jaki dar na rzecz caego wiata, kto na niegospojrzy?

Nieprzerwane towarzystwo dobrobytu ogupia bezkrytycznosob, oczyszcza jej umys z rozsdku, tak jak jesienny wiatroczyszcza niebo z chmur. Myli: Posiadam wszystko: urod,bogactwo i dobre urodzenie. We wszystkim odnosz sukces. Jakeniezwyky jestem i wspaniay. Myli te odurzaj jej serce. Z

sercem silnie przywizanym do ziemskich przedmiotw, wkrtcezaprzepaci bogactwo zebrane przez jej przodkw. Zredukowanado chcenia utraci poczucie, e zabieranie wasnoci innych jestzem i gdy w tej fazie zacznie ama wszystkie ograniczenia iprzywaszcza sobie to, co naley do innych, krlewska sprawie-dliwo bdzie j ciga, jak strzay myliwego cigaj jelenia ispadn na ni rne inne nieszczcia.

Ignorujc rne ziemskie skonnocijak pragnienie posia-

dania ony i dzieci, i wszystko to, co tak jak ciao jest przemijajcei nierzeczywistenaley z pomoc inteligencji sign powaciwe lekarstwo na wszystkie te ziemskie nieszczcia. Bezwyrzeczenia nie mona zdoby prawdziwego szczcia i najwy-szego dobra. Bez wyrzeczenia nie mona spa spokojnie. Wyrze-czenie si wszystkiego jest prawdziw bogoci.

Bhiszma zakoczy sw opowie mwic: O Judhiszthira,

powtrzyem tobie dokadnie to, co niegdy w Hastinapurzeopowiedzia mi pewien bramincytujc pie o wyrzeczeniu, ktrejest najwikszym dobrem, nucon ongi w dawnych czasach przezmdrca Sampak.

Napisane na podstawie fragmentwMahbharta,Santi Parva, Part 2, Sections CLXXIV-CLXXVI, CCLXXVII

(Mokshadharma Parva).


40/754


Opowie 145O nagym olnieniu

1. O piciu atrybutach wyzwolonej osoby; 2. O nagym olnieniu Manki; 3. Oszeciu nauczycielach mdrca Wodhji; 4. O tym jak mdrzec Adagara osignWyzwolenie; 5. O tym jak bramin Kajapadozna olnienia; 6. O uwalnianiu si zkoa reinkarnacji.

Manki rzek:O Pragnienie, opu mnie. Obudziem si iprzejrzaem na oczy. Szukanie bogactwa przynosi mizniszczenie. Znalaze sobie schronienie w moim cieletejmieszaninie piciu elementwlecz teraz id sobie gdzieindziej i tam szukaj szczcia. Nie chc niczego, co nie jestdusz i nie sprawia mi radoci nic, co tak jak ty kieruje sichci posiadania i zachannoci.

(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CLXXVII)

1. O piciu atrybutach wyzwolonej osoby

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, w jaki sposbmoe osign spokj i szczcie ta prawa osoba, ktra poszukujebogactwa, aby mc zebra zasugi poprzez wykonanie rytuawofiarnych i aktw dobroczynnoci, lecz nie moe go zdoby iogarnia j nieodparte aknienie bogactwa? Czy jest ona skazana nacierpienie zarwno za ycia, jak i po mierci?

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, najwysz bogo za ycia ipo mierci zdobywa ta osoba, ktra

(1) na wszystko spoglda takim samym okiem i nie ma dla niejrnicy midzy radoci i smutkiem, pochwa i obraz,

(2) nie podejmuje adnego wysiku, aby zaspokoi pragnienieposiadania ziemskich przedmiotw,

(3) jest prawdomwna,

(4) uwolnia si od przywizania do ziemskich przedmiotw, i(5) zaprzestaawykonywania jakichkolwiek dziaa.Rozwijanie w sobie tych piciu atrybutw staroytni mdrcy

uwaali za rodki prowadzce do osignicia doskonaego spokojui wyzwolenia si z koniecznoci ponownych narodzin. Wiara w niebyadla nich religi i niebem. Na nich bazuje najwysza bogo.

Posuchaj staroytnej opowieci o pieni nuconej ongi przezwaij Manki, ktry w procesie nagego olnienia uwolni si od


41/754


aknienia bogactwa i przywizania do ziemskich przedmiotw i pozdobyciu piciu wymienionych atrybutw osign najwyszbogo czcsi zBrahmanem.

2. O nagym olnieniu Manki

Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, yjcy w odlegychczasach waija Manki szukajc bogactwa bez przerwy napotykana jakie przeszkody. W kocu z tego, co pozostao mu z majtku,zakupi par modych bykw cznie z jarzmem do trenowania ichdo cignicia pugu. Po naoeniu jarzma zabra je na pole zzamiarem rozpoczcia treningu. Jednake po drodze byki dostrze-

gy lecego wzdu drogi ogromnego wielbda i przeraonezaczy biec zaczepiajc si jarzmem o jego garb. Rwnieprzeraony tym wielbd zerwa si i pogna z wielk szybkociprzed siebie unoszc je ze sob zwisajce aonie na swymjarzmie po obu stronach jego karku.

Manki widzc je ju w ucisku mierci rzek do siebie: Obiada mi! Moje mode byki unoszone przez wielbda faluj w

gr i d wraz z jego ruchem wygldajc jak dwa klejnotyzdobice jego kark. Taki musia by wyrok losu! Los bez przerwyniszczy wszystko to, co posiadam, cho od dawna staram si ozdobycie bogactwa. Wida jednak, e nawet najmdrzejszej osobieposiadajcej odpowiednie umiejtnoci i wykonujcej dziaania ztrosk i uwag nie pomoe podejmowanie choby najwikszegowysiku, gdy bogactwo nie jest jej przeznaczone. Rezultat zawszezaley od losu i nawet, gdy wydaje si, e zosta osignity dziki

wysikowi, blisza analiza ukazuje, e by rezultatem ukaduokolicznoci zalenych od przeznaczenia. Czowiek jest bezsilnywobec przeznaczenia.

Ten, kto szuka szczcia musi cakowicie wyrzec si wizi ze zmysowymi przedmiotami. Wolny od tej wizi nie bdzie dalejywi pragnienia posiadania ich i bdzie mg spa spokojnie.Nareszcie to zrozumiaem! Do takiego samego wniosku doszed

te ongi syn Wjasy uka, gdy ze siedziby swego ojca uda si dodungli wyrzekajc si wszystkiego!Ten, kto wyrzeka si wszelkich ycze, przewysza tego, kto

realizuje kade swoje yczenie. Pragnieniu nie ma bowiem koca,nikt nigdy nie moe wyczerpa swych ycze. Tylko ten, kto jestpozbawiony wiedzy i sdu, jest nienasycony w swej potrzebieochrony ciaa i ycia.


42/754


O moja dna bogactwa niemdra duszo, powstrzymaj si odchci dziaania. Jeste zbyt zachanna, zdobd spokj uwalniajcsi od przywizania do wszelkich zmysowych przedmiotw! Tylerazy doznawaa zawodu ulegajc pragnieniu i prnej nadziei. Jak

to moliwe, e cigle jeszcze nie uwolnia si od przywizania?Jeeli nie zasuguj na to, aby zosta przez ciebie zniszczony ijeeli jestem tym, kto ma by dla ciebie rdem dowiadczaniabogoci, nie skaniaj mnie ku zachannoci. Ustawicznie traciszcae bogactwo, ktre zgromadzisz. Uwolnij si wreszcie od tegopragnienia bogactwa! Haba mej gupocie! Zabawisz si mn!Przemieniasz mnie w niewolnika innych. Nikt, kto narodzi si naziemi, nie zdoa i nigdy nie zdoa nasyci swego pragnienia.Odrzucajc cae dziaanie budz si wreszcie z tego wiata zudze.Jestem obudzony.

O pragnienie (kama), twoje serce musi by twarde jak diament,skoro mimo setki nieszcz, ktre ze sob niesiesz, nie rozpadesi jeszcze na setk drobnych czci. Poznaem ci, jak i wszystkiete przedmioty, ktre s ci drogie! udzisz mnie, e szukajc tego,co jest ci drogie, znajd szczcie! Poznaem twoje korzenie.

Wyrastasz z woli, czyli z chci posiadania czego. Aby si ciebiepozby, bd wic unika woli i w ten sposb zniszcz ci zkorzeniami. Pragnienie bogactwa w adnej swej fazie nie przynosiszczcia. Ten, kto jezdoby, niepokoi si, e je straci, i jego utratajest dla niego jak mier. Samo zdobycie bogactwa jest niepewne.Bogactwa nie mona zdoby nawet przez wyrzeczenie si samegosiebie. C moe by bardziej bolesne? A ten, kto je naby, nigdynie ma do i nie zaprzestaje szukania wicej. Bogactwo jest jak

sodkie wody Gangesu: skosztowanie go tylko zwiksza tsknotza nim.

Opu mnie. Obudziem si i przejrzaem na oczy. Szukaniebogactwa przynosi mi zniszczenie. Znalaze sobie schronienie wmoim cieletej mieszaninie piciu elementwlecz teraz idsobie gdzie indziej i tam szukaj szczcia. Nie chc niczego, co niejest dusz i nie sprawia mi radoci nic, co tak jak ty kieruje si

chci posiadania i zachannoci. Zaniechawszy ci cakowiciebd szuka schronienia w tej jakoci natury, ktr jest dobro(sattwa). Dostrzegajc wszystkie ywe istoty w moim ciele iumyle oddam swj rozum jodze, ycie instrukcjom mdrcw, aduszBrahmanowi. Bdprzedziera si przez ten wiat wolny odprzywizania i nieszczcia z powodu utraty, tak e ty nie bdzieszmogo ponownie pogry mnie w blu i smutku.


43/754


Jeeli bd dalej tobie ulega, pozostan bez szansy nazbawienie. Z ciebie rodzi si nienasycenie, smutek, zmczenie imoz. al pyncy z utraty bogactwa przerasta kady inny.Krewni i przyjaciele trac szacunek dla tego, kto utraci bogactwo i

dowiadcza on tysica innych upokorze. Rado pynca zposiadania bogactwa jest z kolei niewielka i zmieszana z gorycz ismutkiem, gdy niszczy j lk przed zodziejami i innyminieszczciami prowadzcymi do jej utraty. Nareszcie po dugimczasie zrozumiaem, e pragnienie bogactwa jest przesiknitesmutkiem.

Zmuszasz mnie do gonienia za czymkolwiek, co przypadnie cido serca. Jeste pozbawione rozumu i zdrowego rozsdku. Niesposb ci nasyci i zadowoli. Spalasz jak ogie. Niezastanawiasz si nigdy nad tym, jak trudny do zdobycia jestprzedmiot, ktry cigasz i tak jak piekanie sposb wypeni cipo brzegi. Chcesz pogry mnie w gbinie smutku.

Nie moesz ju duej we mnie mieszka. Cho jeszczeniedawno utrata majtku doprowadzaa mnie do rozpaczy, dziosignem najwyszy stan uwolnienia si od przywizania do

zmysowych przedmiotw. Nie myl ju duej o tobie i twympocigu. Do nacierpiaem si z twego powodu i ju duej niemoesz pozbawia mnie rozumu. Patrzc na utrat caej mejwasnoci uczyniem lub wyrzeczenia i uwolniwszy si odwszelkiej gorczki posiadania mog wreszcie odpocz.

Pozbyem si ciebie razem z wszystkimi namitnociami megoserca. Ju nie zdoasz we mnie zamieszka i zabawia si mn. Od

dzi wybacz kad potwarz i obmow, zraniony nie odpaczranieniem, odpowiem miymi sowami na nieprzyjemne. Zzadowoleniem w sercu i wyciszonymi zmysami bd utrzymywasi przy yciu z tego, co uda mi si zebra. Nie uczyni nic, abyzaspakaja twoje yczenia, bo ty jeste moim wrogiem.

Uwolnienie si od wizi ze zmysowymi przedmiotami i odpragnienia, nasycenie, spokj, uczciwo, samo-kontrola, skon-no do wybaczania i wszechogarniajce wspczucie s obecnie

moimi atrybutami. Niech wic pragnienie, zachanno, nienasy-cenie, skpstwo, omijaj mnie z daleka. Wszedem na ciekdobra (sattwa).

Teraz po pozbyciu si pragnienia i zachannoci jake wielkajest moja bogo! Nigdy wicej nie ulegn zachannoci i niedowiadcz takiej samej niedoli, jak czowiek o nieczystej duszy.Bogo jest tym wiksza, im wicej odrzuconych pragnie. Ten,

kto poddaje si wadzy pragnienia, zawsze dowiadcza niedoli.


44/754


Caa odrzucana przez dan osob namitno zwizana z pragnie-niem naley do tej jakoci natury, ktr jest namitno (radas).Smutek, bezwstyd i zachanno maj swe rdo w pragnieniu ibogactwie.

Tak jak podczas upalnego lata czowiek zanurza si w chodnejwodzie jeziora, tak ja zanurzyem si obecnie w Brahmaniepowstrzymujc si od wszelkiego dziaania. Cay al opuci mniei zanurzyem si w czystej bogoci. Zarwno ta rado, ktrapynie z zaspokojenia pragnienia,jak i ta, ktrej dowiadcza si wniebie, nie dorwnuje nawet szesnastej czci tej bogoci, ktrapynie z zaniechania wszelkiego rodzaju aknienia. Uwalniajc siod Zasady Przyjemnoci (prawa pragnienia), ktra razem zpicioma elementami i ciaem tworzy siedmioelementow caobdc moim zawzitym wrogiem, dotarem do wiecznego miejscaBrahmanai bd tam przebywa do koca mych dni szczliwy jakkrl.

Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,w ten to sposb Manki pod wpywem nagego olnienia, ktregodozna patrzc na utrat pary modych bykw, uwolni si od

przywizania do zmysowych przedmiotw, porzuci wszystkiepragnienia i dotar do wiecznego miejsca Brahmana, ktre jestmiejscem najwyszej bogoci wolnym od narodzin i mierci(koniecznoci reinkarnacji) zdobywajc w ten sposb niemiertel-no. Zdoby ten stan najwyszej bogoci dziki wyciciu w sobiesamych korzeni pragnienia.

W tym kontekcie cytuje si zwykle rwnie wersety nucone

ongi przez krla Widehw Danak, ktry podobnie jak Mankiosign peny spokj umysu. Nuci on: Moje bogactwo jest bezgranic, cho nic nie posiadam. Nawet gdyby stolica mego krajuMithila spona, nie sponoby nic mojego.

3. O szeciu nauczycielach mdrca Wodhji

Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj teraz, co

powiedzia ongi o uwalnianiu si od przywizania mdrzecWodhja, ktry pozna wite pisma i wyrzekszy si wszystkichpragnie zdoby spokj. Krl Jajati, syn Nahuszy, rzek kiedy doniego: O wielki mdrcu, zdobye mdro i wiedz. Poucz mnie,prosz, w jaki sposb osign spokj. Wytumacz mi dzikijakiemu rozumowaniu ty sam osigne sukces i wdrujesz powiecie bez angaowania si w adne dziaania zanurzony zbogoci w swej duszy?


45/754


Mdrzec Wodhjarzek: O krlu, postpuj wedug instrukcji,ktre bior od innych i sam nigdy nikogo nie nauczam. Dam cijednake pewne wskazwki, co do charakteru instrukcji, naktrych opiera si moje postpowanie. Rozmylajc nad nimi

bdziesz mg sam uchwyci ich sens.Mam szeciu nauczycieli, ktrymi s: Pingala, rybow, w,

lena pszczoa, wytwrca strza i niezamna kobieta.Nadzieja jest potn si poruszajc serce, a uwolnienie si

od niej przynosi ogromn bogo. Tego nauczyem si od Pingali,upadej kobiety, ktra czekajc na swego kochanka podnieconanadziej doznaa nagego olnienia widzc, e czeka na prno.

Zrozumiaa, jak grzeszne s jej dziaania, jak niewielka jest jejwiedza i jak bardzo jest we wadzy dzy. Pod wpywem tejwiadomoci porzucia swe grzeszne ycie i czc si zzamieszkujc w jej ciele Najwysz Jani dowiadczya stanuprawdziwej bogoci (zob. opow. 144, p. 5).

Pewien rybow dozna olnienia i dowiadczy szczcia, gdynagle wyrzek si zowionej wielkiej ryby i jedzenia misa, gdyzobaczyjak inne drapiene ptaki, ktrym nie udao si nic zowi,

otaczaj go ze wszystkich stron i dla tego kawaka misa chc gozabi.

W dozna olnienia i yje teraz w bogoci, gdy zrozumia, epodejmowanie prb zbudowania wasnego domu przynosi mujedynie smutek i niedol i zamieszka wdomu nalecym do kogoinnego.

Ascecitak jak pszczoyyj w dungli w stanie bogoci

ywic si lenymi owocami i korzonkami, nie ranic nikogo i niedoznajc krzywdy od innych ywych istot.

Moim pitym nauczycielem jest pewien wytwrca strza, ktryby tak pochonity przez sw prac, e nie zauway, e koo jegodomu przeszed krlewski orszak.

Pewna moda niezamna kobieta zamieszkujca w domu ojcachciaa w tajemnicy przed nim nakarmi du ilo braminw,

jednake gdy chciaa zabra ze spichlerza ziarno, liczne bransoletyna jej nadgarstkach zaczy dzwoni. Bojc si, e ten dwik jzdradzi, zdja bransolety zostawiajc tylko jedn na kadej doni.Patrzc na ni zrozumiaem, e gdy razem zbierze si wielu,powstaj ktnie i dysputy. To samo dzieje si nawet wwczas,gdy tylko dwch mieszka razem. Wcz si wic samotnie powiecie bdc jak ta pojedyncza bransoletka z muszelek nanadgarstkach tej modej kobiety.


46/754


4. O tym jak mdrzec Adagaraosign Wyzwolenie

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty wiesz wszystko o ludzkimzachowaniu. Powiedz mi, dziki jakiemu zachowaniu mona

uwolni si na tym wiecie od smutku i rwnoczenie osignnajwyszy cel?Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie

posuchaj starej opowieci o rozmowie krla demonw Prahladyzwdrujcym po wiecie mdrcem Adagar o wielkiej inteligencji ioczyszczonej, spokojnej duszy.

Prahlada rzek: O wielki mdrcu, wolny od pragnie, urazy ichci dziaania, ze sw przyjazn mow, czyst dusz, pokor,samo-kontrol, peen godnoci, inteligencji i wiedzy yjesz wprostocie jak dziecko. Nie zazdrocisz nikomu bogactwa i nieopakujesz strat. Jeste zawsze zadowolony i zdajesz nie troszczysi o nic na tym wiecie. Podczas gdy inne ywe istoty porywa iunosi wartki nurt pragnienia i namitnoci, ty sam pozostajeszdoskonale obojtny wobec wszystkich dziaa cznie z tymi, doktrych skania Prawo, Zysk i Przyjemno. Zdajesz si by w

stanie cakowitego spokoju, ktrego nic nie jest w stanie zakci.Ignorujc wszystkie zmysowe przedmioty yjesz jak wyzwolonaja nie uczestniczc w niczym i bdc jedynie wiadkiemwszystkiego. Wytumacz mi, dziki jakiej wiedzy, praktyce izachowaniu stao to si moliwe? Wyjanij mi to majc na uwadzemoje dobro.

Mdrzec Adagara, ktry wiedzia wszystko o funkcjonowaniutego wiata rzek: O Prahlada, pozostaj obojtny wobec zewn-trznego wiata i nie pozwalam sobie ani na rado, ani na smutek,bo pocztek, wzrost, zuywanie si i mier ywych istot niewynika z jakiej wyranej przyczyny.

Wiem, e wszystkie tendencje do dziaania, ktre istniej wewszechwiecie, wypywaj z natury danej ywej istoty. Wszystkofunkcjonuje w zgodzie ze sw natur i dlatego niczym si niezachwycam.

Rnego rodzaju zwizki tworz si i rozpadaj, a to, cozostao zdobyte, ulega zniszczeniu. Wiedzc o tym nie nastawiammego serca na zdobycie jakiego przedmiotu.

Wszystkie przedmioty majce jakie atrybuty ulegaj znisz-czeniu. C wic pozostaje do zrobienia osobie takiej jak ja, ktrao tym

mahabharata: ksiega xii - santi parva, czesc 2 i 3, mokszadharma

Documents