mahapali basic pali 2013

พนฐานเพอการเรยนภาษาบาล เปนประเพณของชาวไทย

ไวยาก

รณบ

าลเบ

องต

น

วดโมลโลกยาราม ราชวรวหารถนนวงเดม แขวงวดอรณ เขตบางกอกใหญ กรงเทพมหานคร ๑๐๖๐๐

โทร. ๐-๒๔๗๒-๘๑๔๗ แฟกซ. ๐-๒๔๗๒-๘๑๔๗ มอถอ ๐๘๙-๖๖๐๑-๔๖๔เวบไซต www.watmoli.org อเมล [email protected]

ไวยากรณบาลเบองตน

พระมหาธตพ

งศ อตตมปญโญ

พมพ

เปนธรรมทาน สงหาคม ๒๕๕๖

ทฆาชาครโตรตต ทฆสนตสสโยชน

ทโฆพาลานสสาโร สทธมมอวชานต

(ข.ข.๒๕.๖๐.๒๗)

กลางคนยาวนานสำาหรบคนนอนไมหลบระยะทางเพยง ๑ โยชนไกลนกสำาหรบคนเดนทางผเหนอยลาสงสารวฏฏยาวไกลสำาหรบผไรปญญาผไมเขาใจพระสทธรรม

พระมหาธตพงศ อตตมปญโญ

มหาบาลวชชาลย สถาบนสอนภาษาบาลสำาหรบบคคลทวไป

วดโมลโลกยาราม ราชวรวหารถนนวงเดม แขวงวดอรณ เขตบางกอกใหญ กรงเทพมหานคร ๑๐๖๐๐

เวบไซต www.mahapali.com อเมล [email protected]

เกยวกบผรวบรวมเรยบเรยงหนงสอ ไวยากรณบาลเบองตน

ชอ-ฉายา พระมหาธตพงศ อตตมปญโญ (เขมสนเทยะ)วน/เดอน/ปเกด วนอาทตยท๒๘เดอนมนาคมพทธศกราช๒๕๑๔สถานทเกด บานเลขท๕๑หม๓ตำาบลมะคาอำาเภอโนนไทยจงหวดนครราชสมาอปสมบท วนท๒เดอนพฤษภาคมพทธศกราช๒๕๓๔ณพทธสมาวดถนนโพธ ตำาบลถนนโพธอำาเภอโนนไทยจงหวดนครราชสมาการศกษา เปรยญธรรม๗ประโยค ชนนกศกษาบาลใหญ(สอบไดลำาดบท๑) สำานกเรยนวดทามะโอตำาบลเวยงเหนออำาเภอเมองจงหวดลำาปาง ปรญญาพทธศาสตรบณฑตคณะมนษยศาสตร(จตวทยา) เกยรตนยมอนดบหนง(มจร.) ปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาบาล(มจร.)ประวตการทำางาน ครสอนพระปรยตธรรมแผนกธรรม-บาลและบาลใหญทอยปจจบน วดพกลทองถนนเทอดพระเกยรตตำาบลวดชลออำาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร๑๑๑๓๐ผลงานหนงสอ ๑. รปสทธทปนเลม๑ สนธกณฑ ๒. รปสทธทปนเลม๒ นามกณฑ ๓. รปสทธทปนเลม๓ การกกณฑ ๔. รปสทธทปนเลม๔ สมาสกณฑ ๕. รปสทธทปนเลม๕ ตทธตกณฑ ๖. รปสทธทปนเลม๖ อาขยาตกณฑ ๗. รปสทธทปนเลม๗ กพพธานกณฑ ๘. ไวยากรณบาลเบองตน ๙. กจจายนสตตปาฐะแปลสตรพรอมอทาหรณ ๑๐. ทกษะการใชภาษาบาล๑หลกการแปลขนพนฐานรวมกบคณะ ๑๑. ทกษะการใชภาษาบาล๒หลกการสมพนธ ๑๒. ทกษะการใชภาษาบาล๓โครงสรางลกษณะตางๆของภาษาบาล๑ ๑๓. ทกษะการใชภาษาบาล๔โครงสรางลกษณะตางๆของภาษาบาล๒ ๑๔. ทกษะการใชภาษาบาล๕การแปลอรรถกถา ๑๕. ทกษะการใชภาษาบาล๖วธแตงประโยคภาษาบาล

ไวยากรณบาลเบองตนพนฐานเพอการเรยนภาษาบาล

เปนประเพณของชาวไทย


มหาบาลวชชาลย พทธศกราช ๒๕๕๖

ไวยากรณบาลเบองตนพนฐานเพอการเรยนภาษาบาล

เปนประเพณของชาวไทย

ผเขยน


บรรณาธการ

ธฤญเดชา ลภา

ออกแบบปก

ศกดา วมลจนทร

รปเลม

เฉลมชย มาลรอด

พสจนอกษร

สรเชษฐ ทองแมน

ภเมธ ทพวน

จดพมพโดย

มหาบาลวชชาลย

MAHAPALI VIJJALAYA

พมพครงท ๑ : ๒๕๕๖

จำานวน : ๒,๐๐๐ เลม

ขอมลบรรณานกรมของสำานกหอสมดแหงชาต

National Library of Thailand Cataloging in Publication Data

ธตพงศ อตตมปญโญ, พระมหา

ไวยากรณบาลเบองตน, พนฐานเพอการเรยนภาษาบาลเปนประเพณของชาวไทย—กรงเทพฯ :

มหาบาลวชชาลย, ๒๕๕๖.

๓๐๔ หนา I. ชอเรอง

ISBN : 978-616-335-807-3

พมพท : นตธรรมการพมพ

๗๖/๒๕๑-๓ หมท ๑๕ ต.บางมวง อ.บางใหญ จ.นนทบร ๑๑๑๔๐

โทร. ๐-๒๔๐๓-๔๕๖๗-๘, ๐-๒๔๔๙-๒๕๒๕, ๐๘๑-๓๐๙-๕๒๑๕

e-mail : [email protected], [email protected]

III

ค�ำน�ำ

ค�ำสงสอนของพระสมมำสมพทธเจำประกอบดวยองค ๙ คอ สตตะ เคยยะ เวยยำกรณะ

คำถำ อทำน อตวตตกะ ชำดก อพภตะ และเวทลละ ซงค�ำสงสอนเหลำน พระพทธองค ทรงสงสอน

เวไนยสตว ดวยภำษำมคธ หรอภำษำบำล ซงเปนภำษำทรกษำพระพทธพจน

พทธศำสนกชนผสนใจจะศกษำธรรมะของพระพทธองค ซงประกอบดวยองค ๙ ประกำร

ดงกลำว จงจ�ำเปนอยำงยงทจะตองศกษำหลกกำรทำงภำษำเสยกอน อนไดแกไวยำกรณ เพอน�ำ

ไปเปนอปกรณส�ำหรบศกษำพระไตรปฎก อรรถกถำ ฎกำ ฯลฯ

ไวยำกรณบำลนน แบงออกเปน ๓ กลม ไดแก (๑) ไวยำกรณอยำงยอ เชน ไวยำกรณ

บำลสนำมหลวง (๒) ไวยำกรณปำนกลำง เชน คมภรกจจำยนะ คมภรโมคคลลำนะ คมภรปทรปสทธ

เปนตน และ(๓) ไวยำกรณอยำงพสดำร เชน สททนตปกรณ

กำรเลอกศกษำไวยำกรณในกลมใดกลมหนงนน กมควำมส�ำคญกบบคคลแตละกลม

ทงในเรองของเนอหำสำระ ระยะเวลำ เปนตน เชน กำรศกษำในกลมไวยำกรณอยำงยอ เหมำะส�ำหรบ

ศกษำในเบองตน เพอปพนฐำนส�ำหรบในกำรศกษำในระดบทสงขนไป คอในระดบปำนกลำง

กบระดบพสดำร

ไวยำกรณบำลเบองตนเลมน มวตถประสงคเพอใหเปนหนงสอเรยนภำษำบำลในระดบ

พนฐำนส�ำหรบชำวไทย เพอสงเสรมใหคนไทยไดเรยนภำษำบำลเปนประเพณ หวงวำหนงสอ

ไวยำกรณบำลเบองตนเลมนจะชวยใหคนไทยมควำมรภำษำบำลในระดบพนฐำนเปนอยำงด

อนจะเปนประโยชนตอกำรศกษำภำษำบำลในระดบทสงขน รวมทงกำรศกษำคนควำพระพทธพจน

คอพระไตรปฎก อรรถกถำ ฏกำ สบตอไป

พระมหำธตพงศ อตตมปญโญ

สงหาคม ๒๕๕๖

IV

อนโมทนำกถำ

มหำบำลวชชำลย จดตงขนเพอชวนคนไทยเรยนภำษำบำลเปนประเพณ ตงแตป

พทธศกรำช ๒๕๕๕ เนนสรำงองคควำมรดำนภำษำบำลแกชำวพทธทกระดบทงกลมเยำวชน

กลมคนท�ำงำนและผเกษยณอำย ดวยเชอวำ กำรเรยนภำษำบำลจะเปนพนฐำนชวยใหผ

เรยนสำมำรถอำน เขยนและแปลภำษำบำลไดอยำงถกตอง ท�ำใหผเรยนมศรทธำทมนคงและ

มพนฐำนทดในกำรศกษำและปฏบตธรรมตอไป กศลเจตนำนนบเปนกำรสบสำนพระพทธวจนะ

ไดเปนอยำงดยง

มหำบำลวชชำลยไดด�ำเนนกำรเปดกำรเรยนกำรสอนภำษำบำลส�ำหรบบคคลทวไป

หลำยหลกสตรและกลมเปำหมำยตำมอธยำศยของผเรยน ในกำรเรยนกำรสอนภำษำบำลนน

จ�ำเปนตองมหลกสตรและหนงสอเรยนทเหมำะสมกบควำมตองกำรของผเรยน ในวำระโอกำสท

มหำบำลวชชำลยชวนคนไทยเรยนภำษำบำลเปนประเพณน พระมหำธตพงศ อตตมปญโญ

วดพกลทอง จงหวดนนทบร ไดใหควำมเมตตำตอกำรด�ำเนนงำนของมหำบำลวชชำลย โดยอนญำต

ใหน�ำหนงสอไวยำกรณบำลเบองตนททำนรวบรวมเรยบเรยงขน เพอใชเปนหนงสอเรยนส�ำหรบ

หลกสตรภำษำบำลเบองตนของมหำบำลวชชำลยตอไป

ขออนโมทนำแดพระมหำธตพงศ อตตมปญโญ ทมอตสำหะรวบรวมเรยบเรยงหนงสอ

ไวยำกรณบำลเบองตนเลมน ซงเปนหนงสอทมเนอหำพอเหมำะพอควร เหมำะส�ำหรบผสนใจ

เรยนภำษำบำลในระดบเรมตนเปนอยำงดยง

ขออนโมทนำทกทำนทสนใจเรยนภำษำบำลและทกทำนทรวมท�ำบญและมสวนรวม

ในกำรจดพมพหนงสอไวยำกรณบำลเบองตนเลมน หวงเปนอยำงยงวำ หนงสอเลมนจก

อ�ำนวยหตประโยชนแกผสนใจตำมสมควรแกฐำนะ ขอควำมสขและควำมเจรญในธรรมจงบงเกด

มแกทกทำนตลอดไป

พระเมธวรำภรณ (สทศน)

ประธำนบรหำรมหำบำลวชชำลย

เจำอำวำสวดโมลโลกยำรำม รำชวหำร

อำจำรยใหญส�ำนกเรยนวดโมลโลกยำรำม

V

ชำวไทยพงเรยนภำษำบำลเปนประเพณ

"เทว เม ภกขเว ธมมำ สทธมมสส สมโมสำย อนตรธำนำย ส�วตตนต. กตเม เทว.

ทนนกขตตญจ ปทพยญชน� อตโถ จ ทนนโต, ทนนกขตตสส ภกขเว ปทพยญชนสส

อตโถป ทนนโย โหต.

เทวเม ภกขเว ธมมำ สทธมมสส ตยำ อสมโมสำย อนนตรธำนำย ส�วตตนต.

กตเม เทว. สนกขตตญจ ปทพยญชน� อตโถ จ สนโต, สนกขตตสส ภกขเว ปทพยญชนสส

อตโถป สนโย โหต." (อง.ทก. ๒๐/๒๐-๒๑/๕๘ มหำจฬำฯ)

"ภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางเหลาน ยอมเปนไปเพอความเสอมสลาย เพอ

ความอนตรธานไปแหงพระสทธรรม ธรรม ๒ อยางอะไรบาง คอ บทพยญชนะทน�ามา

ไมถกตอง และเนอความทเขาใจไมถกตอง เมอบทพยญชนะน�ามาไมถกตอง แมเนอความ

กยอมเขาใจไมถกตองเชนกน

ภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางเหลาน ยอมเปนไปเพอความตงมน ไมเสอมสลาย

ไมอนตรธานไปแหงพระสทธรรม ธรรม ๒ อยางอะไรบาง คอ บทพยญชนะทน�ามา

ถกตอง และเนอความทเขาใจถกตอง เมอบทพยญชนะน�ามาถกตอง แมเนอความ

กยอมเขาใจถกตองเชนกน"

พระสทธรรมคอค�ำสงสอนของพระพทธเจำจะเสอมสลำยไป หำกไมมคนเรยนภำษำบำล

ไมมคนเขำใจบทพยญชนะ ไมมคนเขำใจเนอควำมทพระพทธองคตรสบอกไว ไมมคนสบตอ

บทพยญชนะอยำงถกตอง ในฐำนะชำวพทธเรำตองชวยกนเรยนร เผยแผและรกษำพระสทธรรม

ใหคงอยเพอประโยชนสขแกชำวโลกสบไปตลอดกำลนำน

ดวยเหตดงน มหำบำลวชชำลย จงไดชวนชำวไทยเรยนภำษำบำลใหเปนประเพณ

เพอใหเปนเหตเปนปจจยใหพระสทธรรมมนคงยำวนำน และในกำรสงเสรมใหชำวไทยเรยน

ภำษำบำลเปนประเพณนน มหำบำลวชชำลย ไดเตรยมหนงสอเรยนไวยำกรณบำลในระดบ

เบองตนไว ๘ เลมดวยกน นนคอ

๑. ไวยำกรณบำลเบองตน

๒. ทกษะกำรใชภำษำบำล ๑ หลกกำรแปลพนฐำน

๓. ทกษะกำรใชภำษำบำล ๒ หลกกำรสมพนธ

VI

๔. ทกษะกำรใชภำษำบำล ๓ โครงสรำงลกษณะตำง ๆ ของภำษำบำล ๑

๕. ทกษะกำรใชภำษำบำล ๔ โครงสรำงลกษณะตำง ๆ ของภำษำบำล ๒

๖. ทกษะกำรใชภำษำบำล ๕ กำรแปลอรรถกถำ

๗. ทกษะกำรใชภำษำบำล ๖ วธแตงประโยคภำษำบำล

๘. ฉนทลกษณบำลเบองตน

หนงสอเรยนไวยำกรณบำลชดน ถอไดวำเปนหนงสอเรยนภำษำบำลทดทสดและ

มควำมเหมำะสมทสดชดหนงส�ำหรบชำวพทธไทย ควรมไวประจ�ำทกบำนเรอนทงประเทศ

เพอกำรเรยนภำษำบำลเปนประเพณของชำวไทย

กรำบขอบพระคณพระอำจำรยมหำธตพงศ อตตมปญโญ พระอำจำรยและคณำจำรย

ทกทำนทไดรวบรวมและเรยบเรยงหนงสอเรยนไวยำกรณบำลชดน

ขออนโมทนำผสนใจเรยนภำษำบำลทกทำน ขอขอบคณและอนโมทนำทกทำนทรวม

ท�ำบญเปนเจำภำพพมพหนงสอเรยนบำลชดนและไดท�ำบญอปถมภกำรด�ำเนนงำนของ

มหำบำลวชชำลยตลอดมำและในโอกำสตอ ๆ ไป

จร� ตฏต สทธมโม ขอพระสทธรรม จงตงอยยงยนนำน เพอประโยชนเพอควำมสข

แกชำวโลกทงมวลสบไป

ธฤญเดชำ ลภำ

บรรณำธกำร

สำรบญ

ค�ำน�ำ IIIอนโมทนำกถำ IVชำวไทยพงเรยนภำษำบำลเปนประเพณ ....... ....... ....... ....... Vบทท ๑ สญญำวธำน วำดวยวธแหงชออกษร ....... ....... ....... ....... ๑บทท ๒ สนธวธำน วำดวยวธกำรเชอมตอบท ....... ....... ....... ....... ๗ ๒.๑ วธของสรสนธ ....... ....... ....... ....... ๑๑ ๒.๒ วธของปกตสนธ ....... ....... ....... ....... ๑๕ ๒.๓ วธของพยญชนสนธ ....... ....... ....... ....... ๑๗ ๒.๔ วธของนคหตสนธ ....... ....... ....... ....... ๒๐บทท ๓ นำม วำดวยบททประกอบดวยวภตตนำม ....... ....... ....... ....... ๒๓ ๓.๑ ปงลงคนำม ....... ....... ....... ....... ๒๗ ๓.๒ อตถลงคนำม ....... ....... ....... ....... ๔๒ ๓.๓ นปงสกลงคนำม ....... ....... ....... ....... ๔๙ ๓.๔ สพพนำม ....... ....... ....... ....... ๕๕ ๓.๕ อพยยศพท ....... ....... ....... ....... ๗๕ ๓.๕.๑ วภตตปจจยวธำน ....... ....... ....... ....... ๗๕ ๓.๕.๒ อปสคบท ....... ....... ....... ....... ๗๗ ๓.๕.๓ นบำตบท ....... ....... ....... ....... ๘๖บทท ๔ อำขยำต วำดวยกำรสรำงค�ำศพทกรยำ ....... ....... ....... ....... ๑๐๔ ๔.๑ ภวำทคณะ ฉกำลกวภตตวธำน ....... ....... ....... ....... ๑๑๖ ๔.๒ ภวำทคณะ วกรณวธำน ....... ....... ....... ....... ๑๒๔ ๔.๓ รธำทคณะ ....... ....... ....... ....... ๑๓๐ ๔.๔ ทวำทคณะ ....... ....... ....... ....... ๑๓๑ ๔.๕ สวำทคณะ ....... ....... ....... ....... ๑๓๓ ๔.๖ กยำทคณะ ....... ....... ....... ....... ๑๓๕ ๔.๗ ตนำทคณะ ....... ....... ....... ....... ๑๓๗ ๔.๘ จรำทคณะ ....... ....... ....... ....... ๑๔๐ ๔.๙ ธำตปจจยนตนย ....... ....... ....... ....... ๑๔๑

บทท ๕ กตก วำดวยกำรสรำงค�ำศพทกรยำกตกและนำมกตก ....... ๑๔๘ ๕.๑ กจจปจจย ....... ....... ....... ....... ๑๕๗ ๕.๒ กตกปจจย ....... ....... ....... ....... ๑๕๙ ๕.๓ อตตกำลกปจจย (ต ปจจย) ....... ....... ....... ....... ๑๗๔ ๕.๔ ตเวตนำทปจจย ....... ....... ....... ....... ๑๗๖ ๕.๔.๑ ตเว และ ต� ปจจย ....... ....... ....... ....... ๑๗๖ ๕.๔.๒ ตน, ตวำน และ ตวำ ปจจย ....... ....... ....... ....... ๑๗๙ ๕.๕ อนตมำนปจจย ....... ....... ....... ....... ๑๘๕ ๕.๖ อนำคตปจจย ....... ....... ....... ....... ๑๙๐ ๕.๗ อณำทปจจย ....... ....... ....... ....... ๑๙๑บทท ๖ สมำส วำดวยกำรยอบทตงแตสองบทขนไปเขำดวยกน ....... ๑๙๗ ๖.๑. อพยยภำวสมำส ....... ....... ....... ....... ๒๐๓ ๖.๒. กมมธำรยสมำส ....... ....... ....... ....... ๒๐๖ ๖.๓ ทคสมำส ....... ....... ....... ....... ๒๑๗ ๖.๔ ตปปรสสมำส ....... ....... ....... ....... ๒๑๙ ๖.๕ พหพพหสมำส ....... ....... ....... ....... ๒๓๕ ๖.๖ ทวนทสมำส ....... ....... ....... ....... ๒๕๐ ๖.๗ สมำสทอง (คพภสมำส) ....... ....... ....... ....... ๒๕๗บทท ๗ ตทธต วำดวยกำรยอบทกบปจจยเขำดวยกน ....... ....... ....... ๒๕๙ ๗.๑ อปจจตทธต ....... ....... ....... ....... ๒๖๑ ๗.๒ สงสฏฐำทอเนกตถตทธต ....... ....... ....... ....... ๒๖๒ ๗.๓ ภำวตทธต ....... ....... ....... ....... ๒๗๓ ๗.๔ วเสสตทธต ....... ....... ....... ....... ๒๗๘ ๗.๕ อสสตถตทธต ....... ....... ....... ....... ๒๗๙ ๗.๖ สงขยำตทธต ....... ....... ....... ....... ๒๘๑ ๗.๗ อพยยตทธต ....... ....... ....... ....... ๒๘๗เกยวกบมหำบำลวชชำลย ....... ....... ....... ....... ๒๙๐รำยนำมผรวมท�ำบญ ....... ....... ....... ....... ๒๙๓

บทท ๑

สญญาวธาน วาดวยวธการตงชออกษร

บคคลสามารถทจะรเนอความ(อรรถ)ทงปวงไดกดวยอกษร เมออกษรวบตแลวกเขาใจ

เนอความไดยาก อรรถหรอเนอความทวานน ม ๓ ประการ คอ

(๑) โลกยตถ เนอความอนเปนโลกยะ

ไดแก โลกยจต ๘๑ เจตสก ๕๒ รป ๒๘

(๒) โลกตตรตถ เนอความอนเปนโลกตตระ

ไดแก มรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑

(๓) โวหารตถ หรอ ปญญตตอตถ เนอความอนเปนค�าเรยก หรอเปนบญญตของชาวโลก

ไดแก มนษย เทวดา พรหม ชาย หญง เปนตน

อกษรภาษาบาล ๔๑ ตวค�าวา “อกขร” แปลวา วณณะทไมเสยหายไป

อกษร มวเคราะหวา “นกขรนตต อกขรา” - ชอวาอกษร เพราะไมเสยหายไป

(น + ขร ธาต + อ ปจจย)

หมายความวา อกษรในภาษาบาลทง ๔๑ ตว เราจะใชอยางไร กไมเสยหายไป เพราะเปน

บญญต ดงมพทธพจนทวา “รป ชรต มจจาน� นามโคตต� น ชรต” - รปขนธของสตวทงหลาย ยอม

ฉบหายไป สวนบญญต คอชอและโคตร ยอมไมฉบหายไป หรอค�าวา ไมหมดสนไป หมายความวา

เราจะใชอกษรมากมายเทาไร อกษรกยงคงมอยเทาเดม คอใชไมรจกหมดสนไป

อกษรในภาษาบาลนน ม ๔๑ ตว คอ

อ อา อ อ อ อ เอ โอ,

ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ ญ,

ฏ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น,

ป ผ พ ภ ม,

ย ร ล ว ส ห ฬ อ�

สระ ๘ ตวค�าวา “สร” แปลวา เปนไปเอง คอออกเสยงไดดวยตวเอง หรอยงพยญชนะใหเปนไป

คอชวยใหพยญชนะออกเสยงไดเตมเสยง มรปวเคราะหวา “สรนต คจฉนตต สรา” แปลวา

ยอมเปนไป เพราะเหตนน จงชอวา สระ หมายความวา สระทกตวสามารถทจะออกเสยงเองได

2 ไวยากรณบาลเบองตน

โดยไมตองอาศยพยญชนะชวยออกเสยง หรอวเคราะหวา “พยญชเน สาเรนตตป สรา” แปลวา

ยงพยญชนะทงหลาย ยอมใหเปนไป เพราะเหตนน จงชอวา สระ (สร ธาต + อ ปจจย)

หมายความวา เปนทพงพงของพยญชนะในดานการออกเสยง เพราะล�าพงตวพยญชนะเอง

มเสยงเพยงครงมาตราเทานน ไมสามารถทจะออกเสยงไดเตมทดวยตวเอง ตองอาศยสระชวย

ในการออกเสยง สระนนม ๘ ตว คอ อ อา อ อ อ อ เอ โอ

สระทมเสยงสน (มาตราเบา) เรยกวา รสสสระ ม ๓ ตว คอ อ อ อ

สระทมเสยงยาว (มาตราหนก) เรยกวา ทฆสระ ม ๕ ตว คอ อา อ อ เอ โอ

สระนน จดเปนคได ๓ ค คอ อ อา เรยกวา อ วณณะ, อ อ เรยกวา อ วณณะ และ อ อ

เรยกวา อ วณณะ เพราะเกดในฐานเดยวกน

สวน เอ กบ โอ เปน สงยตตสระ คอประกอบดวยเสยงสระสองตว ไดแก อ กบ อ

ผสมกนเปน เอ และ อ กบ อ ผสมกนเปน โอ

พยญชนะ ๓๓ ตว

ค�าวา “พยญชน” แปลวา แสดงเนอความใหปรากฏชด มวเคราะหวา “พยญชยต เอเตห

อตโถต พยญชนา” - ชอวาพยญชนะ เพราะแสดงเนอความ พยญชนะม ๓๓ ตว คอ ก ข ค ฆ

ง, จ ฉ ช ฌ ญ, ฏ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ อ�

พยญชนะ ๓๓ ตวน จดเปน ๒ พวก คอ วรรค และ อวรรค ส�าหรบ พยญชนะวรรค

จดเปน ๕ วรรค ม ๒๕ ตว ดงน

(๑) ก ข ค ฆ ง เรยกวา ก วรรค

(๒) จ ฉ ช ฌ ญ เรยกวา จ วรรค

(๓) ฏ ฑ ฒ ณ เรยกวา ฏ วรรค

(๔) ต ถ ท ธ น เรยกวา ต วรรค

(๕) ป ผ พ ภ ม เรยกวา ป วรรค

พยญชนะทง ๒๕ ตวน เรยกวา วรรค เพราะเกดในฐานและกรณเดยวกน

สวนพยญชนะอก ๘ ตวทเหลอ คอ ย, ร, ล, ว, ส, ห, ฬ, อ� เรยกวา อวรรค เพราะไมเปน

พวกเดยวกน ตามฐานและกรณทเกด

พยญชนะแบงออกเปน ๒ ประเภท คอ

(๑) ปพพาสยพยญชน คอพยญชนะทอาศยสระขางหนาออกเสยง มหนงตว คอ อ�

(นคหต)

สญญาวธาน วาดวยวธตงชออกษร 3

(๒) ปราสยพยญชน คอพยญชนะทอาศยสระขางหลงออกเสยง ม ๓๒ ตว คอ ก ข

ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ ญ, ฏ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ

ฐาน ๖

ค�าวา “ฐาน” แปลวา สถานทอนเปนทเกดของอกษร(เสยง) มวเคราะหวา “ตฏฐต

เอตถาต าน” - อกษรยอมเกดขนในทน เพราะเหตนน ชอวา าน (า ธาต + ย ปจจย)

ม ๖ ฐาน แบงออกเปน ๒ ประเภท คอ

๑. เอกชฐาน อกษรทเกดฐานเดยว มดงน

(๑) กณฐฐาน (คอ) ไดแก อ วณณะ ก วรรค และ ห อกษร

= อวณณ กวคค หการา กณชา

(๒) ตาลฐาน (เพดาน) ไดแก อ วณณะ จ วรรค และ ย อกษร

= อวณณ จวคค ยการา ตาลชา

(๓) มทธฐาน (ปมเหงอก) ไดแก ฏ วรรค ร อกษร และ ฬ อกษร

= ฏวคค รการ ฬการา มทธชา

(๔) ทนตฐาน (ฟน) ไดแก ต วรรค ล อกษร และ ส อกษร

= ตวคค ลการ สการา ทนตชา

(๕) โอฏฐฐาน (รมฝปาก) ไดแก อ วณณะ และ ป วรรค

= อวณณ ปวคคา โอฏชา

(๖) นาสกาฐาน (จมก) ไดแก นคหต

= นคคหต� นาสกฏานช�

๒. ทวชฐาน อกษรทเกดสองฐาน มดงน

เอ อกษร เกดท คอ และเพดาน เรยกวา กณตาลช

= เอกาโร กณตาลโช

โอ อกษร เกดทคอ และรมฝปาก เรยกวา กณโฏช

= โอกาโร กณโฏโช

ว อกษร เกดทฟน และรมฝปาก เรยกวา ทนโตฏช

= วกาโร ทนโตฏโช

ง ญ ณ น ม อกษร เกดทฐานของตนและทจมกเรยกวา สกฏานนาสกฏานช

= งญณนมา สกฏานชา นาสกฏานชา จ


กรณ ๔

ค�าวา “กรณ” แปลวา เครองกระท�าเสยง มวเคราะหวา “กรยนต อจจารยนเต เอเตนาต

กรณ” - อกษรทงหลาย ยอมถกออกเสยง ดวยทามกลางลนเปนตนน เพราะเหตนน ทามกลาง

ลนเปนตนน ชอวากรณ (กร ธาต + ย ปจจย) กรณนน ม ๔ อยาง คอ

(๑) ชวหามชฌ (ทามกลางลน) ไดแก อกษรทเกดตาลฐาน

= ชวหามชฌ� ตาลชาน�

(๒) ชวโหปคค (ใกลปลายลน) ไดแก อกษรทเกดมทธฐาน

= ชวโหปคค� มทธชาน�

(๓) ชวหคค (ปลายลน) ไดแก อกษรทเกดทนตฐาน

= ชวหคค� ทนตชาน�

(๔) สกฏฐาน (ฐานของตน) ไดแก อกษรทเหลอ

= เสสา สกฏานกรณา

ปยตนะ ๔

ค�าวา “ปยตน” แปลวา ความพยายามในการเปลงเสยง ม ๔ อยาง คอ

(๑) สวตปยตน ความพยายามในการปดฐานและกรณ ไดแก อ อกษร

= ส�วต� อการสส

(๒) ววฏปยตน ความพยายามในการเปดฐานและกรณ ไดแก สระ อา อ อ อ อ เอ โอ

ส อกษร และ ห อกษร

= เสสสราน� สการหการานญจ

(๓) ผฏฐปยตน ความพยายามในการท�าใหฐานและกรณกระทบกนหนกๆ ไดแก

พยญชนะวรรคทง ๒๕ ตว

= ผฏ� วคคาน�

(๔) อสผฏฐปยตน ความพยายามในการท�าใหฐานและกรณกระทบกนเลกนอย ไดแก

ย ร ล และ ว อกษร

= อส�ผฏ ยรลวาน�

สญญาวธาน วาดวยวธตงชออกษร 5

คาเรยกชอของสระและพยญชนะ

(๑) นสสย ไดแกสระทง ๘ ตว เพราะสระเปนทอาศยของพยญชนะในการออกเสยง

(๒) นสสต ไดแกพยญชนะ ๓๓ ตว เพราะเปนผอาศยสระในการออกเสยง

เสยงของอกษร

มาตราของอกษร มดงนคอ สระเสยงสน มหนงมาตรา, สระเสยงยาว มสองมาตรา,

พยญชนะทงหมด มกงมาตรา

โฆสะ ไดแกอกษรทมเสยงกอง ม ๒๑ ตว คอ

ค ฆ ง, ช ฌ ญ, ฑ ฒ ณ, ท ธ น, พ ภ ม, ย ร ล ว ห ฬ

มบาลวา “วคคาน ตตยจตตถปญจมา ย-ร-ล-ว-ห-ฬา จาต เอกวสต โฆสา”

(ส�าหรบจ�า : สาม ส หา ย-ร-ล-ว-ห-ฬ =โฆสะ)

อโฆสะ ไดแกอกษรทมเสยงไมกอง ม ๑๑ ตว คอ

ก ข, จ ฉ, ฏ , ต ถ, ป ผ, ส

มบาลวา “วคคาน ปมทตยา สกาโร จ อโฆสา”

(ส�าหรบจ�า : หนง สอง ส = อโฆสะ)

สถละ ไดแกอกษรทมเสยงออนนม เสยงเบา ม ๑๐ ตว คอ

ก ค, จ ช, ฏ ฑ, ต ท, ป พ

มบาลวา “สถล นาม ปญจส วคเคส ปมตตย”

อกษรตวทหนงและสามในวรรคทงหา ชอวา สถละ

(ส�าหรบจ�า : หนง สาม = สถละ)

ธนตะ ไดแกอกษรทมเสยงแขง เสยงดง ม ๑๐ ตว คอ

ข ฆ, ฉ ฌ, ฒ, ถ ธ, ผ ภ

มบาลวา “ธนต นาม เตเสวว ทตยจตตถ”

อกษรตวทสองและสในวรรคทงหาเหลานน ชอวา ธนตะ

(ส�าหรบจ�า : สอง ส = ธนตะ)

สงโยคะ ไดแกพยญชนะตงแตสองตวขนไปอยตดกนโดยไมมสระมาคน

มบาลวา “สรานนตรตาน พยญชนาน สโยโค”

พยญชนะทงหลายทไมมสระคนในระหวาง เรยกวา สงโยค เชน ทตวา ระหวาง ต กบ ว

เปนสงโยคกน


ฐ

ญ

)ะยสสน( ๘ ะรส)ะตสสน( ๓๓ ะนช

ญยพะสสร

ะฆทวร

รค ๒

๕อว

รรค

๘อโ

ฆสะ

โฆสะ

ะลถสะลถส

ะตตมวโฆ

สะอโ

ฆสะ

ะตตมว

๑๒

๓๔

๕

กข

คฆ

งห

จฉ

ชฌ

ย

ฏฑ

ฒณ

ร

ตถ

ทธ

นล

ปผ

พภ

ม

ฬ

ส

ก วร

รค

จ วร

รค

ฏ วร

รค

ต วร

รค

ป วร

รค

งยสเดกเนาฐ๖

กรณ

ำทงอรคเา

งยสเ๔

อรห ๑ ดกเ๒

ฐาน

ะชฐณกคอ

ะชลาต เพดา

น ะชธทมกองหเมป

ะชตนทนฟ

โอฏฐ

ชะ กาปฝมร

ะชลาตฐณก คอ

+เพด

าน

ะนาฐฏกส ฐานต

น

ะฌชมาหวช

นลงาลกมาท

ะคคปหโวชนลยาลปดถ

ะคคหวชนลยาลป


น ะนาฐฏกส ฐานต

น

ะชฐฏฐโณก

กาปฝมร+อคะนาฐฏกส ฐา

นตน ะนาฐฏกส ฐา

นตน


น

ะชฐฏตโนทกาปฝมร+นฟ

ะชนาฐฏกสานกมจ

ว

อำอ อ อ มาต

อาอ

ออ

ออ

โอเอะตตยงส

ะณ

ณว อ

ะณ

ณว อ

ะณ

ณว อ

เอกช

ะ ะชวท เอกช

ะ

๔ งยสเกออรากนใมายายพมาวค ะนตยป

ะฐฏผกนหบทะรก

ณรกนาฐะฐฏผงสอ ฐา

นกรณ

กร

ะทบ ยอนกลเ

ะฏวว

ณรกนาฐดปเะฏวว

ณรกนาฐดปเ

ะต วง ส ณรกนาฐด ป

ะตนธะตนธ

ผงอก

ษรภา

ษาบา

ล

อสงผฏฐะ

ฐานกรณกระทบกนเลกนอย

บทท ๒

สนธวธาน วาดวยวธการเชอมบท

สนธ คอ การเชอมค�า การตอค�า (Combination) มวเคราะหวา “สนธยนต เอตถ ปทาน

อกขราน จาต สนธ, สหตปท” บทและอกษรยอมถกเชอมในบทน เพราะเหตนน บทน ชอวา

สนธ ไดแกบททถกเชอม หรอวเคราะหวา “สนธยตต สนธ ” - ยอมถกตอดวยด เพราะเหตนน

ชอวา สนธ “สนทธาตต สนธ” - ยอมตอดวยด เพราะเหตนน ชอวา สนธ (ส� + ธา ธาต + อ ปจจย)

ศพททจะน�ามาท�าสนธกนไดนน ม ๒ ประเภท คอ

(๑) ศพททมวภตต เชน จตตาโร + อเม ตอสนธเปน จตตาโรเม

(๒) สนธในบทสมาส เชน กต + อปกาโร ตอสนธเปน กโตปกาโร

ส�าหรบประโยชนของสนธนน เพอยนอกษรใหนอยลง เปนอปการะในการแตงฉนท และ

ท�าค�าพดใหสละสลวย

สนธ ม ๔ ประเภท

(๑) สรสนธวธาน คอวธของสรสนธ เปนการเชอมระหวางสระกบสระหรอเชอมใน

เพราะสระ มวเคราะหวา “สราน สนธ สรสนธ” - บททถกเชอมระหวางสระกบสระ ชอวา สรสนธ

หรอวเคราะหวา “สเรส สนธ สรสนธ” - บททถกเชอม ในเพราะสระทงหลาย ชอวา สรสนธ

(๒) ปกตสนธวธาน คอวธของปกตสนธ เพราะพยญชนะหรอสระหลง สระทงหลายม

รปคงเดม

(๓) พยญชนสนธวธาน คอวธของพยญชนสนธ เปนการเชอมระหวางพยญชนะ

กบสระ หรอในเพราะพยญชนะ มวเคราะหวา “พยญชนาน สนธ พยญชนสนธ” - บทท

ถกเชอมระหวาง พยญชนะกบสระ ชอวา พยญชนสนธ หรอวเคราะหวา “พยญชเนส สนธ

พยญชนสนธ” - บททถกเชอม ในเพราะพยญชนะทงหลาย ชอวา พยญชนสนธ

(๔) นคหตสนธวธาน คอวธของนคหตสนธ เปนการใชนคหตในการเชอมบท ม

วเคราะหวา นคคหตาน สนธ นคคหตสนธ - การเชอมแหงนคหตทงหลายชอวา นคหตสนธ

สนธกรโยปกรณ ๘

สนธกรโยปกรณ คออปกรณหรอวธในการท�าสนธทง ๔ ประเภทนน ม ๘ ประการ คอ

(๑) โลป การลบ


(๒) อาเทส การแปลงอกษร

(๓) อาคม การลงอกษรใหม

(๔) วการ การเปลยนแปลง การกลบหนากลบหลง (วปรตะ หรอวปรยยะ)

(๕) ปกต การคงอกษรไวตามเดม

(๖) ทฆ การท�าสระเสยงสน ใหเปนสระเสยงยาว

(๗) รสส การท�าสระเสยงยาว ใหเปนสระเสยงสน และ

(๘) สญโญค การซอนพยญชนะ หรอการเทวภาวะ

วธทาสนธ ม ๘ วธ

โลปาเทโส จ อาคโม วกาโร ปกตป จ

ทโฆ รสโส สญโญโคต สนธเภทา ปกาสตา

ประเภทของสนธ ทานกลาววาม ๘ ประการ คอ โลป การลบ, อาเทส การแปลงอกษร,

อาคม การลงอกษรใหม, วการ การเปลยนแปลง การกลบหนากลบหลง (วปรตะ หรอวปรยยะ),

ปกต การคงอกษรไวตามเดม, ทฆ การท�าสระเสยงสนใหเปนสระเสยงยาว, รสส การท�าสระ

เสยงยาวใหเปนสระเสยงสน, สญโญค การซอนพยญชนะ หรอการเทวภาวะ

๑. โลปวธ วธการลบ ๑.๑ ปพพสสรโลป ลบสระหนา เชน

โลกคคปคคโล โลก + อคคปคคโล

๑.๒ ปรสสรโลป ลบสระหลง เชน

ยสสทาน ยสส + อทาน

กตนต กต� + อต

๑.๓ พยญชนโลป ลบพยญชนะ เชน

เอว�ส เอว� + อสส

วตยสส วตต + อสส

๑.๔ นคคหตโลป ลบนคหต เชน

ตาสาห� ตาส� + อห�

พทธาน สาสน� พทธาน� + สาสน�

๒. อาเทสวธ วธการแปลง หรออาเทศ ๒.๑ สราเทส แปลงสระ เชน

มยาย� เม + อย�

กวตโถ โก + อตโถ

สนธวธาน วาดวยวธการเชอมบท 9

พยญชน� ว + อญชน�

ตยนต� ต + อนต�

ควาชน� โค + อชน�

ปถชชโน ปถ + ชโน

โอกาโส อว + กาโส

มโนมย� มน + มย�

๒.๒ พยญชนาเทส แปลงพยญชนะ เชน

โนนต� นว + นต�

ชจจนโธ ชาต + อนโธ

นพพาน� น + วาน�

ปลโพโธ ปร + โพโธ

ทกกฏ� ท + กต�

นยโก นยโต

นย�ปตต� นช�ปตต�

กลปโก กลปโค

ปณธาน� ปนธาน�

๒.๓ สพพาเทส แปลงทงตว เชน

อจจนต� อต + อนต�

อพภกขาน� อภ + อกขาน�

อชฌคมา อธ + อคมา

ปฏคค ปต + อคค

๒.๔ นคคหตาเทส แปลงนคหต เชน

ตณหงกโร ตณห� + กโร

ปจจตตญเญว ปจจตต� + เอว

สญโญโค ส� + โยโค

ตมห� ต� + อห�

เอว� วตเต เอว� + วตเต

๓. อาคมวธ วธการลงอกษรใหม ๓.๑ สราคม ลงสระอาคม เชน

เอส ธมโม เอโส + ธมโม

ปโรสต� ปร + สต�


๓.๒ พยญชนาคม ลงพยญชนะอาคม เชน

ยถยท� ยถา + อท�

ตวงคล� ต + องคล�

ลหเมสสต ลห + เอสสต

อทโย อ + อโย

อโต นายต อโต + อายต

ตสมา ตห ตสมา + อห

นรนตร� น + อนตร�

สฬายตน� ฉ + อายตน�

อตปปโค โข ตาว อตปป + โข ตาว

สหช จ ส + อช จ

ปถเคว ปถ + เอว

ปเคว ปา + เอว

๓.๓ นคคหตาคม ลงนคหตอาคม เชน

จกข� อทปาท จกข + อทปาท

๔. วการวธ วธการวการ หรอเปลยนอกษร (วปรต, วปรยยะ) ๔.๑ สรวการ เปลยนแปลงสระ เชน

โนเปต น + อเปต

อคคเต อว + คเต

๔.๒ พยญชนวการ สลบทพยญชนะ เชน

ปยรทาหาส ปรยทาหาส

๕. ปกตวธ วธปกต (ไมเปลยนแปลง คงเดม) ๕.๑ เพราะสระหลง ปกตสระหนา เชน

จานนท อนจจสญญา จานนท อนจจสญญา

๕.๒ เพราะพยญชนะหลง ปกตสระหนา เชน

ภาสต วา กโรต วา ภาสต วา กโรต วา

๖. ทฆวธ วธทฆสระ (ทาสระเสยงสน ใหเปนสระเสยงยาว) ๖.๑ ปพพสสรทฆ ทฆสระหนา เชน

กสธ กส + อธ

๖.๒ ปรสสรทฆ ทฆสระหลง เชน

สทธธ สทธา + อธ

ตยาสส เต + อสส


๗. รสสวธ วธรสสสระ (ทาสระเสยงยาว ใหเปนสระเสยงสน) ๗.๑ ปพพสสรรสส รสสสระหนา เชน

ยถรว ยถา + เอว

โภวาท นาม โภวาท + นาม

๘. สญโญควธ วธการซอนพยญชนะ หรอ เทวภาว ๘.๑ สทสเทวภาว ซอนพยญชนะตวทเหมอนกน เชน

อธปปมาโท อธ + ปมาโท

มหพพล� มห + พล�

วญญาณ� ว + ญาณ�

๘.๒ อสทสเทวภาว ซอนพยญชนะตวทไมเหมอนกน เชน

รปกขนโธ รป + ขนโธ

ปคฆรต ป + ฆรต

๒.๑ วธของสรสนธ

สรสนธวธาน คอวธของสรสนธ เปนการเชอมระหวางสระกบสระหรอเชอมในเพราะสระ

มสระเปนนมต มวเคราะหวา “สราน สนธ สรสนธ” - บททถกเชอมระหวางสระกบสระ ชอวา

สรสนธ หรอ “สเรส สนธ สรสนธ” - บททถกเชอม ในเพราะสระ ชอวาสรสนธ

วธของสรสนธน ม ๖ วธ คอ (๑) โลปวธ วธการลบ (๒) อาเทสวธ วธการแปลง

(๓) อาคมวธ วธการลงอกษรตวใหม (๔) วการวธ วธการเปลยนอกษร (๕) ทฆวธ วธการ

ท�าสระเสยงสน ใหเปนสระเสยงยาว และ (๖) รสสวธ วธการท�าสระเสยงยาว ใหเปนสระ

เสยงสน ดงน

๑. โลปวธ วธการลบ ๑.๑ ปพพโลป เพราะสระหลง ลบสระหนา เชน

โลกคคปคคโล มาจาก “โลก + อคคปคคโล”

ภกขโนวาโท มาจาก “ภกขน + โอวาโท”

จกขายตน� มาจาก “จกข + อายตน�”

๑.๒ ปรโลป หลงจากอสรปสระ ลบสระหลง เชน

อตป มาจาก “อต + อป”,

จกขนทรย� มาจาก “จกข + อนทรย�”

สญญาต มาจาก “สญญา + อต”

โสห� มาจาก “โส + อห�”


๑.๓ เพราะสระหลง ลบสระหนา และลง อ อาคม เชน

เอส อตโถ มาจาก “เอโส + อตโถ”

เอส อาโภโค มาจาก “เอโส + อาโภโค”

เอส อทาน มาจาก “เอโส + อทาน”

๒. อาเทสวธ วธการแปลงอกษร ๒.๑ เพราะสระหลง แปลง เอ เปน ย เชน

มยาย� มาจาก “เม + อย�”

ตยาห� มาจาก “เต + อห�”

ยยาสส มาจาก “เย + อสส”

ปพพตยาห� มาจาก “ปพพเต + อห�”

๒.๒ เพราะสระหลง แปลง อ เปน ว เชน

อนวทธมาส� มาจาก “อน + อทธมาส�”

อเนวต มาจาก “อน + เอต”

สวาคต� มาจาก “ส + อาคต�”

จกขวาปาถ� มาจาก “จกข + อาปาถ�”

๒.๓ เพราะสระหลง แปลง โอ เปน ว เชน

อถ ขวสส มาจาก “อถ โข + อสส”

เสวว มาจาก “โส + เอว”

กวตโถ มาจาก “โก + อตโถ”

ยตวาธกรณ� มาจาก “ยโต + อธกรณ�”

๒.๔ เพราะสระหลง แปลง อ เปน ย เชน

พยากโต มาจาก “ว + อากโต”,

พยญชน� มาจาก “ว + อญชน�”,

วตยสส มาจาก “วตต + อสส”,

นทยาสนโน มาจาก “นท + อาสนโน”

๒.๕ เพราะสระหลง แปลง ต เปน จ เชน

อจจนต� มาจาก “อต + อนต�”

ปจจโย มาจาก “ปต + อโย”

ปจจตต� มาจาก “ปต + อตต�”

อจจาท มาจาก “อต + อาท”


๒.๖ เพราะสระหลง แปลง อภ เปน อพภ เชน

อพภกขาน� มาจาก “อภ + อกขาน�”

อพภคคจฉต มาจาก “อภ + อคคจฉต”

อพโภกาโส มาจาก “อภ + โอกาโส”

๒.๗ เพราะสระหลง แปลง อธ เปน อชฌ เชน

อชฌคมา มาจาก “อธ + อคมา”,

อชโฌคาเหตวา มาจาก “อธ + โอคาเหตวา”

อชฌาหรต มาจาก “อธ + อาหรต”

๒.๘ เพราะสระหลง แปลง ธ เปน ท เชน

เอกมทาห� มาจาก “เอก� + อธ + อห�”

๒.๙ เพราะสระหลง แปลง เอ เปน ร และรสสะสระหนา เชน

ยถรว มาจาก “ยถา + เอว”

ตถรว มาจาก “ตถา + เอว”

๒.๑๐ เพราะสระหลง แปลง อ เปน อย เชน

ตยทธ� มาจาก “ต + อทธ�”

อคคยาคาเร มาจาก “อคค + อคาเร”

สตตมยตเถ มาจาก “สตตม + อตเถ”

๒.๑๑ เพราะสระหลง แปลง อ ทชอ ล เปน อว เชน

ภกขวาสเน มาจาก “ภกข + อาสเน”

ทวงคก� มาจาก “ท + องคก�”

ปถวาสเน มาจาก “ปถ + อาสเน”

๒.๑๒ เพราะสระหลง แปลง โอ ของ โค ศพท เปน อว เชน

ควาชน� มาจาก “โค + อชน�”

คเวฬก� มาจาก “โค + เอฬก�”

๓. อาคมวธ วธการลงอกษรตวใหม ๓.๑ เพราะสระหลง ลง ค อาคม เชน

ปถเคว มาจาก “ปถ + เอว”

ปเคว มาจาก “ปา + เอว”

๓.๒ เพราะสระหลง ลง ย อาคม เชน

ยถยท� มาจาก “ยถา + อท�”

มายท� มาจาก “มา + อท�”


นวยเม ธมมา มาจาก “นว + อเม ธมมา”

ปรโยสาน� มาจาก “ปร + โอสาน�”

๓.๓ เพราะสระหลง ลง ว อาคม เชน

ตวงคล� มาจาก “ต + องคล�”

ตวงคก� มาจาก “ต + องคก�”

ปาคญญวชตา มาจาก “ปาคญญ + อชตา”

ปวจจต มาจาก “ป + อจจต”

๓.๔ เพราะสระหลง ลง ม อาคม เชน

อธมาห มาจาก “อธ + อาห”

ครเมสสต มาจาก “คร + เอสสต”

ภทโร กสามว มาจาก “ภทโร กสา + อว”

ภายตเมว มาจาก “ภายต + เอว”

๓.๕ เพราะสระหลง ลง ท อาคม เชน

อทปาท มาจาก “อ + อปาท”

อทโย มาจาก “อ + อโย”

สกเทว มาจาก “สก + เอว”

เกนจเทว มาจาก “เกนจ + เอว”

๓.๖ เพราะสระหลง ลง น อาคม เชน

อโต นายต มาจาก “อโต + อายต”

จร� นายต มาจาก “จร� + อายต”

๓.๗ เพราะสระหลง ลง ต อาคม เชน

อชชตคเค มาจาก “อชช + อคเค”

ยสมาตห มาจาก “ยสมา + อห”

ตสมาตห มาจาก “ตสมา + อห”

๓.๘ เพราะสระหลง ลง ร อาคม เชน

นรนตร� มาจาก “น + อนตร�”

นราลโย มาจาก “น + อาลโย”

ปาตรโหส มาจาก “ปาต + อโหส”

ปนเรต มาจาก “ปน + เอต”

๓.๙ เพราะสระหลง ลง ล อาคม เชน

ฉฬภญญา มาจาก “ฉ + อภญญา”

สฬายตน� มาจาก “ฉ + อายตน�”


ฉฬงค� มาจาก “ฉ + องค�”

ฉฬาสต มาจาก “ฉ + อสต”

๔. วการวธ วธการเปลยนแปลงสระ วการ อ, อ เปน เอ และ อ เปน โอ ๔.๑ เมอลบ อสรปสระหลงแลว วการสระหนา เชน

โสตถ มาจาก “ส + อตถ”

๔.๒ เมอลบ อสรปสระหนาแลว วการสระหลง เชน

อเปกขต มาจาก “อป + อกขต”

ชเนรต� มาจาก “ชน + อรต�”

จนโททโย มาจาก “จนท + อทโย”

ยโถทเก มาจาก “ยถา + อทเก”

๕. ทฆวธ วธการทาสระเสยงสนใหเปนสระเสยงยาว ๕.๑ เมอลบสระหนาแลว ทฆะสระหลง เชน

พทธานสสต มาจาก “พทธ + อนสสต”

ยานธ ภตาน มาจาก “ยาน + อธ ภตาน”

พหปการ� มาจาก “พห + อปการ�”

๕.๒ เมอลบสระหลงแลว ทฆะสระหนา เชน

โลกสสาต มาจาก “โลกสส + อต”

สาธต มาจาก “สาธ + อต”

เทวาต มาจาก “เทว + อต”

สงฆาฏป มาจาก “สงฆาฏ + อป”

๖. รสสวธ วธการทาสระเสยงยาว ใหเปนสระเสยงสน - หลงจากทฆะสระ แปลง เอ เปน ร และรสสะสระหนา เชน

ยถรว มาจาก “ยถา + เอว”

ตถรว มาจาก “ตถา + เอว”

- เพราะสระหลง ลง ค อาคม และรสสะ ปา นบาต เชน

ปเคว มาจาก “ปา +เอว”

๒.๒ วธของปกตสนธ

ปกตรป มไดใน ๓ ฐานะ

(๑) ฉนทเภทฏฐาน ในคาถา เมอมการลบหรอการแปลงเปนตนอยางใดอยางหนง

แลว จะท�าใหฉนทลกษณะเสยไป ในทเชนนใหคงไวตามปกตได เชนในคาถาวา “ปตภกขา


ภวสสาม เทวา อาภสสรา ยถา” ตรงค�าวา “เทวา อาภสสรา” ถาแยก-ลบ-รวมแลว จะมรปเปน

“เทวาภสสรา ยถา” เหลอเพยง ๗ พยางค ท�าใหอนฏฐภาฉนทซงก�าหนดใหมบาทละ ๘ พยางค

เสยไป ฉะนน จงตองคงไวตามเดม

(๒) อสขจจารณฏฐาน ในจณณยะกด ในคาถากด เมอมการลบหรอการแปลง

อยางใดอยางหนงแลว ท�าใหออกเสยงยาก สวดไมสะดวก ในทเชนนใหคงไวตามปกตได เชน

ในค�าวา “คาถา อชฌภาส” ถาแยก-ลบ-รวม เปน “คาถชฌภาส” แลวจะท�าใหออกเสยงยาก

สวดไมสะดวก ฉะนน จงตองคงไวตามเดม

(๓) สนธจฉารหตฏฐาน ในทไมตองการท�าสนธ กใหคงไวตามปกตได เชน ในท

ตองการแสดงการตดบท เปนตนวา “สญญา อต, ฉายา อว” และในทตองการแสดงรปวเคราะห

เปนตนวา “ชตาน อนทรยาน เยน”

๑. เพราะสระหลง สระทงหลายมรปเปนปกต บาง

(๑) อาลปนนเตส บททมอาลปนะเปนทสด ใหเปนปกตสนธ เชน

กตมา จานนท อนจจสญญา = ดกอนอานนท อนจจสญญา เปนไฉน ?

ภกข อโรค� ตว สล� = ดกอนภกษ ศลของเธอ เปนสภาพไมมโรค

(๒) อสมาเส ปทนตทเฆส ทฆะสระทเปนทสดบททไมใชสมาส ใหเปนปกตสนธ เชน

อายสมา อานนโท = พระอานนทผมอาย

เอโก เอกาย = สองตอสอง (ชายกบหญง)

จตตาโร โอฆา = โอฆะทงส

- นปาเตสป แมในบทนบาต กใหเปนปกตสนธ เชน

อโห อจฉรโย = โอ นาอศจรรย

อถ โข อายสมา = ครงนนแล ทานผมอาย

(๓) นามปทนตอการกาเรส = ใน อ อกษรและ อ อกษรทเปนทสดของนามบททม

อตตกรยาอยหลง ใหเปนปกตสนธ เชน

คาถาห อชฌภาส = ไดตรสแลว ดวยคาถาทงหลาย

ปปผาน อาหรส = น�ามาแลว ซงดอกไมทงหลาย

สตถ อทาส = ไดถวายแลว แดพระพทธเจา

๒. เพราะพยญชนะหลง สระทงหลายมรปเปนปกต

ภาสต วา กโรต วา = ยอมกลาว หรอ หรอวายอมกระท�า

เวทนากขนโธ = เวทนาขนธ


๒.๓ วธของพยญชนสนธ

พยญชนสนธวธาน คอ วธของพยญชนสนธ เปนการเชอมระหวางพยญชนะกบ

สระ หรอการเชอมในเพราะพยญชนะ มพยญชนะเปนนมต มวเคราะหวา “พยญชนาน สนธ

พยญชนสนธ” - บททถกเชอมระหวางพยญชนะกบสระ ชอวา พยญชนสนธ หรอวเคราะหวา

“พยญชเนส สนธ พยญชนสนธ” - บททถกเชอมในเพราะพยญชนะ ชอวาพยญชนสนธ

วธของพยญชนสนธ ม ๖ วธ คอ (๑) โลปวธ วธการลบ (๒) อาเทสวธ วธการแปลง

(๓) อาคมวธ วธการลงอกษรตวใหม (๔) ทฆวธ วธการท�าสระเสยงสน ใหเปนสระเสยงยาว

(๕) รสสวธ วธการท�าสระเสยงยาว ใหเปนสระเสยงสน และ (๖) สญโญควธ วธการซอน

พยญชนะ ดงน ๑. โลปวธ วธการลบสระ - เพราะพยญชนะ ลบสระหนา เชน เอส ธมโม มาจาก “เอโส + ธมโม” เอส ปตโตส มาจาก “เอโส + ปตโตส” ส สลวา มาจาก “โส + สลวา” ส มน มาจาก “โส + มน”๒. อาเทสวธ วธการแปลงอกษร ๒.๑ แปลง ตย เปน จ เชน ชจจนโธ มาจาก “ชาต + อนโธ” ๒.๒ แปลง ลย เปน ล เชน วปลลาโส มาจาก “วปร + อาโส” ๒.๓ แปลง นย เปน ญ เชน อญญาโย มาจาก “อน + อาโย” ๒.๔ แปลง ทย เปน ช เชน ยชเชว� มาจาก “ยท + เอว�” ๒.๕ แปลง สย เปน ส เชน โปรส� มาจาก “ปรส + ณย” ๒.๖ แปลง ก วรรค กบ ย เปน ก วรรค เชน เนปกก� มาจาก “นปก + ณย” ๒.๗ แปลง จ วรรค กบ ย เปน จ วรรค เชน วาณชช� มาจาก “วาณช + ณย” ๒.๘ แปลง ป วรรค กบ ย เปน ป วรรค เชน อปเปกจเจ มาจาก “อป + เอกจเจ” เปนตน


๒.๙ แปลง ถย เปน ฉ เชน ตจฉ� มาจาก “ตถ + ณย” ๒.๑๐ แปลง ธย เปน ฌ เชน โพชฌงคา มาจาก “โพธ + องคา” ๒.๑๑ แปลง ณย เปน ญ เชน สามญญ มาจาก “สมณ + ณย” ๒.๑๒ แปลง ว เปน พ เชน กพพนโต มาจาก “ก + วนโต” อทยพพย� มาจาก “อทย + วย�” นพพนทต มาจาก “น + วนทต” ปพพชต มาจาก “ป + วชต” ๒.๑๓ แปลง ร เปน ล เชน ปลลงก� มาจาก “ปร + องก�” ปลโพโธ มาจาก “ปรโพโธ” ปลปนโน มาจาก “ปรปนโน” ๒.๑๔ แปลง ต เปน ฏ เชน ทกกฏ� มาจาก “ทกกต�” สกฏ� มาจาก “สกต�” ปหโฏ มาจาก “ปหโต” ปตถโฏ มาจาก “ปตถโต” วสโฏ มาจาก “วสโต” ๒.๑๕ แปลง ต เปน ก เชน นยโก มาจาก “นยโต” ๒.๑๖ แปลง ช เปน ย เชน นย�ปตต� มาจาก “นช�ปตต�” ๒.๑๗ แปลง ค เปน ก เชน กลปโก มาจาก “กลปโค” ๒.๑๘ แปลง น เปน ณ เชน ปณธาน� มาจาก “ปนธาน�” ๒.๑๙ เพราะพยญชนะ แปลง ปต เปน ปฏ เชน ปฏคค มาจาก “ปต + อคค” ปฏหญญต มาจาก “ปต + หญญต”

ปฏปตต มาจาก “ปต + ปตต”


๒.๒๐ เพราะพยญชนะ แปลง อ ทสดของ ปถ นบาต เปน อ เชน

ปถชชโน มาจาก “ปถ + ชโน”

ปถภต� มาจาก “ปถ + ภต�”

๒.๒๑ เพราะพยญชนะ แปลง อว เปน โอ เชน

โอกาโส มาจาก “อว + กาโส”

โอวทต มาจาก “อว + วทต”

โอสาน� มาจาก “อว + สาน�”

โอนทโธ มาจาก “อว + นทโธ”

๒.๒๒ เพราะพยญชนะ แปลง อว เปน อ เชน

อคคเต มาจาก “อว + คเต”

อคคจฉต มาจาก “อว + คจฉต”

อคคเหตวา มาจาก “อว + คเหตวา”

๒.๒๓ แปลง อ เปน โอ ทามกลางสมาสและตทธต เชน

เตโชกสณ� มาจาก “เตช + กสณ”

อโหรตต� มาจาก “อห + รตต�”

อาโปธาต มาจาก “อาป + ธาต”

มโนมย� มาจาก “มน + มย�”

อโยมย� มาจาก “อย + มย”

๓. อาคมวธ วธการลงอกษรใหม - เพราะพยญชนะ ลง โอ อาคม เชน

ปโรสต� มาจาก “ปร + สต�”

ปโรสหสส� มาจาก “ปร + สหสส�”

๔. ทฆวธ วธการทาสระเสยงสน ใหเปนสระเสยงยาว

- เพราะพยญชนะ ทฆะสระหนา เชน

ตยาสส มาจาก “เต + อสส”

สวากขาโต มาจาก “ส + อกขาโต”

ขนต ปรม� ตโป ตตกขา มาจาก “ขนต ปรม� ตโป ตตกขา”

๕. รสสวธ วธการทาสระเสยงยาว ใหเปนสระเสยงสน - เพราะพยญชนะ รสสะสระหนา เชน

ยฏว หต�ว โลเก มาจาก “ยฏ� วา หต� วา โลเก”

วสมห มาจาก “วส + อมห”


ยถาภาว คเณน โส มาจาก “ยถาภาว คเณน โส”

๖. สญโญควธ วธการซอนพยญชนะ ๖.๑ ซอนพยญชนะตวทเหมอนกน เรยกวา สทสเทวภาว ไดแกการซอน

พยญชนะ ตวท ๑ ขางหนาพยญชนะตวท ๑ พยญชนะตวท ๓ ซอนหนาพยญชนะตวท ๓ และ

พยญชนะตวท ๕ ซอนหนาพยญชนะตวท ๕ ในวรรคทงหา เชน

ยถากกม� มาจาก “ยถา + กม�”

อนคคโห มาจาก “อน + คโห”

วญญาณ� มาจาก “ว + ญาณ�”

๖.๒ ซอนพยญชนะตวทไมเหมอนกน เรยกวา อสทสเทวภาว ไดแกการซอน

พยญชนะ ตวท ๑ ขางหนาพยญชนะตวท ๒ ซอนพยญะตวท ๓ ขางหนาพยญชนะตวท ๔ ใน

วรรคทงหา เชน

รปกขนโธ มาจาก “รป + ขนโธ”

ปคฆรต มาจาก “ป + ฆรต”

๒.๔ วธของนคหตสนธ

นคคหตสนธวธาน คอวธของนคหตสนธ ใชนคหตในการเชอมตอบท มวเคราะหวา

“นคคหตาน สนธ นคคหตสนธ - การเชอมแหงนคหตทงหลาย ชอวานคหตสนธ”

วธของนคหตสนธ ม ๓ วธ คอ (๑) โลปวธ วธการลบ (๒) อาเทสวธ วธการแปลง และ

(๓) อาคมวธ วธการ ลงนคหตอาคม ดงน

๑. โลปวธ วธการลบอกษร ๑.๑ เพราะสระหลง ลบนคหต เชน

ตาสาห� มาจาก “ตาส� + อห�”

อทาสาห� มาจาก “อทาส + อห�”

เอวาห� มาจาก “เอว� + อห�”

กยาห� มาจาก “ก + อห�”

๑.๒ เพราะพยญชนะ ลบนคหต เชน

เอต� พทธาน สาสน� มาจาก “เอต� พทธาน� สาสน�”

อรยสจจาน ทสสน� มาจาก “อรยสจจาน� ทสสน�”

คนตกาโม มาจาก “คนต� + กาโม”


๑.๓ หลงจากนคหต ลบสระหลง เชน

กตนต มาจาก “กต� + อต”

จกก�ว มาจาก “จกก� + อว”

ตว�ส มาจาก “ตว� + อส”

อทมป มาจาก “อท� + อป”

สทส�ว มาจาก “สทส� + เอว”

๑.๔ เมอลบสระหลงแลว หลงจากนคหต ลบพยญชนะสงโยค เชน

เอว�ส มาจาก “เอว� + อสส”

ปปผ�สา อปปชช มาจาก “ปปผ� + อสสา อปปชช”

๒. อาเทสวธ วธการแปลงนคหต ๒.๑ เพราะพยญชนะวรรค แปลงนคหตเปนทสดวรรค เชน

สงคโห มาจาก “ส� + คโห”

ชตนธโร มาจาก “ชต + ธโร”

ธมมญจเร มาจาก “ธมม� + จเร”

สมภโต มาจาก “ส� + ภโต”

๒.๒ เพราะ ล แปลงนคหต เปน ล เชน

ปฏสลลโน มาจาก “ปฏส� + ลโน”

ปลลงค� มาจาก “ป + ลงค�”

สลลกขณา มาจาก “ส� + ลกขณา”

สลเลโข มาจาก “ส� + เลข”

สลลาโป มาจาก “ส� + ลาโป”

ปฏสลลาโน มาจาก “ปฏส� + ลาโน”

๒.๓ เพราะ เอ และ ห แปลงนคหต เปน ญ เชน

ปจจตตญเญว มาจาก “ปจจตต� + เอว”

ตญเญว มาจาก “ต� + เอว”

ตญห ตสส มาจาก “ต� + ห ตสส”

เอวญห มาจาก “เอว� + ห”

๒.๔ เพราะ ย แปลง นคหต กบ ย เปน ญ เชน

สญโญโค มาจาก “ส� + โยโค”

สญญาจกาย มาจาก “ส� + ยาจกาย”

สญโญชน� มาจาก “ส� + โยชน�”


๒.๕ เพราะสระหลง แปลงนคหต เปน ม เชน

ตมห� มาจาก “ต� + อห�”

ยมาห มาจาก “ย� + อาห”

ธนเมว มาจาก “ธน� + เอว”

กเมต� มาจาก “ก + เอต�”

๒.๖ เพราะสระหลง แปลงนคหต เปน ท เชน

เอตทโวจ มาจาก “เอต� + อโวจ”

ยทนจจ� มาจาก “ย� + อนจจ�”

ตทนตตา มาจาก “ต� + อนตตา”

เอตเทว มาจาก “เอต� + เอว”

๒.๗ เพราะพยญชนะ แปลงนคหต เปน อ� เชน

เอว� วตเต มาจาก “เอว� + วตเต”

ต� สาธ มาจาก “ต� + สาธ”

เอก� สมย� ภควา มาจาก “เอก� + สมย� + ภควา”

๓. อาคมวธ วธการลงนคหตอาคม ๓.๑ เพราะสระ ลงนคหตอาคม เชน

จกข� อทปาท มาจาก “จกข อทปาท”

๓.๒ เพราะพยญชนะ ลงนคหตอาคม เชน

อว�สโร มาจาก “อว + สโร”

อณ�ถลาน มาจาก “อณ + ถลาน”

ยาวญจธ ภกขเว มาจาก “ยาว + จ + อธ ภกขเว”

ต�ขเณ มาจาก “ต + ขเณ”

ต�สภาโว มาจาก “ต + สภาโว”

ต�สมปยตตา มาจาก “ต + สมปยตตา”

บทท ๓

นาม วาดวยบททประกอบวภตตนาม

ความหมายของนาม

ค�าวา “นาม” แปลวา ชอ (Noun) เปนชอของคน สตว ท สงของ เปนตน มวเคราะหวา

“อตถ นมตต นาม - ชอวานาม เพราะนอมไปสความหมาย” ตามวเคราะหน ดงตวอยาง เชน

ปรสศพท ยอมนอมไปสทพพะ คอ บรษ หมายความวา เมอกลาวค�าวา “ปรส” กท�าใหนกถง

รปราง ลกษณะ ของผชาย หรอวเคราะหวา “อตตน อตถ นาเมตต นาม (นม+ณ) - ชอวา

นาม เพราะยงความหมาย ใหนอมมาในตน” ตามวเคราะหน เปนการกลาวกลบกนอกนยหนง

ดงตวอยางเชน ปรส ศพทน ดงเอาความหมายของบรษมาไวในตน หมายความวา ค�าวา

“ปรส” น สามารถอธบายความหมาย หรอค�าจ�ากดความทงหมดทมอยใน “ปรส ศพท”

๑. นามม ๒ ประเภท คอ

(ก) อนวตถนาม คอนามทเปนไปตามอรรถ หรอตามความเปนจรง เชน ปรโส

ค�าวา“ปรโส”น แปลวา “บรษ,ผชาย” มวเคราะหวา “มาตาปตน� หทย� ปเรตต ปรโส - บคคลใด

ยอมยงใจ ของบดามารดาใหเตม เพราะเหตนน บคคลนน ชอวาปรส (บรษ)” จรงอยางนน

พอแมยอมอมเอบใจเมอไดลกชาย ฉะนน ค�าวา “ปรโส” จงเปนอนวตถนาม

(ข) รฬหนาม คอนามทตงขนมาส�าหรบเรยกขานเทานน โดยไมค�านงถงความหมาย

เชน สรวฑโฒ ชอสรวฑฒ แปลวา ผเจรญดวยสร แตเปนชอของคนใช

๒. นามม ๓ ประเภท คอ(ก) ปลลงคนาม นามทบงถงเพศชายของศพท เชน รกโข ตนไม

(ข) อตถลงคนาม นามทบงถงเพศหญงของศพท เชน มาลา ระเบยบ

(ค) นปงสกลงคนาม นามทไมระบเพศชายและเพศหญงของศพท เชน ธน� ทรพย

๓. นามม ๓ ประเภท คอ๓.๑ สทธนาม หรอ นามนาม คอนามทลวนๆ ทใชเปนประธานของประโยค ม ๒ อยาง

คอ

(ก) สาธารณนาม นามทวไปไมเจาะจง เชน นคร� เมอง

(ข) อสาธารณนาม นามทไมทวไปเจาะจง เชน สาวตถ เมองสาวตถ


๓.๒ คณนาม นามทแสดงลกษณะพเศษของสทธนามหรอนามนาม วาดหรอชว ขาว

หรอด�า เปนตน ม ๓ ชน คอ

๓.๒.๑ ชนปกต เชน ปาโป ผชว

๓.๒.๒ ชนวเศษ เชน ปาปตโร, ปาปโย, ปาปสโก ผชวกวา

๓.๓.๓ ชนอตวเศษ เชน ปาปตโม, ปาปฏโ ผชวทสด

๓.๓ สพพนาม นามทใชแทนชอคน สตว ท สงของทกลาวมาแลว ม ๒ อยาง คอ

(ก) ปรสสพพนาม นามทใชเปนประธานในประโยคได ม ๓ บรษ คอ

๑) ปฐมบรษ หมายถง บคคลทเรากลาวถง ไดแก ต ศพท (เขา, นน)

๒) มชฌมบรษ หมายถง บคคลทเราพดดวย ไดแก ตมห ศพท (ทาน)

๓) อตตมบรษ หมายถง ตวเราเอง ไดแก อมห ศพท (ขาพเจา)

(ข) วเสสนสพพนาม สพพนามทท�าหนาทเปนตวขยายสทธนาม ม ๒๕ ตว คอ

สพพ, กตร, กตม, อภย, อตร, อญญ, อญญตร, อญญตม, ปพพ, ปร, อปร, ทกขณ, อตตร, อธร,

ย, ต, เอต, อม, อม, ก, เอก, อภ, ทว, ต และ จต ศพท

[หมายเหต :- เฉพาะ ต ศพท เปนไดทงปรสสพพนามและวเสสนสพพนาม และ ก ศพท

มใชเปนประธานได]

๔. นามม ๔ ประเภท คอ(ก) สามญ ญนาม คอนามทมสภาพเหมอนๆ กน หรอชอทวไป เชน รกโข ตนไม

(ข) คณนาม คอนามทแสดงลกษณะพเศษของคน สตว สงของเปนตน ในดาน

คณลกษณะบาง เชน ด ชว รปทรงสณฐานบาง เชน สง ต�า หรอสสน เชน ขาว ด�า เปนตน เชน

นโล สเขยว

(ค) กรยานาม คอนามทแสดงกรยาอาการ เชน ปาจโก ผหง

(ง) ยทจฉานาม คอนามทตงขนมาตามความพอใจ มไดมงเอาความหมาย เชน

สรวฑโฒ ชอทาสรบใชวาสรวฑฒ

ลงค

ลงค คอเพศของศพท หรอปกตศพท เขาไปอยในทกๆ บททเปนนาม ดงมวเคราะหวา

“ลงเคต คเมต โพเธตต ลงค” - ยอมใหรวาเปนผชายเปนตน เพราะเหตนน ชอวาลงค

ลงคนนม ๓ ประเภท คอ

๓.๑ ปงลงค ไดแก เพศชาย เชน ปรโส ผชาย เปนตน

๓.๒ อตถลงค ไดแก เพศหญง เชน อตถ ผหญง เปนตน

๓.๓ นปงสกลงค ไดแก ไมใชเพศชายไมใชเพศหญง เชน กล� ตระกล เปนตน

นาม วาดวยบททประกอบวภตตนาม 25

การจดลงคของศพท ม ๒ เกณฑ คอ

๑. ลงคตามความเปนจรง เชน ปรโส แปลวา บรษ เปนปงลงค เปนตน

๒ ลงคโดยสมมต เชน ทาโร แปลวา ภรรยา สมมตใหเปนปงลงค, ธน� ทรพย สมมตให

เปน นปงสกลงค เปนตน

การนตค�าวา “การนต” มาจาก “การ + อนต” การ แปลวา อกษร อนต แปลวา ทสด ไดแก

อกษรทสดของศพทม ๘ การนต คอ

(๑) อการนต นามทม อ อกษรเปนทสด เชน ปรส ศพท

(๒) อาการนต นามทม อา อกษรเปนทสด เชน สา ศพท

(๓) อการนต นามทม อ อกษรเปนทสด เชน อคค ศพท

(๔) อการนต นามทม อ อกษรเปนทสด เชน ทณฑ ศพท

(๕) อการนต นามทม อ อกษรเปนทสด เชน ภกข ศพท

(๖) อการนต นามทม อ อกษรเปนทสด เชน อภภ ศพท

(๗) โอการนต นามทม โอ อกษรเปนทสด เชน โค ศพท

(๘) นคคหตนต นามทม นคหต เปนทสด ไดแก ก ศพท

จดการนตตามลงคทงสาม ดงน

๑. ปลลงคนาม ม ๗ การนต คอ

๑.๑ อ การนต ม ปรส ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา ปรสาทคณ

๑.๒ อา การนต ม สา ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา สาทคณ

๑.๓ อ การนต ม อคค ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา อคคยาทคณ

๑.๔ อ การนต ม ทณฑ ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา ทณฑยาทคณ

๑.๕ อ การนต ม ภกข ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา ภกขวาทคณ

๑.๖ อ การนต ม อภภ ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา อภภาทคณ

๑.๗ โอ การนต ไดแก โคศพท

๒. อตถลงคนาม ม ๖ การนต คอ

๒.๑ อา การนต ม กญญา ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา กญญาทคณ

๒.๒ อ การนต ม รตต ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา รตตยาทคณ

๒.๓ อ การนต ม อตถ ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา อตถยาทคณ

๒.๔ อ การนต ม ยาค ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา ยาคอาทคณ

๒.๕ อ การนต ม ชมพ ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา ชมพอาทคณ

๒.๖ โอ การนต ไดแก โค ศพท


๓. นปงสกลงคนาม ม ๗ การนต คอ

๓.๑ อ การนต ม จตต ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา จตตาทคณ

๓.๒ อา การนต ม อสสทธา ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา อสสทธาทคณ

๓.๓ อ การนต ม อฏ ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา อฏยาทคณ

๓.๔ อ การนต ม สขการ ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา สขการยาทคณ

๓.๕ อ การนต ม อาย ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา อายาทคณ

๓.๖ อ การนต ม โคตรภ ศพท เปนแมแบบในการแจกปทมาลา เรยกวา โคตรภาทคณ

๓.๗ โอ การนต ไดแก จตตโค ศพท

วภตต

ค�าวา “วภตต” แปลวา จ�าแนก หรอแจกแจงอรรถของลงค[นาม/ปาฏปทกบท]

มอรรถกรรม เปนตน และความเปนเอกวจนะ หรอพหวจนะ มวเคราะหวา “กมมาทวเสน

เอกตตาทวเสน จ ลงคตถ วภชนตต วภตตโย ยอมจ�าแนกอรรถของลงค มกรรมเปนตน

และมความเป นของสงเดยว เปนตน เพราะเหตนน จงชอวาวภตต” หรอวเคราะหวา

“ปาฏปทกตโถ วภชชเต เอตายาต วภตต เนอความของปาฏปทกบท ยอมถกจ�าแนก

ดวยวภตตน เพราะเหตนน ชอวา วภตต” ไดแก วภตตนาม ๑๔ ตว คอ ส โย, อ� โย, นา ห,

ส น�, สมา ห, ส น�, สม ส

วภตต ๗ หมวดและคาแปล

วภตต ลาดบท เอกวจนะ พหวจนะ อายตนบาต (คาแปลซงเปนคาเชอมตอศพท)

ปฐมา ท ๑ ส โย อนวา..... (อ.), อนวา....ทงหลาย (อ..... ท.)

ทตยา ท ๒ อ โย ซง, ส, ยง, สน, ตลอด, กะ, เฉพาะ

ตตยา ท ๓ นา ห ดวย, โดย, อน, ตาม, เพราะ, ม, ดวยทง

จตตถ ท ๔ ส น แก, เพอ, ตอ

ปญจม ท ๕ สมา ห แต, จาก, กวา, เหต, เพราะ

ฉฏฐ ท ๖ ส น แหง, ของ, เมอ

สตตม ท ๗ สม ส ใน, ใกล, ท, ครนเมอ, ในเพราะ, เหนอ, บน, ณ

อาลปนะ ค�ารองเรยก ส โย แนะ, ดกอน, ขาแต

หมายเหต : อายตนบาตฝายพหวจนะ ใหเตมค�าวา “ท. (ทงหลาย).....” ตอทายค�าแปล เชน

ซง......ท., ส...........ท. ฯลฯ


วจนะ หรอพจน

ค�าวา “วจนะ” หรอ “พจน” เปนค�าพดทแสดงจ�านวนของสงทพดถงวามจ�านวนมาก หรอนอย ม ๒ อยาง คอ

(๑) เอกวจนะ หรอ เอกพจน แสดงจ�านวนของสงทพดวามอยางเดยว

(๒) พหวจนะ หรอ พหพจน แสดงจ�านวนของสงทพดมจ�านวนมาก ตงแตสองอยางขนไปการทเราจะทราบบทนามนนๆ วาเปนเอกวจนะ หรอพหวจนะไดนน อาศยวภตตนาม

ทง ๑๔ ตว เปนตวบอกใหทราบ

๓.๑ ปลลงคนามอ การนต ปงลงค ปรสสททปทมาลา (บรษ, บคคล)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. ปรโส ปรสาอาลปนะ. โภ ปรส ปรสา ภวนโต ปรสาทตยา. ปรส� ปรเสตตยา. ปรเสน ปรเสห ปรเสภจตตถ. ปรสสส [ปรสาย ปรสตถ�] ปรสาน�ปญจม. ปรสา ปรสมหา ปรสสมา ปรเสห ปรเสภฉฏฐ. ปรสสส ปรสาน�สตตม. ปรเส ปรสมห ปรสสม ปรเสส

วธเปลยนวภตต๑. หลงจาก อ การนตในปงลงค แปลง ส เปน โอ, แปลง โย ปฐมา เปน อา และลบ

อ หนา๒. เพราะส (ค) แปลงทสด เปน อา, รสสะ อา เปน อ บาง และลบ ส (ค) วภตต๓. คง อ� วภตตไว, แปลง โย ทตยา เปน เอ และลบ อ หนา๔. หลงจาก อ การนต ในปงลงคและนปงสกลงค แปลง นา เปน เอน และลบ อ หนา

และเพราะ ห และ ส วภตต แปลง อ เปน เอ ๕. เพราะ ส วภตต ลง ส อาคม, หลงจาก อ การนต แปลง ส จตตถวภตต เปน อาย

และ ตถ� บาง๖. เพราะ น� วภตต ทฆะ อ เปน อา๗. แปลง สมา เปน มหา และ อา บาง และลบ อ หนา๘. แปลง สม เปน มห และ เอ บาง และลบ อ หนา


ศพทแจกตาม ปรส มดงนสร เทวดา อสร อสร นร คน อรค ง นาค พญานาค, ชาง ยกข ยกษ, เทวดา คนธพพ คนธรรพ กนนร กนนร มนสส มนษย ปสาจ ปศาจ เปต เปรต มาตงค ชาง สห ราชสห พยคฆ เสอโครง อจฉ หม กจฉป เตา ตรจฉ หมาปา มค เนอ อสส มา โสณ สนข อาโลก แสงสวาง โลก โลก นลย บาน อนล ลม จาค การสละ โยค การประกอบ, สตร วายาม ความพยายาม คาม หมบาน นคม นคม, ต�าบล อาคม การมา, พระปรยตธรรมธมม ธรรม, บญกศล กาม กาม, ความใคร สฆ พระสงฆ, หม โอฆ หวงน�า โฆส เสยงกอง ปฏฆ ความเคยดแคน

มนสททปทมาลา (ใจ)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. มโน มนาอาลปนะ. เห มน มนา เห มนาทตยา. มน� มเนตตยา. มนสา มเนน มเนห มเนภจตตถ. มนโส มนสส มนาน�ปญจม. มนา มนมหา มนสมา มเนห มเนภฉฏฐ. มนโส มนสส มนาน�สตตม. มนส มเน มนมห มนสม มเนส

วธเปลยนวภตต๑. มโนคณะ มการแจกปทมาลาทแตกตางออกไป ๔ วภตต คอ นา ตตยา, ส วภตตทงจตตถและฉฏฐ และ สม สตตมวภตต๒. แปลง นา ตตยา เปน อา และลง ส อาคม๓. แปลง ส วภตต [จตตถและฉฏฐ] เปน โอ และลง ส อาคม๔. แปลง สม สตตม เปน อ และลง ส อาคม

๕. รปทเหลอ มวธท�าตวรปและแจกปทมาลาเหมอน ปรส ศพททกประการ


คาถาแสดงมโนคณศพท

มโน วโจ วโย เตโช ตโป เจโต ตโม ยโส

อโย ปโย สโร ฉนโท สโร อโร รโห อโห

ศพทแจกตาม มน เรยกวา มโนคณะ มดงน

วจ ค�าพด วย วย เตช เดช

ตป ตบะ,ความเพยร เจต ใจ ตม ความมด

ยส ยศ อย เหลก ปย น�านม

สร ศรษะ ฉนท คมภรฉนท, ความพอใจ, อ�านาจ

สร สระน�า อร อก รห ทลบ

อห วน

คณวนตสททปทมาลา (ผมคณ)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา. คณวา คณวนโต คณวนตา

อาลปนะ. โภ คณว� คณว คณวา ภวนโต คณวนโต คณวนตา

ทตยา. คณวนต� คณวนเต

ตตยา. คณวตา คณวนเตน คณวนเตห คณวนเตภ

จตตถ. คณวโต คณวนตสส คณวต คณวนตาน�

ปญจม. คณวตา คณวนตา

คณวนตมหา คณวนตสมา คณวนเตห คณวนเตภ

ฉฏฐ. คณวโต คณวนตสส คณวต คณวนตาน�

สตตม. คณวต คณวนเต คณวนตมห

คณวนตสม คณวนเตส

วธเปลยนวภตต

๑. เพราะ ส วภตต แปลง นต ปจจยกบ ส วภตต เปน อา, แปลง นต กบ โย เปน นโต

๒. เพราะ โย, อ�, นา, ห, น�, สมา, สม และ ส วภตต แปลง อ ของ นต เปน อ

๓. เพราะ ส อาลปนะ (ค) แปลง นต กบ ส วภตต เปน อ�, อ และ อา

๔. เพราะ นา วภตต แปลง นต กบ นา เปน ตา

๕. เพราะ ส วภตต แปลง นต กบ ส เปน โต, เพราะ ส วภตต แปลง นต กบ ส เปน

นตสส และเพราะ น� วภตต แปลง นต กบ น� เปน ต�

๖. แปลง สมา เปน นา


๗. เพราะ สม วภตต แปลง นต กบ สม เปน ต

๘. รปทเหลอ มวธท�าตวรปและแจกปทมาลาเหมอน ปรส ศพททกประการ

ศพทแจกตาม คณวนต มดงน

คณวนต ผมหม กลวนต ผมตระกลด พลวนต ผมก�าลง

ยสวนต ผมยศ ธนวนต ผมทรพย ผลวนต ตนไมอนมผล

สลวนต ผมศล ปญญวนต ผมปญญา ภควนต พระผมพระภาค, ผมโชค

สตวนต ผมการไดยนไดฟงมาก

หมวนตสททปทมาลา (ภเขาหมพานต)


ปฐมา. หมวา หมวนโต หมวนโต หมวนตา

อาลปนะ. เห หมว� หมว หมวา เห หมวนโต หมวนตา

ทตยา. หมวนต� หมวนเต

ตตยา. หมวตา หมวนเตน หมวนเตห หมวนเตภ

จตตถ. หมวโต หมวนตสส หมวต� หมวนตาน�

ปญจม. หมวตา หมวนตา

หมวนตมหา หมวนตสมา หมวนเตห หมวนเตภ

ฉฏฐ. หมวโต หมวนตสส หมวต� หมวนตาน�

สตตม. หมวต หมวนเต หมวนตมห หมวนตสม หมวนเตส


๑. เพราะ อ� วภตตและ ส วภตต แปลง นต เปน อ

๒. รปทเหลอ มวธท�าตวรปและแจกปทมาลาเหมอน คณวนต ศพททกประการ

ศพทแจกตาม หมวนต มดงน

สตมนต ผมสต ธตมนต ผมความตงมน คตมนต ผมปญญา

มตมนต ผมปญญา มตมนต ผมปญญา มตตมนต ผมปญญา

ชตมนต ผมรศมรงเรอง สรมนต ผมสร หรมนต ผมความละอาย

ถตมนต ผมการสรรเสรญ รตมนต ผมความยนด ยตมนต ผมความเพยร

สจมนต ผมความสะอาด กลมนต ผมโทษ พลมนต ผมพลกรรม

กสมนต ผมการไถ รจมนต ผมความชอบใจ พทธมนต ผมปญญา

จกขมนต ผมปญญาจกษ พนธมนต ผมพวกพอง เหตมนต ผมเหต

เสตมนต ผมสะพาน เกตมนต ผมธง ราหมนต ผมราห


ภาณมนต ผมแสงสวาง ขาณมนต ปาอนมตอ วชชมนต ทองฟาอนมสายฟา

หมายเหต :- เฉพาะ สตมนต และ พนธมนต ศพท ใน อ� ทตยาวภตตและ ส วภตต

ใหแปลง นต ปจจยทงตว เปน อ ส�าเรจรปเปน สตม� สตมนต�, พนธม� พนธมนต�, สตมสส

สตมโต สตมนตสส, พนธมสส พนธมโต พนธมนตสส วภตตทเหลอแจกเหมอนกบ หมวนต

ศพททกประการ

คจฉนตสททปทมาลา (ผไปอย)


ปฐมา. คจฉ� คจฉนโต คจฉนโต คจฉนตา

อาลปนะ. โภ คจฉ� คจฉ คจฉา ภวนโต คจฉนโต คจฉนตา

ทตยา. คจฉนต� คจฉนเต

ตตยา. คจฉตา คจฉนเตน คจฉนเตห คจฉนเตภ

จตตถ. คจฉโต คจฉนตสส คจฉต� คจฉนตาน�

ปญจม. คจฉตา คจฉนตา

คจฉนตมหา คจฉนตสมา คจฉนเตห คจฉนเตภ

ฉฏฐ. คจฉโต คจฉนตสส คจฉต� คจฉนตาน�

สตตม. คจฉต คจฉนเต

คจฉนตมห คจฉนตสม คจฉนเตส


๑. เพราะ ส วภตต แปลง นต เปน อ� และลบ ส วภตต

๒. ใหตง นต เหมอน นต ปจจย แลววธการท�าตวรป กใหท�าเหมอน คณวนต ศพท

๓. รปทเหลอ มวธท�าตวรปและแจกปทมาลาเหมอน คณวนต ศพททกประการ

ศพทแจกตาม คจฉนต มดงน

มหนต ผบชาอย จรนต ผเทยวไปอย ตฏนต ผยนอย

ททนต ผใหอย ภญชนต ผบรโภคอย สณนต ผฟงอย

ปจนต ผหงอย ชยนต ผชนะอย ชรนต ผแกอย

จวนต ผตายอย, เคลอน มยนต ผตายอย สรนต ผระลกถงอย

กพพนต ผกระท�าอย ชปนต ผสวดอย วชนต ผไปอย


ภวนตสททปทมาลา (ผเจรญ, ทาน)


ปฐมา. ภว� โภนโต ภวนโต ภวนตา

อาลปนะ. โภ ภนเต โภนต โภนตา โภนโต ภวนโต ภวนตา

ทตยา. ภวนต� โภนเต ภวนเต

ตตยา. โภตา ภวตา ภวนเตน ภวนเตห ภวนเตภ

จตตถ. โภโต ภวโต ภวนตสส ภวต� ภวนตาน�

ปญจม. โภตา ภวตา ภวนตา

ภวนตมหา ภวนตสมา ภวนเตห ภวนเตภ

ฉฏฐ. โภโต ภวโต ภวนตสส ภวต� ภวนตาน�

สตตม. ภวต ภวนเต ภวนตมห ภวนตสม ภวนเตส


๑. เพราะ โย วภตต แปลง ว ของ ภวนต ศพท เปน โอ

๒. เพราะ ส อาลปนะ (ค) แปลง ภวนต ศพท เปน โภ, ภนเต, โภนต, โภนตา

๓. เพราะ นา วภตตและ ส วภตต แปลง ว ของ ภวนต ศพท เปน โอ

๔. รปทเหลอ มวธท�าตวรปและแจกปทมาลาเหมอน คณวนต ศพททกประการ

สนตสททปทมาลา (มอย, สตบรษ, ผสงบ, ผออนลา)


ปฐมา. ส� สนโต สนโต สนตา

อาลปนะ. โภ ส� ส สา ภวนโต สนโต สนตา

ทตยา. สนต� สนเต

ตตยา. สตา สนเตน สนเตห สพภ

จตตถ. สโต สนตสส สต� สนตาน�

ปญจม. สตา สนตา สนตมหา สนตสมา สนเตห สพภ

ฉฏฐ. สโต สนตสส สต� สนตาน�

สตตม. สต สนเต สนตมห สนตสม สนเตส


๑. เพราะ ภ แปลง สนตศพท เปน ส และลง พ อาคม

๒. รปทเหลอ มวธท�าตวรปและแจกปทมาลาเหมอน คณวนต ศพททกประการ


ราชสททปทมาลา (พระราชา)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ ปฐมา. ราชา ราชาโนอาลปนะ. โภ ราช ราชา ภวนโต ราชาโนทตยา. ราชาน� ราช� ราชาโนตตยา. รญญา ราเชน ราชห ราชภ ราเชห ราเชภจตตถ. รญโญ ราชโน รญญ ราชน� ราชาน�ปญจม. รญญา ราชห ราชภ ราเชห ราเชภฉฏฐ. รญโญ ราชโน รญญ ราชน� ราชาน�สตตม. รญเญ ราชน ราชส ราเชส

วธเปลยนวภตต๑. หลงจาก พรหม, อตต, สข และ ราช ศพทเปนตน แปลง ส เปน อา ๒. หลงจาก พรหม, อตต, สข และ ราช ศพทเปนตน แปลง โย เปน อาโน๓. หลงจาก พรหม, อตต, สข และ ราช ศพทเปนตน แปลง อ� เปน อาน�๔. เพราะ นา วภตต แปลง ราช กบ นา เปน รญญา บาง๕. เพราะ ส, น� และ ห วภตต แปลง ราช เปน ราช บาง๖. เพราะ ส วภตต แปลง ราช กบ ส เปน รญโญ และ ราชโน ๗. เพราะ น� วภตต แปลง ราช กบ น� เปน รญญ บาง๘. หลงจาก อมห, ตมห, นต, ราช, พรหม, อตต, สข, สตถ และ ปต ศพท เปนตน

แปลง สมา เปน นา๙. เพราะ สม วภตต แปลง ราช กบ สม เปน รญเญ และ ราชน

พรหมสททปทมาลา (พรหม)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ ปฐมา. พรหมา พรหมาโนอาลปนะ. โภ พรหเม ภวนโต พรหมาโนทตยา. พรหมาน� พรหม� พรหมาโนตตยา. พรหมนา พรหเมห พรหเมภจตตถ. พรหมโน พรหมสส พรหมาน� พรหมน�ปญจม. พรหมนา พรหเมห พรหเมภฉฏฐ. พรหมโน พรหมสส พรหมาน� พรหมน�สตตม. พรหมน พรหเมส


วธเปลยนวภตต๑. แปลง ส อาลปนะ (ค) เปน เอ๒. เพราะ นา วภตต ส วภตต และ น� วภตตแปลง อ ทสดของ พรหม ศพท เปน อ๓. หลงจาก อ วณณะ และ อ วณณะ แปลง ส เปน โน บาง๔. หลงจาก พรหม ศพท แปลง สม เปน น

อตตสททปทมาลา (ตน/จต/กศล/ปรมาตมน)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ ปฐมา. อตตา อตตาโนอาลปนะ. โภ อตต อตตา ภวนโต อตตาโนทตยา. อตตาน� อตต� อตตาโนตตยา. อตตนา อตเตน อตตเนห อตตเนภจตตถ. อตตโน อตตาน�ปญจม. อตตนา อตตเนห อตตเนภฉฏฐ. อตตโน อตตาน�สตตม. อตตน อตเตส

วธเปลยนวภตต๑. เพราะ ห วภตต แปลงทสดของ อตต ศพท เปน อน๒. หลงจาก อตต ศพท แปลง ส เปน โน๓. หลงจาก อตต ศพท แปลง สมา เปน นา๔. หลงจาก อตต ศพท แปลง สม เปน น

อา การนต ปงลงค สาสททปทมาลา (สนข)


ปฐมา. สา สา

อาลปนะ. เห ส สา เห สา

ทตยา. ส� เส

ตตยา . เสน สาห สาภ

จตตถ. สสส สาย สาน�

ปญจม. สา สมหา สสมา สาห สาภ

ฉฏฐ. สสส สาน�

สตตม. เส สมห สสม สาส



๑. เพราะวภตตฝายเอกวจนะและ โย วภตต เวน อา การนตในอตถลงค รสสะ อา

เปน อ, อ เปน อ และ อ เปน อ

อ การนต ปงลงค อคคสททปทมาลา (ไฟ)


ปฐมา. อคคน อคค อคค อคคโย

อาลปนะ. เห อคค เห อคค อคคโย

ทตยา. อคค อคค อคคโย

ตตยา. อคคนา อคคห อคคภ อคคห อคคภ

จตตถ. อคคโน อคคสส อคคน� อคคน�

ปญจม. อคคนา อคคมหา อคคสมา อคคห อคคภ อคคห อคคภ

ฉฏฐ. อคคโน อคคสส อคคน� อคคน�

สตตม. อคคมห อคคสม อคคส อคคส


๑. เพราะ ส วภตต แปลงทสดของ อคค ศพท เปน อน และลบ ส วภตต บาง

๒. ลบ โย วภตต บาง เพราะ โย วภตตทแปลงเปน น แลว และทถกลบแลว ทฆะ อ

เปน อ และ อ เปน อ และเพราะ โย วภตต แปลง อ หรอ อ (ชอ ฌ) เปน อ

๓. แปลง อ� วภตต และ ม อกษร เปน นคหต

๔. ศพทแจกตามเหลาน ในปฐมาไมมการแปลง ส วภตตเปน อน ทเหลอแจกตาม

อคค ศพททกประการ

ศพทแจกตาม อคค ศพท มดงน

โชต ไฟ ปาณ ฝามอ คณฐ ศพทยาก,ปม

มฏฐ ก�ามอ กจฉ ทอง วตถ กระเพาะปสสาวะ

สาล ขาวสาล วห ขาวเปลอก พยาธ โรค

โอธ เขตแดน โพธ ตนโพธ สนธ การตอ

ราส กอง, หม เกส คนฝกมาชอเกส สาต ภกษชอวาสาต

ทป เสอดาว อส ฤาษ มน พระมน, ภกษ

มณ แกวมณ ธน เสยง ยต ภกษ

คร ภเขา รว ดวงอาทตย กว กว, บณฑต

กป ลง อส ดาบ มส น�าหมก


นธ ขมทรพย วธ วธ อห ง

กม หนอน ปต สาม, เจานาย หร ทองค�า

อร ศตร ตม ปลาใหญชอตม กล โทษ, บาป

พล พลกรรม ชลธ มหาสมทร คหปต คหบด

อธปต อธบด อญ ชล กระพมมอ สารถ นายสารถ

อตถ แขกผมาเยอน สมาธ ความตงมน

อ การนต ปงลงค ทณฑสททปทมาลา (ผมไมเทา)


ปฐมา. ทณฑ ทณฑ ทณฑโน

อาลปนะ. โภ ทณฑ ภวนโต ทณฑ ทณฑโน

ทตยา. ทณฑน� ทณฑ ทณฑ ทณฑโน

ตตยา. ทณฑนา ทณฑห ทณฑภ

จตตถ. ทณฑโน ทณฑสส ทณฑน�

ปญจม. ทณฑนา ทณฑมหา ทณฑสมา ทณฑห ทณฑภ

ฉฏฐ. ทณฑโน ทณฑสส ทณฑน�

สตตม. ทณฑน ทณฑมห ทณฑสม ทณฑส


๑. แปลง โย วภตต เปน โน

๒. เพราะ ส อาลปนะ (ค) รสสะ อ เปน อ และ อ เปน อ

๓. หลงจากทท�ารสสะแลว แปลง อ� เปน น� บาง

๔. หลงจากทท�ารสสะแลว แปลง สม เปน น บาง

ศพทแจกตาม ทณฑ มดงน

ธมม ผมธรรม สฆ ผมหม ญาณ ผมญาณ

หตถ ชางผมงวง จกก ผมจกร ปกข นกผมปก

ทาฐ สตวผมเขยว รฏฐ ผมแวนแควน ฉตต ผมรม

มาล ผมพวงมาลย วมม ผมเสอเกราะ โยค ผมความเพยร

ภาค ผมสวน โภค ผมโภคทรพย กาม ผมความใคร

สาม ผมทรพย ธช ผมธง คณ ผมคณะ

สส ดวงจนทร กฏฐ ผมโรคเรอน ชฏ ฤาษผมชฎา


ยาน ผมยาน สข ผมความสข สข นกยงผมหงอน

ทนต ชางผมงา มนต ผมการปรกษา กร ชางผมงวง

จาค ผมการบรจาค กสล ผมกศล มสล ผมสาก

พล ผมก�าลง ปาปการ ผท�าบาปเปนปกต ธมมจาร ผประพฤตธรรมโดยปกต

อ การนต ปงลงค ภกขสททปทมาลา (ภกษ)


ปฐมา. ภกข ภกข ภกขโว

อาลปนะ. โภ ภกข ภวนโต ภกข ภกขเว ภกขโว

ทตยา. ภกข� ภกข ภกขโว

ตตยา. ภกขนา ภกขห ภกขภ ภกขห ภกขภ

จตตถ. ภกขโน ภกขสส ภกขน� ภกขน�

ปญจม. ภกขนา ภกขมหา ภกขสมา ภกขห ภกขภ ภกขห ภกขภ

ฉฏฐ. ภกขโน ภกขสส ภกขน� ภกขน�

สตตม. ภกขมห ภกขสม ภกขส ภกขส


๑. แปลง โย เปน โว บาง

๒. เพราะ เว และ โววภตยาเทศ แปลง อ เปน อ

๓. หลงจากรสสะโดยปกต แปลง โย อาลปนะ เปน เว และ โว

ศพทแจกตาม ภกข มดงน

เสต สะพาน, เขอน เกต ธง ราห อสรชอวาราห

ภาณ พระอาทตย ปงค คนเปลย อจฉ ออย

เวฬ ไมไผ มจจ ความตาย สนธ มหาสมทร

พนธ พวกพอง เนร ภเขาสเนร เมร ภเขาสเนร

สตต ศตร การ นายชาง เหต เหต

ชนต สตว รร กวาง ปฏ คนฉลาด

หมายเหต :- เหต ศพท และ ชนต ศพท ใน โย ปฐมาวภตตและทตยา มรปเปน

เหตโย, ชนตโย เฉพาะ ชนต ศพท แปลง โย วภตต เปน โน มรปเปน ชนตโน ทเหลอเหมอน

ภกข ศพท


เหตสททปทมาลา (เหต)


ปฐมา. เหต เหต เหตโว เหตโย

อาลปนะ. โภ เหต ภวนโต เหต เหตเว เหตโว

ทตยา. เหต� เหต เหตโว เหตโย

ตตยา. เหตนา เหตห เหตภ เหตห เหตภ

จตตถ. เหตโน เหตสส เหตน� เหตน�

ปญจม. เหตนา เหตมหา เหตสมา เหตห เหตภ เหตห เหตภ

ฉฏฐ. เหตโน เหตสส เหตน� เหตน�

สตตม. เหตมห เหตสม เหตส เหตส

ชนตสททปทมาลา (สตว)


ปฐมา. ชนต ชนต ชนตโว ชนตโน ชนตโย

อาลปนะ. โภ ชนต ภวนโต ชนต ชนตเว ชนตโว

ทตยา. ชนต� ชนต ชนตโว ชนตโน ชนตโย

ตตยา. ชนตนา ชนตห ชนตภ ชนตห ชนตภ

จตตถ. ชนตโน ชนตสส ชนตน� ชนตน�

ปญจม. ชนตนา ชนตมหา ชนตสมา ชนตห ชนตภ ชนตห ชนตภ

ฉฏฐ. ชนตโน ชนตสส ชนตน� ชนตน�

สตตม. ชนตมห ชนตสม ชนตส ชนตส

สตถสททปทมาลา (พระศาสดา, คร)


ปฐมา. สตถา สตถาโร

อาลปนะ. โภ สตถ สตถา ภวนโต สตถาโร

ทตยา. สตถาร� สตถาเร สตถาโร

ตตยา. สตถารา สตถนา สตถาเรห สตถาเรภ

จตตถ. สตถ สตถโน สตถสส สตถาราน� สตถาน�

ปญจม. สตถารา สตถาเรห สตถาเรภ

ฉฏฐ. สตถ สตถโน สตถสส สตถาราน� สตถาน�

สตตม. สตถร สตถาเรส



๑. เพราะ ส วภตต แปลงทสดของ สตถ, ปต, มาต, ภาต, ธต และ กตต ศพท

เปนตน เปน อา และลบ ส วภตต

๒. เพราะวภตตอนจาก ส วภตต แปลงทสดของ สตถ และ ปต ศพทเปนตน

เปน อาร

๓. หลงจาก อารอาเทศ แปลง โย วภตต เปน โอ

๔. หลงจาก อารอาเทศ แปลง นา วภตต เปน อา

๕. เพราะ ส วภตต แปลงทสดของ สตถ และ ปต ศพท เปนตน เปน อ และลบ ส

วภตต

๖. เพราะ น� วภตต แปลงทสดของ สตถ และ ปต ศพท เปนตน เปน อ

๗. หลงจากอารอาเทศ แปลง สม วภตต เปน อ.

๘. เพราะ อวภตยาเทศ รสสะ อารอาเทศ เปน อร

กตตสททปทมาลา (ผกระทา)


ปฐมา. กตตา กตตาโร

อาลปนะ. โภ กตต กตตา ภวนโต กตตาโร

ทตยา. กตตาร� กตตาเร กตตาโร

ตตยา. กตตารา กตตาเรห กตตาเรภ

จตตถ. กตต กตตโน กตตสส กตตาราน� กตตาน� กตตน� กตตน�

ปญจม. กตตารา กตตาเรห กตตาเรภ

ฉฏฐ. กตต กตตโน กตตสส กตตาราน� กตตาน� กตตน� กตตน�

สตตม. กตตร กตตาเรส กตตส กตตส

ศพทแจกตาม กตตศพท มดงน

ภตต ผเลยง, สาม วตต ผกลาว เนต ผน�าไป

โสต ผฟง ญาต ผร เชต ผชนะ

เฉตต ผตด เภตต ผผา, ผท�าลาย ทาต ผให

ธาต ผทรงไว นตต หลาน โพทธ ผร

วญ ญาเปต ผใหร กาเรต ผใหท�า สาเวต ผใหฟง


ปตสททปทมาลา (บดา)


ปฐมา. ปตา ปตโร

อาลปนะ. โภ ปต ปตา ภวนโต ปตโร

ทตยา. ปตร� ปตเร ปตโร

ตตยา. ปตรา ปตนา ปตเรห - ภ, ปตห - ภ, ปตห - ภ

จตตถ. ปต ปตโน ปตสส ปตราน� ปตาน� ปตน� ปตน�

ปญจม. ปตรา ปตเรห - ภ, ปตห - ภ, ปตห - ภ

ฉฏฐ. ปต ปตโน ปตสส ปตราน� ปตาน� ปตน� ปตน�

สตตม. ปตร ปตเรส ปตส ปตส


๑. รสสะ อารอาเทศของ ปต, มาต, ภาต ศพทเปนตน เปน อร

๒. รปทเหลอ มวธท�าตวรปและแจกปทมาลาเหมอน กตต ศพททกประการ

อ การนต ปงลงค อภภสททปทมาลา (ผเปนใหญ)


ปฐมา. อภภ อภภ อภภโว

อาลปนะ. โภ อภภ ภวนโต อภภ อภภโว

ทตยา. อภภ� อภภ อภภโว

ตตยา. อภภนา อภภห อภภภ

จตตถ. อภภโน อภภสส อภภน�

ปญจม. อภภนา อภภมหา อภภสมา อภภห อภภภ

ฉฏฐ. อภภโน อภภสส อภภน�

สตตม. อภภมห อภภสม อภภส


๑. ลบ โย วภตต, แปลง โย เปน โว และรสสะ อ เปน อ

๒. รสสะ อ เปน อ และแปลง ส วภตต เปน โน

๓. แปลง สมา วภตต เปน นา


ศพทแจกตาม อภภ มดงน

สยมภ ผเปนเอง, พระพทธเจา เวสสภ พระเวสสภพทธเจา

ปราภภ ผปกครองบคคลอน

สหภ ธรรมอนเปนไปดวยกน (เฉพาะ สหภ ศพท แปลง โย วภตต เปน โว และ โน)

สพพญ ญ สททปทมาลา (พระสพพญญพทธเจา)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ ปฐมา. สพพญญ สพพญญ สพพญญโนอาลปนะ. โภ สพพญญ โภนโต สพพญญ สพพญญโนทตยา. สพพญญ� สพพญญ สพพญญโนตตยา. สพพญญนา สพพญญห สพพญญภจตตถ. สพพญญโน สพพญญสส สพพญญน�ปญจม. สพพญญนา สพพญญมหา สพพญญสมา สพพญญห สพพญญภฉฏฐ. สพพญญโน สพพญญสส สพพญญน�สตตม. สพพญญมห สพพญญสม สพพญญส

ศพทแจกตาม สพพญ ญ มดงนมคคญ ญ ผรมรรค, ผรหนทาง ธมมญ ญ ผรธรรม, ผรเหต อตถญ ญ ผรอรรถ, ผรผล กาลญ ญ ผรกาลอนสมควรรตตญ ญ ผรราตร (ผมอายมาก) มตตญ ญ ผรประมาณกตญ ญ ผรคณทผอนท�าแลว ตถญ ญ ผรความจรง วญ ญ ผรแจง, ผรเดยงสา วท ผร, บณฑต

เวทค ผถงฝงแหงพระเวท ปารค ผถงฝง (ผเชยวชาญ)

โอ การนต ปงลงค โคสททปทมาลา (วว)


ปฐมา. โค คาโว คโวอาลปนะ. เห โค เห คาโว คโวทตยา. คาว� คาว� คว� คาโว คโวตตยา. คาเวน คเวน โคห โคภจตตถ. คาวสส ควสส คว� คนน� โคน�ปญจม. คาวา คาวมหา คาวสมา ควา ควมหา ควสมา โคห โคภฉฏฐ. คาวสส ควสส คว� คนน� โคน�

สตตม. คาเว คาวมห คาวสม คเว ควมห ควสม คาเวส คเวส โคส



๑. เพราะ โย วภตต แปลง โอ ของ โค เปน อาว และแปลง โย เปน โอ

๒. เพราะ อ� วภตต และ ส วภตต แปลง โอ ของ โค เปน อาว และ อว

๓. เพราะ โย, นา, ส, สมา, สม และ ส วภตต แปลง โอ ของ โค เปน อว

๔. เพราะ อ� วภตต แปลง อ ของ อาว ทแปลงมาจาก โอ ของ โค เปน อ บาง

ปลลงคสงคหคาถา ปรโส คณวา ราชา สาคค ทณฑ จ ภกข จ

สตถาภภ จ สพพญญ โคต ปลลงคสงคโห

๓.๒ อตถลงคนาม

อาการนต อตถลงค กญ ญาสททปทมาลา (สาวนอย)


ปฐมา. กญญา กญญา กญญาโย

อาลปนะ. โภต กญเญ โภตโย กญญา กญญาโย

ทตยา. กญญ กญญา กญญาโย

ตตยา. กญญาย กญญาหกญญาภ

จตตถ. กญญาย กญญาน

ปญจม. กญญาย กญญาหกญญาภ

ฉฏฐ. กญญาย กญญาน

สตตม. กญญายกญญาย กญญาส


๑. แปลง ส อาลปนะ (ค) เปน เอ

๒. หลงจาก อา การนตในอตถลงค แปลงวภตตฝายเอกวจนะ ตงแต นา ตตยา

ถง สม สตตม (นา, ส, สมา, ส, สม) เปน อาย

๓. หลงจากการนตทงปวงในอตถลงค แปลง สม เปน ย� บาง

ศพทแจกตาม กญ ญา มดงน

สทธา ความเชอ เมธา ปญญา ปญ ญา ปญญา

วชชา ความร จนตา ความคด มนตา ความร

วณา พณ ตณหา ตณหา อจฉา ความตองการ

มจฉา ความหลง เอชา ตณหา มายา มารยา


เมตตา เมตตา มตตา ประมาณ สกขา ขอทควรศกษา

ภกขา อาหาร ชงฆา แขง ควา คอ

ชวหา ลน วาจา ค�าพด ฉายา เงา

อาสา ความหวง, ตณหา คงคา แมน�าคงคา นาวา เรอ

คาถา คาถา, รอยกรอง เสนา กองทพ เลขา รอยขดเขยน

สาลา ศาลา มาลา พวงมาลย เวลา เวลา

ปชา การบชา ขฑฑา การเลน ปปาสา ความกระหาย

เวทนา การเสวยอารมณ สญ ญา ความจ�า, ชอ เจตนา ความจงใจ

ตสนา ตณหา ปชา หมสตว เทวตา เทวดา

วฏฏกา นกคม โคธา เหย, ตะกวด พลากา นกยาง

ปรสา บรษท สภา สภา, ทประชม วาลกา ทราย

สขา ยอด, หงอน วสาขา ดาววสาขา วสขา ถนน

สาขา กงไม วจา วานน�า วญ ฌา หญงหมน

ชฏา ชฎา ฆฏา หมอ เชฏฐา ดาวชางใหญ

โสณฑา งวงชาง วาสนา วาสนา กรณา ความสงสาร

วนตา หญงสาว ลตา เถาวลย กถา ค�าพด

นททา ความหลบ สธา อาหารทพย, ปนขาว นาสา จมก

ทสา ทศ สสปา ตนประดลาย ปปา น�าประปา, บอน�า

ปภา รศม สมา สมา, เขตแดน ขมา ความอดทน

ชายา ภรรยา ขตตยา นางกษตรย สกขรา กอนกรวด

สรา สรา, เหลา โทลา ชงชา ตลา ตราชง

สลา ศลา, หน ลลา การเยองกราย ลาลา น�าลาย

เอลา น�าลาย วสธา แผนดน, พสธา กลา สวน

วฬวา มาตวเมย มสา เบา คหา ถ�า


อ การนต อตถลงค รตตสททปทมาลา (ราตร, กลางคน)


ปฐมา. รตต รตต รตตโย รโตย

อาลปนะ. เห รตต เห รตต รตตโย

ทตยา. รตต รตต รตตโย

ตตยา. รตตยา รตตห รตตภ รตตห รตตภ

จตตถ. รตตยา รตตน� รตตน�

ปญจม. รตตยา รตยา รตตห รตตภ รตตห รตตภ

ฉฏฐ. รตตยา รตตน� รตตน�

สตตม. รตตยา รตยา รตย� รตต รตโต รตตย� รตตส รตตส


๑. หลง อ วณณะ และ อ วณณะในอตถลงค แปลงวภตตฝายเอกวจนะ

ตงแต นา ตตยา ถง สม สตตม (นา, ส, สมา, ส, สม) เปน ยา

๒. แปลง สมา เปน อา และแปลง สม เปน อ� บาง

๓. เพราะสระทแปลงมาจากวภตต แปลง อ เปน ย

๔. แปลง สม วภตต เปน โอ บาง

ศพทแจกตาม รตต มดงน

ปตต สวนบญ ยตต ความสมควร วตต ค�าอธบายสตร

กตต ชอเสยง มตต ความหลดพน ตตต ความอม

ขนต ความอดทน กนต ความชอบใจ สนต พระนพพาน

ตนต แบบแผน สทธ ความส�าเรจ สทธ ความบรสทธ

อทธ ความส�าเรจ, ฤทธ วทธ ความเจรญ พทธ ความร

โพธ โพธญาณ ภม แผนดน ชาต การเกด

ปต ปต, ความอมใจ สต การเกด นนท ความเพลดเพลน

สนธ การปฏสนธ สาณ ผามาน โกฏ โกฎ, ปลาย

ทฏ ความเหน วฑฒ ความเจรญ ตฏ ความยนด

ยฏ ไมเทา ปาฬ ล�าดบ, แถว อาฬ ฝงน�า

นาฬ ทะนาน เกฬ การเลน สต ความระลกได

มต ความร คต การไป จต ตาย, เคลอน

ธต ความเพยร ยวต หญงสาว วกต การเปลยนแปลง

รต ความยนด รจ ควมชอบใจ, รศม อสน สายฟา


วสน ผา โอสธ ดาวประจ�ารง องคล นวมอ

ธล ธล, ฝนละออง ทนทภ กลองใหญ โทณ รางไม

อฏว ปาดง ฉว ผวหนง

หมายเหต :- ศพทแจกตาม รตต ศพท เวนปฐมาวภตต รปวา “รโตย” ปญจมวภตต

รปวา “รตยา” และสตตมวภตต รปวา “รตยา, รตย�, รตต, รตโต” ทเหลอแจกเหมอน รตต ศพท

ทกประการ

อ การนต อตถลงค อตถสททปทมาลา (หญง)


ปฐมา. อตถ อตถ อตถโย

อาลปนะ. โภต อตถ โภตโย อตถ อตถโย

ทตยา. อตถย� อตถ อตถ อตถโย

ตตยา. อตถยา อตถห อตถภ

จตตถ. อตถยา อตถน�

ปญจม. อตถยา อตถห อตถภ

ฉฏฐ. อตถยา อตถน�

สตตม. อตถยา อตถย� อตถส

ศพทแจกตาม อตถ มดงน

มห แผนดน เวตรณ แมน�าเวตรณ วาป บง

ปาฏล ตนแคฝอย กทล ตนกลวย ฆฏ หมอน�า

นาร ผหญง กมาร เดกหญง ตรณ หญงสาว

วารณ แมมด พราหมณ พราหมณ สข เพอนหญง

คนธพพ หญงคนธรรพ กนนร นางกนนร นาค นางนาค

เทว พระราชน ยกข นางยกษ อช แมแพะ

มค แมเนอ วานร นางลง สกร แมหม

กกกฏ แมไก หส นางหงส กาก แมกา


คณวตสททปทมาลา (หญงผมคณ)


ปฐมา. คณวต คณวต คณวตโย

อาลปนะ. โภต คณวต โภตโย คณวต คณวตโย

ทตยา. คณวตย� คณวต คณวต คณวตโย

ตตยา. คณวตยา คณวตห คณวตภ

จตตถ. คณวตยา คณวตน�

ปญจม. คณวตยา คณวตห คณวตภ

ฉฏฐ. คณวตยา คณวตน�

สตตม. คณวตยา คณวตย� คณวตส

คณวนตสททปทมาลา (หญงผมคณ)


ปฐมา. คณวนต คณวนต คณวนตโย

อาลปนะ. โภต คณวนต โภตโย คณวนต คณวนตโย

ทตยา. คณวนตย� คณวนต คณวนต คณวนตโย

ตตยา. คณวนตยา คณวนตห คณวนตภ

จตตถ. คณวนตยา คณวนตน�

ปญจม. คณวนตยา คณวนตห คณวนตภ

ฉฏฐ. คณวนตยา คณวนตน�

สตตม. คณวนตยา คณวนตย� คณวนตส

ภกขนสททปทมาลา (ภกษณ)


ปฐมา. ภกขน ภกขน ภกขนโย

อาลปนะ. โภต ภกขน โภตโย ภกขน ภกขนโย

ทตยา. ภกขน ภกขน ภกขนโย

ตตยา. ภกขนยา ภกขนห ภกขนภ

จตตถ. ภกขนยา ภกขนน�

ปญจม. ภกขนยา ภกขนห ภกขนภ

ฉฏฐ. ภกขนยา ภกขนน�

สตตม. ภกขนยา ภกขนย� ภกขนส


อ การนต อตถลงค ยาคสททปทมาลา (ขาวตม)


ปฐมา. ยาค ยาค ยาคโย

อาลปนะ. เห ยาค เห ยาค ยาคโย

ทตยา. ยาค� ยาค ยาคโย

ตตยา. ยาคยา ยาคห ยาคภ ยาคห ยาคภ

จตตถ. ยาคยา ยาคน� ยาคน�

ปญจม. ยาคยา ยาคห ยาคภ ยาคห ยาคภ

ฉฏฐ. ยาคยา ยาคน� ยาคน�

สตตม. ยาคยา ยาคย� ยาคส ยาคส

ศพทแจกตาม ยาค มดงน

ธาต ธาต เธน แมโคนม กาส หลม

ททท โรคกลาก กจฉ โรคหด กณฑ โรคเกลอน

รชช เชอก กเรณ ชางพง ปยงค ตนประยงค

สสส แมยาย แมผว

มาตสททปทมาลา (มารดา)


ปฐมา. มาตา มาตโร

อาลปนะ. โภต มาต มาตา โภตโย มาตโร

ทตยา. มาตร� มาตเร มาตโร

ตตยา. มาตรา มาตยา มตยา มาตเรห - ภ, มาตห - ภ, มาตห - ภ

จตตถ. มาต มาตสส มาตยา มาตราน� มาตาน� มาตน� มาตน�

ปญจม. มาตรา มาตยา มาตเรห - ภ, มาตห - ภ, มาตห - ภ

ฉฏฐ. มาต มาตสส มาตยา มาตราน� มาตาน� มาตน� มาตน�

สตตม. มาตร มาตเรส มาตส มาตส

ศพทแจกตาม มาต มดงน

ธต ลกสาว, ธดา ทหต ลกสาว, ธดา


อการนต อตถลงค ชมพสททปทมาลา (ตนหวา)


ปฐมา. ชมพ ชมพ ชมพโย

อาลปนะ. เห ชมพ เห ชมพ ชมพโย

ทตยา. ชมพ� ชมพ ชมพโย

ตตยา. ชมพยา ชมพห ชมพภ

จตตถ. ชมพยา ชมพน�

ปญจม. ชมพยา ชมพห ชมพภ

ฉฏฐ. ชมพยา ชมพน�

สตตม. ชมพยา ชมพย� ชมพส


๑. เพราะเอกวจนะวภตต เวน สวภตต รสสะ อ เปน อ

๒. เพราะเอกวจนะวภตต ตงแตตตยาวภตต ถงสตตมวภตต แปลงวภตต เปน ยา

๓. แปลง สม วภตต เปน ย� บาง

ศพทแจกตาม ชมพ มดงน

วธ หญงสาว,สะใภ สรภ แมน�าสรภ สรพ ตกแก, จงจก

สตน หญงผมรางกายงดงาม จม กองทพ วามร หญงผมขาออนงาม

โอ การนต อตถลงค โคสททปทมาลา (ววตวเมย)


ปฐมา. โค คาโว คโว

อาลปนะ. เห โค เห คาโว คโว

ทตยา. คาว� คาว� คว� คาโว คโว

ตตยา. คาเวน คเวน โคห โคภ

จตตถ. คาวสส ควสส คว� คนน� โคน�

ปญจม. คาวา คาวมหา คาวสมา ควา ควมหา ควสมา โคห โคภ

ฉฏฐ. คาวสส ควสส คว� คนน� โคน�

สตตม. คาเว คาวมห คาวสม คเว ควมห ควสม คาเวส คเวส โคส

หมายเหต :- โค ศพท เปน โอ การนต อตถลงค มวธท�าตวรปและแจกปทมาลา

เหมอน โค ศพท ในปงลงคทกประการ


อตถลงคสงคหคาถา

กญญา รตต นท อตถ มาตลาน จ ภกขน

ทณฑน ยาค มาตา จ ชมพ โคตตถสงคโห

๓.๓ นปงสกลงคนาม

อ การนต นปงสกลงค จตตสททปทมาลา (จต)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. จตต จตตา จตตานอาลปนะ. เห จตต เห จตตา จตตานทตยา. จตต� จตเต จตตานตตยา. จตเตน จตเตห จตเตภจตตถ. จตตสส จตตาน�ปญจม. จตตา จตตมหา จตตสมา จตเตห จตเตภฉฏฐ. จตตสส จตตาน�สตตม. จตเต จตตมห จตตสม จตเตส

วธเปลยนวภตต๑. หลงจาก อ การนตในนปงสกลงค แปลง ส ปฐมาวภตต เปน อ�๒. แปลง โย วภตต เปน น และแปลง น ปฐมา เปน อา, แปลง น ทตยา เปน เอ บาง๓. เพราะ โย วภตตทแปลงเปน น แลว ทฆะ อ เปน อา๔. รปตงแตตตยาวภตตจนถงสตตมวภตต เหมอนใน อ การนต ปงลงคทกประการ

ศพทแจกตาม จตต มดงนปญญ บญ ปาป บาป ผล ผล รป รป สาธน ความส�าเรจ โสต ห ฆาน จมก สข สข ทกข ทกข การณ เหต ทาน ทาน สล ศล ธน ทรพย โลจน ดวงตา มล มล, ราก, มลคา กล ฝงน�า พล ก�าลง ชาล ขาย มงคล มงคล นฬน ดอกบว ลงค ลงค, เพศมข ปาก, หนา องค สวน, อวยวะ ชล น�า อมพช ดอกบว ปลน ทราย ธญญ ขาวเปลอก หรญญ เงน ปท บท, เหต, เทา อมต พระนพพาน ปทม ดอกบวแดง ปณณ ใบไม, หนงสอ สสาน ปาชา


วน ปา, น�า อายธ อาวธ หทย หวใจ จวร จวร วตถ ผา กล ตระกล อนทรย อนทรย นยน ดวงตา วทน ปาก ยาน ยาน อทาน ค�าอทาน โสปาน บนได ปาน น�าดม ภวน บาน ภวน โลก โลห เหลก อลาต ดนไฟ ตณฑ จะงอยปาก อณฑ ไข ป ตง กรณ เครองมอ มรณ ความตาย ญาณ ญาณ, ปญญา อารมมณ อารมณอรญญ ปา ตาณ พระนพพาน จรณ การประพฤต นคร เมอง ตร ฝงน�า ฉตต รม ฉทท ร, ชอง, โพรง

กมมสททปทมาลา (กรรม, การงาน, การกระทา)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. กมม� กมมา กมมานอาลปนะ. เห กมม เห กมมา กมมานทตยา. กมม� กมเม กมมานตตยา. กมมนา กมมนา กมเมน กมเมห กมเมภจตตถ. กมมโน กมมสส กมมาน�ปญจม. กมมนา กมมา กมมมหา กมมสมา กมเมห กมเมภฉฏฐ. กมมโน กมมสส กมมาน�สตตม. กมมน กมเม กมมมห กมมสม กมเมส

คณวนตสททปทมาลา (ผมคณ) (นปงสกลงค)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. คณว� คณวนต คณวนตานอาลปนะ. โภ คณว� คณว คณวา ภวนโต คณวนต คณวนตานทตยา. คณวนต� คณวนเต คณวนตานตตยา. คณวตา คณวนเตน คณวนเตห คณวนเตภจตตถ. คณวโต คณวนตสส คณวต� คณวนตาน�ปญจม. คณวตา คณวนตา คณวนตมหา คณวนตสมา คณวนเตห คณวนเตภฉฏฐ. คณวโต คณวนตสส คณวต� คณวนตาน�สตตม. คณวต คณวนเต คณวนตมห คณวนตสม คณวนเตส


คจฉนตสททปทมาลา (ผไปอย)


ปฐมา. คจฉ� คจฉนต� คจฉนตา คจฉนตาน

อาลปน. เห คจฉนต เห คจฉนตา คจฉนตาน

ทตยา. คจฉนต� คจฉนเต คจฉนตาน



ปญจม. คจฉตา คจฉนตา คจฉนตมหา คจฉนตสมา คจฉนเตห คจฉนเตภ


สตตม. คจฉต คจฉนเต คจฉนตมห คจฉนตสม คจฉนเตส

อา การนต นปงสกลงค อสสทธาสททปทมาลา (ผไมมศรทธา)


ปฐมา. อสสทธ� อสสทธา อสสทธาน

อาลปนะ. เห อสสทธ อสสทธา เห อสสทธา อสสทธาน

ทตยา. อสสทธ� อสสทเธ อสสทธาน

ตตยา. อสสทเธน อสสทเธห อสสทเธภ

จตตถ. อสสทธสส อสสทธาน�

ปญจม. อสสทธา อสสทธมหา อสสทธสมา อสสทเธห อสสทเธภ

ฉฏฐ. อสสทธสส อสสทธาน�

สตตม. อสสทเธ อสสทธมห อสสทธสม อสสทเธส


๑. ใหรสสะ อา เปน อ ทกวภตต

๒. เมอรสสะแลว มวธท�าตวรปและแจกปทมาลาเหมอน จตต ศพททกประการ


อ การนต นปงสกลงค อฏสททปทมาลา (กระดก)


ปฐมา. อฏ อฏอฏน

อาลปนะ. เหอฏ เหอฏอฏน

ทตยา. อฏ อฏอฏน

ตตยา. อฏนา อฏหอฏภอฏหอฏภ

จตตถ. อฏโนอฏสส อฏนอฏน

ปญจม. อฏนาอฏมหาอฏสมา อฏหอฏภอฏหอฏภ

ฉฏฐ. อฏโนอฏสส อฏนอฏน

สตตม. อฏมหอฏสม อฏสอฏส


๑. ลบ โย วภตต แลวทฆะ อ เปน อ, แปลง โย เปน น แลวทฆะ อ เปน อ

๒. ตงแตตตยาวภตต จนถงสตตมวภตต ฝายพหวจนะ จะมได ๒ รป คอ รปรสสะ

และรปทฆะ

ศพทแจกตาม อฏฐ มดงน

สตถ ขาออน ทธ นมสม วาร น�า

อกข นยนตา อจฉ นยนตา อจจ เปลวไฟ

อ การนต นปงสกลงค สขการสททปทมาลา (อนกระทาซงความสขโดยปกต)


ปฐมา. สขการ สขการ สขการน

อาลปนะ. เห สขการ เห สขการ สขการน

ทตยา. สขการน� สขการ สขการ สขการน

ตตยา. สขการนา สขการห สขการภ

จตตถ. สขการโน สขการสส สขการน�

ปญจม. สขการนา สขการมหา สขการสมา สขการห สขการภ

ฉฏฐ. สขการโน สขการสส สขการน�

สตตม. สขการน สขการมห สขการสม สขการส


อ การนต นปงสกลงค อายสททปทมาลา (อาย, ชวต)


ปฐมา. อาย อาย อายน

อาลปนะ. เห อาย เห อาย อายน

ทตยา. อาย� อาย อายน

ตตยา. อายสา อายนา อายห อายภ อายห อายภ

จตตถ. อายโน อายสส อายน� อายน�

ปญจม. อายนา อายมหา อายสมา อายห อายภ อายห อายภ

ฉฏฐ. อายโน อายสส อายน� อายน�

สตตม. อายมห อายสม อายส อายส

ศพทแจกตาม อาย มดงน

จกข นยนตา วส ทรพย ธน ธน

ทาร ไม, ฟน ตป แรดบก มธ น�าผง

หงค มหาหงค สคค ตนมะรม วตถ เรอง, สงของ

ชต ครง อมพ น�า อสส น�าตา

อ การนต นปงสกลงค โคตรภสททปทมาลา (โคตรภจต)


ปฐมา. โคตรภ โคตรภ โคตรภน

อาลปนะ. เห โคตรภ เห โคตรภ โคตรภน

ทตยา. โคตรภ� โคตรภ โคตรภน

ตตยา. โคตรภนา โคตรภห โคตรภภ

จตตถ. โคตรภโน โคตรภสส โคตรภน�

ปญจม. โคตรภนา โคตรภมหา โคตรภสมา โคตรภห โคตรภภ

ฉฏฐ. โคตรภโน โคตรภสส โคตรภน�

สตตม. โคตรภมห โคตรภสม โคตรภส


๑. วภตตฝายเอกวจนะ ใหรสสะทกวภตต

๒. ลบ โย วภตต, แปลง โย วภตต เปน น บาง

ศพทแจกตาม โคตรภ มดงน

อภภ (จต) ผเปนใหญ สยมภ (จต) ผรเอง ธมมญญ (จต) ผรธรรม


Rฉนทวโต ก นาม กมม น สชฌต

วรยวโต ก นาม กมม น สชฌต

จตตวโต ก นาม กมม น สชฌต

ปญญวโต ก นาม กมม น สชฌต

ไมมสงใด ทผมฉนทะ จะทำ�ไมสำ�เรจ

ไมมสงใด ทผมความเพยร จะทำาไมสำาเรจ

ไมมสงใด ทผมความใสใจ จะทำาไมสำาเรจ

ไมมสงใด ทผมปญญ� จะทำ�ไมสำ�เรจ

(พระอาจารยภททนตะ ธมมานนทะมหาเถระ (อ))

โอ การนต นปสกลงค จตตโคสททปทมาลา (ววดาง)


ปฐมา. จตตค จตตค จตตคน

อาลปนะ. เห จตตค เห จตตค จตตคน

ทตยา. จตตค� จตตค จตตคน

ตตยา. จตตคนา จตตคห จตตคภ จตตคห จตตคภ

จตตถ. จตตคโน จตตคสส จตตคน� จตตคน�

ปญจม. จตตคนา จตตคมหา จตตคสมา จตตคห จตตคภ จตตคห จตตคภ

ฉฏฐ. จตตคโน จตตคสส จตตคน� จตตคน�

สตตม. จตตคมห จตตคสม จตตคส จตตคส


๑. ใหรสสะ โอ เปน อ ทกวภตต

๒. เมอรสสะแลว ใหท�าตวรปและแจกปทมาลาเหมอน อ การนตในนปงสกลงค

ทกประการ

นปงสกลงคสงคหคาถา

จตต กมมญจ อสสทธ- มถฏฐ สขการ จ

อาย โคตรภ ธมมญญ จตตคต นปสเก


๓.๔ สพพนาม

ค�าวา “สพพนาม” หมายความวา นามทใชแทนนามนามทกลาวมาแลวทงสามลงค

มวเคราะหวา “สพเพส อตถปมนปสกาน นามาน สพพนามาน แปลวา “อ.ชอ ท. ของอตถลงค

ปงลงค และนปงสกลงค ท. ทงปวง ชอวาสพพนาม. สพพนามนนมทงหมด ๒๗ ตว คอ สพพ,

กตร, กตม, อภย, อตร, อญญ, อญญตร, อญญตม, ปพพ, ปร, อปร, ทกขณ, อตตร, อธร,

ย, ต, เอต, อม, อม, ก, เอก, อภ, ทว, ต, จต, ตมห และ อมห ศพท

สพพนามนแบงออกเปน ๒ ประเภท คอ ปรสสพพนาม และวเสสนสพพนาม ดงน

(๑) ปรสสพพนาม ไดแก สพพนามทใชแทนชอบคคล ใชเปนประธานในประโยคได

ม ๓ ตว คอ ต, ตมห และ อมห ศพท แบงออกเปน ๓ บรษ ดงน

๑. ปฐมบรษ หมายถง บคคลทเรากลาวถง ไดแก ต ศพท (เขา, นน)

๒. มชฌมบรษ หมายถง บคคลทเราพดดวย ไดแก ตมห ศพท (ทาน, เธอ, คณ)

๓. อตตมบรษ หมายถง ตวเราเอง ไดแก อมห ศพท (ขาพเจา, ผม, ดฉน)

(๒) วเสสนสพพนาม ไดแก สพพนามทใชแทนค�าพดทกลาวมาแลว หรอใชเปนตวขยาย

สทธนามใหพเศษขน ไมสามารถเปนประธานได ตองประกอบดวยสทธนามเสมอ ม ๒๕ ตว คอ

สพพ = ทงปวง กตร = ไหน

กตม = ไหน อภย = ทงสอง

อตร = นอกน อญญ = อน

อญญตร = อยางใดอยางหนง อญญตม = อยางใดอยางหนง

ปพพ = กอน,ขางหนา ปร = อน, หลง

อปร = อนอก ทกขณ = ใต, ขวา

อตตร = เหนอ, บน อธร = ภายใต, เบองลาง

ย = ใด ต = นน

เอต = นน (น) อม = น

อม = โนน ก = อะไร, ใคร, ไหน

เอก = หนง อภ = ทงสอง

ทว = สอง ต = สาม

จต = ส

หมายเหต :- เฉพาะ ต ศพท เปนไดทงปรสสพพนามและวเสสนสพพนาม และ ก ศพท

มใชเปนประธานในประโยคได


วธแจกปรสสพพนาม (อลงคนาม)

ตมหสททปทมาลา (ทาน, เธอ, คณ)


ปฐมา. ตว� ตว� ตมเห โว

ทตยา. ตว� ต� ตว� ตว� ตมหาก� ตมเห โว

ตตยา. ตยา ตวยา เต ตมเหห ตมเหภ โว

จตตถ. ตมห� ตว ตยห� เต ตมห� ตมหาก� โว

ปญจม. ตยา ตมเหห ตมเหภ

ฉฏฐ. ตมห� ตว ตยห� เต ตมห� ตมหาก� โว

สตตม. ตย ตวย ตมเหส

วธเปลยนวภตต๑. ตมห ศพท เมอลงวภตตแลวผดไปจากรปเดม พงแปลง ตมห กบวภตตนนเปนอยางนนๆ๒. หลงจาก ตมห และ อมห แปลง โย ทตยา เปน อาก� บาง๓. แปลง ต ของ ตยา และ ตย เปน ตว บาง๔. แปลง ส วภตต เปน อ� บาง๕. หลง ตมห และ อมห ใหแปลง น� เปน อ� และ อาก�๖. เต, โว เมอมบทอนน�าหนา จงใชเรยงในประโยคได

อมหสททปทมาลา (ขาพเจา, ผม, ดฉน)


ปฐมา. อห� มย� อมเห โน

ทตยา. ม� มม� อมหาก� อมเห โน

ตตยา. มยา เม อมเหห อมเหภ โน

จตตถ. อมห� มม มยห� มม� เม อมห� อมหาก� อสมาก� โน

ปญจม. มยา อมเหห อมเหภ

ฉฏฐ. อมห� มม มยห� มม� เม อมห� อมหาก� อสมาก� โน

สตตม. มย อมเหส

วธเปลยนวภตต๑. แปลง อมห กบวภตตนน เปนรปนนๆ๒. เม, โน เมอมบทอนน�าหนา จงเรยงไวได๓. แปลง อมห เปน อสม และแปลง น� เปน อาก�


วเสสนสพพนาม

สพพสททปทมาลา (ทงปวง) ปงลงค

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. สพโพ สพเพอาลปนะ. เห สพพ สพพา เห สพเพทตยา. สพพ� สพเพตตยา. สพเพน สพเพห สพเพภจตตถ. สพพสส สพเพส� สพเพสาน�ปญจม. สพพมหา สพพสมา สพเพห สพเพภฉฏฐ. สพพสส สพเพส� สพเพสาน�สตตม. สพพมห สพพสม สพเพส.

สพพาสททปทมาลา (ทงปวง) อตถลงค

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. สพพา สพพา สพพาโยอาลปนะ. เห สพเพ เห สพพา สพพาโยทตยา. สพพ� สพพา สพพาโยตตยา. สพพาย สพพาห สพพาภจตตถ. สพพสสา สพพาย สพพาส� สพพาสาน�ปญจม. สพพาย สพพาห สพพาภฉฏฐ. สพพสสา สพพาย สพพาส� สพพาสาน�สตตม. สพพสส� สพพาย� สพพาส

สพพสททปทมาลา (ทงปวง) นปงสกลงค

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. สพพ� สพพานอาลปนะ. เห สพพ เห สพพาน

ทตยา. สพพ� สพพาน

ตตยา. สพเพน สพเพห สพเพภ

จตตถ. สพพสส สพเพส� สพเพสาน�

ปญจม. สพพมหา สพพสมา สพเพห สพเพภ

ฉฏฐ. สพพสส สพเพส� สพเพสาน�

สตตม. สพพมห สพพสม สพเพส


ศพทแจกตาม สพพ ศพททงสามลงค มดงน

กตร ไหน กตม ไหน อภย ทงสอง

อตร นอกน อญญ อน อญญตร อยางใดอยางหนง

อญญตม อยางใดอยางหนง

ปพพสททปทมาลา (ขางหนา, กอน) ปงลงค


ปฐมา. ปพโพ ปพเพ ปพพา

อาลปนะ. เห ปพพ เห ปพเพ ปพพา

ทตยา. ปพพ� ปพเพ

ตตยา. ปพเพน ปพเพห ปพเพภ

จตตถ. ปพพสส ปพเพส� ปพเพสาน�

ปญจม. ปพพา ปพพมหา ปพพสมา ปพเพห ปพเพภ

ฉฏฐ. ปพพสส ปพเพส� ปพเพสาน�

สตตม. ปพเพ ปพพมห ปพพสม ปพเพส

ปพพาสททปทมาลา (ขางหนา, กอน) อตถลงค


ปฐมา. ปพพา ปพพา ปพพาโย

อาลปนะ. เห ปพเพ เห ปพพา ปพพาโย

ทตยา. ปพพ� ปพพา ปพพาโย

ตตยา. ปพพาย ปพพาห ปพพาภ

จตตถ. ปพพสสา ปพพาย ปพพาส� ปพพาสาน�

ปญจม. ปพพาย ปพพาห ปพพาภ

ฉฏฐ. ปพพสสา ปพพาย ปพพาส� ปพพาสาน�

สตตม. ปพพสส� ปพพาย� ปพพาส


ปพพสททปทมาลา (ขางหนา, กอน) นปงสกลงค


ปฐมา. ปพพ� ปพพาน

อาลปนะ. เห ปพพ เห ปพพาน

ทตยา. ปพพ� ปพพาน

ตตยา. ปพเพน ปพเพห ปพเพภ

จตตถ. ปพพสส ปพเพส� ปพเพสาน�

ปญจม. ปพพา ปพพมหา ปพพสมา ปพเพห ปพเพภ

ฉฏฐ. ปพพสส ปพเพส� ปพเพสาน�

สตตม. ปพเพ ปพพมห ปพพสม ปพเพส

ศพทแจกตาม ปพพ ศพททงสามลงค มดงนปร อน,หลง อปร อนอก ทกขณ ใต, ขวา อตตร เหนอ, บน อธร ภายใต, เบองลาง

หมายเหต : ศพทตงแต ปพพ - อธร เปนศพทกลาวเกยวกบกาลเวลา ทศ และสถานท

ยสททปทมาลา (ใด) ปงลงค


ปฐมา. โย เย

ทตยา. ย� เย

ตตยา. เยน เยห เยภ

จตตถ. ยสส เยส� เยสาน�

ปญจม. ยมหา ยสมา เยห เยภ

ฉฏฐ. ยสส เยส� เยสาน�

สตตม. ยมห ยสม เยส


ยาสททปทมาลา (ใด) อตถลงค

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. ยา ยา ยาโยทตยา. ย� ยา ยาโยตตยา. ยาย ยาห ยาภจตตถ. ยสสา ยาย ยาส� ยาสาน�ปญจม. ยาย ยาห ยาภฉฏฐ. ยสสา ยาย ยาส� ยาสาน�สตตม. ยสส� ยาย� ยาส

ยสททปทมาลา (ใด) นปงสกลงค

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. ย� ยานทตยา. ย� ยานตตยา. เยน เยห เยภจตตถ. ยสส เยส� เยสาน�ปญจม. ยมหา ยสมา เยห เยภฉฏฐ. ยสส เยส� เยสาน�สตตม. ยมห ยสม เยส

ตสททปทมาลา (นน) ปงลงค

วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา. โส เน เตทตยา. น� ต� เน เตตตยา. เนน เตน เนห เนภ เตห เตภจตตถ. อสส นสส ตสส เนส� เนสาน� เตส� เตสาน�ปญจม. อสมา นสมา ตสมา นมหา ตมหา เนห เนภ เตห เตภฉฏฐ. อสส นสส ตสส เนส� เนสาน� เตส� เตสาน�สตตม. อสม นสม ตสม นมห ตมห เนส เตส

วธเปลยนวภตต๑. เพราะ ส วภตต แปลง ต ของ ต ศพทและ เอต ศพท ในปงลคและอตถลงค เปน ส๒. แปลง ต เปน น บาง


๓. เพราะ ส, สมา, สม, ส�(สม), สา(สมา) แปลง ต เปน อ๔. หลงจากสพพนาม แปลง น� เปน ส� และ สาน� และแปลง อ เปน เอ

ตาสททปทมาลา (นน) อตถลงค


ปฐมา. สา นา ตา นาโย ตาโย

ทตยา. น� ต� นา ตา นาโย ตาโย

ตตยา. นาย ตาย นาห นาภ ตาห ตาภ

จตตถ. ตสสาย ตสสาย อสสาย นสสาย ตสสา

ตสสา อสสา นสสา นาย ตาย นาส� นาสาน� ตาส� ตาสาน�

ปญจม. นาย ตาย นาห นาภ ตาห ตาภ

ฉฏฐ. ตสสาย ตสสาย อสสาย นสสาย ตสสา

ตสสา อสสา นสสา นาย ตาย นาส� นาสาน� ตาส� ตาสาน�

สตตม. ตสส� ตสส� อสส� นสส� นาย� ตาย� นาส ตาส


๑. แปลง ส วภตต เปน สสาย และ สา พรอมกบลง ส อาคม

๒. เพราะ ส วภตตทแปลงเปน สา และ สม วภตตทแปลงเปน ส� แปลงทสดของ

ตา ศพท เปน อ

๓. เพราะ ส วภตตทแปลงเปน สา และ สม วภตตทแปลงเปน ส� รสสะทสดของ

ตา ศพท เปน อ บาง

ตสททปทมาลา (นน) นปงสกลงค


ปฐมา. น� ต� นาน ตาน

ทตยา. น� ต� นาน ตาน

ตตยา. เนน เตน เนห เนภ เตห เตภ

จตตถ. อสส นสส ตสส เนส� เนสาน� เตส� เตสาน�

ปญจม. อสมา นสมา ตสมา นมหา ตมหา เนห เนภ เตห เตภ

ฉฏฐ. อสส นสส ตสส เนส� เนสาน� เตส� เตสาน�

สตตม. อสม นสม ตสม นมห ตมห เนส เตส


เอตสททปทมาลา (นน) ปงลงค


ปฐมา. เอโส เอเต

ทตยา. เอต� เอเต

ตตยา. เอเตน เอเตห เอเตภ

จตตถ. เอตสส เอเตส� เอเตสาน�

ปญจม. เอตมหา เอตสมา เอเตห เอเตภ

ฉฏฐ. เอตสส เอเตส� เอเตสาน�

สตตม. เอตมห เอตสม เอเตส

เอตาสททปทมาลา (นน) อตถลงค


ปฐมา. เอสา เอตา เอตาโย

ทตยา. เอต� เอตา เอตาโย

ตตยา. เอตาย เอตาห เอตาภ

จตตถ. เอตสสาย เอตสสา เอตาย เอตาส� เอตาสาน�

ปญจม. เอตาย เอตาห เอตาภ

ฉฏฐ. เอตสสาย เอตสสา เอตาย เอตาส� เอตาสาน�

สตตม. เอตสส� เอตาย เอตาส

เอตสททปทมาลา (นน) นปงสกลงค


ปฐมา. เอต� เอตาน

ทตยา. เอต� เอตาน

ตตยา. เอเตน เอเตห เอเตภ

จตตถ. เอตสส เอเตส� เอเตสาน�

ปญจม. เอตมหา เอตสมา เอเตห เอเตภ

ฉฏฐ. เอตสส เอเตส� เอเตสาน�

สตตม. เอตมห เอตสม เอเตส


อมสททปทมาลา (น) ปงลงค


ปฐมา. อย� อเม

ทตยา. อม� อเม

ตตยา. อเนน อมนา เอห เอภ อเมห อเมภ

จตตถ. อสส อมสส เอส� เอสาน� อเมส� อเมสาน�

ปญจม. อสมา อมสมา อมมหา เอห เอภ อเมห อเมภ

ฉฏฐ. อสส อมสส เอส� เอสาน� อเมส� อเมสาน�

สตตม. อสม อมสม อมมห เอส อเมส

อมาสททปทมาลา (น) อตถลงค


ปฐมา. อย� อมา อมาโย

ทตยา. อม� อมา อมาโย

ตตยา. อมาย อมาห อมาภ

จตตถ. อสสาย อมสสาย อสสา อมสสา อมาย อมาส� อมาสาน�

ปญจม. อมาย อมาห อมาภ

ฉฏฐ. อสสาย อมสสาย อสสา อมสสา อมาย อมาส� อมาสาน�

สตตม. อสส� อมสส� อมสสา อมาย� อมาส

อมสททปทมาลา (น) นปงสกลงค


ปฐมา. อท� อม� อมาน

ทตยา. อท� อม� อมาน

ตตยา. อเนน อมนา เอห เอภ อเมห อเมภ

จตตถ. อสส อมสส เอส� เอสาน� อเมส� อเมสาน�

ปญจม. อสมา อมสมา อมมหา เอห เอภ อเมห อเมภ

ฉฏฐ. อสส อมสส เอส� เอสาน� อเมส� อเมสาน�

สตตม. อสม อมสม อมมห เอส อเมส



๑. เพราะ ส ปฐมาวภตต (ปงลงคและอตถลงค) แปลง อม เปน อย� และลบ ส วภตต

๒. เพราะ ส ปฐมาและ อ� ทตยาวภตต (นปงสกลงค) แปลง อม กบวภตต เปน อท�

๓. เพราะ นา ตตยาวภตต (ปงลงคและนปงสกลงค) แปลง อม เปน อน และ อม

๔. เพราะ ส, น� และ ห วภตต (ปงลงคและนปงสกลงค) แปลง อม เปน เอ

๕. เพราะ ส, สมา, สม, ส� และ สา วภตต แปลง อม เปน อ

อสกสททปทมาลา (โนน) ปงลงค


ปฐมา. อสโก อสกา

ทตยา. อสก� อสเก

ตตยา. อสเกน อสเกห อสเกภ

จตตถ. อสกสส อสกาน�

ปญจม. อสกา อสกมหา อสกสมา อสเกห อสเกภ

ฉฏฐ. อสกสส อสกาน�

สตตม. อสเก อสกมห อสกสม อสเกส

อสกาสททปทมาลา (โนน) อตถลงค


ปฐมา. อสกา อสกา อสกาโย

ทตยา. อสก� อสกา อสกาโย

ตตยา. อสกาย อสกาห อสกาภ

ตตถ. อสกาย อสกาน�

ปญจม. อสกาย อสกาห อสกาภ

ฉฏฐ. อสกาย อสกาน�

สตตม. อสกาย� อสกาส


อสกสททปทมาลา (โนน) นปงสกลงค


ปฐมา. อสก� อสกา อสกาน

ทตยา. อสก� อสเก อสกาน

ตตยา. อสเกน อสเกห อสเกภ

จตตถ. อสกสส อสกาน�

ปญจม. อสกา อสกมหา อสกสมา อสเกห อสเกภ

ฉฏฐ. อสกสส อสกาน�

สตตม. อสเก อสกมห อสกสม อสเกส

อมสททปทมาลา (โนน) ปงลงค


ปฐมา. อส อม

ทตยา. อม� อม

ตตยา. อมนา อมห อมภ อมห อมภ

จตตถ. อมสส อทสส อมส� อมสาน� อมส� อมสาน�

ปญจม. อมมหา อมสมา อมห อมภ อมห อมภ

ฉฏฐ. อมสส อทสส อมส� อมสาน� อมส� อมสาน�

สตตม. อมมห อมสม อมส อมส

อมสททปทมาลา (โนน) อตถลงค


ปฐมา. อส อม อมโย

ทตยา. อม� อม อมโย

ตตยา. อมยา อมห อมภ

จตตถ. อมสสา อมยา อมส� อมสาน�

ปญจม. อมยา อมห อมภ

ฉฏฐ. อมสสา อมยา อมส� อมสาน�

สตตม. อมสส� อมย� อมยา อมส


อมสททปทมาลา (โนน) นปงสกลงค


ปฐมา. อท� อม อมน

ทตยา. อท� อม อมน

ตตยา. อมนา อมห อมภ อมห อมภ

จตตถ. อมสส อทสส อมส� อมสาน� อมส� อมสาน�

ปญจม. อมมหา อมสมา อมห อมภ อมห อมภ

ฉฏฐ. อมสส อทสส อมส� อมสาน� อมส� อมสาน�

สตตม. อมมห อมสม อมส อมส

กสททปทมาลา (ใคร, อะไร, ไหน) ปงลงค


ปฐมา. โก เก

ทตยา. ก� เก

ตตยา. เกน เกห เกภ

จตตถ. กสส กสส เกส� เกสาน�

ปญจม. กมหา กสมา เกห เกภ

ฉฏฐ. กสส กสส เกส� เกสาน�

สตตม. กมห กมห กสม กสม เกส

กาสททปทมาลา (ใคร, อะไร, ไหน) อตถลงค


ปฐมา. กา กา กาโย

ทตยา. ก� กา กาโย

ตตยา. กาย กาห กาภ

จตตถ. กสสา กาย กาส� กาสาน�

ปญจม. กาย กาห กาภ

ฉฏฐ. กสสา กาย กาส� กาสาน�

สตตม. กสส� กาย� กาส


กสททปทมาลา (อะไร, ไหน) นปงสกลงค


ปฐมา. ก กาน

ทตยา. ก กาน

ตตยา. เกน เกห เกภ

จตตถ. กสส กสส เกส� เกสาน�

ปญจม. กมหา กสมา เกห เกภ

ฉฏฐ. กสส กสส เกส� เกสาน�

สตตม. กมห กมห กสม กสม เกส

ก + จ สททปทมาลา (ปงลงค)


ปฐมา. โกจ เกจ

ทตยา. กญจ เกจ

ตตยา. เกนจ เกหจ

จตตถ. กสสจ เกสญจ

ปญจม. กสมาจ เกหจ

ฉฏฐ. กสสจ เกสญจ

สตตม. กสมญจ กสมจ เกสจ

กา + จ สททปทมาลา (อตถลงค)


ปฐมา. กาจ กาจ

ทตยา. กญจ กาจ

ตตยา. กายจ กาหจ

จตตถ. กายจ กสสาจ กาสญจ

ปญจม. กายจ กาหจ

ฉฏฐ. กายจ กสสาจ กาสญจ

สตตม. กายจ กาสจ


ก + จ สททปทมาลา (นปงสกลงค)


ปฐมา. กญจ กานจ

ทตยา. กญจ กานจ

ตตยา. เกนจ เกหจ

จตตถ. กสสจ เกสญจ

ปญจม. กสมาจ เกหจ

ฉฏฐ. กสสจ เกสญจ

สตตม. กสมญจ กสมจ เกสจ

ย + ก + จ สททปทมาลา (ปงลงค)


ปฐมา. โย โกจ เย เกจ

ทตยา. ย� กญจ เย เกจ

ตตยา. เยน เกนจ เยห เกหจ

จตตถ. ยสส กสสจ เยส� เกสญจ

ปญจม. ยสมา กสมาจ เยห เกหจ

ฉฏฐ. ยสส กสสจ เยส� เกสญจ

สตตม. ยสม กสมญจ เยส เกสจ

ยา + ก + จ สททปทมาลา (อตถลงค)


ปฐมา. ยา กาจ ยา กาจ

ทตยา. ย� กญจ ยา กาจ

ตตยา. ยาย กายจ ยาห กาหจ

จตตถ. ยาย กายจ ยาส� กาสญจ

ปญจม. ยาย กายจ ยาห กาหจ

ฉฏฐ. ยาย กายจ ยาส� กาสญจ

สตตม. ยาย กายจ ยาส กาสจ


ย + ก + จ สททปทมาลา (นปงสกลงค)


ปฐมา. ย� กญจ ยาน กานจ

ทตยา. ย� กญจ ยาน กานจ

ตตยา. เยน เกนจ เยห เกหจ

จตตถ. ยสส กสสจ เยส� เกสญจ

ปญจม. ยสมา กสมาจ เยห เกหจ

ฉฏฐ. ยสส กสสจ เยส� เกสญจ

สตตม. ยสม กสมญจ เยส เกสจ

ขอควรจาเกยวกบ ก ศพท(๑) ก ศพททม จ ตอทาย มอรรถ อปป = นอย แปลวา อะไร ๆ, ใคร ๆ เชน อตถ

โกจ อาปจฉตพพยตตโก แปลวา อ.ญาตไร ๆ เปนผอนทานควรอ�าลา มอยหรอ?(๒) ก ศพททม ย น�าหนา จ ตอทาย มอรรถ สกล = ทงหมด แปลวา อยางใดอยางหนง,

เหลาใดเหลาหนง, ทงปวง เชน เย เกจ กสลา ธมมา แปลวา อ.ธรรม ท. อนเปนกศล เหลาใดเหลาหนง

(๓) ก ศพทลวน ๆ มอรรถ ปจฉา = การถาม แปลวา ใคร, อะไร, ไหน เชน โก นนทตมรหต แปลวา อ.ใคร ยอมควร เพออนตเตยน

สงขยาคณนาม

สงขยา คอค�าส�าหรบนบนามนาม แบงออกเปน ๒ อยาง คอ (๑) ปกตสงขยา นบตาม

ปกต (๒) ปรณสงขยา นบจ�านวนทเตมหรอนบตามล�าดบ

วธนบปกตสงขยา มดงน

เอก ๑ ทว ๒ ต ๓

จต ๔ ปญจ ๕ ฉ ๖

สตต ๗ อฏ ๘ นว ๙

ทส ๑๐ เอกาทส ๑๑ ทวาทส, พารส ๑๒

เตรส ๑๓ จตททส, จททส, โจททส ๑๔ ปญจทส, ปณณรส, ปนนรส ๑๕

โสฬส ๑๖ สตตรส ๑๗ อฏารส ๑๘

เอกนวสต, อนวส ๑๙ วส, วสต ๒๐ เอกวสต ๒๑

ทวาวสต, พาวสต ๒๒ เตวสต ๒๓ จตวสต ๒๔

ปญจวสต ๒๕ ฉพพสต ๒๖ สตตวสต ๒๗


อฏวสต ๒๘ เอกนตส, อนตส ๒๙ ตส, ตสต ๓๐

เอกตตส ๓๑ ทวตตส, พาตตส ๓๒ เตตตส ๓๓

จตตตส ๓๔ ปญจตตส ๓๕ ฉตตส ๓๖

สตตตตส ๓๗ อฏตตส ๓๘ เอกนจตตาฬส, อนจตตาฬส ๓๙

จตตาฬส, ตาลส ๔๐ เอกจตตาฬส ๔๑ เทวจตตาฬส ๔๒

เตจตตาฬส ๔๓ จตจตตาฬส ๔๔ ปญจจตตาฬส ๔๕

ฉจตตาฬส ๔๖ สตตจตตาฬส ๔๗ อฏจตตาฬส ๔๘

เอกนปญญาส, อนปญญาส ๔๙ ปญญาส, ปณณาส ๕๐ สฏ ๖๐

สตตต ๗๐ อสต ๘๐ นวต ๙๐

สต� ๑๐๐ สหสส� ๑,๐๐๐ ทสสหสส� ๑๐,๐๐๐

สตสหสส�, ลกข� ๑๐๐,๐๐๐ ทสสตสหสส� ๑,๐๐๐,๐๐๐ โกฏ โกฏ

ขอควรจา

๑. ปกตสงขยา จดลงในนาม ลงค และวจนะ ไดดงน

๑.๑ จดปกตสงขยาลงในนาม ๓ ดงน

ตงแต เอก ถง จต เปนสพพนาม

ตงแต ปญจ ถง อฏนวต เปนคณนาม

ตงแต เอกนสต� (๙๙) ขนไป เปนนามนาม แปลออกส�าเนยงอายตนบาตแหง

วภตตได

สวน ตงแต เอก ถง อฏนวต (๙๘) เปนคณนามและสพพนามนน แปลออก

ส�าเนยงอายตนบาตแหงวภตตไมได

๑.๒ จดปกตสงขยาลงในลงคทง ๓ ดงน

ตงแต เอก ถง อฏารส เปนได ๓ ลงค

ตงแต เอกนวสต ถง อฏนวต เปนอตถลงคอยางเดยว

ตงแต เอกนสต� ขนไป เปนนปงสกลงคอยางเดยว เฉพาะ โกฏ เปนอตถลงค

๑.๓ จดปกตสงขยาลงในวจนะ ๒ ดงน

เอกสงขยา เปนเอกวจนะอยางเดยว

ตงแต ทว ถง อฏารส เปนพหวจนะอยางเดยว

ตงแต เอกนวสต ถง อฏนวต เปนเอกวจนะอยางเดยว

ตงแต เอกนสต� ขนไป เปนได ๒ วจนะ

๒. ปรณสงขยาทงปวง เปนคณนาม เปนไดทง ๓ ลงค แตเปนเอกวจนะ

อยางเดยว


คาถาแสดงการจาแนกสงขยาโดยลงคและวจนะ

ทวาทโย อฏฐารสนตา ตลงเค พหวาจกา

วสตยาท นวตยนตา อตถลงเคกวาจกา

สตาท อสงเขยยยนตา นปสกา ทววาจกา

โกฏตตยมกโขภณ อตถลงคา ทววาจกา

ตงแต ทว (๒) ถง อฏารส (๑๘) เปน ๓ ลงค พหวจนะ

ตงแต เอกนวสต (๑๙) ถง อฏนวต (๙๘) เปนอตถลงค เอกวจนะ

ตงแต เอกนสต� (๙๙) ถง อสงเขยยย เปนนปงสกลงค ๒ วจนะ

โกฏ, ปโกฏ, โกฏปปโกฏ, อกโขภณ เปนอตถลงค ๒ วจนะ

เอกสททปทมาลา (หนง)

ลงค ปงลงค อตถลงค นปงสกลงค

วภตต เอกวจนะ เอกวจนะ เอกวจนะ

ปฐมา. เอโก เอกา เอก�

ทตยา. เอก� เอก� เอก�

ตตยา. เอเกน เอกาย เอเกน

จตตถ. เอกสส เอกสสา เอกาย เอกสส

ปญจม. เอกมหา เอกสมา เอกาย เอกมหา เอกสมา

ฉฏฐ. เอกสส เอกสสา เอกาย เอกสส

สตตม. เอกมห เอกสม เอกสส� เอกาย� เอกมห เอกสม

อภสททปทมาลา (ทงสอง) สามลงค

วภตต พหวจนะ

ปฐมา. อโภ อเภ

ทตยา. อโภ อเภ

ตตยา. อโภห อโภภ อเภห อเภภ

จตตถ. อภนน�

ปญจม. อโภห อโภภ อเภห อเภภ

ฉฏฐ. อภนน�

สตตม. อโภส อเภส



๑. แปลง โย เปน โอ และ เอ บาง

๒. เพราะ ห วภตตและ ส วภตต แปลง อ เปน เอ แลวแปลง เอ เปน โอ บาง

๓. หลง อภ ศพทเปนตน แปลง น� วภตต เปน อนน�

ทวสททปทมาลา (สอง) ทง ๓ ลงควภตต พหวจนะปฐมา. เทว ทเวทตยา. เทว ทเวตตยา. ทวห ทวภจตตถ. ทวนน� ทวนน�ปญจม. ทวห ทวภฉฏฐ. ทวนน� ทวนน�สตตม. ทวส

วธเปลยนวภตต๑. แปลง ทว กบ โย เปน เทว และ ทเว ๒. เพราะ น� วภตต ลง น อาคม, เพราะ น� วภตต แปลง ทว เปน ทว บาง

ตสททปทมาลา (สาม) พหวจนะ

วภตต ปงลงค อตถลงค นปงสกลงคปฐมา. ตโย ตสโส ตณทตยา. ตโย ตสโส ตณตตยา. ตห ตภ ตห ตภ ตห ตภจตตถ. ตณณ� ตณณนน� ตสสนน� ตณณ� ตณณนน�ปญจม. ตห ตภ ตห ตภ ตห ตภฉฏฐ. ตณณ� ตณณนน� ตสสนน� ตณณ� ตณณนน�สตตม. ตส ตส ตส


จตสททปทมาลา (ส) พหวจนะ

วภตต ปงลงค อตถลงค นปงสกลงคปฐมา. จตตาโร จตโร จตสโส จตตารทตยา. จตตาโร จตโร จตสโส จตตารตตยา. จตห จตภ จตพภ จตห จตภ จตพภ จตห จตภ จตพภจตตถ. จตนน� จตสสนน� จตนน�ปญจม. จตห จตภ จตพภ จตห จตภ จตพภ จตห จตภ จตพภฉฏฐ. จตนน� จตสสนน� จตนน�สตตม. จตส จตส จตส

ปรณสงขยา

ปรณสงขยา คอ ปกตสงขยาทประกอบดวยปจจยในปรณตทธต ๕ ตว คอ ตย, , ถ,

ม และ อ ปจจย ส�าเรจแลวเรยกวาปรณสงขยา เปนการนบจ�านวนเตมหรอนบตามล�าดบแปลวา

“ท...” เปนคณนามลวน เปนได ๓ ลงค มเฉพาะฝายเอกวจนะอยางเดยว ดงน

ปงลงค อตถลงค นปงสกลงค คาแปลปโม ปมา ปม� ท ๑ทตโย ทตยา ทตย� ท ๒ตตโย ตตยา ตตย� ท ๓จตตโถ จตตถา, จตตถ จตตถ� ท ๔ปญจโม ปญจมา, ปญจม ปญจม� ท ๕ฉฏโ ฉฏา, ฉฏ ฉฏ ท ๖สตตโม สตตมา, สตตม สตตม� ท ๗อฏโม อฏมา,อฏม อฏม ท ๘นวโม นวมา, นวม นวม� ท ๙ทสโม ทสมา, ทสม ทสม� ท ๑๐เอกาทสโม เอกาทสมา, เอกาทส เอกาทสม� ท ๑๑ทวาทสโม, พารสโม ทวาทส, พารส ทวาทสม�, พารสม� ท ๑๒เตรสโม เตรส เตรสม� ท ๑๓จตททสโม จตททสมา, จตททส จตททสม� ท ๑๔ปณณรสโม ปณณรสมา, ปณณรส ปณณรสม� ท ๑๕โสฬสโม โสฬส โสฬสม� ท ๑๖สตตรสโม สตตรส สตตรสม� ท ๑๗


Rโย นรตต น สกเขยย สกขนโต ปฏกตตย

ปเท ปเท วกงเขยย วเน อนธคโช ยถา

(โมคคลลานปญจกาฎกา)

บคคลใดศกษาพระไตรปฎก แตไมเรยนรไวยากรณ (บาล)

เขาพงสงสยในทกบทๆ เหมอนชางตาบอดเทยวไปในปา

อฏารสโม อฏารส อฏารสม ท ๑๘เอกนวสตโม เอกนวสตมา เอกนวสตม� ท ๑๙วสตโม วสตมา วสตม� ท ๒๐ตสตโม ตสตมา ตสตม� ท ๓๐จตตาฬสตโม จตตาฬสตมา จตตาฬสตม� ท ๔๐ปญญาสโม ปญญาสมา ปญญาสม ท ๕๐

ขอควรทราบ

๑. ลง ตย ปจจย หลง ทว และ ต สงขยา แลวใหแปลง ทว เปน ท และแปลง ต เปน ต

๒. ลง ปจจย หลง ฉ สงขยาศพทเดยว แลวซอน ฏ

๓. ลง ถ ปจจย หลง จต สงขยาศพทเดยว แลวซอน ต

๔. ลง ม ปจจย หลงสงขยาศพททเหลอ

๕. ลง อ ปจจย หลงสงขยาศพทจ�านวน ๑๑, ๑๒, ๑๓, ๑๔, ๑๕, ๑๖, ๑๗ และ ๑๘

เทานน รปส�าเรจเปนอตถลงคอยางเดยว สงขยาศพทจ�านวนตงแต ๑๓ ถง ๑๘ ถาเปนลงคอน

จากอตถลงค ใหลง ม ปจจย

๖. ถาประสงคจะท�าสงขยาศพทใหเปนอตถลงค ใหลงอตถลงคโชตกปจจย ๓ ตว คอ

อา, อ หรอ อน ตวใดตวหนงตามทมใชในพระบาล


๓.๕ อพยยศพท

อพยยศพท คอศพททแจกดวยวภตตเหมอนนามนามไมได คงรปอยอยางเดม แบงเปน

๓ พวก คอ (๑) ปจจย (๒) อปสค และ (๓) นบาต

๓.๕.๑ วภตตปจจยวธาน

วภตตปจจยวธาน คอวธของปจจยทลงทายนามศพท เปนเครองหมายวภตต ม ๑๕ ตว

คอ โต, ตร, ถ, ห, ธ, ธ, ห, ห, หญจน, ว, ทา, ทาน, รห, ธนา และ ทาจน มวธการใช

ดงน

โต ปจจย ลงหลงจากนามนามบาง หลงสพพนามบาง

(๑) เปนเครองหมายตตยาวภตต แปลวา “ขาง..., โดย...”

(๒) เปนเครองหมายปญจมวภตต แปลวา “แต..., จาก...., กวา...”

(๓) เปนเครองหมายสตตมวภตต แปลวา “ใน..., บน...”เปนตน ถาหลงนามนาม

แปลออกส�าเนยงอายตนบาตของวภตตไดเลย สวนลงหลงวเสสนสพพนาม เวลาแปล ตองโยค

สทธนามเขามากอน จงจะแปลได ดงน

อนจจโต = อนจจ + โต โดยความเปนของไมเทยง

ทกขโต = ทกข + โต โดยความเปนทกข

โรคโต = โรค + โต โดยความเปนโรค

คณฑโต = คณฑ + โต โดยความเปนฝ

สพพโต = สพพ + โต แต...ทงปวง

อญญโต = อญญ + โต แต...อน

อญญตรโต = อญญตร + โต แต...อนใดอนหนง

อตรโต = อตร + โต แต...นอกน

ปรสโต = ปรส + โต แตบรษ

ราชโต = ราช + โต แตพระราชา

โจรโต = โจร + โต จากโจร

อตถโต = อตถ + โต จากหญง (รสสะ อ เปน อ)

เอกโต = เอก + โต ขางเดยว, โดยความเปนอนเดยวกน

อภโต = อภ + โต สองขาง

ปรโต = ปร + โต ขางอน

ปรโต = ปร + โต ขางหนา

ตโต = ต + โต แต...นน

เอตโต, อโต = เอต + โต แต...นน (แปลง เอต เปน เอ และ อ)


อโต = อม + โต แต...น (แปลง อม เปน อ)

อปรโต = อปร + โต ขางอนอก

ปจฉโต = ปจฉา + โต ขางหลง (รสสะ อา เปน อ)

ทกขณโต = ทกขณ + โต ขางขวา, แตทศใต

วามโต = วาม + โต ขางซาย

อตตรโต = อตตร + โต ขางบน, แตทศเหนอ

ยโต = ย + โต แต...ใด

กโต = ก + โต แต...ไหน (แปลง ก เปน ก)

อาทโต = อาท + โต ในเบองตน

มชฌโต = มชฌ + โต ในทามกลาง

สสโต = สส + โต บนศรษะ

ปจจย ๙ ตวเหลาน คอ ตร, ถ, ห, ธ, ธ, ห, ห, หญจน และ ว ปจจย ลงหลงสพพนาม

เปนเครองหมายสตตมวภตต ดงน

สพพตร = สพพ + ตร ใน...ทงปวง สพพตถ = สพพ + ถ ใน...ทงปวง

สพพธ = สพพ + ธ ใน...ทงปวง อญญตร = อญญ + ตร ใน...อน

อญญตถ = อญญ + ถ ใน...อน ยตร = ย + ตร ใน...ใด

ยตถ = ย + ถ ใน...ใด ยห = ย + ห ใน...ใด

ยห = ย + ห� ใน...ใด ตตร = ต + ตร ใน...นน

ตตถ = ต + ถ ใน...นน ตห = ต + ห ใน...นน

ตห = ต + ห� ใน...นน กตร = ก + ตร ใน...ไหน

กตถ = ก + ถ ใน...ไหน กห = ก + ห ใน...ไหน

กห = ก + ห� ใน...ไหน กห = ก + ห� ใน...ไหน

กหญจน = ก + หญจน� ใน...ไหน กว = ก + ว ใน...ไหน

อตร = เอต + ตร ใน...นน อตถ = เอต + ถ ใน...นน

เอตถ = เอต + ถ ใน...นน (น) อธ = อม + ธ ใน...น

อห = อม + ห ใน...น อภยตถ = อภย + ถ ใน...ทงสอง

ปจจย ๕ ตวเหลาน คอ ทา, ทาน, รห, ธนา และ ทาจน ปจจย ลงหลงสพพนาม เปน

เครองหมายสตตมวภตต ในอรรถกาล (กาลสตตม) ดงน

สพพทา = สพพ + ทา ในกาลทงปวง สทา = สพพ + ทา ในกาลทกเมอ

เอกทา = เอก + ทา ในกาลหนง ยทา = ย + ทา ในกาลใด

ตทา = ต +ทา ในกาลนน กทา = ก + ทา ในกาลไร

กทาจ = ก + ทา + จ ในกาลบางคราว อทาน = อม + ทาน ในกาลน


เอตรห = อม + รห ในกาลน อธนา = อม + ธนา ในกาลน, เมอก

กทาจน = ก + ทาจน� ในกาลไหน

๓.๕.๒ อปสคบท

ค�าวา “อปสค” แปลวาเขาไปจดแจงอรรถของธาต มวเคราะหวา “อเปจจ อตถ

สชชนตต อปสคคา, ปาทโย” เขาไปอย ข างหนาธาตแลว ยอมจดแจงอรรถของธาต

เพราะเหตนน ชอวาอปสค ไดแก ป เปนตน (อป + สชช + ณ), “อปสคคเมว โอปสคคก” อป

สคนนแหละ ชอวาโอปสคคกะ (อปสคค + ณก) หมายความวา อปสคเกอบจะทงหมด จะประกอบ

อยขางหนาธาต ยกเวน อป อปสค ตวเดยว ทอยขางหนาธาตกม อยขางหลงธาตกม และ

อปสคบางตวอยตวเดยวโดดๆ กมบาง สวนมากอยหนาธาต ทไดชอวาเขาไปจดแจงอรรถของ

ธาต เพราะอปสคนนมอรรถมาก ธาตตวเดยว เมอมอปสคตวตางๆ ไปอยขางหนา ความหมาย

กจะเปลยนไป เชน

ธา ธาต มอรรถวา “ทรงไว” แตถาม น อปสคเปนบทหนา มอรรถวา “ฝงไว” มรปเปน

“นธยต” ยอมถกฝงไว ม ว อปสคเปนบทหนา มอรรถวา “กระท�า” มรปเปน “วธยต” ยอมถกกระท�า,

ม ส� อปสคเปนบทหนา มอรรถวา “ตงไว” มรปวา “สมาหโต” ตงมนแลว, ม อภ อปสคเปนบทหนา ม

อรรถวา “กลาว” มรปเปน “อภหต�” ถกกลาวแลว, ม ปร อปสคเปนบทหนา มอรรถวา “นงหม” มรปเปน

“ปรทหต” ยอมนงหม, ม อป อปสคเปนบทหนา มอรรถวา “ปด” มรปเปน “ปทหต” ยอมปด

เปนตน

อปสค ม ๒๐ ตว คอ ป, ปรา, น, น, อ, ท, ส, ว, อว, อน, ปร, อธ, อภ, ปต,

ส, อา, อต, อป, อป, อป

บาล (ส�าหรบทอง) : ป, ปรา, น, น, อ, ท, ส�, ว, อว, อน, ปร, อธ, อภ, ปต, ส,

อา, อต, อป, อป, อป อต วสต อปสคคา

อปสค มอรรถ ๓ อยาง

(๑) ธาตวตถพาธก เบยดเบยนอรรถของธาต เชน คจฉต แปลวา ยอมไป ใส

อา อปสค เขาไปขางหนาธาต มรปวา อาคจฉต แปลวา ยอมมา, ชยต แปลวา ยอมชนะ

ใส ปรา อปสคเขาไป ขางหนาธาต มรปวา ปราชยต แปลวา ยอมพายแพ

(๒) ธาตวตถานวตตก คลอยตามอรรถของธาต เชน จรต แปลวา ยอมประพฤต ใส

อา อปสค เขาไปขางหนาธาต มรปวา อาจรต แปลวา ยอมประพฤต มความหมายเหมอนอรรถ

ของธาต


(๓) ธาตวตถวเสสก ท�าอรรถของธาตใหพเศษขน เชน ภวต แปลวา ยอมม, ยอมเปน

ใส อน อปสค เขาไปขางหนาธาต มรปวา อนภวต แปลวา ยอมเสวย

คาถาสรป อรรถของอปสค ๓ อยาง

ธาตวตถ พาธเต โกจ โกจ ตมนวตตเต

ตเมวญโญ วเสเสต อปสคคคต ตธา

อปสค มอรรถ ๓ อยาง คอ อปสคบางตว ยอมเบยดเบยนอรรถของธาต อปสคบางตว

ยอมคลอยตามอรรถของธาต และอปสคบางตวยอมยงอรรถของธาตใหพเศษขน

อปสค ๒๐ ตว และอรรถของอปสค

(๑) ป ทว, ขางหนา, กอน, ออก, ประการ, แยก, ใส, ปรารถนา- ปการ ประการ, ตางๆ เชน ปญญา ความรโดยประการตางๆ (ป+ญา+อ)- อาทกมม เบองตน เชน วปปกต� การงานอนถกระท�าเบองแรกยงไมส�าเรจ (ว+ป+กร+ต)- ปธาน ประธาน เชน ปณต� ความประณต (ป+น+ต)- อสสรย ความเปนใหญ เชน ปภ อย� เทสสส อ.ผน เปนใหญ แหงสถานท (ป + ภ)- อนโตภาว ความเปนภายใน เชน ปกขตต� ถกใสแลว (ป+ขป+ต)- วโยค การแยกกน เชน ปวาส ผจากไปอยตางถน, ผพลดพราก (ป + วส + ณ)- ตปปร ประเสรฐกวานน เชน ปาจรโย อาจารยของอาจารย (ป + อาจรย)- ภสตถ อรรถยง เชน ปวทธกาโย ผมกายใหญยง (ป + วทธกาย)- สมภว การเกดเบองแรก เชน หมวตา คงคา ปภวต (ป + ภ + อ+ ต) อ.แมน�าคงคา ยอมเกดขนเบองแรก จากภเขาหมพานต - ตตต เตมหรออม เชน ปหตมนน� อ.ขาว อนเพยงพอ (ป + ห + ต)- อนาวล ไมขนมว เชน ปสนนมทก� อ.น�า อนใส (ป + สท + ต)- ปตถน ความปรารถนา เชน ปณหต� ปรารถนาแลว (ป + น + ธา + ต)

(๒) ปรา กลบความ, ทอย, ความพยายาม, จบตอง- ปรหาน ความเสอม เชน ปราภโว ความเสอม (ปรา + ภว)- ปราชย พายแพ เชน ปราชโต พายแพแลว (ปรา + ช + ต)- คต ทอย, ทไป เชน ปรายน� ทอยอาศย, ทไป (ปรา + อย + ย)- วกกม ความพยายาม เชน ปรกกมต ยอมบากบน (ปรา + กม + อ + ต)- อามสน การจบตอง เชน องคสส ปรามสน� อ.การลบคล�า ซงอวยวะ (ปรา+อา+มส+ย)


(๓) น เขา, ลง, ไมม, ออก, หาม, ตดสน, เปรยบเทยบ, จบ, ละเอยด- นสเสส ไมมเหลอ เชน นรตต การกลาวโดยไมมเหลอ (น+วจ+ต)- นคคต การออก เชน นกกเลโส ผมกเลสออกแลว, ผปราศจากกเลส (น+กเลส) นยยาต ยอมออกไป (น + ยา + อ + ต)- นหรณ การน�าออก เชน นทธารณ� การถอนออก (น + ธร + ย)- อนโตปเวส การใสเขาขางใน เชน นขาโต ฝงแลว (น + ขน + ต)- อภาว ความไมม เชน นมมกขก� ไมมแมลงวน (น + มกขกา)- นเสธ การหาม เชน นวาเรต ยอมหาม (น + วร + เณ + ต)- นกขนต การพน เชน นพพโน ผพนจากดงกเลส (น + วน) นพพาน� สภาพหลดพนจากตณหา (น + วาน)- ปาตภาว ความมปรากฏ เชน นมมต� ถกเนรมตแลว, ถกสรางแลว (น + มา + ต)- อวธารณ การตดสน เชน นจฉโย การตดสน (น + จ + อ)- วภชน การจ�าแนก เชน นทเทโส การแสดงโดยพสดาร (น + ทส + อ)- อปมา การเปรยบเทยบ เชน นทสสน� ตวอยางเปนเครองแสดง (น + ทส + ย)- อวสาน การจบ เชน นฏต� จบแลว (น + ฐา + ต)- เฉก ฉลาด เชน นปโณ ผฉลาด (น + ปณ + อ)

(๔) น ออก, หาม- นหรณ การน�าออก เชน นหรต ยอมน�าออก (น + หร + อ + ต)- อาวรณ การหาม เชน นวรณ� ธรรมอนกน (น + วร + ย)

(๕) อ ขน, นอก, ประเสรฐ, พลดพราก, เกดขน, ความสามารถ, การกลาวโดยสรป- อคคต การขน เชน อคคจฉต ยอมขนไป (อ + คม + อ + ต)- อทธกมม กระท�าขางบน เชน อาสนา อฏโต ลกขนแลว จากอาสนะ (อ + ฐา + ต) อกเขโป การยกขน (อ + ขป + อ)- ปธาน ความประเสรฐ เชน อตตโม ผประเสรฐสงสด (อ + ตม) โลกตตโร ธรรมอนเหนอโลก (โลก + อตตร)- วโยค การแยกจากกน เชน อพพาสโต ผถกใหแยกจากกน (อ + วส + เณ + ต)- สมภว การเกดขน เชน อพภโต เกดขนแลว (อ + ภ + ต)- อตถลาภ การไดซงสภาพ เชน อปปนน� ญาณ� อ.ญาณ อนเกดขนแลว (อ + ปท + ต)- สตต ความสามารถ เชน อสสหต คนต� ยอมสามารถ เพออนไป (อ+สห+อ+ต)- สรปกถน การกลาวโดยสรป เชน อททสต สตต� ยอมสวด ซงพระสตร (อ+ทส+อ+ต)

(๖) ท ชว, ยาก, ไมม, นาเกลยด, ผดปกต- อโสภน ความไมงาม เชน ทคคนโธ กลนเหมน (ท + คนธ)


- อภาว ความไมม เชน ทพภกข� ความขาดแคลนอาหาร (ท + ภกขา)- กจฉต ความนาเกลยด เชน ทกกฏ� กรรมอนกระท�าโดยนาเกลยด (ท + กร + ต)- อสมทธ ความไมบรบรณ เชน ทสสสส� ขาวกลาอนไมบรบรณ (ท + สสส)- กจฉ ความยากล�าบาก เชน ทกกร� กรรมอนกระท�าไดโดยยาก (ท + กร + ข)- วรปตา ความมรปผดปกต เชน ทพพณโณ ผมผวพรรณไมงาม (ท + วณณ) ทมมโข ผมใบหนาไมงาม (ท + มข)

(๗) ส ด, งาม, งาย, การตอ, การยอ, เสมอกน, รวมกน, เบองแรก, รวบรวม, ปด- สโมธาน การรวม เชน สนธ การตอ (ส� + ธา + อ)- สมมา ดวยด เชน สมาธ ความตงไวดวยดในอารมณ (ส� + อา + ธา + อ)- สม เสมอกน เชน สมปยตโต ประกอบโดยเสมอกน (ส� + ป + ยช + ต)- สมนตภาว ความเปนโดยรอบ เช ส�กณณา เกลอนกลนแลว (ส� + กร + ต) สมลลปนา การพดเลยบเคยง (ส� + อ + ลป + ย)- สงคต การรวม เชน สงคโม การรวมกน, สงคม (ส� + คม + อ)- สงเขป การยอ เชน สมาโส การยอ (ส� + อส + ณ)- ภสตถ แรง เชน สารตโต ก�าหนดอยางแรง (ส� + รนช + ต)- สหตถ อรรถ สห ศพท เชน ส�วาโส การอยดวยกน (ส� + วส + อ)- อปปตถ อรรถนอย เชน สมคโฆ มราคาถก (ส� + อคฆ)- ปภว การเกดเบองแรก เชน สมภโว ทเกดเบองแรก, เหต (ส� + ภ + อ)- อภมขภาว ความเปนเฉพาะหนา เชน สมมข� เฉพาะหนา (ส� + มข)- สงคห การรวบรวม เชน สงคณหาต ยอมรวบรวม (ส� + คห + ณหา + ต)- ปธาน การปด เชน ส�วต� การปด (ส� + วร + ต)- ปนปปนกรณ กระท�าบอยๆ เชน สนธาวต ยอมแลนไปบอยๆ (ส� + ธาว + อ + ต)- สมทธ บรบรณ เชน สมปนโน สมบรณแลว, ถงพรอมแลว (ส� + ปท + ต)

(๘) ว วเศษ, แจง, ตาง, ตรงกนขาม, ปราศจาก, แยกจากกน, ผดปกต - วเสส พเศษ เชน วมตต การพนโดยพเศษ (ว + มจ + ต) วสฏโ พเศษ (ว + เสส + ต)- ววธ ประการตางๆ เชน วมต ความรโดยอยางตางๆ, ความสงสย (ว+มน+ต) วจตร� วจตร (ว + จนต + ตรณ)- วรทธ ตรงกนขาม เชน ววาโท การทะเลาะกน (ว + วท + อ)- วคต ปราศจาก เชน วมล� ปราศจากมลทน (ว + มล + อ)- วโยค แยกจากกน เชน วปปยตโต ไมประกอบ (ว + ป+ ยช + ต)- วรปตา ความมรปผดปกต เชน วรโป ผมรปผดแปลก (ว + รป)


(๙) อว (โอ) ลง, แยกจากกน, ร, บรสทธ, ตดสน, สถานท, การลกขโมย - อโธภาค สวนภายใต เชน อวกขตตจกข ผมตาอนทอดลง (อว + ขป + ต + จกข)- วโยค การแยกจากกน เชน โอมกกอปาหโน ผมรองเทาอนถอดออกแลว (อว+มจ+ต), อวโกกล� วน� อ.ปา อนนกดเหวา ทอดทงแลว (อว + โกกล)- ปรภว การดหมน เชน อวชานน� การดหมน (อว + ญา + ย) อวมญญต ยอมดหมน (อว + มน + ย + ต)- ชานน การร เชน อวคจฉต ยอมร (อว + คม + อ + ต) อวคมน� การร (อว + คม + ย)- สทธ ความบรสทธ เชน โวทาน� ความหมดจด (ว + อว + ทา + ย)- นจฉย การตดสน เชน อวธารณ� การก�าหนด (อว + ธร + ย)- เทส สถานท เชน อวกาโส สถานท (อว + กาส + อ)- เถยย การขโมย เชน อวหาโร การลกขโมย (อว + หร + อ)

(๑๐) อน นอย, ภายหลง, ตาม, ไมขาดสาย, แรง, เหมอนกน, สวน, กลาวซา- อนคต การไปตาม เชน อเนวต ยอมไปตาม (อน + อ + อ + ต)- อนปจฉนน ความไมขาด เชน อนสโย กเลสอนนอนเนองอยในสนดาน (อน + ส + อ)- ปจฉาสททตถ อรรถ ปจฉา ศพท เชน อนรถ� ภายหลงรถ (อน + รถ)- ภสตถ อรรถแรง เชน อนรตโต ก�าหนดอยางแรง (อน + รนช + ต)- สาทสส เหมอนกน เชน อนรป สมควร (อน + รป)- หน ต�าตอย เชน อน สารปตต� ปญญวนโต อ.ผมปญญา ท. ดอยกวาพระสารบตร- ตตยตถอรรถ ตตยาวภตต เชน นทมนววสตา เสนา อ.กองทพ อยตดเนองแลว กบดวยแมน�า- ลกขณ ลกขณะ เชน รกข� อน วชโชตเต วชช อ.สายฟา ยอมสองแสง กระทบตนไม- อตถมภตกขาน กลาวความพเศษ เชน สาธ เทวทตโต มาตร� อน อ.เทวทต ปฏบตด ในมารดา- ภาค สวน เชน ยเทตถ ม� อน สยา, ต� ทยต ในทรพย ท.เหลานหนา อ.ทรพยใด เปนสวนของเรา พงม, อ.ทรพยนน อนทาน จงให-วจฉา กลาวซ�า เชน รกข� รกข� อน วชโชตเต จนโท อ.พระจนทร ยอมสองแสง ทตนไมทกตน


(๑๑) ปร รอบ, กาหนด, เวน, กอด, นง, บชา, การใหบรโภค, ดหมน, กลาวโทษ- สมนตโตภาว ความเปนโดยรอบ เชน ปรวโต ถกแวดลอมแลว (ปร + วร + ต)- ปรจเฉท การก�าหนด เชน ปรญเญยย� ธรรมอนควรก�าหนดร (ปร + ญา + ณย)- วชชน การเวน เชน ปรหรต ยอมเวน ยอมหลก (ปร + หร + อ + ต)- อาลงคน การกอด เชน ปรสสชต ยอมกอด (ปร + สช + อ + ต)- นวาสน การนง เชน วตถ� ปรธสสต จกนง ซงผา (ปร + ธา + สสต)- ปชา การบชา เชน ปารจรยา การรบใช (ปร + จร + ณย)- โภชน การใหบรโภค เชน ภกข� ปรวสต ยอมองคาส ซงภกษ (ปร + วส + อ + ต)- อวชานน การดหมน เชน ปรภวต ยอมดหมน (ปร + ภ + อ + ต)- โทสกขาน การกลาวโทษ เชน ปรภาสต ยอมกลาวโทษ ยอมดา (ปร + ภาส + อ + ต)- ลกขณ ลกขณะ เชน รกข� ปร วชโชตเต วชช อ.สายฟา ยอมสองแสง กระทบตนไม

(๑๒) อธ ยง, ใหญ, ทบ, ขางบน, ครอบงา, สวด, อธษฐาน, ตดสน, ถง- อธก ยง เชน อธสล� ศลอนยง (อธ + สล)- อสสร เปนใหญ เชน อธปต ผเปนใหญ อธบด (อธ + ปต)- อปรภาว ความเปนขางบน เชน อธโรหต ยอมขนขางบน (อธ + รห + อ + ต) ปถว อธเสสสต จกนอนทบ บนแผนดน (อธ + ส + สสต)- อธภวน อรรถครอบง�า เชน อธภวต ยอมครอบง�า (อธ + ภ + อ + ต)- อชฌายน อรรถการสวด เชน พยากรณมธเต ยอมสวด ซงคมภรไวยากรณ (อธ+อ+เต)- อธฏาน การอธษฐาน เชน ภมกมปาท อธฏาต (อธ + า + อ + ต) ยอมอธษฐาน ซงวธมการหวนไหว แหงแผนดนเปนตน - นจฉย การตดสน เชน อธโมกโข การตดสน (อธ + มจ + อ)

- ปาปณน การถง หรอได เชน โภคกขนธ� อธคจฉต ยอมได ซงกองแหงโภคะ (อธ+คม+อ+ต)

(๑๓) อภ ยง, ใหญ, จาเพาะ, ขางหนา, พเศษ, เหมาะสม, กราบไหว- อภมขภาว ความเปนเฉพาะหนา เชน อภมโข ผอยเฉพาะหนา (อภ + มข) อภกกมต ยอมกาวไปขางหนา (อภ + กม + อ + ต)- วสฏ พเศษ เชน อภธมโม ธรรมอนพเศษกวาพระสตรคออภธรรม (อภ+ธมม)- อธก ยง เชน อภวสสต ยอมตกหนก (อภ + วสส + อ + ต)- อทธกมม กระท�าขางบน เชน อภรหต ยอมขน (อภ + รห + อ + ต)


- กล ตระกล เชน อภชาโต ผเกดมาในตระกลด (อภ + ชน + ต)- สารปป มสภาพเหมาะสม เชน อภรโป ผมรปงาม (อภ + รป)- วนทน การกราบไหว เชน อภวาเทต ยอมกราบไหว (อภ + วท + เณ + ต)

(๑๔) ปต (ปฏ) เฉพาะ, ตอบ, ทวน, กลบ, เหมอนกน, ถอเอา, รตลอด, อาศย - ปตคต การอาศย เชน ปจจกข� อารมณอนอาศยอนทรย ๕ (ปต + อกข)- ปฏโลม ทวนกลบ เชน ปฏโสต� ทวนกระแส (ปต + โสต)- ปตนธ เหมอน, ตวแทน เชน อาจรยโต ปต สสโส อ.ศษย เหมอนกบอาจารย- ปตทาน การใหแทน เชน เตลตถกสส ฆต� ปต ททาต ยอมใหแทน ซงเนยใส แกบคคล ผตองการน�ามน- นเสธ การหาม เชน ปฏเสธน� การปฏเสธ (ปต + เสธ + ย)- นวตตน การกลบ เชน ปฏกกมต ยอมกาวกลบ ยอมถอยหลง (ปต + กม + อ + ต)- สาทสส ความเหมอนกน เชน ปตรปก� ของเทยม (ปต + รปก)- ปตกรณ การเยยวยา เชน ปตกาโร การเยยวยา (ปต + กร + ณ)- อาทาน การถอเอา เชน ปตคคณหาต ยอมถอเอา ยอมรบ (ปต+คห+ณหา+ต)- ปตโพธ การรตลอด เชน ปฏเวโธ การแทงตลอด ปฏเวธ (ปต + วธ + อ)- ปฏจจ การอาศย เชน ปจจโย อาศยแลวเปนไป ปจจย (ปต + อ + อ)

(๑๕) ส ด, งาม, งาย, ดวยด, บรบรณ- โสภน งาม เชน สคนโธ กลนหอม (ส + คนธ)- สฏ ด เชน สฏ คโต สคโต เสดจไปแลว ดวยด (เพราะเหตนน) ชอวาสคต ผเสดจไปดวยด (ส + คต)- สมมา ดวยด เชน สมมา คโตตป สคโต เสดจไปแลว โดยชอบ แมเพราะเหตนน ชอวาสคต ผเสดจไปโดยชอบ (ส + คม + ต)- สมทธ บรบรณ เชน สภกข� ความบรบรณแหงอาหาร (ส + ภกขา)- สขตถ ความงาย เชน สกโร การงานอนบคคลกระท�าไดโดยงาย (ส+กร+ข)

(๑๖) อา ทว, ยง, กลบความ, เขตแดน, ถง, เรมตน, กอด, ถอเอา, ใกล, เรยก- อภมขภาว ความเปนเฉพาะหนา เชน อาคจฉต ยอมมา (อา + คม + อ + ต)- อทธกมม กระท�าขางบน เชน อาโรหต ยอมขน (อา + รห + อ + ต)- มรยาท เขตแดน เชน อาปพพตา เขตต� อ.นา ถงภเขา- อภวธ การแผไป เชน อากมาร� ยโส กจจายนสส อ.ชอเสยง ของพระกจจายนเถระ ถงเดกนอย


- ปตต การถง เชน อาปตต อาปนโน ตองแลว ซงอาบต (อา + ปท + ต)- อจฉา ความปรารถนา เชน อากงขา ความหวง (อา + กข + อ + อา)- ปรสสชน การกอด เชน อาลงคน� การกอด (อา + ลค + ย)- อาทกมม กระท�าเบองแรก เชน อารมโภ การเรมตน (อา + รภ + อ)- คหณ การถอเอา เชน อาทยต ยอมถกถอเอา (อา + ทา + ย + เต) อาลมพต ยอมหว (อา + ลพ + อ + ต)- นวาส การอย เชน อาวสโถ ทอยอาศย (อา + วส + ถ)- สมป ใกล เชน อาสนน� ใกล (อา + สท + ต)- อวหาน การเรยก เชน อามนเตส เรยกแลว (อา + มนต + เณ + ส + อ)

(๑๗) อต ยง, เกน, ลวง, แรง- อตกกมน การลวงเลย เชน อตโรจต อมเหห ยอมรงโรจนกวา กวาเรา ท. (อต +รจ + อ + ต) อตโต กาลอนลวงไปแลว (อต + อ + ต)- อตกกนต เกนไป เชน อจจนต� เกนซงขอบเขต, โทษ (อต + อนต)- อตสย ยง เชน อตกสโล ฉลาดยง (อต + กสล)- ภสตถ อรรถแรง เชน อตกโกโธ โกรธอยางแรง, โกรธจด (อต + โกธ) อตวทธ เจรญมาก (อต + วทธ)

(๑๘) อป ใกล, บน, มองหา, รวบรวม, ตเตยน, คาถาม (มการลบ อ ของ อป อปสคบาง)- สมภาวนา การสรรเสรญ เชน อป ทพเพส กาเมส แมในกาม ท. อนเปนทพย เมรมป วนวชฌตวา คจเฉยย เจาะแลว แมซง ภเขาสเนร พงไป- อเปกขา การมองหา เชน อยมป ธมโม อนยโต แม อ.อาบตน กไมแนนอน- สมจจย การรวบรวม เชน อตป อรห� แมเพราะเหตน ทรงเปนพระอรหนต อนตมป อนตคณมป อาทาย ถอเอาแลว ซงใสใหญ ดวย ซงใสนอยดวย- ครห การตเตยน เชน อป อมหาก� ปณฑตก แนะบณฑตผนาเกลยดของ เรา ท.- ปณห ค�าถาม เชน อป ภนเต ภกข� ลภตถ ขาแตทานผเจรญ อ.ทาน ไดแลว ซงอาหาร บางหรอ?

(๑๙) อป ปราศ, หลก, ตเตยน, บชา, ประทษราย- อปคต ปราศจาก เชน อปมาโน ผมมานะไปปราศแลว (อป + มาน) อเปโต ไปปราศแลว (อป + อ + ต)


- ครห การตเตยน เชน อปคพโภ ผมครรภอนเลว (อป + คพภ)- วชชน การเวน เชน อปสาลาย อายนต วาณชา อ.พอคา ท. หลกเวน จากศาลา ยอมมา- ปชา การบชา เชน วทธาปจาย ผมปกตออนนอมตอผใหญ (วทธ + อป + จ + ณ)- ปทสสน การประทษราย เชน อปรชฌต ยอมประพฤตผด (อป+ราธ+ย+ต)

(๒๐) อป เขาไป, ใกล, มน, กลาวโทษ, ชอ, กระทาขางหนา, การบชา- อปคมน เขาไปใกล เชน นสนน� วา อปนสเทยย พงเขาไปนงใกล ซงบคคล ผนงแลว กด (อป + น + สท + เอยย) - สมป ใกล เชน อปนคร� ใกลแหงเมอง (อป + นคร)- อปปตต การเขาถง เชน สคค� โลก� อปปชชต ยอมเขาถง ซงโลกสวรรค (อป + ปท + ย + ต) หรอแปลวา สมควร เชน อปปตตโต อกขตต อเปกขา ยอมด โดยความสมควร เพราะเหตนน ชอวาอเปกขา (อป + อกข + อ + อา)- สาทสส ความเหมอนกน เชน อปมาน� อปมา อ.การเปรยบเทยบ ชอวาอปมา (อป+มา)- อธก ยง เชน อป ขารย� โทโณ อ.ทะนาน ยงเกน กวาขาร- อปรภาว ความเปนขางบน เชน อปสมปนโน ผถงความเปนภกษอนสง (อป+ส�+ปท+ต)- อนสน การไมกนอาหาร เชน อปวาโส การอยโดยไมกนอาหาร (อป + วส + ณ)- โทสกขาน การกลาวโทษ เชน ปร� อปวทต ยอมวาราย ซงบคคลอน (อป+วท+อ+ต)- สญญา ชอ เชน อปธา ชอวาอปธา (อป + ธา) อปสคโค อปสคบท (อป + สชช + ณ)- ปพพกมม กระท�าขางหนา เชน อปกกโม การกาวไปขางหนา, ความบากบน (อป + กม + อ) อปกาโร กระท�าคณกอน, อปการะ (อป + กร + ณ)- ปชา การบชา เชน พทธปฏาโก ผอปฏฐากพระพทธเจา (พทธ + อปฏาก) มาตปฏาน� การบ�ารงมารดา (มาต + อปฏาน)- คยหาการ อาการอนควรถอเอา เชน โสเจยยปปจจปฏาน� ความปรากฏโดยความเปน บคคล ผสะอาด (โสเจยย + ปต + อปฏาน) - ภสตถ อรรถแรง เชน อปาทาน� การยดมน (อป + อา + ทา + ย) อปายาโส ความล�าบากอยางหนก (อป + อายาส)

อปนสสโย ทอาศยใหญ (อป + น + ส + อ)


๓.๕.๓ นบาตบท

ค�าวา “นบาต” แปลวา ศพททตกไป คอถกวางไวขางหนาบาง ทามกลางบาง หรอทสด

ของบทบาง มวเคราะหวา “ปทาน อาทมชฌนเตส นปตนตต นปาตา” ยอมตกไป

ในเบองตนทามกลาง และทสดของบททงหลาย เพราะเหตนน ชอวานบาต (น+ปต+อ),

นปาตเมว เนปาตก นบาตนนแหละ ชอวาเนปาตกะ (นปาต + ณก) นบาตนเปนบท ๆ หนง

ในบท ๔ คอ นามบท อปสคบท นบาตบท และอาขยาตบท ส�าหรบนบาตนเปนบททไมเปลยนแปลง

ในเรองของวภตต หมายความวา จะลงวภตตนามอะไรมากตาม จะตองถกลบทงทงหมด

นบาตเปนศพทโดด ๆ กม เปนศพททส�าเรจมาจากนามโดยลงปจจยในอรรถของ

วภตตกม เปนศพททส�าเรจมาจากตทธตทเปนอพยยตทธตกม และเปนศพทกรยากตก

(ตเวตนาทปจจยนตนย) ทส�าเรจมาจากธาตปจจยโดยเฉพาะทม ตเว, ต�, ตน, ตวาน และ ตวา

ปจจยเปนทสดกม รปส�าเรจเปนนบาต เรยกวาอพยยศพททงหมด ดงน

(๑) นบาตแทๆ เปนค�าศพทโดดๆ ไมสามารถแยกศพทได เชน ห, จ, ปน, ต เปนตน

(๒) นบาตทส�าเรจมาจากนามหรอสพพนาม โดยการลงปจจยในอรรถของวภตต

สามารถแยกศพทได เชน เอตถ มาจาก “เอต + ถ ปจจย” เปนตน

(๓) นบาตทส�าเรจมาจากอพยยตทธต สามารถแยกศพทได เชน เอกธา มาจาก

“เอก + ธา ปจจย” เปนตน

(๔) นบาตทส�าเรจมาจากกตก สามารถแยกศพทได เชน กตวา มาจาก “กร ธาต + ตวา

ปจจย” เปนตน

การจดประเภทของนบาต สามารถจดไดตามหนาทของนบาตนนๆ เชน นบาต

ตนขอความ นบาตบอกอาลปนะ นบาตบอกความปรกปป และนบาตทเปนกาลสตตม เปนตน

๑. นบาตบอกอาลปนะ (คารองเรยก)อาวโส ดกอนทานผมอาย เชน น ต� ภายาม อาวโส ดกอนทานผมอาย อ.เรา

ยอมไมกลว ซงทาน

อมโภ แนะทานผเจรญ เชน อมโภ ปรส ก ตยหมนา ปาปเกน ทชชวเตน

แนะบรษผ เจรญ อ.ประโยชนอะไร ดวยชวตทไมด

อนเลวทรามน แกทาน

หมโภ แนะทานผเจรญ เชน หมโภ ปพเพ ฉ สตถาโร มย� อรหนตามหาต วจรส

แนะทานผเจรญ อ.คร ท. หก ในกาลกอน กลาวแลววา

อ.เรา ท. เปนพระอรหนต ยอมเปน ดงน เทยวไปแลว

เร เฮย, เวย เชน วกกม เร มหามคา แนะกวางใหญเอย อ.ทาน จงขวนขวายเถด


อเร เฮย, เวย เชน อเร ทฏโจรา เฮย โจรผชวชา ท.

หเร เฮย, เวย เชน หเร สขา กสส น ม� ชหาส เฮย เพอน อ.ทาน ยอมทง

ซงเรา เพราะเหตอะไรหนอ?

เช แนะแมสาวใช เชน สเจ เช ตว� สจจ� ภณส แนะแมสาวใช ถาวา อ.เธอ

ยอมพด ซงความจรงไซร

๒. นบาตบอกกาล (กาลสตตม)สมปต บดเดยวน, ในกาลน เชน สมปต ชาตสส โพธสตตสส เทวา ฉตต� ธารยส

อ.เทวดา ท. กนแลว ซงรม แกพระโพธสตว ผเกดแลว

ในบดเดยวน

อายต ในกาลตอไป เชน อายต โทส� นาญญาย โย กาเม ปฏเสวต อ.บคคลใด

ยอมเสพ ซงกาม ท. เพราะไมร ซงโทษ ในกาลตอไป

อชช ในวนน เชน ตยชช ปตเต น ปสสาม อ.เรา ยอมไมเหน ซงบตร ท.

เหลานน ในวนน

อปรชช ในวนอนอก เชน มม กสผล� ภญชตวา อปรชช เอว ฉาโต โหต อ.บคคล

บรโภคแลว ซงผลของการหวานไถ ของเรา เปนผหวแลว

ในวนอนอกนนเทยว ยอมเปน

สเว ในวนพรงน เชน โก ชญญา มรณ� สเว อ.ใคร พงร ซงความตาย ในวนพรงน

เสว ในวนพรงน เชน ภนเต เสว อมหาก� ภกข� คณหถ ขาแตพระองคผเจรญ

อ.พระองค ขอจงรบ ซงภกษา ของขาพระองค ท.

ในวนพรงน

ปรสเว ในวนมะรนน เชน สเว วา ปรสเว วา มรณ� วา ชวต� วา โก ชาเนยย อ.ใคร

พงร ซงความตาย หรอ หรอวาซงชวต ในวนพรงน หรอ

หรอวา ในวนมะรนน

หยโย ในวนวาน เชน หยโยป ปเรป ตยาเวต� าน� สมมชชต� อ.ทนน อนเธอ

นนเทยว กวาดแลว แมในวนวาน แมในวนอนหรอ?

ปเร ในวนอน เชน หยโยป ปเรป ตยาเวต� ฐาน� สมมชชต� อ.ทนน อนเธอ

นนเทยว กวาดแลว แมในวนวาน แมในวนอนหรอ?

สชช ในวนมอย, ในวนน เชน สชช ปาณหร� มมเม ตาฬน� อ.การน�าไปซงสตว

เปนการชก ในจดทส�าคญของเรา ในวนน

สาย ในเวลาเยน เชน สาย� นโครธปาคม อ.เรา ไดเขาไปแลว สตนไทร ในเวลาเยน


ปาโต ในเวลาเชา เชน ปาโต ปณฑาย จรนต อ.ภกษ ท. ยอมเทยวไป

เพอบณฑบาต ในเวลาเชา

กาล ในเวลารงสาง เชน นาย� กาล� อกาล� วา อภชานาต กกกโฏ อ.ไกน ยอมไมรวา

เวลารงสาง หรอไมใชเวลารงสาง

กลล ในความสมควร เชน อกลล� ม� พราหมณา อ.พราหมณ ท. ยอมถาม ซงเรา

ในสงทไมสมควร

ทวา ในเวลากลางวน เชน ทวา วา รตโต วา หรนต เย พล อ.ชน ท.เหลาใด

ยอมน�าไป ซงพลกรรม ในเวลากลางวน หรอ หรอวา

ในเวลากลางคน

นตต ในเวลากลางคน เชน นตต� รตตย� มาลา ยสสาต นตตมาโล อ.ระเบยบ

ของตนไมใด มอย ในเวลากลางคน เพราะเหตนน

อ.ตนไมนน ชอวา นตตมาล (ตนกม, ไมกะเชา)

นจจ แนนอน, เปนนจ เชน ธมเมส นจจ� อนธมมจาร. อ.บคคลผมปกตประพฤต

ตามซงธรรม ในธรรม ท. เปนนจ

สตต แนนอน, เปนประจ�า เชน สตตนต นรนตร� บทวา สตต� ไดแก ตลอดไป

อภณห เนองๆ เชน อภณห� ปจจเวกขตพพ� อนภกษ พงพจารณา เนองๆ

อภกขณ เนองๆ เชน อภกขณ� ปรชชต ยอมยนด เนองๆ

มห เนองๆ, บอยๆ เชน ก ม� มห� เปกขส หฏโลโม อ.ทาน เปนผมขนอนลกแลว

เปน ยอมมองด ซงเรา เนองๆ เพราะอะไร?

มหตต เพยงชวคร เชน มหตตมป เจ วญญ, ปณฑต� ปยรปาสต หากวา อ.ผร

ยอมเขาไปนงใกล ซงบณฑต แมเพยงชวคร

ภตปพพ ในอดตกาล เชน ภตปพพ� ภกขเว ดกอนภกษ ท. ในอดตกาล (เคยมมาแลว)

ปรา ในกาลกอน เชน ทนเต อเม ฉนทต ปรา มราม อ.นายพราน ตดแลว

ซงงา ท.เหลาน เพราะเหตนน อ.เรา ยอมตาย ในกาลกอน

ยทา ในกาลใด เชน ยทา เต ววทสสนต อ.ชน ท.เหลานน จกทะเลาะกน

ในกาลใด

ตทา ในกาลนน เชน ตทา ปณณรสโปสโถ อโหส อ.วนนน เปนวนอโบสถ ๑๕ ค�า

ไดเปนแลว ในกาลนน

กทา ในกาลไหน เชน กทา อาคโตส อ.ทาน เปนผมาแลว ในกาลไหน ยอมเปน


๓. นบาตบอกสถานทสมนตา ในทโดยรอบ เชน สมนตา จกกวาเฬส อตราคจฉนต เทวตา สทธมม�

มนราชสส สณนต สคคโมกขท� อ.เทวดา ท. ในจกวาฬ ท.

ในทโดยรอบ ขอจงมา ในทน จงฟง ซงพระสทธรรม

อนใหซงสวรรค และนพพาน ของพระจอมมน

สามนตา ในทใกล, ในทโดยรอบ เชน ราชคหสส สามนตา เวปลลปพพตพภนตเร ในระหวาง

แหงภเขาเวปลละ ในทใกล แหงเมองราชคฤห

ปรโต ในทโดยรอบ เชน ปรโต คาม� วสต ยอมอย ในทโดยรอบ แหงหมบาน

อภโต ในภายใน เชน มจลนท� สร� อภโต ในภายใน แหงสระมจลนท

สมนตโต ในทรอบๆ เชน อคยาคาร� สมนตโต แวดลอมแลว ซงโรงไฟ ในทรอบๆ

เอกชฌ ในสวนหนง เชน เอกชฌ� สนนปตส ประชมกนแลว ในสวนหนง

เอกมนต ในทสมควรขางหนง เชน เอกมนต� อฏาส ไดยนอยแลว ในทสมควรขางหนง

เหฏา ในภายใต เชน มญจสส เหฏา ในภายใต แหงเตยง

อปร ในเบองบน เชน ปาทตลโต อปร ในเบองบน จากชนแหงพน

อทธ ในเบองบน เชน อทธ� ปาทตลา ในเบองบน จากชนแหงพน

อโธ ในเบองลาง เชน อโธ เกสมตถกา ในเบองลาง จากปลายแหงผม

ตรย ในดานขวาง เชน นาโค คนตวา คตมคเค ตรย� อฏาส อ.ชางพลาย

ไปแลว ไดยนแลวขวาง ในทางเปนทเสดจไป

สมมขา ในทเฉพาะหนา เชน โส ต�ป สมมขา ต� ทสวา อ.เขา เหนแลว ซงบคคลแมนน

ผยนแลว ในทเฉพาะหนา

ปรมมขา ในทลบหลง เชน กถ� ปรมมขา วกปปนา โหตต อ.การใครครวญ ยอมม

ในทลบหลง ไดอยางไร?

อาว ในทแจง, แจมแจง เชน อาว ภวสสต จกม อยางแจมแจง

รโห ในทลบ เชน รโห ตฏต ยนอย ในทลบ

ตโร ในฝงขางนอก เชน ตโรปากาเร ในฝงขางนอกแหงก�าแพง

อจจ ในทสง เชน อจจ� นปนโน นอนแลว ในทสง

นจ ในทต�า เชน นจ� นสท นงแลว ในทต�า

อนโต ในภายใน เชน อนโตกฏเฏ ปทโป วย ราวกะ อ.ประทบ ในภายใน แหงฝา

อนตรา ในระหวาง เชน อนตรา จ ราชคห� อนตรา จ นาฬนท� อทธานมคคปปฏปนโน

อ.พระผมพระภาคเจา เปนผด�าเนนไป สหนทางไกล

ในระหวางแหงเมองราชคฤหดวยในระหวางแหงเมอง

นาฬนทาดวย ยอมเปน


อชฌตต ในภายใน เชน ยงกญจ รป อตตานาคตปจจปปนน� อชฌตต� วา

พหทธา วา... อภสญญหตวา อภสงขปตวา...

อ.รป อยางใดอยางหนง ทเปนอดต อนาคต และ

ปจจบน ยอแลว สรปแลว ซงรปนน ในสวนหนง

ในภายใน หรอ หรอวา ในภายนอก...

พหทธา ในภายนอก เชน พหทธา ธมมา อ.ธรรม ท. ในภายนอก

พาหรา ในภายนอก เชน พาหรา อาลนเท นสท นงแลว ทระเบยง ในภายนอก

พาหร ในภายนอก เชน พาหร� อาลนเท นปนโน นอนแลว ทระเบยง ในภายนอก

พห ในภายนอก เชน พห อาลนเท นปนโน นอนแลว ทระเบยง ในภายนอก

โอร ในฝงน, ทฝงใน เชน โอร� สมททสส อตตตรโป มรปอนไมอม แหงสมทร ในฝงใน

ปาร ในฝงโนน, ทฝงนอก เชน ปาร� สมททสสป ปตถเยถ พงปรารถนา แมแหงสมทร

ทฝงนอก

อารา ในทหางไกล เชน อารา สงฆาม วารช� อ.เรา ยอมสดกลน ซงปลา

ในทหางไกล

อารกา ในทหางไกล เชน อารกา ปรวชเชห อ.ทาน จงเวน ในทหางไกล

ปจฉา ในภายหลง เชน ปจฉา น หาเยถ ไมพงเสอม ในภายหลง

ปเร ในกาลกอน เชน อห� ปเร สญญมสส� อ.เรา จกส�ารวม ในกาลกอน

หร ในโลกอน เชน อธ วา หร� วา ในโลกน หรอ หรอวา ในโลกอน

เปจจ ในโลกหนา เชน ส เว เปจจ น โสจต อ.เขาแล ยอมไมเศราโศก ในโลกหนา

๔. นบาตบอกปรจเฉท (การกาหนด)ยาว เพยงใด เชน ยาวสส กาโย สสต อ.พระวรกาย ของพระผมพระภาคนน

จกด�ารง อยเพยงใด?

ตาว เพยงนน เชน ตาว น� ทกขนต เทวมนสสา อ.เทวดาและมนษย ท.

ยอมเหน ซงพระวรกายนน เพยงนน

ยาวตา เพยงใด เชน ยาวตา ภกขเว กาสโกสลา ดกอนภกษ ท. อ.แควนกาส

และแควนโกศล ท. มอย เพยงใด?

ตาวตา เพยงนน เชน ตาวตา ตว� ภวสสส อส วา อสตถาย วา ปฏปนโน

อ.เธอ เปนฤาษ หรอ หรอวา เปนผปฏบต เพอความเปน

ฤาษ เพยงนน


กตตาวตา มประมาณเพยงไร เชน กตตาวตา น โข ภนเต อปาสโก โหตต ขาแตพระองค

ผเจรญ อ.บคคล ชอวาเปนอบาสก ดวยเหตม

ประมาณเทาไร? ดงน

เอตตาวตา มประมาณเพยงน เชน เอตตาวตา โข มหานาม อปาสโก โหตต ดกอนมหานามะ

อ.บคคล ชอวาเปนอบาสก ดวยเหตมประมาณเพยงน

ดงน

กว เพยงไร เชน กว ทโร คาโม อ.หมบาน ไกล เพยงไร?

๕. นบาตบอกอปมา-อปไมย

ยถา ฉนใด เชน นคร� ยถา ปจจนต� คตต� สนตรพาหร� อ.เมอง อนตงอย

ในทสด ปลายแดน อนบคคล คมครองแลว ในภายใน

และในภายนอก ฉนใด

ตถา ฉนนน เชน ตถปม� สปปรส� วทาม อ.เรา ยอมกลาว ซงสตบรษ วา

ไมหวนไหว อนมเสาเขอนเปนเครองเปรยบ ฉนนน

ยเถว ฉนใดนนเทยว เชน ยเถว ตยาห� วจน� อ.เรา จะท�า ซงค�า ของทาน ฉนใด

นนเทยว

ตเถว ฉนนนนนเทยว เชน ตเถว สทโธ สตวา อภสงขจจ โภชน� อ.บคคลผมศรทธา

เปนพหสตร ปรงแตงแลว ซงโภชนะ ยอมเลยงด

ใหอมหน�า เหมอนอยางนนนนเทยว

เอว ฉนนน เชน เอว� วชตสงคาม� สตถวาห�, อนตตร� อ.สาวก ท.

ยอมบ�ารง ซงพระผมพระภาค ผยอดเยยม

เปนดจนายกองเกวยน ผมสงครามอนชนะแลว

เหมอนอยางนน

เอวเมว ฉนนนนนเทยว เชน เอวเมว ตวมป ปมญจสส สทธ� แม อ.เธอ จงปลอย

ซงศรทธา เหมอนอยางนน

เอวเมว ฉนนนนนเทยว เชน เอวเมว� โภตา โคตเมน อเนกปรยาเยน ธมโม ปกาสโต

อ.พระธรรม อนพระโคดม ผเจรญ ทรงประกาศแลว

โดยอเนกปรยาย ฉนนนนนเทยว

เอวมป แมฉนนน เชน เอวมป โย เวทค ภาวตตโต อ.บคคลใด ผมตน

อนอบรมแลว เปนผถงซงพระนพพาน แมฉนนน

ยถาป แมฉนใด, ฉนใด เชน ยถาป รหโท คมภโร วปปสนโน อนาวโล อ.หวงน�า

อนลก อนใสสะอาดแลว ไมขนมว แมฉนใด


เสยยถาป แมฉนใด เชน เสยยถาป ภกขเว มหารกโข ดกอนภกษ ท. อ.ตนไมใหญ

แมฉนใด

เสยยถาป นาม ชอแมฉนใด เชน เสยยถาป นาม มหต นงคลสสา อ.งอนไถ อนใหญ

ชอแมฉนใด

วย ราวกะ, ดจ เชน หตถปปภนน� วย องกสคคโห ราวกะ อ.นายควาญชาง

ปราบอย ซงชางตวตกมน

อว เพยงดง, เหมอน เชน ตล� ภฏ�ว มาลโต เพยงดง อ.ลม พดไปอย ซงปยนน

ใหลอยไป

ยถรว ฉนใดนนเทยว เชน ยถรว โภตา โคตเมน ดวยพระโคดมผเจรญ ฉนใดนนเทยว

ตถรว ฉนนนนนเทยว เชน ตถรว ภควา อ.พระผมพระภาคเจา ฉนนนนนเทยว

ยถานาม ชอฉนใด เชน ยถานาม วปปวาสา อาคต� ปตต� มาตา สก อภนนทต

อ.มารดา ผอยปราศจาก เหนแลว ซงบตร ผมาแลว

ยอมยนดยง ครงหนง ชอฉนใด

ตถานาม ชอฉนนน เชน ตถานาม ภควา เหมอนพระผมพระภาคเจา

ยถาห ฉนใด เชน ยถาห เมโฆ ถนย� อ.เมฆ ค�ารามอย ฉนใด

ตถาห ฉนนน เชน ตถาห ภควา เหมอนพระผมพระภาคเจา

ยถาจ ฉนใด เชน ยถาจ มหาราช ขาแตมหาบพตร ...ฉนใดนนเทยว

ตถาจ ฉนนน เชน ตถาจ ภควา เหมอนพระผมพระภาคเจา

๖. นบาตบอกประการเอว ดวยประการฉะน เชน เอว� ปส�สยภาว� อาปชช อ.บรษนน ถงแลว ซงความเปน

แหงบคคลผอนบณฑตพงสรรเสรญ ดวยประการฉะน

ยถา โดยประการใด เชน ยถา สา ราชาน� น ปสสสสต อ.หญงนน จกไมเหน

ซงพระราชา โดยประการใด

ตถา โดยประการนน เชน ตถาห� กรสสาม อ.เรา จกกระท�า โดยประการนน

๗. นบาตบอกปฏเสธ

น ไม เชน น วาห� ปณณ� ภญชาม อ.เรา จะไมกน ซงผก แนนอน

โน ไม เชน สภาสต�ว ภาเสยย โน จ ทพภาสต� ภเณ อ.บคคล

ควรพด ซงค�าอนเปนสภาษตเทยว อนง ไมควรพด

ซงค�าอนเปน ทพภาสต


มา อยา เชน มา เอวมกตถ อ.ทาน ท. อยาไดกระท�าแลว อยางน

อ ไม เชน อญญาต� อสต� อทฏ� อวทต� อสจฉกต� อปสสต�

ปญญาย อนเรา ไมรแลว ไมไดยนแลว ไมเหนแลว

ไมเขาใจแลว ไมกระจางแลว ไมบรรลแลว ดวยปญญา

อล อยาเลย, พอละ เชน อล� เต อธ วาเสน อยาเลย ดวยการอย ในทน แกทาน

หล อยาเลย, ไมควร เชน หล� ทาน ปกาสต� ไมควร เพออนแสดง ในกาลน

เอว, ว นนเทยว, เทานน เชน ปพเพว เม ภกขเว สมโพธา อนภสมพทธสส

โพธสตตสเสวสโต เอตทโหส อ.ความปรวตกน ไดมแลว

แกเรา ผมไดตรสร สมโพธญาณ ผเปนพระโพธสตว

นนเทยว มอย ในกาลกอน นนเทยว แตกาลเปนทตรสร

๘. นบาตบอกความไดยนเลาลอกร ไดยนวา เชน เอว� กร อกาส ไดยนวา อ.เธอ ไดกระท�าแลว อยางนหรอ?

ขล ไดยนวา เชน สมาโน ขล โภ โคตโม ขาแตทานผเจรญ ไดยนวา

อ.พระสมณะ ผโคดม มอย

สท ไดยนวา เชน โส สท� เถโร มหลลกกาเล ปพพช ไดยนวา อ.พระเถระนน

บวชแลว ในกาลแหงตนเปนคนแก

๙. นบาตบอกความปรกป (กาหนดเงอนไข)เจ หากวา เชน ม� เจ ตว� นกขณ� วเน หากวา อ.ทาน ฝงไว ซงเรา ในปาไซร

สเจ ถาวา เชน สจาห� อปปมตโต ภเว ถาวา อ.เรา เปนผไมประมาทแลว

พงเปนไซร

ยท ผวา เชน ยทมสส โลกนาถสส, วรชฌสสาม สาสน� ผวา อ.เรา ท.

จกผด ซงค�าสอน ของพระโลกนาถนนไซร

อถ ถาวา เชน อถาห� ปมวเย ปพพเชยย� ถาวา อ.เรา พงบวช

ในปฐมวย ไซร

อปเปว ไฉนหนอ เชน อปเปว ม� ภควา อฏ ก� โอวเทยย ไฉนหนอ

อ.พระผม พระภาค พงสงสอน ซงเรา ดวยด

อปเปว นาม ชอแมไฉน, ไฉนหนอ เชน อปเปวนาม อยมายสมา อนโลมกาน เสนาสนาน

ปฏเสวมาโน อญญมาราเธยย ไฉนหนอ?

อ.ทานผมอายน ใชสอยอย ซงเสนาสนะ ท.

อนสปปายะ พงบรรล ซงพระอรหนต


น หนอ เชน ก น โขสม, กถ� น โขสม อ.เรา จะเปนอะไรหนอแล ยอมเปน

ยนนน ไฉนหนอ, กระไรหนอ เชน ยนนนาห� เอโกว วเสยยาม ไฉนหนอ อ.เรา

ผเดยวเทยว พงอย

๑๐. นบาตบอกความถาม (ปจฉนตถ)กจจ หรอ, แลหรอ เชน กจจ ภกขเว ขมนย�, กจจ ยาปนย� ดกอนภกษ ท.

อ.อตภาพ อนเธอ ท. ยงพอทนไดหรอ, อ.อตภาพ

อนเธอ ท. ยงพอ ใหเปนไปไดหรอ?

น หรอ, หนอ เชน โก น โข ภนเต เหต สตสส ปาตกมมาย

ขาแตพระองคผเจรญ อ.อะไรหนอแล เปนเหต

แหงการแยม ท�าใหปรากฏ

กนน หรอหนอ, เหตใด เชน กนน สนตรมาโนว รบเรงอยเทยว เพราะเหตอะไรหนอ?

กถ อยางไร เชน กถ� ส ตรต โอฆ� ยอมขาม ซงโอฆะ (หวงน�า) ไดอยางไร?

กส อะไรส เชน กส เฉตวา สข� เสต อ.บคคล ตดแลว ซงอะไรส

ยอมนอน เปนสข

ก อะไร เชน ก เสวมาโน ลภตธ ปญญ� อ.บคคล ในโลกน เสพอย

ซงอะไร ยอมได ซงปญญา

นน มใชหรอ เชน นน จ โภ สททกกมานรเปน อตเถน ภวตพพ�

แนะทานผเจรญ ก อนอรรถ พงม ตามสมควรแก

ล�าดบของศพท มใชหรอ?

๑๑. นบาตบอกความรบ (สมปฏจฉนตถ)เอว อยางนน เชน เอว� ภนเตต โข เต ภกข ภควโต ปฏสสตวา อ.ภกษ ท.

เหลานน รบแลว ซงพระด�ารส ของพระผมพระภาค วา

ขาแตพระองคผเจรญ อ.อยางนน

สาห ดแลว เชน สาหต รบแลววา อ.ดละ ดงน

ลห เบา, ไมเปนไร เชน ลหต รบแลววา ไมเปนไร ดงน

โอปายก เหมาะสม เชน โอปายกนต รบแลววา เหมาะสมแลว ดงน

ปตรป สมควร เชน ปตรปนต รบแลววา สมควรแลว ดงน

อาม ครบ, คะ เชน อามาวโส ชานาม ดกอนผมอาย ครบ อ.ผม ยอมร

สาธ ดละ, ครบ, คะ เชน สาธ สฏ ภนเต ส�วรสสาม ขาแตทานผเจรญ ดละ

อ.กระผม จกส�ารวม ดวยด


๑๒. นบาตบอกความเตอน (โจทนตถ)องฆ เชญเถอะ, เอาเถอะ เชน องฆ เม ตว� อานนท ปานย� อาหร ดกอนอานนท

เอาเถอะ อ.เธอ จงน�ามา ซงน�าดม แกเรา

หนท เชญเถด, เอาเถอะ เชน หนท ทาน ภกขเว อามนตยาม โว, วยธมมา สงขารา,

อปปมาเทน สมปาเทถ ดกอนภกษ ท. เอาเถอะ

ในกาลน อ.เรา ขอเตอน ซงเธอ ท., อ.สงขาร ท.

มความเสอมไป เปนธรรมดา, อ.เธอ ท. ยงกจ จงให

ถงพรอม ดวยความไมประมาทเถด

๑๓. นบาตสาหรบผกศพทและประโยคมอรรถเปนอเนกจ ดวย, อนง, ก, จรงอย ปน สวนวา, ก

วา หรอ, บาง, ดวย อป แม, บาง

ห ก, จรงอย, เพราะวา อปจ เออก

ต สวนวา, ก อถวา อกอยางหนง

๑๔. นบาตสกวาเปนเครองทาบทใหเตม (ปทปรณะ)น หนอ โข แล

ส ส วต หนอ

เว เวย หเว เวย, แล

โว เวย

๑๕. นบาตมเนอความตางๆ

(๑) อตถ, สกกา, ลพภา ใชในอรรถ ปฐมาวภตต

อตถ มอย เชน ปตตา มตถ. อ.บตร ท. ของเรา มอย

สกกา อาจ, สามารถ เชน สกกา ภกขเว อกสล� ปชหต� กสล� ภาเวต� ดกอนภกษ ท.

อนบคคล อาจ เพออนละ ซงอกศล เพออนยงกศล ใหเจรญ

ลพภา ได เชน ลพภา ภกขเว ปถว เกต� วกเกต� าเปต� โอจนต� วจนต�

ดกอนภกษ ท. อ.แผนดน อนบคคล พงได เพออนซอ

เพออนขาย เพออนจ�านอง เพออนตรวจสอบ เพออน

เลอกเฟน


(๒) ทวา, ภยโย, นโม ใชในอรรถของ ปฐมาวภตต และ ทตยาวภตต

ทวา เวลากลางวน เชน รตตเยว สมาน� ทวาต สญชานนต อ.หมชน ยอมส�าคญ

ซงเวลากลางคนนนเทยว วาเปนเวลากลางวน

ภยโย ยง เชน อปปชชต สข�, สขา ภยโย โสมนสส� อ.ความสข

ยอมเกดขน, อ.ความโสมนส อนยง กวาความสข

ยอมเกดขน

นโม ความนอบนอม เชน นโม เต พทธวรตถ ขาแตพระพทธเจาผกลาหาญ

อ.ความนอบนอม ขอจงม แดพระองค (อรรถปฐมา

วภตต) นโม กโรห นาคสส อ.ทาน จงกระท�า

ซงการนอบนอม แกพระอรหนต (อรรถทตยาวภตต)

(๓) สย, สาม, ส, สมมา, กนต ใชในอรรถของ ตตยาวภตต

สย ดวยตนเอง เชน สย� อภญญาย กมททเสยย� อ.เรา ตรสรแลว

ดวยตนเอง พงอาง ซงใคร?

สาม ดวยตนเอง เชน สาม� สจจาน อภสมพชฌตวา ตรสรยงแลว ซงสจจะ ท.

ดวยพระองคเองส ดวยตนเอง เชน สมพทโธ ผตรสรดวยพระองคเองสมมา โดยชอบ เชน เย เอว� ชานนต, เต สมมา ชานนต อ.ชน ท.เหลาใด ยอมร อยางน, อ.ชน ท.เหลานน ยอมร โดยชอบกนต อยางไร เชน กนต เม สาวกา สทธาย วฑเฒยย� อ.สาวก ท. ของเรา พงเจรญ ดวยศรทธา อยางไร?

(๔) บททลง โส, โต และ ธา ปจจย เปนทสด ลงในอรรถ ตตยาวภตต สตตโส โดยสตร เชน สตตโส ธมม� วาเจยย ยงอนปสมบน พงใหกลาว ซงธรรม โดยสตรปทโส โดยบท, โดยสวน เชน ปทโส ธมม� วาเจยย ยงอนปสมบน พงใหกลาว ซงธรรม โดยบทอนจจโต โดยความไมเทยง เชน อนจจโต สมมสต ยอมพจารณา โดยความเปนสภาพ ไมเทยงทกขโต โดยความเปนทกข เชน ทกขโต สมมสต ยอมพจารณา โดยความเปนทกขเอกธา โดยสวนเดยว เชน เอเกน วภาเคน เอกธา โดยสวนหนง ชอวา เอกธาทวธา โดยสองสวน เชน ทวห วภาเคห ทวธา โดยสวน ท. สอง ชอวา ทวธา


(๕) บททลง ตเว และ ต ปจจย เปนทสด ใชในอรรถ จตตถวภตตกาตเว เพออนกระท�า เชน ปญญาน กาตเว เพออนกระท�า ซงบญ ท.ทาตเว เพออนให เชน ทานาน ทาตเว เพออนให ซงทาน ท.กาต เพออนกระท�า เชน ปญญาน กาต� เพออนกระท�า ซงบญ ท.กาเรต เพออนยง...ใหท�า เชน วหาร� กาเรต� เพออนยงชางใหสราง ซงวหารทาต เพออนให เชน ทานาน ทาต� เพออนให ซงทาน ท.ทาเปต เพออนยง... ใหให เชน ทาน� ทาเปต� เพออนยงบคคลนนใหถวาย ซงทาน

(๖) บททลง โส และ โต ปจจย เปนทสด ใชในอรรถ ปญจมวภตตทฆโส จากสวนยาว โอรโส จากฝงน ราชโต วา จากพระราชา กด โจรโต วา จากโจร กด

(๗) บททลง โต ปจจย เปนทสด ใชในอรรถ สตตมวภตตเอกโต ทดานหนง ปรโต ทขางหนา ปจฉโต ทขางหลง ปสสโต ทดานขาง ปฏโต ทขางหลง ปาทโต ทเทา, บนพน สสโต บนศรษะ อคคโต บนยอด มลโต ใกลโคนตน, ทราก

(๘) บททลง ตร และ ถ ปจจย เปนตนเปนทสด ใชในอรรถ สตตมวภตตยตร ใน... ใด ยตถ ใน... ใด ยห ใน... ใด ตตร ใน... นน ตตถ ใน... นน ตห ใน... นน ตห ใน... นน

(๙) อทธา, อญญทตถ, ตคฆ, ชาต, กาม, สสกก ใชในอรรถ เอกส โดยสวนเดยว

อทธา แนแท เชน อทธา อาวโส ภควา ชาน� ชานาต, ปสส� ปสสต ดกอนทานผมอาย

อ.พระผมพระภาค เมอร ยอมตรสวา ยอมร, เมอเหน ยอมตรสวา

ยอมเหน แนแท

อญญทตถ โดยแนแท เชน อญญทตถ มาณวกานญเญว สตวา ฟงแลว ซงค�า ของมาณพ ท.

นนเทยว โดยแนแท

ตคฆ แนแท เชน ตคฆ สคต โพชฌงคา ขาแตพระสคต อ.ธรรม ท.เหลานน

เปนโพชฌงค แนแท


ชาต โดยแนแท เชน อทญห ชาต เม ทฏ�, นยท� อตหตห� ก อ.ความเปน พระอรหนตน

อนเรา เหนแลว โดยแนแท, อ.ความเปน พระอรหนตน

ไมใชเรองเลาตอๆ กนมา

กาม แนแท เชน กาม� จชาม อสเรส ปาณ� อ.เรา ท. จะสละ ซงชวต ในอสร ท.

เปนแนแท

สสกก แนแท เชน เอวรป เต ราหล กาเยน กมม� สสกก� น จ กรณย� ดกอนราหล

อ.กรรม อนเหนปานน อนเธอ ไมควรกระท�า ดวยกาย อยางแนแท

(๑๐) เอว, อต, อตถ ใชในอรรถ นทสสน ชแจง แสดงตวอยาง

เอว อยางน เชน เอวมป เต มโน อ.ใจ ของเธอ แมอยางน

อต อยางน เชน อตป เต มโน อ.ใจ ของเธอ แมอยางน

อตถ อยางน เชน อตถมป เต มโน อ.ใจ ของเธอ แมอยางน

(๑๑) อต เพราะเหตนน, จบแลว, ดงนแล

- เหต เพราะเหตนน เชน สาสตต สตถา ยอมสงสอน เพราะเหตนน ชอวา

พระศาสดา

- วากยปรสมตต จบค�าพด, ดงนแล เชน อต ปทรปสทธย� สนธกณโฑ ปโม อ.สนธกณฑ

อนเปนกณฑท ๑ ในคมภรปทรปสทธ จบแลว

(๑๒) ยถา สมควรแกสภาพ, กลาวซ�า, ตามล�าดบ, แสดงตวอยาง

- โยคตตา ความเหมาะสม เชน ยถารป อปส�หรต ยอมนอมเขาไป ตามสมควร

- วจฉา กลาวซ�า เชน เย เย วฑฒา ยถาวฑฒ� อ.ผเจรญ ท.ใดใด ชอวา

ยถาวฑฒ

- ปทตถานตวตต ไมขามอรรถบท เชน ยถากกม� ตามล�าดบ

- นทสสน แสดงตวอยาง เชน โก คสส ยถา กลปโก อ.การแปลงเปน ก แหง ค

ยอมม เชน กลปโก (ผเขาถงตระกล)

(๑๓) เอว อยางน, อยางนหรอ

- อปเทส ชแนะ, บอกวธ เชน เอว� เต อภกกมตพพ� อนเธอ พงกาวไปขางหนา อยางน

- ปญห การถาม เชน เอว� กร อกาส ไดยนวา อ.เธอ ไดกระท�าแลว อยางนหรอ?

(๑๔) กญจาป ใชในอรรถ อนคคหณ การคลอยตาม

กญจาป แมกจรง เชน กญจาป เม ภนเต ภควา สทธายโก ปจจยโก

ขาแตพระองคผเจรญ อ.พระผมพระภาค เปนผ

อนขาพระองคควรศรทธา ควรเชอ แมกจรง


(๑๕) อโห พโธ, โอ, นาอศจรรย

- ครห การตเตยน เชน อโห วต เร อสมาก� ปณฑตก เฮย ดกอนบณฑต ผนารงเกยจ

ของเรา ท. โวย โอหนอ

- ปสสน การสรรเสรญ เชน อโห พทโธ โอ อ.พระพทธเจา

- ปตถน ความปรารถนา เชน อโห วต ม� อรญเญ วสมาน� รชเช อภสญเจยย โอหนอ

อ.มหาชน พงอภเสก ซงเรา ผอยอย ในปา ในความ เปนแหง

พระราชา

(๑๖) นาม ชอ, ชอวา, หนอ, หรอ

- ครห การตเตยน เชน อตถ นาม ตาต รฏปาล อมหาก� แนะพอรฐบาล อ.ทรพย

ของเรา ท. มอยหนอ

- ปสสน การสรรเสรญ เชน สาวกาป นาม เอว� มหทธกา ชอ แม อ.สาวก ท. เปนผมฤทธ

มาก อยางน ยอมเปน

- สญญา ชอ เชน วสาขา นาม อปาสกา อ.อบาสกาชอวาวสาขา

- ปญห การถามปญหา เชน อตถ นาม ตาต สทนน แนะพอสทน อ.ทรพย ของเรา

มอย มใชหรอ?, ก นาเมต�. อ.ขอนน ชออะไร?

(๑๗) สาธ ดละ, ดงขาพเจาขอโอกาส

- ปสสน การสรรเสรญ เชน สาธ สาธ สารปตต ดกอนสารบตร ดละๆ

- ยาจน การขอ เชน สาธ เม ภนเต ภควา ธมม� เทเสต ขาแตพระองคผเจรญ

ดงขาพระองคขอโอกาส อ.พระผมพระภาค ขอจงแสดง

ซงธรรม แกขาพระองค

(๑๘) สาธ, สฏ, เอวเมต ใชในอรรถ อนโมทน การพลอยยนด

สาธ ดแลว เชน สาธ เต กต� อ.กรรม อนทาน กระท�าแลว ดแลว

สฏ ดแลว เชน สฏ เต กต� อ.กรรม อนทาน กระท�าแลว ดแลว

เอวเมต ขอนชอบแลว เชน เอวเมต� มหาราช ขาแตมหาบพตร อ.ขอน ชอบแลว

(๑๙) นน แน, จรงๆ, หนอ

- อนมาน คาดคะเน เชน นน ห น โส ธมมวนโย โอรโก, น สา โอรกา ปพพชชา

อ.พระธรรมวนยนนน เหนจะไมต�า เปนแนแท,

อ.บรรพชานน เหนจะไมต�า เปนแนแท

- อนสสรณ หวนระลก เชน สา นน กปณยา อนธา อปรณายกา อ.ชางพงนน เปนชาง

ก�าพรา ตาบอด ไมมผน�าทาง ชางนาสงสารจรงๆ


- ปรวตกกน ความด�าร เชน ยนนนาห� อนปขชช ชวตา โวโรเปยย� ไฉนหนอ? '

อ.เรา เขาไปใกลแลว พงปลงลง จากชวต

(๒๐) กสมา ใชในอรรถ การณปจฉน การถามถงเหตการณ

กสมา เพราะเหตอะไร เชน กสมา ภว� วชนมรญญนสสโต อ.พระองค (พระโคดม)

อาศยอยในปา ทปราศจากคน เพราะเหตไร?

(๒๑) ยสมา, ตสมา, ตถาห, เตน ใชในอรรถ การณจเฉทน การก�าหนดขอบเขตเหต

ยสมา เพราะเหตใด เชน ยสมา จ โข ภกขเว รป อนตตา ดกอนภกษ ท. ก อ.รป เปน

อนตตา ยอมเปน เพราะเหตใดแล

ตสมา เพราะเหตนน เชน ตสมา รป อาพาธาย ส�วตตต เพราะเหตนน อ.รป

ยอมเปนไป เพออาพาธ

ตถาห เพราะเหตนน เชน ตถาห ปน เม อยยปตตา ภควา นมนตโต สวาตนาย ภตต�

สทธ ภกขส�เฆน ขาแตพระคณเจา ท. กเพราะเหตนนแล

อ.พระผมพระภาค อนดฉน นมนตแลว เพอฉนอาหาร

ในวนรงขน กบ ดวยหมแหงภกษ

เตน เพราะเหตนน เชน สญญ� เม อคาร� ปวสตพพ� อโหส, เตน ปาวสนต อ.เรอน

อนวาง อนเรา พงเขาไป ไดมแลว, เพราะเหตนน

อ.เรา ไดเขาไปแลว

(๒๒) สห, สทธ, สม, อมา ใชในอรรถ สมกรยา กระท�าพรอมกน

สห กบ เชน เวเทโห สหมจเจห อมงเคน คมสสต อ.พระเจาเวเทหะ

จกเสดจไป โดยทางอโมงค กบ ดวยอ�ามาตย ท.

สทธ กบ เชน มยา สทธ คมสสต อ.เขา จกไป กบ ดวยขาพเจา

สม เสมอ เชน สหสเสน สม� มตา ถกเปรยบเทยบแลว เสมอ ดวยพน

อมา กบ เชน สพพกจเจส อมา รญญา วตตต อ.บคคลใด ยอมเปนไป

กบดวยพระราชา ในกจทงปวง ท.

(๒๓) วนา, รเต ใชในอรรถ วปปโยค การไมประกอบ การพลดพราก

วนา เวน เชน วนา สทธมมา นตถญโญ โกจ โลเก นาโถ วชชต

อ.ทพง อะไรๆ ในโลก มอย, อ.ทพง อน เวน

จากพระสทธรรม ยอมไมม

รเต เวน เชน รเต สทธมมา กโต สข� เวน จากพระสทธรรม อ.ความสข

จกม แตทไหน


(๒๔) นานา, ปถ ใชในอรรถ พหปปการ มประการตาง ๆ จานวนมาก

นานา ตาง เชน นานาผลธรา ทมา อ.ตนไม ท. ทรงไวซงผลตาง ๆ

ปถ จ�านวนมาก, ตางๆ เชน ปถ สมณพราหมณา อ.สมณะและพราหมณ ท.

จ�านวนมาก

(๒๕) ปถ, วส ใชในอรรถ อสงฆาต ไมเกยวของกน

ปถ ตางหาก เชน อรเยห ปถ ภโต ชโน อ.ชน เปนผตางหาก

จากพระอรยะ ท.

วส เฉพาะ, ตางหาก เชน วส� วส� รกขณตถาย เพอประโยชนแกการรกษา เฉพาะขอๆ

(๒๖) ทฏ, ก ใชในอรรถ ชคจฉา นารงเกยจ

ทฏ ไมด, นารงเกยจ เชน ทฏ าน� อ.ท อนไมด

ก นารงเกยจ เชน กปรโส บรษผนารงเกยจ

(๒๗) ปน ใชในอรรถ อปปม ในทไมใชครงแรก

ปน อก เชน ปน วทาม อ.ขาพเจา จะกลาว อก

(๒๘) กถญจ ใชในอรรถ กจฉ ยาก, ล�าบาก

กถญจ อยางยากล�าบาก เชน โก จาป ปชชลตโลหคฬ คเหต� สกโกต กถญจทป

ปาณตเลน ภม อ.ใครเลา ยอมอาจ เพออนจบ

ซงกอนเหลกอนลกโพรงแลว บนพนดน แมดวยฝามอ

อยางยากล�าบาก

(๒๙) ธา, กขตต, สก ใชในอรรถ สงขยาวภาค การจ�าแนกสงขยา(จ�านวน)

ธา สวน, อยาง, ประการ เชน เอกธา หนงสวน

กขตต ครง เชน ตกขตต� ปทกขณ� กตวา กระท�า ปทกษณ สามครง

สก ครงเดยว เชน สก นมคโค ด�าลงแลว ครงเดยว

(๓๐) อสก ใชในอรรถ อปป เลกนอย

อสก นดหนอย, เลกนอย เชน อสก� หสต ยอมยม เลกนอย

(๓๑) สณก ใชในอรรถ มนท เบาๆ คอยๆ

สณก คอยๆ, เบาๆ เชน สณก� มนทมกขก� อปเนตวา น�าออกแลว ซงผงตวออน

คอยๆ


(๓๒) ขปป, อร, ลห, อาส, ตณณ, อจร ใชในอรรถ สฆ เรว

ขปป พลน เชน ขปปเมว สมชฌต อ.มโนรถ ขอจงส�าเรจ ฉบพลน นนเทยว

อร เรว, พลน เชน อร� สฆ� ชรา อสสาต อรญชโร อ.ความคร�าครา เรว

ของน�าสมนน มอย เพราะเหตนน ชอวาอรญชร (น�าสม)

ลห เรว, พลน เชน ลห อตถ� วจนตกา อ.บคคลผด�าร ท. ซงประโยชน เรว

อาส เรว, พลน เชน อาส� คมนตถาย อสโส. อ.มา ยอมม เพอประโยชน

แกการไป เรว

ตณณ เรว, พลน เชน ตณณ� วายตต ตณณวาโย ยอมเยบ เรว เพราะเหตนน

ชอวา ตณณวาย (ผเยบเรว)

อจร ไมนาน เชน อจร� วตย� กาโย, ปถว อธเสสสต ไมนานหนอ อ.กายน

จกนอนทบ บนแผนดน

(๓๓) จร, จรสส ใชในอรรถ ทฆกาล เวลายาวนาน

จร กาลนาน เชน จร� ตฏต สทธมโม อ.พระสทธรรม ขอจงตงอย

ตลอดกาลนาน

จรสส กาลนาน เชน จรสส� วต ปสสาม, พราหมณ� ปรนพพต� อ.เรา ยอมเหน

ซงพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ผทรงดบกเลสแลว

สนกาลนานหนอ

(๓๔) ธว แนนอน ใชในอรรถ ถร มนคง, อวธารณ ตดสน, ชชดถร มนคง เชน อทธว� เม ชวต�, ธว� มรณ� อ.ชวต ของเรา ไมเทยงแท, อ.ความตาย เทยงแทอวธารณ ตดสน, ชชด เชน ธว� พทโธ ภวามห� อ.เรา จะเปนพทธเจา แนแท จะเปน

(๓๕) หา ใชในอรรถ วสาท ความเหนอยใจหา เฮย เชน หา มฏฐกณฑล เฮย มฏฐกณฑล

(๓๖) ตณห ใชในอรรถ อภาสน การไมกลาวตณห นง เชน ตณหภโต อทกเขยย อ.เขา เปนผนง พงแลด

(๓๗) สจฉ ใชในอรรถ ปจจกข ความประจกษแกอนทรยสจฉ แจง เชน อรหตตผล� สจฉ อกาส อ.เขา ไดกระท�า ใหแจงแลว ซงอรหตผล


Rสตตนเต รกขเต สนเต ปฏปตต โหต รกขตา

ปฏปตตย โต ธโร โยคกเขมา น ธสต

(นคมนคาถา สททนต สตตมาลา)

เมอพระสตรและพระอภธรรมไดรบการรกษาไวยงมอย

การปฏบตกเปนอนไดรบการรกษาไวดวย

ผฉลาดดำารงมนในการปฏบตแลว

ยอมไมคลาดจากธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ

(๓๘) มสา, มจฉา, อลก ใชในอรรถ อสจจ ความไมจรง เทจมสา เทจ เชน ตจฉ� มสา วลปนต อ.ขาพเจา กลาวแลว วางเปลา เทจมจฉา ผด เชน อท� โว มจฉา อ.สงน เปนความผด ของเธอ ท.อลก ไมจรง, เหลาะแหละ เชน อลก� ภาสต อย� ธตโต อ.นกเลงการพนนผน ยอมกลาว ซงค�าไมจรง

(๓๙) สวตถ ใชในอรรถ อาสส ความหวง ความปรารถนาสวตถ ความสวสด เชน เอเตน สจเจน สวตถ โหต ดวยสจจวาจาน อ.ความสวสด ขอจงม

(๔๐) บททม ตน, ตวาน และ ตวา ปจจย เปนทสด ใชในอรรถ อสสกกน ความพยายามในการสบตอกรยา หมายความวา ยงมกรยาอนๆ ตอไปอก เปน “ปพพกาลกรยา” กรยาทท�ากอนกรยาถดไปปสสตน เหนแลว ปสสย เหนแลวทสวา เหนแลว ทสวาน เหนแลว ทสเสตวา แสดงแลว ทาตน ใหแลว ทตวาน ใหแลว ทตวา ใหแลว อปาทาย ถอเอาแลว ทาเปตวา ใหใหแลว วญญาเปตวา ใหรแลว วเจยย พจารณาแลว วเนยย แนะน�าแลว นหจจ กระทบแลว สเมจจ สงบแลว อเปจจ ไปปราศแลว, ละไปแลว อเปจจ เขาไปใกลแลว อารพภ ปรารภแลว, เรมแลว

อาคมม อาศยแลว

บทท ๔

อาขยาต วาดวยการสรางค�าศพทกรยา

ความหมายของอาขยาต

ค�าวา “อาขยาต” แปลวา กรยา (Verb) ศพททกลาวกรยาม ยน เดน นง นอน กน

ดม ท�า พด และ คด เปนตน มวเคราะหวา “กรย อาจกขตต อาขยาต, กรยาปท” (อา +

ขยา กถเน ในการกลาว + ต) บทใด ยอมกลาว ซงกรยา เพราะเหตนน บทนน ชอวาอาขยาต

ไดแกกรยาบท (ชอวาอาขยาต เพราะกลาวกรยา)

สวนประกอบทสาคญของอาขยาต

สวนประกอบทส�าคญของกรยาอาขยาตนน ม ๓ ประการ คอ ธาต ปจจย และวภตต เชน

คจฉต ยอมไป มาจาก คม ธาต คตมห ในการไป + อ ปจจย + ต วตตมานาวภตต

วภตต

วภตต คอศพททจ�าแนกอรรถของธาตม กาล บท วจนะ และ บรษ มวเคราะหวา

“กาลาทวเสน ธาตวตถ วภชนตต วภตตโย, ตยาทโย อ.ศพท ท. เหลาใด ยอมจ�าแนก

ซงอรรถของธาต ดวยสามารถกาลเวลาเปนตน เพราะเหตนน อ.ศพท ท. เหลานน ชอวา วภตต

ไดแก วภตต ม ต เปนตน (ชอวาวภตต เพราะจ�าแนกอรรถของธาตมกาลเปนตน ไดแก วภตต

ม ต เปนตน) เชน คจฉต มาจาก คม + อ + ต ตวตตมานาวภตตน บอกกาล เปนปจจบนกาล,

บอกบท เปนปรสสบท, บอกวจนะ เปนเอกวจนะ และบอกบรษ เปนปฐมบรษ เปนตน

วภตตอาขยาตนน จดเปนหมวดๆ ม ๘ หมวดหนง ๆ ม ๑๒ วภตต ดงน

๑. วตตมานาวภตต แปลวา “...อย, ยอม..., จะ...”

ปรสสปท อตตโนปท

บรษ เอก. พห เอก. พห โยค

ปฐม. ต อนต เต อนเต นาม

มชฌม. ส ถ เส วเห ตมห

อตตมะ. ม ม เอ มเห อมห

อาขยาต วาดวยการสรางคำาศพทกรยา 105

๒. ปญจมวภตต แปลวา “จง..., ...เถด, ขอจง...”



ปฐม. ต อนต ต� อนต� นาม

มชฌม. ห ถ สส วโห ตมห

อตตมะ. ม ม เอ อามเส อมห

๓. สตตมวภตต แปลวา “พง..., ควร...”



ปฐม. เอยย เอยย� เอถ เอร� นาม

มชฌม. เอยยาส เอยยาถ เอโถ เอยยาวโห ตมห

อตตมะ. เอยยาม เอยยาม เอยย� เอยยามเห อมห

๔. ปโรกขาวภตต แปลวา “...แลว”



ปฐม. อ อ ตถ เร นาม

มชฌม. เอ ตถ ตโถ วโห ตมห

อตตมะ. อ� มห อ มเห อมห

๕. หยยตตนวภตต แปลวา “...แลว” ม อ อาคมหนาธาต แปลวา “ได...แลว”



ปฐม. อา อ ตถ ตถ� นาม

มชฌม. โอ ตถ เส วห� ตมห

อตตมะ. อ� มหา อ มหเส อมห


๖. อชชตนวภตต แปลวา “...แลว” ม อ อาคมหนาธาต แปลวา “ได...แลว”



ปฐม. อ อ� อา อ นาม

มชฌม. โอ ตถ เส วห� ตมห

อตตมะ. อ มหา อ� มเห อมห

๗. ภวสสนตวภตต แปลวา “จก...”



ปฐม. สสต สสนต สสเต สสนเต นาม

มชฌม. สสส สสถ สสเส สสวเห ตมห

อตตมะ. สสาม สสาม สส� สสามเห อมห

๘. กาลาตปตตวภตต แปลวา “จก...แลว” ม อ อาคมหนาธาต แปลวา

“จกได...แลว”



ปฐม. สสา สส�ส สสถ สสส นาม

มชฌม. สเส สสถ สสเส สสวเห ตมห

อตตมะ. สส� สสามหา สส สสามหเส อมห

กาล

กาล คอ เวลากระท�าของกรยานน ๆ ในอาขยาตแบงกาลทเปนประธานไว ๓ กาล คอ

(๑) กาลทเกดขนเฉพาะหนา เรยกวา ปจจบนกาล (๒) กาลทลวงแลว เรยกวา อดตกาล และ

(๓) กาลทยงไมมาถง เรยกวา อนาคตกาล

กาลทง ๓ น แบงใหละเอยดออกไปอก เปน ๘ ประการ โดยใชวภตต ๘ หมวด

เปนเครองหมาย ดงน

ปจจบนกาล แบงเปน ๓ คอ

๑. ปจจบนแท แปลวา “...อย” ใชวตตมานาวภตต เชน ภกข ธมม� เทเสต อ.ภกษ

แสดงอย ซงธรรม


๒. ปจจบนใกลอดต แปลวา “ยอม...” ใชวตตมานาวภตต เชน กโต อาคจฉส ตว� อ.ทาน

ยอมมา จากทไหน?

๓. ปจจบนใกลอนาคต แปลวา “จะ...” ใชวตตมานาวภตต เชน อห� วหาร� คจฉาม

อ.เรา จะไป สวหาร ปจจบนกาลทง ๓ น หมายรดวยวตตมานาวภตต

อดตกาล แบงเปน ๓ คอ

๑. อดตลวงแลวไมมก�าหนด ทไมประจกษตออนทรย ใชปโรกขาวภตต แปลวา

“...แลว” เชน โส กร ราชา พภว ไดยนวา อ.เขา เปนพระราชา เปนแลว

๒. อดตลวงแลวเมอวานน จะประจกษตออนทรยหรอไมประจกษกตาม ใชหยยตตน

วภตต แปลวา “...แลว” ถาม อ อาคมน�าหนาธาต แปลวา “ได...แลว” เชน โส คาม� อคจฉา อ.เขา

ไดไปแลว สหมบาน

๓. อดตลวงแลววนน ทงประจกษและไมประจกษตออนทรย ใชอชชตนวภตต แปลวา

“...แลว” ถาม อ อาคมน�าหนาธาต แปลวา “ได...แลว” เชน โส ทาน� อทาส อ.เขา ไดใหแลว ซงทาน

อนาคตกาล แบงเปน ๒ คอ

๑. กาลทยงมาไมถง ใชภวสสนตวภตต แปลวา “จก...” เชน อห� ธมม� สณสสาม

อ.เรา จกฟง ซงธรรม

๒. อนาคตของอดตทผานมาแลว แตไมไดเกดขน ใชกาลาตปตตวภตต แปลวา

“จก...แลว” ถาม อ อาคมน�าหนาธาต แปลวา “จกได...แลว” เชน โส เจ ปมวเย ปพพชช�

อลภสสา, อรหา อภวสสา หากวา อ.เขา จกไดไดแลว ซงการบวช ในปฐมวยไซร, อ.เขา

เปนพระอรหนต จกไดเปนแลว

กาลพเศษ วภตต ๒ หมวด คอ

ปญจม และสตตมวภตต ไมบอกกาลอะไร แตสงเคราะหเขาในปจจบนกาล ดงน

ปญจมวภตต ใชในกาลอนถกกลาวใกล ๆ จดเขาในปจจบนกาล เรยกอกอยางหนงวา

“อาณตตกาล” แปลวา “จง..., ...เถด, ขอจง..., กรณา..., โปรด..., ชวย...” ใชในอรรถ ๘ อยาง คอ

๑. อาสสน ความหวง ความปรารถนา เชน โส สข ภวต อ.เขา เปนผมความสข

ขอจงเปน

๒. อาณตต การสงบงคบใหกระท�าสงใดสงหนง เชน เทวทตโตทาน โอทน� ปจต

อ.นายเทวทต จงหง ซงขาวสก ในกาลน

๓. วธ การกระท�า เชน อย� ปาสาโท สวณณมโย โหต อ.ปราสาทน เปนปราสาท

อนส�าเรจแลวดวยทอง จงเปน


๔. นมนตน การนมนต เชน อธวาเสต เม ภนเต ภควา โภชน� ขาแตพระองค

ผเจรญ อ.พระผมพระภาค ขอจงนมนตรบ ซงอาหาร ของขาพระองค

๕. อชเฌสน การเชอเชญ เชน เทเสต ภนเต ภควา ธมม� ขาแตพระองคผเจรญ

อ.พระผมพระภาค ขอเชญแสดง ซงพระธรรม

๖. อนมต การเหนคลอยตาม เชน ปจฉต ภว� ปญห� อ.ทานผเจรญ ขอจงถาม ซงปญหา

๗. ปตถนา การขอ เชน เอก� เม นยน� เทห อ.ทาน ขอจงให ซงนยนตา ขางหนง

แกกระผม

๘. ปตตกาล บอกเวลาทมาถงแลว เชน สมปตโต เต กาโล กฏกรเณ. กฏ� กโรต

ภว� อ.เวลา ในการกระท�าซงเสอ ของทาน ถงพรอมแลว อ.ทานผเจรญ จงกระท�า ซงเสอ

สตตมวภตต ใชในกาลอนถกกลาวใกลๆ จดเขาในปจจบนกาล เรยกชออกอยางหนงวา

“ปรกปปกาล” แปลวา “พง..., ควร...” ใชในอรรถ ๗ อยาง คอ

๑. อนมต การอนญาตแกบคคลอนผประสงคจะท�า เชน โส คาม� คจเฉยย อ.เขา

ควรไป สหมบาน

๒. ปรกปป การคาดคะเนระหวางเหตกบผล เชน ยท โส ปมวเย ปพพเชยย,

อรหา ภเวยย ผวา อ.เขา พงบวช ในปฐมวยไซร, อ.เขา เปนพระอรหนต พงเปน

๓. ปตถน ความปรารถนา เชน อห� สข ภเว อ.เรา เปนผมความสข พงเปน

๔. วธ การกระท�า เชน โส โอทน� ปเจยย อ.เขา พงหง ซงขาวสก

๕. นมนตน การนมนต เชน อธวาเสยย เม ภนเต ภควา โภชน� ขาแตพระองค

ผเจรญ อ.พระผมพระภาค ขอนมนตรบ ซงอาหาร ของขาพระองค

๖. อชเฌสน การเชอเชญ เชน เทเสยย ภนเต ภควา ธมม� ขาแตพระองคผเจรญ

อ.พระผมพระภาค ขอเชญแสดง ซงพระธรรม

๗. ปตตกาล บอกเวลาทมาถงแลว เชน สมปตโต เต กาโล กฏกรเณ กฏ� กเรยย

ภว� อ.เวลา ในการกระท�าซงเสอ ของทาน ถงพรอมแลว อ.ทานผเจรญ พงกระท�า ซงเสอ

การก ๓

การก คอ สงทเปนเหตท�ากรยาใหส�าเรจ ไมวาจะโดยตรงหรอโดยออม ม ๓ ประเภท คอ

๑. กตตการก คอ ผท�ากรยาใหส�าเรจ ใชในประโยคกตตวาจก และประโยคเหตกตตวาจก

(กตตรป)

๒. กมมการก คอ เหตทชวยท�าใหกรยาส�าเรจ ใชประโยคกมมวาจก และประโยค

เหตกมมวาจก (กมมรป)

๓. ภาวการก คอ เปนตวกรยาเอง (ภาวรป)


บทของวภตต แบงออกเปน ๒ ฝาย ๑. วภตตฝายปรสสบท คอ บททระบอรรถเพอผอน ไดแก วภตต ๖ ตวแรกของวภตต

ทง ๘ หมวด รวมทงหมด ๔๘ ตว โดยมากนยมใชในประโยคกตตวาจก และประโยคเหตกตตวาจก

๒. วภตตฝายอตตโนบท คอ บททระบอรรถเพอตน ไดแก วภตต ๖ ตวหลงของวภตต

ทง ๘ หมวด รวมม ๔๘ ตว โดยมากจะนยมใชในประโยคกมมวาจก ประโยคเหตกมมวาจก และ

ประโยคภาววาจก แตในประโยคกตตวาจกกมใช

วภตต ม ๒ ประเภท ๑. สพพธาตกวภตต วภตตทประกอบไดกบธาตทกตวม ๔ หมวด ไดแก วตตมานา,

ปญจม, สตตม และหยยตตน

๒. อสพพธาตกวภตต วภตตทไมสามารถประกอบกบธาตทกตวได ม ๔ หมวด

ไดแก ปโรกขา, อชชตน, ภวสสนต และกาลาตปตต

วจนะ (พจน)

วจนะ คอ ค�าทแสดงจ�านวนถงสงของทพดถงวามมากนอยเพยงใด ในอาขยาตม

๒ วจนะ เหมอนในนาม คอ (๑) เอกวจนะ มจ�านวนหนงเดยว (๒) พหวจนะ มจ�านวนมาก

ตงแตสองอยางขนไป สาเหตทม ๒ วจนะ เพราะจะตองสมพนธกบสทธนามซงท�าหนาทเปน

ประธานในประโยคเสมอ สงทจะตองสมพนธกบสทธนาม ในอาขยาตม ๒ ประการ คอ บรษ และ

วจนะ ตองตรงกนเสมอ

บรษ

บรษ คอชนของกรยาอาขยาต สมพนธกบบรษสพพนาม หมายรดวยวภตต จดเปน

๓ บรษ เหมอนบรษสพพนาม ดงน

๑. ปฐมบรษ สรรพนามทใชเรยกบคคลทเราพดถง ใชประกอบกบสทธนาม และ

ปรส สพพนาม เฉพาะ ต ศพท (นามโยค)

๒. มชฌมบรษ สรรพนามทใชเรยกคสนทนา ใชประกอบกบ ตมห ศพท (ตมหโยค)

๓. อตตมบรษ สรรพนามทใชแทนตวผพดเอง ใชประกอบกบ อมห ศพท (อมหโยค)


ธาตธาต คอ รากศพท ซงแสดงความหมายของศพท มสภาพทรงกรยาไว มวเคราะหวา

“กรย ธาเรนตต ธาตโว” อ.ศพท ท. เหลาใด ยอมทรงไว ซงกรยา เพราะเหตนน อ.ศพท ท.

เหลานน ชอวา ธาต (สภาพททรงกรยาไว) ธาตแตละตวมอรรถมาก บางตวมความหมาย

เปลยนไปตามปจจย ทลงประจ�าหมวดธาต บางตวมความหมายเปลยนไปตามอปสคทประกอบ

อยขางหนาธาตเปนตน เปนเหตใหธาตแตละตวมอรรถมากดงกลาว

ธาตนน ม ๗ หมวด ตามประเภทของวกรณปจจย ดงน

๑. หมวด ภ ธาต เรยก ภวาทคณะ ลง อ ปจจย

(ภวาทโต อ)

ภวต ยอมม, ยอมเปน ภ สตตาย� ในความม, ความเปน + อ + ต

โหต ยอมม, ยอมเปน ห สตตาย� ในความม, ความเปน + อ + ต

ปจต ยอมหง, ยอมตม ปจ ปาเก ในการหง, การตม + อ + ต

ลภต ยอมได ลภ ลาเภ ในการได + อ + ต

มรต ยอมตาย มร ปาณจาเค ในการสละชวต + อ + ต

หรต ยอมน�าไป หร หรเณ ในการน�าไป + อ + ต

อาหรต ยอมน�ามา อา + หร หรเณ ในการน�าไป + อ + ต

ปหรต ยอมต ป + หร ปหาเร ในการต + อ + ต

นหรต ยอมน�าออกไป น + หร หรเณ ในการน�าไป + อ + ต

ส�หรต ยอมรวบรวม ส� + หร หรเณ ในการน�าไป + อ + ต

วหรต ยอมอย ว + หร นวาเส ในการอย + อ + ต

ปรหรต ยอมบรหาร ปร + หร หรเณ ในการน�าไป + อ + ต

จรต ยอมเทยวไป จร จรเณ ในการเทยวไป + อ + ต

สรต ยอมระลกถง สร คตจนตาย� ในการไปและการคด + อ + ต

ผรต ยอมแผไป ผร พยาปเน ในการแผไป + อ + ต

วจต ยอมกลาว วจ วยตตย� วาจาย� ในการพดชด + อ + ต

ภาสต ยอมกลาว ภาส วยตตย� วาจาย� ในการพดชด + อ + ต

ปจฉต ยอมถาม ปจฉ ปจฉเน ในการถาม + อ + ต

รกขต ยอมรกษา รกข รกขเณ ในการรกษา + อ + ต

ยาจต ยอมขอ, ยอมออนวอน ยาจ ยาจเน ในการขอ + อ + ต

ภกขต ยอมกน ภกข อทเน ในการกน + อ + ต

พนธต ยอมผก พนธ พนธเน ในการผก + อ + ต


คเวสต ยอมแสวงหา คเวส มคคเน ในการแสวงหา + อ + ต

วสต ยอมอย วส นวาเส ในการอย + อ + ต

ชวต ยอมเปนอย ชว ปาณธารเณ ในการทรงไวซงชวต + อ + ต

โรทต ยอมรองไห รท อสสวโมจเน ในการปลอยน�าตา + อ + ต

อกโกสต ยอมดา อา + กส อกโกเส ในการดา + อ + ต

ปกโกสต ยอมเรยก ป + กส อวหาเน ในการรองเรยก + อ + ต

วหต ยอมน�าไป วห ปาปเน ในการใหถง + อ + ต

นนทต ยอมบนเทง นนท นนทเน ในความบนเทง + อ + ต

วนทต ยอมกราบไหว วนท อภวนทเน ในการกราบไหว + อ + ต

ปวสต ยอมเขาไป ป + วส ปเวสเน ในการเขาไป + อ + ต

ปสสต ยอมเหน ทส เปกขเณ ในการด, การเหน + อ + ต

นสทต ยอมนง น + สท คตยาวสาเน ในการสนสดการไป + อ + ต

วทต ยอมกลาว วท วยตตย� วาจาย� ในการพดชด + อ + ต

ฌายต ยอมเพง เฌ จนตาย� ในความคด + อ + ต

ปรวสต ยอมองคาส (เลยงด) ปร + วส โปสเน ในการเลยงด + อ + ต

อททสสต ยอมแสดง อ + ทส อตสชชเน ในการแสดง + อ + ต

ผสต ยอมกระทบ ผส สมผสเส ในการกระทบ,สมผส + อ + ต

เสต, สยต ยอมนอน ส สเย ในการนอน + อ + ต

เนต, นยต ยอมน�าไป น นเย ในการน�าไป + อ + ต

เชต, ชยต ยอมชนะ ช ชเย ในการชนะ + อ + ต

อจฉต ยอมปรารถนา อส อจฉาย� ในความปรารถนา + อ + ต

คจฉต ยอมไป, ยอมถง คม คตมห ในการไป + อ + ต

ตฏต ยอมยน, ยอมตง า คตนวตตมห ในการหามการไป + อ + ต

ปวต ยอมดม ปา ปาเน ในการดม + อ + ต

เทต ยอมให ทา ทาเน ในการให + อ + ต

นมต ยอมนอบนอม นม นเต ในการโนมลง + อ + ต

นมสสต ยอมนมสการ นมสส วนทนานตย� ในการนอมไหว + อ + ต


๒. หมวด รธ ธาต เรยก รธาทคณะ ลง อ และ เอ ปจจย และลงนคหตอาคมตนธาต

(รธาทโต นคคหตปพพญจ)

รนธต ยอมปด, ยอมกน รธ อาวรเณ ในการปด,กน + อ + ต

ฉนทต ยอมตด ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน + อ + ต

ภนทต ยอมผา, ยอมท�าลาย ภท วทารเณ ในการผา, ท�าลาย + อ + ต

ยญชต ยอมประกอบ ยช โยเค ในการประกอบ + อ + ต

ภญชต ยอมกน ภช พยวหรเณ ในการกลนกน + อ + ต

มญจต ยอมปลอย มจ จาเค ในการสละ, ปลอย + อ + ต

วนทต ยอมได, ยอมประสบ วท ลาเภ ในการได + อ + ต

นพพนทต ยอมเบอหนาย น + วท ตฏย� ในความยนด + อ + ต

๓. หมวด ทว ธาต เรยก ทวาทคณะ ลง ย ปจจย

(ทวาทโต โย)

ทพพต ยอมเลน, ยอมรงเรอง ทว กฬาย� ในการเลน + ย + ต

สพพต ยอมเยบ สว ตนตสนตาเน ในการสบตอเสนดาย + ย + ต

อปปชชต ยอมเกดขน อ + ปท คตมห ในการไป + ย + ต

อปปชชต ยอมเขาถง อป + ปท คตมห ในการไป + ย + ต

วปชชต ยอมวบต ว + ปท คตมห ในการไป + ย + ต

ปฏปชชต ยอมปฏบต, ยอมด�าเนนไป ปต + ปท คตมห ในการไป + ย + ต

อาปชชต ยอมถง, ยอมตอง อา + ปท คตมห ในการไป + ย + ต

ส�วชชต ยอมมปรากฏ ส� + วท ภาเว ในความม,ความเปน + ย + ต

พชฌต ยอมตรสร พธ อวคมเน ในการร + ย + ต

ยชฌต ยอมรบ, ยอมตอส ยธ สมปหาเร ในการตอส + ย + ต

กชฌต ยอมโกรธ กธ โกเป ในความโกรธ + ย + ต

วชฌต ยอมแทง วธ ตาฬเน ในการแทง + ย + ต

สนนยหต ยอมผกสอด ส� + นห พนธเน ในการผก + ย + ต

มญญต ยอมส�าคญ มน ญาเณ ในความร + ย + ต

สมาทยต ยอมสมาทาน ส� + อา + ทา อาทาเน ในการถอเอา + ย + ต

ตสสต ยอมยนด ตส ปตย� ในความยนด + ย + ต

กปปต ยอมก�าเรบ กป โกเป ในความก�าเรบ + ย + ต

ชายต ยอมเกด ชน ชนเน ในการเกด + ย + ต


๔. หมวด ส ธาต เรยก สวาทคณะ ลง ณ, ณา และ อณา ปจจย

(สวาทโต ณณาอณา จ)

สโณต ยอมฟง ส สวเณ ในการฟง + ณ + ต

สณาต ยอมฟง ส สวเณ ในการฟง + ณา + ต

ปหณาต ยอมสงไป ป + ห คตมห ในการไป + ณา + ต

ปาปณาต ยอมถง, ยอมบรรล ป + อป ปาปณเน ในการใหถง, บรรล + อณา + ต

สกกณาต ยอมอาจ สก สตตมห ในความสามารถ + อณา + ต

๕. หมวด ก ธาต เรยก กยาทคณะ ลง นา, ปป และ ณหา ปจจย

(กยาทโต นา, คหาทโต ปปณหา)

กณาต ยอมซอ ก ทพพวนมเย ในการแลกเปลยนดวยทรพย

+ นา + ต

วกกณาต ยอมขาย ว + ก ทพพวนมเย ในการซอขาย + นา + ต

ชนาต ยอมชนะ ช ชเย ในความชนะ + นา + ต

จนาต ยอมสงสม จ จเย ในการสงสม + นา + ต

ชานาต ยอมร ญา อวโพธเน ในการร + นา + ต

วชานาต ยอมร, ยอมรแจง ว + ญา อวโพธเน ในการร + นา + ต

มนาต ยอมตวง ม มาเน ในการตวง + นา + ต

ลนาต ยอมตด, ยอมเกยว ล เฉทเน ในการตด + นา + ต

ธนาต ยอมหวนไป ธ กมปเน ในความหวนไหว + นา + ต

คณหาต ยอมถอเอา คห อปาทาเน ในการถอเอา + ณหา + ต

อคคณหาต ยอมเรยนเอา อ + คห อปาทาเน ในการถอเอา + ณหา + ต

ปคคณหาต ยอมยกยอง, ยอมประคอง ป + คห อปาทาเน ในการถอเอา + ณหา + ต

นคคณหาต ยอมขม น + คห อปาทาเน ในการถอเอา + ณหา + ต

สงคณหาต ยอมสงเคราะหเอา ส� + คห อปาทาเน ในการถอเอา + ณหา + ต

ปฏคคณหาต ยอมรบเอา ปต + คห อปาทาเน ในการถอเอา + ณหา + ต

เฆปปต ยอมถอเอา คห อปาทาเน ในการถอเอา + ปป + ต


๖. หมวด ตน ธาต เรยก ตนาทคณะ ลง โอ และ ยร ปจจย

(ตนาทโต โอยรา)

ตโนต ยอมแผไป ตน วตถาเร ในการแผไป + โอ + ต

กโรต ยอมกระท�า กร กรเณ ในการกระท�า + โอ + ต

กยรต ยอมกระท�า กร กรเณ ในการกระท�า + ยร + ต

อภสงขโรต ยอมปรงแตง อภ + ส� + กร กรเณ ในการกระท�า + โอ + ต

สกโกต ยอมอาจ, ยอมสามารถ สก สตตมห ในความสามารถ + โอ + ต

ปปโปต ยอมถง, ยอมบรรล ป + อป ปาปณเน ในการใหถง + โอ + ต

๗. หมวด จร ธาต เรยก จราทคณะ ลง เณ และ ณย ปจจย

(จราทโต เณณยา)

โจเรต ยอมขโมย จร เถยเย ในความขโมย + เณ + ต

โจรยต ยอมขโมย จร เถยเย ในความขโมย + ณย + ต

จนเตต ยอมคด จนต จนตาย� ในความคด + เณ + ต

จนตยต ยอมคด จนต จนตาย� ในความคด + ณย + ต

มนเตต ยอมปรกษา มนต คตตภาสเน ในการกลาวคมครอง + เณ + ต

ปาเลต ยอมรกษา ปาล รกขเณ ในการรกษา + เณ + ต

เวเทต ยอมร วท ญาเณ ในความร + เณ + ต

ธาเรต ยอมทรงไว ธร ธารเณ ในการทรงไว + เณ + ต

ธาต ม ๒ ประเภท คอ ๑. สกมมกธาต ธาตทเรยกหากรรม ทเชอมกบค�าแปลวา “ซง” และ “ส” ไดด เชน

กฏ� กโรต ยอมกระท�า ซงเสอ, คาม� คจฉต ยอมไป สหมบาน และ โอทน� ปจต ยอมหง

ซงขาวสก เปนตน

๒. อกมมกธาต ธาตทไมเรยกหากรรม กลาวกรยา เชน อจฉต ยอมอย, เสต ยอม

นอน, ตฏต ยอมยน เปนตน


ปจจย

ปจจย คอศพททลงหลงจากธาต ท�าหนาทใหรการกวาเปนกตตการก กมมการก หรอ

ภาวการก เปนเหตใหรวา กรยาศพทนท�าหนาทเปนวาจกอะไร กลาวถงอะไร (ปจจยเปนเหตให

รวาจก)

ดงทกลาวแลววา ปจจยนนใชส�าหรบประกอบหลงจากธาต เปนเครองหมายใหทราบวาจก

ตามโครงสรางของประโยค ทง ๕ ประโยค ดงน

(๑) วกรณปจจย ๑๗ ตว คอ อ, อ, อ, อ, เอ, โอ, ย, ณ, ณา, อณา, นา, ปป, ณหา, โอ,

ยร, เณ และ ณย ปจจย เปนปจจยประจ�าหมวดธาตทง ๗ หมวด เปนเครองหมายกตตวาจก

(๒) การตปจจย ๔ ตว คอ เณ, ณย, ณาเป และณาปย เปนเครองหมายเหตกตตวาจก

(๓) ย ปจจย และ อ, อ อาคมหนา ย ปจจย เปนเครองหมายกมมวาจก

(๔) การตปจจย ๔ ตว คอ เณ, ณย, ณาเป และ ณาปย พรอมกบ ย ปจจย และ อ, อ

อาคมหนา ย ปจจย เปนเครองหมายเหตกมมวาจก

(๕) ย ปจจย อ อาคมหรอ อ อาคมหนา ย ปจจย และวภตตฝายอตตโนบท ปฐมบรษ

เอกวจนะ เปนเครองหมายภาววาจก

โครงสรางรปประโยคภาษาบาล ๕ (วาจก ๕)

ธาตทประกอบดวยปจจยและวภตต(กาล/บท/วจนะ/บรษ) ส�าเรจแลว เรยกวา วาจก

แปลวา กรยาศพททบอกประธาน, ผกลาวประธาน จดเปน ๕ วาจก ตามชนดแหงตวประธาน ดงน

(๑) ประโยคกตตวาจก กลาวผ กระท�า[กตตา]เปนประธานในประโยค เชน สโท

โอทน� ปจต อ.พอครว ยอมหง ซงขาวสก (ลงปจจยประจ�าหมวดธาตทง ๑๗ ตว คอ อ, อ, อ, อ,

เอ, โอ, ย,ณ, ณา, อณา, นา, ปป, ณหา, โอ, ยร, เณ และ ณย) (มขอสงเกตดงน : ปฐมา-กตตา,

ทตยา-กรรม)

(๒) ประโยคเหตกตตวาจก กลาวถงผทเปนเหตใหคนอนกระท�ากรยา เชน สามโก

สท� โอทน� ปาเจต อ.เจานาย ยงพอครว ยอมใหหง ซงขาวสก (เจานายเปนเหตใหพอครว

หงขาว) (ลงการตปจจย ๔ ตว คอ เณ, ณย, ณาเป และ ณาปย)

(๓) ประโยคกรรมวาจก กลาวสงทถกกระท�า [กรรม] เปนประธานในประโยค เปน การยก เอาสงทถกกระท�าขนมากลาวเปนประธานในประโยค เชน สเทน โอทโน ปจยเต อ.ขาวสก อนพอครว ยอมหง (มขอสงเกตดงน : ตตยา-กตตา, ปฐมา-กรรม) ลง ย ปจจย และ ลง อ, อ อาคมหนา ย ปจจย


(๔) ประโยคเหตกรรมวาจก กลาวถงสงทถกผอนใชใหกระท�ากรยา เชน สามเกน

สโทโอทน� ปาจาปยเต อ.พอครว อนเจานาย ยอมใหหง ซงขาวสก [บาลสนามหลวง

ยกอวตตกมมะขนมาเปนประธาน เชน สามเกน สท� โอทโน ปาจาปยเต อ.ขาวสก อนเจานาย ยง

พอครวยอมใหหง] ลงการตปจจย ๔ ตว คอ เณ, ณย, ณาเป และณาปย พรอมกบลง ย ปจจย

และ อ, อ อาคมหนา ย ปจจย

(๕) ประโยคภาววาจก กลาวถงภาวะ ความม ความเปน ในประโยค เชน เตน ภยเต

อนเขา ยอมเปน ลง ย ปจจยและวภตตฝายอตตโนบท ปฐมบรษ เอกวจนะ [มขอสงเกตดงน : ประธานจะประกอบดวยตตยาวภตต เอกวจนะหรอพหวจนะกได]

๔.๑ ภวาทคณะ ฉกาลกวภตตวธาน

ภ ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ม, เปน) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ภวต ภวนต ภวเต ภวนเต นามโยคมชฌม ภวส ภวถ ภวเส ภววเห ตมหโยคอตตม ภวาม ภวาม ภเว ภวามเห อมหโยค

ปจ ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (หง, ตม) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ปจต ปจนต ปจเต ปจนเต นามโยคมชฌม ปจส ปจถ ปจเส ปจวเห ตมหโยคอตตม ปจาม ปจาม ปเจ ปจามเห อมหโยค

คม ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ไป) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม คจฉต คจฉนต, คจฉเร คจฉเต คจฉนเต, คจฉเร นามโยคมชฌม คจฉส คจฉถ คจฉเส คจฉวเห ตมหโยคอตตม คจฉาม คจฉาม คจเฉ คจฉามเห อมหโยค


อน บทหนา + ภ ธาต + ย ปจจย + วตตมานาวภตต (กรรม) (เสวย)อตตโนบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อนภยเต อนภยนเต นามโยคมชฌม อนภยเส อนภยวเห ตมหโยคอตตม อนภเย อนภยามเห อมหโย

คม ธาต + ย ปจจย + วตตมานาวภตต (กรรม) (ไป)อตตโนบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม คจฉยเต คจฉยนเต นามโยคมชฌม คจฉยเส คจฉยวเห ตมหโยคอตตม คจฉเย คจฉยามเห อมหโยค

ภ ธาต + อ ปจจย + ปญจมวภตต (ม, เปน) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ภวต ภวนต ภวต� ภวนต� นามโยคมชฌม ภว, ภวาห ภวถ ภวสส ภววโห ตมหโยคอตตม ภวาม ภวาม ภเว ภวามเส อมหโยค

อน บทหนา + ภ ธาต + ย ปจจย + ปญจมวภตต (กรรม) (เสวย) อตตโนบท ปรสสปทตตะบรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม. อนภยต� อนภยนต� อนภยยต อนภยยนต นามโยคมชฌม. อนภยสส อนภยวโห อนภยยาห อนภยยาถ ตมหโยคอตตม. อนภเย อนภยามเส อนภยยาม อนภยยาม อมหโยค

ปจ ธาต + อ ปจจย + ปญจมวภตต (หง, ตม) ปรสสบท อตตโนบทบรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม. ปจต ปจนต ปจต� ปจนต� นามโยคมชฌม. ปจ, ปจาห ปจถ ปจสส ปจวโห ตมหโยคอตตม. ปจาม ปจาม ปเจ ปจามเส อมหโยค


ปจ ธาต + ย ปจจย + ปญจมวภตต (กรรม) (หง, ตม) อตตโนบท ปรสสปทตตะบรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม. ปจจต� ปจจนต� ปจจต ปจจนต นามโยคมชฌม. ปจจสส ปจจวโห ปจจ, ปจจาห ปจจถ ตมหโยคอตตม. ปจเจ ปจจามเส ปจจาม ปจจาม อมหโยค

คม ธาต + อ ปจจย + ปญจมวภตต (ไป) ปรสสบท อตตโนบทบรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม. คจฉต คจฉนต คจฉต� คจฉนต� นามโยคมชฌม. คจฉ, คจฉาห คจฉถ คจฉสส คจฉวโห ตมหโยคอตตม. คจฉาม คจฉาม คจเฉ คจฉามเส อมหโยค

คม ธาต + ย ปจจย + ปญจมวภตต (กรรม) (ไป) อตตโนบท ปรสสปทตตะบรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม. คจฉยต� คจฉยนต� คจฉยต คจฉยนต นามโยมชฌม. คจฉยสส คจฉยวโห คจฉยาห คจฉยถ ตมหโยคอตตม. คจฉเย คจฉยามเส คจฉยาม คจฉยาม อมหโยค

ภ ธาต + อ ปจจย + สตตมวภตต (ม, เปน) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ภเว, ภเวยย ภเวยย� ภเวถ ภเวร� นามโยคมชฌม ภเว, ภเวยยาส ภเวยยาถ ภเวโถ ภเวยยาวโห ตมหโยคอตตม ภเว, ภเวยยาม ภเวยยาม ภเว, ภเวยย� ภเวยยามเห อมหโยค

อน บทหนา + ภ ธาต + ย ปจจย + สตตมวภตต (กรรม) (เสวย) อตตโนบท ปรสสปทตตะ บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อนภเยถ อนภเยร� อนภเยยย อนภเยยย� นามโยคมชฌม อนภเยโถ อนภเยยยาวโห อนภเยยยาส อนภเยยยาถ ตมหโยคอตตม อนภเย, อนภเยยย� อนภเยยยามเห อนภเยยยาม อนภเยยยาม อมหโยค


ปจ ธาต + ย ปจจย + สตตมวภตต (กรรม) (หง, ตม) อตตโนบท ปรสสปทตตะ บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ปจเจถ ปจเจร� ปจเจ, ปจเจยย ปจเจยย� นามโยคมชฌม ปจเจโถ ปจเจยยาวโห ปจเจ, ปจเจยยาส ปจเจยยาถ ตมหโยคอตตม ปจเจ, ปจเจยย� ปจเจยยามเห ปจเจ, ปจเจยยาม ปจเจยยาม อมหโยค

คม ธาต + อ ปจจย + สตตมวภตต (ไป) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม คจเฉ, คจเฉยย คจฉ�, คจเฉยย� คจเฉถ คจเฉร� นามโยคมชฌม คจเฉ, คจเฉยยาส คจเฉยยาถ คจเฉโถ คจเฉยยาวโห ตมหโยคอตตม คจเฉ, คจเฉยยาม คจเฉยยาม คจเฉ, คจเฉยย� คจเฉยยามเห อมหโยค

คม ธาต + ย ปจจย + สตตมวภตต (กรรม) (หง, ตม) อตตโนบท ปรสสปทตตะ บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม คจฉเยถ คจฉเยร� คจฉเย, คจฉเยยย คจฉเยยย� นามโยคมชฌม คจฉเยโถ คจฉเยยยาวโห คจฉเย,คจฉเยยยาส คจฉเยยยาถ ตมหโยคอตตม คจฉเย, คจฉเยยย� คจฉเยยยามเห คจฉเย,คจฉเยยยาม คจฉเยยยาม อมหโยค

อ อาคม + ภ ธาต + อ ปจจย + หยยตตนวภตต (ม, เปน) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อภวา อภว อภวตถ อภวตถ� นามโยคมชฌม อภโว, อภว อภวตถ อภวเส อภววห� ตมหโยคอตตม อภว� อภวมหา อภว อภวมหเส อมหโยค

อ อาคม + ปจ ธาต + อ ปจจย + หยยตตนวภตต (หง, ตม) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อปจา อปจ อปจตถ อปจตถ� นามโยคมชฌม อปโจ อปจตถ อปจเส อปจวห� ตมหโยคอตตม อปจ� อปจมหา อปจ อปจมหเส อมหโยค


ปจ ธาต + อ ปจจย + หยยตตนวภตต (หง, ตม) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ปจา ปจ ปจตถ ปจตถ� นามโยคมชฌม ปโจ ปจตถ ปจเส ปจวห� ตมหโยคอตตม ปจ� ปจมหา ปจ ปจมหเส อมหโยค

ปจ ธาต + ย ปจจย + หยยตตนวภตต (กรรม) (หง, ตม) อตตโนบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อปจจถ, อปจจตถ อปจจตถ� นามโยคมชฌม อปจจเส อปจจวห� ตมหโยคอตตม อปจจ อปจจมหเส อมหโยค

คม ธาต + อ ปจจย + หยยตตนวภตต (ไป) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อคจฉา อคจฉ อคจฉตถ อคจฉตถ� นามโยคมชฌม อคจโฉ, อคจฉ อคจฉตถ อคจฉเส อคจฉวห� ตมหโยคอตตม อคจฉ� อคจฉมหา อคจฉ อคจฉมหเส อมหโยค

อ อาคม + คม ธาต + ย ปจจย + หยยตตนวภตต (กรรม) (ไป)อตตโนบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อคจฉยตถ, คจฉยตถ อคจฉยตถ�, คจฉยตถ� นามโยคมชฌม อคจฉยเส, คจฉยเส อคจฉยวห�, คจฉยวห� ตมหโยคอตตม อคจฉย, คจฉย อคจฉยมหเส, คจฉยมหเส อมหโยค

ภ ธาต + ปโรกขาวภตต (ม, เปน) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม พภว พภว พภวตถ พภวเร นามโยคมชฌม พภเว พภวตถ พภวตโถ พภววโห ตมหโยคอตตม พภว� พภวมห พภว พภวมเห อมหโย


ปจ ธาต + ปโรกขาวภตต (หง, ตม) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ปปจ ปปจ ปปจตถ ปปจเร นามโยคมชฌม ปปเจ ปปจตถ ปปจตโถ ปปจวโห ตมหโยคอตตม ปปจ� ปปจมห ปปจ ปปจมเห อมหโยค

ปจ ธาต + ย ปจจย + ปโรกขาวภตต (กรรม) (หง, ตม) อตตโนบท ปรสสปทตตะ บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ปปจจตถ ปปจจเร ปปจจ ปปจจ นามโยคมชฌม ปปจจตโถ ปปจจวโห ปปจเจ ปปจจตถ ตมหโยคอตตม ปปจจ ปปจจมเห ปปจจ� ปปจจมห อมหโยค

คม ธาต + ปโรกขาวภตต (หง, ตม) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ชคาม, ชคม ชคม ชคมตถ ชคมเร นามโยคมชฌม ชคเม ชคมตถ ชคมตโถ ชคมวโห ตมหโยคอตตม ชคม� ชคมมห ชคม ชคมมเห อมหโยค

อ อาคม + ปจ ธาต + อชชตนวภตต (หง, ตม) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อปจ, อปจ อปจส, อปจ� อปจตถ, อปจา อปจ นามโยคมชฌม อปจ, อปโจ อปจตถ อปจเส อปจวห� ตมหโยคอตตม อปจ อปจมห, อปจมหา อปจ�, อปจ อปจมเห อมหโยค

ปจ ธาต + ย ปจจย + อชชตนวภตต (กรรม) (หง, ตม) อตตโนบท ปรสสปทตตะ บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อปจจตถ อปจจ อปจจ, อปจจ อปจจส, อปจจ� นามโยคมชฌม อปจจเส อปจจวห� อปจจ, อปจโจ อปจจตถ ตมหโยคอตตม อปจจ� อปจจมเห อปจจ อปจจมห, -มหา อมหโยค


อ อาคม + คม ธาต + อชชตนวภตต (ไป) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อคจฉ, อคจฉ อคจฉส, อคจฉ� อคจฉตถ, อคจฉา อคจฉ นามโยคมชฌม อคจฉ, อคจโฉ อคจฉตถ อคจฉเส อคจฉวห� ตมหโยคอตตม อคจฉ อคจฉมห, -มหา อคจฉ� อคจฉมเห อมหโยค

อ อาคม + คม ธาต + อชชตนวภตต (ไป) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อคญฉ, อคญฉ อคญฉส, อคญฉ� อคญฉตถ อคญฉ นามโยคมชฌม อคญฉ, อคญโฉ อคญฉตถ อคญฉเส อคญฉวห� ตมหโยคอตตม อคญฉ อคญฉมห, อคญฉมหา อคญฉ� อคญฉมเห อมหโยค

อ อาคม + คม ธาต + อชชตนวภตต (ไป)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อคม, อคมาส อคมส,อคม�ส,อคม� นามโยคมชฌม อคม, อคโม อคมตถ, อคมตถ ตมหโยคอตตม อคม อคมมห, อคมมห, อคมมหา อมหโยค

อธ บทหนา + อ อาคม + คม ธาต + อชชตนวภตต (บรรล, ถงทบ)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อชฌคา อชฌค� นามโยคมชฌม อชฌโค อชฌคตถ ตมหโยคอตตม อชฌค อชฌคมห อมหโยค

ภ ธาต + ภวสสนตวภตต (ม, เปน) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยค ปฐม ภวสสต ภวสสนต ภวสสเต ภวสสนเต, ภวสสเร นามโยคมชฌม ภวสสส ภวสสถ ภวสสเส ภวสสวเห ตมหโยคอตตม ภวสสาม ภวสสาม ภวสส� ภวสสามเห อมหโยค


ปจ ธาต + ภวสสนตวภตต (หง, ตม) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ปจสสต ปจสสนต ปจสสเต ปจสสนเต, ปจสสเร นามโยคมชฌม ปจสสส ปจสสถ ปจสสเส ปจสสวเห ตมหโยคอตตม ปจสสาม ปจสสาม ปจสส� ปจสสามเห อมหโยค

ปจ ธาต + ย ปจจย + ภวสสนตวภตต (กรรม) (หง, ตม) อตตโนบท ปรสสปทตตะ บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยค ปฐม ปจจสสเต ปจจสสนเต ปจจสสต ปจจสสนต นามโยคมชฌม ปจจสสเส ปจจสสวเห ปจจสสส ปจจสสถ ตมหโยคอตตม ปจจสส� ปจจสสามเห ปจจสสาม ปจจสสาม อมหโยค

คม ธาต + ภวสสนตวภตต (ไป) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม คจฉสสต คจฉสสนต คจฉสสเต คจฉสสนเต, คจฉสสเร นามโยคมชฌม คจฉสสส คจฉสสถ คจฉสสเส คจฉสสวเห ตมหโยคอตตม คจฉสสาม คจฉสสาม คจฉสส� คจฉสสามเห อมหโยค

อ อาคม + ภ ธาต + กาลาตปตตวภตต (ม, เปน) ปรสสบท อตตโนบทบรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อภวสส,อภวสสา อภวสส�ส อภวสสถ อภวสสส นามโยคมชฌม อภวสส,อภวสเส อภวสสถ อภวสสเส อภวสสวเห ตมหโยคอตตม อภวสส� อภวสสมห,-ามหา อภวสส อภวสสามหเส อมหโยค

อ อาคม + คม ธาต + กาลาตปตตวภตต (ไป) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อคจฉสส, อคจฉสสา อคจฉสส�ส อคจฉสสถ อคจฉสสส นามโยคมชฌม อคจฉสส,อคจฉสเส อคจฉสสถ อคจฉสสเส อคจฉสสวเห ตมหโยคอตตม อคจฉสส� อคจฉสสมห, -ามหา อคจฉสส อคจฉสสามหเส อมหโยค


๔.๒ ภวาทคณะ วกรณวธาน

ห ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ม, เปน)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม โหต โหนต นามโยคมชฌม โหส โหถ ตมหโยคอตตม โหม โหม อมหโยค

ห ธาต + อ ปจจย + ปญจมวภตต (ม, เปน) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม โหต โหนต นามโยคมชฌม โหห โหถ ตมหโยคอตตม โหม โหม อมหโยค

อ อาคม + ห ธาต + อชชตนวภตต (ม, เปน)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อห, อโหส อเหส�, อห�, อหว� นามโยคมชฌม อโหส อโหสตถ ตมหโยคอตตม อโหส, อห� อโหสมห, อหมห อมหโยค

ส ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (นอน)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สยต สยนต นามโยคมชฌม สยส สยถ ตมหโยคอตตม สยาม สยาม อมหโยค


ส ธาต + อ ปจจย + ปญจมวภตต (นอน) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยค ปฐม เสต, สยต เสนต, สยนต สยต� สยนต� นามโยคมชฌม เสห, สย, สยาห เสถ, สยถ สยสส สยวโห ตมหโยคอตตม เสม, สยาม เสม, สยาม สเย สยามเส อมหโยค

น ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (นาไป)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม เนต, นยต เนนต, นยนต นามโยคมชฌม เนส, นยส เนถ, นยถ ตมหโยคอตตม เนม, นยาม เนม, นยาม อมหโยค

น ธาต + อ ปจจย + ปญจมวภตต (นาไป)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม เนต, นยต เนนต, นยนต นามโยคมชฌม เนห, นย, นยาห เนถ, นยถ ตมหโยคอตตม เนม, นยาม เนม, นยาม อมหโยค

น ธาต + อ ปจจย + สตตมวภตต (นาไป)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม นเย, นเยยย นเยยย� นามโยคมชฌม นเย, นเยยยาส นเยยยาถ ตมหโยคอตตม นเย, นเยยยาม นเยยยาม อมหโยค

า ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ยน, ตง, ดารง)

ปรสสบท บรษ เอก. พห. โยคปฐม ตฏต ตฏนต นามโยคมชฌม ตฏส ตฏถ ตมหโยค

อตตม ตฏาม ตฏาม อมหโยค


อธ บทหนา + า ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ยน, ตง, ดารง)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อธฏเต อธฏเฐนต นามโยคมชฌม อธฏเส อธฏเฐถ ตมหโยคอตตม อธฏเม อธฏเฐม อมหโยค

า ธาต + อ ปจจย + ปญจมวภตต (ยน, ตง, ดารง)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ตฏต ตฏนต นามโยคมชฌม ตฏ, ตฏาห ตฏถ ตมหโยคอตตม ตฏาม ตฏาม อมหโยค

ปา ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ดม)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปพต, ปวต ปพนต, ปวนต นามโยคมชฌม ปพส, ปวส ปพถ, ปวถ ตมหโยคอตตม ปพาม, ปวาม ปพาม, ปวาม อมหโยค

อส ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ม, เปน)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อตถ สนต นามโยคมชฌม อส อตถ ตมหโยคอตตม อมห, อสม อมห, อสม อมหโยค

อส ธาต + อ ปจจย + ปญจมวภตต (ม, เปน)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อตถ สนต นามโยคมชฌม อห อตถ ตมหโยคอตตม อสม อสม อมหโยค


อส ธาต + อ ปจจย + สตตมวภตต (ม, เปน)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สยา, อสส สย�, อสส นามโยคมชฌม อสส อสสถ ตมหโยคอตตม อสส� อสสาม อมหโยค

อ อาคม + อส ธาต + อชชตนวภตต (ม, เปน)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อาส อาสส, อาส� นามโยคมชฌม อาส อาสตถ ตมหโยคอตตม อาส อาสมห อมหโยค

พร ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (กลาว) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยค ปฐม พรวต, พรต, อาห พรวนต, อาห พรเต พรวนเต นามโยคมชฌม พรส พรถ พรเส พรวเห ตมหโยคอตตม พรม พรม พรเว พรมเห อมหโยค

หน ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (เบยดเบยน, ฆา)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม หนต, หนต หนนต นามโยคมชฌม หนส หนถ ตมหโยคอตตม หนาม หนาม อมหโยค

หน ธาต + ย ปจจย + วตตมานาวภตต (กรรม) (เบยดเบยน, ฆา) ปรสสบท ปรสสปทตตะ บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยค ปฐม หญญเต หญญนเต, หญญเร หญญต หญญนต, หญญเร นามโยคมชฌม หญญเส หญญวเห หญญส หญญถ ตมหโยคอตตม หญเญ หญญามเห หญญาม หญญาม อมหโยค


ห ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (บชา, บวงสรวง)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ชโหต, ชหวต ชโหนต, ชหวนต นามโยคมชฌม ชโหส, ชหวส ชโหถ, ชหวถ ตมหโยคอตตม ชโหม, ชหวาม ชโหม, ชหวาม อมหโยค

หา ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ละ, สละ)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ชหาต ชหนต นามโยคมชฌม ชหาส ชหาถ ตมหโยคอตตม ชหาม ชหาม อมหโยค

ทา ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ให)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ททาต ททนต นามโยคมชฌม ททาส ททาถ ตมหโยคอตตม ททาม ททาม อมหโยค


บรษ เอก. พห. โยคปฐม ทชชต ทชชนต นามโยคมชฌม ทชชส ทชชถ ตมหโยคอตตม ทชชาม ทชชาม อมหโยค


บรษ เอก. พห. โยคปฐม เทต เทนต นามโยคมชฌม เทส เทถ ตมหโยคอตตม ทมม, เทม ทมม, เทม อมหโยค


ทา ธาต + อ ปจจย + ปญจมวภตต (ให) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยค ปฐม ททาต ททนต ททต� ททนต� นามโยคมชฌม ททาห ททาถ ททสส ททวโห ตมหโยคอตตม ททาม ททาม ทเท ททามเส อมหโยค

ทา ธาต + อ ปจจย + ปญจมวภตต (ให)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม เทต เทนต นามโยคมชฌม เทห เทถ ตมหโยคอตตม เทม เทม อมหโยค

ทา ธาต + อ ปจจย + สตตมวภตต (ให) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยค ปฐม ทเท, ทเทยย ทเทยย� ทเทถ ทเทร� นามโยคมชฌม ทเทยยาส ทเทยยาถ ทเทโถ ทเทยยาวโห ตมหโยคอตตม ทเทยยาม ทเทยยาม ทเทยย� ทเทยยามเห อมหโยค

ทา ธาต + อ ปจจย + สตตมวภตต (ให)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ทชชา, ทชเช ทชเชยย ทชช�, ทชเชยย� นามโยคมชฌม ทชเชยยาส ทชเชยยาถ ตมหโยคอตตม ทชช�, ทชเชยยาม ทชเชยยาม อมหโยค

ทา ธาต + อ ปจจย + หยยตตนวภตต (ให)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อททา อทท นามโยคมชฌม อทโท อททตถ ตมหโยคอตตม อทท� อททมห อมหโยค


ทา ธาต + อชชตนวภตต (ให)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อทาส อท�ส นามโยคมชฌม อทาส, อโท อทตถ ตมหโยคอตตม อทาส อทาสมห, อทมห อมหโยค

ทา ธาต + ภวสสนตวภตต (ให) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ทสสต ทสสนต นามโยคมชฌม ทสสส ทสสถ ตมหโยคอตตม ทสสาม ทสสาม อมหโยค

๔.๓ รธาทคณะ (นคหตอาคม + อ ปจจย)

รธ ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม รนธต รนธนต รนธเต รนธนเต นามโยคมชฌม รนธส รนธถ รนธเส รนธวเห ตมหโยคอตตม รนธาม รนธาม รนเธ รนธามเห อมหโยค

ยช ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ประกอบ)

ปรสสบท บรษ เอก. พห. โยคปฐม ยญชต ยญชนต นามโยคมชฌม ยญชส ยญชถ ตมหโยคอตตม ยญชาม ยญชาม อมหโยค


ภช ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (กน, บรโภค)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ภญชต ภญชนต นามโยคมชฌม ภญชส ภญชถ ตมหโยคอตตม ภญชาม ภญชาม อมหโยค

วท ธาต + อ ปจจย + วตตมานาวภตต (ได, ประสบ)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม วนทต วนทนต นามโยคมชฌม วนทส วนทถ ตมหโยคอตตม วนทาม วนทาม อมหโยค

---------------------------------------------

๔.๔ ทวาทคณะ (ย ปจจย)

อ บทหนา + ปท ธาต + ย ปจจย + วตตมานาวภตต (กตต) (เกดขน) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อปปชชต อปปชชนต อปปชชเต อปปชชนเต, อปปชชเร นามโยคมชฌม อปปชชส อปปชชถ อปปชชเส อปปชชวเห ตมหโยคอตตม อปปชชาม อปปชชาม อปปชเช อปปชชามเห อมหโยค

พธ ธาต + ย ปจจย + วตตมานาวภตต (กตต) (ร, ตรสร) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม พชฌต พชฌนต พชฌเต พชฌนเต, พชฌเร นามโยคมชฌม พชฌส พชฌถ พชฌเส พชฌวเห ตมหโยคอตตม พชฌาม พชฌาม พชเฌ พชฌามเห อมหโยค


ส บทหนา + นห ธาต + ย ปจจย + วตตมานาวภตต (กตต) (ผกสอด)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สนนยหต สนนยหนต นามโยคมชฌม สนนยหส สนนยหถ ตมหโยคอตตม สนนยหาม สนนยหาม อมหโยค

มน ธาต + ยปจจย + วตตมานาวภตต (กตต) (สาคญ, ร) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม มญญต มญญนต นามโยคมชฌม มญญส มญญถ ตมหโยคอตตม มญญาม มญญาม อมหโยค

ส + อา บทหนา + ทา ธาต + ย ปจจย + วตตมานาวภตต (กตต) (สมาทาน) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สมาทยต สมาทยนต นามโยคมชฌม สมาทยส สมาทยถ ตมหโยคอตตม สมาทยาม สมาทยาม อมหโยค

ตส ธาต + ย ปจจย + วตตมานาวภตต (กตต) (ยนด)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ตสสต ตสสนต นามโยคมชฌม ตสสส ตสสถ ตมหโยคอตตม ตสสาม ตสสาม อมหโยค

สม ธาต + ย ปจจย + วตตมานาวภตต (กตต) (สงบ) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สมมต สมมนต นามโยคมชฌม สมมส สมมถ ตมหโยคอตตม สมมาม สมมาม อมหโยค


ชน ธาต + ย ปจจย + วตตมานาวภตต (กตต) (เกด) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ชายต ชายนต ชายเต ชายนเต, ชายเร นามโยคมชฌม ชายส ชายถ ชายเส ชายวเห ตมหโยคอตตม ชายาม ชายาม ชาเย ชายามเห อมหโยค

๔.๕ สวาทคณะ (ณ, ณา, อณา ปจจย)

ส ธาต + ณ ปจจย + วตตมานาวภตต (ฟง)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สโณต สณนต นามโยคมชฌม สโณส สโณถ ตมหโยคอตตม สโณม สโณม อมหโยค

ส ธาต + ณา ปจจย + วตตมานาวภตต (ฟง)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สณาต สณนต นามโยคมชฌม สณาส, สณส สณาถ, สณถ ตมหโยคอตตม สณาม สณาม อมหโยค

ส ธาต + ณ ปจจย + ปญจมวภตต (ฟง)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สโณต สณนต นามโยคมชฌม สโณห สโณถ ตมหโยคอตตม สโณม สโณม อมหโยค


ส ธาต + ณา ปจจย + ปญจมวภตต (ฟง) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม สณาต สณนต สณต� สณนต� นามโยคมชฌม สณ, สณาห สณาถ สณสส สณวโห ตมหโยคอตตม สณาม สณาม สเณ สณามเส อมหโยค

ส ธาต + ณา ปจจย + สตตมวภตต (ฟง) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม สเณ,สเณยย สเณยย� สเณถ สเณร� นามโยคมชฌม สเณ,สเณยยาส สเณยยาถ สเณโถ สเณยยาวโห ตมหโยคอตตม สเณ,สเณยยาม สเณยยาม สเณ,สเณยย� สเณยยามเห อมหโยค

ส ธาต + ณา ปจจย + ภวสสนตวภตต (ฟง) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม สณสสต สณสสนต สณสสเต สณสสนเต นามโยคมชฌม สณสสส สณสสถ สณสสเส สณสสวเห ตมหโยคอตตม สณสสาม สณสสาม สณสส� สณสสามเห อมหโยค

ป บทหนา + อป ธาต + อณา ปจจย + วตตมานาวภตต (ถง, บรรล)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาปณาต ปาปณนต นามโยคมชฌม ปาปณาส ปาปณาถ ตมหโยคอตตม ปาปณาม ปาปณาม อมหโยค

ป บทหนา + อป ธาต + อณา ปจจย + อชชตนวภตต (ถง, บรรล)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาปณ ปาปณส นามโยคมชฌม ปาปณ ปาปณตถ ตมหโยคอตตม ปาปณ ปาปณมห อมหโยค


สก ธาต + อณา ปจจย + วตตมานาวภตต (อาจ, สามารถ)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สกกณาต สกกณนต นามโยคมชฌม สกกณาส สกกณาถ ตมหโยคอตตม สกกณาม สกกณาม อมหโยค

อ อาคม + สก ธาต + อณา ปจจย + อชชตนวภตต (อาจ, สามารถ)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อสกข อสกขส นามโยคมชฌม อสกข อสกขตถ ตมหโยคอตตม อสกข อสกขมห, -มหา อมหโยค

สก ธาต + อณา ปจจย + ภวสสนตวภตต (อาจ, สามารถ)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สกขสสต สกขสสนต นามโยคมชฌม สกขสสส สกขสสถ ตมหโยคอตตม สกขสสาม สกขสสาม อมหโยค

๔.๖ กยาทคณะ (นา, ปป, ณหา ปจจย)

ว บทหนา + ก ธาต + นา ปจจย + วตตมานาวภตต (ขาย)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม วกกณาต วกกณนต นามโยคมชฌม วกกณาส วกกณาถ ตมหโยคอตตม วกกณาม วกกณาม อมหโยค


ช ธาต + นา ปจจย + วตตมานาวภตต (ชนะ)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ชนาต ชนนต นามโยคมชฌม ชนาส ชนาถ ตมหโยคอตตม ชนาม ชนาม อมหโยค

ว บทหนา + ญา ธาต + นา ปจจย + วตตมานาวภตต (ร)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม วชานาต วชานนต นามโยคมชฌม วชานาส วชานาถ ตมหโยคอตตม วชานาม วชานาม อมหโยค

ว บทหนา + ญา ธาต + นา ปจจย + ปญจมวภตต (ร) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม วชานาต วชานนต วชานต� วชานนต� นามโยคมชฌม วชาน, วชานาห วชานาถ วชานสส วชานาวโห ตมหโยคอตตม วชานาม วชานาม วชาเน วชานามเส อมหโยค

ว บทหนา + ญา ธาต + นา ปจจย + สตตมวภตต (ร)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม วชานยา, วชญญา, วชาเนยย วชาเนยย� นามโยคมชฌม วชาเนยยาส วชาเนยยาถ ตมหโยคอตตม วชาเนยยาม วชาเนยยาม, วชาเนม อมหโยค

ป บทหนา + ญา ธาต + ย ปจจย + ภวสสนตวภตต (กรรม) (ปรากฏ)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปญญายสสต, ปญญายหต ปญญายสสนต, ปญญายหนต นามโยคมชฌม ปญญายสสส, ปญญายหส ปญญายสสถ, ปญญายหถ ตมหโยคอตตม ปญญายสสาม, ปญญายหม ปญญายสสาม, ปญญายหม อมหโยค


คห ธาต + ณหา ปจจย + วตตมานาวภตต (ถอเอา)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม คณหาต, คณหต คณหนต นามโยคมชฌม คณหาส คณหาถ ตมหโยคอตตม คณหาม คณหาม อมหโยค

คห ธาต + ณหา ปจจย + ปญจมวภตต (ถอเอา) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม คณหาต คณหนต คณหต� คณหนต� นามโยคมชฌม คณห, คณหาห คณหาถ คณหสส คณหาวโห ตมหโยคอตตม คณหาม คณหาม คณเห คณหามเส อมหโยค

คห ธาต + ณหา ปจจย + สตตมวภตต (ถอเอา)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม คณเห, คณเหยย คณเหยย� นามโยคมชฌม คณเหยยาส คณเหยยาถ ตมหโยคอตตม คณเหยยาม คณเหยยาม อมหโยค

๔.๗ ตนาทคณะ (โอ, ยร ปจจย)

กร ธาต + โอ ปจจย + วตตมานาวภตต (กระทา) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม กโรต กพพนต, กโรนต กรเต กพพนเต นามโยคมชฌม กโรส กโรถ กรเส กรวเห ตมหโยคอตตม กโรม กโรม กพเพ กรมเห อมหโยค


กร ธาต + โอ ปจจย + ปญจมวภตต (กระทา) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม กโรต, กรต กพพนต, กโรนต กรต� กพพนต� นามโยคมชฌม กโรห กโรถ กรสส, กรสส กรวโห ตมหโยคอตตม กโรม กโรม กพเพ กพพามเส อมหโยค

กร ธาต + โอ ปจจย + สตตมวภตต (กระทา)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม กเร,กเรยย, กพเพ, กพเพยย กเรยย� นามโยคมชฌม กเร, กเรยยาส กเรยยาถ ตมหโยคอตตม กเร, กเรยยาม กเรยยาม อมหโยค

กร ธาต + ยร ปจจย + สตตมวภตต (กระทา) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม กยรา กยร� กยราถ, กพเพถ, กเรถ, กรพเพถ กรพเพร� นามโยคมชฌม กยราส กยราถ กรพเพโถ กรพเพยยาวโห ตมหโยคอตตม กยราม กยราม กรพเพยย� กรพเพยยามเห อมหโยค

กร ธาต + โอ ปจจย + หยยตตนวภตต (กระทา) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม อกา, อกรา อกร อกตถ อกตถ� นามโยคมชฌม อกโร อกตถ, อกโรตถ อกรเส อกรวห� ตมหโยคอตตม อก�, อกร� อกมห, อกรมห อกร อกรมหเส อมหโยค

อ อาคม + กร ธาต + โอ ปจจย + อชชตนวภตต (กระทา) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อกาส, อกร อกาส�, อกรส, อก�ส, อกร� นามโยคมชฌม อกาส, อกร อกาสตถ, อกรตถ ตมหโยคอตตม อกาส, อกร อกาสมห, อกรมห อมหโยค


กร ธาต + โอ ปจจย + ภวสสนตวภตต (กระทา) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม กาหต, กาหต กาหนต, กาหนต นามโยคมชฌม กาหส, กาหส กาหถ, กาหถ ตมหโยคอตตม กาหาม, กาหม กาหาม, กาหม อมหโยค

กร ธาต + โอ ปจจย + ภวสสนตวภตต (กระทา) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม กรสสต กรสสนต กรสสเต กรสสนเต นามโยคมชฌม กรสสส กรสสถ กรสสเส กรสสวเห ตมหโยคอตตม กรสสาม กรสสาม กรสส� กรสสามเห อมหโยค

สก ธาต + โอ ปจจย + วตตมานาวภตต (อาจ, สามารถ)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม สกโกต สกโกนต นามโยคมชฌม สกโกส สกโกถ ตมหโยคอตตม สกโกม สกโกม อมหโยค

ป บทหนา + อป ธาต + โอ ปจจย + วตตมานาวภตต (ถง, บรรล)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปปโปต ปปโปนต นามโยคมชฌม ปปโปส ปปโปถ ตมหโยคอตตม ปปโปม ปปโปม อมหโยค


๔.๘ จราทคณะ (เณ, ณย ปจจย)

จนต ธาต + เณ ปจจย + วตตมานาวภตต (คด) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม จนเตต จนเตนต นามโยคมชฌม จนเตส จนเตถ ตมหโยค อตตม จนเตม จนเตม อมหโยค

จนต ธาต + ณย ปจจย + วตตมานาวภตต (คด) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม จนตยต จนตยนต นามโยคมชฌม จนตยส จนตยถ ตมหโยคอตตม จนตยาม จนตยาม อมหโยค

จนต ธาต + ณย ปจจย + อชชตนวภตต (คด) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม จนตย จนตยส นามโยคมชฌม จนตย จนตยตถ ตมหโยคอตตม จนตย จนตยมห อมหโยค


๔.๙ ธาตปจจยนตนย

ค�าว า “ธาตปจจย” หมายความว าป จจยทแสดงอรรถของธาต มว เคราะหว า “ธาตวตเถ นททฏา ปจจยา ธาตปปจจยา” อ.ปจจย ท. อนถกแสดงแลว ในอรรถของธาต ชอวาธาตปปจจย (ธาต + นททฏ + ปจจย) (สตตมตปปรสสมาส, มชเฌโลปสมาส) ไดแก ข ปจจย เปนตน การตปจจยเปนทสด ธาตปจจยนมทงหมด ๑๐ ตว คอ ข, ฉ, ส, อาย, อย, ณย, เณ, ณย, ณาเป และ ณาปย ปจจย ซงแบงออกเปน ๓ กลม ดงน

๑. กลม ข, ฉ และ ส ปจจย ลงหลงจากธาต ๑.๑ ข, ฉ และ ส ปจจย ลงหลงจากธาต โดยเจาะจงธาตและอรรถของธาต เชน - ตตกขต ยอมอดกลน (ตช ขนตย� ในความอดทน + ข + ต) - ชคจฉต ยอมเกลยด, ยอมรงเกยจ (คป นนทาย� ในการตเตยน + ฉ + ต) - วจกจฉต ยอมสงสย (ว + กต ส�สเย ในความสงสย + ฉ + ต) - ตกจฉต ยอมเยยวยา (กต โรคาปนยเน ในการน�าออกซงโรค + ฉ + ต) - วม�สต ยอมพจารณา (มาน วม�สเน ในการพจารณา + ส + ต) ๑.๒ ข, ฉ และ ส ปจจย ลงหลงจากธาต โดยเจาะจงธาต และลงในอรรถ ปรารถนา

เพอ... (ตมจฉตถ) เชน - พภกขต ยอมปรารถนาเพอจะกน (ภช พยวหรเณ ในการกลนกน + ข + ต) - ชฆจฉต ยอมปรารถนาเพอจะกน (ฆส อทเน ในการกน + ฉ + ต) - ชคสต ยอมปรารถนาเพอจะน�าไป (หร หรเณ ในการน�าไป + ส + ต) - สสสสต ยอมปรารถนาเพอจะฟง (ส สวเณ ในการฟง + ส + ต) - ปวาสต ยอมปรารถนาเพอจะดม (ปา ปาเน ในการดม + ส + ต) - วชคสต ยอมปรารถนาเพอจะชนะ (ว + ช ชเย ในความชนะ + ส + ต)๒. กลม อาย, อย และ ณย ปจจย ลงหลงจากนาม ๒.๑ อาย ปจจย ลงหลงจากนามทเปนอปมา ในอรรถการประพฤต (อาจารตถ) เชน ปพพตมว อตตานมาจรต ปพพตายต ส�โฆ (ปพพต + อาย + ต) อ.พระสงฆ ยอมประพฤต ซงตน เพยงดงภเขา ชอวา ปพพตายต (ยอมประพฤต ดจภเขา) ๒.๒ อย ปจจย ม ๒ อยาง คอ ๒.๒.๑ อย ปจจย ลงหลงจากนามทเปนอปมา ในอรรถการประพฤต (อาจารตถ) เชน อฉตต� ฉตตมวาจรต ฉตตยต (ฉตต + อย + ต) ยอมประพฤต

ซงวตถทไมใชรม เพยงดงรม ชอวาฉตตยต. (ยอมประพฤตดจรม) ๒.๒.๒ อย ปจจย ลงหลงจากนาม ในอรรถปรารถนาเพอตน (อตตจฉตถ) เชน อตตโน ปตตมจฉต ปตตยต (ปตต + อย + ต) ยอมปรารถนา

ซงบาตร เพอตน ชอวา ปตตยต (ยอมปรารถนา บาตรเพอตน)


๒.๓ ณย ปจจย ลงหลงจากนาม ทใชในรปของธาต เชน - ทฬห� กโรต วรย� ทฬหยต (ทฬห + ณย + ต) ยอมกระท�า ซงความเพยร ใหมน ชอวาทฬหยต (ยอมท�าใหมน)๓. กลม การตปจจย (เณ, ณย, ณาเป, ณาปย) ลงหลงจากธาต ลงในอรรถ เปสน

การใช และอรรถ อชเฌสน การกระตน เชน กาเรต (ยง.....) ยอมใหกระท�า (กร กรเณ ในการกระท�า + เณ + ต) การยต (ยง.....) ยอมใหกระท�า (กร กรเณ ในการกระท�า + ณย + ต) การาเปต (ยง.....) ยอมใหกระท�า (กร กรเณ ในการกระท�า + ณาเป + ต) การาปยต (ยง.....) ยอมใหกระท�า (กร กรเณ ในการกระท�า +ณาปย+ต)

ตวอยางการประกอบธาตกบการตปจจย

ภ ธาต + เณ ปจจย + วตตมานาวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ภาเวต ภาเวนต นามโยคมชฌม ภาเวส ภาเวถ ตมหโยคอตตม ภาเวม ภาเวม อมหโยค

ภ ธาต + ณย ปจจย + วตตมานาวภตต (เหตกตต) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ภาวยต ภาวยนต ภาวยเต ภาวยนเต นามโยคมชฌม ภาวยส ภาวยถ ภาวยเส ภาวยวเห ตมหโยคอตตม ภาวยาม ภาวยาม ภาวเย ภาวยามเห อมหโยค

ภ ธาต + เณ ปจจย + ปญจมวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ภาเวต ภาเวนต นามโยคมชฌม ภาเวห ภาเวถ ตมหโยคอตตม ภาเวม ภาเวม อมหโยค


ภ ธาต + ณย ปจจย + ปญจมวภตต (เหตกตต) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ภาวยต ภาวยนต ภาวยต� ภาวยนต� นามโยคมชฌม ภาวย, ภาวยาห ภาวยถ ภาวยสส ภาวยวโห ตมหโยคอตตม ภาวยาม ภาวยาม ภาวเย ภาวยามเส อมหโยค

ภ ธาต + เณ ปจจย + สตตมวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ภาเวยย ภาเวยย� นามโยคมชฌม ภาเวยยาส ภาเวยยาถ ตมหโยคอตตม ภาเวยยาม ภาเวยยาม อมหโยค

ภ ธาต + ณย ปจจย + สตตมวภตต (เหตกตต) ปรสสบท อตตโนบท บรษ เอก. พห. เอก. พห. โยคปฐม ภาวเย, ภาวเยยย ภาวเยยย� ภาวเยถ ภาวเยร� นามโยคมชฌม ภาวเยยยาส ภาวเยยยาถ ภาวเยโถ ภาวเยยยาวโห ตมหโยคอตตม ภาวเยยยาม ภาวเยยยาม ภาวเยยย� ภาวเยยยามเห อมหโยค

อ อาคม + ภ ธาต + เณ ปจจย + อชชตนวภตต (เหตกตต)

ปรสสบท บรษ เอก. พห. โยคปฐม อภาเวส อภาเวส� นามโยคมชฌม อภาเวส อภาวตถ ตมหโยคอตตม อภาเวส อภาวมห อมหโยค

อ อาคม + ภ ธาต + ณย ปจจย + อชชตนวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม อภาวย อภาวยส, อภาวย� นามโยคมชฌม อภาวยส อภาวยตถ ตมหโยคอตตม อภาวย อภาวยมห อมหโยค


ภ ธาต + เณ ปจจย + ภวสสนตวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ภาเวสสต ภาเวสสนต นามโยคมชฌม ภาเวสสส ภาเวสสถ ตมหโยคอตตม ภาเวสสาม ภาเวสสาม อมหโยค

ภ ธาต + ณย ปจจย + ภวสสนตวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ภาวยสสต ภาวยสสนต นามโยคมชฌม ภาวยสสส ภาวยสสถ ตมหโยคอตตม ภาวยสสาม ภาวยสสาม อมหโยค

ปจ ธาต + เณ ปจจย + วตตมานาวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาเจต ปาเจนต นามโยคมชฌม ปาเจส ปาเจถ ตมหโยคอตตม ปาเจม ปาเจม อมหโยค

ปจ ธาต + ณย ปจจย + วตตมานาวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจยต ปาจยนต นามโยคมชฌม ปาจยส ปาจยถ ตมหโยคอตตม ปาจยาม ปาจยาม อมหโยค

ปจ ธาต + ณาเป ปจจย + วตตมานาวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจาเปต ปาจาเปนต นามโยคมชฌม ปาจาเปส ปาจาเปถ ตมหโยคอตตม ปาจาเปม ปาจาเปม อมหโยค


ปจ ธาต + ณาปย ปจจย + วตตมานาวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจาปยต ปาจาปยนต นามโยคมชฌม ปาจาปยส ปาจาปยถ ตมหโยคอตตม ปาจาปยาม ปาจาปยาม อมหโยค

ปจ ธาต + เณ ปจจย + ปญจมวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาเจต ปาเจนต นามโยคมชฌม ปาเจห ปาเจถ ตมหโยคอตตม ปาเจม ปาเจม อมหโยค

ปจ ธาต + ณย ปจจย + ปญจมวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจยต ปาจยนต นามโยคมชฌม ปาจย, ปาจยาห ปาจยถ ตมหโยคอตตม ปาจยาม ปาจยาม อมหโยค

ปจ ธาต + ณาเป ปจจย + ปญจมวภตต (เหตกตต) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจาเปต ปาจาเปนต นามโยคมชฌม ปาจาเปห ปาจาเปถ ตมหโยคอตตม ปาจาเปม ปาจาเปม อมหโยค

ปจ ธาต + ณาปย ปจจย + ปญจมวภตต (เหตกตต) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจาปยต ปาจาปยนต นามโยคมชฌม ปาจาปย, ปาจาปยาห ปาจาปยถ ตมหโยคอตตม ปาจาปยาม ปาจาปยาม อมหโยค


ปจ ธาต + เณ ปจจย + สตตมวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาเจยย ปาเจยย� นามโยคมชฌม ปาเจยยาส ปาเจยยาถ ตมหโยคอตตม ปาเจยยาม ปาเจยยาม อมหโยค

ปจ ธาต + ณย ปจจย + สตตมวภตต (เหตกตต) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจเยยย ปาจเยยย� นามโยคมชฌม ปาจเยยยาส ปาจเยยยาถ ตมหโยคอตตม ปาจเยยยาม ปาจเยยยาม อมหโยค

ปจ ธาต + ณาเป ปจจย + สตตมวภตต (เหตกตต) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจาเปยย ปาจาเปยย� นามโยคมชฌม ปาจาเปยยาส ปาจาเปยยาถ ตมหโยคอตตม ปาจาเปยยาม ปาจาเปยยาม อมหโยค

ปจ ธาต + ณาปย ปจจย + สตตมวภตต (เหตกตต) ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจาปเยยย ปาจาปเยยย� นามโยคมชฌม ปาจาปเยยยาส ปาจาปเยยยาถ ตมหโยคอตตม ปาจาปเยยยาม ปาจาปเยยยาม อมหโยค

ปจ ธาต + เณ ปจจย + ภวสสนตวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาเจสสต ปาเจสสนต นามโยคมชฌม ปาเจสสส ปาเจสสถ ตมหโยคอตตม ปาเจสสาม ปาเจสสาม อมหโยค


Rอเวยยากรโณ ตวนโธ พธโร โกสวชชโต

สาหจจรหโต ปงค มโค ฉนทววชชโต

ผไมไดศกษาไวยากรณเปรยบเหมอนคนตาบอด

ผไมไดศกษาคมภรอภธานเปรยบเหมอนคนหหนวก

ผไมไดศกษาคมภรอลงการเปรยบเหมอนคนงอย

ผไมไดศกษาคมภรฉนทเปรยบเหมอนคนใบ

ปจ ธาต + ณย ปจจย + ภวสสนตวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจยสสต ปาจยสสนต นามโยคมชฌม ปาจยสสส ปาจยสสถ ตมหโยคอตตม ปาจยสสาม ปาจยสสาม อมหโยค

ปจ ธาต + ณาเป ปจจย + ภวสสนตวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจาเปสสต ปาจาเปสสนต นามโยคมชฌม ปาจาเปสสส ปาจาเปสสถ ตมหโยคอตตม ปาจาเปสสาม ปาจาเปสสาม อมหโยค

ปจ ธาต + ณาปย ปจจย + ภวสสนตวภตต (เหตกตต)ปรสสบท

บรษ เอก. พห. โยคปฐม ปาจาปยสสต ปาจาปยสสนต นามโยคมชฌม ปาจาปยสสส ปาจาปยสสถ ตมหโยคอตตม ปาจาปยสสาม ปาจาปยสสาม อมหโยค

บทท ๕

กตก วาดวยการสรางค�าศพทนามกตกและกรยากตก

ความหมายของกตก

ค�าวา “กตก” แปลวา น�าความสงสยของผศกษาออกไป เมอรวาศพทนน ๆ ประกอบดวย

ปจจยอะไร มวเคราะหวา “สสสาน กงข กรต อปเนตต กโต, ณาทปจจโย” ชอวากต เพราะน�า

ความสงสยของศษยออกไป, ไดแกปจจยม ณ เปนตน (กร วกรเณ ในการเกลย + ต ปจจย)

ในคมภรเภทจนตาฎกา กลาวไววา “ปจจย ห ทสวา สาธเน นราสงโก โหต” จรงอย

ผ ศกษาเหนปจจยแลว ยอมเปนผ หมดความสงสยในสาธนะ ฉะนน ทชอวากต จงไดแก

กลมของปจจยทลงหลงธาต นกศกษาจะหมดความสงสยในเรองสาธนะ เมอเหนรปศพทแลว

ร วามาจากปจจยอะไร กจะบอกไดทนทวาเปนสาธนะอะไร ซงจะชวยใหแปลถกตองตาม

วตถประสงคทแทจรงได

๑. กตก ม ๓ กลม ตามกลมของปจจย ดงน

๑.๑ กจจปจจย ม ๕ ตว คอ ตพพ, อนย, ณย, เตยย และ รจจปจจย เปนเครองหมาย

กมมวาจก เหตกมมวาจก และภาววาจก ถาลงหลงจากสกมมกธาต เปนกมมวาจก และ

ถาลงหลงจากธาตทมการตปจจย เปนเหตกมมวาจก สวนทลงหลงจากอกมมกธาต เปน

ภาววาจก

๑.๒ กตปจจย ม ๔๓ ตว คอ ณ, อ, ณว, ต, อาว, ย, รตถ, รต, ราต, กว, รมม, ณ, ร,

ณก, ร, อ, ต, รรย, อน, ข, ต, ตก อก (เตกาลก), ต, ตวนต, ตาว, กต (อตตกาลก), ตเว, ต�, ตน,

ตวาน, ตวา (ตเวตนาทปจจย), มาน, อนต (วตตมานกาลก), ณ, ฆณ, ณว, ต, ณ, สส�, นต, มาน

และ อาน ปจจย (อนาคตกาลก) รปส�าเรจเปนกรยากตกกม เปนนามกตกกม ทเปนกรยากตก

เปนไดทง ๕ วาจก ไดแก กตตวาจก, เหตกตตวาจก, กมมวาจก, เหตกมมวาจก และภาววาจก

๑.๓ อณาทปจจย ม ๔๓ ตว คอ ณ, ย, กต, ม, มน, ถ, ม, ล, ย, ยาณ, ลาณ, ณ, ฉ,

ตย, ตย, ถ, ตตม, ณม, อาน, ต, ตรณ, ณตต, ตต, ต, ฒ, , ธ, ท, อทท, ก, อร, อล, อม, ต, ท,

อวร, อ, อร, น, อสส, นส, อส และ การ ปจจย รปส�าเรจเปนนามกตกทงหมด

กตก วาดวยการสรางคำาศพทนามกตกและกรยากตก 149

๒. กตก ม ๓ กลม ตามประเภทหนาทของศพท

กตก เมอจดแบงตามของหนาทของศพท ม ๒ ประเภท คอ กรยากตก กบ นามกตก ดงน

๒.๑ กรยากตก ม ๒ จ�าพวก คอ

๒.๑.๑ ใชท�าหนาทเปนกรยาคมพากยเหมอนกรยาอาขยาต มปจจย ๕ ตว คอ

ต, อนย, ตพพ, เตยย, กต ปจจย

๒.๑.๒ ใชท�าหนาทเปนกรยาในระหวาง ซงยงไมจบขอความของประโยค มปจจย

๙ ตว แบงออกเปน ๓ พวก ตามกาลทงสาม คอ

(๑) อดตกาล มปจจย ๓ ตว ไดแก ตน, ตวา และ ตวาน ปจจย แปลวา “.....แลว”

(๒) ปจจบนกาล มปจจย ๒ ตว ไดแก อนต และ มาน ปจจย แปลวา “.....อย”

หรอ “เมอ.....”

(๓) อนาคตกาล มปจจย ๔ ตว ไดแก สส�, นต, มาน และ อาน ปจจย

แปลวา “จะ.....”

๒.๒ นามกตก ใชท�าหนาเปนนามบท มปจจย ๖๑ ตว คอ รจจ, ณ, อ, ณว, ย, ม, ต,

อาว, ย, รตถ, รต, ราต, กว, รมม, ณ, ร, ณก, ร, อ, ต, รรย, อน, ข, ตก, อก, ฆณ, ณ, มน, ถ, ม,

ล, ย, ยาณ, ลาณ, ฉ, ตย, ตย, ถ, ตตม, ณม, อาน, ตรณ, ณตต, ตต, ฒ, ฐ, ธ, ท, อทท, ก, อร,

อล, อม, ท, อวร, อร, น, อสส, นส, อส และ การปจจย

๒.๓ ปจจยทเปนไดทงกรยากตกและนามกตก ม ๔ ตว คอ

๒.๓.๑ ณย ปจจย

- เปนกรยากตก เชน วญเญยย� พงถกร (ว + ญา + ณย) เปนตน

- เปนนามกตก เชน วากย� พากย, ประโยค (วจ + ณย) เปนตน

๒.๓.๒ ต ปจจย

- เปนกรยากตก เชน ปสนโน เลอมใสแลว (ป + สท + ต) เปนตน

- เปนนามกตก เชน พทโธ พระพทธเจา, ผตรสร (พธ + ต), สตโต สตว,

ผของอย (สนช + ต), จตต� จต, สภาพทรอารมณ (จนต + ต) เปนตน

(พธคมาทตเถ กตตร, ฉทาทห ตตรณ)

๒.๓.๓ กต ปจจย

- เปนกรยากตก เชน วทโต ถกรแลว (วท + กต) เปนตน

- เปนนามกตก เชน ตาโต พอ (ตา + กต) เปนตน

๒.๓.๔ รจจ ปจจย

- เปนกรยากตก เชน กจจ� พงถกกระท�า (กร + รจจ) เปนตน

- เปนนามกตก เชน กจจ� กจ (กร + รจจ) เปนตน


๓. จดประเภทตามกาลและกลมของปจจย ม ๖ ประเภท คอ ๓.๑ เตกาลกปจจย ปจจยทลงในกาลทงสาม มปจจยทงหมด ๒๘ ตว แบงเปน

๒ กลม คอ

๓.๑.๑ เตกาลก กจจปจจย เปนไดทง ๓ กาล มปจจย ๕ ตว คอ ตพพ,

อนย, ณย, เตยย และ รจจ ปจจย

๓.๑.๒ เตกาลก กตกปจจย เปนไดทง ๓ กาล มปจจย ๒๓ ตว คอ ณ, อ, ณว,

ต, อาว, ย, รตถ, รต, ราต, กว, รมม, ณ, ร, ณก, ร, อ, ต, รรย, อน, ข, ต, ตก และ อก ปจจย

๓.๒ อตตปจจย มปจจย ๔ ตว คอ ต, ตวนต, ตาว และ กต ปจจย

๓.๓ ตเวตนาทปจจย มปจจย ๕ ตว คอ ตเว ปจจย ใชในอรรถจตตถวภตต

ต� ปจจย ใชในอรรถปฐมาวภตตและจตตถวภตต สวน ตน, ตวาน และ ตวา ปจจย เปนอดตกาล

ปจจยทง ๕ ตวน รปส�าเรจเปนอพยยศพท

๓.๔ วตตมานกาลกปจจย ปจจยทลงในปจจบนกาล ม ๒ ตว คอ อนต และ

มาน ปจจย

๓.๕ อนาคตกาลกปจจย ปจจยทลงในอนาคตกาล ม ๙ ตว คอ ณ, ฆณ, ณว, ต, ณ,

สส�, นต, มาน และ อาน ปจจย

๓.๖ อณาทปจจย ม ๔๓ ตว คอ ณ, ย, กต, ม, มน, ถ, ม, ล, ย, ยาณ, ลาณ, ณ, ฉ,

ตย, ตย, ถ, ตตม, ณม, อาน, ต, ตรณ, ณตต, ตต, ต, ฒ, , ธ, ท, อทท, ก, อร, อล, อม, ต, ท,

อวร, อ, อร, น, อสส, นส, อส และ การ ปจจย รปส�าเรจเปนนามกตก

วเคราะห (การใหคาจากดความของศพท)

เนองจากกตก เปนการศกษาเกยวกบการใหค�าจ�ากดความ ความหมายของค�าศพท

ทงทเปนกรยากตก และนามกตก ดงนน จงเกยวของกบการวเคราะห ซงบาลเรยกวา “วคคห” บาง

เรยกวา “วจนตถ”บาง ดงมบาลวา “นปผนนสส อตโถ วเสเสน คยหต เอเตนาต วคคโห”

(ว + คห อปาทาเน ในการถอเอา + อ) แปลวา ชอวา วเคราะห เพราะเปนเครองถอเอา

ความหมายของค�าศพท หรอบททส�าเรจแลวโดยพเศษ

สาธนะ ๗

ค�าวา “สาธนะ” หมายถง ศพทเปนเครองกระท�ากรยาใหบรบรณยงขน เพราะประกอบ

ดวยกรยานเคราะหตางๆ อนแสดงเนอความใหชดเจนได ดงมวเคราะหวา “สาธยต นปผาทยต

กรยา เอเตนาต สาธน” (สาธ สทธมห ในความส�าเรจ + เณ + ยปจจย) เชน บทวา “ทาน”


มาจาก “ทา ธาต + ย ปจจย” ทา ธาตลวนๆ กลาวอรรถคอ “ให” มเนอความไมชดเจนวา

หมายถง “ผให” หรอ “สงทถกให” เปนตน เมอลง ยปจจยในอรรถภาวสาธนะ ท�าใหทราบวา

“ทาน�” หมายถง “การให” เมอลง ยปจจยในอรรถกมมสาธนะ ท�าใหทราบวา “ทาน�” หมายถง

“สงทถกให” เมอลง ย ปจจยในอรรถกรณสาธนะ ท�าใหทราบวา “ทาน�” หมายถง “เจตนา

อนเปนเครองให” เมอลง ย ปจจยในอรรถอธกรณสาธนะ ท�าใหทราบวา “ทาน�” หมายถง

“โรงทานอนเปนสถานทให” เปนตน ฉะนน สาธนศพทตางๆ จงสามารถท�าใหกรยาบรบรณ

ยงขนเพราะแสดงเนอความใหชดเจนได สาธนะนนม ๗ ประการ ดงน

(๑) กตตสาธนะ สาธนะอนกลาวกตตา(ผกระท�า) อนมชวคราวในประโยครปวเคราะห

เมอส�าเรจเปนกตกแลว แปลวา “ผ.....” เปนกตตรปอยางเดยว

เชน พชฌตต พทโธ ยอมตรสร เพราะเหตนน ชอวาพทธ (ผตรสร)

(๒) กมมสาธนะ สาธนะอนกลาวกรรม (สงทถกกระท�า) อนมชวคราวในประโยค

รปวเคราะห เมอส�าเรจเปนกตกแลว เปนกตตรป แปลวา “เปนท.....” เปนกมมรป แปลวา

“เปนทอนเขา.....” “ถก.....” หรอ “อนเขา.....”

เชน - เทสยตต เทสนา (กมมรป, กมมสาธนะ)

ยอมถกแสดง เพราะเหตนน ชอวาเทสนา (ธรรมทถกแสดง)

- พชฌตพพนต พทธ� (กมมรป, กมมสาธนะ)

พงถกร เพราะเหตนน ชอวาพทธ (พงถกร)

- ปยต นนต ปโย (กตตรป, กมมสาธนะ)

ยอมรก ซงบตรนน เพราะเหตนน ชอวาปย (เปนทรก)

ขอสงเกต : จะใชกรยาอาขยาตหรอกรยากตกทเปนกมมรป หรอบางกรณใชกรยา

อาขยาตทเปนกตตรป และใชวเสสนสพพนาม ซงสวนใหญจะอยตดกบอตศพทประกอบดวย

“ทตยาวภตต” กมบาง

(๓) กรณสาธนะ สาธนะอนกลาวกรณะ (เครองมอ) อนมชวคราวในประโยครปวเคราะห

เมอส�าเรจเปนกตกแลว เปนกตตรป แปลวา “เปนเครอง.....” หรอ “เปนเหต.....” เปนกมมรป

แปลวา “เปนเครองอนเขา.....” หรอ “เปนเหตอนเขา.....” เชน

- วเนต เอเตนาต วนโย (กตตรป, กรณสาธนะ)

ยอมแนะน�า ดวยอบายนน เพราะเหตนน อบายนน ชอวา วนย (อบาย เปนเครอง

แนะน�า)

- กลยต ปรมยต อทก� เอเตนาต กลล� (กมมรป, กรณสาธนะ)

น�า ยอมถกวดปรมาณ ดวยตมนน เพราะเหตนน ชอวา กลล (ตมเปนเครอง

อนเขา วดปรมาณน�า)


ขอสงเกต : วเสสนสพพนาม ซงสวนใหญจะอยตดกบอตศพท จะประกอบดวย “ตตยา

วภตต” เสมอ

(๔) สมปทานสาธนะ สาธนะอนกลาวสมปทาน (ผ รบ) อนมชวคราวในประโยค

รปวเคราะห เมอส�าเรจเปนกตกแลว เปนกตตรป แปลวา “เปนท.....” เปนกมมรป แปลวา

“เปนทอนเขา.....” เชน

- สมมา ปกาเรน ททาต อสสาต สมปทาน� (กตตรป, สมปทานสาธนะ)

ยอมให โดยประการ โดยชอบ แกบคคลนน เพราะเหตนน ชอวา สมปทาน

(เปนทให)

- ทาตพโพ อสสาต ทานโย (กมมรป, สมปทานสาธนะ)

อนบคคลพงให แกบคคลนน เพราะเหตนน ชอวา ทานย (เปนทอนเขาพงให)

ขอสงเกต : วเสสนสพพนาม ซงสวนใหญจะอยตดกบอตศพท จะประกอบดวย “จตตถ

วภตต” เสมอ

(๕) อปาทานสาธนะ สาธนะอนกลาวอปาทาน (ทหลกออก) อนมชวคราวในประโยค

รปวเคราะห เมอส�าเรจเปนกตกแลว แปลวา “เปนแดน.....” เปนกตตรปอยางเดยว เชน ปภวต

เอตสมาต ปภโว ยอมเกดในเบองแรก จากทนน เพราะเหตนน ชอวา ปภว. (เปนแดนเกดกอน)

ขอสงเกต : วเสสนสพพนาม ซงสวนใหญจะอย ตดกบอตศพท จะประกอบดวย

“ปญจมวภตต” เสมอ

(๖) อธกรณสาธนะ สาธนะอนกลาวอธกรณะ (ทรองรบ, โอกาส, ทวาง) อนมชวคราว

ในประโยครปวเคราะห เมอส�าเรจเปนกตกแลว เปนกตตรป แปลวา “เปนท.....” เปนกมมรป

แปลวา “เปนทอนเขา.....” หรอ “เปนทถก.....” เชน

- วเนต เอตถาต วนโย (กตตรป, อธกรณสาธนะ)

ยอมแนะน�า ในทน เพราะเหตนน ชอวาวนย (เปนทแนะน�า)

- ชล� ธยเต อสมนต ชลธ (กมมรป, อธกรณสาธนะ)

น�า ยอมถกทรงไว ในทน เพราะเหตนน ชอวาชลธ (เปนทถกทรงน�าไว)

ขอสงเกต : วเสสนสพพนาม ซงสวนใหญจะอย ตดกบอตศพท จะประกอบดวย

“สตตมวภตต” เสมอ

(๗) ภาวสาธนะ สาธนะอนกลาวกรยา อนมชวคราวในประโยครปวเคราะห เมอส�าเรจ

เปนกตกแลว แปลวา “การ....., ความ..... หรอ อน.....” เปนภาวรปอยางเดยว

เชน - ภยเต ภยมาน� (กรยาอาขยาต ภาวรป, ภาวสาธนะ)

อนเขาเปนอย ชอวา ภยมาน. (ความเปนอย)

- จนตน� จนตา (กรยากตก ภาวรป, ภาวสาธนะ)

อ.ความคด ชอวา จนตา (ความคด) เปนตน


ขอสงเกต : จะใชกรยาอาขยาต ภาวรป หรอกรยากตกทลง ย ปจจยในอรรถภาวะ

มาตงเปนรปวเคราะหกได

หมายเหต : วเสสนสพพนามทใชในการวเคราะหและเปนเครองสงเกตใหทราบสาธนะ

วาเปนสาธนะอะไรนน ใช ๔ ตว คอ ย, ต, เอต และ อม ศพท ใหสงเกตวาวเสสนสพพนามทงส

ตวดงกลาว ประกอบดวยวภตตอะไร กจะเปนสาธนะนนๆ ตามวภตตทประกอบอย และวเสสน

สพพนามน ตองมลงคเหมอนลงคของบทส�าเรจทเปนสาธนะ เชน

- วเนต เอเตนาต วนโย (ว + น นเย ในการน�าไป + อ) (กตตรป, กรณสาธนะ)

ยอมแนะน�า ดวยอบายนน เพราะเหตนน อบายนน ชอวา วนย (อบายเปนเครอง

แนะน�า)

ในตวอยางน บทส�าเรจคอ “วนโย” เปนปงลงค เพราะฉะนน วเสสนสพพนาม ทเปน

ตวบอกใหทราบสาธนะ กตองเปนปงลงคดวย ในทน วเสสนสพพนามทใช คอ “เอเตน” มาจาก

“เอต + นาตตยาวภตต” เปนปงลงคดวย และประกอบดวยตตยาวภตต ฉะนน จงเปนกรณสาธนะ

- กเถต เอตายาต กถา (กถ กถเน ในการกลาว + อ + อา) (กตตรป, กรณสาธนะ)

ยอมกลาว ดวยวาจาน เพราะเหตนน วาจาน ชอวากถา (วาจาเปนเครองกลาว)

ในตวอยางน บทส�าเรจ คอ “กถา” เปนอตถลงค เพราะฉะนน วเสสนสพพนาม

ทเปนตวบอกใหทราบสาธนะ กตองเปนอตถลงคดวย ในทน วเสสนสพพนามทใช คอ “เอ

ตาย” มาจาก “เอตา + นา ตตยาวภตต” เปนอตถลงคดวยและประกอบดวยตตยาวภตต ฉะนน

จงเปนกรณสาธนะ

- วนทต ตสสต อเนนาต วตต�, ธน� (วท ตฏ ย� ในความยนด + ต) (กตตรป,

กรณสาธนะ)

ยอมยนด ดวยทรพยน เพราะเหตนน ชอวา วตต, ไดแกทรพย (เปนเครองปลมใจ)

ในตวอยางน บทส�าเรจ คอ “วตต�” เปนนปงสกลงค เพราะฉะนน วเสสนสพพนาม

ทเปนตวบอกใหทราบสาธนะ กตองเปนนปงสกลงคดวย ในทน วเสสนสพพนามทใช คอ

“อเนน” มาจาก “อม + นา ตตยาวภตต” เปนนปงสกลงคดวย และประกอบดวยตตยาวภตต

ฉะนน จงเปนกรณสาธนะ


แผนผงโครงสรางการตงวเคราะหกตกโดยสงเขป

(๑) กตตสาธนะ

๑.๑ กตตรป กตตสาธนะ (วตตกตตสาธนะ)

.................ตต = ..............., (...........) แปลวา “ผ...”

๑.๒. กตตรป ตสสลสาธนะ

.................ต สเลนาต = ..............., (..........) แปลวา “ผ...โดยปกต”

๑.๓ สมาสรป ตสสลสาธนะ

.................ต� สลมสสาต = ..............., (...........) แปลวา “ผมอน...เปนปกต”

๑.๔ กมมรป อวตตกตตสาธนะ

.................อยเต (นาม+ปฐมา) เอเตนาต = ..............., (...........) แปลวา “ผ...”

(๒) กมมสาธนะ

๒.๑ กตตรป กมมสาธนะ

.................ต ตนต = ..............., (...........) แปลวา “เปนท...”

๒.๒ กมมรป กมมสาธนะ (อาขยาต)

.................อยเตต = ..............., (...........) แปลวา “อนเขา..., ถก...”

๒.๓ กมมรป กมมสาธนะ (กตก)

.................ตพโพต, ตพพาต, ตพพนต = ..............., (...........) แปลวา “อนเขาพง..., พงถก...”

(๓) กรณสาธนะ

๓.๑ กตตรป กรณสาธนะ

.................ต เอเตนาต, เอตายาต = ..............., (...........) แปลวา “เปนเครอง...”

๓.๒ กมมรป กรณสาธนะ

.................อยเต เอเตนาต, เอตายาต = ..............., (...........) แปลวา “เปนเครองอนเขา...”

(๔) สมปทานสาธนะ

๔.๑ กตตรป สมปทานสาธนะ

.................ต เอตสสาต, เอตายาต = ..............., (...........) แปลวา “เปนท...”

๔.๒ กมมรป สมปทานสาธนะ

.................อยเต เอตสสาต, เอตายาต = ..............., (...........) แปลวา “เปนทอนเขา...”

(๕) อปาทานสาธนะ

๕.๑ กตตรป อปาทานสาธนะ

.................ต เอตสมาต, เอตายาต = ..............., (...........) แปลวา “เปนแดน...”


(๖) อธกรณสาธนะ

๖.๑ กตตรป อธกรณสาธนะ

.................ต เอตถาต, เอตสมนต, เอตายนต = ................, (...........) แปลวา “เปนท...”

๖.๒ กมมรป อธกรณสาธนะ

.................อยเต เอตถาต, เอตสมนต เอตายนต = ................, (...........) แปลวา “เปนทอนเขา...”

(๗) ภาวสาธนะ

๗.๑ ภาวรป ภาวสาธนะ อกมมธาต (อาขยาต)

.................ยเตต = ..............., (ไมมอญญบท) แปลวา “การ..., ความ..., อน...”

๗.๒ ภาวรป ภาวสาธนะ สกมมธาต (กตก)

.................น�, ณ� (ยปจจย) = ..............., (ไมมอญญบท) แปลวา “การ..., ความ..., อน...”

รปทใชในการวเคราะหศพทม ๓ คอ

๑. กตตรป (ใชกรยาอาขยาต กตตรปอยางเดยว)

๑.๑ กตตรป เชน พชฌตต พทโธ (กตตรป, กตตสาธนะ)

๑.๒ เหตกตตรป เชน ภาเวตต ภาเวนโต (กตตรป, กตตสาธนะ)

๒. กมมรป (ใชกรยาอาขยาต หรอกรยากตกทเปนกมมรปและเหตกมมรป)

๒.๑ กมมรป เชน เทสยตต เทสนา (กมมรป, กมมสาธนะ) (อาขยาต)

ทกเขน รกขตพพนต ทรกข� (กมมรป, กมมสาธนะ) (กตก)

๒.๒ เหตกมมรป เชน ภาวยตต ภาวนา (กมมรป, กมมสาธนะ) (อาขยาต)

๓. ภาวรป (ใชกรยาอาขยาตทเปนภาวรป หรอใชกรยากตกทลงยปจจยในอรรถภาวะ)

เชน ภยเต ภวตพพ� (ภาวรป, ภาวสาธนะ) (อาขยาต)

คมน� คต (ภาวรป, ภาวสาธนะ) (กตก)

สวนประกอบของกตก

กตกทงทเปนกรยากตกและนามกตก มสวนประกอบ ๒ อยาง คอ ธาต + ปจจย

๑. ธาต คอ รากศพท เปนบอเกดความหมายของค�าศพทตางๆ

๒. ปจจย คอ อกษรพวกหนงทลงหลงธาต เปนเหตใหทราบสาธนะของศพททส�าเรจแลว

ทงธาตและปจจยเมอประกอบรปส�าเรจเปนศพทแลว ใหลงวภตตนามและแจกปทมาลา

เหมอนในนามกณฑทกประการ ยกเวนกลมตนาทปจจย รปส�าเรจเปนอพยยศพท ไมตองแจก

ปทมาลา แตตองลงวภตตแลวใหลบวภตตทงเสย


อนพนธ (อาขยาตและกตก)

ค�าวา “อนพนธ” แปลวา อกษรทตดตามมากบปจจย เปนเครองหมายใหร วธท�า

บางอยาง และจะตองถกลบไปเสมอ ไมมประกอบอยในบาล ดงมค�าททานกลาวไววา “อนพนโธ

อปปโยค” อนพนธ ไดแกอกษรทไมมการประกอบในอทาหรณบาล อนพนธน ม ๖ ตว คอ

ก, ข, ฆ, ณ, น และ ร ดงน

(๑) ก อนพนธ มปจจย ๒ ตว คอ กต และ ก ปจจย

(๒) ข อนพนธ มปจจย ๑ ตว คอ ข ปจจย

(๓) ฆ อนพนธ มปจจย ๑ ตว คอ ฆณ ปจจย

(๔) ณ อนพนธ มปจจย ๑๔ ตวและตวอาเทศ ๒ ตว รวมทงหมด ๑๖ ตว คอ เณ, ณย,

ณาเป, ณาปย, ณย, ณ, ณ, ฆณ, ณว, ณ, ณก, ณม, ณตต, ตรณ เหรณ, และ หรณ อาเทศปจจย

(๕) น อนพนธ มปจจย ๑ ตว คอ มน ปจจย

(๖) รอนพนธ มปจจย ๘ ตว คอ รจจ, รตถ, ราต, รต, ร, รมม, ร และ รรย ปจจย และ

ตวอาเทศ ๕ ตว คอ รฏ, รฏ, รฏ�, รฏา และ รจจ อาเทศ รวมทงหมด ๑๓ ตว

โครงสรางประโยคภาษาบาลทประกอบกรยากตกม ๕ วาจก

๑. ประโยคกตตวาจก เชน สโท โอทน� ปจนโต... หรอ ปจตวา...

อ.พอครว หงอย หรอ หงแลว ซงขาวสก ...

๒. ประโยคกมมวาจก เชน สเทน โอทโน ปจตพโพ

อ.ขาวสก อนพอครว พงหง

๓. ประโยคเหตกตตวาจก เชน สามโก สท� โอทน� ปาเจนโต... หรอ ปาเจตวา...

อ.เจานาย ยงพอครว ใหหงอย หรอ ใหหงแลว

ซงขาวสก ...

๔. ประโยคเหตกมมวาจก เชน สามเกน สโท โอทน� ปาจโต.

อ.พอครว อนเจานาย ใหหงแลว ซงขาวสก

สามเกน สท� โอทโน ปาจโต. (มใชบาง)

อ.ขาวสก อนเจานาย ยงพอครว ใหหงแลว

๕. ประโยคภาววาจก เชน เตน ภวตพพ�

อนเขา พงเปน


๕.๑ กจจปจจย

กจจปจจยน สามารถตงวเคราะหไดทง ๓ กาล ม ๕ ตว คอ ตพพ, อนย, ณย, เตยย

และ รจจ ปจจย แปลวา “พง...” หรอ “ควร...” มใชในกมมสาธนะและภาวสาธนะ โดยมาก

นอกจากนยงมใชในกตตสาธนะ กรณสาธนะ และสมปทานสาธนะ บางเลกนอย รปส�าเรจ

เปนกรยากตกกม เปนนามกตกกม ดงน

๑. กจจ ปจจย ๓ ตว คอ ตพพ, อนย และ เตยย ปจจย รปส�าเรจท�าหนาทเปนกรยา

คมพากยเหมอนกรยาอาขยาต แตเวลาใชตองเปลยนลงคและวจนะใหเหมอนกบบทนาม

ทไปสมพนธดวย เชน

- ธมโม ปจจตต� เวทตพโพ วญญห อ.ธรรม อนบณฑต ท. พงรได เฉพาะตน

(วท เณ + อ + ตพพ)

- ภวตา ปญเญน ภวนย อนทาน เปนผมปญญา ควรเปน (ภ + อนย)

- เอว� วธาน� โสตชเนน ญาเตยย อ.วธอยางน อนนกศกษา พงทราบ (ญา + เตยย)

๒. ณย ปจจย รปส�าเรจเปนไดทงกรยากตกและนามกตก ดงน

๒.๑ กรยากตก ท�าหนาทเปนกรยาคมพากย เชน

- เสส� เนยย อ.วธทเหลอ อนนกศกษาพงน�าไป (น + ณย)

๒.๒ นามกตก ท�าหนาทเปนบทนาม เชน

- สทสส� วชชมญเญส� อ.โทษ ของบคคล ท. เหลาอน อนบคคลเหนได

โดยงาย (วท + ณย)

๓. รจจ ปจจย รปส�าเรจเปนกรยากตกกม นามกตกกม

๓.๑ กรยากตก ท�าหนาทเปนกรยาคมพากย เชน

- กมม� ปคคเลน กจจ� อ.กรรม อนบคคล พงกระท�า (กร + รจจ)

๓.๒ นามกตก ท�าหนาทเปนบทนาม เชน

- กจจ� เม อตถ อ.กจ ของขาพเจา มอย (กร + รจจ)

กจจปจจย ๓ ตวเหลาน คอ ตพพ, อนย และ เตยย ถาลงหลงสกมมกธาต

กมมวาจกและเหตกมมวาจก เปนไดสามลงค ถาลงหลงอกมมกธาต เปนภาววาจก เปน

นปงสกลงค เอกวจนะ มรปเฉพาะปฐมาวภตตเทานน


ตวอยางการวเคราะหและประกอบคาศพท

ว. ภยเต ภวตพพ (ภ สตตาย� ในความม, ความเปน + ตพพ) (ภาวสาธนะ)

อนเขาเปนอย ชอวา ภวตพพ (พงม, พงเปน)

ว. กรยตต กตตพพ (กร กรเณ ในการกระท�า + ตพพ) (กมมสาธนะ)

ยอมถกกระท�า เพราะเหตนน ชอวา กตตพพ (อนบคคลจงกระท�า)

ว. กรยตต กรณย (กร กรเณ ในการกระท�า + อนย) (กมมสาธนะ)

ยอมถกกระท�า เพราะเหตนน ชอวา กรณย (อนบคคลจงกระท�า)

ว. ปชยตต ปชนโย, ภควา (ปช ปชาย� ในการบชา + เณ + อนย) (กมมสาธนะ)

ยอมถกบชา เพราะเหตนน ชอวา ปชนย, ไดแกพระผมพระภาคเจา (พงถกบชา)

ว. อครยหตถาต คารยโห, ปคคโล (ครห นนทาย� ในการตเตยน + ณย) (กมมสาธนะ)

ไดถกตเตยนแลว เพราะเหตนน ชอวา คารยห, ไดแกบคคล (พงถกตเตยน)

ว. ญายตต เญยย, ญาเตยย (ญา อวโพธเน ในการร + ณย, เตยย) (กมมสาธนะ)

ยอมถกร เพราะเหตนน ชอวา เญยย, ญาเตยย (พงถกร) (แปลง อา+ณย เปน เอยย)

ว. กตตพพนต กจจ (กร กรเณ ในการกระท�า + รจจ) (กมมสาธนะ)

พงถกกระท�า เพราะเหตนน ชอวา กจจ (พงถกกระท�า)

ว. ยชชตต ยญชตพพ (ยช โยเค ในการประกอบ + อ + ตพพ) (กมมสาธนะ)

ยอมถกประกอบ เพราะเหตนน ชอวา ยญชตพพ (อนบคคลพงประกอบ)

ว. ธารยตต ธาเรตพพ (ธร ธารเณ ในการทรงไว + เณ + ตพพ) (กมมสาธนะ)

ยอมถกทรงไว เพราะเหตนน ชอวา ธาเรตพพ (พงถกทรงไว)

ว. ตตกขาปยตต ตตกขาเปตพโพ (ตช ขมาย� ในความอดทน + ข + ณาเป + ตพพ) (กมมสาธนะ)

ยอมถกใหอดกลน เพราะเหตนน ชอวา ตตกขาเปตพพ (พงถกใหอดกลน)

ว. ตกจฉาปยตต ตกจฉาเปตพโพ (กต โรคาปนยเน ในการน�าออกซงโรค +ฉ+ณาเป+ตพพ)

ยอมถกใหเยยวยา เพราะเหตนน ชอวา ตกจฉาเปตพพ (พงถกใหเยยวยา) (กมมสาธนะ)

ว. อภาวยตถาต ภาเวตพโพ, ภาวยตพโพ (ภ สตตาย� ... + เณ,ณย + ตพพ) (กมมสาธนะ)

ไดถกใหเจรญแลว เพราะเหตนน ชอวา ภาเวตพพ, ภาวยตพพ (พงถกใหเจรญ)

ว. อภาวยตถาต ภาวนโย, ภาวนยา, ภาวนย (ภ สตตาย� ... + เณ + อนย) (กมมสาธนะ)

ไดถกใหเจรญแลว เพราะเหตนน ชอวา ภาวนย, ภาวนยา, ภาวนย (ควรถกใหเจรญ)

ว. อการยตถาต กาเรตพพ (กร กรเณ ในการกระท�า + เณ + ตพพ) (กมมสาธนะ)

ไดถกใหกระท�าแลว เพราะเหตนน ชอวา กาเรตพพ (พงถกใหกระท�า)


๕.๒ กตกปจจย (นามกตก)

ศพทกตกทเปนนามนามกด คณนามกด เรยกวา “นามกตก” นามกตกน จดเปนสาธนะ

โดยมปจจยเปนเครองหมายบงชวา ศพทแตละศพท มสาธนะตางกนไป

ว. กมภ� กโรตต กมภกาโร (กมภสททปปท + กร กรเณ ในการกระท�า + ณ) (กตตสาธนะ)

ยอมกระท�า ซงหมอ เพราะเหตนน ชอวา กมภการ (ผกระท�าหมอ, ชางปนหมอ)

ว. มาล� กโรตต มาลากาโร (มาลาสททปปท + กร กรเณ ในการกระท�า + ณ) (กตตสาธนะ)

ยอมกระท�า ซงระเบยบ เพราะเหตนน ชอวา มาลาการ (ผรอยพวงมาลย)

ว. ธมม� กาเมตต ธมมกาโม, ปรโส (ธมมสททปปท + กม กนตย� ในความใคร + ณ)

อ.บรษ ยอมใคร ซงธรรม เพราะเหตนน ชอวา ธมมกาม (ผใครธรรม)

ว. เวสส� ตรตต เวสสนตโร (เวสสาสททปปท + ตร ตรเณ ในการขาม + อ) (กตตสาธนะ)

ยอมขาม ซงถนนพอคา เพราะเหตนน ชอวา เวสสนตร (ผขามถนนพอคา, พระเวสสนดร

โพธสตว)

ว. ธมม� ธรตต ธมมธโร (ธมมสททปปท + ธร ธารเณ ในการทรงไว + อ) (กตตสาธนะ)

ยอมทรงไว ซงธรรม เพราะเหตนน ชอวา ธมมธร (ผทรงธรรม)

ว. วนย� ธรตต วนยธโร (วนยสททปปท + ธร ธารเณ ในการทรงไว + อ) (กตตสาธนะ)

ยอมทรงไว ซงวนย เพราะเหตนน ชอวา วนยธร (ผทรงวนย)

ว. อนน� ททาตต อนนโท (อนนสททปปท + ทา ทาเน ในการให + อ) (กตตสาธนะ)

ยอมให ซงขาวน�า เพราะเหตนน ชอวา อนนท (ผใหขาวน�า)

ว. - วเนต เอเตนาต วนโย (วปพพ + น ปาปเณ ในการใหถง + อ) (กรณสาธนะ)

ยอมแนะน�า ดวยธรรมน เพราะเหตนน ชอวา วนย (วนยเปนเครองแนะน�า, วนย)

- วเนต เอตถาต วนโย (วปพพ + น ปาปเณ ในการใหถง + อ) (อธกรณสาธนะ)

ยอมแนะน�า ในธรรมน เพราะเหตนน ชอวา วนย (ทเปนทแนะน�า, วนย)

ว. นยน� นโย (น ปาปเณ ในการใหถง + อ) (ภาวสาธนะ)

อ.การน�าไป ชอวา นย (การน�าไป, นย)

ว. นสสยตถ นสสยต นสสยสสตต วา นสสโย (นปพพ + ส เสวาย� ในการเสพ + อ) (กมมสาธนะ)

ถกอาศยแลว ยอมถกอาศย หรอจกถกอาศย เพราะเหตนน ชอวา นสสย (เปนทอาศย ไดแก

อาจารย)

ว. อนสย อนเสต อนเสสสตต วา อนสโย (อนปพพ + ส สเย ในการนอน + อ) (กตตสาธนะ)

นอนเนองแลว ยอมนอนเนอง หรอจกนอนเนอง เพราะเหตนน ชอวา อนสย (อนสย, กเลส

อนนอนเนอง)


ว. ปฏจจ เอตสมา ผลเมตต ปจจโย, สมทโย (ปตปพพ + อ คตมห ในการไป + อ) (อปาทานสาธนะ)

อ.ผล อาศยแลว จากเหตน ยอมเปนไป เพราะเหตนน ชอวา ปจจย, ไดแกสมทย (เหตเปน

แดนเกด ของผล, ปจจย)

ว. - วนจฉยเต อเนนาต วนจฉโย (ว+นปพพ + จ จเย ในการสงสม + อ) (กรณสาธนะ)

ยอมถกวนจฉย ดวยถอยค�าน เพราะเหตนน ชอวา วนจฉย (ถอยค�าเปนเครองตดสน,

ค�าวนจฉย)

- วนจฉยน� วนจฉโย (ว+นปพพ + จ จเย ในการสงสม + อ) (ภาวสาธนะ)

อ.การวนจฉย ชอวา วนจฉย (การตดสน, การวนจฉย) (แปลง จ เปน ฉ)

ว. ธมม� วจนาตต ธมมวจโย (ธมมสททปปท + วปพพ + จ จเย ในการสงสม + อ) (กตตสาธนะ)

ยอมพจารณา ซงธรรม เพราะเหตนน ชอวา ธมมวจย (ผพจารณาธรรม, ธรรมวจย)

ว. ขยน� ขโย (ข ขเย ในการสนไป + อ) (ภาวสาธนะ) (วทธ อ เปน เอ, แปลง เอ เปน อย)

อ.การสนไป ชอวา ขย (การสนไป, ขย)

ว. - สงคณหาต เตนาต สงคโห (ส�ปพพ + คห อปาทาเน ในการถอเอา + อ) (กรณสาธนะ)

ยอมสงเคราะห ดวยวตถนน เพราะเหตนน ชอวา สงคห (วตถเปนเครองสงเคราะห)

- สงคหณ� สงคโห (ส�ปพพ + คห อปาทาเน ในการถอเอา + อ) (ภาวสาธนะ)

อ.การสงเคราะห ชอวา สงคห (การสงเคราะห)

ว. ส�วรณ� สวโร (ส�ปพพ + วร วรเณ ในการระวงรกษา + อ) (ภาวสาธนะ)

อ.การส�ารวม ชอวา ส�วร (การสงวร, การส�ารวมระวง)

ว. อาทรณ� อาทโร (อาปพพ + ทร อาทเร ในการเคารพ-การเออเฟอ + อ) (ภาวสาธนะ)

อ.การเออเฟอ ชอวา อาทร (ความเอออาทร, ความเออเฟอ)

ว. กาโม อวจรต เอตถาต กามาวจโร, โลโก (กาม+อว+ จร จรเณ ในการเทยวไป +อ) (อธกรณะ)

อ.กาม ยอมเปนไป ในโลกน เพราะเหตนน อ.โลกน ชอวา กามาวจร (ทเปนททองเทยวไป

ของกาม)

ว. คาโว จรนต เอตถาต โคจโร (โคสททปปท + จร จรเณ ในการเทยวไป + อ) (อธกรณสาธนะ)

อ.โค ท. ยอมเทยวไป ในทน เพราะเหตนน ชอวา โคจร (ทเปนทเทยวไปของโค, ทโคจร)

ว. ปาเทน ปวตต ปาทโป (ปาทสททปปท + ปา ปาเน ในการดม + อ) (กตตสาธนะ)

ยอมดม ดวยราก เพราะเหตนน ชอวา ปาทป (ตนไม)

ว. คหาย� สยตต คหาสย, จตต� (คหาสททปปท + ส สเย ในการนอน + อ) (กตตสาธนะ)

อ.จต ยอมอาศยอย ในถ�าคอหทยวตถ เพราะเหตนน ชอวา คหาสย (ผอาศยอยในถ�าคอหทย

วตถ)

ว. - ททาตต ทายโก, ปรโส (ทา ทาเน ในการให + ณว) (กตตสาธนะ) (แปลง อา เปน อาย)

ยอมให เพราะเหตนน ชอวา ทายก (ผให)


- ททาตต ทายกา, อตถ (ทา ทาเน ในการให +ณว+อา) (กตตสาธนะ) (แปลง อ เปน อ)

ยอมให เพราะเหตนน ชอวา ทายกา (ผให)

- ททาตต ทายก, กล� (ทา ทาเน ในการให + ณว) (กตตสาธนะ)

ยอมให เพราะเหตนน ชอวา ทายก (ผให)

ว. ภควโต โอวาทานสาสน สณาตต สาวโก, สาวกา (ส สวเณ ในการฟง + ณว) (กตตสาธนะ)

ยอมฟง ซงโอวาท และอนสาสน ของพระผมพระภาคเจา เพราะเหตนน ชอวา สาวก, สาวกา

ว. - รตนตตย� อปาสตต อปาสโก (อปปพพ + อาส อปเวสเน ในการเขาไปใกล + ณว)

ยอมเขาไปนงใกล ซงพระรตนตรย เพราะเหตนน ชอวา อปาสก (ผเขาไปนงใกลพระรตนตรย)

- รตนตตย� อปาสตต อปาสกา (อปปพพ + อาส อปเวสเน ในการเขาไปใกล + ณว + อา)

ยอมเขาไปนงใกล ซงพระรตนตรย เพราะเหตนน ชอวา อปาสกา (ผ เขาไปนงใกล

พระรตนตรย)

ว. ชเนตต ชนโก, ชนกา (ชน ชนเน ในการเกด + เณ + ณว) (กตตสาธนะ)

ยอมใหเกด เพราะเหตนน ชอวา ชนก, ชนกา (ผใหก�าเนด, บดา, มารดา)

ว. หนตต วธโก (หน หสาย� ในการเบยดเบยน + ณว) (กตตสาธนะ)

ยอมฆา เพราะเหตนน ชอวา วธก (ผฆา) (แปลง หน เปน วธ)

ว. กโรตต กตตา (กร กรเณ ในการกระท�า + ต) (กตตสาธนะ)

ยอมกระท�า เพราะเหตนน ชอวา กตต (ผกระท�า)

ว. ภาเวตต ภาเวตา (ภ สตตาย� ในความม ความเปน + เณ + ต) (กตตสาธนะ) (การตปจจย)

ยอมใหม เพราะเหตนน ชอวา ภาเวต (ผใหม, ผใหเจรญ) (วทธ อ เปน โอ, แปลง โอ เปน อาว)

ว. กาเรตต กาเรตา, การยตา, การาเปตา, การาปยตา (กร กรเณ ในการกระท�า +เณ, ณย,

ณาเป,ณาปย+ต) ยอมใหกระท�า เพราะเหตนน ชอวา กาเรต, การยต, การาเปต,

การาปยต (ผใหกระท�า)

ว. ภย� ปสสตต ภยทสสาว (ภยสททปปท + ทส เปกขเน ในการด-เหน + อาว) (กตตสาธนะ)

ยอมเหน ซงภย เพราะเหตนน ชอวา ภยทสสาว (ผเหนภย) (แปลง ทส เปน ทสส)

ว. สเทวก� โลก� ทฏธมมกาทวเสน สาสตต สตถา (สาส อนสฏมห ในการสงสอน + รตถ)

(กตตสาธนะ) ยอมสงสอน ซงชาวโลก พรอมทงเทวโลก ดวยสามารถแหงประโยชน มประโยชน

ในปจจบนเปนตน เพราะเหตนน ชอวา สตถ (ผสงสอน, พระศาสดา, คร)

ว. ปตต� ปาตต ปตา (ปา รกขเณ ในการรกษา + รต) (กตตสาธนะ)

ยอมรกษา ซงบตร เพราะเหตนน ชอวา ปต (ผรกษา, บดา)

ว. ธมเมน ปตต� มาเนตต มาตา (มาน ปชาย� ในการบชา + ราต) (กตตสาธนะ)

ยอมยกยอง ซงบตร โดยธรรม เพราะเหตนน ชอวา มาต (ผยกยองบตร, มารดา)


ว. อรช รชต รชสสตต วา โรโค (รช โรเค ในการเสยดแทง + ณ) (กตต) (แปลง ช เปน ค)

ไดเสยดแทงแลว ยอมเสยดแทง หรอจกเสยดแทง เพราะเหตนน ชอวา โรค (โรคผเสยดแทง)

ว. อปปชชตต อปปาโท (อ + ปท คตมห ในการไป + ณ) (กตตสาธนะ)

ยอมเกดขน เพราะเหตนน ชอวา อปปาท (ผเกดขน)

ว. - อผส ผสต ผสสสตต วา ผสโส (ผส ผสเน ในการกระทบ + ณ) (กตตสาธนะ)

ไดกระทบแลว ยอมกระทบ หรอจกกระทบ เพราะเหตนน ชอวา ผสส (ผกระทบ, ผสมผส)

- ผสนต เตน สมปยตตาต ผสโส (ผส ผสเน ในการกระทบ + ณ) (กรณสาธนะ)

อ.สปยตตธรรม ท. ยอมกระทบ ดวยธรรมนน เพราะเหตนน ชอวา ผสส (ธรรมเปนเครอง

กระทบ)

ว. อาหรตต อาหาโร (อาปพพ + หร หรเณ ในการน�าไป + ณ) (กตตสาธนะ) (วทธ อ เปน อา)

ยอมน�ามา เพราะเหตนน ชอวา อาหาร (อาหาร, ผน�ามา)

ว. อปหนตต อปฆาโต (อปปพพ + หน หสาย� ในการเบยดเบยน + ณ) (แปลง หน เปน ฆาต)

ยอมเขาไปเบยดเบยน เพราะเหตนน ชอวา อปฆาต (ผเขาไปเบยดเบยน) (กตตสาธนะ)

ว. รญชนต อเนนาต ราโค (รนช ราเค ในความก�าหนด + ณ) (กรณสาธนะ)

ยอมก�าหนด ดวยโลภะน เพราะเหตนน ชอวา ราค (ราคะเปนเครองก�าหนด)

ว. รญชยต อเนนาต ราโค (รนช ราเค ในความก�าหนด + ณ) (กรณสาธนะ)

ยอมถกก�าหนด ดวยโลภะน เพราะเหตนน อ.โลภะน ชอวา ราค (โลภะเปนเครองถกก�าหนด)

ว. สย� รญชตต ราโค (รนช ราเค ในความก�าหนด + ณ) (กตตสาธนะ) (แปลง นช เปน ช)

ยอมก�าหนด เอง เพราะเหตนน ชอวา ราค (ผก�าหนด)

ว. ปชชเต อเนนาต ปาโท (ปท คตมห ในการไป + ณ) (กรณสาธนะ)

ยอมถกไป ดวยอวยวะน เพราะเหตนน ชอวา ปาท (อวยวะเปนเครองไป, เทา)

ว. ภชชตต โภโค (ภช พยวหรเณ ในการกลนกน + ณ) (กมมสาธนะ) (แปลง ช เปน ค)

ยอมถกบรโภค เพราะเหตนน ชอวา โภค (โภคทรพย)

ว. ภชยตต ภาโค (ภช ภาชเน ในการแบง + ณ) (กมมสาธนะ) (แปลง ช เปน ค)

ยอมถกแบง เพราะเหตนน ชอวา ภาค (สวนทถกแบง, สวน)

ว. ภรยตต ภาโร (ภร หรเณ ในการน�าไป + ณ) (กมมสาธนะ)

ยอมถกน�าไป เพราะเหตนน ชอวา ภาร (สงทถกน�าไป, ภาระ)

ว. ลพภตต ลาโภ (ลภ ลาเภ ในการได + ณ) (กมมสาธนะ)

ยอมถกได เพราะเหตนน ชอวา ลาภ (สวนทถกได, ลาภ)

ว. โวหรยตต โวหาโร (ว + อวปพพ + หร หรเณ ในการน�าไป + ณ) (กมมสาธนะ) (แปลง

อว เปน โอ) ยอมถกเรยก เพราะเหตนน ชอวาโวหาร (เปนทอนเขาเรยก, ส�านวน, โวหาร,

ค�าพด)


ว. ทยตต ทาโย (ทา ทาเน ในการให + ณ) (กมมสาธนะ) (แปลง อา เปน อาย = อาการนตานมาโย)

ยอมถกให เพราะเหตนน ชอวา ทาย (เปนทอนเขาให, รางวล)

ว. วหรนต เอตถาต วหาโร (วปพพ + หร นวาเส ในการอย + ณ) (อธกรณสาธนะ)

อ.ภกษ ท. ยอมอย ในทน เพราะเหตนน ชอวา วหาร (ทเปนทอย, วหาร, วด)

ว. อารมนต เอตสมนต อาราโม (อาปพพ + รม กฬาย� ในการเลน + ณ) (อธกรณสาธนะ)

อ.ภกษ ท. ยอมรนรมย ในทน เพราะเหตนน ชอวา อาราม (ทเปนทรนรมย, อาราม, วด)

ว. โสจน� โสโก (สจ โสเก ในความเศราโศก + ณ) (ภาวสาธนะ) (แปลง จ เปน ก)

อ.ความเศราโศก ชอวา โสก (ความเศราโศก)

ว. จชน� จาโค (จช หานมห ในการสละ + ณ) (ภาวสาธนะ) (แปลง ช เปน ค = กคา จชาน�)

อ.การสละ ชอวา จาค (การสละ, การบรจาค)

ว. ยญชน� โยโค (ยช โยเค ในการประกอบ + ณ) (ภาวสาธนะ) (แปลง ช เปน ค)

อ.การประกอบ ชอวา โยค (การประกอบ)

ว. ภญชน� ภงโค (ภนช อวมททเน ในการหกท�าลาย + ณ) (แปลง น เปน นคหต)

อ.การแตกหกไป ชอวา ภงค (การแตกไป) (แปลง ช เปน ค) (ภาวสาธนะ)

ว. ปจจเยห สงคมม กรยตต สงขาโร (ส�ปพพ + กร กรเณ ในการกระท�า + ณ) (กมมสาธนะ)

อนปจจย ท. ประชมกนแลว ยอมกระท�า เพราะเหตนน ชอวา สงขาร (ถกปจจยปรงแตง)

ว. สงขรยต เตนาต สงขาโร (ส�ปพพ + กร กรเณ ในการกระท�า + ณ) (กรณสาธนะ)

ยอมถกปรงแตง ดวยธรรมนน เพราะเหตนน ชอวา สงขาร (ธรรมเปนเครองปรงแตง)

ว. สงขรณ� สงขาโร (ส�ปพพ + กร กรเณ ในการกระท�า + ณ) (ภาวสาธนะ)

อ.การปรงแตง ชอวา สงขาร (การปรงแตง)

ว. ปร สมนตโต กรยตต ปรกขาโร (ปรปพพ + กร กรเณ ในการกระท�า + ณ) (กมมสาธนะ)

ยอมถกกระท�า โดยรอบ เพราะเหตนน ชอวา ปรกขาร (บรขาร)

ว. อปคนตวา กโรตต อปกาโร (อปปพพ + กร กรเณ ในการกระท�า + ณ) (กตตสาธนะ)

เขาไปใกลแลว ยอมกระท�า เพราะเหตนน ชอวา อปการ (อปการะ)

ว. ลพภนต เตนาต โลโภ (ลภ คทธมห ในความอยากได + ณ) (กรณสาธนะ)

ยอมอยากได ดวยธรรมนน เพราะเหตนน ชอวา โลภ (ธรรมเปนเครองอยากได, โลภะ)

ว. สย� ลพภตต โลโภ (ลภ คทธมห ในความอยากได + ณ) (กตตสาธนะ)

ยอมอยากได ดวยโลภะเอง เพราะเหตนน ชอวา โลภ (อยากไดเอง, โลภะ)

ว. ลพภน� โลโภ (ลภ คทธมห ในความอยากได + ณ) (ภาวสาธนะ)

อ.ความอยากได ชอวา โลภ (ความโลภ, ความอยากได)

ว. ทสสนต เตนาต โทโส (ทส อปปตมห ในความไมยนด + ณ) (กรณสาธนะ)

ยอมประทษราย ดวยธรรมนน เพราะเหตนน ชอวา โทส (ธรรมเปนเครองประทษราย, โทสะ)


ว. สย� ทสสตต โทโส (ทส อปปตมห ในความไมยนด + ณ) (กตตสาธนะ)

ยอมประทษราย ดวยโทสะเอง เพราะเหตนน ชอวา โทส (ประทษรายเอง, โทสะ)

ว. ทสสน� โทโส (ทส อปปตมห ในความไมยนด + ณ) (ภาวสาธนะ)

อ.ความประทษราย ชอวา โทส (ความประทษราย, โทสะ)

ว. มยหนต เตนาต โมโห (มห เวจตเต ในความหลง + ณ) (กรณสาธนะ)

ยอมหลง ดวยธรรมนน เพราะเหตนน ชอวา โมห (ธรรมเปนเครองหลง, โมหะ)

ว. สย� มยหตต โมโห (มห เวจตเต ในความหลง + ณ) (กตตสาธนะ)

ยอมหลง ดวยโมหะเอง เพราะเหตนน ชอวา โมห (หลงเอง, โมหะ)

ว. มยหน� โมโห (มห เวจตเต ในความหลง + ณ) (ภาวสาธนะ)

อ.ความหลง ชอวา โมห (ความหลง, โมหะ)

ว. สย� ภวตต สยมภ (สย�สททปปท + ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + กว) (กตตสาธนะ)

ยอมเปน เอง เพราะเหตนน ชอวา สยมภ (พระผเปนเอง, พระพทธเจา)

ว. สงคมม ภาสนต เอตถาต สภา (ส�ปพพ+ ภาส วยตตย� วาจาย� ในการพดชด +กว) (อธกรณะ)

ประชมกนแลว ยอมกลาว ในทประชมน เพราะเหตนน ชอวา สภา (ทเปนทประชมพดคยกน)

ว. ภเชน คจฉตต ภชโค (ภชสททปปท + คม คตมห ในการไป + กว) (กตตสาธนะ)

อ.สตวใด ยอมไป ดวยขนด เพราะเหตนน อ.สตวนน ชอวา ภชค (ผไปดวยขนด, ง)

ว. วหายเส คจฉตต วหโค (วหายสสททปปท + คม คตมห ในการไป + กว)

ยอมไป ในอากาศ เพราะเหตนน ชอวา วหค (นก) (กตตสาธนะ) (แปลงวหายส เปน วห)

ว. กมมโต ชาโต กมมโช, วปาโก (กมมสททปปท + ชน ชนเน ในการเกด + กว) (ปงลงค)

เกดแลว เพราะกรรม ชอวา กมมช, ไดแกวบาก (เกดเพราะกรรม) (ปญจมตปปรสสมาส)

ว. กมมโต ชาตา กมมชา, ปฏสนธ (กมมสททปปท + ชน ชนเน ในการเกด + กว) (อตถลงค)

เกดแลว เพราะกรรม ชอวา กมมชา, ไดแกปฏสนธ (เกดเพราะกรรม) (ปญจมตปปรสสมาส)

ว. กมมโต ชาต� กมมช, รป (กมมสททปปท + ชน ชนเน ในการเกด + กว) (นปงสกลงค)

เกดแลว เพราะกรรม ชอวา กมมช, ไดแกรป (เกดเพราะกรรม) (ปญจมตปปรสสมาส)

ว. จตตโต ชาต� จตตช, รป (จตตสททปปท + ชน ชนเน ในการเกด + กว) (ปญจมตปปรสสมาส)

(อ.รป) อนเกดแลว เพราะจต ชอวา จตตช (อนเกดเพราะจต)

ว. อตโต ชาต� อตช, รป (อตสททปปท + ชน ชนเน ในการเกด + กว) (ปญจมตปปรสสมาส)

(อ.รป) อนเกดแลว เพราะอต ชอวา อตช (อนเกดเพราะอต)

ว. อาหารโต ชาต� อาหารช, รป (อาหารสททปปท + ชน ชนเน ในการเกด + กว)

(อ.รป) อนเกดแลว เพราะอาหาร ชอวา อาหารช (อนเกดเพราะอาหาร)

ว. ปงเก ชาต� ปงกช (ปงกสททปปท + ชน ชนเน ในการเกด + กว) (สตตมตปปรสสมาส)

เกดแลว ในตม ชอวา ปงกช (เกดในตม, บงกช, บว)


ว. โลก� อเวทต โลกวท (โลกสททปปท + วท ญาเณ ในความร + กว) (กตตสาธนะ)

อ.บคคลใด ไดรแจงแลว ซงโลก เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา โลกวท (ผรแจงโลก,

พระพทธเจา)

๑. แปลง ส ของ ทส ธาต เปน ส และทฆะสระหนา

ตวอยาง ศพทเดม ค�าแปล

อทโส, อทสา อทส, อทส� อม + ทส + กว ผเชนน

ยาทโส, ยาทสา ยาทส, ยาทส� ย + ทส + กว ผเชนใด

ตาทโส, ตาทสา ตาทส, ตาทส� ต + ทส + กว ผเชนนน

มาทโส, มาทสา มาทส, มาทส� อมห + ทส + กว ผเชนกบเรา

กทโส, กทสา กทส, กทส� ก + ทส + กว ผเชนไร

เอทโส เอตาทโส, เอทสา

เอทส, เอทส� เอต + ทส + กว ผเชนนน, ผเชนน

สาทโส สทโส, สาทสา สาทส

สทสา สทส, สาทส� สทส� สมาน + ทส + กว ผเชนกบ, ผเหมอน

๒. แปลง ส ของ ทส ธาต เปน ส, แปลง ท ของ ทส ธาต เปน ร และทฆะสระหนา

อรโส (แปลง อม เปน อ) อม + ทส + กว ผเชนน

ยารโส ย + ทส + กว ผเชนใด

ตารโส ต + ทส + กว ผเชนนน

มารโส (แปลง อมห เปน ม) อมห + ทส + กว ผเชนกบเรา

กรโส (ลบนคหต) ก + ทส + กว ผเชนไร

เอรโส (แปลง เอต เปน เอ) เอต + ทส + กว ผเชนนน, ผเชนน

สารโส สรโส (แปลง สมาน เปน ส) สมาน + ทส + กว ผเชนกบ, ผเหมอน

๓. แปลง ส ของ ทส ธาต เปน กข และทฆะสระหนา

อทกโข (แปลง อม เปน อ) อม + ทส + กว ผเชนน

ยาทกโข ย + ทส + กว ผเชนใด

ตาทกโข ต + ทส + กว ผเชนนน

มาทกโข (แปลง อมห เปน ม) อมห + ทส + กว ผเชนกบเรา

กทกโข (ลบนคหต) ก + ทส + กว ผเชนไร

เอทกโข (แปลง เอต เปน เอ) เอต + ทส + กว ผเชนนน, ผเชนน

สาทกโข สทกโข สารกโข สรกโข สมาน + ทส + กว ผเชนกบ, ผเหมอน


๔. แปลง ส ของ ทส ธาต เปน อ และทฆะสระหนา อท (แปลง อม เปน อ) อม + ทส + กว ผเชนน ยาท ย + ทส + กว ผเชนใด ตาท ต + ทส + กว ผเชนนน มาท (แปลง อมห เปน ม) อมห + ทส + กว ผเชนกบเรา กท (ลบนคหต) ก + ทส + กว ผเชนไร เอท (แปลง เอต เปน เอ) เอต + ทส + กว ผเชนนน, ผเชนน สาท (แปลง สมาน เปน ส) สมาน + ทส + กว ผเชนกบ, ผเหมอน๕. แปลง ส ของ ทส ธาต ทม ตมห ศพทเปนตนอยหนา เปน ส และทฆะสระหนา ตมหาทโส, ตมหาทส ตมห + ทส + กว ผเชนทาน ขนธาทสา ขนธ + ทส + กว ผเชนขนธ

วธการแปลงศพท (อาเทศ) มดงน๑. แปลง อม เปน อ ดวย “อ” นปาตนะ เชน อทโส, อทสา, อทส, อทส� (อม + ทส + กว) ผเชนน อรโส (อม + ทส + กว) ผเชนน อทกโข (อม + ทส + กว) ผเชนน อท (อม + ทส + กว) ผเชนน๒. แปลง อมห เปน ม ดวย “ม” นปาตนะ เชน มาทโส, มาทสา, มาทส, มาทส� (อมห + ทส + กว) ผเชนกบเรา มารโส (อมห + ทส + กว) ผเชนกบเรา มาท (อมห + ทส + กว) ผเชนกบเรา๓. แปลง เอต เปน เอ ดวย “เอ” นปาตนะ เชน เอทโส, เอทสา, เอทส, เอทส� (เอต + ทส + กว) ผเชนนน, ผเชนน เอรโส (เอต + ทส + กว) ผเชนนน, ผเชนน เอท (เอต + ทส + กว) ผเชนนน, ผเชนน๔. แปลง สมาน เปน ส ดวย “ส” นปาตนะ เชน สาทโส, สทโส, สาทสา, สาทส, สทสา, สทส, สาทส�, สทส� (สมาน + ทส + กว) ผเหมอนกบ, ผเหมอน สารโส, สรโส (สมาน + ทส + กว) ผเหมอนกบ, ผเหมอน สาทกโข, สทกโข (สมาน + ทส + กว) ผเหมอนกบ, ผเหมอน สารกโข, สรกโข (สมาน + ทส + กว) ผเหมอนกบ, ผเหมอน

สาท (สมาน + ทส + กว) ผเหมอนกบ, ผเหมอน


ว. อมมว น� ปสสตต อทโส, ปรโส (อมสททปปท + อว + ทส เปกขเณ ในการด + กว) (กมมะ)

ยอมเหน ซงบคคลนน เพยงดงบคคลน เพราะเหตนน ชอวา อทส (ผเชนน) (ทตยาตปปรส-

สมาส)

ว. อมมว น� ปสสตต อทส, กญญา (อมาสททปปท + อว + ทส เปกขเณ ในการด + กว + อ)

ยอมเหน ซงสาวนอยคนนน เพยงดงสาวนอยคนน เพราะเหตนน ชอวา อทส (ผเชนน)

ว. อทมว น� ปสสตต อทส, จตต� (อมสททปปท + อว + ทส เปกขเณ ในการด + กว) (กมมะ)

ยอมเหน ซงจตดวงนน เพยงดงจตดวงน เพราะเหตนน ชอวา อทส (ผเชนน) (ทตยา-

ตปปรสสมาส)

ว. อยมว ทสสตต อทโส, ปรโส (อมสททปปท + อว + ทส เปกขเณ ในการด + กว) (กมมสาธนะ)

(อ.บคคลนน) ยอมถกเหน เพยงดงบคคลน เพราะเหตนน ชอวา อทส (ผเชนน) (กมมธารยสมาส)

ว. อยมว ทสสตต อทส, กญญา (อมสททปปท + อว + ทส เปกขเณ ในการด + กว + อ) (กมมะ)

(อ.สาวนอยคนนน) ยอมถกเหน เพยงดงสาวนอยคนน เพราะเหตนน ชอวา อทส (ผเชนน)

ว. อทมว ทสสตต อทส, วตถ (อมสททปปท + อว + ทส เปกขเณ ในการด + กว) (กมมสาธนะ)

(อ.วตถนน) ยอมถกเหน เพยงดงวตถน เพราะเหตนน ชอวา อทส (ผเชนน) (กมมธารยสมาส)

ว. อปาเยสวปตมาเน อธคตมคคาทเก สตเต ธาเรตต ธมโม (ธร ธารเณ ในการทรงไว + รมม)

ยอมทรงไว ซงสตว ท. ผมมรรคอนไดบรรลแลวเปนตน กระท�า ไมใหตกไปอย ในอบายภม ท.

เพราะเหตนน ชอวา ธมม (สภาพททรงไว) (กตตสาธนะ)

ว. ธรนต เตนาต ธมโม (ธร ธารเณ ในการทรงไว + รมม) (กรณสาธนะ)

ยอมทรงไว ดวยสภาพนน เพราะเหตนน ชอวา ธมม (สภาพเปนเครองทรงไว)

ว. สลกขณ� ธาเรตต ธมโม (ธร ธารเณ ในการทรงไว + รมม) (กตตสาธนะ)

ยอมทรงไว ซงลกษณะของตน เพราะเหตนน ชอวา ธมม (ทรงลกษณะของตนไว)

ว. ปจจเยห ธรยตต ธมโม (ธร ธารเณ ในการทรงไว + รมม) (กมมสาธนะ)

อนปจจย ท. ยอมทรงไว เพราะเหตนน ชอวา ธมม (สภาพทถกปจจยทรงไว)

ว. กรยตต กมม (กร กรเณ ในการกระท�า + รมม) (กมมสาธนะ)

ยอมถกกระท�า เพราะเหตนน ชอวา กมม (สงทถกกระท�า, กรรม)

ว. พรหม� จรต� สล� ยสสาต พรหมจาร, พรหมจารน, พรหมจาร (พรหมสททปปท + จร จรเณ

ในความประพฤต + ณ) สมาสรป, ตสสลสาธนะ

อ.อนประพฤต ซงขอปฏบตอนประเสรฐ เปนปกต ของบคคลใด มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน

ชอวา พรหมจาร, พรหมจารน, พรหมจาร (ผมการประพฤตขอปฏบตอนประเสรฐเปนปกต)

ว. พรหม� จรต สเลนาต พรหมจาร, พรหมจารน, พรหมจาร (พรหม + จร จรเณ + ณ)

ยอมประพฤต ซงขอปฏบตอนประเสรฐ โดยปกต เพราะเหตนน ชอวา พรหมจาร, พรหมจารน,

พรหมจาร (ผประพฤตขอปฏบตอนประเสรฐโดยปกต) กตตรป, ตสสลสาธนะ


ว. สจจ� วทต� สล� ยสสาต สจจวาท, สจจวาทน, สจจวาท (สจจสททปปท + วท วยตตย� วาจาย�

ในการพดชด + ณ) สมาสรป, ตสสลสาธนะ

อ.อนกลาว ซงความจรง เปนปกต ของบคคลใด มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา

สจจวาท, สจจวาทน, สจจวาท (ผมการกลาวความจรงเปนปกต)

ว. สจจ� วทต สเลนาต สจจวาท, สจจวาทน, สจจวาท (สจจส + วท วยตตย� วาจาย� + ณ)

ยอมกลาว ซงความจรง โดยปกต เพราะเหตนน ชอวา สจจวาท, สจจวาทน, สจจวาท (ผกลาว

ความจรงโดยปกต) กตตรป, ตสสลสาธนะ

ว. ปณฑต� อตตาน� มญญตต ปณฑตมาน, พาโล (ปณฑตสททปปท+มน ญาเณ ในความร + ณ)

ยอมส�าคญ ซงตน วาเปนบณฑต เพราะเหตนน ชอวา ปณฑตมาน (ผส�าคญตนวาเปนบณฑต)

ว. พหสสต� อตตาน� มญญตต พหสสตมาน, พาโล (พหสสตสททปปท+มน ญาเณ ในความร

+ ณ) ยอมส�าคญ ซงตน วาเปนผมการศกษามาก เพราะเหตนน ชอวา พหสสตมาน (ผส�าคญตนวา

เปนผมการศกษามาก)

ว. ภกขต� สล� ยสสาต ภกข (ภกข ยาจเน ในการขอ + ร) (รสสะ อ เปน อ) (ตสสลสาธนะ)

อ.อนขอ เปนปกต ของบคคลใด มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา ภกข (ผมการขอ

เปนปกต)

ว. อภกข ภกขต ภกขสสต วา สเลนาต ภกข (ภกข ยาจเน ในการขอ + ร) (รสสะ อ เปน อ)

ไดขอแลว ยอมขอ หรอจกขอ โดยปกต เพราะเหตนน ชอวา ภกข (ผขอโดยปกต, ภกษ)

ว. ส�สาเร ภย� อกขตต ภกข (ภยสททปปท + อกข ทสสนงเกส ในการเหนและเครองหมาย + ร)

ยอมเหน ซงภย ในสงสาร เพราะเหตนน ชอวา ภกข (ผเหนภยในสงสาร) (ลบ ย ของ ภย)

ว. สพพ� ชานาตต สพพญญ (สพพสททปปท + ญา อวโพธเน ในการร + ร) (ทตยาตปปรสสมาส)

ยอมร ซงสงทงปวง เพราะเหตนน ชอวา สพพญญ (ผรสงทงปวง, พระพทธเจา) (กตตสาธนะ)

ว. มตต� ชานาตต มตตญญ (มตตาสททปปท + ญา อวโพธเน ในการร + ร) (ทตยาตปปรสสมาส)

ยอมร ซงประมาณ เพราะเหตนน ชอวา มตตญญ (ผรจกประมาณ) (กตตสาธนะ)

ว. ธมม� ชานาตต ธมมญญ (ธมมสททปปท + ญา อวโพธเน ในการร + ร) (ทตยาตปปรสสมาส)

ยอมร ซงธรรม(เหต) เพราะเหตนน ชอวา ธมมญญ (ผรธรรม, ผรจกเหต) (กตตสาธนะ)

ว. กรณสโล การโก, สปป (กร กรเณ ในการกระท�า + ณก) (วทธ อ เปน อา )

อ.ผมการกระท�าเปนปกต ชอวา การก, ไดแกผมศลปะ (นายชาง)

ว. ส�หนต สมคค� กมม� สมปคจฉตต สโฆ (ส�ปพพ + หน คตย� ในการไป + ร) (กตตสาธนะ)

ยอมเขาถง ซงกรรม อนพรอมเพยงกน เพราะเหตนน ชอวา ส�ฆ (พระสมมตสงฆ)

ว. สมมเทว กเลสทรเถ หนตต สโฆ (ส�ปพพ + หน หสาย� ในเบยดเบยน + ร) (กตตสาธนะ)

ยอมฆา ซงกเลสอนเรารอน ท. ดวยด นนเทยว เพราะเหตนน ชอวา ส�ฆ (พระอรยสงฆ)


ว. อารมมเณ ปฏหญญตต ปฏโฆ, โทโส (ปตปพพ+ หน หสาคตส ในเบยดเบยนและการไป + ร)

ยอมเคยดแคน ในอารมณ เพราะเหตนน ชอวา ปฏฆ, ไดแก โทสะ (ความคบแคน) (กตตสาธนะ)

ว. นนทยเต นนทน (นนท นนทเน ในความเพลดเพลน + ย) (ภาวสาธนะ)

เพลดเพลนอย ชอวา นนทน (ความเพลดเพลน)

ว. นนทตพพนต นนทน, วน� (นนท นนทเน ในความยนด + ย) (กมมสาธนะ)

พงถกเพลดเพลน เพราะเหตนน ชอวา นนทน, ไดแกปา (สงทถกเพลดเพลน)

ว. สยต สวณ (ส สวเณ ในการฟง + ย) (ภาวสาธนะ)

การฟงอย ชอวา สวณ (การฟง)

ว. สต สวณ (ส สวเณ ในการฟง + ย) (ภาวสาธนะ)

อ.การฟง ชอวา สวณ (การฟง)

ว. อารมมณ� วชานาตต วญญาณ, วชานน วา (วปพพ + ญา อวคมเน ในการร + ย) (กตตสาธนะ)

ยอมร ซงอารมณ เพราะเหตนน ชอวา วญญาณ, วชานน (สภาพทรอารมณ, วญญาณ, จต)

ว. ฆายตต ฆาน (ฆา คนโธปาทาเน ในการถอเอาซงกลน + ย) (กตตสาธนะ)

ยอมสดดม เพราะเหตนน ชอวา ฆาน (จมก)

ว. ฌายตต ฌาน (เฌ จนตาย� ในความคด-การเพง + ย) (กตตสาธนะ) (แปลง เอ เปน อา)

ยอมเพงพนจ เพราะเหตนน ชอวา ฌาน (ฌาน, การเพง)

ว. กโรต เตนาต กรณ (กร กรเณ ในการกระท�า + ย) (กรณสาธนะ)

ยอมกระท�า ดวยวตถนน เพราะเหตนน อ.วตถนน ชอวา กรณ (เปนเครองกระท�า, เครองมอ)

ว. ยถาสรป สททา พยากรยนต เอเตนาต พยากรณ (ว+อา + กร กรเณ ในการกระท�า + ย)

อ.ศพท ท. ยอมถกกลาว ตามสภาพของตน ดวยคมภรน เพราะเหตนน ชอวา พยากรณ

(คมภรไวยากรณ) (กรณสาธนะ)

ว. ปรยต เตนาต ปรณ (ปร ปรเณ ในการใหเตม + ย) (กรณสาธนะ)

ยอมใหเตม ดวยวตถนน เพราะเหตนน ชอวา ปรณ (วตถเปนเครองใหเตม)

ว. ทยต อเนนาต ทาน (ทา ทาเน ในการให + ย) (กรณสาธนะ)

ยอมถกให ดวยเจตนาน เพราะเหตนน ชอวา ทาน (เจตนาเปนเหตอนเขาให, ทานเจตนา)

ว. ปมยต อเนนาต ปมาณ (ปปพพ + มา ปรมาเณ ในการนบ-ชง-ตวง + ย)

ยอมถกค�านวณ ดวยวตถน เพราะเหตนน ชอวา ปมาณ (วตถเปนเครองอนเขาค�านวณ,

ประมาณ)

ว. วจจต อเนนาต วจน (วจ วยตตย� วาจาย� ในการพดชด + ย) (กรณสาธนะ)

ยอมถกกลาว ดวยค�าพดน เพราะเหตนน ชอวา วจน (ค�าพดเปนเครองอนเขากลาว)

ว. ภาเวตต ภาวนา (ภ สตตาย� ในความม ความเปน + เณ + ย + อา) (กตตสาธนะ)

ยอมใหเจรญ เพราะเหตนน ชอวา ภาวนา (ธรรมชาตผใหเจรญ, ภาวนา)


ว. ภาวยต เอตายาต ภาวนา (ภ สตตาย� ในความม ความเปน + เณ + ย + อา) (กรณสาธนะ)

ยอมถกใหเจรญ ดวยธรรมน เพราะเหตนน ชอวา ภาวนา (เปนเครองอนเขาใหเจรญ, ภาวนา)

ว. ตฏต ตสมนต ฐาน (า คตนวตตมห ในการหามการไป + ย) (อธกรณสาธนะ)

ยอมตงอย ในทนน เพราะเหตนน ชอวา าน (ทเปนทตง, ฐาน)

ว. สยต ตสมนต สยน, เสน� วา (ส สเย ในการนอน + ย) (อธกรณสาธนะ) (วทธ อ เปน เอ)

ยอมนอน ในทนน เพราะเหตนน ชอวา สยน, เสน (ทเปนทนอน) (แปลง เอ เปน อย)

ว. อจฉต ตสมนต อาสน (อาส อปเวสเน ในการเขาไปใกล + ย) (อธกรณสาธนะ)

ยอมเขาไปใกล ในทนน เพราะเหตนน ชอวา อาสน (ทเปนทนง, อาสนะ)

ว. อธกรยต เอตถาต อธกรณ (อธปพพ + กร กรเณ ในการกระท�า + ย) (อธกรณสาธนะ)

ยอมถกอาศยกระท�า ในทน เพราะเหตนน ชอวา อธกรณ (ทเปนทอนเขาอาศยกระท�า,

อธกรณ)

ว. สมมา ปกาเรน ททาต อสสาต สมปทาน (ส�+ปปพพ + ทา ทาเน ในการให + ย) (สมปทาน)

ยอมให โดยประการ ดวยด แกบคคลนน เพราะเหตนน ชอวา สมปทาน (เปนทให)

ว. อเปจจ เอตสมา อาททาตต อปาทาน (อป+อา+ ทา อาทาเน ในการถอเอา + ย) (อปาทาน)

หลกไปแลว จากทน ยอมถอเอา (ซงทอน) เพราะเหตนน ชอวา อปาทาน (เปนแดนหลกออก)

ว. อาทยตต อาท (อาปพพ + ทา อาทาเน ในการถอเอา + อ) (กมมสาธนะ)

ยอมถกถอเอาเบองแรก เพราะเหตนน ชอวา อาท (เบองแรก, เบองตน)

ว. นธยตต นธ (นปพพ + ธา ธารเณ ในการทรงไว + อ) (กมมสาธนะ)

ยอมถกฝงไว เพราะเหตนน ชอวา นธ (ขมทรพย)

ว. วธยตต วธ (วปพพ + ธา กรเณ ในการกระท�า + อ) (กมมสาธนะ)

ยอมถกกระท�า เพราะเหตนน ชอวา วธ (วธ, พธ)

ว. วทธาตต วธ (วปพพ + ธา กรเณ ในการกระท�า + อ) (กตตสาธนะ)

ยอมกระท�า เพราะเหตนน ชอวา วธ (วธ, พธ)

ว. วธาน� วธ (วปพพ + ธา กรเณ ในการกระท�า + อ) (ภาวสาธนะ)

อ.การกระท�า ชอวา วธ (วธ, พธ, การกระท�า)

ว. สมมา สม� วา จตต� อาทธาตต สมาธ (ส�+อาปพพ + ธา ธารเณ ในการทรงไว + อ) (กตต)

ยอมตงไว ซงจต ดวยด หรอสม�าเสมอ เพราะเหตนน ชอวา สมาธ (สภาพธรรมทด�ารงจตไว

ดวยด)

ว. ชรตต ชรา (ชร วโยหานมห ในการเสอมแหงวย + อ + อา) (กตตสาธนะ) (ลง อาปจจย)

ยอมคร�าครา เพราะเหตนน ชอวา ชรา (ผแก, ชรา)

ว. ชรณ� ชรา (ชร วโยหานมห ในการเสอมแหงวย + อ + อา) (ภาวสาธนะ) (ลง อาปจจย)

อ.ความแก ชอวา ชรา (ความแก, ชรา)


ว. ปฏสมภชชตต ปฏสมภทา (ปต+ส� + ภท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน + อ + อา)

ยอมแตกฉาน เพราะเหตนน ชอวา ปฏสมภทา (ปฏสมภทา) (กตตสาธนะ)

ว. ปฏปชชต เอตายาต ปฏปทา (ปตปพพ + ปท คตมห ในการไป + อ + อา) (กรณสาธนะ)

ยอมปฏบต ดวยขอปฏบตน เพราะเหตนน ชอวา ปฏปทา (ขอวตรเปนเครองปฏบต)

ว. สมปชชต เอตายาต สมปทา (ส�ปพพ + ปท คตมห ในการไป + อ + อา) (กรณสาธนะ)

ยอมถงพรอม ดวยสมบตน เพราะเหตนน ชอวา สมปทา (สมบตเปนเครองถงพรอม)

ว. สญชานาตต สญญา (ส�ปพพ + ญา อวคมเน ในการร + อ + อา) (กตตสาธนะ)

ยอมรโดยการจดจ�า เพราะเหตนน ชอวา สญญา (ความจ�าไดหมายร, สญญา)

ว. ปชานาตต ปญญา (ปปพพ + ญา อวคมเน ในการร + อ + อา) (กตตสาธนะ)

ยอมรโดยประการตางๆ เพราะเหตนน ชอวา ปญญา (ปญญา)

ว. อเปกขตต อเปกขา (อปปพพ + อกข ทสสนงเกส ในการเหนและเครองหมาย + อ + อา)

ยอมแลดโดยสมควร เพราะเหตนน ชอวา อเปกขา (วางเฉย, อเบกขา) (กตตสาธนะ)

ว. จนตน� จนตา (จนต จนตาย� ในความคด + อ + อา) (ภาวสาธนะ)

อ.ความคด ชอวา จนตา (ความคด, ปญญา)

ว. ปตฏาน� ปตฏา (ปตปพพ + า คตนวตตมห ในการหามการไป + อ + อา) (ภาวสาธนะ)

อ.การตงอยเฉพาะ ชอวา ปตฏฐา (การตงไวเฉพาะ, การประดษฐานไว, ทพง)

ว. สกขน� สกขา (สกข วชโชปาทาเน ในการถอเอาซงวชา + อ + อา) (ภาวสาธนะ)

อ.การศกษา ชอวา สกขา (การศกษา)

ว. สกขยตต สกขา (สกข วชโชปาทาเน ในการถอเอาซงวชา + อ + อา) (กมมสาธนะ)

ยอมถกศกษา เพราะเหตนน ชอวา สกขา (ขอทถกศกษา)

ว. ปรสมปตต อภมข� ฌายตต อภชฌา (อภปพพ + เฌ จนตาย� ในการเพง-คด + อ + อา)

ยอมคดอยากได โดยมง ซงสมบตของบคคลอน เพราะเหตนน ชอวา อภชฌา (สภาวะทเพง

อยากได สมบตของผอน) (กตตสาธนะ)

ว. หเตสต� อปฏเปตวา ฌายตต อปชฌา, อปชฌาโย (อป+ เฌ จนตาย� ในการเพง-คด + อ + อา)

ยงความเปนผแสวงหาประโยชนเกอกล ใหเขาไปตงไวแลว ยอมเพง เพราะเหตนน ชอวา

อปชฌา, ไดแกพระอปชฌาย (พระอปชฌาย) (แปลง เอ เปน อาย) (กตตสาธนะ)

ว. เอสน� อจฉา (อส อจฉาย� ในความปรารถนา + อ + อา) (ภาวสาธนะ) (แปลงทสดธาตเปน จฉ)

อ.ความปรารถนา ชอวา อจฉา (ความปรารถนา, ความตองการ)

ว. ปจฉน� ปจฉา (ปจฉ ปจฉเน ในการถาม + อ + อา) (ภาวสาธนะ)

อ.การถาม ชอวา ปจฉา (การถาม, ปจฉา)

ว. นยน� นต (น นเย ในการน�าไป + ต) (ภาวสาธนะ)

อ.การน�าไป ชอวา นต (การน�าไป, กฎหมาย, กฎระเบยบ)


ว. นยต เอตายาต นต (น นเย ในการน�าไป + ต) (กรณสาธนะ)

ยอมถกน�าไป ดวยนยน เพราะเหตนน ชอวา นต (นยเปนเครองอนเขาน�าไป, กฎหมาย)

ว. มญญตต มต (มน ญาเณ ในการร + ต) (กตตสาธนะ)

ยอมร เพราะเหตนน ชอวา มต (ปญญา, มต)

ว. คมน� คต (คม คตมห ในการไป + ต) (ภาวสาธนะ)

อ.การไป ชอวา คต (การไป)

ว. คนตพพาต คต (คม คตมห ในการไป + ต) (กมมสาธนะ)

อ.ภมอนสตวพงไป เพราะเหตนน ชอวา คต (ภมอนสตวพงไป)

ว. สมาปชชน� สมาปตต (ส�+อาปพพ + ปท คตมห ในการไป + ต) (ภาวสาธนะ)

อ.การเขาถงดวยด ชอวา สมาปตต (สมาบต) (ลบพยญชนะทสดธาต และเทวภาวะ =

คปาทนญจ)

ว. สมาปชชเตต สมาปตต (ส�+อาปพพ + ปท คตมห ในการไป + ต) (กมมสาธนะ)

ยอมถกเขาถงดวยด เพราะเหตนน ชอวา สมาปตต (สมาบต)

ว. สมปชชน� สมปตต (ส�ปพพ + ปท คตมห ในการไป + ต) (ภาวสาธนะ)

อ.การถงพรอม ชอวา สมปตต (ความถงพรอม, สมบต)

ว. สมปชชเตต สมปตต (ส� + ปท คตมห ในการไป + ต) (กมมสาธนะ)

ยอมถกถงพรอม เพราะเหตนน ชอวา สมปตต (สงทถกถงพรอม, สมบต)

ว. หายน� หาน, ชาน (หา ชานมห ในความเสอม + ต) (แปลง ต เปน น และแปลง ห เปน ช)

อ.ความเสอม ชอวา หาน, ชาน (ความเสอม) (ภาวสาธนะ)

ว. เจตยตต เจตนา (จต สญเจตเน ในการจงใจ + ย + อา) (กตตสาธนะ) (ลง อาปจจย)

ยอมจงใจ เพราะเหตนน ชอวา เจตนา (ธรรมชาตผจงใจ, เจตนา)

ว. เวทยตต เวทนา (วท อนภวเน ในการเสวย + ย + อา) (กตตสาธนะ) (ลง อาปจจย)

ยอมเสวย(อารมณ) เพราะเหตนน ชอวา เวทนา (ธรรมชาตผเสวยอารมณ, เวทนา)

ว. เทสยตต เทสนา (ทส อจจารเณ ในการสวด-แสดง + ย + อา) (กมมสาธนะ)

ยอมถกแสดง เพราะเหตนน ชอวา เทสนา (สงทถกแสดง, เทศนา, เทศน)

ว. ภาวยตต ภาวนา (ภ สตตาย� ในความม ความเปน + เณ + ย + อา) (กมมสาธนะ)

ยอมถกใหม หรอยอมถกใหเจรญ เพราะเหตนน ชอวา ภาวนา (สงทถกใหเจรญ, ภาวนา)

ว. กตตพพา กรยา (กร กรเณ ในการกระท�า + รรย + อา) (กมมสาธนะ)

อ.อาการอนบคคลพงกระท�า ชอวา กรยา (กรยา)

ว. สปน� สปโน, สปน� (สป สเย ในการนอน + อน) (ภาวสาธนะ)

อ.การนอน ชอวา สปน (การนอน, การฝน)


ว. ทกเขน กรยตต ทกกร, หต� (ทปพพ + กร กรเณ ในการกระท�า + ข) (กมมสาธนะ)

ยอมถกกระท�า โดยยาก เพราะเหตนน ชอวา ทกกร, ไดแกประโยชนเกอกล (ถกกระท�าไดยาก)

ว. สเขน กรยตต สกร, ปาป (สปพพ + กร กรเณ ในการกระท�า + ข) (กมมสาธนะ)

ยอมถกกระท�า โดยงาย เพราะเหตนน ชอวา สกร, ไดแกบาป (ถกกระท�าไดงาย)

ว. ทกเขน รกขตพพนต ทรกข, จตต� (ทปพพ + รกข ปาลเน ในการรกษา + ข) (กมมสาธนะ)

พงถกรกษา โดยยาก เพราะเหตนน ชอวา ทรกข, ไดแกจต (ถกรกษาไดยาก)

ว. ทกเขน ปสสตพโพต ทททโส, ธมโม (ทปพพ + ทส เปกขเณ ในการด-เหน + ข) (กมมสาธนะ)

พงถกเหน โดยยาก เพราะเหตนน ชอวา ทททส, ไดแกธรรม (ถกเหนไดยาก) (แปลง อ เปน อ)

ว. สเขน ปสสตพพนต สทสส, ปรวชช� (สปพพ + ทส เปกขเณ ในการด-เหน + ข) (กมมสาธนะ)

พงถกเหน โดยงาย เพราะเหตนน ชอวา สทสส, ไดแกโทษของผอน (ถกเหนไดงาย)

ว. สเขน พชฌตพพนต สโพธ (สปพพ + พธ อวโพธเน ในการร + ข) (กมมสาธนะ)

พงถกร โดยงาย เพราะเหตนน ชอวา สโพธ (ถกรไดงาย)

ว. สพเพ สงขตาสงขตสมมตเภเท ธมเม อพชฌ พชฌต พชฌสสตต วา พทโธ (พธ อวคมเน+ต)

ไดตรสรแลว ยอมตรสร หรอจกตรสร ซงธรรม ท. อนมประเภทแหงสงขตะ อสงขตะ และ

บญญต ทงปวง เพราะเหตนน ชอวา พทธ (ผตรสร, พระพทธเจา) (กตตสาธนะ)

ว. รปาทส สญชตต สตโต (สนช สงเค ในการตด + ต) (กตตสาธนะ)

ยอมของ ในอารมณ ท. มรปเปนตน เพราะเหตนน ชอวา สตต (ผของในอารมณ, สตว)

ว. อาคจฉตต อาคนตโก (อาปพพ + คม คตมห ในการไป + ตก) (กตตสาธนะ)

ยอมมา เพราะเหตนน ชอวา อาคนตก (แขกผมาถง, แขก, อาคนตกะ)

ว. คนต� ภพโพต คมโก, ภกข (คม คตมห ในการไป + อก)

เปนผควร เพออนไป เพราะเหตนน ชอวา คมก, ไดแกภกษ (ผจะเดนทาง)


๕.๓ อตตกาลกปจจย (ต ปจจย)

บทกตกทประกอบดวย ต ปจจย รปส�าเรจเปนกรยากตก ท�าหนาท ๒ อยาง คอ (๑) กรยาคมพากย และ (๒) วเสสนะ เวลาน�าไปใชตองมลงค วภตต และวจนะเหมอนบททไปสมพนธดวยเสมอ มอ�านาจดงน๑. ธาตทม ม, น และ ร เปนทสด ใหลบพยญชนะทสดธาต เชน คโต ไปแลว คม คตมห ในการไป, ถง, บรรล + ต ปจจย รโต ยนดแลว รม กฬาย� ในการเลน + ต ปจจย ขโต อนเขาขดแลว ขน อวทารเณ ในการขด + ต ปจจย หโต อนเขาฆาแลว หน หสาย� ในความเบยดเบยน + ต ปจจย มโต อนเขารแลว มน ญาเณ ในความร + ต ปจจย หโฏ อนเขาน�าไปแลว หร หรเณ ในการน�าไป + ต ปจจย กโต อนเขาท�าแลว กร กรเณ ในการกระท�า + ต ปจจย มโต ตายแลว มร ปาณจาเค ในการสละชวต + ต ปจจย๒. ธาตทม จ, ช และ ป เปนทสด ใหลบทสดธาต และซอน ต เชน สตโต อนเขารดแลว สจ สญจเน ในการรด + ต ปจจย ววตโต สงดแลว ว + วจ วเวเก ในความสงบ + ต ปจจย ภตโต อนเขากนแลว ภช พยวหรเณ ในการกลนกน + ต ปจจย จตโต อนเขาสละแลว จช จาเค ในการสละ + ต ปจจย คตโต อนเขาคมครองแลว คป โคปเน ในการคมครอง,รกษา + ต ปจจย ตตโต รอนแลว ตป ทาเห ในความรอน + ต ปจจย๓. เพราะพยญชนาทปจจย ถาธาตมพยญชนะตงแตสองตวขนไป ใหลง อ อาคมหนา ต ปจจย เชน ภาสโต อนเขากลาวแลว ภาส วยตตย� วาจาย� ในการพดชด + ต ปจจย เทสโต อนเขาแสดงแลว ทส อจจารเณ ในการสวด,แสดง + เณ + ต ปจจย อจฉต อนเขาปรารถนาแลว อส อจฉากนตส ในความปรารถนาและใคร + ต ปจจย ปจฉโต อนเขาถามแลว ปจฉ ปจฉเน ในการถาม + ต ปจจย ปาลต อนเขารกษาแลว ปาล รกขเณ ในการรกษา + เณ + ต ปจจย๔. ธาตทม ท เปนตนเปนทสด แปลง ต เปน อนน, อนน และ อณ และลบพยญชนะทสดธาต เชน ทนโน ใหแลว, อนเขาใหแลว ทา ทาเน ในการให + ต ปจจย นสนโน นงแลว น + สท คตยาวสาเน ในการสนสดการไป + ต ปจจย ภนโน แตกแลว ภท วทารเณ ในการผา, ท�าลาย + ต ปจจย ฉนโน อนเขาตดแลว ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน + ต ปจจย


ปสนโน เลอมใสแลว ป + สท ปสาเท ในความเลอมใส + ต ปจจย อปปนโน เกดขนแลว อ + ปท คตมห ในการไป + ต ปจจย ขณา สนแลว ข ขเย ในความสนไป + ต ปจจย ปหนา อนเขาละแลว ป + หา จาเค ในการสละ + ตปจจย๕. ธาตทม ร เปนทสด แปลง ต เปน อณณ และลบพยญชนะทสดธาต เชน ตณโณ ขามแลว ตร ตรเณ ในการขาม + ต ปจจย ชณโณ แกแลว ชร วโยหานมห ในความเสอมแหงวย + ต ปจจย ปณโณ เตมแลว ปร ปรเณ ในการเตม + ต ปจจย๖. ธาตทม ส เปนทสด แปลง ต พรอมกบพยญชนะทสดธาต เปน ฏ เชน ตฏโ ยนดแลว ตส ปตมห ในความยนด + ต ปจจย อฏโ ถกปรารถนาแลว อส อจฉากนตส ในความปรารถนาและนาใคร + ต ปจจย หฏโ ราเรงแลว หส หาเส ในความหวเราะ + ต ปจจย ปวฏโ เขาไปแลว ป + วส ปเวสเน ในการเขาไป + ต ปจจย๗. หลงจาก ทส และ สาส ธาต แปลง ต เปน รฏ และลบพยญชนะทสดธาต เชน ทฏโ ถกเหนแลว ทส เปกขเณ ในการด,การเหน + ต ปจจย อนสฏโ ถกพร�าสอนแลว อน + สาส อนสฏมห ในการพร�าสอน + ต ปจจย๘. ธาตทม ธ และ ภ เปนทสด แปลง ต เปน ธ และแปลงทสดธาต เปน ท เชน พทโธ รแลว พธ อวโพธเน ในการร + ต ปจจย กทโธ โกรธแลว กธ โกเป ในความก�าเรบ + ต ปจจย รทโธ อนเขาปดแลว รธ อาวรเณ ในการปดกน + ต ปจจย อารทโธ อนเขาปรารภแลว อา + รภ ราภสเส ในการเรมตน + ต ปจจย๙. ธาตทม ม เปนทสด แปลง ต เปน นต และลบพยญชนะทสดธาต เชน ปกกนโต หลกไปแลว ป + กม ปทวกเขเป ในการกาวเทา + ต ปจจย นกขนโต ออกไปแลว น + กม ปทวกเขเป ในการกาวเทา + ต ปจจย ทนโต ทรมานแลว, ฝกแลว ทม ทมเน ในการฝก + ต ปจจย สนโต สงบแลว สม อปสเม ในความสงบ + ต ปจจย๑๐. ธาตทม ห เปนทสด แปลง ต เปน ห และแปลงพยญชนะทสดธาตเปน ล เชน รฬโห งอกแลว, เจรญแลว รห ชนเน ในการเกด + ต ปจจย มฬโห หลงแลว มห เวจตเต ในความหลง + ต ปจจย วฬโห อนน�าพดไปแลว วห ปาปเน ในการใหถง, น�าไป + ต ปจจย


๕.๔ ตเวตนาทปจจย ตเวตนาทปจจย ไดแกปจจย ๕ ตว คอ ตเว, ต, ตน, ตวาน และ ตวา ปจจย แบงออก

เปน ๒ พวก คอ (๑) ตเว และ ต� ปจจย (๒) ตน, ตวาน และ ตวา ปจจย สาเหตทจดอย

ในกลมเดยวกน เพราะรปส�าเรจเปนนบาตทงหมด

๕.๔.๑ ตเว และ ต ปจจย

อภสงขรต = เพออนปรงแตง อภ + ส� + กร กรเณ ในการกระท�า + (อ) + ต�

โสตเว = เพออนฟง ส สวเณ ในการฟง + ตเว

โสต = เพออนฟง ส สวเณ ในการฟง + ต�

สณต = เพออนฟง ส สวเณ ในการฟง + ณา + (อ) + ต�

กาต = เพออนกระท�า กร กรเณ ในการกระท�า + ต�

กาตเว = เพออนกระท�า กร กรเณ ในการกระท�า + ตเว

อนภวต = เพออนเสวย อน + ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + (อ) + ต�

ปจต = เพออนหง ปจ ปาเก ในการหง-ตม + (อ) + ต�

คนต = เพออนไป คม คตมห ในการไป + ต� (แปลงทสดธาต เปน น)

คมต = เพออนไป คม คตมห ในการไป + (อ) + ต�

ขนต = เพออนขด ขน อวทารเณ ในการขด + ต�

ขนต = เพออนขด ขน อวทารเณ ในการขด + (อ) + ต�

หนต = เพออนเบยดเบยน หน หสาคตส ในการเบยดเบยนและการไป + ต�

หนต = เพออนเบยดเบยน หน หสาคตส ในการเบยดเบยนและการไป + (อ) + ต�

มนต = เพออนร มน ญาเณ ในความร + ต�

มนต = เพออนร มน ญาเณ ในความร + (อ) + ต�

หรต = เพออนน�าไป หร หรเณ ในการน�าไป + (อ) + ต�

อนสสรต = เพออนระลกถง อน + สร คตจนตาย� ในการไปและการคด + (อ) + ต�

ตทต = เพออนแทง ตท พยถเน ในการแทง + (อ) + ต�

ปวสต = เพออนเขาไป ป + วส ปเวสเน ในการเขาไป + (อ) + ต�

อททสต = เพออนสวด, แสดง อ + ทส อจจารเณ ในการสวด-แสดง + (อ) + ต�

โหต = เพออนเปน ห สตตาย� ในความม-ความเปน + ต�

สยต = เพออนนอน ส สเย ในการนอน + (อ) + ต�

เนต = เพออนน�าไป น นเย ในการน�าไป + ต�

ชโหต = เพออนบวงสรวง ห หพยปทาเน ในการบวงสรวง + ต�


ปชหต = เพออนละ ป + หา จาเค ในการสละ + (อ) + ต�

ปหาต = เพออนละ ป + หา จาเค ในการสละ + ต�

ทาต = เพออนให ทา ทาเน ในการให + ต�

โรทธ = เพออนปดกน รธ อาวรเณ ในการปด-กน + ต�

รนธต = เพออนปดกน รธ อาวรเณ ในการปดกน + (อ) + ต�

โภตต = เพออนกน ภช พยวหรเณ ในการกลนกน + ต�

ภญชต = เพออนกน ภช พยวหรเณ ในการกลนกน + (อ) + ต�

เฉตต = เพออนตด ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน, ตด + ต�

ฉนทต = เพออนตด ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน, ตด +(อ)+ ต�

สพพต = เพออนเยบ สว ตนตสนตาเน ในการสบตอเสนดาย + ย + (อ) + ต�

โพทธ = เพออนร พธ อวคมเน ในการร + ต�

พชฌต = เพออนร พธ อวคมเน ในการร + ย + (อ) + ต�

ชายต = เพออนเกด ชน ชนเน ในการเกด + ย + (อ) + ต�

ชนต = เพออนเกด ชน ชนเน ในการเกด + (อ) + ต�

ปตต = เพออนถง ป + อป ปาปณเน ในการใหถง + ต�

ปาปณต = เพออนถง ป + อป ปาปณเน ในการใหถง + อณา + (อ) + ต�

เชต = เพออนชนะ ช ชเย ในความชนะ + ต�

ชนต = เพออนชนะ ช ชเย ในความชนะ + นา + (อ) + ต�

เกต = เพออนซอ ก ทพพวนมเย ในการแลกเปลยนดวยทรพย + ต�

กณต = เพออนซอ ก ทพพวนมเย ในการแลกเปลยนดวยทรพย +นา+อ+ต�

วนจเฉต = เพออนวนจฉย ว + น + จ จเย ในการสงสม + ต�

วนจฉนต = เพออนวนจฉย ว + น + จ จเย ในการสงสม + นา + (อ) + ต�

ญาต = เพออนร ญา อวโพธเน ในการร + ต�

ชานต = เพออนร ญา อวโพธเน ในการร + นา + (อ) + ต�

คเหต = เพออนถอเอา คห อปาทาเน ในการถอเอา + (อ) + ต�

คณหต = เพออนถอเอา คห อปาทาเน ในการถอเอา + ณหา + (อ) + ต�

โจเรต = เพออนลกขโมย จร เถยเย ในการลกขโมย + เณ + ต�

โจรยต = เพออนลกขโมย จรเถยเย ในการลกขโมย + ณย + (อ) + ต�

ปาเลต = เพออนรกษา ปาล รกขเณ ในการรกษา + เณ + ต�

ปาลยต = เพออนรกษา ปาล รกขเณ ในการรกษา + ณย + (อ) + ต�

ภาเวต = เพออนยง... ใหเจรญ ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + เณ + ต�

ภาวยต = เพออนยง... ใหเจรญ ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + ณย + (อ) + ต�


กาเรต = เพออนยง... ใหกระท�า กร กรเณ ในการกระท�า + เณ + ต�

การยต = เพออนยง... ใหกระท�า กร กรเณ ในการกระท�า + ณย + (อ) + ต�

การาเปต = เพออนยง... ใหกระท�า กร กรเณ ในการกระท�า + ณาเป + ต�

การาปยต = เพออนยง... ใหกระท�า กร กรเณ ในการกระท�า + ณาปย + (อ) + ต�

สพทธ = เพออนรดวยด ส + พธ อวคมเน ในการร + ต�

ต ปจจยใชในอรรถ ๒ อยาง

(๑) ต ปจจย ใชในอรรถปฐมาวภตต เรยกวา “ตมตถกตตา” แปลวา “อ.อน...”

เชน “ปณฑเตน ปน สล� วโสเธตวา อตตโน นพพานคามมคคเมว โสเธต� วฏฏต”. ค�าแปล

“แตวา อ.อน- อนบณฑต ยงศล ใหหมดจดแลว ยงทางอนมปกตไปสพระนพพาน เพอตน

นนเทยว -ใหหมดจด ยอมควร” (อนการทบณฑตช�าระศลใหหมดจดแลว ช�าระหนทางเปนทไป

พระนพพานเพอตนนนแล ยอมควร) (ธม. ๗/๑๐/๘๕)

“ภกขนา นาม อรยมคเค กมม� กาต� วฏฏต” ค�าแปล “อ.อน- ชออนภกษ -กระท�า

ซงกรรม ในอรยมรรค ยอมควร” (ธรรมดาภกษท�ากรรมในอรยมรรคจงควร) (ธม.๗/๑/๕๘)

(๒) ต ปจจย ใชในอรรถจตตถวภตต เรยกวา “ตมตถสมปทาน” แปลวา “เพออน...”

เชน “ปฏาจาเร ปตตาทโย นาม ปรโลก� คจฉนตสส ตาณ� วา เลน� วา ภวต� น สกโกนต”

ค�าแปล “ดกอนปฏาจารา ชอวา อ.ปยชน ท.มบตรเปนตน ยอมไมอาจ เพออนเปน ผตานทาน

หรอ หรอวา ผปองกน ของบคคลผไปอย สโลกอน” (ปฏาจารา ชอวาปยชนทงหลาย มบตรเปนตน

ยอมไมอาจ เปนผตานทานหรอปองกน ของบคคลผไปสปรโลกได) (ธม. ๗/๑๐/๘๔-๕)

“โส เอกทวส� ทวสภาเค วกกณตวา อตตโน อตถาย ปจต� เอก� ม�สขณฑ� ภรยาย

ทตวา นหายต� อคมาส” ค�าแปล “อ.เขา ขายแลว ในสวนแหงวน ในวนหนง ใหแลว ซงกอน

แหงเนอ กอนหนง แกภรรยา เพออนปง เพอประโยชน แกตน ไดไปแลว เพออนอาบ” (วนหนง

เขาขายเนอ ในตอนกลางวนแลว ใหกอนเนอกอนหนงแกภรรยา เพอปง เพอประโยชนแกตนแลว

ไดไปอาบน�า) (ธม.๗/๑/๑)

สวน ตเว ปจจย ใชในอรรถจตตถวภตตเพยงอยางเดยว เชน โส ปญญาน กาตเว อจฉต

อ.เขา ยอมปรารถนา เพออนกระท�า ซงบญ ท.


๕.๔.๒ ตน, ตวาน และ ตวา ปจจยอภสงขรตวา = ปรงแตงแลว อภ + ส� + กร กรเณ + (อ) + ตวา (แปลง กร เปน ขร)

กรตวา = กระท�าแลว กร กรเณ ในการกระท�า + (อ) + ตวา

กตวา = กระท�าแลว กร กรเณ ในการกระท�า + ตวา

สพพตวา = เยบแลว สว ตนตสนตาเน ในการสบตอเสนดาย + ย + (อ) + ตวา

ชายตวา = เกดแลว ชน ชนเน ในการเกด + ย + (อ) + ตวา

ชนตวา = เกดแลว ชน ชนเน ในการเกด + (อ) + ตวา

สตวา = ฟงแลว ส สวเณ ในการฟง + ตวา

สตวาน = ฟงแลว ส สวเณ ในการฟง + ตวาน

สณตวา = ฟงแลว ส สวเณ ในการฟง + ณา + (อ) + ตวา

ปตวา = ถงแลว, บรรลแลว ป + อป ปาปณเน ในการถง + ตวา

ปาปณตวา = ถงแลว, บรรลแลว ป + อป ปาปณเน ในการถง + อณา + (อ) + ตวา

กณตวา = ซอแลว ก ทพพวนมเย ในการแลกเปลยนทรพย +นา+(อ)+ตวา

เชตวา = ชนะแลว ช ชเย ในการชนะ + ตวา (วทธ อ เปน เอ)

ชนตวา = ชนะแลว ช ชเย ในการชนะ + นา + (อ) + ตวา

ชตวา = ชนะแลว ช ชเย ในการชนะ + ตวา

โจเรตวา = ลกขโมยแลว จร เถยเย ในการลกขโมย + เณ + ตวา

โจรยตวา = ลกขโมยแลว จร เถยเย ในการลกขโมย + ณย + (อ) + ตวา

ปเชตวา = บชาแลว ปช ปชาย� ในการบชา + เณ + ตวา

ปชยตวา = บชาแลว ปช ปชาย� ในการบชา + ณย + (อ) + ตวา

ภาเวตวา = ยง... ใหเจรญแลว ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + เณ + ตวา

ภาวยตวา = ยง... ใหเจรญแลว ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + ณย + (อ) + ตวา

กาเรตวา = ยง... ใหกระท�าแลว กร กรเณ ในการกระท�า + เณ + ตวา

การยตวา = ยง... ใหกระท�าแลว กร กรเณ ในการกระท�า + ณย + (อ) + ตวา

การาเปตวา = ยง... ใหกระท�าแลว กร กรเณ ในการกระท�า + ณาเป + ตวา

การาปยตวา = ยง... ใหกระท�าแลว กร กรเณ ในการกระท�า + ณาปย + (อ) + ตวา

อภวนทย = กราบไหวแลว อภ + วนท วนทเน ในการกราบไหว + (อ) + ตวา

อภวนทตวา = กราบไหวแลว อภ + วนท วนทเน ในการกราบไหว + (อ) + ตวา

วนทย = กราบไหวแลว วนท วนทเน ในการกราบไหว + (อ) + ตวา

วนทตวา = กราบไหวแลว วนท วนทเน ในการกราบไหว + (อ) + ตวา

อภภยย = ครอบง�าแลว อภ + ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + ตวา


อภภวตวา = ครอบง�าแลว อภ + ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + (อ) + ตวา

อภโภตวา = ครอบง�าแลว อภ + ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + ตวา

นสสาย = อาศยแลว น + ส เสวาย� ในการเสพ + ตวา

นสสตวา = อาศยแลว น + ส เสวาย� ในการเสพ + ตวา

วภชช = คบแลว, จ�าแนกแลว ว + ภช เสวาย� ในการเสพ + ตวา

วภชย = คบแลว, จ�าแนกแลว ว + ภช เสวาย� ในการเสพ + (อ) + ตวา

วภชตวา = คบแลว, จ�าแนกแลว ว + ภช เสวาย� ในการเสพ + (อ) + ตวา

อททสส = แสดงแลว อ + ทส อตสชชเน ในการสวด-แสดง + ตวา

อททสย = แสดงแลว อ + ทส อตสชชเน ในการสวด-แสดง + (อ) + ตวา

อททสตวา = แสดงแลว อ + ทส อตสชชเน ในการสวด-แสดง + (อ) + ตวา

ปวสส = เขาไปแลว ป + วส ปเวสเน ในการเขาไป + ตวา

ปวสย = เขาไปแลว ป + วส ปเวสเน ในการเขาไป + (อ) + ตวา

ปวสตวา = เขาไปแลว ป + วส ปเวสเน ในการเขาไป + (อ) + ตวา

อปนย = น�าเขาไปแลว อป + น ปาปเณ ในการถง + ตวา

อปเนตวา = น�าเขาไปแลว อป + น ปาปเณ ในการถง + ตวา

อตเสยย = นอนเกนแลว อต + ส สเย ในการนอน + ตวา

อตสยตวา = นอนเกนแลว อต + ส สเย ในการนอน + (อ) + ตวา

โอหาย = ละแลว, เหลอแลว อว + หา จาเค ในการสละ + ตวา

โอหตวา = ละแลว, เหลอแลว อว + หา จาเค ในการสละ + (อ) + ตวา

ชหตวา = ละแลว, เหลอแลว หา จาเค ในการสละ + (อ) + ตวา

หตวา = ละแลว, เหลอแลว หา จาเค ในการสละ + ตวา

อาทาย = ถอเอาแลว อา + ทา อาทาเน ในการถอเอา + ตวา

อาทยตวา = ถอเอาแลว อา + ทา อาทาเน ในการถอเอา + ย + (อ) + ตวา

ทตวา = ใหแลว ทา ทาเน ในการให + ตวา

ทตวาน = ใหแลว ทา ทาเน ในการให + ตวาน

ปธาย = ปดแลว อป + ธา อจฉาทเน ในการปกปด + ตวา

ปทหตวา = ปดแลว อป + ธา อจฉาทเน ในการปกปด + (อ) + ตวา

ภญชย = กนแลว ภช ปาลนพยวหรเณส ในการรกษาและกลนกน +อ+ตวา

ภญชตวา = กนแลว ภช ปาลนพยวหรเณส ในการรกษาและกลนกน +อ+ตวา

โภตวา = กนแลว ภช ปาลนพยวหรเณส ในการรกษาและกลนกน + ตวา

วเจยย = พจารณาแลว ว + จ จเย ในการสงสม + ตวา

วจนตวา = พจารณาแลว ว + จ จเย ในการสงสม + นา + (อ) + ตวา


วญญาย = รแลว ว + ญา อวโพธเน ในการร + ตวา

วชานตวา = รแลว ว + ญา อวโพธเน ในการร + นา + (อ) + ตวา

ญตวา = รแลว ญา อวโพธเน ในการร + ตวา

สมาปชชตวา = เขาแลว ส� + อา + ปท คตมห ในการไป-ถง + (ย) + (อ) + ตวา

อปปชชตวา = เกดขนแลว อ + ปท คตมห ในการไป-ถง + (ย) + (อ) + ตวา

ภชชตวา = แตกแลว ภท วทารเณ ในการผา, ท�าลาย + (ย) + (อ) + ตวา

ฉชชตวา = ตดแลว ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน +(ย)+(อ)+ตวา

พชฌย = รแลว พธ อวคมเน ในการร + (ย) + (อ) + ตวา

พชฌตวา = รแลว พธ อวคมเน ในการร + (ย) + (อ) + ตวา

วรชฌย = ผดแลว ว + รธ อปราเธ ในความผด + (ย) + (อ) + ตวา

วรชฌตวา = ผดแลว ว + รธ อปราเธ ในความผด + (ย) + (อ) + ตวา

รนธย = ปดกนแลว รธ อาวรเณ ในการปด-กน + (อ) + ตวา

รนธตวา = ปดกนแลว รธ อาวรเณ ในการปด-กน + (อ) + ตวา

ววจจ = สงดแลว ว + วจ วเวจเน ในความสงด + ตวา

ววจจตวา = สงดแลว ว + วจ วเวจเน ในความสงด + (ย) + (อ) + ตวา

ปจจ = หงแลว ปจ ปาเก ในการหง-ตม + ตวา

ปจจย = หงแลว ปจ ปาเก ในการหง-ตม + (ย) + (อ) + ตวา

ปจจตวา = หงแลว ปจ ปาเก ในการหง-ตม + (ย) + (อ) + ตวา

วมจจ = พนแลว ว + มจ วโมจเน ในการหลด-พน + ตวา

วมจจตวา = พนแลว ว + มจ วโมจเน ในการหลด-พน + (ย) + (อ) + ตวา

อาหจจ = กระทบแลว อา + หน หสาคตส ในการเบยดเบยนและการไป + ตวา

อปหจจ = เขาถงแลว อป + หน หสาคตส ในการเบยดเบยนและการไป + ตวา

อาหนตวา = กระทบแลว อา + หน หสาคตส ในการเบยดเบยนและการไป + ตวา

อปหนตวา = เขาถงแลว อป + หน หสาคตส ในการเบยดเบยนและการไป + ตวา

อวมญญตวา = ดหมนแลว อว + มน ญาเณ ในการร + (ย) + (อ) + ตวา

มนตวา = รแลว มน ญาเณ ในการร + ตวา

ปฏจจ = อาศยแลว ปต + อ คตมห ในการไป + ตวา

อเวจจ = พจารณาแลว อว + อ คตมห ในการไป + ตวา

อเปจจ = เขาถงแลว อป + อ คตมห ในการไป + ตวา

อเปตวา = เขาถงแลว อป + อ คตมห ในการไป + ตวา

สกกจจ = กระท�าดวยดแลว ส� + กร กรเณ ในการกระท�า + ตวา

อธกจจ = อาศยแลว อธ + กร กรเณ ในการกระท�า + ตวา


กรย = กระท�าแลว กร กรเณ ในการกระท�า + (อ) + ตวา

ทสวาน = เหนแลว ทส เปกขเณ ในการด-การเหน + ตวาน

ทสวา = เหนแลว ทส เปกขเณ ในการด-การเหน + ตวา

ปสสย = เหนแลว ทส เปกขเณ ในการด-การเหน + (อ) + ตวา

ปสสตน = เหนแลว ทส เปกขเณ ในการด-การเหน + (อ) + ตน

ปสสตวา = เหนแลว ทส เปกขเณ ในการด-การเหน + (อ) + ตวา

ขอกาหนดในการแปลง (อาเทส) ตวาทปจจย

(๑) ธาตทม ม เปนทสด แปลง ตนาทปจจย เปน มม และลบพยญชนะทสดธาต เชน

อาคมม = มาแลว, อาศยแลว อา + คม คตมห ในการไป + ตวา

อาคนตวา = มาแลว อา + คม คตมห ในการไป + ตวา

โอกกมม = กาวลงแลว อว + กม ปทวกเขเป ในการกาวเทา + ตวา

โอกกมตวา = กาวลงแลว อว + กม ปทวกเขเป ในการกาวเทา + (อ) + ตวา

นกขมม = ออกไปแลว น + กม ปทวกเขเป ในการกาวเทา + ตวา

นกขมตวา = ออกไปแลว น + กม ปทวกเขเป ในการกาวเทา + (อ) + ตวา

อภรมม = ยนดยงแลว อภ + รม กฬาย� ในการเลน + ตวา

อภรมตวา = ยนดยงแลว อภ + รม กฬาย� ในการเลน + (อ) + ตวา

(๒) ธาตทม ห เปนทสด แปลง ตนาทปจจย เปน ยห และลบพยญชนะทสดธาต เชน

ปคคยห = ประคองแลว, ยกยองแลว ป + คห อปาทาเน ในการถอเอา + ตวา

ปคคณหตวา = ประคองแลว, ยกยองแลว ป + คห อปาทาเน ในการถอเอา +ณหา+อ+ตวา

ปคคเหตวา = ประคองแลว, ยกยองแลว ป + คห อปาทาเน ในการถอเอา + (อ) + ตวา

สมมยห = หลงแลว ส� + มห เวจตเต ในความหลง + ตวา

สมมยหตวา = หลงแลว ส� + มห เวจตเต ในความหลง + (ย) + (อ) + ตวา

อารยห = ขนแลว อา + รห อาโรหเน ในการขน + ตวา

อารหตวา = ขนแลว อา + รห อาโรหเน ในการขน + (อ) + ตวา

โอคยห = หยงลงแลว อว + คห อปาทาเน ในการถอเอา + ตวา

โอคเหตวา = หยงลงแลว อว + คห อปาทาเน ในการถอเอา + (อ) + ตวา

(๓) ธาตทม ท เปนทสด แปลง ตนาทปจจย เปน ชช และลบพยญชนะทสดธาต เชน

อปปชช = เกดขนแลว อ + ปท คตมห ในการไป + ตวา

อปปชชตวา = เกดขนแลว อ + ปท คตมห ในการไป + (อ) + ตวา


ปมชช = ประมาทแลว ป + มท อมมาเท ในความบา + ตวา

ปมชชตวา = ประมาทแลว ป + มท อมมาเท ในความบา + (อ) + ตวา

อปสมปชช = อปสมบทแลว อป + ส� + ปท คตมห ในการไป + ตวา

อปสมปชชตวา = อปสมบทแลว อป + ส� + ปท คตมห ในการไป + (อ) + ตวา

อจฉชช = ตดแลว อา + ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน + ตวา

ฉชช = ตดแลว ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน + ตวา

ฉชชตวา = ตดแลว ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน + (อ) + ตวา

ฉนทย = ตดแลว ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน + (อ) + ตวา

ฉนทตวา = ตดแลว ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน + (อ) + ตวา

เฉตวา = ตดแลว ฉท ทวธากรเณ ในการท�าใหเปนสองสวน + ตวา

(๔) ธาตทม ภ เปนทสด แปลง ตนาทปจจย เปน พภ, ทธา และลบพยญชนะทสดธาต เชน

อารพภ = ปรารภแลว,เรมแลว อา + รภ ราภสเส ในการเรม + ตวา

อารทธา = ปรารภแลว,เรมแลว อา + รภ ราภสเส ในการเรม + ตวา

อารภตวา = ปรารภแลว,เรมแลว อา + รภ ราภสเส ในการเรม + (อ) + ตวา

อปลพภ = ไดแลว อป + ลภ ลาเภ ในการได + ตวา

อปลทธา = ไดแลว อป + ลภ ลาเภ ในการได + ตวา

ปฏลภตวา = ไดเฉพาะแลว ปต + ลภ ลาเภ ในการได + (อ) + ตวา

(๕) มอปสคอยหนาหรอไมมอปสคอยหนา แปลง ตนาทปจจย เปน ย เชน

อาทาย = ถอเอาแลว อา + ทา อาทาเน ในการถอเอา + ตวา

ปหาย = ละแลว ป + หา จาเค ในการสละ + ตวา

นสสาย = อาศยแลว น + ส เสวาย� ในการเสพ + ตวา

อภวนทย = กราบไหวแลว อภ + วนท อภวนทเน ในการกราบไหว + (อ) + ตวา

ตวาทปจจยฏาน : ฐานะของปจจยม ตวา เปนตน ม ๕ อยาง คอ(๑) ปพพกาลกรยา กรยาทท�ากอนกรยาอน แปลวา “...แลว” [กอน]

เชน ปจตวา ภญชต หงแลว ยอมกน

ภญชตวา นหายต กนแลว ยอมอาบน�า

นหาตวา สยต อาบแลว ยอมนอน

(๒) อปรกาลกรยา กรยาทท�าทหลงกรยาคมพากย แปลวา “...แลว” หรอไมออก

ส�าเนยงของปจจย [หลง]


เชน ทวาร� ปทหตวา นกขม ออกไปแลว ปด ซงประต

อร� ปรยตวา ภญชต ยอมกน ยงทองใหเตมแลว

(๓) สมานกาลกรยา กรยาทท�าพรอมกบกรยาอน แปลวา “...แลว” หรอไมตองออก

ส�าเนยง ของปจจย [พรอมกน]

เชน มข� พยาทาย สปต ยอมหลบอาปาก

อกขน นมมลตวา หสต ยอมหวเราะหลบซงตา ท.

อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต... เมอทรง-สบตอ-ซงอนสนธ-แสดง-

ซงธรรม

(๔) ลกขณตถ กรยาทมอรรถลกษณะ แปลวา “ครน... แลว, เมอ...” [เครองหมายจดจ�า]

เชน สตวา เวทสสาม ครนฟงแลว จกร

สห� ทสวา ภย� โหต ครนเหนแลว ซงราชสห อ.ภย ยอมม

วสารทา กลธตา มม สงคห� กรสสต, กตวา จ ปน มหาสมปตต ลภสสต

(ธม.๕/๓)

อ.กลธดา ผกลาหาญ จกกระท�า ซงการสงเคราะห แกเรา, กแล ครนกระท�า

แลว จกได ซงสมบตใหญ

(๕) เหตวตถ กรยาทมอรรถเหต แปลวา “เพราะ...” [เหต]

เชน ทสวานสส เอตทโหส อ.ความด�ารนน ไดมแลว แกบคคลนน เพราะเหน

ปตต� ทสวา สข� โหต อ.ความสข ยอมม เพราะเหน ซงบตร

สตต� ทสวา ทกข� ภวต อ.ความทกข ยอมม เพราะเหน ซงศตร

ชวนมป อนปปชชตวา ทวกขตต� โวฏพพนเมว ปวตตต (อภ.ส�. วถ)

อ.โวฏฐพพนะนนเทยว ยอมเปนไป สองครง เพราะความไมเกดขน

แมแหงชวนะ

“ชวนมป อนปปชชตวาต เหตมห จาย� ตวาปจจโย, ชวนสสาป อนปปตตยาต

อตโถ

ก อ.ตวา ปจจยน ในบทวา “ชวนมป อนปปชชตวา” ยอมลง ในอรรถเหต,

อธบายวา เพราะความไมเกดขน แมแหงชวนะ (อภธมมตถวภาวน)


๕.๕ อนต มาน ปจจย

อนต และ มาน ปจจย เปนปจจบนกาล

ปจจยทลงในปจจบนกาลม ๒ ตว คอ อนต และ มาน ปจจย เปนกตตวาจก ใหลง

วกรณปจจยในอาขยาตนนกอน รปส�าเรจเปนกรยากตก ท�าหนาทเปนกรยาในระหวางของ

ประธานในประโยค เรยกวา “อพภนตรกรยา” ท�าหนาทขยายสทธนาม ประกอบดวยวภตตตงแต

ทตยา-สตตม เรยกวา “วเสสน” แปลวา “...อย” หรอ “เมอ...” มขอก�าหนดเรองอรรถของปจจย

ดงน

๑. อนต ปจจย ลงในอรรถกตตาอยางเดยว

- อนต ปจจย ลงในอรรถกตตาเทานน เชน โส กฏมพโก คาม� คจฉนโต

อนตรามคเค เอก� วนปปต ปสส อ.กฏมพนน ไปอย สหมบาน เหนแลว ซงตนไมเจาปา ตนหนง

ในระหวางทาง

๒. มาน ปจจย ลงได ๓ อรรถ คอ

๒.๑ ลงในอรรถกตตา เชน โส ปรโส คาม� คจฉมาโน ทาร� คณหาต อ.บรษนน

ไปอย สหมบาน ยอมถอเอา ซงฟน

๒.๒ ลงในอรรถกรรม เชน เตน ปรเสน คาโม คจฉยมาโน.... อ.หมบาน อนบรษนน

ไปอย...

๒.๓ ลงในอรรถภาวะ เชน เตน ภยมาน อนเขา เปนอย

ตวอยางการประกอบศพททประกอบดวย อนต และ มาน ปจจย

ว. คจฉตต คจฉ, คจฉนโต, ปรโส (คม คตมห ในการไป + อ + อนต) (ปงลงค) (กตตสาธนะ)

ไปอย เพราะเหตนน ชอวา คจฉนต (ผไปอย)

ว. คจฉตต คจฉต, คจฉนต, อตถ (คม คตมห ในการไป +อ+อนต อ) (อตถลงค) (กตตสาธนะ)

ไปอย เพราะเหตนน ชอวา คจฉต, คจฉนต (ผไปอย)

ว. คจฉตต คจฉ, คจฉนต, จตต� (คม คตมห ในการไป + อ + อนต) (นปงสกลงค) (กตตสาธนะ)

ไปอย เพราะเหตนน ชอวา คจฉนต (ผไปอย)

ว. คจฉตต คจฉมาโน, ปรโส (คม คตมห ในการไป + อ + มาน) (ปงลงค) (กตตสาธนะ)

ไปอย เพราะเหตนน ชอวา คจฉมาน (ผไปอย)

ว. คจฉตต คจฉมานา, อตถ (คม คตมห ในการไป + อ + มาน + อา) (อตถลงค) (กตตสาธนะ)

ไปอย เพราะเหตนน ชอวา คจฉมานา (ผไปอย)


ว. คจฉตต คจฉมาน, จตต� (คม คตมห ในการไป + อ + มาน) (นปงสกลงค) (กตตสาธนะ)

ไปอย เพราะเหตนน ชอวา คจฉมาน (ผไปอย)

ว. คจฉยตต คจฉยมาโน, คาโม (คม คตมห ในการไป + อ + ย + มาน) (ปงลงค) (กมมสาธนะ)

ถกไปอย เพราะเหตนน ชอวา คจฉยมาน (ถกไปอย)

ว. คจฉยตต คจฉยมานา, ธาน (คม คตมห ในการไป +อ+ย+มาน+อา) (อตถลงค) (กมมสาธนะ)

ถกไปอย เพราะเหตนน ชอวา คจฉยมานา (ถกไปอย)

ว. คจฉยตต คจฉยมาน�, าน� (คม คตมห ในการไป + อ + ย + มาน) (นปงสกลงค) (กมมสาธนะ)

ถกไปอย เพราะเหตนน ชอวา คจฉยมาน (ถกไปอย)

ว. อธคมมเตต อธคมมมาโน, ธมโม (อธ + คม คตมห ในการไป +ย+มาน) (ปงลงค) (กมมสาธนะ)

ถกรอย เพราะเหตนน ชอวา อธคมมมาน (ถกรอย)

ว. อธคมมเตต อธคมมมานา, ปรยตต (อธ + คม คตมห ในการไป + ย + มาน + อา) (อตถลงค)

ถกรอย เพราะเหตนน ชอวา อธคมมมานา (ถกรอย) (กมมสาธนะ)

ว. อธคมมเตต อธคมมมาน, ธมม� (อธ + คม คตมห ในการไป +ย+มาน) (นปงสกลงค)

(กมมสาธนะ) ถกรอย เพราะเหตนน ชอวา อธคมมมาน (ถกรอย)

หมายเหต : ศพทกรยาทลง อนต และ มาน ปจจย เปนได ๓ ลงค เมอประสงคจะใช

คกบนาม (วเสสยะ) บทนามท อนต และ มาน ไปขยาย มรปเปนอตถลงค มกฎเกณฑการ

ลงปจจย ดงน

๑. ถาเปน อนต ปจจย ใหลง “อ”ปจจยอตถลงคโชตกะตอทาย เชน คจฉนต (คม + อ +

อนต + อ) แปลวา หญงผไปอย

๒. แตถาเปน มาน ปจจย ใหลง “อา” ปจจยอตถลงคโชตกะตอทาย เชน คจฉมานา

(คม + อ + มาน + อา) แปลวา หญงผไปอย

คจฉนตสททปทมาลา (ปงลงค)


ปฐมา. คจฉ� คจฉนโต คจฉนโต คจฉนตา

อาลปนะ. โภ คจฉ� คจฉ คจฉา ภวนโต คจฉนโต คจฉนตา

ทตยา. คจฉนต� คจฉนเต

ตตยา. คจฉตา คจฉนเตน คจฉนเตห คจฉนเตห






คจฉนตสททปทมาลา (อตถลงค)


ปฐมา. คจฉนต คจฉนต คจฉนตโย

อาลปนะ. โภต คจฉนต โภตโย คจฉนต คจฉนตโย

ทตยา. คจฉนต คจฉนต คจฉนตโย

ตตยา. คจฉนตยา คจฉนตห คจฉนตห

จตตถ. คจฉนตยา คจฉนตน�

ปญจม. คจฉนตยา คจฉนตห คจฉนตภ

ฉฏฐ. คจฉนตยา คจฉนตน�

สตตม. คจฉนตยา คจฉนตย� คจฉนตส

คจฉนตสททปทมาลา (นปงสกลงค)


ปฐมา. คจฉ� คจฉนต� คจฉนตา คจฉนตาน

อาลปนะ. โภ คจฉนต ภวนโต คจฉนตา คจฉนตาน

ทตยา. คจฉนต� คจฉนเต คจฉนตาน






คจฉมานสททปทมาลา (ปงลงค)


ปฐมา. คจฉมาโน คจฉมานา

อาลปนะ. โภ คจฉมาน คจฉมานา ภวนโต คจฉมานา

ทตยา. คจฉมาน� คจฉมาเน

ตตยา. คจฉมาเนน คจฉมาเนห คจฉมาเนภ

จตตถ. คจฉมานสส คจฉมานาน�

ปญจม. คจฉมานา คจฉมานมหา คจฉมานสมา คจฉมาเนห คจฉมาเนภ

ฉฏฐ. คจฉมานสส คจฉมานาน�

สตตม. คจฉมาเน คจฉมานมห คจฉมานสม คจฉมาเนส


คจฉมานาสททปทมาลา (อตถลงค)


ปฐมา. คจฉมานา คจฉมานา คจฉมานาโย

อาลปนะ. โภต คจฉมาเน โภตโย คจฉมานา คจฉมานาโย

ทตยา. คจฉมาน� คจฉมานา คจฉมานาโย

ตตยา. คจฉมานาย คจฉมานาห คจฉมานาภ

จตตถ. คจฉมานาย คจฉมานาน�

ปญจม. คจฉมานาย คจฉมานาห คจฉมานาภ

ฉฏฐ. คจฉมานาย คจฉมานาน�

สตตม. คจฉมานาย คจฉมานาย� คจฉมานาส

คจฉมานสททปทมาลา (นปงสกลงค)


ปฐมา. คจฉมาน� คจฉมานา คจฉมานาน

อาลปนะ. โภ คจฉมาน ภวนโต คจฉมานา คจฉมานาน

ทตยา. คจฉมาน� คจฉมาเน คจฉมานาน

ตตยา. คจฉมาเนน คจฉมาเนห คจฉมาเนภ

จตตถ. คจฉมานสส คจฉมานาน�

ปญจม. คจฉมานา คจฉมานมหา คจฉมานสมา คจฉมาเนห คจฉมาเนภ

ฉฏฐ. คจฉมานสส คจฉมานาน�

สตตม. คจฉมาเน คจฉมานมห คจฉมานสม คจฉมาเนส

ตวอยางการประกอบดวย อนต และ มาน ปจจย หลงการตปจจย รปสาเรจเปน

“เหตกตตวาจก” และ “เหตกมมวาจก” ดงน

ว. ภาเวตต ภาเวนโต (ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + เณ + อนต) (กตตสาธนะ) (ปงลงค)

(ยง...) ใหเจรญอย เพราะเหตนน ชอวา ภาเวนต (ใหเจรญอย) (เหตกตตวาจก)

ว. ภาเวตต ภาเวนต (ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + เณ + อนต + อ) (กตตสาธนะ) (อตถลงค)


ว. ภาเวตต ภาเวนต (ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + เณ + อนต) (กตตสาธนะ) (นปงสกลงค)



ว. ภาวยตต ภาวย (ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + ณย + อนต) (กตตสาธนะ) (ปงลงค)

(ยง...) ใหเจรญอย เพราะเหตนน ชอวา ภาวยนต (ใหเจรญอย) (เหตกตตวาจก)

ว. ภาวยตต ภาวยนต (ภ สตตาย� ในความม,เปน + ณย + อนต + อ) (กตตสาธนะ) (อตถลงค)


ว. ภาวยตต ภาวยนต (ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + ณย + อนต) (กตตสาธนะ) (นปงสกลงค)


ว. ภาวยตต ภาวยมาโน (ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + ณย + มาน) (กตตสาธนะ) (ปงลงค)

(ยง...) ใหเจรญอย เพราะเหตนน ชอวา ภาวยมาน (ใหเจรญอย) (เหตกตตวาจก)

ว. ภาวยตต ภาวยมาโน (ภ สตตาย� ในความม,เปน +เณ+อ+ย+มาน) (กมมสาธนะ) (ปงลงค)

ถกใหเจรญอย เพราะเหตนน ชอวา ภาวยมาน (ถกใหเจรญอย) (เหตกมมวาจก)

ว. กาเรตต กาเรนโต (กร กรเณ ในการกระท�า + เณ + อนต) (กตตสาธนะ) (ปงลงค) (วทธ)

(ยง...) ใหกระท�าอย เพราะเหตนน ชอวา กาเรนต (ผใหกระท�าอย) (เหตกตตวาจก)

ว. กาเรตต กาเรนต (กร กรเณ ในการกระท�า + เณ + อนต + อ) (กตตสาธนะ) (อตถลงค)


ว. กาเรตต กาเรนต (กร กรเณ ในการกระท�า + เณ + อนต) (กตตสาธนะ) (นปงสกลงค)


ว. การยตต การย (กร กรเณ ในการกระท�า + ณย + อนต) (กตตสาธนะ) (ปงลงค)

(ยง...) ใหกระท�าอย เพราะเหตนน ชอวา การยนต (ผใหกระท�าอย) (เหตกตตวาจก)

ว. การยตต การยนต (กร กรเณ ในการกระท�า + ณย + อนต + อ) (กตตสาธนะ) (อตถลงค)


ว. การยตต การยนต (กร กรเณ ในการกระท�า + ณย + อนต) (กตตสาธนะ) (นปงสกลงค)


ว. การยตต การยมาโน (กร กรเณ ในการกระท�า + ณย + มาน) (กตตสาธนะ) (ปงลงค)

(ยง...) ใหกระท�าอย เพราะเหตนน ชอวา การยมาน (ผใหกระท�าอย) (เหตกตตวาจก)

ว. การยตต การยมาโน (กร กรเณ ในการกระท�า + เณ + อ + ย + มาน) (กมมสาธนะ) (ปงลงค)

ถกใหกระท�าอย เพราะเหตนน ชอวา การยมาน (ผถกใหกระท�าอย) (เหตกมมวาจก)

ว. การาเปตต การาเปนโต (กร กรเณ ในการกระท�า + ณาเป + อนต) (กตตสาธนะ) (ปงลงค)

(ยง...) ใหกระท�าอย เพราะเหตนน ชอวา การาเปนต (ผใหกระท�าอย) (เหตกตตวาจก)

ว. การาเปตต การาเปนต (กร กรเณ ในการกระท�า +ณาเป+อนต+อ) (กตตสาธนะ) (อตถลงค)


ว. การาเปตต การาเปนต (กร กรเณ ในการกระท�า + ณาเป + อนต) (กตตสาธนะ) (นปงสกลงค)



ว. การาปยตต การาปย (กร กรเณ ในการกระท�า + ณาปย + อนต) (กตตสาธนะ) (ปงลงค)

(ยง...) ใหกระท�าอย เพราะเหตนน ชอวา การาปยนต (ผใหกระท�าอย) (เหตกตตวาจก)

ว. การาปยตต การาปยนต (กร กรเณ ในการกระท�า +ณาปย+อนต+อ) (กตตสาธนะ) (อตถลงค)


ว. การาปยตต การาปยนต (กร กรเณ ในการกระท�า + ณาปย + อนต) (กตตสาธนะ) (นปงสกลงค)


ว. การาปยตต การาปยมาโน (กร กรเณ ในการกระท�า + ณาปย + มาน) (กตตสาธนะ) (ปงลงค)

(ยง...) ใหกระท�าอย เพราะเหตนน ชอวา การาปยมาน (ผใหกระท�าอย) (เหตกตตวาจก)

ว. การาปยตต การาปยมาโน (กร กรเณ ในการกระท�า +ณาเป+อ+ย+มาน) (กมมสาธนะ) (ปงลงค)

ถกใหกระท�าอย เพราะเหตนน ชอวา การาปยมาน (ถกใหกระท�าอย) (เหตกมมวาจก)

๕.๖ อนาคตกาลกปจจย

ปจจยทลงในอนาคตกาล ม ๙ ตว คอ ณ, ฆณ, ต, ณว, ณ, สส, นต, มาน และ อาน ปจจย รปส�าเรจเปนกรยากตกกม เปนนามกตกกม เปนกรยากตก ท�าหนาทเปนกรยา ในระหวาง แปลวา “จะ...” เปนนามกตก ท�าหนาทเปนบทนาม แปลวา “ผจะ...”ว. อายต คมน� สลมสสาต คาม (คม คตมห ในการไป + ณ) (ตสสลสาธนะ) อ.การไป ในกาลตอไป เปนปกต ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา คาม (ผมปกตจะไป)ว. อายต อาคมน� สลมสสาต อาคาม (อาปพพ + คม คตมห ในการไป + ณ) (ตสสลสาธนะ) อ.การมา ในกาลตอไป เปนปกต ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา อาคาม (ผมปกตจะมา) ว. อายต คมน� สลมสสาต คาม (คม คตมห ในการไป + ฆณ) (ตสสลสาธนะ) (ลบ ฆอนพนธ) อ.การไป ในกาลตอไป เปนปกต ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา คาม (ผมปกตจะไป)อ. - กรสส� วชตต การโก (กร กรเณ ในการกระท�า + ณว) (กตตสาธนะ) คดวา จกท�าแลว จะไป เพราะเหตนน ชอวา การก (ผจะท�า)อ. - กรสส� วชตต กตตา (กร กรเณ ในการกระท�า + ต) (แปลงพยญชนะทสดธาต เปน ต) คดวา จกท�าแลว จะไป เพราะเหตนน ชอวา กตต (ผจะกระท�า) (แปลง อ เปน อา และลบส )ว. นคร� กรสสตต นครกาโร (นครสททปปท + กร กรเณ ในการกระท�า + ณ) (กตตสาธนะ) จกสราง ซงเมอง เพราะเหตนน ชอวา นครการ (ผจะสรางเมอง) (ทตยาตปปรสสมาส) (กตนตสมาส)ว. โภค� ททสสตต โภคทาโย (โภคสททปปท + ทา ทาเน ในการให + ณ) (กตตสาธนะ) จกให ซงโภคะ เพราะเหตนน ชอวา โภคทาย (ผจะใหโภคทรพย) (แปลง อา เปน อาย)


ว. - กมม� กรสสตต กมม� กรสส วชต (กร กรเณ ในการกระท�า + อ + สส�) (กตตสาธนะ) จกกระท�า ซงการงาน เพราะเหตนน ชอวา กรสส� (ผจะท�า) (ลง สวภตต, ลบ สวภตต) - กมม� กรสสตต กมม� กโรนโต วชต (กร กรเณ... + โอ + นต) (แปลงทสดของ นต เปน อ) จกกระท�า ซงการงาน เพราะเหตนน ชอวา กโรนต (ผจะท�า) (กตตสาธนะ) - กมม� กรสสตต กมม� กรมาโน วชต (กร กรเณ ในการกระท�า + โอ + มาน) (กตตสาธนะ) จกกระท�า ซงการงาน เพราะเหตนน ชอวา กรมาน (ผจะท�า) - กมม� กรสสตต กมม� กราโน วชต (กร กรเณ ในการกระท�า + โอ + อาน) (กตตสาธนะ) จกกระท�า ซงการงาน เพราะเหตนน ชอวา กราน (ผจะท�า)

๕.๗ อณาทปจจยนตนย

ค�าวา “อณาทปจจยนตนย” หมายถงนยแหงปจจยม ณ เปนตนเปนทสด มปจจย ๔๓ ตว คอ ณ, ย, กต, ม, มน, ถ, ม, ล, ย, ยาณ, ลาณ, ณ, ฉ, ตย, ตย, ถ, ตตม, ณม, อาน, ต, ตรณ, ณตต, ตต, ต, ฒ, , ธ, ท, อทท, ก, อร, อล, อม, ต, ท, อวร, อ, อร, น, อสส, นส, อส และ การ ปจจย รปส�าเรจเปนนามกตก ท�าหนาทเปนบทนามว. จกขตต จกข (จกข วยตตย� วาจาย� ในการพดชด + ณ) (กตตสาธนะ) ยอมบอก เพราะเหตนน ชอวา จกข (ตา)ว. เอนต คจฉนต ปวตตนต สตตา เอเตนาต อาย (อ คตมห ในการไป + ณ) (กรณสาธนะ) อ.สตว ท. ยอมเปนไป ดวยสงน เพราะเหตนน ชอวา อาย (อายเปนเครองเปนไป, ชวต)ว. สสเสส สเนห� ครต สญจตต คร, อาจรโย (คร เสจเน ในการรด + ณ) (กตตสาธนะ) ยอมรด ซงความรก ในศษย ท. เพราะเหตนน ชอวา คร, ไดแกอาจารย (คร)ว. ภวต เอตถาต ภวน (ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + ย) (อธกรณสาธนะ) ยอมม ในทน เพราะเหตนน ชอวา ภวน (โลก, แผนดน) (แปลง อ เปน อว)ว. วเสเสน จกขตต วจกขโณ (วปพพ + จกข วยตตย� วาจาย� ในการพดชด + ย) (กตตสาธนะ) ยอมบอก โดยพเศษ เพราะเหตนน ชอวา วจกขณ (บณฑต)ว. กมปน� กโรตต กรณา (กร กรเณ ในการกระท�า + ย + อา) (กตตสาธนะ) ยอมท�า ซงความหวนไหว เพราะเหตนน ชอวา กรณา (ธรรมชาตผท�าความหวนไหว, กรณา) ว. วายตต วาโต (วา คตพนธคนเธส ในการไป การผกและการเบยดเบยน + กต) (กตตสาธนะ) ยอมพดไป เพราะเหตนน ชอวา วาต (ลม)ว. ตายตต ตาโต (ตา ปาลเน ในการรกษา + กต) (กตตสาธนะ) ยอมรกษา เพราะเหตนน ชอวา ตาต (พอ)ว. ภวนต เอตถาต ภม (ภ สตตาย� ในความม-ความเปน + ม) (อธกรณสาธนะ) อ.สตว ท. ยอมเปนอย บนแผนดนน เพราะเหตนน ชอวา ภม (แผนดน)


ว. ปณน� เปโม (ป ตปปเน ในความอม + มน) (ภาวสาธนะ) (วทธ อ เปน เอ) อ.ความอมเอบ ชอวา เปม (ความรก)ว. สขทกข� อทต ภกขตต อตตา (อท ภกขเณ ในการกน + มน) (กตตสาธนะ) ยอมกน ซงสขและทกข เพราะเหตนน ชอวา อตต (ตน) (แปลง ม เปน ต, แปลง ท เปน ต)ว. สขทกข� อทต ภกขตต อาตมา (อท ภกขเณ ในการกน + มน) (กตตสาธนะ) ยอมกน ซงสขและทกข เพราะเหตนน ชอวา อาตม (ตน)ว. ชาตชรามรณาทห อทยต ภกขยตต อตตา, อาตมา (กมมสาธนะ) อนทกข ท.ม ชาต ชรา และมรณะเปนตน ยอมกน เพราะเหตนน ชอวา อตต, อาตม (ถกทกขมชาตเปนตนกน)ว. กเลเส สเมตต สมโถ, สมาธ (สม อปสเม ในความสงบ + ถ) (กตตสาธนะ) ยงกเลส ท. ยอมใหสงบ เพราะเหตนน ชอวา สมถ, ไดแกสมาธ (สมาธทยงกเลสใหสงบ, สมถะ)ว. ทมน� ทมโถ (ทม ทมเน ในการฝก + ถ) (ภาวสาธนะ) อ.การฝก ชอวา ทมถ (การฝก) (จตตสส ทมโถ สาธ จตต� ทนต� สขาวห�)ว. สยตต สมา (ส พนธเน ในการผก + ม + อา) (กมมสาธนะ) (ทฆะ) ยอมถกผก เพราะเหตนน ชอวา สมา (สงทถกผก, ขอบเขต, สมา)ว. พรหต วทธ คจฉตต พรหมา (พห วทธมห ในความเจรญ + ม) (กตตสาธนะ) ยอมถง ซงความเจรญ เพราะเหตนน ชอวา พรหม (พรหม) (แปลง พ เปน พร = “พรหม” นปาตนะ)ว. สลต คจฉต ปวสตต สลล, สลย (สล คตมห ในการไป + ล, ย) (กตตสาธนะ) ยอมเขาไป เพราะเหตนน ชอวา สลล, สลย (ลกศร, หลาว)ว. กลตพพ� สงขยาตพพนต กลยาณ (กล สงขยาเน ในการนบ + ยาณ) (กมมสาธนะ) พงถกนบ เพราะเหตนน ชอวา กลยาณ (งาม)ว. คณโต ปฏกกมตวา สลตต ปฏสลลาโณ (ปตปพพ + สล คตมห ในการไป + ลาณ) (กตต) อ.บคคลใด หลกแลว จากหม ยอมเขาไป เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา ปฏสลลาณ (ผหลกเรน)ว. มถต วโลฬตต มลโล, มลลโก (มถ วโลฬเน ในการกวน + ล) ยอมกวน (ซงกนและกน) เพราะเหตนน ชอวา มลล, มลลก (นกมวยปล�า) (กตตสาธนะ)ว. ปมเมว วชตพพนต ปพพชชา (ปปพพ + วช คตมห ในการไป + ณย + อา) (กมมสาธนะ) อนบคคล พงถง กอนนนเทยว เพราะเหตนน ชอวา ปพพชชา (บรรพชา)ว. สมชชนต สงคจฉนต อสสนต สมชชา (ส�ปพพ + อช คตมห ในการไป +ณย+อา) (อธกรณะ) ยอมประชมรวมกน ในทน เพราะเหตนน ชอวา สมชชา (ทเปนทประชมรวมกน)ว. วชานน� วชชา (วท ญาเณ ในการร + ณย + อา) (ภาวสาธนะ) อ.ความร ชอวา วชชา (ความร)


ว. สมมา จตต� นเธต เอตายาต สทธา (ส�ปพพ + ธา ธารเณ ในการทรงไว + อ + อา) (กรณะ) ยอมตงไว ซงจต ดวยด ดวยธรรมน เพราะเหตนน ชอวา สทธา (เปนเครองตงจตไวดวยด, ศรทธา)ว. สย� สททหตต สทธา (ส�ปพพ + ธา ธารเณ ในการทรงไว + อ + อา) (กตตสาธนะ) ยอมเชอ เอง เพราะเหตนน ชอวา สทธา (ศรทธา, ความเชอ)ว. จรณ� จรยา (จร จรเณ ในความประพฤต + ณย + อา) (ภาวสาธนะ) อ.ความประพฤต ชอวา จรยา (ความประพฤต)ว. สทธ กถน� สากจฉา (ส�ปพพ + กถ กถเน ในการกลาว + ณย + อา) (ภาวสาธนะ) อ.การกลาว พรอมกน ชอวา สากจฉา (การสนทนา) (แปลง ถย เปน จฉ, แปลง ส� เปน สา)ว. พยาปชชน� พยาปชชา (ว+อาปพพ + ปท คตมห ในการไป + ณย + อา) (ภาวสาธนะ) อ.การปองราย ชอวา พยาปชชา (การปองราย) (แปลง อ เปน ย, วทธ อ เปน อา, รสสะ)ว. มรตต มจจ (มร ปาณจาเค ในการสละชวต + ตย) (กตตสาธนะ) ยอมตาย เพราะเหตนน ชอวา มจจ (สตวผจะตาย, สตว)ว. มรณ� มจจ (มร ปาณจาเค ในการสละชวต + ตย) (ภาวสาธนะ) อ.ความตาย ชอวา มจจ (ความตาย) (แปลง ตย เปน จจ)ว. สตน� สจจ (สต สาตจเจ ในความเปนจรง + ย) (ภาวสาธนะ) อ.ความเปนจรง ชอวา สจจ (ความจรง, ความสตย)ว. นตน� นจจ (นต คตตวนาเม ในการนอมกาย + ย) (ภาวสาธนะ) อ.การนอมไป ชอวา นจจ (การฟอนร�า)ว. นตน� นจจ (นต นจเจ ในความแนนอน + ย) (ภาวสาธนะ) อ.ความแนนอน ชอวา นจจ (ความแนนอน)ว. กนต ทพพตต กญญา (กน ทตตกนตส ในความรงเรองและนาใคร + ย + อา) (กตตสาธนะ) ยอมรงเรอง เพราะเหตนน ชอวา กญญา (สาวนอย)ว. กนยเต กนตยเตต กญญา (กน ทตตกนตส ในความรงเรองและนาใคร + ย + อา) (กมมสาธนะ) ยอมถกปรารถนา เพราะเหตนน ชอวา กญญา (สาวนอย)ว. ธนน� ธญญ (ธน ธญเญ ในความบรบรณดวยสรและปญญา + ย) (ภาวสาธนะ) อ.ความบรบรณดวยสรและปญญา ชอวา ธญญ (ความมบญ)ว. ปนาตต ปญญ (ป ปวเน ในการช�าระ + ย) (ลง นอาคม) (กตตสาธนะ) ยอมช�าระ เพราะเหตนน ชอวา ปญญ (บญ)ว. จนเตตต จตต (จน จนตาย� ในความคด + ต) (กตตสาธนะ) (แปลง น เปน นคหต) ยอมคด เพราะเหตนน ชอวา จตต (จต) (ลบนคหต)ว. จนเตตต จตร (จนต จนตาย� ในความคด + ตรณ) (กตตสาธนะ) (แปลง น เปน นคหต) ยอมคด เพราะเหตนน ชอวา จตร (จต) (ลบนคหต, ลบพยญชนะสงโยคตวหนา)


ว. อตเถ อภสเวตต สตต (ส อภสเว ในการไหล + ต) (กตตสาธนะ) (ต สทสเทวภาวะ) ยงอรรถ ท. (ประโยชน) ยอมใหไหลออก เพราะเหตนน ชอวา สตต (ไดแกสตตนตปฎก และสตร ไวยากรณเปนตน)ว. มชชต สนยหตต เมตต (มท สเนหเน ในความรก + ตต) (กตตสาธนะ) ยอมรก เพราะเหตนน ชอวา เมตต (ไมตร)ว. รนชนต เอตถาต รฏ (รนช ราเค ในความก�าหนด + ) (อธกรณสาธนะ) อ.ชาวแวนแควน ท. ยอมยนด ในแวนแควนน เพราะเหตนน ชอวา รฏ (แวนแควน, รฐ) ว. สวต หสต เอเตนาต สตถ (ส หสาย� ในความเบยดเบยน + ถ) (กรณสาธนะ) ยอมเบยดเบยน ดวยอาวธน เพราะเหตนน ชอวา สตถ (ศาตรา, อาวธ)ว. วณาตต วตถ (ว ส�วรเณ ในการปองกน + ถ) (กตตสาธนะ) ยอมปองกน เพราะเหตนน ชอวา วตถ (ผา)ว. สททานรป อสต ภวตต อตโถ (อส ภว ในความม-ความเปน + ถ) (กตตสาธนะ) ยอมมอย ตามสมควรแกศพท เพราะเหตนน ชอวา อตถ (อรรถ, เนอความ)ว. มจฉมกราน� ปตโสมนสส� อนทต ปสสวต ชเนตต สมทโท (ส�ปพพ+ อท ปสวเนในการไหล +ท) ยงปตและโสมนส ยอมใหเกดขน แกปลาและมงกร ท. เพราะเหตนน ชอวา สมทท (มหาสมทร)ว. รทต หสตต รทโท, ลทโท (รท หสาย� ในความเบยดเบยน + ท) (กตตสาธนะ) ยอมเบยดเบยน เพราะเหตนน ชอวา รทท, ลทท (นายพราน)ว. ภนทต กลยาโณ ภวตต ภทโท (ภท กลยาเณ ในความด-ความงาม + ท) (กตตสาธนะ) ยอมเปนคนด เพราะเหตนน ชอวา ภทท (ผเจรญ, คนด)ว. นนทยเตต นททา (นท กจฉาย� ในความเกลยด + ท + อา) (กมมสาธนะ) ยอมถกตเตยน เพราะเหตนน ชอวา นททา (การนอนหลบ)ว. ทลต ทคคตภาว� คจฉตต ทลทโท (ทล ทคคตมห ในความทกขยาก + อทท) (กตตสาธนะ) ยอมถง ซงความเปนผตกยาก เพราะเหตนน ชอวา ทลทท (ผขดสน, ผทกขยาก)ว. อปปฏหต� วชตต วชร (วช คตมห ในการไป + อร) (กตตสาธนะ) ไมถกขวางกนแลว ยอมไป เพราะเหตนน ชอวา วชร (เพชร, อาวธของพระอนทร)ว. กสมาทห สยต เสวยตต สโร (ส เสวาย� ในการเสพ + อร) (กมมสาธนะ) อนวตถทงหลายมดอกไมเปนตน ยอมเสพ เพราะเหตนน ชอวา สร (หว)ว. อกฏ กฏลตต� อคมต กฏโล (กฏ โกฏลเล ในความคด + อร) (กตตสาธนะ) (แปลง ร เปน ล) ไมเคยคดมากอน ไดถงแลว ซงความเปนของคด เพราะเหตนน ชอวา กฏล (คด)ว. ปฏปกเข หรตต ปาฏหารย (ปตปพพ + หร หรเณ ในการน�าไป + ณย) (กตตสาธนะ) ยอมน�าออก(ก�าจด) ซงฝายตรงกนขาม ท. เพราะเหตนน ชอวา ปาฏหารย (ปาฏหารย) (วทธธาต)ว. กณฑยต ฉนทตต กณโฑ, อส (กฑ เฉทเน ในการตด + ก) (กตตสาธนะ) ยอมสามารถตด เพราะเหตนน ชอวากณฑ (ลกศร) (ลบ กอนพนธ = กวจ ธาตวภตตฯ)


ว. กณฑยต ฉนทยตต กณโฑ, ปรมาณ� (กฑ เฉทเน ในการตด + ก) (กมมสาธนะ) ยอมถกก�าหนด เพราะเหตนน ชอวา กณฑ, ไดแกปรมาณ (กณฑ)ว. สณฑนต คมพนต เอตถาต สณโฑ, วนสณโฑ (สฑ คมพตเถ ในอรรถคอหม + ก) (อธกรณะ) อ.ตนไม ท. ยอมรวมกน ในทน เพราะเหตนน ชอวา สณฑ, ไดแกไพรสณฑ, ชฏแหงปา (หม,ชฏ) ว. ภณฑนต ปรภาสนต เอเตนาต ภณฑ (ภฑ ภณฑตเถ ในอรรถคอการทะเลาะกน +ก) (กรณะ) อ.ชน ท. ยอมดากน ดวยสงของน เพราะเหตนน ชอวา ภณฑ (สงของเปนเครองดากน, ภณฑ)ว. ทณฑยต อเนนาต ทณโฑ (ทฑ อาณาย� ในการสง-บงคบ + ก) (กรณสาธนะ) ยอมลงอาชญา ดวยสนไหมน เพราะเหตนน ชอวา ทณฑ (คาปรบ, สนไหม)ว. มนทต อปส�สตพพมป โมทตต มนโท (มท หาเส ในการหวเราะ + ก) (กตตสาธนะ) อ.บคคลใด ยอมยนด แมซงเรองอนไมนาสรรเสรญ เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา มนท (คนมปญญาไมด)ว. ชาตชรามรณาทห ส�สารทกเขห ขชชตต ขนโธ, ขนธโก (ขาท ภกขเณ ในการกน +ก) (กม.) อนสงสารทกข ท. มชาต ชรา และมรณะเปนตน ยอมกน เพราะเหตนน ชอวา ขนธ (ไดแก ขนธ ๕)ว. จกขนา อมต รชชตต อนโธ, อนธโก (อม โรเค ในความเสยดแทง + ก) (กตตสาธนะ) ยอมเสยดแทง ดวยนยนตา เพราะเหตนน ชอวา อนธ, อนธก (คนตาบอด) (ลบ กอนพนธ)ว. วาเตน นยมาโน หตวา คจฉตต คนโธ, คนธโก (คม คตมห ในการไป + ก) (กตตสาธนะ) อนลม น�าไปอย เปน ยอมพดไป เพราะเหตนน ชอวา คนธ, คนธก (กลน)ว. กสต ฉนทต ปาปเก ธมเมต กสล (กส เฉทเน ในการตด + อล) (กตตสาธนะ) ยอมตด ซงธรรม ท. อนชว เพราะเหตนน ชอวา กสล (กศล)ว. กจฉเต สลยนต จลยนต เอเตนาต กสล (กสททปปท + สล จลเน ในการหวนไหว + อ) (กรณะ) ยงอกศลธรรม ท. อนนาเกลยด ยอมใหหวนไหว ดวยธรรมน เพราะเหตนน ชอวา กสล (กศล) ว. กจฉต� สลนต ส�วรนต เอเตนาต กสล (กสททปปท + สล ส�วรเณ ในการส�ารวม + อ) ยอมปด ซงประตอบาย อนนาเกลยด ดวยธรรมน เพราะเหตนน ชอวา กสล (กศล) ว. กเส ลนาต ฉนทตต กสล (กสสททปปท + ล เฉทเน ในการตด + อ) (กตตสาธนะ) ยอมตด ซงอกศลธรรม ท. เพราะเหตนน ชอวา กสล (กศล) (ทตยาตปปรสสมาส)ว. กโส วย ลนาต ฉนทตต กสล (กสสททปปท + ล เฉทเน ในการตด + อ) (รสสะ) ยอมตด ซงกเลส ท. ราวกะ อ.หญาคา เพราะเหตนน ชอวา กสล (กศล) (กตตสาธนะ)


ว. กเสน ญาเณน ลาตพพนต กสล (กสสททปปท + ลา อาทาเน ในการถอเอา + อ) (ตตยาตปปรสะ) อนญาณ พงถอเอา เพราะเหตนน ชอวา กสล (กศล) (กมมสาธนะ)ว. สสต หสตต สตต (สส หสาคตส ในการเบยดเบยนและการไป + ต) (กตตสาธนะ) ยอมเบยดเบยน เพราะเหตนน ชอวา สตต (ศตร) ว. จยตต จวร (จ จเย ในการสงสม + อวร) (กมมสาธนะ) ยอมถกสงสม เพราะเหตนน ชอวา จวร (ผาทถกสงสม, จวร)ว. มนาตต มน (มน ญาเณ ในความร + อ) (กตตสาธนะ) ยอมร เพราะเหตนน ชอวา มน (พระภกษ, พระพทธเจา)ว. มยต คจฉตต มยโร (มย คตมห ในการไป + อร) (กตตสาธนะ) ยอมไป เพราะเหตนน ชอวา มยร (นกยง)ว. กรย� ลกขณ� วา ธาเรตต ธาต (ธา ธารเณ ในการทรงไว + ต) (กตตสาธนะ) ยอมทรงไว ซงกรยา หรอ ซงลกษณะ เพราะเหตนน ชอวา ธาต (ธาต)ว. ชายตต ชนต (ชน ชนเน ในการเกด + ต) (กตตสาธนะ) ยอมเกด เพราะเหตนน ชอวาชนต (สตวผเกด, สตว)ว. กฏต ฉนทตต กฏโ, พยาธ (กฏ เฉทเน ในการตด + ) (กตตสาธนะ) ยอมตด เพราะเหตนน ชอวา กฏ, ไดแกโรค (โรคเรอน)ว. กฏต มททตต กฏ (กฏ มททเน ในการย�าย + ) (กตตสาธนะ) ยอมเหยยบย�า เพระเหตนน ชอวา กฏ (ไม, ฟน)ว. ก� สส� าต ตฏต เอตถาต กณโ (กสททปปท + า คตนวตตมห ในการหามการไป + อ) อ.ศรษะ ยอมตงอย บนคอน เพราะเหตนน ชอวา กณ (คอ) (อธกรณสาธนะ)ว. (หตาหต�) มนเต ชานาตต มนสโส (มน โพธเน ในการร + อสส) (กตตสาธนะ) ยอมร (ซงสงทเปนประโยชนและไมเปนประโยชน) เพราะเหตนน ชอวามนสส (มนษย) ว. มนเต ชานาตต มานโส (มน โพธเน ในการร + นส) (แปลงพยญชนะทสดธาตเปน อา) ยอมร เพราะเหตนน ชอวา มานส (มนษย) (กตตสาธนะ) ว. มาตาปตน� หทย� ปเรตต ปรโส (ปร ทานปรเณส ในการใหและการเตม + อส) (กตตสาธนะ) ยงใจ ของมารดาและบดา ท. ยอมใหเตม เพราะเหตนน ชอวา ปรส (บรษ)

บทท ๖

สมาส วาดวยการยอบทตงแตสองบทขนไปเขาดวยกน

ความหมายของสมาส

สมาส คอ การยอบทตงแตสองบทขนไปเขาเปนบทเดยวกน (Compound) มวเคราะห

วา “สมสสเตต สมาโส” หมบทใด ยอมถกยอ เพราะเหตนน หมบทนน ชอวาสมาส (ส� + อส

สงฆาเต ในอรรถการรวมกน + ณ) ไดแก การยอนามบทกบนามบท อปสคบทกบนามบท

นบาตบทกบนามบท และนบาตบทกบนบาตบท เขาเปนบทเดยวกน รปส�าเรจเปนสมาสนาม

เฉพาะนบาตบทกบนบาตบท รปส�าเรจเปนอพยยศพท

(ขอสงเกต : บท + บท = สมาส, บท + ปจจย = ตทธต, ธาต + ปจจย = กตก)

ลกษณะของสมาส ม ๓ อยาง คอ

๑. เอกปท มบทเดยวกน “บท” ในทน หมายเอาบททมวภตตเปนทสด จะเปนสมาสท

ยาว มากนอยแคไหน กนบเปนเพยงบทเดยวเทานน เชน ราชปรโส เปนหนงบท พยาลมพมพธร-

พนทจมพตกโฏ เปนหนงบท เปนตน

๒. เอโกจจารณ สวดเปนบทเดยวกน เวลาอานออกเสยง ตองอานเปนบทเดยวกน

เชน ราชปรโส

๓. เอกวภตต มวภตตเดยวกน กอนส�าเรจเปนสมาสจะมกวภตตกได แตเมอยอเขา

เปนสมาสแลว ตองมวภตตตวเดยวกน ตวสดทายเทานน เชน ราชปรโส กอนส�าเรจเปนสมาส

ม ๒ วภตต คอ “รญโญ” เปนฉฏฐวภตต “ปรโส” เปนปฐมาวภตต เมอส�าเรจเปนสมาสมรปวา

“ราชปรโส” มวภตตเดยว คอปฐมาวภตต

สมาส วาโดยชอ ม ๖ ประเภท คอ

๑. อพยยภาวสมาส คอ สมาสทมอปสคหรอนบาต (ศพททไมเปลยนไปเพราะการลง

วภตต) อยขางหนา และแปลเปนประธาน ม ๒ ประการ คอ

๑.๑ อปสคคปพพกอพยยภาว อพยยภาวสมาสทมอปสคอยหนาและแปลเปน

ประธาน

๑.๒ นปาตปพพกอพยยภาว อพยยภาวสมาสทมนบาตอยหนาและแปลเปน

ประธาน


๒. กมมธารยสมาส คอ สมาสททรงไวซงชอ ๒ อยางเพยงดงกรรม กมมธารยสมาสน

ม ๙ ประการ คอ

๒.๑ วเสสนปพพปท คอ กมมธารยสมาสทมบทวเสสนะ (ตวขยาย) อยหนา

๒.๒ วเสสนตตรปท คอ กมมธารยสมาสทมบทวเสสนะ (ตวขยาย) อยหลง

๒.๓ วเสสโนภยปท คอ กมมธารยสมาสทมบททงสองเปนวเสสนะ (ท�าหนาทขยาย

บทอนทงสองศพท)

๒.๔ อปมานตตรปท คอ กมมธารยสมาสทมบทหลงเปนบทเปรยบเทยบ

๒.๕ สมภาวนาปพพปท คอ กมมธารยสมาสทมบทแสดงการยกยองอยขางหนา

๒.๖ อวธารณปพพปท คอ กมมธารยสมาสทมบทแสดงการก�าหนดอยขางหนา

๒.๗ นนปาตปพพปท คอ กมมธารยสมาสทม น นบาตเปนบทหนา (ปฏเสธ)

๒.๘ กปพพปท คอ กมมธารยสมาสทม ก นบาต (นารงเกยจ) เปนบทหนา

๒.๙ ปาทปพพปท คอ กมมธารยสมาสทม ป อปสคเปนตนเปนบทหนา

๓. ทคสมาส คอ กมมธารยสมาสทปกตสงขยาเปนบทหนา ม ๒ ประการ คอ

๓.๑ สมาหารทคสมาส คอ ทคสมาสทมอรรถรวบรวม

๓.๒ อสมาหารทคสมาส คอ ทคสมาสทมอรรถไมรวบรวม

๔. ตปปรสสมาส คอ สมาสทมอรรถของบทหลงเปนประธาน ม ๘ ประการ คอ

๔.๑ ทตยาตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยทตยาวภตต

๔.๒ ตตยาตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยตตยาวภตต

๔.๓ จตตถตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยจตตถวภตต

๔.๔ ปญจมตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยปญจมวภตต

๔.๕ ฉฏตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยฉฏฐวภตต

๔.๖ สตตมตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยสตตมวภตต

๔.๗ อมาทปรตปปรสสมาส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยทตยาวภตต

เปนตนนน เมอรปส�าเรจจะมการสลบต�าแหนงทตงของบท

๔.๘ อโลปตปปรสสมาส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยทตยาวภตต

เปนตนนน แตเมอรปส�าเรจจะไมมการลบวภตตของบทหนา เปนประเภทอลตตสมาส

๕. พหพพหสมาส คอ สมาสทมอรรถของบทอนเปนประธาน (อญญปทตถะ) รปส�าเรจ

เปน คณศพท พหพพหสมาสนน ม ๙ ประการ คอ

๕.๑ ทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมอรรถของบท

ทงสอง มทตงเหมอนกน หมายความวา มวภตต และวจนะเหมอนกน สวนลงคนนจะเหมอนกนหรอ

ตางกนกได และมอญญบทเปนตวก�าหนดวภตต ใหมชอเรยกแตกตางกนไปตามวภตตนนๆ

๕.๑.๑ ทตยาทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

สมาส วาดวยการยอบทตงแตสองบทขนไปเขาดวยกน 199

๕.๑.๒ ตตยาทวปทตลยาธกรณ พหพพหสมาส

๕.๑.๓ จตตถทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

๕.๑.๔ ปญจมทวปทตลยาธกรณ พหพพหสมาส

๕.๑.๕ ฉฏทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

๕.๑.๖ สตตมทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

๕.๒ ทวปทภนนาธกรณพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมอรรถของบททงสอง

มทตงแตกตางกน หมายความวา มวภตตทแตกตางกน สวนลงคจะเหมอนกนหรอตางกนกได

๕.๓ ตปทพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมสามบทมายอเขาเปนบทเดยวกน

โดยมอญญบทเปนประธาน

๕.๔ นนปาตปพพปทพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมนนบาตอย หนา

แปลวา “ไมม...” โดยมอญญบทเปนประธาน

๕.๕ [ปมายตถ] สหปพพปทพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมสหนบาต

อยหนา ในอรรถปฐมาวภตต

๕.๖ อปมานปพพปทพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมบทหนาเปนบท

เปรยบเทยบ ม ๒ วภตต คอ

๕.๖.๑ ปมายตถ อปมานปพพปทพหพพหสมาส

๕.๖.๒ ฉฏยตถ อปมานปพพปทพหพพหสมาส

๕.๗ วาสททตถ สงขโยภยปทพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทบททงสอง

เปน สงขยาในอรรถของ วา ศพท แสดงความไมแนนอน

๕.๘ ทสนตราฬตถพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทใชในอรรถระหวาง

ทศทงสอง ไดแกการพดถงทศเฉยงตางๆ นนเอง

๕.๙ พยตหารลกขณพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทลกษณะแผขยายออกไป

หมายความวา ลกลามไปสกรยาการกระท�าอยางใดอยางหนง

๖. ทวนทสมาส คอ สมาสทยอนามบทตงแตสองบทขนไป อนมอรรถรวบรวมซงกนและ

กน และมวภตตเหมอนกน ค�าแปลของทวนทสมาสแปลวา “และ” ม ๒ ประการ คอ

๖.๑ อตรตรโยคทวนท (อสมาหาร) ไดแก ทวนทสมาสทมอรรถของแตละบท

เปนประธานเสมอกน ฉะนน จงมรปเปนพหวจนะเทานน สวนลงค มลงคตามบทหลง

๖.๒ สมาหารทวนท ไดแก การรวบรวมอรรถทงหลายใหเปนอนเดยวกน

รปส�าเรจจะเปน นปงสกลงค เอกวจนะเทานน


สมาสวาโดยอรรถม ๔ ประเภท คอ

๑. ปพพปทตถปธานสมาส คอ สมาสทมอรรถของบทหนาเปนประธาน ไดแก

อพยยภาวสมาส เชน ปาสาทสส อนโต อนโตปาสาท� ในภายใน แหงปราสาท ชอวา

อนโตปาสาท (ในภายในแหงปราสาท), นครสส สมป อปนคร� อ.ทใกล แหงเมอง ชอวา

อปนคร (ใกลแหงเมอง)

๒. อตตรปทตถปธานสมาส คอ สมาสทมอรรถของบทหลงเปนประธาน ไดแก

กมมธารยสมาส, ทคสมาส และตปปรสสมาส

๒.๑ กมมธารยสมาส เชน มหนโต จ โส ปรโส จาต มหาปรโส อ.ผประเสรฐดวย

อ.ผประเสรฐนน เปนบรษดวย เพราะเหตนน ชอวา มหาปรส (บรษผประเสรฐ) ในกมมธารยสมาส

๙ ประเภทนน ยกเวนวเสสนตตรบท วเสสโนภยบท และอปมานตตรบท ทเหลอมอรรถของ

บทหลงเปนประธานทงหมด

๒.๒ ทคสมาส เชน ตโย โลกา ตโลก� อ.โลก ท. สาม ชอวา ตโลก (โลกทงสาม)

๒.๓ ตปปรสสมาส เชน ธมม� นสสโต ธมมนสสโต อ.ผ อาศยแลว ซงธรรม

ชอวา ธมมนสสต (ผอาศยธรรม)

๓. อภยปทตถปธานสมาส คอ สมาสทมอรรถของบททงสองเปนประธาน ไดแก

ทวนทสมาส เชน สมโถ จ วปสสนา จ สมถวปสสน� อ.สมถะดวย อ.วปสสนาดวย ชอวา

สมถวปสสน (สมถะและวปสสนา)

๔. อญญปทตถปธานสมาส คอ สมาสทมอรรถของบทอนเปนประธาน ไดแก

พหพพหสมาส เชน กต� กจจ� เยน สมเณน โสย� กตกจโจ, สมโณ อ.กจ อนพระสมณะใด

กระท�าแลว มอย อ.พระสมณะนน ชอวา กตกจจ, ไดแกพระสมณะ (ผมกจอนกระท�าแลว)

ในตวอยางน บทวา “กตกจโจ” เปนพหพพหสมาส เปนวเสสนะ บทวา “เยน” เปนอญญบท

สวนบทวา “สมโณ” เปนอญญปทตถะ ท�าหนาท เปนประธาน (วเสสยะ)

สมาสวาโดยกจหรอหนาทของสมาส ม ๒ ประเภท คอ

๑. ลตตสมาส คอ สมาสทลบวภตตของบททงหมด เชน รญโญ ปรโส ราชปรโส

ในทน เมอเปนรปส�าเรจวา “ราชปรโส” มการลบ ส ฉฏฐวภตต แตอรรถของวภตตยงอย

โดยแปลวา “อ.บรษ ของพระราชา” ลตตสมาสน สามารถเปนไดทง สททสมสน การยอศพท

และ อตถสมสน การยออรรถ ลตตสมาสน มไดในสมาสทง ๖ ประเภท

๒. อลตตสมาส คอ สมาสทไมลบวภตตของบทหนา หรอคงวภตตของบทหนาไว

เชน มนส กรณ� มนสกาโร การกระท�าไว ในใจ ชอวา มนสการ ในทน ค�าวา “มนส” ลง


สม สตตมวภตต เมอรปส�าเรจเปนสมาสแลว กยงคงวภตตไวตามเดม แตตองเขยนตดกนถง

จะเปนสมาส ถาเขยนแยกหรออานออกเสยงแยกจากกน กจะกลายเปนคนละบทกน ซงไมใช

สมาส อลตตสมาสน มได ๒ นย คอ (๑) นยแรก เปนไดเพยง อตถสมสน การยออรรถเทานน

เพราะไมไดลบวภตตของบทหนา (๒) นยทสอง เปนไดทง สททสมสน การยอศพท และ

อตถสมสน การยออรรถ เพราะเมอส�าเรจเปนสมาสแลวตองอานตดกนเขยนตดเปนบทเดยวกน

อลตตสมาสน มไดในสมาสเดยว คอ ตปปรสสมาสเทานน (หมายเหต : เฉพาะ

ตปปรสสมาส เปนไดทง ลตตสมาส และอลตตสมาส)

การยอของสมาส ม ๒ อยาง คอ

๑. สททสมสน คอ การยอศพทเพยงอยางเดยว เชน สมโถ จ วปสสนา จ สมถวปสสน�

สมถะดวย วปสสนาดวย ชอวาสมถวปสสน การยอน เปนเพยงการยอศพท โดยมวภตต

เปนทสด สวนอรรถหรอความหมาย ยงคงอยเทาเดม

๒. อตถสมสน คอ การยอทงศพททงอรรถ เชน รญโญ ปรโส ราชปรโส บรษ ของ

พระราชา ชอวา ราชปรส ในรปวเคราะหน ค�าวา “รญโญ” หมายถง พระราชา เปนคนๆ หนง

ค�าวา “ปรโส” หมายถง บรษ เปนอกคนหนง เมอน�ามารวมกน จะไดรปส�าเรจวา “ราชปรโส”

ซงไดแกบคคลคนเดยว คอ ราชบรษ ฉะนน จงเปนทงการยอศพท โดยมวภตตเปนตวเดยวกน

และเปนการยออรรถ โดยกอนจะเปนสมาส มบคคล ๒ คน แตเมอส�าเรจเปนสมาสแลว หมายเอา

บคคลๆ คนเดยว คอราชบรษเทานน

บททนามายอเปนสมาส

บททน�ามายอเปนสมาสได ม ๓ บท คอ นามบท อปสคบท และ นบาตบท มตวอยางดงน

๑. นามบท กบ นามบท เชน รญโญ ปรโส ราชปรโส (ราช + ปรส)

๒. อปสคบท กบ นามบท เชน นครสส สมป อปนคร� (อป + นคร)

๓. นบาตบท กบ นามบท เชน ปาสาทสส อนโต อนโตปาสาท� (อนโต + ปาสาท)

๔. นบาตบท กบ นบาตบท เชน น กตวา อกตวา (น + กตวา), น อาทาย อนาทาย

(น + อาทาย)

หมายเหต : บททน�ามายอเปนสมาสทง ๓ บทนน ทกบททยอเขาเปนสมาส บทหลง

ตองเปนบทนามเทานน เพราะรปส�าเรจเปนสมาสนาม จะตองน�าไปแจกปทมาลาดวยวภตต

นามเสมอ ยกเวน “นบพพบทกมมธารยสมาส” ประเภทเดยว เฉพาะทใชกรยากตกทม ตเว, ต�,

ตน, ตวาน และ ตวา ปจจย น�ามาท�าเปนสมาส โดยเปนการยอนบาตกบนบาตเขาดวยกน

รปส�าเรจถอวาเปนนบาต


ประโยชนของสมาส ม ๒ อยาง คอ

๑. เอกปทตต ความเปนบทเดยวกน เชน “ราชปรโส” มาจาก “ราช + ปรส”

วเคราะหวา “รญโญ ปรโส ราชปรโส” ในรปวเคราะหน ม ๒ บท คอ “รญโญ” กบ “ปรโส”

เมอยอเขาเปนสมาสแลว เหลอบทเดยว คอ“ราชปรโส”

๒. เอกวภตตตต ความมวภตตเดยวกน เชน “ราชปรโส” มาจาก “ราช + ปรส”

วเคราะหวา “รญโญ ปรโส ราชปรโส” ในรปวเคราะหน ม ๒ บท ม ๒ วภตต คอบทวา

“รญโญ” เปน ฉฏฐวภตต กบบทวา “ปรโส” เปนปฐมาวภตต เมอยอเขาเปนสมาสแลว เหลอ

บทเดยวและมวภตตเดยวกน คอ“ราชปรโส” ม ส ปฐมาวภตตตวเดยว

การกาหนดลงคของสมาส

(๑) กมมธารยสมาส, อสมาหารทค, ตปปรสสมาส และอตรตรทวนทสมาส ไดลงคของ

บทหลง

๑.๑ กมมธารยสมาส เชน อวชชา จ สา ปจจโย จาต อวชชาปจจโย (อวชชา

+ ปจจย) ในตวอยางน บทวา “อวชชา” เปนบทหนา เปนอตถลงค บทวา “ปจจโย” เปน

บทหลง เปนปงลงค เมอส�าเรจเปนสมาสแลว มรปวา “อวชชาปจจโย” เปนปงลงค ฉะนน

ขอใหสงเกตวา บทหลงเปนลงคอะไรในรปวเคราะห เมอส�าเรจเปนสมาสแลว กจะมลงคตาม

บทหลงไป

๑.๒ อสมาหารทคสมาส เชน ตโย ภวา ตภวา (ต + ภว) ในตวอยางน บทวา

“ตโย” เปนปงลงค สวนบทวา “ภวา” ซงเปนบทหลง เปนปงลงค เมอส�าเรจเปนสมาสแลว

เปนปงลงค

๑.๓ ตปปรสสมาส เชน ปกตยา เมธาว ปกตเมธาว (ปกต + เมธาว) ในตวอยางน

บทวา “ปกตยา” เปนบทหนา เปนอตถลงค บทวา “เมธาว” เปนบทหลง เปนปงลงค เมอส�าเรจ

เปนสมาส มรปวา “ปกตเมธาว” เปนปงลงค ตามบทหลง

๑.๔ อสมาหารทวนทสมาส เชน มาตา จ ปตา จ มาตาปตโร (มาต + ปต)

ในตวอยางน บทวา “มาตา” เปนบทหนา เปนอตถลงค บทวา “ปตา” เปนบทหลง เปน

ปงลงค เมอส�าเรจเปนสมาสแลว มรปวา “มาตาปตโร” เปนปงลงค ฉะนน ขอใหสงเกตลงค

ของบทหลง วาเปนลงคอะไร เมอส�าเรจเปนสมาส กจะเปนลงคตามบทหลง

(๒) พหพพหสมาส ไดลงคตามอรรถของบทอน (อญญปทตถะ)

๒.๑ อาคตสมโณ ส�ฆาราโม ในตวอยางน บทวา “อาคตสมโณ” เปนพหพพหสมาส

เปนปงลงค เพราะอญญปทตถะ คอบทวา “ส�ฆาราโม” เปนปงลงค ไดลงคตามอรรถของบทอน

คอ “ส�ฆาราโม”


๒.๒ อาคตสมณา สาวตถ ในตวอยางน บทวา “อาคตสมณา” เปนพหพพหสมาส

เปนอตถลงค เพราะอญญปทตถะ อรรถของบทอน ในทนคอบทวา “สาวตถ” เปนอตถลงค

๒.๓ อาคตสมณ� เชตวน� ในตวอยางน บทวา “อาคตสมณ�” เปนพหพพหสมาส

เปนนปงสกลงค เพราะอญญปทตถะ อรรถของบทอน คอบทวา “เชตวน�”เปนนปงสกลงค

(๓) อพยยภาวสมาส สมาหารทคสมาส และสมาหารทวนทสมาส รปส�าเรจเปน

นปงสกลงค

๓.๑ อพยยภาวสมาส เชน คงคาย สมเป วตตตต อปคงค� (อป + คงคา)

ในตวอยางน บทวา “อป” เปนอปสค อยขางหนา และแปลกอน สวนบทวา “คงคา” เปนอตถลงค

เมอส�าเรจเปนสมาสแลว มรปวา “อปคงค�” เปนนปงสกลงค

๓.๒ สมาหารทคสมาส เชน จตสโส ทสา จตททส� (จต + ทสา) ในตวอยางน

บทวา “จตสโส” เปนอตถลงค ท�าหนาทเปนวเสสนะของบทวา “ทสา” ๆ น เปนอตถลงค

เมอส�าเรจเปนสมาสแลว มรปวา “จตททส�” เปนนปงสกลงค ขอสงเกต ศพทเดมในรปวเคราะห

จะเปนลงคอะไรกตาม เมอส�าเรจเปนสมาหารทคสมาสแลว ตองเปนนปงสกลงค เอกวจนะเทานน

๓.๓ สมาหารทวนทสมาส เชน สมโถ จ วปสสนา จ สมถวปสสน� (สมถ +

วปสสนา) ในตวอยางน บทวา “สมโถ” เปนปงลงค สวนบทวา “วปสสนา” เปนอตถลงค

มลงคตางกน เมอส�าเรจเปนสมาสแลว มรปวา “สมถวปสสน�” เปนนปงสกลงค เอกวจนะแนนอน

๖.๑ อพยยภาวสมาส

อพยยภาวสมาส คอ สมาสทมอปสคหรอนบาต(ศพททไมเปลยนไปเพราะการลง

วภตต) อยขางหนา และแปลเปนประธาน มวเคราะหวา “พยยน พยโย” การเสยไป ชอวา

พยย “นตถ พยโย เอตสสาต อพยย” การเสยไป แหงบทนน ยอมไมม เพราะเหตนน

ชอวา อพยย “อพยยาน อตถ วภาวยตต อพยยภาโว” แปลวา สมาสใด ยงเนอความ

ของอปสคและนบาตทงหลาย ยอมใหปรากฏ เพราะเหตนน สมาสนน ชอวา อพยยภาวะ

(อพยยสททปปท + ภ + เณ + ณ) (ชอวาอพยยภาวสมาส เพราะมอรรถของอปสคและนบาต

เปนประธาน), หรอวเคราะหวา “อนพยย อพยย ภวตต อพยยภาโว” แปลวา ไมเปนอพยยะ

เปนอพยยะ ยอมเปน เพราะเหตนน ชอวา อพยยภาว (อพยยสททปปท+ ภ + ณ) เชน อปนคร�

บทวา อป เปนอพยยศพท สวน นคร เปนนามศพท แตไดชอวาอพยยะไปดวย เนองจากวา

เมอส�าเรจเปนสมาสแลว อรรถของบทหนาเปนประธาน ฉะนน จงไดชอวา เปนอพยยภาวะ

ตามประธาน


ลกษณะของอพยยภาวสมาส ม ๓ ประการ

๑. มอปสคหรอนบาตอยหนา

๒. อปสคและนบาตนน ตองแปลกอน(แปลเปนประธาน)

๓. รปส�าเรจเปนนปงสกลงค

๑. อปสคคปพพกอพยยภาวสมาส

อปสคคปพพกอพยยภาวสมาส คออพยยภาวสมาสทมอปสคอยหนาและแปลเปน

ประธาน เชน นครสส สมป อปนคร� อ.ทใกล แหงเมอง ชอวา อปนคร (ทใกลแหงเมอง)

มาจาก “อป + นคร” ในตวอยางน บทวา “อป” เปนอปสค อยขางหนา และแปลกอน

ว. กมภสส สมป อปกมภ (อป + กมภ) (อป = สมป-ใกล)

อ.ทใกล แหงหมอ ชอวาอ ปกมภ (ใกลหมอ)

ว. ทรถาน� อภาโว นททรถ (น + ทรถ) (น = อภาว-ความไมม)

อ.ความไมม แหงความเรารอน ท. ชอวา นททรถ (ไมมความเรารอน)

ว. รถสส ปจฉา อนรถ (อน + รถ) (อน = ปจฉา-ภายหลง)

ในภายหลง แหงรถ ชอวา อนรถ (ภายหลงรถ)

ว. รปสส รปโยคค� อนรป (อน + รป) (อน = รปโยคค-สมควร)

อ.ความสมควร แกรป ชอวา อนรป (ตามความสมควรแกรป, ตามความเหมาะสม)

ว. อตตานมตตาน� ปต ปจจตต (ปต + อตต)

เฉพาะ ซงตนๆ ชอวา ปจจตต (เฉพาะตนๆ)

ว. อทธมาส� อทธมาส� อน อนวทธมาส (อน + อทธมาส) (อน = วจฉา-กลาวซ�า)

ทกๆ กงแหงเดอนๆ ชอวา อนวทธมาส (ทกๆ กงแหงเดอน) (เพราะสระหลง แปลง อ เปน ว)

ว. เชฏาน� อนปพโพ อนเชฏ (อน + เชฏ) (อน = อนปพพ-ล�าดบ)

อ.ล�าดบ แหงบคคลผเจรญ ท. ชอวา อนเชฏ (ล�าดบแหงผเจรญ)

ว. โสตสส ปฏโลม� ปฏโสต (ปต + โสต) (ปฏ = ปฏโลม-ทวนกลบ)

อ.ทวน แหงกระแส ชอวา ปฏโสต (ทวนกระแส)

ว. อตตาน� อธกจจ ปวตตา อชฌตต (อธ + อตต)

อ.ธรรม ท. อนอาศย ซงตนแลวเปนไป ชอวา อชฌตต (อาศยตนแลวเปนไป, ภายในตน)

ว. ภกขาย สมทธต สภกข (ส + ภกขา)

อ.ความสมบรณ แหงอาหาร เพราะเหตนน ชอวา สภกข (ความสมบรณแหงอาหาร)


๒. นปาตปพพกอพยยภาวสมาส นปาตปพพกอพยยภาวสมาส คออพยยภาวสมาสทมนบาตอย หนาและแปล

เปนประธาน เชน ปาสาทสส อนโต อนโตปาสาท� ในภายใน แหงปราสาท ชอวา อนโตปาสาท

(ในภายใน แหงปราสาท) มาจาก “อนโต + ปาสาท” ในตวอยางน บทวา “อนโต” เปนนบาต

อยขางหนาและแปลกอน

ว. ชวสส ยตตโก ปรจเฉโท ยาวชว (ยาว + ชว)

อ.การก�าหนด อนมประมาณเพยงใด แหงชวต ชอวา ยาวชว (ก�าหนดเพยงใดแหงชวต,

ตลอดชวต)

ว. อายสส ยตตโก ปรจเฉโท ยาวตายก (ยาวตา + อาย)

อ.การก�าหนด อนมประมาณเพยงใด แหงอาย ชอวา ยาวตายก (ก�าหนดเพยงไรแหงอาย,

ตลอดอาย)

ว. สรปสส รปโยคค� ยถาสรป (ยถา + สรป) (ยถา = รปโยคค-สมควร)

อ.ความสมควร แกสภาพของตนเอง ชอวา ยถาสรป (ตามสมควรแกสภาพของตน)

ว. วฑฒาน� ปฏปาฏ ยถาวฑฒ (ยถา + วฑฒ)

อ.ล�าดบ แหงผเจรญ ท. ชอวา ยถาวฑฒ (ล�าดบผเจรญ)

ว. เย เย วฑฒา ยถาวฑฒ (ยถา + วฑฒ)

อ.ผเจรญ ท. ใด ใด ชอวา ยถาวฑฒ (ล�าดบผเจรญ)

ว. กม� อนตกกมตวา ยถากกม (ยถา + กม)

ไมขามแลว ซงล�าดบ ชอวา ยถากกม (ตามล�าดบ)

ว. สตต อนตกกมตวา ยถาสตต (ยถา + สตต)

ไมเกนแลว ซงความสามารถ ชอวา ยถาสตต (ตามความสามารถ)

ว. พล� อนตกกมตวา ยถาพล (ยถา + พล)

ไมเกนแลว ซงก�าลง ชอวา ยถาพล (ตามก�าลง)

ว. ยตตเกน อตโถ ยาวทตถ (ยาว + อตถ) (เพราะสระหลง ลง ทอาคม)

อ.ความตองการ ดวยวตถมประมาณเทาใด (อตถ มอย) ชอวา ยาวทตถ (เทาทตองการ)

ว. ปพพตสส ปรภาโค ตโรปพพต (ตโร + ปพพต)

อ.สวนอน แหงภเขา ชอวา ตโรปพพต (ภายนอกแหงภเขา)

ว. ปาการสส ปรภาโค ตโรปาการ (ตโร + ปาการ)

อ.สวนอน แหงก�าแพง ชอวา ตโรปาการ (ภายนอกก�าแพง)

ว. กฏฏสส ปรภาโค ตโรกฏฏ (ตโร + กฏฏ)

อ.สวนอน แหงฝา ชอวา ตโรกฏฏ (ภายนอกฝาเรอน)


ว. นครสส อนโต อนโตนคร� (อนโต + นคร)

ในภายใน แหงเมอง ชอวา อนโตนคร (ภายในเมอง)

ว. วสสสส อนโต อนโตวสส� (อนโต + วสส)

ในภายใน แหงกาลฝน ชอวา อนโตวสส (ภายในกาลฝน, ภายในพรรษา)

ว. นครสส พห พหนคร� (พห + นคร)

ในภายนอก แหงเมอง ชอวา พหนคร (ภายนอกเมอง)

ว. ปาสาทสส อปร อปรปาสาท� (อปร + ปาสาท)

ในเบองบน แหงปราสาท ชอวา อปรปาสาท (ขางบนปราสาท)

ว. มญจสส อปร อปรมญจ� (อปร + มญจ)

ในเบองบน แหงเตยง ชอวา อปรมญจ (ขางบนเตยง)

ว. มญจสส เหฏา เหฏามญจ� (เหฏา + มญจ)

ในภายใต แหงเตยง ชอวา เหฏามญจ (ใตเตยง)

ว. ปาสาทสส เหฏา เหฏาปาสาท� (เหฏา + ปาสาท)

ในภายใต แหงปราสาท ชอวา เหฏาปาสาท (ใตปราสาท)

ว. ภตตสส ปเร ปเรภตต� (ปเร + ภตต)

ในกาลกอน แหงภตร ชอวา ปเรภตต (กอนอาหาร)

ว. ภตตสส ปจฉา ปจฉาภตต� (ปจฉา + ภตต)

ในภายหลง แหงภตร ชอวา ปจฉาภตต (หลงอาหาร)

๖.๒ กมมธารยสมาส

กมมธารยสมาส คอ สมาสททรงไวซงชอ ๒ อยางเพยงดงกรรม ตวอยางเชน

การท�าเสอ ค�าวา “เสอ” เปนกรรมทสามารถท�าใหเกด ๒ อยาง คอ (๑) ท�าใหเกดกรยาการท�า

(๒) ท�าใหเกดประโยชนทไดจากกรยาการกระท�านน สมาสนกฉนนน สามารถทรงไวซง

ชอ ๒ อยาง ดงมวเคราะหวา “กมมมว ทวย ธารยตต กมมธารโย” ยอมทรงไว ซงอรรถ

สองอยาง เพยงดงกรรม เพราะเหตนน ชอวา กมมธารย

๑. วเสสนปพพปท กมมธารยสมาส

วเสสนปพพปท คอ กมมธารยสมาสทมบทวเสสนะ (ตวขยาย) อยหนา เชน มหนโต

จ โส ปรโส จาต มหาปรโส อ.ผประเสรฐดวย อ.ผประเสรฐนน เปนบรษดวย เพราะเหตนน

ชอวามหาปรส (บรษผประเสรฐ) มาจาก “มหนต + ปรส” ในตวอยางน บทวา “มหนโต” เปน

วเสสนะ อยขางหนา ท�าหนาทขยายบทวเสสยะวา “ปรโส” ซงอยขางหลง


ว. มหนตญจ ต� ภยญจาต มหพภย (มหนต + ภย)

อ.ใหญดวย อ.ใหญนน เปนภยดวย เพราะเหตนน ชอวา มหพภย (ภยใหญ)

ว. สนโต จ โส ปรโส จาต สปปรโส (สนต + ปรส)

อ.ผสงบดวย อ.ผสงบนน เปนบรษดวย เพราะเหตนน ชอวา สปปรส (สตบรษ)

ว. มหนโต จ โส วโร จาต มหาวโร (มหนต + วร)

อ.มากดวย อ.มากนน เปนผกลาหาญดวย เพราะเหตนน ชอวา มหาวร (ผกลาหาญมาก)

ว. มหนโต จ โส มน จาต มหามน (มหนต + มน)

อ.ผประเสรฐดวย อ.ผประเสรฐนน เปนพระมนดวย เพราะเหตนน ชอวา มหามน (พระพทธเจา)

ว. มหนตญจ ต� พลญจาต มหาพล (มหนต + พล)

อ.มากดวย อ.มากนน เปนก�าลงดวย เพราะเหตนน ชอวา มหาพล (ก�าลงมาก)

ว. ปพโพ จ โส ปรโส จาต ปพพปรโส (ปพพ + ปรส)

อ.ขางหนาดวย อ.ขางหนานน เปนบรษดวย เพราะเหตนน ชอวา ปพพปรส (บรษคนกอน)

ว. ปโร จ โส ปรโส จาต ปรปรโส (ปร + ปรส)

อ.ขางหลงดวย อ.ขางหลงนน เปนบรษดวย เพราะเหตนน ชอวา ปรปรส (บรษคนหลง)

ว. ปโม จ โส ปรโส จาต ปมปรโส (ปม + ปรส)

อ.ทหนงดวย อ.ทหนงนน เปนบรษดวย เพราะเหตนน ชอวา ปมปรส (บรษท ๑)

ว. มชฌโม จ โส ปรโส จาต มชฌมปรโส (มชฌม + ปรส)

อ.ผมในทามกลางดวย อ.ผมในทามกลางนน เปนบรษดวย เพราะเหตนน ชอวา มชฌมปรส

(บรษผมในทามกลาง)

ว. อตตโม จ โส ปรโส จาต อตตมปรโส (อตตม + ปรส)

อ.ผสงสดดวย อ.ผสงสดนน เปนบรษดวย เพราะเหตนน ชอวา อตตมปรส (บรษผสงสด)

ว. ทนโต จ โส ปรโส จาต ทนตปรโส (ทนต + ปรส)

อ.ผฝกแลวดวย อ.ผฝกแลวนน เปนบรษดวย เพราะเหตนน ชอวา ทนตปรส (บรษผฝกแลว)

ว. ปรโม จ โส ปรโส จาต ปรมปรโส (ปรม + ปรส)

อ.ผยอดเยยมดวย อ.ผยอดเยยมนน เปนบรษดวย เพราะเหตนน ชอวา ปรมปรส (บรษ

ผยอดเยยม)

ว. วโร จ โส ปรโส จาต วรปรโส (วร + ปรส)

อ.ผกลาหาญดวย อ.ผกลาหาญนน เปนบรษดวย เพราะเหตนน ชอวา วรปรส (วรบรษ, บรษ

ผกลาหาญ)

ว. เสโต จ โส หตถ จาต เสตหตถ (เสต + หตถ)

อ.ขาวดวย อ.ขาวนน เปนชางดวย เพราะเหตนน ชอวา เสตหตถ (ชางเผอก)


ว. กณโห จ โส สปโป จาต กณหสปโป (กณห + สปป)

อ.ด�าดวย อ.ด�านน เปนงดวย เพราะเหตนน ชอวา กณหสปป (งเหา)

ว. นลญจ ต� อปปลญจาต นลปปล (นล + อปปล)

อ.เขยวดวย อ.เขยวนน เปนดอกอบลดวย เพราะเหตนน ชอวา นลปปล (ดอกอบลเขยว)

ว. โลหตญจ ต� จนทนญจาต โลหตจนทน (โลหต + จนทน)

อ.แดงดวย อ.แดงนน เปนจนทนดวย เพราะเหตนน ชอวา โลหตจนทน (จนทนแดง)

ว. ปมา จ โส โกกโล จาต ปงโกกโล (ปม + โกกล)

อ.ตวผดวย อ.ตวผนน เปนนกดเหวาดวย เพราะเหตนน ชอวา ปงโกกล (นกดเหวาตวผ)

ว. ปมา จ โส นาโค จาต ปนนาโค (ปม + นาค)

อ.ตวผดวย อ.ตวผนน เปนตนกากะทงดวย เพราะเหตนน ชอวา ปนนาค (ตนกากะทง,

ตนบนนาค)

ว. ขตตยา จ สา กญญา จาต ขตตยกญญา (ขตตยา + กญญา)

อ.หญงกษตรยดวย อ.หญงกษตรยนน เปนสาวนอยดวย เพราะเหตนน ชอวา ขตตยกญญา

(สาวนอยกษตรย)

ว. รตตา จ สา ลตา จาต รตตลตา (รตตา + ลตา)

อ.แดงดวย อ.แดงนน เปนเถาวลยดวย เพราะเหตนน ชอวา รตตลตา (เถาวลยแดง)

ว. พราหมณ จ สา ทารกา จาต พราหมณทารกา (พราหมณ + ทารกา)

อ.พราหมณดวย อ.พราหมณนน เปนเดกหญงดวย เพราะเหตนน ชอวา พราหมณทารกา

(เดกหญงพราหมณ)

ว. ปรตถโม จ โส กาโย จาต ปรตถมกาโย (ปรตถม + กาย)

อ.มในเบองหนาดวย อ.มในเบองหนานน เปนกายดวย เพราะเหตนน ชอวา ปรตถมกาย

(กายอนมในเบองหนา)

ว. ปจฉโม จ โส กาโย จาต ปจฉมกาโย (ปจฉม + กาย)

อ.มในเบองหลงดวย อ.มในเบองหลงนน เปนกายดวย เพราะเหตนน ชอวา ปจฉมกาย (กาย

อนมในเบองหลง)

ว. สพโพ จ โส กาโย จาต สพพกาโย (สพพ + กาย)

อ.ทงปวงดวย อ.ทงปวงนน เปนกายดวย เพราะเหตนน ชอวา สพพกาย (กายทงปวง)

ว. ปราโณ จ โส วหาโร จาต ปราณวหาโร (ปราณ + วหาร)

อ.เกาดวย อ.เกานน เปนวหารดวย เพราะเหตนน ชอวา ปราณวหาร (วหารเกา)

ว. นโว จ โส อาวาโส จาต นวาวาโส (นว + อาวาส) (ลบสระหนา, ทฆะสระหลง)

อ.ใหมดวย อ.ใหมนน เปนอาวาสดวย เพราะเหตนน ชอวา นวาวาส (อาวาสใหม, วดใหม,

ทอยใหม)


ว. กตโร จ โส นกาโย จาต กตรนกาโย (กตร + นกาย)

อ.ไหนดวย อ.ไหนนน เปนนกายดวย เพราะเหตนน ชอวา กตรนกาย (นกายไหน)

ว. เหต จ โส ปจจโย จาต เหตปปจจโย (เหต + ปจจย)

อ.เหตดวย อ.เหตนน เปนปจจยดวย เพราะเหตนน ชอวา เหตปปจจย (เหตปจจย)

ว. อพหล� พหล� กตนต พหลกต (พหล + กต) (ลง ออาคม = ยทนปปนนา นปาตนา สชฌนต)

อ.วตถอนไมมาก ถกกระท�าแลว ใหมมาก เพราะเหตนน ชอวา พหลกต (ถกกระท�าใหมมาก)

ว. ชวตปปธาน� นวก� ชวตนวก (ชวต + นวก)

อ.หมวดเกา อนมชวตรปเปนประธาน ชอวา ชวตนวก (หมวดเกามชวตรปเปนประธาน)

๒. วเสสนตตรปท กมมธารยสมาส

วเสสนตตรปท คอ กมมธารยสมาสทมบทวเสสนะ (ตวขยาย) อยหลง มศพทเปน

เครองสงเกต คอ เถร, อาจรย, ปณฑต, วเสส และ ปาป ศพท เปนตน เชน สารปตโต จ โส

เถโร จาต สารปตตตเถโร อ.พระสารบตรดวย อ.พระสารบตรนน เปนพระเถระดวย

เพราะเหตนน ชอวา สารปตตตเถร (พระสารบตรผเถระ) มาจาก “สารปตต + เถร” ในตวอยางน

บทวา “เถโร” เปนวเสสนะ อยขางหลง ท�าหนาทขยายบทวเสสยะวา “สารปตโต” ซงอยขางหนา

ว. พทธโฆโส จ โส อาจรโย จาต พทธโฆสาจรโย (พทธโฆส + อาจรย)

อ.พระพทธโฆสะดวย อ.พระพทธโฆสะนน เปนอาจารยดวย เพราะเหตนน ชอวา

พทธโฆสาจรย (พระพทธโฆสะ ผเปนอาจารย, พระอาจารยชอวา พทธโฆสะ, พระพทธโฆสาจารย)ว. ธมมปาโล จ โส อาจรโย จาต ธมมปาลาจรโย (ธมมปาล + อาจรย) อ.พระธรรมปาละดวย อ.พระธรรมปาละนน เปนอาจารยดวย เพราะเหตนน ชอวา ธมมปาลาจรย (พระธรรมปาละ ผเปนอาจารย, พระอาจารยชอวา ธรรมปาละ, พระธรรม- ปาลาจารย)ว. อาจรโย จ โส คตตโล จาต อาจรยคตตโล (อาจรย + คตตล) (เปนวเสสนบพพบทบาง) อ.อาจารยดวย อ.อาจารยนน เปนคตตละดวย เพราะเหตนน ชอวา อาจรยคตตล (อาจารย คตตละ)ว. มโหสโธ จ โส ปณฑโต จาต มโหสธปณฑโต (มโหสธ + ปณฑต) อ.มโหสธดวย อ.มโหสธนน เปนบณฑตดวย เพราะเหตนน ชอวา มโหสธปณฑต (มโหสธ ผเปนบณฑต, มโหสธบณฑต)ว. วธโร จ โส ปณฑโต จาต วธรปณฑโต (วธร + ปณฑต) อ.วธรดวย อ.วธรนน เปนบณฑตดวย เพราะเหตนน ชอวา วธรปณฑต (วธรบณฑต)ว. วตถ จ ต� วเสโส จาต วตถวเสโส (วตถ + วเสส)

อ.วตถดวย อ.วตถนน เปนความพเศษดวย เพราะเหตนน ชอวา วตถวเสส (วตถพเศษ)


๓. วเสสโนภยปท กมมธารยสมาส

วเสสโนภยปท คอ กมมธารยสมาสทมบททงสองเปนวเสสนะ (ท�าหนาทขยายบทอน ทงสองศพท) เชน สตญจ ต� อณหญจาต สตณห�, วตถ อ.วตถนน เยนดวย รอนดวย เพราะเหตนน ชอวา สตณห (ทงเยนทงรอน) มาจาก “สต + อณห” ในตวอยางน ทงบทวา “สต�” และบทวา “อณห�” ลวนเปนวเสสนะทงค ท�าหนาทขยายบทวา “วตถ” ซงเปนบทอน (ค�าแปล “ทง... ทง...”)

ว. สนทโธ จ โส อณโห จาต สนทธณโห, มาโส (สนทธ + อณห) อ.ถวนน ออนนมดวย รอนดวย เพราะเหตนน ชอวา สนทธณห (ทงออนนมทงรอน)ว. ขญโช จ โส ขชโช จาต ขญชขชโช (ขญช + ขชช) อ.บรษนน ขาเขยกดวย คอมดวย เพราะเหตนน ชอวา ขญชขชช (ทงขาเขยกทงคอม)ว. อนโธ จ โส พธโร จาต อนธพธโร (อนธ + พธร) อ.บรษนน ตาบอดดวย หหนวกดวย เพราะเหตนน ชอวา อนธพธร (ทงบอดทงหนวก)ว. กตญจ ต� อกตญจาต กตากต (กต + อกต) อ.กรรมนน อนถกกระท�าแลวดวย อนไมถกกระท�าแลวดวย เพราะเหตนน ชอวา กตากต (ทงทถกกระท�าแลว ทงยงไมถกกระท�า)ว. ฉททญจ ต� อวฉททญจาต ฉททาวฉทท (ฉทท + อวฉทท) อ.วตถนน มชองใหญดวย มชองเลกดวย เพราะเหตนน ชอวา ฉททาวฉทท (ทงมชองใหญ ทงมชองเลก)

ว. อจจญจ ต� อวจญจาต อจจาวจ (อจจ + อวจ)

อ.กจนน อนสงดวย อนต�าดวย เพราะเหตนน ชอวา อจจาวจ (ทงสงทงต�า)

ว. ฉนนญจ ต� ภนนญจาต ฉนนภนน (ฉนน + ภนน)

อ.วตถนน อนถกตดแลวดวย อนถกผาแลวดวย เพราะเหตนน ชอวา ฉนนภนน (ทงถกตด

ทงถกผา)

ว. สตตญจ ต� สมมฏญจาต สตตสมมฏ (สตต + สมมฏ)

อ.สถานทนน อนถกรดแลวดวย อนถกกวาดแลวดวย เพราะเหตนน ชอวา สตตสมมฏ

(ทงถกรดทงถกกวาด)

ว. อาคตา จ เต อาคตา จาต อาคตาคตา, ชนา (อาคต + อาคต)

อ.ชน ท. เหลานน ผมาแลวดวย ผมาแลวดวย เพราะเหตนน ชอวา อาคตาคต, ไดแก

ชนทงหลาย (ผทงมาแลวทงมาแลว)

ว. จนตตญจ ต� จนตตญจาต จนตตจนตต, จนตน (จนตต + จนตต)

อ.ความคดนน อนถกคดแลวดวย อนถกคดแลวดวย เพราะเหตนน ชอวา จนตตจนตต,

ไดแกความคด (ทงถกคดแลวทงถกคดแลว)


๔. อปมานตตรปท กมมธารยสมาส

อปมานตตรปท คอ กมมธารยสมาสทมบทหลงเปนบทเปรยบเทยบ เชน มน จ โส สโห จาต มนสโห อ.พระมนดวย อ.พระมนนน เปนเพยงดงราชสหดวย เพราะเหตนน ชอวา มนสห (พระมนเพยงดงราชสห) มาจาก “มน + สห” ในตวอยางน บทวา “สโห” เปนบทอปมา อยขางหลง ท�าหนาทขยายบทวา “มน” ซงอยขางหนา โดยเปนการเปรยบเทยบ พระพทธเจาวาเปนดจราชสห

ว. ปงคโว วย ปงคโว, มน จ โส ปงคโว จาต มนปงคโว (มน + ปงคว) เพยงดง อ.โคหนม ชอวาปงคว, อ.พระมนดวย อ.พระมนนน เปนเพยงดงโคหนมดวย เพราะ เหตนน ชอวา มนปงคว (พระมนผเปนเพยงดงโคหนม)ว. นาโค วย นาโค, พทโธ จ โส นาโค จาต พทธนาโค (พทธ + นาค) เพยงดง อ.ชางตวประเสรฐ ชอวานาค, อ.พระพทธเจาดวย อ.พระพทธเจานน เปนเพยงดง ชางตวประเสรฐดวย เพราะเหตนน ชอวา พทธนาค (พระพทธเจาผเปนเพยงดงชางตว ประเสรฐ)ว. อาทจโจ วย อาทจโจ, พทโธ จ โส อาทจโจ จาต พทธาทจโจ (พทธ + อาทจจ) เพยงดง อ.พระอาทตย ชอวาอาทจจ, อ.พระพทธเจาดวย อ.พระพทธเจานน เปนเพยงดง พระอาทตยดวย เพราะเหตนน ชอวา พทธาทจจ (พระพทธเจาผเปนเพยงดงพระอาทตย)ว. ร�ส วย ร�ส, สทธมโม จ โส ร�ส จาต สทธมมรส (สทธมม + ร�ส) เพยงดง อ.รศม ชอวาร�ส, อ.พระสทธรรมดวย อ.พระสทธรรมนน เปนเพยงดงรศมดวย เพราะเหตนน ชอวา สทธมมร�ส (พระสทธรรมเปนเพยงดงรศม)ว. สาคโร วย สาคโร, วนโย จ โส สาคโร จาต วนยสาคโร (วนย + สาคร) เพยงดง อ.มหาสมทร ชอวาสาคร, อ.พระวนยดวย อ.พระวนยนน เปนเพยงดงมหาสมทร ดวย เพราะเหตนน ชอวา วนยสาคร (พระวนยเปนเพยงดงมหาสมทร)ว. ปณฑรกมว ปณฑรโก, สมโณ จ โส ปณฑรโก จาต สมณปณฑรโก (สมณ + ปณฑรก) เพยงดง อ.ดอกบวบณฑรก ชอวา ปณฑรก, อ.พระสมณะดวย อ.พระสมณะนน เปน เพยงดง ดอกบวบณฑรกดวย เพราะเหตนน ชอวา สมณปณฑรก (พระสมณะผเปนเพยงดง ดอกบวบณฑรก) ไดแก พระอนาคามว. ปทมมว ปทโม, สมโณ จ โส ปทโม จาต สมณปทโม (สมณ + ปทม) เพยงดง อ.ดอกปทม ชอวา ปทม, อ.พระสมณะดวย อ.พระสมณะนน เปนเพยงดงดอกปทมดวย เพราะเหตนน ชอวา สมณปทม (พระสมณะผเปนเพยงดงดอกปทม) ไดแกพระสกทาคามว. จนโท วย จนโท, มขญจ ต� จนโท จาต มขจนโท (มข + จนท) เพยงดง อ.พระจนทร ชอวา จนท, อ.หนาดวย อ.หนานน เปนเพยงดงพระจนทรดวย เพราะเหตนน ชอวา มขจนท (หนาเพยงดงพระจนทร)


ว. ปทมมว ปทม�, มขญจ ต� ปทมญจาต มขปทม (มข + ปทม)

เพยงดง อ. ดอกปทม ชอวา ปทม, อ.หนาดวย อ.หนานน เปนเพยงดงดอกปทมดวย

เพราะเหตนน ชอวา มขปทม (หนาเพยงดงดอกปทม)

๕. สมภาวนาปพพปท กมมธารยสมาส

สมภาวนาปพพปท คอ กมมธารยสมาสทมบทแสดงการยกยองอยขางหนา โดยใช

“อตศพท” คนกลางระหวางสองศพทในรปวเคราะห เชน ธมโม อต พทธ ธมมพทธ อ.ความร

ว าเปนพระธรรม ชอวา ธมมพทธ (ความร ว าเปนพระธรรม) มาจาก “ธมม + พทธ”

ในตวอยางน บทวา “ธมโม” เปนสมภาวนาบท แสดงการยกยอง อยขางหนา โดยม อต ศพท

คนอยตรงกลาง รปส�าเรจเปนสมาส แปลวา “...วา...,...วาเปน”

ว. ธมโม อต สญญา ธมมสญญา (ธมม + สญญา)

อ.ความจ�าหมาย วาเปนธรรม ชอวา ธมมสญญา (ความจ�าหมายวาเปนธรรม)

ว. ธมโม อต สงขาโต ธมมสงขาโต (ธมม + สงขาต)

อ.สภาพอนถกกลาวแลว วาเปนธรรม ชอวา ธมมสงขาต (สภาพอนถกกลาววาเปนธรรม)

ว. ธมโม อต สมมโต ธมมสมมโต (ธมม + สมมต)

อ.สภาพอนถกสมมตแลว วาเปนธรรม ชอวา ธมมสมมต (สภาพอนถกสมมตวาเปนธรรม)

ว. ปาโณ อต สญญตา ปาณสญญตา (ปาณ + สญญตา)

อ.ความเปนผมความร วาเปนสตว ชอวา ปาณสญญตา (ความเปนผรวาเปนสตว)

ว. อสโภ อต สญญา อสภสญญา (อสภ + สญญา)

อ.ความจ�าหมาย วาเปนของไมงาม ชอวา อสภสญญา (ความจ�าหมายวาเปนของไมงาม)

ว. อนจจ� อต สญญา อนจจสญญา (อนจจ + สญญา)

อ.ความจ�าหมาย วาเปนของไมเทยง ชอวา อนจจสญญา (ความจ�าหมายวาเปนของไมเทยง)

ว. อนตตา อต สญญา อนตตสญญา (อนตต + สญญา)

อ.ความจ�าหมาย วาเปนของไมใชตวตน ชอวา อนตตสญญา (ความจ�าหมายวาเปนของไมใชตวตน)

ว. ธาต อต สญญา ธาตสญญา (ธาต + สญญา)

อ.ความจ�าหมาย วาเปนธาต ชอวา ธาตสญญา (ความจ�าหมายวาเปนธาต)

ว. อตถ อต สญญา อตถสญญา (อตถ + สญญา)

อ.ความจ�าหมาย วามอย ชอวา อตถสญญา (ความจ�าหมายวามอย)

ว. อตตา อต ทฏ อตตทฏ (อตต + ทฏ)

อ.ความเหน วาเปนตวตน ชอวา อตตทฏ (ความเหนวาเปนตวตน)


๖. อวธารณปพพปท กมมธารยสมาส

อวธารณปพพปท คอ กมมธารยสมาสทมบททถกก�าหนดอย ข างหนา โดยใช

“เอว ศพท” คนกลางในรปวเคราะห เชน สทธา เอว ธน� สทธาธน� อ.ศรทธานนเทยว เปนทรพย

ชอวา สทธาธน (ทรพยคอศรทธา) มาจาก “สทธา + ธน” ในตวอยางน บทวา “สทธา” เปนศพท

ทถกก�าหนด โดยใช “เอว ศพท” เปนตวกลาวก�าหนด รปส�าเรจเปนสมาสแลว แปลวา “...คอ...”

ว. สลเมว ธน� สลธน (สล + ธน)

อ.ศลนนเทยว เปนทรพย ชอวา สลธน (ทรพยคอศล)

ว. ปญญา เอว ธน� ปญญาธน (ปญญา + ธน)

อ.ปญญานนเทยว เปนทรพย ชอวา ปญญาธน (ทรพยคอปญญา)

ว. จกข เอว อนทรย� จกขนทรย (จกข + อนทรย)

อ.จกษนนเทยว เปนอนทรย ชอวา จกขนทรย (อนทรยคอจกษ, จกขนทรย)

ว. จกข เอว อายตน� จกขายตน (จกข + อายตน)

อ.จกษนนเทยว เปนอายตนะ ชอวา จกขายตน (อายตนะคอจกษ, จกขายตนะ)

ว. จกข เอว ธาต จกขธาต (จกข + ธาต)

อ.จกษนนเทยว เปนธาต ชอวา จกขธาต (ธาตคอจกษ)

ว. จกข เอว ทวาร� จกขทวาร (จกข + ทวาร)

อ.จกษนนเทยว เปนทวาร ชอวา จกขทวาร (ทวารคอจกษ)

ว. รปเมว อารมมณ� รปารมมณ (รป + อารมมณ)

อ.รปนนเทยว เปนอารมณ ชอวารปารมมณ (อารมณคอรป, รปารมณ)

๗. นนปาตปพพปท กมมธารยสมาส

นนปาตปพพปท คอ กมมธารยสมาสทม น นบาตเปนบทหนา (ปฏเสธ) เชน น อรโย

อนรโย อ.พระอรยะ ไมใช ชอวา อนรย (ไมใชพระอรยะ) มาจาก “น + อรย” ค�าแปลของ

น นบาต แปลวา “ไมใช..., ...หามได”

น นบาต : การปฏเสธ ม ๒ อยาง

(๑) ปสชชปปฏเสธ การปฏเสธอรรถของสงทถกปฏเสธนน ไดแก การปฏเสธกรยา

เชน อสรยปสสา ราชทารา (มเหส ไมเหนพระอาทตย) เปนตน ค�าวา “อสรยปสสา” มาจาก

รปวเคราะหวา “สรย� น ปสสนตต อสรยปสสา” น ศพทปฏเสธกรยาวา “น ปสสนต” ยอมไมเหน

(๒) ปรยทาสปฏเสธ การปฏเสธสงซงคลายคลงกบสงทถกปฏเสธนน ไดแก

การปฏเสธนาม เชน อพราหมโณ ไมใชพราหมณ, อมนสโส ไมใชมนษย เปนตน


น นบาต มอรรถ ๔ อยาง คอ

(๑) สทสตถ น นบาตมอรรถวาเหมอน เชน น พราหมโณ อพราหมโณ แปลวา

อ.พราหมณ ไมใช ชอวา อพราหมณ (ผไมใชพราหมณ, ผเหมอนกบพราหมณ) มบาลวา

อพราหมโณต พราหมณสทโสต วตต� โหต แปลวา มค�าอธบายวา บทวา อพราหมโณ ไดแก

ผเหมอนพราหมณ ในตวอยางน บทวา “อพราหมโณ” เปนผคลายกบพราหมณ แตไมใชพราหมณ

ฉะนน น นบาตทปฏเสธในบทวา “อพราหมโณ” น จงมอรรถ “สทส” แปลวา เหมอน, คลาย,

ใกลเคยง

(๒) อญญตถ น นบาตมอรรถวาอน เชน น พยากตา อพยากตา แปลวา อ.ธรรม ท.

อนเปนพยากฤต ไมใช ชอวา อพยากต (ธรรมอนอนจากกศลและอกศล, อพยากฤตธรรม)

ในตวอยางน บทวา “อพยากตา” เปนธรรมทอนหรอนอกเหนอจากกศลธรรมและอกศลธรรม

ทไมใชพยากตธรรม ฉะนน น นบาตทปฏเสธในบทวา “อพยากตา” น จงมอรรถ “อญญ”

แปลวา อน, นอกหนอ

(๓) วรทธตถ น นบาตมอรรถวาตรงกนขาม เชน น กสลา อกสลา แปลวา อ.กศล ท.

ไมใช ชอวา อกสล (ธรรมอนตรงกนขามกบกศล, อกศลธรรม) มบาลวา “กสลปฏปกขาต อตโถ

แปลวา อ.อรรถวา ธรรมอนเปนปฏปกษ ตอกศล หรอธรรมอนตรงกนขามกบกศล ในตวอยางน

บทวา “อกสลา” ไมใชกศล หรอตรงกนขามกบกศล ฉะนน นนบาตในบทวา “อกสลา” น จงมอรรถ

“วรทธ” แปลวา ตรงกนขาม, ปฏปกษ

(๔) ปสชชปปฏเสธ น นบาตมอรรถกลาวปฏเสธกรยา เชน น กตวา อกตวา แปลวา

กระท�าแลว หามได ชอวา อกตวา (ไมกระท�าแลว), น อปวาโท อนปวาโท แปลวา อ.การวาราย

หามได ชอวาอนปวาท (การไมวาราย) ในตวอยางน บทวา “อกตวา” ไมกระท�าแลว นนบาต

ท�าหนาทปฏเสธกรยา คอ กตวา ค�าวา กรยา ในทน หมายรวมถง กรยาอาการทงหมด ไม

เฉพาะเจาะจงวาศพทนน จะเปนกรยาศพทหรอไมกตาม ฉะนน น นบาต ในบทวา “อนปวาโท”

การไมวาราย จงจดเปน การปฏเสธกรยา คอ อปวาโท การวาราย ดวยเหมอนกน

ว น มนสโส อมนสโส (น + มนสส) (๑.สทสตถ = อรรถเหมอน)

อ.มนษย ไมใช ชอวา อมนสส (ผไมใชมนษย, อมนษย, ผเหมอนมนษย)

ว. น สมโณ อสสมโณ (น + สมณ)

อ.พระสมณะ ไมใช ชอวา อสสมณ (ผไมใชพระสมณะ, ผเหมอนพระสมณะ)

ว. น ส�กลฏา อสกลฏา (น + ส�กลฏ) (๒.อญญตถ = อรรถอน)

อ.ธรรมอนเศราหมอง ท. ไมใช ชอวา อส�กลฏ (ธรรมอนไมเศราหมอง, ธรรมอนอน จากธรรม

อนเศราหมอง)


ว. น ปรยาปนนา อปรยาปนนา (น + ปรยาปนน)

อ.ธรรม ท. อนนบเนองแลว ไมใช ชอวา อปรยาปนน (ธรรมอนไมนบเนอง, ธรรมอนอน จาก

ปรยาปนนธรรม) ไดแก โลกตตรจต ๘, เจตสก ๓๖, นพพาน ๑

ว. น โลโภ อโลโภ (น + โลภ) (๓.วรทธตถ = อรรถตรงกนขาม)

อ.ความโลภ ไมใช ชอวา อโลภ (ความไมโลภ, อโลภะ, ธรรมอนตรงกนขามกบโลภะ)

ว. น มตโต อมตโต (น + มตต)

อ.มตร ไมใช ชอวา อมตต (ไมใชมตร, ผตรงกนขามกบมตร, ศตร)

ว. น กาตน อกาตน (น + กาตน) (๔.ปสชชปฏเสธ = ปฏเสธกรยา)

กระท�าแลว ไมใช ชอวา อกาตน (ไมกระท�าแลว)

ว. น กโรนโต อกโรนโต (น + กโรนต)

กระท�าอย ไมใช ชอวา อกโรนต (ไมกระท�าอย, เมอไมกระท�า)

ว. น อสโส อนสโส (น + อสส)

อ.มา ไมใช ชอวา อนสส (ไมใชมา, เหมอนมา)

ว. น อสสโร อนสสโร (น + อสสร)

อ.ผเปนใหญ ไมใช ชอวา อนสสร (ไมใชผเปนใหญ)

ว. น อฏโ อนฏโ (น + อฏ)

อ.สงทนาปรารถนา ไมใช ชอวา อนฏ (สงทไมนาปรารถนา, อนฏฐารมณ)

ว. น อปวาโท อนปวาโท (น + อปวาท)

อ.การวาราย ไมใช ชอวา อนปวาท (การไมวาราย)

ว. น อาทาย อนาทาย (น + อาทาย)

ถอเอาแลว ไมใช ชอวา อนาทาย (ไมถอเอาแลว)

ว. น โอโลเกตวา อโนโลเกตวา (น + โอโลเกตวา)

แลดแลว ไมใช ชอวา อโนโลเกตวา (ไมแลดแลว)

๘. กปพพปท กมมธารยสมาส

กปพพปท คอ กมมธารยสมาสทม ก นบาต (นารงเกยจ) เปนบทหนา เชน กจฉตา

ทฏ กทฏ อ.ความเหน อนนารงเกยจ ชอวา กทฏ (ทฏฐอนนารงเกยจ, มจฉาทฏ) มาจาก

“ก + ทฏ” กนบาต แปลวา “กจฉต นารงเกยจ”

ว. กจฉตมนน� กทนน (ก + อนน)

อ.ขาว อนนาเกลยด ชอวา กทนน (ขาวอนนาเกลยด)


ว. กจฉตมสน� กทสน (ก + อสน) (เพราะสระหลง แปลง ก เปน กท)

อ.อาหาร อนนาเกลยด ชอวา กทสน (อาหารอนนาเกลยด)

ว. กจฉตา ทารา กทารา (ก + ทาร)

อ.ภรรยา ท. ผนาเกลยด ชอวา กทาร (ภรรยาผนาเกลยด, ภรรยาไมด)

ว. กจฉตา ปตตา กปตตา (ก + ปตต)

อ.บตร ท. ผนาเกลยด ชอวา กปตต (บตรผนาเกลยด, บตรไมด)

ว. กจฉตา ทาสา กทาสา (ก + ทาส)

อ.ทาส ท. ผนาเกลยด ชอวา กทาส (ทาสผนาเกลยด, ทาสไมด)

ว. กจฉตา ทฏ กทฏ (ก + ทฏ)

อ.ทฏ อนนาเกลยด ชอวา กทฏ (ความเหนอนนาเกลยด, มจฉาทฏฐ)

ว. อปปก� ลวณ� กาลวณ (ก + ลวณ) (แปลง ก เปน กา)

อ.เกลอ อนนอย ชอวา กาลวณ (เกลอนอย)

ว. อปปก� ปปผ� กาปปผ (ก + ปปผ)

อ.ดอกไม นอย ชอวา กาปปผ (ดอกไมนอย)

ว. กจฉโต ปรโส กาปรโส, กปรโส วา (ก + ปรส)

อ.บรษ ผนาเกลยด ชอวา กาปรส, เปน กปรส บาง (บรษผนาเกลยด)

๙. ปาทปพพปท กมมธารยสมาส

ปาทปพพปท คอ กมมธารยสมาสทม ป อปสคเปนตนเปนบทหนา เชน ปธาน� วจน� ปาวจน� อ.ค�าพด อนเปนประธาน ชอวา ปาวจน (ปาพจน,พระพทธพจน) มาจาก “ป + วจน”, หรอ ววธา มต วมต อ.ความร อนมอยางตางๆ ชอวา วมต (ความรอนมอยางตางๆ, ความสงสย) มาจาก “ว + มต”

ขอสงเกต : ในปาทบพพบทกมมธารยสมาสน มลกษณะเหมอนกบอพยยภาวสมาส ตรงทมอปสคเปนบทหนา แตในกมมธารยสมาส อปสคท�าหนาทเปนวเสสนะ

ว. ปธาน� วจน� ปาวจน (ป + วจน) อ.ค�าพด อนเปนประธาน ชอวา ปาวจน (ค�าพดอนเปนประธาน, ปาพจน, พระพทธพจน)ว. ภส� วทธ� ปวทธ, สรร� (ป + วทธ) อ.รางกาย อนใหญโต ยง ชอวา ปวทธ (ใหญโตยง)ว. สม� สมมา วา อาธาน� สมาธาน (ส� + อาธาน) อ.การตง อนเสมอ หรอดวยด ชอวา สมาธาน (การตงไวเสมอหรอการตงไวดวยด)ว. ววธา มต วมต (ว + มต) อ.ความร อนมอยางตางๆ ชอวา วมต (ความรอนมอยางตางๆ, ความสงสย)


ว. ววโธ กปโป วกปโป (ว + กปป) อ.การท�า อนมอยางตางๆ ชอวา วกปป (การท�าหลายอยาง)ว. วสฏโ กปโป วกปโป (ว + กปป) อ.การท�า อนพเศษ ชอวา วกปป (การท�าพเศษ)ว. อธโก เทโว อตเทโว (อต + เทว) อ.เทวดา ผยง ชอวา อตเทว (เทวดาผยงกวาเทวดาองคอน)ว. อธโก เทโว อธเทโว (อธ + เทว) อ.เทวดา ผยง ชอวา อธเทว (เทวดาผยงกวาเทวดาองคอน)ว. อธก� สล� อธสล (อธ + สล) อ.ศล อนยง ชอวา อธสล (ศลอนยง, อธศล)ว. สนทโร คนโธ สคนโธ (ส + คนธ) อ.กลน อนด ชอวา สคนธ (กลนด, กลนหอม)ว. กจฉโต คนโธ ทคคนโธ (ท + คนธ) อ.กลน อนนาเกลยด ชอวา ทคคนธ (กลนอนนาเกลยด, กลนเหมน)ว. โสภน� กต� สกต (ส + กต) อ.กรรมอนบคคลกระท�าแลว อนงาม ชอวา สกต (กรรมทบคคลท�าด, บญ)ว. อโสภน� กต� ทกกฏ (ท + กต) อ.กรรมอนบคคลกระท�าแลว อนไมงาม ชอวา ทกกฏ (กรรมทบคคลท�าชว, บาป)

๖.๓ ทคสมาส

ทคสมาส คอ กมมธารยสมาสทมปกตสงขยาเปนบทหนา มวเคราะหวา “เทว คาโว ทค”

ววทงหลาย สอง ชอวา ทคสมาสทมลกษณะเหมอน ทค ศพท ชอวาทคสมาส

๑. สมาหารทคสมาส

สมาหารทคสมาส คอ ทคสมาสทมอรรถรวบรวม รปส�าเรจจะเปนนปงสกลงค เอกวจนะ

เทานน เชน ตโย โลกา ตโลก� อ.โลก ท. สาม ชอวา ตโลก (โลกทงสาม) มาจาก “ต + โลก”

ว. ตโย โลกา ตโลก (ต + โลก)

อ.โลก ท. สาม ชอวา ตโลก (โลกสาม)

ว. ตโย ทณฑา ตทณฑ (ต + ทณฑ)

อ.ทอนไม ท. สาม ชอวา ตทณฑ (ทอนไม ๓ ทอน)

ว. ตณ มลาน สมาหฏาน, ตณณ� มลาน� สมาหาโรต วา ตมล (ต + มล)

อ.มลทน ท. สาม ถกรวบรวมแลว, หรอ อ.การรวบรวม ซงมลทน ท. สาม ชอวา ตมล (มลทน ๓)


ว. ตณ ลกขณาน สมาหฏานต ตลกขณ (ต + ลกขณ)

อ.ลกษณะ ท. สาม ถกรวบรวมแลว เพราะเหตนน ชอวา ตลกขณ (ไตรลกษณ)

ว. ตณณ� ลกขณาน� สมาหาโรต ตลกขณ (ต + ลกขณ)

อ.การรวบรวม ซงลกษณะ ท. สาม เพราะเหตนน ชอวา ตลกขณ (ไตรลกษณ)

ว. จตตาร สจจาน สมาหฏานต จตสสจจ (จต + สจจ)

อ.สจจะ ท. ส ถกรวบรวมแลว เพราะเหตนน ชอวา จตสสจจ (อรยสจจ ๔)

ว. จตนน� สจจาน� สมาหาโรต จตสสจจ (จต + สจจ)

อ.การรวบรวม ซงสจจะ ท. ส เพราะเหตนน ชอวา จตสสจจ (อรยสจจ ๔)

ว. จตสโส ทสา จตททส (จต + ทสา) (รสสะ อา ท ทสา เปน อ)

อ.ทศ ท. ส ชอวา จตททส (ทศทง ๔)

ว. ปญจ สกขาปทาน ปญจสกขาปท (ปญจ + สกขาปท)

อ.สกขาบท ท. หา ชอวา ปญจสกขาปท (สกขาบท ๕ ขอ, ศล ๕)

ว. ฉ อายตนาน สฬายตน (ฉ + อายตน) (แปลง ฉ เปน ส, ลง ล อาคม)

อ.อายตนะ ท. หก ชอวา สฬายตน (อายตนะ ๖)

ว. สตต อหา สตตาห (สตต + อห)

อ.วน ท. เจด ชอวา สตตาห ( ๗ วน, หนงสปดาห)

ว. อฏ สลาน อฏสล (อฏ + สล)

อ.ศล ท. แปด ชอวา อฏสล (ศล ๘, อโบสถศล)

ว. นว โลกตตรา นวโลกตตร (นว + โลกตตร)

อ.โลกตตรธรรม ท. เกา ชอวา นวโลกตตร (โลกตตรธรรม ๙)

ว. ทส สลาน ทสสล (ทส + สล)

อ.ศล ท. สบ ชอวา ทสสล (ศล ๑๐)

ว. สตาน โยชนาน สตโยชน (สต + โยชน)

อ.โยชน ท. หนงรอย ชอวา สตโยชน (รอยโยชน) (๑ โยชน = ๑๖ กโลเมตร)

ว. เทว รตตโย ทวรตต (ทว + รตต) (แปลง อ ของ รตต ศพท เปน อ)

อ.ราตร ท. สอง ชอวา ทวรตต (๒ ราตร, ๒ คน)

ว. เทว องคลโย ทวงคล (ทว + องคล) (เพราะสระหลง ลบสระหนา, แปลง อ เปน อ)

อ.นว ท. สอง ชอ ทวงคล (๒ องคล, ๒ นว)


๒. อสมาหารทคสมาส

อสมาหารทคสมาส คอ ทคสมาสทมอรรถไมรวบรวม รปส�าเรจจะเปนไปตามลงคของ

บทหลง และจะเปนเอกวจนะหรอเปนพหวจนะกได เชน เอโก จ โส ปคคโล จาต เอกปคคโล

อ.ผเดยวดวย อ.ผเดยวนน เปนบคคลดวย เพราะเหตนน ชอวา เอกปคคล (บคคลผเดยว)

มาจาก “เอก + ปคคล”, ตโย ภวา ตภวา อ.ภพ ท. สาม ชอวา ตภว (ภพสาม) มาจาก “ต + ภว”

ว. เอโก จ โส ธมโม จาต เอกธมโม (เอก + ธมม)

อ.หนงดวย อ.หนงนน เปนธรรมดวย เพราะเหตนน ชอวา เอกธมม (ธรรมอยางหนง)

ว. เอโก จ โส ปตโต จาต เอกปตโต (เอก + ปตต)

อ.หนงดวย อ.หนงนน เปนบตรดวย เพราะเหตนน ชอวา เอกปตต (บตรหนงคน)

ว. จตสโส ทสา จตททสา (จต + ทสา)

อ.ทศ ท. ส ชอวา จตททสา (ทศ ๔ ทศ)

ว. ทสสหสสาน จกกวาฬาน ทสสหสสจกกวาฬาน (ทสสหสส + จกกวาฬ)

อ.จกรวาล ท. หนงหมน ชอวา ทสสหสสจกกวาฬ (หมนจกรวาล)

๖.๔ ตปปรสสมาส

ตปปรสสมาส คอ สมาสทมบทหลงเปนประธาน มวเคราะหวา “ตสส ปรโส ตปปรโส”

บรษ ของพระราชานน ชอวา ตปปรส “ตปปรโส วยาต ตปปรโส” สมาสทมบทหลงเปนประธาน

เหมอน “ตปปรส”นน ชอวา ตปปรสสมาส ตปปรสสมาสน ม ๘ ประการ ตามอรรถของวภตต

มทตยาวภตตเปนตน

๑. ทตยาตปปรสสมาส

ทตยาตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยทตยาวภตต เชน ธมม� นสสโต

ธมมนสสโต อาศยแลว ซงธรรม ชอวา ธมมนสสต (ผอาศยธรรม) มาจาก “ธมม + นสสต”

ทตยาตปปรสสมาส ท�าสมาสกบศพทหลงม คต-ไปแลว,ถงแลว, นสสต-อาศยแลว,

อตต-ลวงไปแลว, อตกกนต-กาวลวงแลว, ปตต-ถงแลว,บรรลแลว, อาปนน-เขาแลว, ถงแลว,

ตองแลว เปนตน

ว. สรณ� คโต สรณคโต (สรณ + คต)

ผถงแลว ซงสรณะ ชอวา สรณคต (ผถงสรณะ)

ว. อรญญ� คโต อรญญคโต (อรญญ + คต)

ไปแลว สปา ชอวา อรญญคต (ผไปแลวสปา, ผไปปา)


ว. ภม คโต ภมคโต (ภม + คต)

ไปแลว สแผนดน ชอวา ภมคต (ผไปแลวสแผนดน,ผไปสแผนดน)

ว. ธมม� นสสโต ธมมนสสโต (ธมม + นสสต)

อาศยแลว ซงธรรม ชอวา ธมมนสสต (ผอาศยแลวซงธรรม, ผอาศยธรรม, ผอาศยเหต)

ว. อตถ� นสสโต อตถนสสโต (อตถ + นสสต)

อาศยแลว ซงอรรถ ชอวา อตถนสสต (ผอาศยแลวซงอรรถ, ผอาศยอรรถ, ผอาศยผล)

ว. กาล� อตโต กาลาตโต (กาล + อตต)

ลวงแลว ซงกาล ชอวา กาลาตต (ผลวงแลวซงกาลเวลา, ผลวงกาลเวลา)

ว. ปมาณ� อตกกนต� ปมาณาตกกนต (ปมาณ + อตกกนต)

ลวงเลยแลว ซงประมาณ ชอวา ปมาณาตกกนต (ผลวงแลวซงประมาณ, ผลวงเลยประมาณ)

ว. สข� ปตโต สขปปตโต (สข + ปตต) (ป สทสเทวภาวะ)

ถงแลว ซงความสข ชอวา สขปปตต (ผถงแลวซงความสข, ผประสบความสข)

ว. ทกข� ปตโต ทกขปปตโต (ทกข + ปตต)

ถงแลว ซงความทกข ชอวา ทกขปปตต (ผถงแลวซงความทกข, ผประสบความทกข)

ว. โสต� อาปนโน โสตาปนโน (โสต + อาปนน)

ถงแลว ซงกระแส(คออรยมรรค) ชอวา โสตาปนน (ผถงแลวซงกระแส, ผถงกระแส, พระโสดาบน)

ว. นโรธ� สมาปนโน นโรธสมาปนโน (นโรธ + สมาปนน)

เขาถงแลว ซงนโรธ ชอวา นโรธสมาปนน (ผเขาถงแลวซงนโรธ, ผเขานโรธสมาบต)

ว. รถ� อารฬโห รถารฬโห (รถ + อารฬห)

ขนแลว สรถ ชอวา รถารฬห (ผขนแลวสรถ, ผขนสรถ)

ว. สพพรตต โสภโน สพพรตตโสภโน (สพพรตต + โสภน)

อ.ผงาม ตลอดราตรทงปวง ชอวา สพพรตตโสภน (ผงามตลอดราตรทงปวง)

ว. มหตต� สข� มหตตสข (มหตต + สข)

อ.ความสข สนชวครหนง ชอวา มหตตสข (ความสขชวคร, ความสขชวขณะ)

ว. กมม� กโรตต กมมกาโร (กมม + การ) (กตนตสมาส)

ยอมกระท�า ซงการงาน เพราะเหตนน ชอวา กมมการ (ผกระท�าซงการงาน, ผท�างาน)

ว. อตถ� กาเมตต อตถกาโม (อตถ + กาม)

ยอมใคร ซงประโยชน เพราะเหตนน ชอวา อตถกาม (ผใครประโยชน)

ว. ธมม� กาเมตต ธมมกาโม (ธมม + กาม)

ยอมใคร ซงธรรม เพราะเหตนน ชอวา ธมมกาม (ผใครธรรม)

ว. ธมม� ธาเรตต ธมมธโร (ธมม + ธร)

ยอมทรงไว ซงธรรม เพราะเหตนน ชอวา ธมมธร (ผทรงธรรม)


ว. วนย� ธาเรตต วนยธโร (วนย + ธร)

ยอมทรงไว ซงวนย เพราะเหตนน ชอวา วนยธร (ผทรงวนย)

ว. สจจ� วทต� สลมสสาต สจจวาท (สจจ + วาท)

อ.อนกลาว ซงความจรง เปนปกต ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา

สจจวาท (ผมการกลาวความจรงเปนปกต)

๒. ตตยาตปปรสสมาส

ตตยาตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยตตยาวภตต เชน พทเธน

เทสโต พทธเทสโต, ธมโม อ.พระธรรม อนพระพทธเจา ทรงแสดงแลว ชอวา พทธเทสต

(อนพระพทธเจา ทรงแสดงแลว) มาจาก “พทธ + เทสต”

ตตยาตปปรสสมาส ท�าสมาสกบศพทหลงมศพททมกตปจจยเปนทสด, ปพพ-กอน,

สทส-เหมอน, สม-เสมอ, ศพทอนมอรรถวา วกล-พรอง, อน-หยอน, กลห-การทะเลาะ,

นปณ-ละเอยด, มสส-ผสม และ สขล-ออนหวาน เปนตน

ว. พทเธน ภาสโต พทธภาสโต, ธมโม (พทธ + ภาสต)

อ.ธรรม อน-อนพระพทธเจา ทรงภาษตแลว ชอวา พทธภาสต (อนพระพทธเจาทรงภาษตแลว)

ว. สตถารา วณณโต สตถวณณโต, ภกข (สตถ + วณณต)

อ.ภกษ ผ-อนพระศาสดา ทรงสรรเสรญแลว ชอวา สตถวณณต (ผทพระศาสดาทรงสรรเสรญแลว)

ว. วญญห ครหโต วญญครหโต, ปคคโล (วญญ + ครหต) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.บคคล ผ-อนบณฑต ท. ตเตยนแลว ชอวา วญญครหต (ผถกบณฑตตเตยน)

ว. วญญห ปสตโถ วญญปปสตโถ, ปคคโล (วญญ + ปสตถ)

อ.บคคล ผ-อนบณฑต ท. สรรเสรญแลว ชอวา วญญปปสตถ (ผทบณฑตสรรเสรญ)

ว. อสสเรน กต� อสสรกต, กมม� (อสสร + กต)

อ.กรรม อน- อนบคคลผเปนใหญ กระท�าแลว ชอวา อสสรกต (กรรมอนผเปนใหญกระท�า)

ว. สย� กต� สย�กต�, กมม (สย� + กต)

อ.กรรม อน- อนบคคล กระท�าแลว ดวยตนเอง ชอวา สย�กต (กรรมทกระท�าดวยตนเอง)

ว. สเกห อาหฏ� สกาหฏ, ธญญ� (สก + อาหฏ)

อ.ขาวเปลอก อน- อนนกแกว ท. น�ามาแลว ชอวา สกาหฏ (ขาวเปลอกทถกนกแกวน�ามา)

ว. รญญา หโต ราชหโต, ปรโส (ราช + หต)

อ.บรษ ผ- อนพระราชา ทรงเบยดเบยนแลว ชอวา ราชหต (ผถกพระราชาเบยดเบยน)

ว. โรเคน ปฬโต โรคปฬโต, ปรโส (โรค + ปฬต)

อ.บรษ ผ- อนโรค เบยดเบยนแลว ชอวา โรคปฬต (ผถกโรคเบยดเบยน)


ว. อคคนา ทฑโฒ อคคทฑโฒ, ปคคโล (อคค + ทฑฒ)

อ.บคคล ผ- อนไฟ ไหมแลว ชอวา อคคทฑฒ (ผถกไฟไหม)

ว. สปเปน ทฏโ สปปทฏโ, ปคคโล (สปป + ทฏ)

อ.บคคล ผ- อนง กดแลว ชอวา สปปทฏ (ผถกงกด)

ว. สลเลน วทโธ สลลวทโธ, ปคคโล (สลล + วทธ)

อ.บคคล ผ- อนลกศร แทงแลว ชอวา สลลวทธ (ผถกลกศรแทง)

ว. อจฉาย อปกโต อจฉาปกโต, ปคคโล (อจฉา + อปกต)

อ.บคคล ผ- อนความอยาก ครอบง�าแลว ชอวา อจฉาปกต (ผถกความอยากครอบง�า)

ว. สเลน สมปนโน สลสมปนโน, ภกข (สล + สมปนน)

อ.ภกษ ผถงพรอมแลว ดวยศล ชอวา สลสมปนน (ผถงพรอมดวยศล)

ว. สเขน สหคต� สขสหคต, จตต� (สข + สหคต)

อ.จต อนเปนไปกบ ดวยความสข ชอวา สขสหคต (อนเปนไปกบดวยความสข)

ว. ญาเณน สมปยตต� ญาณสมปยตต, จตต� (ญาณ + สมปยตต)

อ.จต อนประกอบแลว ดวยญาณ ชอวา ญาณสมปยตต (อนประกอบดวยญาณ)

ว. มตเตน ส�สคโค มตตสสคโค, ปคคโล (มตต + ส�สคค)

อ.บคคล ผคลกคล กบดวยมตร ชอวา มตตส�สคค (ผคลกคลดวยมตร)

ว. ปเยห วปปโยโค ปยวปปโยโค (ปย + วปปโยค)

อ.การไมประกอบ ดวยบคคลผเปนทรก ท. ชอวา ปยวปปโยค (พลดพรากดวยบคคลผเปนทรก)

ว. ชาตยา ถทโธ ชาตตถทโธ, ปคคโล (ชาต + ถทธ)

อ.บคคล ผกระดาง โดยชาต ชอวา ชาตตถทธ (ผกระดางโดยชาตก�าเนด)

ว. คเณน หโน คณหโน, ปคคโล (คณ + หน)

อ.บคคล ผเลว ดวยคณ ชอวา คณหน (ผเลวดวยคณ)

ว. คเณน วฑโฒ คณวฑโฒ, ปคคโล (คณ + วฑฒ)

อ.บคคล ผเจรญ ดวยคณ ชอวา คณวฑฒ (ผเจรญดวยคณ)

ว. จตวคเคน กรณย� จตวคคกรณย, กมม� (จตวคค + กรณย)

อ.กรรม อน-อนสงฆจตวรรค พงกระท�า ชอวา จตวคคกรณย (กรรมทสงฆจตวรรคพงกระท�า)

ว. จตวคคาทนา กตตพพ� จตวคคาทกตตพพ, กมม� (จตวคคาท + กตตพพ)

อ.กรรม อน-อนสงฆจตวรรคเปนตน พงกระท�า ชอวา จตวคคาทกตตพพ (กรรมทสงฆ จตวรรค

เปนตนพงกระท�า)

ว. อเรน คจฉตต อรโค (อร + คม คตมห ในการไป + กว) (กตนตสมาส)

ยอมไป ดวยอก เพราะเหตนน ชอวา อรค (ง) (ลบพยญชนะทสดธาต = ธาตวนตสสฯ, ลบ กว ปจจย)


ว. ปาเทน ปวตต ปาทโป (ปาท + ปา ปาเน ในการดม + อ) (กตนตสมาส)

ยอมดม ดวยราก เพราะเหตนน ชอวา ปาทป (ตนไม)

ว. มาเสน ปพโพ มาสปพโพ (มาส + ปพพ)

อ.ผกอน ดวยเดอน ชอวา มาสปพพ (ผกอนดวยเดอน)

ว. มาตยา สทโส มาตสทโส (มาต + สทส)

อ.ผเชนกน กบดวยมารดา ชอวา มาตสทส (ผเชนกบดวยมารดา)

ว. ปตรา สโม ปตสโม (ปต + สม)

อ.ผเสมอ ดวยบดา ชอวา ปตสม (ผเสมอดวยบดา)

ว. เอเกน อนวสต เอกนวสต (เอก + อนวสต)

อ.ยสบอนหยอน ดวยหนง ชอวา เอกนวสต (ยสบหยอนหนง, สบเกา)

ว. สเลน วกโล สลวกโล (สล + วกล)

อ.ผบกพรอง ดวยศล ชอวา สลวกล (ผบกพรองดวยศล)

ว. อสนา กลโห อสกลโห (อส + กลห)

อ.ความทะเลาะ เพราะดาบ ชอวา อสกลห (ทะเลาะเพราะดาบ)

ว. วาจาย นปโณ วาจานปโณ (วาจา + นปณ)

อ.ผนมนวล ดวยวาจา ชอวา วาจานปณ (ผนมนวลดวยวาจา)

ว. ยาวกาลเกน ส�มสส� ยาวกาลกสมสส, โภชน� (ยาวกาลก + ส�มสส)

อ.โภชนะ อนผสม ดวยยาวกาลกวตถ ชอวา ยาวกาลกส�มสส (โภชนะทผสมดวยยาวกาลกวตถ)

ว. วาจาย สขโล วาจาสขโล (วาจา + สขล)

อ.ผออนหวาน ดวยวาจา ชอวา วาจาสขล (ผออนหวานดวยวาจา)

ว. สตถารา กปโป สตถกปโป (สตถ + กปป)

อ.ผเชนกบ ดวยพระศาสดา ชอวา สตถกปป (ผเชนกบดวยพระศาสดา)

ว. ปญเญน อตถโก ปญญตถโก (ปญญ + อตถก)

อ.ผมความตองการ ดวยบญ ชอวา ปญญตถก (ผมความตองการดวยบญ)

ว. คเณน อธโก คณาธโก (คณ + อธก)

อ.ผยง ดวยคณ ชอวา คณาธก (ผยงดวยคณ)

ว. คเฬน ส�สฏโ โอทโน คโฬทโน (คฬ + โอทน) (เพราะสระหลง ลบสระหนา) (มชเฌโลปสมาส)

อ.ขาวสก อนระคนแลว ดวยน�าออยงบ ชอวา คโฬทน (ขาวสกระคนดวยน�าออยงบ)

ว. ขเรน ส�สฏโ โอทโน ขโรทโน (ขร + โอทน) (มชเฌโลปสมาส)

อ.ขาวสก อนระคนแลว ดวยน�านม ชอวา ขโรทน (ขาวสกระคนดวยน�านม)

ว. อสเสน ยตโต รโถ อสสรโถ (อสส + รถ) (มชเฌโลปสมาส)

อ.รถ อนถกประกอบแลว (อนเทยมแลว) ดวยมา ชอวา อสสรถ (รถเทยมมา)


ว. มคเคน ยตต� จตต� มคคจตต (มคค + จตต) (มชเฌโลปสมาส)

อ.จต อนประกอบแลว ดวยมรรค ชอวามคคจตต (จตทประกอบดวยมรรค)

ว. ชมพยา ปญญาโต ลกขโต ทโป ชมพทโป (ชมพ + ทป) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.ทวป อนถกจดจ�าแลว ดวยตนหวา ชอวา ชมพทป (ทวปทถกจดจ�าดวยตนหวา)

(มชเฌโลปสมาส)

ว. เอเกน อธกา ทส เอกาทส (เอก + ทส)

อ.สบ ท. อนยง ดวยหนง ชอวา เอกาทส (สบอนยงดวยหนง, สบเอด)

ว. ชาตยา อนโธ ชจจนโธ (ชาต + อนธ) (แปลง อ เปน ย, ตย เปน จ, รสสะ อา เปน อ, ซอน จ)

อ.ผบอด โดยก�าเนด ชอวา ชจจนธ (ผบอดโดยก�าเนด)

ว. ปกตยา เมธาว ปกตเมธาว, ปรโส (ปกต + เมธาว)

อ.บรษ ผมปญญา โดยปกต ชอวา ปกตเมธาว (ผมปญญาโดยปกต)

๓. จตตถตปปรสสมาส

จตตถตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยจตตถวภตต เชน กถนสส

ทสส� กถนทสส� อ.ผา เพอกฐน ชอวา กถนทสส (ผาเพอกฐน) มาจาก “กถน + ทสส”

ว. กถนสส ทสส� กถนทสส (กถน + ทสส)

อ.ผา เพอกฐน ชอวา กถนทสส (ผาเพอกฐน)

ว. จวรสส มลย� จวรมลย (จวร + มลย)

อ.มลคา เพอจวร ชอวา จวรมลย (มลคาเพอจวร)

ว. ยาคยา อตถาย ตณฑลา ยาคตณฑลา (ยาค + ตณฑล)

อ.ขาวสาร ท. เพอประโยชน แกขาวตม ชอวา ยาคตณฑล (ขาวสารเพอขาวตม)

ว. ภตตสส อตถาย ตณฑลา ภตตตณฑลา (ภตต + ตณฑล)

อ.ขาวสาร ท. เพอประโยชน แกขาวสวย ชอวา ภตตตณฑล (ขาวสารเพอขาวสวย)

ว. ส�ฆสสตถาย ภตต� สฆภตต (ส�ฆ + ภตต)

อ.ภตร เพอประโยชน แกพระสงฆ ชอวา ส�ฆภตต (ภตรเพอประโยชนแกพระสงฆ, สงฆภตร)

ว. อาคนตกานมตถาย ภตต� อาคนตกภตต (อาคนตก + ภตต)

อ.ภตร เพอประโยชน แกภกษผจรมา ท. ชอวา อาคนตกภตต (ภตรเพอภกษผจรมา,

อาคนตกภตร)

ว. ปาสาทาย ทพพ� ปาสาททพพ (ปาสาท + ทพพ)

อ.ทพพสมภาระ เพอปราสาท ชอวา ปาสาททพพ (ทพพสมภาระเพอปราสาท)


ว. ยสสตถาย ยทตโถ (ย + อตถ) (ท อาคม)

เพอประโยชน แกสงใด ชอวา ยทตถ (เพอประโยชนแกสงใด)

ว. ยสสตถาย ยทตถา (ยา + อตถา) (รสสะ อา ของ ยา เปน อ, ท อาคม)

เพอประโยชน แกสงใด ชอวา ยทตถา (เพอประโยชนแกสงใด)

ว. ยสสตถาย ยทตถ (ย + อตถ) (ท อาคม)

เพอประโยชน แกสงใด ชอวา ยทตถ (เพอประโยชนแกสงใด)

ว. ตสสตถาย ตทตโถ, ตทตถา, ตทตถ (ต + อตถ) (ท อาคม )

เพอประโยชน แกสงนน ชอวา ตทตถ (เพอประโยชนแกสงนน)

ว. กสสตถาย กมตถ (ก + อตถ) (แปลงนคหตเปน ม)

เพอประโยชน แกอะไร ชอวา กมตถ (เพอประโยชนอะไร)

ว. อตตโน อตถาย อตตตถ, อตตทตถ (อตต + อตถ) (ท อาคม)

เพอประโยชน แกตน ชอวา อตตตถ, อตตทตถ (เพอประโยชนตน)

ว. ปรสสตถาย ปรตถ (ปร + อตถ)

เพอประโยชน แกบคคลอน ชอวา ปรตถ (เพอประโยชนแกบคคลอน)

ว. ส�วรสส อตถาย (วนโย) สวรตโถ (ส�วร + อตถ)

อ.วนย เพอประโยชน แกการส�ารวม ชอวา ส�วรตถ (เพอประโยชนแกการส�ารวม)

ว. สมาธโน อตถาย (สข�) สมาธตถ (สมาธ + อตถ)

อ.ความสข เพอประโยชน แกสมาธ ชอวา สมาธตถ (เพอประโยชนแกสมาธ)

ว. วราคสส อตถาย (นพพทา) วราคตถา (วราค + อตถ)

อ.ความเบอหนาย เพอประโชน แกการคลายความก�าหนด ชอวา วราคตถ (เพอประโยชน

แกการคลายก�าหนด)

ว. วมตตยา อตถาย (วราโค) วมตตตโถ (วมตต + อตถ)

อ.การคลายความก�าหนด เพอประโยชน แกการหลดพน ชอวา วมตตตถ (เพอประโยชน

แกความหลดพน)

ว. โลกสส หโต โลกหโต (โลก + หต)

อ.อนเปนประโยชนเกอกล แกชาวโลก ชอวา โลกหต (อนเปนประโยชนเกอกลแกชาวโลก)

ว. พทธสส เทยย� พทธเทยย, ปปผ� (พทธ + เทยย)

อ.ดอกไม อนบคคลพงถวาย แกพระพทธเจา ชอวา พทธเทยย (อนบคคลพงถวาย

แกพระพทธเจา)


๔. ปญจมตปปรสสมาส

ปญจมตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยปญจมวภตต เชน สพพภเวห

นสสโฏ สพพภวนสสโฏ ผสลดออกแลว จากภพทงปวงทงหลาย ชอวา สพพภวนสสฏ (ผสลดออก

จากภพทงปวง) มาจาก “สพพภว + นสสฏ”

ว. เมถนสมา อเปโต เมถนาเปโต (เมถน + อเปต)

หลกออกแลว จากเมถน ชอวา เมถนาเปต (หลกออกจากเมถน)

ว. นครสมา นคคโต นครนคคโต (นคร + นคคต)

อ.ผออกไปแลว จากเมอง ชอวา นครนคคต (ผออกไปจากเมอง)

ว. ปณฑปาตสมา ปฏกกนโต ปณฑปาตปฏกกนโต (ปณฑปาต + ปฏกกนต)

อ.ผกาวกลบแลว จากบณฑบาต ชอวา ปณฑปาตปฏกกนต (ผกลบจากบณฑบาต)

ว. คามโต นกขนต� คามนกขนต (คาม + นกขนต)

ออกไปแลว จากหมบาน ชอวา คามนกขนต (ออกไปจากหมบาน)

ว. รกขคคา ปตโต รกขคคปตโต (รกขคค + ปตต)

ตกแลว จากยอดแหงตนไม ชอวา รกขคคปตต (ผตกจากยอดไม)

ว. สาสนา จโต สาสนจโต (สาสน + จต)

เคลอนแลว จากศาสนา ชอวา สาสนจต (ผเคลอนจากศาสนา)

ว. อาปตตยา วฏาน� อาปตตวฏาน (อาปตต + วฏาน)

อ.การออก จากอาบต ชอวา อาปตตวฏาน (การออกจากอาบต)

ว. ธรณตลสมา อคคโต ธรณตลคคโต (ธรณตล + อคคต) (ลบสระหนา)

พงขนแลว จากพนแหงแผนดน ชอวา ธรณตลคคต (ผพงขนจากพนดน)

ว. สพพภเวห นสสโฏ สพพภวนสสโฏ (สพพภว + นสสฏ)

สลดออกแลว จากภพทงปวง ท. ชอวา สพพภวนสสฏ (ผสลดออกจากภพทงปวง)

ว. โจเรห ภย� โจรภย (โจร + ภย)

อ.ภย จากโจร ท. ชอวา โจรภย (ภยจากโจร, โจรภย)

ว. อมนสเสห ภย� อมนสสภย (อมนสส + ภย)

อ.ภย จากอมนษย ท. ชอวา อมนสสภย (ภยจากอมนษย)

ว. อคคโต ภย� อคคภย (อคค + ภย)

อ.ภย จากไฟ ชอวา อคคภย (ภยจากไฟ, อคคภย)

ว. ปาปโต ภโต ปาปภโต (ปาป + ภต)

กลวแลว จากบาป ชอวา ปาปภต (ผกลวบาป)


ว. ปาปสมา ภรโก ปาปภรโก (ปาป + ภรก)

อ.ผกลว จากบาป ชอวา ปาปภรก (ผกลวบาป)

ว. อกตตพพโต วรต อกตตพพวรต (อกตตพพ + วรต)

อ.การงดเวน จากสงทไมพงกระท�า ชอวา อกตตพพวรต (การงดเวนจากสงทไมพงท�า)

ว. กายทจจรเตห วรต กายทจจรตวรต (กายทจจรต + วรต)

อ.การงดเวน จากกายทจรต ท. ชอวา กายทจจรตวรต (การงดเวนจากกายทจรต)

ว. วจทจจรเตห วรต วจทจจรตวรต (วจทจจรต + วรต)

อ.การงดเวน จากวจทจรต ท. ชอวา วจทจจรตวรต (การงดเวนจากวจทจรต)

ว. พนธนา มตโต พนธนมตโต (พนธน + มตโต)

พนแลว จากเครองผก ชอวา พนธนมตต (พนจากเครองผก)

ว. พนธนา โมกโข พนธนโมกโข (พนธน + โมกข)

อ.การพน จากเครองผก ชอวา พนธนโมกข (การพนจากเครองผก)

ว. กมมโต สมฏต� กมมสมฏต, รป (กมม + สมฏต)

อ.รป อนตงขนพรอมแลว เพราะกรรม ชอวา กมมสมฏต (อนตงขนเพราะกรรม)

ว. อกกฏสมา อกกฏ� อกกฏกกฏ, จตต� (อกกฏ + อกกฏ)

อ.จต อนยง กวาอกฏฐจต ชอวา อกกฏกกฏ (จตอนยงกวาอกฏฐจต)

ว. โอมกสมา โอมก� โอมโกมก, จตต� (โอมก + โอมก)

อ.จต อนต�า กวาโอมกจต ชอวา โอมโกมก (จตอนต�ากวาโอมกจต)

ว. กมมโต ชาต� กมมช, รป (กมม + ช) (กตนตสมาส)

เกดแลว เพราะกรรม ชอวา กมมช (รปทเกดเพราะกรรม)

ว. จตตโต ชาต� จตตช, รป (จตต + ช) (กตนตสมาส)

อ.รป อนเกดแลว เพราะจต ชอวา จตตช (รปทเกดเพราะจต, จตตชรป)

ว. อตโต ชาต� อตช, รป (อต + ช) (กตนตสมาส)

อ.รป อนเกดแลว เพราะฤด ชอวา อตช (รปทเกดเพราะฤด, อตชรป)

ว. อาหารโต ชาต� อาหารช, รป (อาหาร + ช) (กตนตสมาส)

อ.รป อนเกดแลว เพราะอาหาร ชอวา อาหารช (รปทเกดเพราะอาหาร, อาหารชรป)


๕. ฉฏตปปรสสมาส

ฉฏตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยฉฏฐวภตต เชน พทธสส

สาวโก พทธสาวโก อ.สาวก ของพระพทธเจา ชอวา พทธสาวก (สาวกของพระพทธเจา) มาจาก

“พทธ + สาวก”

ว. รญโญ ปตโต ราชปตโต ( ราช + ปตต)

อ.พระโอรส ของพระราชา ชอวา ราชปตต (พระราชโอรส)

ว. รญโญ ปรโส ราชปรโส (ราช + ปรส)

อ.บรษ ของพระราชา ชอวา ราชปรส (ราชบรษ)

ว. อาจรยสส ปชโก อาจรยปชโก (อาจรย + ปชก) (ฉฏฐกรรม)

อ.ผบชา ซงอาจารย ชอวา อาจรยปชก (ผบชาอาจารย)

ว. พทธสส สาวโก พทธสาวโก (พทธ + สาวก)

อ.สาวก ของพระพทธเจา ชอวา พทธสาวก (สาวกของพระพทธเจา, พทธสาวก)

ว. พทธสส รป พทธรป (พทธ + รป)

อ.รป ของพระพทธเจา ชอวา พทธรป (พระพทธรป)

ว. ชนสส วจน� ชนวจน (ชน + วจน)

อ.พระด�ารส ของพระชนเจา ชอวา ชนวจน (พระชนพจน, พระพทธพจน)

ว. สมททสส โฆโส สมททโฆโส (สมทท + โฆส)

อ.เสยง ของมหาสมทร ชอวา สมททโฆส (เสยงของมหาสมทร)

ว. ธญญาน� ราส ธญญราส (ธญญ + ราส)

อ.กอง แหงขาวเปลอก ท. ชอวา ธญญราส (กองขาวเปลอก)

ว. ปปผาน� คนโธ ปปผคนโธ (ปปผ + คนธ)

อ.กลนหอม ของดอกไม ท. ชอวา ปปผคนธ (กลนดอกไม)

ว. ผลาน� รโส ผลรโส (ผล + รส)

อ.รส แหงผลไม ท. ชอวา ผลรส (รสผลไม)

ว. กายสส ลหตา กายลหตา (กาย + ลหตา)

อ.ความเบา แหงกาย ชอวา กายลหตา (ความเบากาย)

ว. มรณสส สต มรณสสต (มรณ + สต) (ฉฏฐกรรม)

อ.ความระลก ซงความตาย ชอวา มรณสสต (มรณสต)

ว. รกขสส มล� รกขมล (รกข + มล)

อ.โคน ของตนไม ชอวา รกขมล (โคนตนไม, รากของตนไม)


ว. เทวาน� ราชา เทวราโช (เทว + ราช) (แปลง อ ทสดสมาส เปน อ = กวจ ธาตฯ, เปนปรสาทคณะ)

อ.พระราชา แหงเทวดา ท. ชอวา เทวราช (พระราชาแหงเทวดา, พระอนทร)

ว. เทวาน� ราชา เทวราชา (เทว + ราช) (ไมตองแปลง อ ทสดสมาส เปน อ, เปนราชาทคณะ)

อ.พระราชา แหงเทวดา ท. ชอวา เทวราช (พระราชาแหงเทวดา, พระอนทร)

ว. เทวาน� สขา เทวสโข (เทว + สข)

อ.เพอน แหงเทวดา ท. ชอวา เทวสข (เพอนเทวดา)

ว. ปมสส ลงค� ปลลงค (ปม + ลงค)

อ.เพศ แหงผชาย ชอวา ปลลงค (เพศชาย)

ว. ปมสส ภาโว ปมภาโว (ปม + ภาว) (ลบสระ อ ทสดของ ปมศพท)

อ.ความเปน แหงผชาย ชอวา ปมภาว (ความเปนชาย)

ว. หตถสส ปท� หตถปท (หตถ + ปท) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.รอยเทา ของชาง ชอวา หตถปท (รอยเทาชาง)

ว. อตถยา รป อตถรป (อตถ + รป) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.รป แหงหญง ชอวา อตถรป (รปผหญง)

ว. ภกขนน� ส�โฆ ภกขนสโฆ (ภกขน + ส�ฆ) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.หม แหงนางภกษณ ท. ชอวา ภกขนส�ฆ (หมแหงภกษณ, ภกษณสงฆ)

ว. ชมพยา สาขา ชมพสาขา (ชมพ + สาขา) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.กง ท. แหงตนหวา ชอวา ชมพสาขา (กงตนหวา)

ว. สาวกาน� ส�โฆ สาวกสโฆ (สาวก + ส�ฆ)

อ.หม แหงสาวก ท. ชอวา สาวกส�ฆ (หมแหงสาวก)

๖. สตตมตปปรสสมาส

สตตมตปปรส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยสตตมวภตต เชน จกขมห

นสสต� วญญาณ� จกขวญญาณ� อ.วญญาณ อนอาศยแลว ในจกษ ชอวา จกขวญญาณ (วญญาณ

อนอาศย ในจกษ, จกษวญญาณ) มาจาก “จกข + นสสต + วญญาณ”

ว. รเป สญญา รปสญญา (รป + สญญา)

อ.ความหมายร ในรป ชอวา รปสญญา (สญญาในรป)

ว. รเป สญเจตนา รปสญเจตนา (รป + สญเจตนา)

อ.ความตงใจดวยด ในรป ชอวา รปสญเจตนา (ความตงใจดวยดในรป)

ว. ส�สาเร ทกข� สสารทกข (ส�สาร + ทกข)

อ.ความทกข ในสงสาร ชอวา ส�สารทกข (ทกขในสงสาร, สงสารทกข)


ว. จกขมห สนนสสต� วญญาณ� จกขวญญาณ (จกข + สนนสสต + วญญาณ) (มชเฌโลปสมาส)

อ.วญญาณ อนอาศยแลว ในจกษ ชอวา จกขวญญาณ (วญญาณทอาศยในจกษ, จกขวญญาณ)

ว. ธมเม รโต ธมมรโต (ธมม + รต)

ยนดแลว ในธรรม ชอวา ธมมรต (ผยนดในธรรม)

ว. ธมเม อภรต ธมมาภรต (ธมม + อภรต) (ลบสระหนา, ทฆะสระหลง)

อ.ความยนดยง ในธรรม ชอวา ธมมาภรต (ความยนดยงในธรรม)

ว. ธมเม รจ ธมมรจ (ธมม + รจ)

อ.ความชอบใจ ในธรรม ชอวา ธมมรจ (ความชอบใจในธรรม)

ว. ธมเม คารโว ธมมคารโว (ธมม + คารว)

อ.ความเคารพ ในธรรม ชอวา ธมมคารว (ความเคารพในธรรม)

ว. ธมเมส นรตต ธมมนรตต (ธมม + นรตต) (ไวยากรณอนอธบายในธรรม)

อ.ไวยากรณอนกลาวออก ในธรรม ท. ชอวา ธมมนรตต

ว. ทาเน อธมตต ทานาธมตต (ทาน + อธมตต) (ลบสระหนา, ทฆะสระหลง)

อ.ความนอมไป ในทาน ชอวา ทานาธมตต (การนอมไปในทาน)

ว. ภวนตเร กต� ภวนตรกต, กมม� (ภวนตร + กต)

อ.กรรม อนถกกระท�าแลว ในภพอน ชอวา ภวนตรกต (กรรมทถกท�าในภพอน)

ว. ทสสเน อสสาโท ทสสนสสาโท (ทสสน + อสสาท)

อ.ความยนด ในการเหน ชอวา ทสสนสสาท (ความยนดในการเหน)

ว. อรญเญ วาโส อรญญวาโส (อรญญ + วาส)

อ.การอย ในปา ชอวา อรญญวาส (การอยในปา)

ว. วกาเล โภชน� วกาลโภชน (วกาล + โภชน)

อ.การกนอาหาร ในเวลาวกาล ชอวา วกาลโภชน (กนอาหารในเวลาวกาล)

ว. กาเล วสส� กาลวสส (กาล + วสส)

อ.ฝน ในฤดกาล ชอวา กาลวสส (ฝนในฤดกาล)

ว. วเน ปปผ� วนปปผ (วน + ปปผ)

อ.ดอกไม ในปา ชอวา วนปปผ (ดอกไมปา)

ว. วเน มหโส วนมหโส (วน + มหส)

อ.กระบอ ในปา ชอวา วนมหส (ควายปา)

ว. คาเม สกโร คามสกโร (คาม + สกร)

อ.สกร ในหมบาน ชอวา คามสกร (สกรบาน)

ว. สมทเท มจโฉ สมททมจโฉ (สมทท + มจฉ)

อ.ปลา ในมหาสมทร ชอวา สมททมจฉ (ปลาทะเล)


ว. อาวาเฏ กจฉโป อาวาฏกจฉโป (อาวาฏ + กจฉป)

อ.เตา ในบอน�า ชอวา อาวาฏกจฉป (เตาในบอ)

ว. อาวาเฏ มณฑโก อาวาฏมณฑโก (อาวาฏ + มณฑก)

อ.กบ ในบอน�า ชอวา อาวาฏมณฑก (กบในบอ)

ว. กเป มณฑโก กปมณฑโก (กป + มณฑก)

อ.กบ ในบอน�า ชอวา กปมณฑก (กบในบอ)

ว. ตตเถ นาวา ตตถนาวา (ตตถ + นาวา)

อ.เรอ ททา ชอวา ตตถนาวา (เรอททา)

ว. อตถส ธตโต อตถธตโต (อตถ + ธตต) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.นกเลง ในผหญง ท. ชอวา อตถธตต (ชายผเปนนกเลงหญง, ผชายทเทยวผหญงเกง)

ว. ฉายาย สกโข ฉายาสกโข (ฉายา + สกข)

อ.อนแหงแลว ในรมเงา ชอวา ฉายาสกข (ทแหงในรม)

ว. องคาเร ปกก� องคารปกก, ม�ส� (องคาร + ปกก)

อ.เนอ อนสกแลว บนถานไฟ ชอวา องคารปกก (ทสกบนถานไฟ)

ว. จารเก พทโธ จารกพทโธ (จารก + พทธ)

ถกมดแลว ในเรอนจ�า ชอวา จารกพทธ (ผถกมดในเรอนจ�า)

ว. วเน จรตต วนจโร (วน + จร) (กตนตสมาส)

ยอมเทยวไป ในปา เพราะเหตนน ชอวา วนจร (ผเทยวไปในปา)

ว. กจฉมห สยตต กจฉสโย (กจฉ + สย) (กตนตสมาส)

ยอมนอน ในทอง เพราะเหตนน ชอวา กจฉสย (ลมในทอง)

ว. ถเล ตฏตต ถลฏโ (ถล + ) (กตนตสมาส)

ยอมตงอย บนบก เพราะเหตนน ชอวา ถลฏ (ตงอยบนบก)

ว. ชเล ตฏตต ชลฏโ (ชล + ) (กตนตสมาส)

ยอมตงอย ในน�า เพราะเหตนน ชอวา ชลฏ (ตงอยในน�า)

ว. ปพพเต ตฏตต ปพพตฏโ (ปพพต + ) (กตนตสมาส)

ยอมตงอย บนภเขา เพราะเหตนน ชอวา ปพพตฏ (ตงอยบนภเขา)

ว. มคเค ตฏตต มคคฏโ (มคค + ) (กตนตสมาส)

ยอมตงอย ในหนทาง เพราะเหตนน ชอวา มคคฏ (ผตงอยในหนทาง)

ว. สเร รหตต สโรรห (สร + รห) (กตนตสมาส) (แปลง อ ของมโนคณศพทเปน โอ)

ยอมงอก บนศรษะ เพราะเหตนน ชอวา สโรรห (ผม)

ว. ปงเก ชาต� ปงกช, ปปผ� (ปงก + ช) (กตนตสมาส)

อ.ดอกไม อนเกดแลว ในตม ชอวา ปงกช (ดอกบว, บงกช)


๗. อมาทปรตปปรสสมาส

อมาทปรตปปรสสมาส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยทตยาวภตต

เปนตนนน รปส�าเรจจะมการสลบต�าแหนงทตงของบท เชน อนต� อตกกนต� อจจนต�

อ.กรรมอนเกน ซงทสด ชอวา อจจนต (กรรมอนเกนขอบเขต) มาจาก “อต + อนต”, มาสสส

อทธ� อทธมาส�, มาสทธ� อ.กง แหงเดอน ชอวา อทธมาส, มาสทธ (กงเดอน) มาจาก “อทธ +

มาส” หรอ “มาส + อทธ”

ว. เวล� อตกกนโต อตเวโล (เวลา + อต) (รสสะ)

กาวลวงแลว ซงเวลา ชอวา อตเวล (ลวงเวลา, เลยเวลา)

ว. มาส� อตโต อตมาโส (มาส + อต)

อ.กาลอนลวงเลยแลว ซงเดอน ชอวา อตมาส (ลวงเลยเดอน)

ว. ชวก� ปตโต ปตตชวโก (ชวก + ปตต)

ถงแลว ซงความเปนอย ชอวา ปตตชวก (ผถงซงความเปนอย, ผถงซงการเลยงชพ)

ว. ชวก� อาปนโน อาปนนชวโก (ชวก + อาปนน)

ถงแลว ซงความเปนอย ชอวา อาปนนชวก (ผถงซงความเปนอย, ผถงซงการเลยงชพ)

ว. อกข� ปตคโต นสสโตต ปจจกโข, อตตภาโว (อกข + ปต) (แปลง ต เปน จ, จ สทสเทวภาวะ)

อ.อตภาพ อนอาศยแลว ซงอนทรย เพราะเหตนน ชอวา ปจจกข (อนอาศยอนทรย, การเหน

ประจกษ)

ว. อกข� ปตคตา นสสตาต ปจจกขา, พทธ (อกข + ปต) (แปลง ต เปน จ, จ สทสเทวภาวะ)

อ.ความร อนอาศยแลว ซงอนทรย เพราะเหตนน ชอวา ปจจกขา (อนอาศยอนทรย,การเหน

ประจกษ)

ว. อกข� ปตคต� นสสตนต ปจจกข, ทสสน� (อกข + ปต) (แปลง ต เปน จ, จ สทสเทวภาวะ)

อ.การเหน อนอาศยแลว ซงอนทรย เพราะเหตนน ชอวา ปจจกข (อนอาศยอนทรย, การเหน

ประจกษ)

ว. อตถ� อนคต� อนวตถ, นาม� (อตถ + อน) (แปลง อ เปน ว)

อ.ชอ อนเปนไปตาม ซงอรรถ ชอวา อนวตถ (ชอตามอรรถ)

ว. อชฌยนาย ปรคลาโน ปรยชฌยโน (อชฌยน + ปร) (ลง ยอาคม)

อ.ผเหนดเหนอย ตอการสาธยาย ชอวา ปรยชฌยน (ผเหนดเหนอยตอการสาธยาย)

ว. กมมสส อล� สมตโถต อลกมโม (กมม + อล�)

อ.ผสามารถ เพอท�าการงาน เพราะเหตนน ชอวา อล�กมม (ผสามารถเพอท�าการงาน)

ว. วจนาย อลนต อลวจโน (วจน + อล�)

อ.ผควร เพอการกลาว เพราะเหตนน ชอวา อล�วจน (ผควรเพอกลาว)


ว. วานโต นกขนต� นพพาน (วาน + น) (ซอน ว, แปลง วว เปน พพ)

อ.ธรรมอนออกพนแลว จากตณหา ชอวา นพพาน (ธรรมทพนจากตณหา, นพพาน)

ว. กเลเสห นกขนโต นกกเลโส (กเลส + น) (ก สทสเทวภาวะ)

ผออกพนแลว จากกเลส ท. ชอวา นกกเลส (ผปราศจากกเลส)

ว. วนโต นยยาโต นพพโน (วน + น) (ซอน ว, แปลง วว เปน พพ)

ผออกไปแลว จากปาคอกเลส ชอวา นพพน (ผออกจากปาคอกเลส)

ว. อาจรยโต ปโร ปาจรโย (อาจรย + ป)

อ.อาจารยผประเสรฐ กวาอาจารย ชอวา ปาจรย (อาจารยของอาจารย)

ว. อยยกสมา ปโร ปยยโก (อยยก + ป)

อ.ปผประเสรฐ กวาป ชอวา ปยยก (ปของป, ทวด, ชวด)

ว. หยโย ปโร ปรหยโย (หยโย + ปร)

อ.วนอน จากเมอวาน ชอวา ปรหยโย (หลงจากเมอวาน, วานซน)

ว. คงคาย อปร อปรคงค (คงคา + อปร) (รสสะ)

อ.ทเบองบน แหงแมน�าคงคา ชอวา อปรคงค (ทเบองบนแมน�าคงคา)

ว. นทยา เหฏา เหฏานท (นท + เหฏา)

อ.ทภายใต แหงแมน�า ชอวา เหฏานท (ทภายใตแหงแมน�า)

ว. สมาปตตยา อนโต อนโตสมาปตต (สมาปตต + อนโต)

สภาพในภายใน แหงสมาบต ชอวา อนโตสมาปตต (สภาพภายในสมาบต)

ว. ห�สาน� ราชา ราชหโส, หสราชา วา (ห�ส + ราช, ราช + ห�ส)

อ.ราชา แหงหงส ท. ชอวา ราชห�ส, หรอ ชอวา ห�สราช (พญาหงส)

ว. อามลกสส อทธ� อทธามลก, อามลกทธ วา (อามลก + อทธ, อทธ + อามลก)

อ.กง แหงผลมะขามปอม ชอวา อทธามลก หรอ ชอวา อามลกทธ (ผลมะขามปอมครงผล)

ว. กหาปณสส อฑฒ� อฑฒกหาปณ (กหาปณ + อฑฒ)

อ.กง แหงกหาปณะ ชอวา อฑฒกหาปณ (ครงกหาปณะ)

ว. มาสกสส อฑฒ� อฑฒมาสก (มาสก + อฑฒ)

อ.กง แหงมาสก ชอวา อฑฒมาสก (กงมาสก)

ว. รตตยา อฑฒ� อฑฒรตต (รตต + อฑฒ) (แปลงสระทสดของสมาสเปน อ)

อ.กง แหงราตร ชอวา อฑฒรตต (กงราตร)

ว. รตตยา ปจฉา ปจฉารตต (รตต + ปจฉา) (แปลงสระทสดของสมาสเปน อ)

ในกาลภายหลง แหงราตร ชอวา ปจฉารตต (ในกาลภายหลงแหงราตร, คอนคน)

ว. อหสส ปพพ� ปพพนห (อห + ปพพ) (แปลง อห เปน อนห)

อ.เบองตน แหงวน ชอวา ปพพนห (เวลาเชา)


ว. อหสส สาย� สายนห (อห + สาย�) (แปลง อห เปน อนห, ลบนคหต)

ในเวลาเยน แหงวน ชอวา สายนห (เวลาเยน)

๘. อโลปตปปรสสมาส

อโลปตปปรสสมาส คอ ตปปรสสมาสทมบทหนาประกอบดวยทตยาวภตตเปนตน รปส�าเรจจะไมมการลบวภตตของบทหนา เปนประเภทอลตตสมาส เชน ชต ธาเรตต ชตนธโร ยอมทรงไว ซงรศม เพราะเหตนน ชอวา ชตนธร (ผทรงไวซงรศม) มาจาก “ชต + ธร” ปรสส ปท� ปรสสปท� อ.บท เพอผอน ชอวา ปรสสปท (บทเพอผอน) มาจาก “ปร + ปท”

ว. ปภ� กโรตต ปภงกโร (ปภา + กร) (ทตยาอโลปตปปรสสมาส) (กตนตสมาส) ยอมกระท�า ซงแสงสวาง เพราะเหตนน ชอวา ปภงกร (ผกระท�าแสงสวาง, พระอาทตย)ว. อมต� ททาตต อมตนทโท (อมต + ทท) (ทตยาอโลปตปปรสสมาส) (กตนตสมาส) ยอมให ซงพระนพพาน เพราะเหตนน ชอวา อมตนทท (พระพทธเจาผใหพระนพพาน)ว. รณ� ชหาตต รณญชโห (รณ + ชห) (ทตยาอโลปตปปรสสมาส) (กตนตสมาส) ยอมละ ซงกเลส เพราะเหตนน ชอวา รณญชห (ผละกเลส)ว. ชต ธาเรตต ชตนธโร (ชต + ธร) (ทตยาอโลปตปปรสสมาส) (กตนตสมาส) ยอมทรงไว ซงความรงเรอง เพราะเหตนน ชอวา ชตนธร (ผทรงไวซงความรงเรอง)ว. สหสา กต� สหสากต, กมม� (สหสา + กต) (ตตยาอโลปตปปรสสมาส) อ.กรรม อนถกกระท�าแลว โดยฉบพลน ชอวา สหสากต (ถกกระท�าโดยฉบพลน)ว. ปรสส ปท� ปรสสปท (ปร + ปท) (จตตถอโลปตปปรสสมาส) อ.บท เพอผอน ชอวา ปรสสปท (บทเพอผอน, ปรสสบท)ว. อตตโน ปท� อตตโนปท (อตต + ปท) (จตตถอโลปตปปรสสมาส) อ.บท เพอตน ชอวา อตตโนปท (บทเพอตน, อตตโนบท)

ว. ภยโต อปฏาน� ภยตปฏาน (ภย + อปฏาน) (ลง โต ปจจย, ลบสระหนา, ทฆะสระหลง)

อ.การปรากฏ แตความเปนภย ชอวา ภยตปฏาน (ปรากฏแตความเปนภย) (ปญจมอโลปะ)ว. ปรโต โฆโส ปรโตโฆโส (ปร + โฆส) (ลง โตปจจย) (ปญจมอโลปตปปรสสมาส) อ.เสยง จากบคคลอน ชอวา ปรโตโฆส (เสยงจากบคคลอน, ปรโตโฆสะ)ว. คนน� ปต ควปต (โค + ปต) (ฉฏฐอโลปตปปรสสมาส) อ.เจาของ แหงวว ท. ชอวา คว�ปต (เจาของแหงวว)ว. คว�ปต จ โส เถโร จาต ควปตตเถโร (คว�ปต + เถร) (วเสสนตตรบท กมมธารยสมาส) อ.เจาของแหงววดวย อ.เจาของแหงววนน เปนพระเถระดวย เพราะเหตนน ชอวา คว�ปตตเถร (พระควมปตเถระ)


ว. มนส กรณ� มนสกาโร (มน + การ) (แปลง สม เปน อ, ลง ส อาคม) อ.การกระท�า ในใจ ชอวา มนสการ (การท�าไวในใจ, มนสการ) (สตตมอโลปตปปรสสมาส)ว. ปพเพ นวาโส ปพเพนวาโส (ปพพ + นวาส) (แปลง สม เปน เอ) (สตตมอโลปตปปรสสมาส) อ.การอย ในกาลกอน ชอวา ปพเพนวาส (การอยในกาลกอน)ว. ปพเพ นวาสานสสต ปพเพนวาสานสสต (ปพพ + นวาสานสสต) (สตตมอโลปตปปรสสมาส) อ.การระลกถงการอย ในกาลกอน ชอวา ปพเพนวาสานสสต (การระลกถงการอยในกาลกอน)ว. มชเฌ กลยาณ� มชเฌกลยาณ, ธมม� (มชฌ + กลยาณ) (สตตมอโลปตปปรสสมาส) อ.ธรรม อนงาม ในทามกลาง ชอวา มชเฌกลยาณ (งามในทามกลาง)ว. อนเต วสต� สลมสสาต อนเตวาส, อนเตวาสโก (อนต + วาส) (สตตมอโลปตปปรสสมาส) อ.อนอย ในภายใน เปนปกต ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา อนเตวาส, อนเตวาสก (ผอยในภายในเปนปกต, อนเตวาสก, ศษย)ว. ชเน สโต ชเนสโต (ชน + สต) (สตตมอโลปตปปรสสมาส) อ.ผปรากฏ ในหมชน ชอวา ชเนสต (ผปรากฏในฝงชน)

ว. อรส อฏโต โลโม อรสโลโม (อร + อฏต + โลม) (สตตมอโลปตปปรสสมาส) อ.ขน อนตงขนแลว บนอก ชอวา อรสโลม (ขนบนอก) (แปลง สม เปน อ, ลง ส อาคม)ว. กณเ โต กาโฬ กณเกาโฬ (กณ + ต + กาฬ) (สตตมอโลปตปปรสสมาส) อ.ไฝ อนตงอยแลว ทคอ ชอวา กณเกาฬ (ไฝทคอ)

๖.๕ พหพพหสมาส

พหพพหสมาส คอ สมาสทมอรรถของบทอนเปนประธาน (อญญปทตถะ) รปส�าเรจ

เปนคณศพท ท�าหนาทเปนวเสสนะขยายบทอน มวเคราะหวา “พหโว วหโย ยสส โส

พหพพห (พห + วห)” อ.ขาวเปลอก ท. อนมาก ของบคคลใด มอย อ.บคคลนน ชอวา

พหพพห (ผมขาวเปลอกมาก) สมาสน กถกเรยกวา “พหพพห” ดวยมชอตามอรรถ เพราะ

สมาสนมลกษณะเหมอนกบ พหพพหศพท รปส�าเรจเปนคณศพท แปลวา “ผม..., อนม...”

พหพพหสมาสน เกยวของกบบท ๒ บท คอ

(๑) บททถกยอ เรยกวา “สกปท” (บทของตวเอง) เชน อาคตสมโณ (อาคต + สมณ)

(๒) บทอนทนอกจากบททถกยอ เรยกวา “อญญปท” (บทอน) ในรปวเคราะหใช ย, ต,

เอต และ อม ศพทแทน เมอส�าเรจเปนสมาสแลว จะปรากฎอยขางหลงบทสมาส เชน ส�ฆาราโม

พหพพหสมาสน ม ๙ ประการ ดงน


๑. ทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

ทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมอรรถของบททงสอง มทตง

เหมอนกน หมายความวา มวภตตเหมอนกน สวนลงคและวจนะนน จะเหมอนกนหรอตางกนกได

และมอญญบท เปนตวก�าหนดวภตตใหมชอเรยกแตกตางกนไปตามวภตตนนๆ

๑.๑ ทตยาทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

ทตยตถ ทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส คอพหพพหสมาสทมอรรถของบททงสอง

มทตงเหมอนกน วเสสนสพพนามลงในอรรถทตยาวภตต เชน อาคตา สมณา อม� ส�ฆารามนต

อาคตสมโณ, ส�ฆาราโม อ.สมณะ ท. มาแลว สสงฆารามน เพราะเหตนน อ.สงฆารามน

ชอวา อาคตสมณ (มสมณะมาแลว) ในตวอยางน บทวา “อาคตา” กบบทวา “สมณา” เปน

ตลยาธกรณะกน เพราะเปนปงลงค ปฐมาวภตตเหมอนกน สวนบทวา “อม�” เปนอญญบท ลง

ทตยาวภตต

ว. ปฏปนนา อทธกา ย� ปถ� โสย� ปฏปนนทธโก, ปโถ (ปฏปนน + อทธก)

อ.คนเดนทางไกล ท. เดนไปแลว สทางใด มอย อ.ทางนน ชอวา ปฏปนนทธก (ทางอนม

ผเดนทางไกลไปแลว)

ว. อภรฬหา วาณชา ย� นาว� สา อภรฬหวาณชา, นาวา (อภรฬห + วาณช)

อ.พอคา ท. ขนแลว สเรอใด มอย อ.เรอนน ชอวา อภรฬหวาณชา (เรออนมพอคาขนแลว)

๑.๒ ตตยาทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

ตตยตถ ทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส คอพหพพหสมาสทมอรรถของบท

ทงสอง มทตงเหมอนกน วเสสนสพพนามลงในอรรถตตยาวภตต เชน ชตาน อนทรยาน

เยน โสย� ชตนทรโย, ภกข อ.อนทรย ท. อนภกษใด ชนะแลว อ.ภกษนน ชอวา ชตนทรย

(ผมอนทรยอนชนะแลว) ในตวอยางน บทวา “ชตาน” กบบทวา “อนทรยาน” เปนตลยาธกรณะกน

เพราะเปนนปงสกลงค ปฐมาวภตตเหมอนกน สวนบทวา “เยน” เปนอญญบท ลงตตยาวภตต

ว. ทฏา ธมมา เยน สมเณน โสย� ทฏธมโม, สมโณ (ทฏ + ธมม)

อ.ธรรม ท. อนพระสมณะใด เหนแลว อ.พระสมณะนน ชอวา ทฏธมม (ผมธรรมอนเหนแลว)

ว. ปตตา ธมมา เยน สมเณน โสย� ปตตธมโม, สมโณ (ปตต + ธมม)

อ.ธรรม ท. อนพระสมณะใด บรรลแลว อ.พระสมณะนน ชอวา ปตตธมม (ผมธรรมอนบรรลแลว)


ว. กตาน กจจาน เยน สมเณน โสย� กตกจโจ, สมโณ (กต + กจจ)

อ.กจ ท. อนพระสมณะใด กระท�าแลว อ.พระสมณะนน ชอวา กตกจจ (ผมกจอนกระท�าแลว)

ว. ชตา มารา อเนนาต ชตมาโร, ภควา (ชต + มาร)

อ.มาร ท. อนพระผมพระภาคเจาพระองคน ทรงชนะแลว เพราะเหตนน ชอวา ชตมาร

(ผมมารอนชนะแลว)

ว. ปฏวทธา สพพธมมา อเนนาต ปฏวทธสพพธมโม, ภควา (ปฏวทธ + สพพธมม)

อ.ธรรมทงปวง ท. อนพระผมพระภาคเจาพระองคน ทรงแทงตลอดแลว เพราะเหตนน

ชอวา ปฏวทธสพพธมม (ผมธรรมทงปวงอนแทงตลอดแลว)

๑.๓ จตตถทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

จตตถยตถ ทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส คอพหพพหสมาสทมอรรถของบททง

สองมทตงเหมอนกน วเสสนสพพนามลงในอรรถจตตถวภตต เชน ทนโน สงโก ยสส โสย�

ทนนสงโก, ราชา อ.สวย อนชาวเมอง ท. ถวายแลว แดพระราชาใด มอย อ.พระราชานน

ชอวา ทนนสงก (ผมสวย อนชาวเมองถวายแลว) ในตวอยางน บทวา “ทนโน” กบบทวา

“สงโก” เปนตลยาธกรณะกน เพราะเปนปงลงค ปฐมาวภตต เอกวจนะเหมอนกน สวนบทวา

“ยสส” เปนอญญบท ลงจตตถวภตต

ว. อปนต� โภชน� อสส สมณสสาต อปนตโภชโน, สมโณ (อปนต + โภชน)

อ.โภชนะ อนบคคลนอมเขาไปแลว แกพระสมณะนน มอย เพราะเหตนน ชอวา อปนตโภชน

(ผมโภชนะอนบคคลนอมเขาไปแลว)

ว. อปหโฏ พล อสสาต อปหฏพล, ยกโข (อปหฏ + พล)

อ.พลกรรม อนบคคลน�าเขาไปแลว แกยกษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา อปหฏพล (ผม

พลกรรม อนบคคลนอมเขาไปแลว)

๑.๔ ปญจมทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

ปญจมยตถ ทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส คอพหพพหสมาสทมอรรถของบท

ทงสอง มทตงเหมอนกน วเสสนสพพนามลงในอรรถปญจมวภตต เชน นคคตา ชนา อสมา

โสย� นคคตชโน, คาโม อ.ชน ท. ออกไปแลว จากหมบานนน มอย อ.หมบานนน ชอวา

นคคตชน (มชนออกไปแลว) ในตวอยางน บทวา “นคคตา” กบบทวา “ชนา” เปนตลยาธกรณะกน

เพราะเปนปงลงค ปฐมาวภตต พหวจนะเหมอนกน สวนบทวา “อสมา” เปนอญญบท ลงปญจม

วภตต


ว. นคคตา ชนา อสมา โสย� นคคตชโน, คาโม (นคคต + ชน)

อ.ชน ท. ออกไปแลว จากหมบานนน อ.หมบานนน ชอวา นคคตชน (มชนออกไปแลว)

ว. นคคโต อโย อสมาต นรโย, ปเทโส (น + อย) (เพราะสระหลง ลง รอาคม)

อ.ความเจรญ ไปปราศแลว จากสถานทนน เพราะเหตนน ชอวา นรย (สถานททไมมความเจรญ)

ว. นคคตา กเลสา เอตสมาต นกกเลโส, อรหา (น + กเลส)

อ.กเลส ท. ไปปราศแลว จากพระอรหนตนน เพราะเหตนน ชอวา นกกเลส (ผมกเลสไป

ปราศแลว)

ว. อเปต� วญญาณ� อสมาต อเปตวญญาโณ, ปคคโล (อเปต + วญญาณ)

อ.วญญาณ ไปปราศแลว จากบคคลนน เพราะเหตนน ชอวา อเปตวญญาณ (ผมวญญาณ

ไปปราศแลว, ผปราศจากวญญาณ, ผทตายไปแลว)

ว. อปคต� ภยเภรว� อสมาต อปคตภยเภรโว, อรหา (อปคต + ภยเภรว)

อ.ภยนอยใหญ ไปปราศแลว จากพระอรหนตนน เพราะเหตนน ชอวา อปคตภยเภรว

(ผมภยนอยใหญอนไปปราศแลว)

๑.๕ ฉฏทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

ฉฏยตถ ทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส คอพหพพหสมาสทมอรรถของบท

ทงสอง มทตงเหมอนกน วเสสนสพพนามลงในอรรถฉฏฐวภตต เชน ฉนนา หตถา ยสส โสย�

ฉนนหตโถ, ปรโส อ.มอ ท. อนขาดแลว ของบรษใด มอย อ.บรษนน ชอวา ฉนนหตถ (มมอ

อนขาดแลว) ในตวอยางน บทวา “ฉนนา” กบบทวา “หตถา” เปนตลยาธกรณะกน เพราะเปน

ปงลงค ปฐมาวภตต พหวจนะเหมอนกน สวนบทวา “ยสส” เปนอญญบท ลงฉฏฐวภตต

ว. ฉนนา หตถา ยสส โสย� ฉนนหตโถ, ปรโส (ฉนน + หตถ)

อ.มอ ท. อนขาดแลว ของบรษใด มอย อ.บรษนน ชอวา ฉนนหตถ (มมออนขาดแลว)

ว. อย� ปจจโย เอเตสนต อทปปจจยา, สงขารา (อท� + ปจจย)

อ.อวชชาน เปนปจจย แหงสงขาร ท.เหลานน มอย เพราะเหตนน ชอวา อทปปจจย (มสงน

เปนปจจย)

ว. ปรปณณา สงกปปา ยสส โสย� ปรปณณสงกปโป, ปรโส (ปรปณณ + สงกปป)

อ.ความด�าร ท. อนเตมแลว ของบรษใด มอย อ.บรษนน ชอวา ปรปณณสงกปป (ผมความด�าร

อนเตมแลว)

ว. ขณา อาสวา ยสส โสย� ขณาสโว, ภกข (ขณ + อาสว)

อ.อาสวะ ท. สนแลว ของภกษใด มอย อ.ภกษนน ชอวา ขณาสว (ผมอาสวะสนแลว,

พระขณาสพ)


ว. วโต ราโค อสสาต วตราโค, ภกข (วต + ราค)

อ.ราคะ อนไปปราศแลว ของภกษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา วตราค (ผมราคะไปปราศแลว)

ว. เทว ปทาน อสสาต ทวปโท, สตโต (ทว + ปท)

อ.เทา ท. สอง ของสตวนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ทวปท (ผมสองเทา)

ว. เทว หตถา อสสาต ทวหตโถ, ปโฏ (ทว + หตถ)

อ.ศอก ท. สอง ของผานน มอย เพราะเหตนน ชอวา ทวหตถ (ทมสองศอก)

ว. ตสโส วชชา อสสาต เตวชโช, ภควา (ต + วชชา) (แปลง ต เปน เต, รสสะ)

อ.วชชา ท. ๓ ของพระผมพระภาคเจานน มอย เพราะเหตนน ชอวา เตวชช (ผมวชชา ๓)

ว. ปญจ จกขน อสสาต ปญจจกข, ภควา (ปญจ + จกข)

อ.จกษ ท. ๕ ของพระผมพระภาคเจานน มอย เพราะเหตนน ชอวา ปญจจกข (ผมจกษ ๕)

ว. ฉ อภญญาโย อสสาต ฉฬภญโญ, ภควา (ฉ + อภญญา) (รสสะ, ลง ลอาคม)

อ.อภญญา ท. ๖ ของพระผมพระภาคเจานน มอย เพราะเหตนน ชอวา ฉฬภญญ (ผม

อภญญา ๖)

ว. นว องคาน อสสาต นวงค�, สตถสาสน (นว + องค)

อ.องค ท. ๙ แหงค�าสอนของพระศาสดานน มอย เพราะเหตนน ชอวา นวงค (มองค ๙)

ว. ทส พลาน อสสาต ทสพโล, พทโธ (ทส + พล )

อ.ก�าลง ท. ๑๐ ของพระพทธเจาพระองคนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ทสพล (ผมพลญาณ ๑๐)

ว. อนนตาน ญาณาน อสสาต อนนตญาโณ, พทโธ (อนนต + ญาณ)

อ.ญาณ ท. อนไมมทสนสด ของพระพทธเจาพระองคนน มอย เพราะเหตนน ชอวา อนนตญาณ

(ผมญาณอนไมมทสนสด)

ว. วคต� มลมสสาต วมโล, ปคคโล (ว + มล)

อ.มลทน อนไปปราศจากแลว ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา วมล (ผปราศจากมลทน)ว. สนทโร คนโธ อสสาต สคนธ, จนทน� (ส + คนธ) อ.กลน อนด ของไมจนทนนน มอย เพราะเหตนน ชอวา สคนธ (อนมกลนหอม)ว. สนทราน สลาน อสสาต สสโล, ภกข (ส + สล) อ.ศล ท. อนด ของภกษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา สสล (ผมศลอนด)ว. สนทร� มข� อสสาต สมโข, ปคคโล (ส + มข) อ.หนา อนงาม ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา สมข (ผมหนางาม)ว. กจฉโต คนโธ อสสาต ทคคนธ, กณป (ท + คนธ) อ.กลน อนนารงเกยจ ของซากศพนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ทคคนธ (มกลนเหมน)

ว. ทฏ มโน อสสาต ทมมโน, ปคคโล (ท + มน) อ.ใจ อนไมด ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ทมมน (ผมใจไมด, เสยใจ)


ว. ทฏ สลาน อสสาต ทสสโล, ภกข (ท + สล) อ.ศล ท. อนไมด ของภกษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ทสสล (ผมศลไมด, ผทศล)

ว. ทฏ มข� อสสาต ทมมโข, ปรโส (ท + มข) อ.หนา อนไมด ของบรษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ทมมข (ผมหนาไมด, หนาเศราหมอง)ว. ตโป เอว ธน� อสสาต ตโปธโน, ภกข (ตป + ธน) อ.ตบะนนเทยว เปนทรพย ของภกษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ตโปธน (ผมทรพยคอตบะ)ว. ขนตสงขาต� พล� อสสาต ขนตพโล, ภกข (ขนต + พล) อ.ก�าลง กลาวคอความอดทน ของภกษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ขนตพล (ผมก�าลงกลาว คอ ความอดทน)ว. อนโทต นาม� เอตสสาต อนทนาโม, ปคคโล (อนท + นาม) อ.ชอ วาอนทร ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา อนทนาม (ผมชอวาอนทร)ว. ฉนโท ชาโต อสสาต ฉนทชาโต, ปคคโล (ฉนท + ชาต) อ.ฉนทะ อนเกดขนแลว ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ฉนทชาต (ผมฉนทะอนเกด ขนแลว)ว. ชาโต ฉนโท อสสาต ชาตฉนโท, ปคคโล (ชาต + ฉนท) อ.ฉนทะ อนเกดขนแลว ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ชาตฉนท (ผมฉนทะ อนเกดขนแลว)ว. สญชาตา ปตโสมนสสา อสสาต สญชาตปตโสมนสโส, ปคคโล (สญชาต + ปตโสมนสส) อ.ปตและโสมนส ท. อนเกดขนพรอมแลว ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา สญชาตปตโสมนสส (ผมปตและโสมนสอนเกดขนพรอมแลว)ว. ปตโสมนสสา สญชาตา อสสาต ปตโสมนสสสญชาโต, ปคคโล (ปตโสมนสส + สญชาต) อ.ปตและโสมนส ท. อนเกดขนพรอมแลว ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา

ปตโสมนสสสญชาต (ผมปตและโสมนสอนเกดขนพรอมแลว)

ว. ฉนนา หตถา อสสาต ฉนนหตโถ, ปรโส (ฉนน + หตถ)

อ.มอ ท. อนขาดแลว ของบรษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ฉนนหตถ (ผมมอขาด)

ว. หตถา ฉนนา อสสาต หตถจฉนโน, ปรโส (หตถ + ฉนน)

อ.มอ ท. อนขาดแลว ของบรษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา หตถจฉนน (ผมมอขาด)

ว. ปหตา ชวหา อสสาต ปหตชวโห, ภควา (ปหตา + ชวหา)

อ.พระชวหา อนกวางยาว ของพระผมพระภาคเจานน มอย เพราะเหตนน อ.พระผมพระภาคเจา

นน ชอวา ปหตชวห (ผมพระชวหาอนกวางยาว)

ว. มหต ปญญา อสสาต มหาปญโญ, ปคคโล (มหนต + ปญญา) (แปลง มหนต เปน มหา)

อ.ปญญา อนมาก ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา มหาปญญ (ผม

ปญญามาก)


ว. ขมาเอว ธน� อสสาต ขมาธโน, ปรโส (ขมา + ธน)

อ.ความอดทนนนเทยว เปนทรพย ของบรษนน มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา ขมาธน

(ผมทรพยคอความอดทน)

ว. สทธา ธรา เอตสสาต สทธาธโร, ปรโส (สทธา + ธร)

อ.ศรทธา เปนธระ(เปนใหญ) ของบรษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา สทธาธร (ผมศรทธา

เปนใหญ)

ว. ปญญา ปกต ยสสาต ปญญาปกตโก, ปรโส (ปญญา + ปกต) (ลง ก ปจจย)

อ.ปญญา เปนปกต ของบรษใด มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา ปญญาปกตก (ผมปญญา

เปนปกต)

ว. ปญญา วสทธ ยสสาต ปญญาวสทธโก, ปรโส (ปญญา + วสทธ) (ลง ก ปจจย)

อ.ปญญา อนบรสทธ ของบรษใด มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา ปญญาวสทธก

(ผมปญญาอนบรสทธ)

๑.๖ สตตมทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส

สตตมยตถ ทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส คอพหพพหสมาสทมอรรถของบททงสอง มทตงเหมอนกน วเสสนสพพนามลงในอรรถสตตมวภตต เชน สมปนนาน สสสาน ยสม ชนปเท โสย� สมปนนสสโส, ชนปโท อ.ขาวกลา ท. อนถงพรอมแลว ในชนบทใด มอย อ.ชนบทนน ชอวาสมปนนสสส (มขาวกลาอนถงพรอมแลว) ในตวอยางน บทวา “สมปนนาน” กบบทวา “สสสาน” เปนตลยาธกรณะกน เพราะเปนนปงสกลงค ปฐมาวภตต พหวจนะเหมอนกน สวนบทวา “ยสม” เปนอญญบท ลงสตตมวภตต

ว. สมปนนาน สสสาน ยสม ชนปเท โสย� สมปนนสสโส, ชนปโท (สมปนน + สสส) อ.ขาวกลา ท. อนถงพรอมแลว ในชนบทใด มอย อ.ชนบทนน ชอวา สมปนนสสส, ไดแก ชนบท (มขาวกลาสมบรณ)ว. สลโภ ปณโฑ อมสมนต สลภปณโฑ, เทโส (สลภ + ปณฑ) อ.กอนขาว อนหาไดโดยงาย ในสถานทน มอย เพราะเหตนน อ.สถานทน ชอวา สลภปณฑ (มกอนขาวหาไดงาย)ว. อากณณา มนสสา ยสส� ราชธานย� สา อากณณมนสสา, ราชธาน (อากณณ + มนสส) อ.มนษย ท. อนเกลอนกลนแลว ในราชธานใด มอย อ.ราชธานนน ชอวา อากณณมนสสา (มมนษยเกลอนกลน)ว. พหโว ตาปสา เอตสมนต พหตาปโส, อสสโม (พห + ตาปส) อ.ดาบส ท. มาก ในอาศรมนน มอย เพราะเหตนน อ.อาศรมนน ชอวา พหตาปส (มดาบสมาก)


ว. อปจต� ม�สโลหต� อสมนต อปจตมสโลหต, สรร� (อปจต + ม�สโลหต) อ.เนอและเลอด อนถกสงสมแลว ในสรระน มอย เพราะเหตนน อ.สรระน ชอวา อปจตม�สโลหต (มเนอและเลอด อนถกสงสมแลว)ว. พหโว สามโน อสมนต พหสสามก, นคร� (พห + สาม) (ลง ก ปจจย) อ.เจานาย ท. มาก ในเมองน มอย เพราะเหตนน อ.เมองน ชอวา พหสสามก (มเจานายมาก)ว. พห นทโย อสมนต พหนทโก, ชนปโท (พห + นท) อ.แมน�า ท. อนมาก ในชนบทนน มอย เพราะเหตนน อ.ชนบทนน ชอวา พหนทก (มแมน�ามาก)ว. พห ชมพโย อสมนต พหชมพก, วน� (พห + ชมพ) อ.ตนหวา ท. มาก ในปาน มอย เพราะเหตนน อ.ปาน ชอวา พหชมพก (มตนหวามาก)ว. พห นารโย ยสสาต พหนารโก, ปคคโล (พห + นาร) อ.หญง ท. มาก ของบคคลใด มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา พหนารก (ผมผหญงมาก)ว. พหโว กตตาโร อสมนต พหกตตโก, เทโส. (พห + กตต) (ลง ก ปจจย) อ.กรรมกร ท. มาก ในประเทศนน มอย เพราะเหตนน อ.ประเทศนน ชอวา พหกตตก (มกรรมกรมาก)ว. พหโว กตตาโร อสสาต พหกตตโก, เทโส (พห + กตต) (ลง ก ปจจย) อ.กรรมกร ท. มาก แหงประเทศนน มอย เพราะเหตนน อ.ประเทศนน ชอวา พหกตตก (มกรรมกรมาก)

๒. ทวปทภนนาธกรณพหพพหสมาส

ทวปทภนนาธกรณพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมอรรถของบททงสอง มทตง แตกตางกน หมายความวา มวภตตทแตกตางกน สวนลงคนน จะเหมอนกนหรอตางกนกได เชน เอกรตต วาโส อสสาต เอกรตตวาโส, ปรโส อ.การอย สนราตรหนง ของบรษนน มอย เพราะเหตนน ชอวาเอกรตตวาส (ผมการอยสนราตรเดยว) ในตวอยางน บทวา “เอกรตต” เปนอตถลงค ทตยาวภตต สวนบทวา “วาโส” เปนปงลงค ปฐมาวภตต โดยมบทวา “อสส” เปนอญญบท ฉะนน บททงสอง คอบทวา “เอกรตต” กบบวา “วาโส” จงมทตงแตกตางกน เพราะมวภตตทแตกตางกน นนเอง ฉะนน จงไดชอวาเปน “ทวปทภนนาธกรณพหพพหสมาส”

ว. เอกรตต วาโส อสสาต เอกรตตวาโส, ปรโส (เอกรตต + วาส) อ.การอย สนราตรหนง ของบรษนน มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา เอกรตตวาส (ผมการอยสนราตรเดยว)ว. สมาเนน ชเนน สทธ วาโส อสสาต สมานวาโส, ปรโส (สมาน + วาส) อ.การอย กบ ดวยชน ผเสมอกน ของบรษนน มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา สมานวาส (ผมการอยเสมอกน)


ว. อภโต พยญชนมสส อตถต อภโตพยญชนโก, ปคคโล (อภ + พยญชน)

อ.องคชาต (อนเกดขนแลว) เพราะกรรม ๒ อยาง ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน

ชอวา อภโตพยญชนก (ผมองคชาตเกดขนเพราะกรรม ๒ อยาง)

ว. ฉตต� ปาณมห อสสาต ฉตตปาณ, ปรโส (ฉตต + ปาณ)

อ.รม ในมอ ของบรษนน มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา ฉตตปาณ (ผมรมในมอ)

ว. ทณโฑ ปาณมห อสสาต ทณฑปาณ, ปรโส (ทณฑ + ปาณ)

อ.ไมเทา ในมอ ของบรษนน มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา ทณฑปาณ (ผมไมเทาในมอ)

ว. วชร� ปาณมห อสสาต วชรปาณ, สกโก (วชร + ปาณ)

อ.วเชยร ในพระหตถ ของทาวสกกะนน มอย เพราะเหตนน อ.ทาวสกกะนน ชอวา วชรปาณ

(ผมวเชยรในพระหตถ, พระอนทร)

ว. ขคโค หตถสม อสสาต ขคคหตโถ, ราชา (ขคค + หตถ)

อ.พระขรรค ในพระหตถ ของพระราชาพระองคนน มอย เพราะเหตนน อ.พระราชาพระองคนน

ชอวา ขคคหตถ (ผมพระขรรคในพระหตถ)

ว. สตถ� หตถสม อสสาต สตถหตโถ, ปคคโล (สตถ + หตถ)

อ.ศสตรา ในมอ ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา สตถหตถ (ผมศสตรา

ในมอ)

ว. ทาเน อชฌาสโย อสสาต ทานชฌาสโย, ปคคโล (ทาน + อชฌาสย)

อ.อธยาศย ในทาน ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา ทานชฌาสย

(ผมอธยาศยในทาน)

ว. ทาเน อธมตตโก อสสาต ทานาธมตตโก, ปคคโล (ทาน + อธมตตก)

อ.การนอมไป ในทาน ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา ทานาธมตตก

(ผมความนอมไปในทาน)

ว. พทเธ ภตตโก อสสาต พทธภตตโก, ปคคโล (พทธ + ภตตก)

อ.ความภกด ในพระพทธเจา ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา พทธภตตก

(ผมความภกดในพระพทธเจา)

ว. สทธมเม คารโว อสสาต สทธมมคารโว, ปคคโล (สทธมม + คารว)

อ.ความเคารพ ในพระสทธรรม ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา

สทธมมคารว (ผมความเคารพในพระสทธรรม)


๓. ตปทพหพพหสมาส

ตปทพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมสามบทมายอเขาเปนบทเดยวกน โดยม อญญบท เปนประธาน เชน ปรกกเมนาธคตา สมปทา เยห เต (ภวนต) ปรกกมาธคตสมปทา, มหาปรสา (ปรกกม + อธคตา + สมปทา) อ.ความถงพรอม อนมหาบรษ ท.เหลาใด ไดแลว ดวยความบากบน อ.มหาบรษ ท.เหลานน ชอวาปรกกมาธคตสมปท (ผมความถงพรอมอนไดแลวดวยความบากบน) ในตวอยางน บทวา “ปรกกเมน” บทหนง บทวา “อธคตา” บทหนง และบทวา “สมปทา” อกบทหนง รวมเปนสามบท โดยมบทวา “เยห” เปนอญญบท ทงสามบทดงกลาวมายอเขาเปนบทเดยวกน และมบทอนเปนประธาน ฉะนน จงไดชอวาเปน “ตปทพหพพหสมาส”

ว. ธมเมน อธคตา โภคา เยห เต ธมมาธคตโภคา, ปคคลา (ธมม + อธคต + โภค) อ.โภคทรพย ท. อนบคคล ท.เหลาใด ไดแลว โดยธรรม มอย อ.บคคล ท.เหลานน ชอวา ธมมาธคตโภค (ผมโภคทรพยอนไดแลวโดยธรรม)ว. ปรกกเมนาธคตา สมปทา เยห เต ภวนต ปรกกมาธคตสมปทา, มหาปรสา (ปรกกม + อธคตา + สมปทา) อ.ความถงพรอม ท. อนมหาบรษ ท.เหลาใด ไดแลว ดวยความบากบน มอย, อ.มหาบรษ ท. เหลานน ชอวา ปรกกมาธคตสมปท (ผมความถงพรอมอนไดแลวดวยความบากบน)ว. โอณโต ปตตโต ปาณ เยน โสย� โอณตปตตปาณ, ภกข (โอณต + ปตต + ปาณ) อ.มอ อนภกษใด น�าออกแลว จากบาตร มอย, อ.ภกษนน ชอวา โอณตปตตปาณ (ผมมอ อนน�าออกแลวจากบาตร)ว. สหสส ปพพทธ� วย กาโย อสสาต สหปพพทธกาโย, ภควา (สห + ปพพทธ + กาย) อ.กาย เพยงดงกายครงขางหนา ของราชสห ของพระผมพระภาคนน มอย เพราะเหตนน อ.พระผมพระภาคเจานน ชอวา สหปพพทธกาย (ผมกายเพยงดงกายครงขางหนาของราชสห)ว. มตตา พหโว มาตงคา อสมนต มตตพหมาตงค, วน� (มตต + พห + มาตงค) อ.ชาง ท. ตวซบมนแลว จ�านวนมาก ในปาน มอย เพราะเหตนน อ.ปาน ชอวา มตตพหมาตงค (มชางตวซบมนจ�านวนมาก)

๔. นนปาตปพพปทพหพพหสมาส

นนปาตปพพปทพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทม น นบาตอยหนา แปลวา “ไมม...” โดยมอญญบทเปนประธาน เชน นตถ เอตสส สโมต อสโม, ภควา (น + สม) อ.บคคล ผเสมอ ของพระผมพระภาคนน ยอมไมม เพราะเหตนน อ.พระผมพระภาคนน ชอวา อสม (ผไมมผเสมอ) ในตวอยางน บทวา “น” เปนนบาต อยหนา ปฏเสธบทวา “สโม” โดยมบทวา “เอตสส” เปนอญญบท ฉะนน จงไดชอวาเปน “นนปาตปพพปทพหพพหสมาส”


ว. นตถ เอตสส สโมต อสโม, ภควา (น + สม) อ.บคคลผเสมอ ของพระผมพระภาคนน ยอมไมม เพราะเหตนน ชอวา อสม (ผไมมผเสมอ)ว. นตถ เอตสส ปฏปคคโลต อปปฏปคคโล, ภควา (น + ปฏปคคล) อ.บคคลผเปรยบ ของพระผมพระภาคนน ยอมไมม เพราะเหตนน อ.พระผมพระภาคนน ชอวา อปปฏปคคล (ผไมมผเปรยบ)ว. นตถ ตสส ปตโตต อปตตโก, ปคคโล (น + ปตต) (ลง กปจจย) อ.บตร ของบคคลนน ยอมไมม เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา อปตตก (ผไมมบตร)ว. นตถ ตสส เหตต อเหตโก, ปคคโล (น + เหต) (ลง ก ปจจย) อ.เหต ของบคคลนน ยอมไมม เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา อเหตก (ผไมมเหต)ว. นตถ ส�วาโส เอเตสนต อสวาสา, ชนา (น + ส�วาส) อ.การอยรวม ของชน ท.เหลานน ยอมไมม เพราะเหตนน อ.ชน ท.เหลานน ชอวา อส�วาส (ผไมมการอยรวม)ว. น วชชเต วฏ เอตถาต อวฏโก, ชนปโท (น + วฏ) (ลง ก ปจจย) อ.ฝน ยอมไมม ในชนบทน เพราะเหตนน อ.ชนบทน ชอวา อวฏก (ไมมฝน)ว. นตถ เอตสส อตตโรต อนตตโร, ภควา (น + อตต + เอต) (แปลง น เปน อน) อ.บคคลผประเสรฐยงกวา ของพระผมพระภาคเจานน ยอมไมม เพราะเหตนน อ.พระผม- พระภาคเจานน ชอวา อนตตร (ผไมมใครประเสรฐยงกวา)ว. นตถ อนโต อสสาต อนนต, จกกวาฬ (น + อน) (แปลง น เปน อนต) อ.ทสด ของจกรวาลนน ยอมไมม เพราะเหตนน อ.จกรวาลนน ชอวา อนนต (ไมมทสด)ว. น วชชนต อาสวา เอเตสนต อนาสวา, ภกข (น + อาสว) (แปลง น เปน อน) อ.อาสวะ ท. ของภกษ ท.เหลานน ยอมไมม เพราะเหตนน อ.ภกษ ท.เหลานน ชอวา อนาสว (ผไมมอาสวะ, พระอรหนต)

๕. [ปมายตถ] สหปพพปทพหพพหสมาส

[ปมายตถ] สหปพพปทพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมสหนบาตอยหนา ใน อรรถปฐมาวภตต เชน สห เหตนา โย วตตเตต สเหตโก, สเหต วา, ธมโม (สห + เหต) อ.ธรรมใด ยอมเปนไป กบ ดวยเหต เพราะเหตนน อ.ธรรมนน ชอวาสเหตก หรอชอวา สเหต (เปนไปกบดวยเหต) ในตวอยางน บทวา “สห” เปนนบาต อยขางหนาบทวา “เหตนา” โดยมบทวา “โย” ลงปฐมาวภตต เปนอญญบท ฉะนน จงไดชอวาเปน “สหปพพปท พหพพหสมาส”

ว. สห ปตยา อเม วตตนตต สปปตกา, ธมมา (สห + ปต) (ลง กปจจย) อ.ธรรม ท.เหลาน ยอมเปนไป กบ ดวยปต เพราะเหตนน อ.ธรรม ท.เหลาน ชอวา สปปตก (อนเปนไปกบดวยปต)


ว. สห ปจจเยห อเม วตตนตต สปจจยา, ธมมา (สห + ปจจย) อ.ธรรม ท.เหลาน ยอมเปนไป กบ ดวยปจจย ท. เพราะเหตนน อ.ธรรม ท.เหลาน ชอวา สปจจย (อนเปนไปกบดวยปจจย)ว. สห อปาทาเนห อย� วตตตต สอปาทาโน, ธมโม (สห + อปาทาน) อ.ธรรมน ยอมเปนไป กบ ดวยอปาทาน ท. เพราะเหตนน อ.ธรรมน ชอวา สอปาทาน (อนเปนไป กบดวยอปาทาน)ว. สห ปรวาเรห อย� วตตตต สปรวาโร, ปคคโล (สห + ปรวาร) อ.บคคลน ยอมเปนไป กบ ดวยบรวาร ท. เพราะเหตนน อ.บคคลน ชอวา สปรวาร (ผเปนไปกบ ดวยบรวาร)ว. สห มเลน อทธโต สมลทธโต, รกโข (สห + มล + อทธต) อ.ตนไม อนถกถอนขนแลว กบ ดวยราก ชอวา สมลทธต (อนถกถอนขนพรอมกบราก)

๖. อปมานปพพปทพหพพหสมาส

อปมานปพพปทพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทมบทหนาเปนบทเปรยบเทยบ ม ๒ วภตต คอ ปฐมาวภตต และฉฏฐวภตต

๖.๑ ปมาอปมานปพพปทพหพพหสมาส

ปมายตถ อปมานปพพปทพหพพหสมาส พหพพหสมาสทมบทหนาเปนบทเปรยบเทยบ ลงในอรรถปฐมาวภตต เชน สงโข วย ปณฑโร อยนต สงขปณฑโร, ปคคโล (สงข + วย + ปณฑร) อ.บคคลน ขาว ราวกะ อ.หอยสงข เพราะเหตนน อ.บคคลน ชอวา สงขปณฑร (ผขาว เพยงดงหอยสงข) ในตวอยางน บทวา “สงโข” เปนบทอปมา โดยม “วย” ศพทสอง อรรถอปมา ใหปรากฏ บทวา “ปณฑโร” เปนสงทถกเปรยบเทยบ โดยมบทวา “อย�” ลงปฐมาวภตต เปนอญญบท

ว. สงโข วย ปณฑโร อยนต สงขปณฑโร, ปคคโล (สงข + วย + ปณฑร) อ.บคคลน ขาว ราวกะวา อ.หอยสงข เพราะเหตนน อ.บคคลน ชอวา สงขปณฑร (ผขาวเพยงดง หอยสงข)

ว. กายพยามาน� สมปปมาณตาย นโครโธ อว ปรมณฑโล โย ราชกมาโร โสย� นโครธปรมณฑโล,

ราชกมาโร (นโครธ + อว + ปรมณฑล)

อ.พระราชกมารใด มปรมณฑล เพยงดง อ.ตนไทร เพราะความทกายและวา ท. มประมาณเทากน

อ.พระราชกมารนน ชอวา นโครธปรมณฑล (มปรมณฑลเพยงดงตนไทร)


ว. กาโก วย สโร อยนต กากสโร, ปคคโล (กาก + วย + สร)

อ.บคคลน กลา เพยงดง อ.กา เพราะเหตนน อ.บคคลน ชอวา กากสร (ผกลาเพยงดงกา)

ว. จกข อว ภโต อย� ปรมตถทสสนโตต จกขภโต, ภควา (จกข + อว + ภต)

อ.พระผมพระภาคเจาน ทรงเปน เพยงดงจกษ เพราะทรงเหนซงปรมตถ เพราะเหตนน

อ.พระผมพระภาคเจาน ชอวา จกขภต (ผทรงเปนเพยงดงจกษ)

ว. อตโถ วย ภโต อย� ปรมตถปสสนโตต อตถภโต, ภควา (อตถ + วย + ภต)

อ.พระผมพระภาคเจาน ทรงเปน เพยงดงอรรถ เพราะทรงเหนซงปรมตถ เพราะเหตนน

อ.พระผมพระภาคเจาน ชอวา อตถภต (ผทรงเปนเพยงดงอรรถ)

ว. ธมโม วย ภโต อย� ปรมตถปสสนโตต ธมมภโต, ภควา (ธมม + วย + ภต)

อ.พระผมพระภาคเจาน ทรงเปน เพยงดงธรรม เพราะทรงเหนซงปรมตถ เพราะเหตนน

อ.พระผมพระภาคเจาน ชอวา ธมมภต (ผทรงเปนเพยงดงธรรม)

ว. พรหมา วย ภโต อย� ปรมตถปสสนโตต พรหมภโต, ภควา (พรหม + วย + ภต)

อ.พระผมพระภาคเจาน ทรงเปน เพยงดงมรรคธรรมอนประเสรฐ เพราะทรงเหนซงปรมตถ

เพราะเหตนน อ.พระผมพระภาคเจาน ชอวา พรหมภต (ผทรงเปนเพยงดงมรรคธรรมอน

ประเสรฐ)

ว. อนโธ วย ภโต อยนต อนธภโต, พาโล (อนธ + วย + ภต)

อ.คนพาลน เปน เพยงดงคนบอด เพราะเหตนน อ.คนพาลน ชอวา อนธภต (ผเปนเพยงดง

คนบอด)

๖.๒ ฉฏอปมานปพพปทพหพพหสมาส

ฉฏยตถ อปมานปพพปทพหพพหสมาส พหพพหสมาสทมบทหนาเปนบทเปรยบ

เทยบ ลงในอรรถฉฏฐวภตต เชน สวณณวณโณ วย วณโณ ยสส โสย� สวณณวณโณ, ภควา

(สวณณวณณ + วย + วณณ) อ.วรรณะ เพยงดงวรรณะแหงทอง ของพระผมพระภาคเจาพระองคใด

มอย อ.พระผมพระภาคเจา พระองคนน ชอวา สวณณวณณ (ผมวรรณะเพยงดงวรรณะ

แหงทอง) ในตวอยางน บทวา “สวณณวณโณ” เปนบทอปมา โดยม “วย”ศพทเปนบทสอง

อรรถอปมาใหปรากฏ บทวา “วณโณ” เปนบททถกน�ามาเปรยบเทยบ โดยมบทวา “ยสส” ลงฉฏฐ

วภตต เปนอญญบท ฉะนน จงไดชอวาเปน “ฉฏยตถ อปมานปพพปทพหพพหสมาส”

ว. สวณณวณโณ วย วณโณ ยสส โสย� สวณณวณโณ, ภควา (สวณณวณณ + วย + วณณ)

อ.วรรณะ เพยงดงวรรณะแหงทอง ของพระผมพระภาคเจาพระองคใด มอย อ.พระผม

พระภาคเจา พระองคนน ชอวา สวณณวณณ (ผมวรรณะเพยงดงวรรณะแหงทอง) (ลบ

วณณ ศพทหลง)


ว. นาคสส วย อสส คตต นาคคต, ภควา (นาค + วย + คต)

อ.การไป เพยงดงการไปแหงชางตวประเสรฐ ของพระผมพระภาคเจานน มอย เพราะเหตนน

อ.พระผมพระภาคเจานน ชอวา นาคคต (ผมการไปเพยงดงการไปของชาง)

ว. สหสส วย อสส หนต สหหน, ภควา (สห + วย + หน)

อ.คาง เพยงดงคางของราชสห ของพระผมพระภาคเจาพระองคนน มอย เพราะเหตนน

อ.พระผมพระภาคเจา พระองคนน ชอวา สหหน (ผมคางเพยงดงคางของราชสห)

ว. เอณสส วย อสส ชงฆาต เอณชงโฆ, ภควา (เอณ + วย + ชงฆา)

อ.พระชงฆ เพยงดงแขง ของเนอทราย ของพระผมพระภาคเจาพระองคนน มอย เพราะเหตนน

อ.พระผมพระภาคเจา พระองคนน ชอวา เอณชงฆ (ผมแขงเพยงดงแขงของเนอทราย)

ว. สหสส ปพพทธ� วย อสส กาโยต สหปพพทธกาโย, ภควา (สหปพพทธ + วย + กาย)

อ.กาย เพยงดงกายขางหนา ของราชสห ของพระผมพระภาคเจาพระองคนน มอย

เพราะเหตนน อ.พระผมพระภาคเจา พระองคนน ชอวา สหปพพทธกาย (ผมกายเพยงดงกาย

ขางหนาของราชสห)

ว. พรหมโน วย อฏงคสมนนาคโต สโร อสสาต พรหมสสโร, ภควา (พรหม + วย + สร)

อ.เสยง อนประกอบดวยองค ๘ เพยงดงเสยง แหงพรหม ของพระผมพระภาคเจาพระองคนน

มอย เพราะเหตนน อ.พระผมพระภาคเจาพระองคนน ชอวา พรหมสสร (ผมเสยงเพยงดง

เสยงแหงพรหม)

๗. วาสททตถ สงขโยภยปทพหพพหสมาส

วาสททตถ สงขโยภยปทพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทบททงสองเปนสงขยา

ในอรรถของ วา ศพท แสดงความไมแนนอน เชน เทว วา ตโย วา ปตตา ทวตตปตตา (ทว +

ต + ปตต) อ.บาตร ท. สอง หรอ หรอวา สาม ชอวา ทวตตปตต (สองหรอสามบาตร) ในตวอยางน

บทวา “เทว” กบบทวา “ตโย” เปนสงขยา และม “วา ศพท” ตอทายทงสองศพท ฉะนน จงได

ชอวาเปน “วาสททตถ สงขโยภยปทพหพพหสมาส”

ว. เทว วา ตโย วา ปตตา ทวตตปตตา (ทว + ต + ปตต)

อ.บาตร ท. สองหรอ หรอวาสาม ชอวา ทวตตปตต (สองหรอสามบาตร)

ว. ทวห� วา ตห� วา ทวหตห� (ทวห + ตห)

อ.สองวน หรอ หรอวา อ.สามวน ชอวา ทวหตห (สองหรอสามวน)

ว. ฉ วา ปญจ วา วาจา ฉปปญจวาจา (ฉ + ปญจ + วาจา)

อ.ค�าพด ท. หกค�า หรอ หรอวา หาค�า ชอวา ฉปปญจวาจา (หกหรอหาค�า)


ว. สตต วา อฏ วา มาสา สตตฏมาสา (สตต + อฏ + มาส)

อ.เดอน ท. เจด หรอ หรอวา แปด ชอวา สตตฏมาส (เจดหรอแปดเดอน)

ว. เอกโยชน� วา ทวโยชนาน วา เอกโยชนทวโยชนาน (เอกโยชน + ทวโยชน)

อ.หนงโยชน หรอ หรอวา อ.สองโยชน ท. ชอวา เอกโยชนทวโยชน (หนงโยชนหรอสองโยชน)

๘. ทสนตราฬตถพหพพหสมาส

ทสนตราฬตถพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทใชในอรรถระหวางทศทงสอง

ไดแกการพดถงทศเฉยงตางๆ นนเอง เชน ปพพสสา จ ทกขณสสา จ ทสาย ยทนตราฬ สาย�

ปพพทกขณา, วทสา (ปพพา + ทกขณา) อ.ทศเฉยงใด ถอเอาซงระหวางกลาง แหงทศ

ตะวนออกดวย แหงทศใตดวย อ.ทศเฉยงนน ชอวา ปพพทกขณา (ทศตะวนออกเฉยงใต)

ในตวอยางน บทวา “ปพพสสา” พดถงทศตะวนออก บทวา “ทกขณสสา” พดถงทศใต บทวา

“ยา” เปนอญญบท หมายถงทศเฉยง ฉะนน เมอพดถงทศเฉยงของทงสองทศดงกลาว จงไดแก

ทศตะวนออกเฉยงใต พหพพหสมาสน จงไดชอวา “ทสนตราฬตถพหพพหสมาส”

ว. ปพพสสา จ ทกขณสสา จ ทสาย ยทนตราฬ สาย� ปพพทกขณา, วทสา (ปพพา + ทกขณา)

อ.ทศเฉยงใด ถอเอาซงระหวางกลาง แหงทศตะวนออกดวย แหงทศใตดวย อ.ทศเฉยงนน

ชอวา ปพพทกขณา (ทศตะวนออกเฉยงใต) (รสสะ)

ว. ปพพสสา จ อตตราย จ ทสาย ยทนตราฬ สาย� ปพพตตรา, วทสา (ปพพา + อตตรา)

อ.ทศเฉยงใด ถอเอาซงระหวางกลาง แหงทศตะวนออกดวย แหงทศเหนอดวย อ.ทศเฉยงนน

ชอวา ปพพตตรา (ทศตะวนออกเฉยงเหนอ) (รสสะ)

ว. อปราย จ ทกขณสสา จ ทสาย ยทนตราฬ สาย� อปรทกขณา, วทสา (อปรา + ทกขณา)

อ.ทศเฉยงใด ถอเอาซงระหวางกลาง แหงทศตะวนตกดวย แหงทศใตดวย อ.ทศเฉยงนน

ชอวา อปรทกขณา (ทศตะวนตกเฉยงใต) (รสสะ)

ว. ปจฉมาย จ อตตราย จ ทสาย ยทนตราฬ สาย� ปจฉมตตรา, วทสา (ปจฉมา + อตตรา)

อ.ทศเฉยงใด ถอเอาซงระหวางกลาง แหงทศตะวนตกดวย แหงทศเหนอดวย อ.ทศเฉยงนน

ชอวา ปจฉมตตรา (ทศตะวนตกเฉยงเหนอ) (รสสะ)

๙. พยตหารลกขณพหพพหสมาส

พยตหารลกขณพหพพหสมาส คอ พหพพหสมาสทลกษณะแผขยายออกไป

หมายความวา ลกลามไปสกรยาการกระท�าอยางใดอยางหนง เชน เกเสส จ เกเสส จ คเหตวา

อท� ยทธ� ปวตตตต เกสาเกส (เกส + เกส + คเหตวา + อม) อ.การตอสน จบดงแลว ทผม ท.


ของฝายนดวย ทผม ท. ของฝายโนนดวย ยอมเปนไป เพราะเหตนน อ.การตอสน ชอวา

เกสาเกส (การตอสทมการดงผมกนและกน) ในตวอยางน บทวา “เกเสส”ทงสองบท เปนผล

เนองมาจากการทะเลาะกน โดยมบทวา “อท�” เปนอญญบท ฉะนน จงไดชอวาเปน “พยตหาร-

ลกขณพหพพหสมาส”

ว. ทณเฑห จ ทณเฑห จ ปหรตวา อท� ยทธ� ปวตตตต ทณฑาทณฑ (ทณฑ + ทณฑ +

ปหรตวา + อม)

อ.การตอสน ตแลว ดวยทอนไม ท.ของฝายนดวย ดวยทอนไม ท.ของฝายโนนดวย ยอมเปนไป

เพราะเหตนน อ.การตอสน ชอวา ทณฑาทณฑ (การตอสทมการตดวยทอนไม) (ทฆะ อ เปน

อา ทามกลางสมาส, แปลงสระทสดของสมาสเปน อ)

๖.๖ ทวนทสมาส

ทวนทสมาส คอ สมาสทยอนามบทตงแตสองบทขนไป อนมอรรถรวบรวมซงกนและกน

และมวภตตเหมอนกน ค�าแปลของทวนทสมาสแปลวา “...และ...”

หลกการเรยงศพทไวกอนและหลงในทวนทสมาส มดงน

(๑) เรยงตามสงทนาบชามาก-นาบชานอย มคณมาก-มคณนอย เชน สารปตโต จ

โมคคลลาโน จ สารปตตโมคคลลานา

(๒) เรยงตามทมสระนอย-มาก เชน จนโท จ สรโย จ จนทสรยา

(๓) เรยงตาม อ วณณะ และ อวณณะเปนทสด เชน อคค จ ธโม จ อคคธมา

(๔) เรยงตาม อ การนตมสระเปนเบองตน เชน อตโถ จ ธมโม จ อตถธมมา

(๕) เรยงตาม (สงขยา)จ�านวน จากนอยไปหามาก เชน เอกกญจ ทกญจ เอกกทก�

(๖) กรณทมศพทเปนจ�านวนมาก ไมมความแนนอนในการเรยงล�าดบ

๑. อตรตรโยคทวนท (อสมาหาร)

อตรตรโยคทวนท (อสมาหาร) ไดแก ทวนทสมาสทมอรรถของแตละบท เปนประธาน

เสมอกน ฉะนน จงมรปเปนพหวจนะเทานน สวนลงค มลงคตามบทหลง เชน สารปตโต จ

โมคคลลาโน จ สารปตตโมคคลลานา พระสารบตรดวย พระโมคคลลานะดวย ชอวา สารปตต-

โมคคลลาน (พระสารบตรและพระโมคคลลานะ) มาจาก “สารปตต + โมคคลลาน” ทงสองศพท

มอรรถเสมอกนเทาเทยมกน ฉะนนใหลงวภตตพหวจนะเทานน


ว. เทโว จ มนสโส จ เทวมนสสา (เทว + มนสส)

อ.เทวดาดวย อ.มนษยดวย ชอวา เทวมนสส (เทวดาและมนษยทงหลาย)

ว. สารปตโต จ โมคคลลาโน จ สารปตตโมคคลลานา (สารปตต + โมคคลลาน)

อ.พระสารบตรดวย อ.พระโมคคลลานะดวย ชอวา สารปตตโมคคลลาน (พระสารบตร และ

พระโมคคลลานะทงหลาย)

ว. สมโณ จ พราหมโณ จ สมณพราหมณา (สมณ + พราหมณ)

อ.สมณะดวย อ.พราหมณดวย ชอวา สมณพราหมณ (สมณะและพราหมณทงหลาย)

ว. พราหมโณ จ คหปตโก จ พราหมณคหปตกา (พราหมณ + คหปตก)

อ.พราหมณดวย อ.คหบดดวย ชอวา พราหมณคหปตก (พราหมณและคหบดทงหลาย)

ว. ขตตโย จ พราหมโณ จ ขตตยพราหมณา (ขตตย + พราหมณ)

อ.กษตรยดวย อ.พราหมณดวย ชอวา ขตตยพราหมณ (กษตรยและพราหมณทงหลาย)

ว. จนทโม จ สรโย จ จนทมสรยา (จนทม + สรย)

อ.พระจนทรดวย อ.พระอาทตยดวย ชอวา จนทมสรย (พระจนทรและพระอาทตยทงหลาย)

ว. มาตา จ ปตา จ มาตาปตโร (มาต + ปต) (แปลง อ ของ มาต ศพทเปน อา = เตส

วทธโลปาคมฯ)

อ.มารดาดวย อ.บดาดวย ชอวา มาตาปต (มารดาและบดาทงหลาย)

ว. ปตา จ ปตโต จ ปตาปตตา (ปต + ปตต) (แปลง อ ของ ปต ศพทเปน อา = เตส

วทธโลปาคมฯ)

อ.บดาดวย อ.บตรดวย ชอวา ปตาปตต (บดาและบตรทงหลาย)

ว. จนโท จ สรโย จ จนทสรยา (จนท + สรย)

อ.พระจนทรดวย อ.พระอาทตยดวย ชอวา จนทสรย (พระจนทรและพระอาทตยทงหลาย)

ว. นคมา จ ชนปทา จ นคมชนปทา (นคม + ชนปท)

อ.นคม ท.ดวย อ.ชนบท ท.ดวย ชอวา นคมชนปท (นคมและชนบททงหลาย)

ว. สรา จ อสรา จ ครฬา จ มนชา จ ภชคา จ คนธพพา จ สราสรครฬมนชภชคคนธพพา

(สร + อสร + ครฬ + มนช + ภชค + คนธพพ)

อ.เทวดา ท.ดวย อ.อสร ท.ดวย อ.ครฑ ท.ดวย อ.มนษย ท.ดวย อ.นาค ท.ดวย อ.คนธรรพ ท.

ดวย ชอวา สราสรครฬมนชภชคคนธพพ (เทวดา อสร ครฑ มนษย นาค และคนธรรพ)

ว. อคค จ ธโม จ อคคธมา (อคค + ธม)

อ.ไฟดวย อ.ควนดวย ชอวา อคคธม (ไฟและควน)

ว. ธาตโว จ ลงคาน จ ธาตลงคาน (ธาต + ลงค)

อ.ธาต ท.ดวย อ.ลงค ท.ดวย ชอวา ธาตลงค (ธาตและลงค)


ว. อตโถ จ ธมโม จ อตถธมมา (อตถ + ธมม)

อ.อรรถดวย อ.ธรรมดวย ชอวา อตถธมม (อรรถและธรรม)

ว. อตโถ จ สทโท จ อตถสททา (อตถ + สทท)

อ.อรรถดวย อ.ศพทดวย ชอวา อตถสทท (อรรถและศพท)

ว. สทโท จ อตโถ จ สททตถา (สทท + อตถ)

อ.ศพทดวย อ.อรรถดวย ชอวา สททตถ (ศพทและอรรถ)

๒. สมาหารทวนท

สมาหารทวนท ไดแก การรวบรวมอรรถทงหลายใหเปนอนเดยวกน รปส�าเรจจะเปน

นปงสกลงคเอกวจนะเทานน เชน จกข จ โสตญจ จกขโสต� ตาดวย หดวย ชอวา จกขโสต

(ตาและห) มาจาก “จกข + โสต” บทวา “จกข” และบทวา “โสต” ลวนเปนอวยวะทไมไดกลาวถง

ความหมายแยกเปนอสระจากกน แตกลาวโดยความเปนอวยวะทรวมอยดวยกน กลาวถง

การรวมอยของศพทนน

ว. จกข จ โสตญจ จกขโสต (จกข + โสต)

อ.ตาดวย อ.หดวย ชอวา จกขโสต (ตาและห)

ว. สมโถ จ วปสสนา จ สมถวปสสน (สมถ + วปสสนา)

อ.สมถะดวย อ.วปสสนาดวย ชอวา สมถวปสสน (สมถะและวปสสนา)

ว. มขญจ นาสกา จ มขนาสก (มข + นาสกา) (รสสะทสดสมาส = สโร รสโส นปสเก)

อ.ปากดวย อ.จมกดวย ชอวา มขนาสก (ปากและจมก)

ว. หน จ ควา จ หนคว (หน + ควา) (รสสะทสดสมาส)

อ.คางดวย อ.คอดวย ชอวา หนคว (คางและคอ)

ว. กณโณ จ นาสา จ กณณนาส (กณณ + นาสา) (รสสะทสดสมาส)

อ.หดวย อ.จมกดวย ชอวา กณณนาส (หและจมก)

ว. ปาณ จ ปาโท จ ปาณปาท (ปาณ + ปาท)

อ.มอดวย อ.เทาดวย ชอวา ปาณปาท (มอและเทา)

ว. ฉว จ ม�สญจ โลหตญจ ฉวมสโลหต (ฉว + ม�ส + โลหต)

อ.ผวหนงดวย อ.เนอดวย อ.เลอดดวย ชอวา ฉวม�สโลหต (ผวหนง เนอ และเลอด)

ว. คตญจ วาทตญจ คตวาทต (คต + วาทต)

อ.การขบรองดวย อ.การบรรเลงดวย ชอวา คตวาทต (การขบรองและการบรรเลง)

ว. สมมญจ ตาฬญจ สมมตาฬ (สมม + ตาฬ)

อ.การตฆองดวย อ.การปรบมอดวย ชอวา สมมตาฬ (การตฆองและการปรบมอ)


ว. สงโข จ ปณโว จ ฑณฑโม จ สงขปณวฑณฑม (สงข + ปณว + ฑณฑม)

อ.สงขดวย อ.กลองบณเฑาะวดวย อ.เปงมางดวย ชอวา สงขปณวฑณฑม (สงข กลอง

บณเฑาะว และเปงมาง)

ว. สงขา จ ปณวา จ ฑณฑมา จ สงขปณวฑณฑม (สงข + ปณว + ฑณฑม)

อ.สงข ท.ดวย อ.กลองบณเฑาะว ท.ดวย อ.เปงมาง ท.ดวย ชอวา สงขปณวฑณฑม

(สงข กลองบณเฑาะว และเปงมาง)

ว. ผาโล จ ปาจนญจ ผาลปาจน (ผาล + ปาจน)

อ.ผาลดวย อ.ปฏกดวย ชอวา ผาลปาจน (ผาลและปฏก)

ว. ยคญจ นงคลญจ ยคนงคล (ยค + นงคล)

อ.แอกดวย อ.ไถดวย ชอวา ยคนงคล (แอกและไถ)

ว. หตถโน จ อสสา จ หตถอสส (หตถ + อสส) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.ชาง ท.ดวย อ.มา ท.ดวย ชอวา หตถอสส (ชางและมา)

ว. รถา จ ปตตกา จ รถปตตก (รถ + ปตตก)

อ.รถ ท.ดวย อ.ทหารบก ท.ดวย ชอวา รถปตตก (รถและทหารบก)

ว. อส จ จมมญจ อสจมม (อส + จมม)

อ.ดาบดวย อ.โลดวย ชอวา อสจมม (ดาบและโล)

ว. ธน จ กลาโป จ ธนกลาป (ธน + กลาป)

อ.ธนดวย อ.แลงธนดวย ชอวา ธนกลาป (ธนและแลงธน)

ว. ฑ�สา จ มกสา จ ฑสมกส (ฑ�ส + มกส)

อ.เหลอบ ท.ดวย อ.ยง ท.ดวย ชอวา ฑ�สมกส (เหลอบและยง)

ว. กนถา จ กปลลกา จ กนถกปลลก (กนถ + กปลลก)

อ.มด ท.ดวย อ.ปลวก ท.ดวย ชอวา กนถกปลลก (มดและปลวก)

ว. กฏา จ ปฏงคา จ กฏปฏงค (กฏ + ปฏงค)

อ.ตวแกว ท.ดวย อ.ตกแตน ท.ดวย ชอวา กฏปฏงค (ตวแกวและตกแตน)

ว. กฏา จ สรสปา จ กฏสรสป (กฏ + สรสป)

อ.ตวแกว ท.ดวย อ.แมงปอง ท.ดวย ชอวา กฏสรสป (ตวแกวและแมงปอง)

ว. อห จ นกโล จ อหนกล (อห + นกล)

อ.งดวย อ.พงพอนดวย ชอวา อหนกล (งและพงพอน)

ว. พฬาโร จ มสกา จ พฬารมสก (พฬาร + มสกา) (รสสะทสดสมาส)

อ.แมวดวย อ.หนดวย ชอวา พฬารมสก (แมวและหน)

ว. กาโก จ โอลโก จ กาโกลก (กาก + โอลก)

อ.กาดวย อ.นกเคาดวย ชอวา กาโกลก (กาและนกเคา)


ว. สปโป จ มณฑโก จ สปปมณฑก (สปป + มณฑก)

อ.งดวย อ.กบดวย ชอวา สปปมณฑก (งและกบ)

ว. ครโฬ จ สปโป จ ครฬสปป (ครฬ + สปป)

อ.ครฑดวย อ.นาคดวย ชอวา ครฬสปป (ครฑและนาค)

ว. สลญจ ปญญาณญจ สลปญญาณ (สล + ปญญาณ)

อ.ศลดวย อ.ปญญาดวย ชอวา สลปญญาณ (ศลและปญญา)

ว. นามญจ รปญจ นามรป (นาม + รป)

อ.นามดวย อ.รปดวย ชอวา นามรป (นามและรป)

ว. หร จ โอตตปปญจ หโรตตปป (หร + โอตตปป)

อ.ความละอายดวย อ.ความเกรงกลวดวย ชอวา หโรตตปป (ความละอายและความเกรงกลว)

ว. สต จ สมปชญญญจ สตสมปชญญ (สต + สมปชญญ)

อ.ความระลกไดดวย อ.ความรสกตวดวย ชอวา สตสมปชญญ (สตและสมปชญญะ)

ว. โลโภ จ โมโห จ โลภโมห (โลภ + โมห)

อ.ความโลภดวย อ.ความหลงดวย ชอวา โลภโมห (โลภะและโมหะ)

ว. โทโส จ โมโห จ โทสโมห (โทส + โมห)

อ.ความโกรธดวย อ.ความหลงดวย ชอวา โทสโมห (โทสะและโมหะ)

ว. อหรโก จ อโนตตปปญจ อหรกาโนตตปป (อหรก + อโนตตปป)

อ.ความไมละอายดวย อ.ความไมเกรงกลวดวย ชอวา อหรกาโนตตปป (ความไมละอาย และ

ไมเกรงกลว)

ว. ถนญจ มทธญจ ถนมทธ (ถน + มทธ)

อ.ความหดหดวย อ.ความงวงเหงาหาวดวย ชอวา ถนมทธ (ถนะและมทธะ)

ว. อทธจจญจ กกกจจญจ อทธจจกกกจจ (อทธจจ + กกกจจ)

อ.ความฟงซานดวย อ.ความร�าคาญใจดวย ชอวา อทธจจกกกจจ (ความฟงซานและร�าคาญใจ)

ว. อาธปจจญจ ปรวาโร จ อาธปจจปรวาโร (อาธปจจ + ปรวาร)

อ.ความเปนแหงอธบดดวย อ.บรวารดวย ชอวา อาธปจจปรวาร (ความเปนแหงอธบดและ

บรวาร)

ว. ฉนโท จ ปารสทธ จ ฉนทปารสทธ (ฉนท + ปารสทธ)

อ.ฉนทะดวย อ.ปารสทธดวย ชอวา ฉนทปารสทธ (ฉนทะและปารสทธ)

ว. ปฏสนธ จ ปวตต จ ปฏสนธปปวตต (ปฏสนธ + ปวตต)

อ.ปฏสนธกาลดวย อ.ปวตตกาลดวย ชอวา ปฏสนธปปวตต (ปฏสนธกาลและปวตตกาล)

ว. ทาส จ ทาโส จ ทาสทาส (ทาส + ทาส) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.ทาสหญงดวย อ.ทาสชายดวย ชอวา ทาสทาส (ทาสหญงและทาสชาย)


ว. อตถ จ ปมา จ อตถปม (อตถ + ปม) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.หญงดวย อ.ชายดวย ชอวา อตถปม (หญงและชาย)

ว. ปตโต จ จวรญจ ปตตจวร (ปตต + จวร)

อ.บาตรดวย อ.จวรดวย ชอวา ปตตจวร (บาตรและจวร)

ว. สาขา จ ปลาโส จ สาขาปลาส (สาขา + ปลาส)

อ.กงไมดวย อ.ใบไมดวย ชอวา สาขาปลาส (กงไมและใบไม)

ว. เอกกญจ ทกญจ เอกกทก (เอกก + ทก)

อ.หมวดหนงดวย อ.หมวดสองดวย ชอวา เอกกทก (หมวดหนงและหมวดสอง)

ว. ทกญจ ตกญจ ทกตก (ทก + ตก)

อ.หมวดสองดวย อ.หมวดสามดวย ชอวา ทกตก (หมวดสองและหมวดสาม)

ว. ตกญจ จตกกญจ ตกจตกก (ตก + จตกก)

อ.หมวดสามดวย อ.หมวดสดวย ชอวา ตกจตกก (หมวดสามและหมวดส)

ว. จตกกญจ ปญจกญจ จตกกปญจก (จตกก + ปญจก)

อ.หมวดสดวย อ.หมวดหาดวย ชอวา จตกกปญจก (หมวดสและหมวดหา)

ว. ทโฆ จ มชฌโม จ ทฆมชฌม (ทฆ + มชฌม)

อ.ยาวดวย อ.ปานกลางดวย ชอวา ทฆมชฌม (ยาวและปานกลาง)

ว. โอรพภกา จ สกรกา จ โอรพภกสกรก (โอรพภก + สกรก)

อ.คนฆาแกะ ท. ดวย อ.คนฆาสกร ท. ดวย ชอวา โอรพภกสกรก (คนฆาแกะและคนฆาสกร

เลยงชพ)

ว. สากณกา จ มาควกา จ สากณกมาควก (สากณก + มาควก)

อ.คนฆานก ท.ดวย อ.คนฆาเนอ ท.ดวย ชอวา สากณกมาควก (พรานนกและพรานเนอ)

ว. สปาโก จ จณฑาโล จ สปากจณฑาล (สปาก + จณฑาล)

อ.คนกนเนอสนขดวย อ.คนจณฑาลดวย ชอวา สปากจณฑาล (คนกนเนอสนขและจณฑาล)

ว. ปกกโส จ ฉวฑาหโก จ ปกกสฉวฑาหก (ปกกส + ฉวฑาหก)

อ.คนทงดอกไม (อจจาระ) ดวย อ.คนเผาศพดวย ชอวา ปกกสฉวฑาหก (คนทงดอกไมและ

สปเหรอ)

ว. เวนา จ รถการา จ เวนรถการ (เวน + รถการ)

อ.ชางสาน ท.ดวย อ.ชางหนง ท.ดวย ชอวา เวนรถการ (ชางสานและชางหนง)

ว. ปพพา จ อปรา จ ปพพาปร (ปพพา + อปรา) (รสสะ)

อ.ทศตะวนออกดวย อ.ทศตะวนตกดวย ชอวา ปพพาปร (ทศตะวนออกและทศตะวนตก)

ว. ปรตถมา จ ปจฉมา จ ปรตถมปจฉม (ปรตถมา + ปจฉมา) (รสสะ)

อ.ทศตะวนออกดวย อ.ทศตะวนตกดวย ชอวา ปรตถมปจฉม (ทศตะวนออกและทศตะวนตก)


ว. ทกขณา จ อตตรา จ ทกขณตตร (ทกขณา + อตตรา) (รสสะ)

อ.ทศใตดวย อ.ทศเหนอดวย ชอวา ทกขณตตร (ทศใตและทศเหนอ)

ว. อธรา จ อตตรา จ อธรตตร (อธรา + อตตรา)

อ.ทศเบองลางดวย อ.ทศเบองบนดวย ชอวา อธรตตร (ทศเบองลางและทศเบองบน)

ตวอยางทเปนไดทงสมาหารทวนทสมาสและอตรตรโยคทวนทสมาส มดงน

ว. อสสตถา จ กปตถา จ อสสตถกปตถ, อสสตถกปตถา วา (อสสตถ + กปตถ)

อ.ตนโพธ ท.ดวย อ.ตนมะขวด ท.ดวย ชอวา อสสตถกปตถ (ตนโพธและตนมะขวด)

ว. อชา จ เอฬกา จ อเชฬก, อเชฬกา วา (อช + เอฬก)

อ.แพะ ท.ดวย อ.แกะ ท.ดวย ชอวาอเชฬก (แพะและแกะ)

ว. หรญญญจ สวณณญจ หรญญสวณณ, หรญญสวณณาน วา (หรญญ + สวณณ)

อ.เงนดวย อ.ทองดวย ชอวา หรญญสวณณ (เงนและทอง)

ว. ชาตรปญจ รชตญจ ชาตรปรชต, ชาตรปรชตาน วา (ชาตรป + รชต)

อ.ทองดวย อ.เงนดวย ชอวา ชาตรปรชต (ทองและเงน)

ว. มณ จ มตตญจ สงโข จ เวฬรยญจ มณมตตสงขเวฬรย, มณมตตสงขเวฬรยาน วา

อ.แกวมณดวย อ.มกดาดวย อ.สงขดวย อ.แกวไพฑรยดวย ชอวา มณมตตสงขเวฬรย

(แกวมณ มกดา สงข และแกวไพฑรย) (มณ + มตต + สงข + เวฬรย)

ว. กาส จ โกสลา จ กาสโกสล, กาสโกสลา วา (กาส + โกสล) (รสสะทามกลางสมาส)

อ.แควนกาส ท.ดวย อ.แควนโกศล ท.ดวย ชอวา กาสโกสล (แควนกาสและแควนโกศล)

ว. กสลญจ อกสลญจ กสลากสล, กสลากสลา วา (กสล + อกสล)

อ.กศลดวย อ.อกศลดวย ชอวา กสลากสล (กศลและอกศล)

ว. สาวชชญจ อนวชชญจ สาวชชานวชช, สาวชชานวชชา วา (สาวชช + อนวชช)

อ.ธรรมอนมโทษดวย อ.ธรรมอนไมมโทษดวย ชอวา สาวชชานวชช (ธรรมทมโทษและ

ธรรม ทไมมโทษ)

ว. หนญจ ปณตญจ หนปปณต, หนปปณตา วา (หน + ปณต)

อ.เลวดวย อ.ประณตดวย ชอวา หนปปณต (เลวและประณต)

ว. กณหญจ สกกญจ กณหสกก, กณหสกกา วา (กณห + สกก)

อ.ด�าดวย อ.ขาวดวย ชอวา กณหสกก (ด�าและขาว หรอ อกศลและกศล)

ว. สขญจ ทกขญจ สขทกข, สขทกขาน วา (สข + ทกข)

อ.ความสขดวย อ.ความทกขดวย ชอวา สขทกข (ความสขและความทกข)

ว. ปฏโฆ จ อนนโย จ ปฏฆานนย, ปฏฆานนยา วา (ปฏฆ + อนนย)

อ.ความเคยดแคนดวย อ.ความยนดดวย ชอวา ปฏฆานนย (ความเคยดแคนและความยนด)


ว. ฉายา จ อาตโป จ ฉายาตป, ฉายาตปา วา (ฉายา + อาตป)

อ.รมเงาดวย อ.แดดดวย ชอวา ฉายาตป (รมเงาและแดด)

ว. อาโลโก จ อนธกาโร จ อาโลกนธการ, อาโลกนธการา วา (อาโลก + อนธการ)

อ.แสงสวางดวย อ.ความมดดวย ชอวา อาโลกนธการ (แสงสวางและความมด)

ว. รตต จ ทวา จ รตตนทว, รตตนทวา วา (รตต + ทวา) (ลงนคหตอาคม, แปลง อา เปน อ)

อ.กลางคนดวย อ.กลางวนดวย ชอวา รตตนทว (กลางคนและกลางวน)

ว. อหญจ รตต จ อโหรตต, อโหรตตา วา(อห + รตต) (แปลง อ เปน โอ, แปลง อ เปน อ)

อ.วนดวย อ.คนดวย ชอวา อโหรตต (วนและคน)

ว. สกา จ สาลกา จ สกสาลก, สกสาลกา วา (สก + สาลกา)

อ.นกแกว ท.ดวย อ.นกสาลกา ท.ดวย ชอวา สกสาลก (นกแกวและนกสาลกา)

๖.๗ สมาสทอง (คพภสมาส)

สมาสทอง คอ การยอศพทหลายๆ ศพทเขาดวยกน โดยมสมาสตงแตสองสมาสขนไป

ยอเขาเปนบทเดยวกน โดยมสมาสทวเคราะหสดทายเปนตวหลก และมสมาสทอยภายใน เปน

สมาสเชอม

ส�าหรบการเรยกชอสมาสนน เรยกตามชอสมาสทวเคราะหสดทาย แลวเรยกชอสมาส

ทอยภายในตงแตขางหนาสดทวเคราะหกอน ไปตามล�าดบ สวนการวเคราะหนน ใหวเคราะห

สมาส ภายในสดกอน แลวจงวเคราะหไลเรยงไปตามล�าดบจนถงสมาสสดทาย

ตวอยางท ๑ : “นานาทมปตตปปผวาสตสาน, ปพพโต”

อทาหรณวา “นานาทมปตตปปผวาสตสาน” น เปนสมาสทอง โดยเปนทวปทตลยาธกรณ-

พหพพหสมาส มกมมธารยสมาสและตปปรสสมาสอยในทอง มวเคราะหตามล�าดบดงน

ว. นานปปการา ทมา นานาทมา (นานา + ทม) (วเสสนบพพบทกมมธารยสมาส)

อ.ตนไม ท. อนมประการตางๆ ชอวา นานาทม (ตนไมหลายชนด)

ว. นานาทเมห ปตตาน นานาทมปตตาน, ปปผาน (นานาทม + ปตต) (ปญจมตปปรสสมาส)

อ.ดอกไม ท. อนตกไปแลว จากตนไมตางๆ ท. ชอวา นานาทมปตต (ตกจากตนไมตางๆ)

ว. นานาทมปตตาน จ ตาน ปปผาน จาต นานาทมปตตปปผาน (นานาทมปตต + ปปผ)

อ.อนตกไปแลวจากตนไมตางๆ ท.ดวย อ.อนตกไปแลวจากตนไมตางๆ ท.เหลานน เปน

ดอกไมดวย เพราะเหตนน ชอวา นานาทมปตตปปผ (ดอกไมอนตกจากตนไมตางๆ)

(ว.ป.กม.)


ว. นานาทมปตตปปเผห วาสตา นานาทมปตตปปผวาสตา, สาน (นานาทมปตตปปผ +

วาสต) (ตตยาตปปรสสมาส)

อ.ไหลเขา ท. อนถกอบแลว ดวยดอกไมอนตกไปแลวจากตนไมตางๆ ท. ชอวา นานาทม-

ปตตปปผวาสต (ถกอบดวยดอกไมทหลนจากตนไมตางๆ)

ว. นานาทมปตตปปผวาสตา สาน ยสส ปพพตสส โสย� นานาทมปตตปปผวาสตสาน, ปพพโต

(นานาทมปตตปปผวาสต + สาน) (ฉฏฐทวปทตลยาธกรณพหพพหสมาส)

อ.ไหลเขา ท. อนถกอบแลวดวยดอกไมอนตกไปแลวจากตนไมตางๆ แหงภเขาใด มอย

อ.ภเขานน ชอวา นานาทมปตตปปผวาสตสาน,ไดแกภเขา (ทมไหลเขาทถกอบดวยดอกไม

ทหลนจากตนไมตางๆ)

ตวอยางท ๒ : “พยาลมพมพธรพนทจมพตกโฏ, ปพพโต”

อทาหรณวา “พยาลมพมพธรพนทจมพตกโฏ” น เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส

โดยมกมมธารยสมาส และตปปรสสมาสอยในทอง มวเคราะหตามล�าดบดงน

ว. พยาลมโพ อมพธโร พยาลมพมพธโร (พยาลมพ + อมพธร) (วเสสนบพพบทกมมธารยสมาส)

อ.เมฆ อนยอย ชอวาพยาลมพมพธร (เมฆอนยอย)

ว. พยาลมพมพธรสส พนทน พยาลมพมพธรพนทน (พยาลมพมพธร + พนท) (ฉฏฐ-

ตปปรสสมาส)

อ.หยาดน�า ท. แหงเมฆอนยอย ชอวาพยาลมพมพธรพนท (หยาดน�าแหงเมฆทยอย)

ว. พยาลมพมพธรพนทห จมพโต พยาลมพมพธรพนทจมพโต, กโฏ (พยาลมพมพธรพนท +

จมพต) (ตตยาตปปรสสมาส)

อ.ยอด อนหยาดน�าแหงเมฆอนยอย ท. จบแลว ชอวาพยาลมพมพธรพนทจมพต (ถกหยาดน�า

แหงเมฆทยอยจบแลว)

ว. พยาลมพมพธรพนทจมพโต กโฏ ยสส โสย� พยาลมพมพธรพนทจมพตกโฏ, ปพพโต

(พยาลมพมพธรพนทจมพต + กฏ) (ฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส)

อ.ยอด อนหยาดน�าแหงเมฆอนยอยจบแลว แหงภเขาใด มอย อ.ภเขานน ชอวา

พยาลมพมพธรพนทจมพตกฏ, ไดแกภเขา (ทมยอดเขาอนหยาดน�าแหงเมฆทยอยจบแลว)

บทท ๗

ตทธต วาดวยการยอบทกบปจจยเขาดวยกน

ความหมายของตทธต

ตทธต คอปจจยหมหนงทใชประกอบหลงนามบท เพอแทนศพททถกลบไป (Nominal

derivation) มวเคราะหวา “ตสมา ตวธลงคโต ปร หตวา หตา สหตาต ตทธตา, ณาทปจจยา”

(ต + หต) ปจจยทงหลายม ณ เปนตน เปนเบองหลงจากลงคทงสามนน เปนไปดวยกน

เพราะเหตนน ชอวา ตทธต หรอวเคราะหวา “เตส นามกาน หตา อปการา ตทธตา”

ปจจยทงหลายอนเกอหนน แกบททงหลายอนประกอบดวยนามวภตตเหลานน ชอวา ตทธต

ฉะนน ตทธตน จงไดแกศพทนามใหมทเกดจากการผสมค�านามกบปจจยเขาดวยกน

การเรยกชอตทธตตางๆ เรยกตามศพททถกลบไป ดงมค�ากลาวทวา “หมตาย หมตทธต,

หมาตาย หมาตทธต” เชนในตวอยางวา “วาสฏโ” แปลวา เหลากอของนายวสฏฐะ มาจาก “

วสฏ + ณ ปจจย” มรปวเคราะหวา “วสฏสส อปจจ� วาสฏโ” ในทน ลง ณ ปจจยมาแทน

“อปจจ”ศพททถกลบไป ดงนนจงเรยกตทธตนวา “อปจจตทธต” เปนตน

ความหมายของคาวา “ปจจย”

ค�าวา “ปจจย” หมายความวาเปนแดนใหทราบเนอความของบททถกลบไป หรอเปนเหต

ใหทราบเนอความของบททถกลบไป มวเคราะหวา “ปฏจจ เอตสมา อตโถ เอตต ปจจโย

(ปต + อ คตมห ในการไป + อ) แปลวา อ.เนอความ (มอปจจะเปนตน) อาศยแลวจาก ณ

เปนตนน ยอมเปนไป เพราะเหตนน อ.ณ เปนตนน ชอวา ปจจย หรอวเคราะหวา “ปตยนต

อเนน อตถาต ปจจโย แปลวา อ.เนอความ ท. (มอปจจะเปนตน) ยอมถกร ดวย ณ เปนตนน

เพราะเหตนน อ.ณ เปนตนน ชอวา ปจจย

อนพนธ (ตทธตอนพนธ)

อนพนธ คออกษรทจะตองถกลบไปแนนอน ไมมการประกอบใชในบาล ดงมค�ากลาว

ทวา “อปปโยค อนพนโธ” และเมอลบไปแลวมผลท�าใหมการวทธ (พฤทธ) สระหนาในกรณ

ทไมมสงโยคเปนทสด ในตทธตมตวเดยว คอ ณ อนพนธ มปจจย ๑๐ ตว ไดแก ณ, ณายน,

ณาน, เณยย, ณ, ณก, ณย, ณว, เณร และ กณ ปจจย


ประเภทของนามศพทและนบาตทนามาทาเปนตทธต

๑. สทธนาม+ปจจย เชน สมณสส อปจจ� สามเณโร (สมณ + เณร) (อปจจตทธต)

เหลากอ แหงพระสมณะ ชอวา สามเณร (สามเณร)

๒. คณนาม+ปจจย เชน สพเพส� วเสเสน วโรต วรตโร (วร + ตร) (วเสสตทธต)

ผประเสรฐ โดยยง กวาชนทงหลาย ทงปวง เพราะเหตนน ชอวา

วรตร (ผประเสรฐกวา)

๓. สพพนาม+ปจจย เชน เตน ปกาเรน ตถา (ต + ถา) (อพยยตทธต)

โดยประการนน ชอวา ตถา (โดยประการนน)

๔. สมาสนาม+ปจจย เชน สนทโร มโน ยสสาต สมโน (ส + มน) (พหพพหสมาส)

ใจ อนด ของบคคลใด มอย เพราะเหตนน บคคลนน ชอวา สมน

(ผมใจด)

สมนสส ภาโว โสมนสส (สมน + ณย) (ภาวตทธต)

ความเปน แหงผมใจด ชอวา โสมนสส (ความเปนแหงผมใจด)

๕. ตทธตนาม+ปจจย เชน เมธา อสส อตถต เมธาว (เมธา + ว) (อสสตถตทธต)

ปญญา ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา เมธาว (ผมปญญา)

วเสเสน เมธาวต เมธโย (เมธาว + อย) (วเสสตทธต)

ผมปญญา โดยพเศษ เพราะเหตนน ชอวาเมธย (ผมปญญากวา)

๖. นบาต+ปจจย เชน ปจฉา ชาโต ปจฉโม (ปจฉา + อม) (สงสฏาทอเนกตถตทธต)

อ.ผเกดแลว ในภายหลง ชอวา ปจฉม (ผเกดในภายหลง)

ตทธตวาโดยประเภทใหญๆ ม ๓ ประเภท คอ

(๑) สามญญวตตตทธต คอตทธตทวๆ ไป แบงออกเปน ๕ ประการ คอ

๑.๑ อปจจตทธต ตทธตทเกยวของกบโคตร ตระกล เหลากอ บตร มปจจย

๙ ตว คอ ณ, ณายน, ณาน, เณยย, ณ, ณก, ณย, ณว และ เณร ปจจย

๑.๒ สงสฏฐาทอเนกตถตทธต ตทธตทมอรรถสงสฏฐะ (ระคน) เปนตน

มปจจย ๑๘ ตว คอ ณก, ณ, เณยย, อม, อย, อก, กย, ย, ณย, กณ, ตา, อายตตต, ล, อาล,

ก, ตตก, วนต และ มย ปจจย

๑.๓ วเสสตทธต ตทธตทลงหลงคณศพท รปส�าเรจท�าหนาทเปนคณศพทชนวเศษ

และ อตวเศษ มปจจย ๕ ตว คอ ตร, ตม, อสก, อย และ อฏ ปจจย

ตทธต วาดวยการยอบทกบปจจยเขาดวยกน 261

๑.๔ อสสตถตทธต ตทธตทม “อสส+อตถ” หรอเรยกวา “ตทสสตถตทธต”

มปจจย ๑๒ ตว คอ ว, โส, อล, ว, อาล, ส, อก, อ, ร, วนต, มนต และ ณ ปจจย

๑.๕ สงขยาตทธต ปจจยทลงในอรรถสงขยาตทธตม ๖ ตว โดยเปนปรณสงขยา

มปจจย ๕ ตว คอ ม, ถ, , ตย และ อ ปจจย แปลวา “ท...” และทเปนอเนกตถสงขยามปจจย

๑ ตว คอ ก ปจจย

๒) ภาวตทธต คอตทธตทม “ภาว”ศพท แปลวา “ความม, ความเปน” จะตองสมพนธ

กบบททมฉฏฐวภตตเปนทสดเสมอ ในภาวตทธตน มปจจย ๗ ตว คอ ณย, ตต, ตา, ตตน,

เณยย, ณ และ กณ ปจจย

(๓) อพยยตทธต ปจจยทลงทายค�านามกม ทายสงขยากม รปส�าเรจจะเปน

อพยยศพท (นบาต) ทงหมด จงเรยกตทธตนวา อพยยตทธต มปจจย ๑๐ ตว คอ กขตต, ธา,

ชฌ, โส, ถา, ถตตา, ถ, ชช, ชช และ ตน ปจจย

๗.๑ อปจจตทธต

อปจจตทธต คอตทธตทเกยวของกบโคตร ตระกล เหลากอ บตร มวเคราะหวา

“น ปตต น ฉชชต วโส เอเตนาต อปจจ” ชอวา อปจจะ เพราะเปนเครองไมขาดสญแหง

วงศตระกล ในอปจจตทธตน มปจจย ๙ ตว คอ ณ, ณายน, ณาน, เณยย, ณ, ณก, ณย, ณว

และ เณร ปจจย รปส�าเรจเปนนามนาม

ว. วสฏสส อปจจ� วาสฏโ (วสฏ + ณ)

อ.เหลากอ ของนายวสฏฐะ ชอวา วาสฏ (เหลากอของวสฏฐะ)

ว. กจจสส ปตโต กจจายโน, กจจาโน (กจจ + ณายน, ณาน)

อ.บตร ของกจจะ ชอวา กจจายน, กจจาน (บตรของกจจะ)

ว. ภคนยา ปตโต ภาคเนยโย (ภคน + เณยย)

อ.บตร ของพสาว/นองสาว ชอวา ภาคเนยย (บตรของพสาว/นองสาว, หลาน)

ว. สทโธทนสส อปจจ� สทโธทน (สทโธทน + ณ)

อ.พระราชโอรส ของพระเจาสทโธทนะ ชอวา สทโธทน (พระราชโอรสของพระเจาสทโธทนะ,

พระนามของพระพทธเจาโคดม)

ว. สกยปตตสส ปตโต สกยปตตโก, สกยปตตโย (สกยปตต + ณก) (ลง ณกปจจย)

อ.ลก ของศากยบตร ชอวา สกยปตตก, สกยปตตย (ลกของศากยบตร) (แปลง ก เปน ย)

ว. อทตยา ปตโต อาทจโจ (อทต + ณย) (วทธ อ เปน อา)

อ.ลก ของอทตเทพธดา ชอวา อาทจจ (ลกของอทตเทพธดา, พระอาทตย)


ว. อปคสส อปจจ� โอปคโว (อปค + ณว)

อ.เหลากอ ของอปค ชอวา โอปคว (เหลากอของอปค)

ว. สมณสส อปจจ� สามเณโร (สมณ + เณร) (วทธ อ เปน อา)

อ.เหลากอ ของพระสมณะ ชอวา สามเณร (เหลากอของพระสมณะ, สามเณร)

๗.๒ สงสฏฐาทอเนกตถตทธต

สงสฏฐาทอเนกตถตทธต คอตทธตทมอรรถมากมอรรถสงสฏฐะ (ระคน) เปนตน

มปจจย ๑๘ ตว คอ ณก, ณ, เณยย, อม, อย, อก, กย, ย, ณย, กณ, ตา, อายตตต, ล, อาล,

ก, ตตก, วนต และ มย ปจจย รปส�าเรจเปนนามนามกม เปนคณนามกม

ว. ตเลน ส�สฏ� เตลก, โภชน� (ตล + ณก) (วทธ อ เปน เอ)

ระคนแลว ดวยงา ชอวา เตลก, ไดแกอาหาร (ผสมดวยงา)

ว. นาวาย ตรตต นาวโก (นาวา + ณก)

ยอมขาม ดวยเรอ เพราะเหตนน ชอวา นาวก (ผขามดวยเรอ)

ว. สกเฏน จรตต สากฏโก (สกฏ + ณก) (วทธ อ เปน อา)

ยอมเทยวไป ดวยเกวยน เพราะเหตนน ชอวา สากฏก (ผเทยวไปดวยเกวยน)

ว. ธมเมน จรต ปวตตตต ธมมโก (ธมม + ณก)

ยอมเปนไป ดวยธรรม เพราะเหตนน ชอวา ธมมก (ผเปนไปดวยธรรม)

ว. วนยมธเตต เวนยโก (วนย + ณก) (วทธ อ เปน เอ)

ยอมสวด ซงพระวนย เพราะเหตนน ชอวา เวนยก (ผสวดพระวนย, ผช�านาญพระวนย)

ว. วนย� อเวจจาธเตต เวนยโก (วนย + ณก) (วทธ อ เปน เอ)

พจารณาแลว ซงพระวนย ยอมสวด เพราะเหตนน ชอวา เวนยก (ผสวดพระวนย, ผช�านาญ

พระวนย)

ว. สตตนต� อธเตต สตตนตโก (สตตนต + ณก)

ยอมสวด ซงพระสตร เพราะเหตนน ชอวา สตตนตก (ผสวดพระสตร, ผช�านาญพระสตร)

ว. สตตนต� อเวจจาธเตต สตตนตโก (สตตนต + ณก)

พจารณาแลว ซงพระสตร ยอมสวด เพราะเหตนน ชอวา สตตนตก (ผสวดพระสตร, ผช�านาญ

พระสตร)ว. อภธมม� อธเตต อาภธมมโก (อภธมม + ณก) (วทธ อ เปน อา) ยอมสวด ซงพระอภธรรม เพราะเหตนน ชอวา อาภธมมก (ผสวดพระอภธรรม, ผช�านาญ พระอภธรรม)


ว. อภธมม� อเวจจาธเตต อาภธมมโก (อภธมม + ณก) (วทธ อ เปน อา) พจารณาแลว ซงพระอภธรรม ยอมสวด เพราะเหตนน ชอวา อาภธมมก (ผสวดพระอภธรรม, ผช�านาญพระอภธรรม)ว. กาเยน กโต ปโยโค กายโก (กาย + ณก) อ.ความพยายาม อนบคคลกระท�าแลว ดวยกาย ชอวา กายก (ผพยายามทางกาย)ว. กาเยน กต� กมม� กายก (กาย + ณก) อ.กรรม อนบคคลกระท�าแลว ดวยกาย ชอวา กายก (กรรมทท�าทางกาย, กายกรรม)ว. วจสา กต� กมม� วาจสก (วจ + ณก) (วทธ อ เปน อา, ลง ส อาคม) อ.กรรม อนบคคลกระท�าแลว ดวยวาจา ชอวา วาจสก (กรรมทท�าทางวาจา, วจกรรม)ว. มนสา กต� กมม� มานสก (มน + ณก) (วทธ อ เปน อา, ลง ส อาคม) อ.กรรม อนบคคลกระท�าแลว ดวยใจ ชอวา มานสก (กรรมทท�าทางใจ, มโนกรรม)ว. สรเร สนนธานา เวทนา สารรกา (สรร + ณก + อา) (สนนธานตถ = อรรถนบเนอง) อ.เวทนา อนนบเนอง ในสรระ ชอวา สารรกา, ไดแกเวทนา (อนนบเนองในสรระ)ว. สรเร สนนธาน� ทกข� สารรก (สรร + ณก) (วทธ อ เปน อา) อ.ทกข อนนบเนอง ในสรระ ชอวา สารรก, ไดแกทกข (อนนบเนองในรางกาย)ว. มนส สนนธานา เวทนา มานสกา (มน + ณก + อา) (วทธ อ เปน อา, ลง ส อาคม) อ.เวทนา อนนบเนอง ในใจ ชอวา มานสกา, ไดแกเวทนา (อนนบเนองในใจ)ว. มนส สนนธาน� ทกข� มานสก (มน + ณก) (วทธ อ เปน อา, ลง ส อาคม) อ.ทกข อนนบเนอง ในใจ ชอวา มานสก, ไดแกทกข (อนนบเนองในใจ)ว. ทวาเร นยตโต โทวารโก (ทวาร + ณก) (ลง โออาคม) (นยตตตถ = อรรถประกอบ) ประกอบแลว ทประต ชอวา โทวารก (ผเฝาประต)ว. ภณฑาคาเร นยตโต ภณฑาคารโก (ภณฑาคาร + ณก) ประกอบแลว ในเรอนคลง ชอวา ภณฑาคารก (ผเฝาเรอนคลง, ขนคลง)ว. นคเร นยตโต นาครโก (นคร + ณก) (วทธ อ เปน อา) ประกอบแลว ในเมอง ชอวา นาครก (ผรกษานคร)ว. อาทกมเม นยตโต อาทกมมโก (อาทกมม + ณก) ประกอบแลว ในกรรมเบองแรก ชอวา อาทกมมก (ผท�ากรรมเบองแรก)ว. เจตส นยตตา เจตสกา (เจต + ณก) (ลง ส อาคม) ประกอบแลว ในใจ ชอวา เจตสก (ประกอบในใจ)ว. วณา อสส สปปนต เวณโก (วณา + ณก) (วทธ อ เปน เอ) (สปปตถ = อรรถศลปะ) อ.การดดพณ เปนศลปะ ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา เวณก (ผมการดดพณ เปนศลปะ)


ว. เตล� อสส ภณฑนต เตลโก (เตล + ณก) (ภณฑตถ = อรรถสนคา) อ.น�ามน เปนสนคา ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา เตลก (ผมน�ามนเปนสนคา)ว. อรพภ� หนตวา ชวตต โอรพภโก (อรพภ + ณก) (วทธ อ เปน โอ) (ชวกตถ = อรรถคออาชพ) ฆาแลว ซงแกะ ยอมเลยงชพ เพราะเหตนน ชอวา โอรพภก (ผฆาแกะเลยงชพ)ว. มค� หนตวา ชวตต มาควโก (มค + ณก) (วทธ อ เปน อา, ลง วอาคม) ฆาแลว ซงเนอ ยอมเลยงชพ เพราะเหตนน ชอวา มาควก (ผฆาเนอเลยงชพ)ว. สกร� หนตวา ชวตต สกรโก (สกร + ณก) ฆาแลว ซงสกร ยอมเลยงชพ เพราะเหตนน ชอวา สกรก (ผฆาสกรเลยงชพ)ว. สกณ� หนตวา ชวตต สากณโก (สกณ + ณก) (วทธ อ เปน อา) ฆาแลว ซงนก ยอมเลยงชพ เพราะเหตนน ชอวา สากณก (ผฆานกเลยงชพ, พรานนก)ว. มจฉ� หนตวา ชวตต มจฉโก (มจฉ + ณก) ฆาแลว ซงปลา ยอมเลยงชพ เพราะเหตนน ชอวา มจฉก (ผฆาปลาเลยงชพ)ว. ชาเลน หนตต ชาลโก (ชาล + ณก) ยอมฆา ดวยตาขาย เพราะเหตนน ชอวา ชาลก (ผฆาดวยตาขาย)ว. พฬเสน หนตต พาฬสโก (พฬส + ณก) (วทธ อ เปน อา) ยอมฆา ดวยเบด เพราะเหตนน ชอวา พาฬสก (ผฆาดวยเบด, พรานเบด)ว. จาโป อสส อาวโธต จาปโก (จาป + ณก) อ.ธน เปนอาวธ ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา จาปก (ผมธนเปนอาวธ)ว. เสมโห อสส อาพาโธต เสมหโก (เสมห + ณก) อ.เสลด เปนอาพาธ ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา เสมหก (ผมโรคเสลด)ว. พทเธ ปสนโน พทธโก (พทธ + ณก) เลอมใสแลว ในพระพทธเจา ชอวา พทธก (ผเลอมใสในพระพทธเจา)ว. ธมเม ปสนโน ธมมโก (ธมม + ณก) เลอมใสแลว ในพระธรรม ชอวา ธมมก (ผเลอมใสในพระธรรม)ว. ส�เฆ ปสนโน สฆโก (ส�ฆ + ณก) เลอมใสแลว ในพระสงฆ ชอวา ส�ฆก (ผเลอมใสในพระสงฆ)ว. พทธสส สนตโก พทธโก (พทธ + ณก) อ.สมบต ของพระพทธเจา ชอวา พทธก (สมบตของพระพทธเจา)ว. ธมมสส สนตโก ธมมโก (ธมม + ณก) อ.สมบต ของพระธรรม ชอวา ธมมก (สมบตของพระธรรม)

ว. ส�ฆสส สนตโก สฆโก วหาโร, สฆกา ภม, สฆก จวร� (ส�ฆ + ณก)

อ.สมบต ของพระสงฆ ชอวา ส�ฆก (สมบตของพระสงฆ)


ว. ปคคลสส สนตก� ปคคลก, จวร� (ปคคล + ณก)

อ.จวร อนเปนสมบต ของบคคล ชอวา ปคคลก (อนเปนสมบตของบคคล)

ว. สนทฏมรหตต สนทฏโก (สนทฏ + ณก)

ยอมควร ซงการเหนเอง เพราะเหตนน ชอวา สนทฏฐก (อนควรซงการเหนเอง)

ว. “เอห ปสสา”ต อม� วธ อรหตต เอหปสสโก (เอหปสส + ณก)

ยอมควร ซงวธนวา อ.ทาน จงมา จงด ดงน เพราะเหตนน ชอวา เอหปสสก (อนควรซง

วธวา จงมาและจงด)

ว. ปสกลธารณ� ปสกล�, ต� สลมสสาต ปสกลโก, ภกข (ปสกล + ณก) (สลตถ = อรรถปกต)

อ.การทรงไวซงผาบงสกล ชอวา ปสกล, อ.การทรงไวซงผาบงสกลนน เปนปกต ของภกษนน

มอย เพราะเหตนน ชอวา ปสกลก, ไดแกภกษ (ผมการทรงไวซงผาบงสกลเปนปกต)

ว. ตจวร� สลมสสาต เตจวรโก, ภกข (ตจวร + ณก) (วทธ อ เปน เอ)

อ.การทรงไวซงผาไตรจวร เปนปกต ของภกษนน มอย เพราะเหตนน ชอวา เตจวรก, ไดแก

ภกษ (ผมการทรงไวซงผาไตรจวรเปนปกต)

ว. เอกาสเน โภชนสโล เอกาสนโก, ภกข (เอกาสน + ณก)

อ.ผมการฉน-บนอาสนะเดยว-เปนปกต ชอวา เอกาสนก, ไดแกภกษ (ผ มการฉนบน

อาสนะเดยว เปนปกต, ผฉนมอเดยว)

ว. รกขมเล วสนสโล รกขมลโก, ภกข (รกขมล + ณก)

อ.ผมการอย-ทโคนแหงตนไม-เปนปกต ชอวา รกขมลก, ไดแกภกษ (ผมการอยทโคนตนไม

เปนปกต)

ว. อรญเญ วสนสโล อารญญโก, ภกข (อรญญ + ณก) (วทธ อ เปน อา)

อ.ผมการอย-ในปา-เปนปกต ชอวา อารญญก, ไดแกภกษ (ผมการอยในปาเปนปกต)

ว. สสาเน วสนสโล โสสานโก, ภกข (สสาน + ณก) (วทธ อ เปน โอ)

อ.ผมการอย-ในปาชา-เปนปกต ชอวา โสสานก, ไดแกภกษ (ผมการอยในปาชาเปนปกต)

ว. อปาเย ชาโต อาปายโก (อปาย + ณก) (วทธ อ เปน อา) (ชาตตถ = อรรถคอเกด)

ผเกดแลว ในอบายภม ชอวา อาปายก (ผเกดในอบายภม)

ว. นรเย ชาโต เนรยโก (นรย + ณก) (วทธ อ เปน เอ)

ผเกดแลว ในนรก ชอวา เนรยก (ผเกดในนรก, สตวนรก)

ว. ราชคเห ชาโต ราชคหโก, ชโน (ราชคห + ณก)

อ.ชน ผเกดแลว ในเมองราชคฤห ชอวา ราชคหก (ผเกดในเมองราชคฤห)

ว. ราชคเห วสตต ราชคหโก, ชโน (ราชคห + ณก)

อ.ชน ยอมอย ในเมองราชคฤห เพราะเหตนน ชอวา ราชคหก (ผอยในเมองราชคฤห)


ว. มคเธส ชาโต มาคธโก, มาคธกา, มาคธก (มคธ + ณก) (วทธ อ เปน อา)

ผเกดแลว ในแควนมคธ ท. ชอวา มาคธก, มาคธกา, มาคธก (ผเกดในแควนมคธ)

ว. มคเธส วสตต มาคธโก, มาคธกา, มาคธก (มคธ + ณก) (วทธ อ เปน อา)

ยอมอย ในแควนมคธ ท. เพราะเหตนน ชอวา มาคธก, มาคธกา, มาคธก (ผอยในแควนมคธ)

ว. โลเก วทโต โลกโก (โลก + ณก)

ผปรากฏแลว ในโลก ชอวา โลกก (ผปรากฏในโลก)

ว. โลกาย ส�วตตตตป โลกโก (โลก + ณก)

ยอมเปนไป เพอโลก แมเพราะเหตนน ชอวา โลกก (ผเปนไปเพอโลก)

ว. อสงขาโรเยว อสงขารก (อสงขาร + ณก) (สกตถ = อรรถของตวเอง, มความหมายเทาเดม)

อ.อสงขารนนเทยว ชอวา อสงขารก (อสงขารก)

ว. สสงขาโรเยว สสงขารก (สสงขาร + ณก)

อ.สสงขารนนเทยว ชอวา สสงขารก (สสงขารก)

ว. นามเมว นามก (นาม + ณก)

อ.ชอนนเทยว ชอวา นามก (ชอ, นาม)

ว. อาขยาตเมว อาขยาตก (อาขยาต + ณก)

อ.อาขยาตนนเทยว ชอวา อาขยาตก (อาขยาต)

ว. อปสคคเมว โอปสคคก (อปสคค + ณก) (วทธ อ เปน โอ)

อ.อปสคนนเทยว ชอวา โอปสคคก (อปสค)

ว. นปาตเมว เนปาตก (นปาต + ณก) (วทธ อ เปน เอ)

อ.นบาตนนเทยว ชอวา เนปาตก (นบาต)

ว. จตมหาราเช ภตต เอเตสนต จาตมหาราชกา (จตมหาราช + ณก) (วทธ อ เปน อา)

อ.ความภกด ในทาวมหาราช ๔ พระองค ของเทวดา ท.เหลานน มอย เพราะเหตนน

ชอวา จาตมหาราชกา (ผมความภกดในทาวมหาราชทง ๔ พระองค)

ว. กสาเวน รตต� กาสาว, วตถ� (กสาว + ณ) (วทธ อ เปน อา)

อ.ผา อนถกยอมแลว ดวยน�าฝาด ชอวา กาสาว (อนถกยอมดวยน�าฝาด, ผากาสาวพสตร)

ว. กสาเยน รตต� กาสาย, วตถ� (กสาย + ณ) (วทธ อ เปน อา)

อ.ผา อนถกยอมแลว ดวยน�าฝาด ชอวา กาสาย (อนถกยอมดวยน�าฝาด, ผากาสาวพสตร)

ว. มตเต ภวา เมตตา, เมตต วา (มตต + ณ + อา, อ) (วทธ อ เปน เอ)

อ.ความรกอนเปนอย(อนเกด) ในมตร ชอวา เมตตา, เมตต (ความรกทเกดในมตร)

ว. ปาวเส ชาโต ปาวโส เมโฆ, ปาวสา รตต, ปาวส อพภ� (ปาวส + ณ) (ชาตาทอตถ)

อ.เมฆ เกดแลว ในฤดฝน ชอวา ปาวส (เกดในฤดฝน)


ว. สรเท ชาโต สารโท มาโส, สารทา รตต, สารท ปปผ� (สรท + ณ) (วทธ อ เปน อา)

อ.เดอน เกดแลว ในฤดอบลม ชอวา สารท (เกดในฤดอบลม)

ว. สสเร ชาโต สสโร (สสร + ณ)

เกดแลว ในฤดใบไมผล ชอวา สสร. (เกดในฤดใบไมผล)

ว. เหมนเต ชาโต เหมนโต (เหมนต + ณ)

เกดแลว ในฤดหนาว ชอวา เหมนต (เกดในฤดหนาว)

ว. วสนเต ชาโต วสนโต (วสนต + ณ)

เกดแลว ในฤดฝน ชอวา วสนต (เกดในฤดฝน)

ว. คมเห ชาโต คมโห (คมห + ณ)

เกดแลว ในฤดรอน ชอวา คมห (เกดในฤดรอน)

ว. ราชคเห ชาโต ราชคโห (ราชคห + ณ)

เกดแลว ในเมองราชคฤห ชอวา ราชคห (ผเกดในเมองราชคฤห)

ว. ราชคหา อาคโต ราชคโห (ราชคห + ณ)

มาแลว จากเมองราชคฤห ชอวา ราชคห (ผมาจากเมองราชคฤห)

ว. ราชคโห อสส นวาโสต ราชคโห (ราชคห + ณ)

อ.เมองราชคฤห เปนทอย ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ราชคห (ผมเมองราชคฤห

เปนทอย)

ว. ราชคหสส อสสโรต ราชคโห, ราชคหโก วา (ราชคห + ณ) (ลง ก อาคม)

ผเปนใหญ แหงเมองราชคฤห เพราะเหตนน ชอวา ราชคห, ราชคหก (ผเปนใหญแหง

เมองราชคฤห)

ว. นคเร วสตต นาคโร, นาครโก วา (นคร + ณ) (วทธ อ เปน อา) (ลง ก อาคม)

ยอมอย ในเมอง เพราะเหตนน ชอวา นาคร หรอชอวา นาครก (ผอยในเมอง, ชาวเมอง)

ว. ชนปเท วสตต ชานปโท (ชนปท + ณ) (วทธ อ เปน อา)

ยอมอย ในชนบท เพราะเหตนน ชอวา ชานปท (ผอยในชนบท)

ว. มคเธส ชาโต มาคโธ (มคธ + ณ) (วทธ) (ชอชนบททง ๑๖ แควน ใชเปนพหวจนะเทานน)

เกดแลว ในแควนมคธ ท. ชอวา มาคธ (ผเกดในแควนมคธ)

ว. มคเธห อาคโต มาคโธ (มคธ + ณ) (วทธ อ เปน อา)

มาแลว จากแควนมคธ ท. ชอวา มาคธ (ผมาจากแควนมคธ)

ว. มคธา อสส นวาโสต มาคโธ (มคธ + ณ) (วทธ อ เปน อา)

อ.แควนมคธ ท. เปนทอย ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา มาคธ (ผมแควนมคธ

เปนทอย)


ว. มคธาน� อสสโรต มาคโธ, มาคธโก วา (มคธ + ณ) (วทธ อ เปน อา) (ลง ก อาคม)

ผเปนใหญ แหงแควน ท. เพราะเหตนน ชอวามาคธ หรอชอวา มาคธก (ผเปนใหญแหงแควนมคธ

ว. กตตกาย ปณณจนทยตตาย ยตโต มาโส กตตโก (กตตกา + ณ) (นกขตตโยค = ดาว)

อ.เดอน อนประกอบดวยดาวลกไก อนประกอบดวยพระจนทรเตมดวง ชอวา กตตก

(เดอน ๑๒)

ว. มคสเรน จนทยตเตน นกขตเตน ยตโต มาโส มาคสโร (มคสร + ณ) (วทธ อ เปน อา)

อ.เดอน อนประกอบดวยดาวหวเนอ อนประกอบดวยพระจนทรเตมดวง ชอวา มาคสร

(เดอนอาย)

ว. ผสเสน ยตโต มาโส ผสโส (ผสส + ณ)

อ.เดอน อนประกอบแลว ดวยดาวสมอส�าเภา ชอวา ผสส (เดอนย)

ว. มฆาย ยตโต มาโส มาโฆ (มฆา + ณ) (วทธ อ เปน อา)

อ.เดอน อนประกอบแลว ดวยดาวงตวผ ชอวา มาฆ (เดอน ๓)

ว. ผคคนยา ยตโต มาโส ผคคโน (ผคคน + ณ)

อ.เดอน อนประกอบแลว ดวยดาวงตวเมย ชอวา ผคคน (เดอน ๔)

ว. จตตาย ยตโต มาโส จตโต (จตตา + ณ)

อ.เดอน อนประกอบแลว ดวยดาวจระเข ชอวา จตต (เดอน ๕)

ว. วสาขาย ยตโต มาโส เวสาโข (วสาขา + ณ) (วทธ อ เปน เอ)

อ.เดอน อนประกอบแลว ดวยดาวคนฉตร ชอวา เวสาข (เดอน ๖)

ว. เชฏาย ยตโต มาโส เชฏโ (เชฏา + ณ)

อ.เดอน อนประกอบแลว ดวยดาวชางใหญ ชอวา เชฏ (เดอน ๗)

ว. อตตราสาฬหาย ยตโต มาโส อาสาฬโห, อาสาฬห วา (อาสาฬหา + ณ)

อ.เดอน อนประกอบแลว ดวยดาวอาสาฬหะเหนอ ชอวา อาสาฬห, อาสาฬห บาง (เดอน ๘)

ว. สวเณน ยตโต มาโส สาวโณ สาวณ (สวณ + ณ) (วทธ อ เปน อา)

อ.เดอน อนประกอบแลว ดวยดาวหลกชย ชอวา สาวณ, สาวณ (เดอน ๙)

ว. ภทเทน ยตโต มาโส ภทโท (ภทท + ณ)

อ.เดอน อนประกอบแลว ดวยดาวเนอทราย ชอวา ภทท (เดอน ๑๐)

ว. อสสยเชน ยตโต มาโส อสสยโช (อสสยช + ณ)

อ.เดอน อนประกอบแลว ดวยดาวมา ชอวา อสสยช (เดอน ๑๑)

ว. วเน ชาต� วาเนยย, ปปผ� (วน + เณยย) (วทธ อ เปน อา)

เกดแลว ในปา ชอวา วาเนยย, ไดแกดอกไม (ทเกดในปา)

ว. ปถสส หต� ปาเถยย (ปถ + เณยย) (วทธ อ เปน อา)

เปนประโยชนเกอกล แกหนทาง ชอวา ปาเถยย (เสบยงเปนประโยชนเกอกลแกการเดนทาง)


ว. สปตสส หต� สาปเตยย, ธน� (สปต + เณยย) (วทธ อ เปน อา)

เปนประโยชนเกอกล แกเจาของ ชอวา สาปเตยย, ไดแกทรพย (ทรพยสมบตเปนประโยชน

เกอกลแกเจาของ)

ว. ปทปสส หต� ปทเปยย, เตล� (ปทป + เณยย)

เปนประโยชนเกอกล แกประทป ชอวา ปทเปยย, ไดแกน�ามน (เปนประโยชนเกอกลแกประทป)

ว. ทกขณมรหตต ทกขเณยโย (ทกขณา + เณยย)

ยอมควร ซงทกษณา เพราะเหตนน ชอวา ทกขเณยย (ผควรซงทกษณา)

ว. ปจฉา ชาโต ปจฉโม (ปจฉา + อม)

เกดแลว ในภายหลง ชอวา ปจฉม (ผเกดในภายหลง)

ว. ปจฉา ชาตา ปจฉมา, ชนตา (ปจฉา + อม)

เกดแลว ในภายหลง ชอวา ปจฉมา, ไดแกหมชน (ผเกดในภายหลง)

ว. ปจฉา ชาต� ปจฉม, จตต� (ปจฉา + อม)

เกดแลว ในภายหลง ชอวา ปจฉม, ไดแกจต (ดวงทเกดในภายหลง)

ว. อนเต ชาโต อนตโม, อนตมา, อนตม (อนต + อม)

เกดแลว ในทสด ชอวา อนตม, อนตมา, อนตม (ผเกดในสดทาย)

ว. มชเฌ ชาโต มชฌโม (มชฌ + อม)

เกดแลว ในทามกลาง ชอวา มชฌม (ผเกดในทามกลาง)

ว. ปเร ชาโต ปรโม (ปร + อม)

เกดแลว ในกาลกอน ชอวา ปรม (ผเกดในกาลกอน)

ว. มนสสชาตยา ชาโต มนสสชาตโย (มนสสชาต + อย) (ปงลงค)

เกดแลว ในชาตแหงมนษย ชอวา มนสสชาตย (ผเกดในชาตมนษย)

ว. มนสสชาตยา ชาตา มนสสชาตยา (มนสสชาต + อย + อา) (อตถลงค)

เกดแลว ในชาตแหงมนษย ชอวา มนสสชาตยา (ผเกดในชาตมนษย)

ว. มนสสชาตยา ชาต� มนสสชาตย (มนสสชาต + อย) (นปงสกลงค)

เกดแลว ในชาตแหงมนษย ชอวา มนสสชาตย (ผเกดในชาตมนษย)

ว. โลเก ชาโต โลกโย (โลก + อย)

เกดแลว ในโลก ชอวา โลกย (ผเกดในโลก)

ว. อนเต นยตโต อนตโม, อนตโย, อนตโก (อนต + อม, อย, อก)

ประกอบแลว ในทสด ชอวา อนตม, อนตย, อนตก (ผประกอบในทสด)

ว. กปโป อสส อตถต กปปโย (กปป + อย)

อ.การกระท�าสมควรแหงภกษ แหงโวหารนน มอย เพราะเหตนน ชอวา กปปย (โวหารอนท�า

สมควรแหงภกษ)


ว. โพธสส ปกเข ภวา โพธปกขยา, ธมมา (โพธ + ปกข + อย)

อ.ธรรม ท. อนมอย ในฝกฝาย แหงปญญาเปนเครองตรสร ชอวา โพธปกขย, ไดแกธรรม

ทงหลาย (อนมในฝกฝายแหงปญญาเปนเครองตรสร)

ว. ปญจวคเค ภวา ปญจวคคยา, ภกข (ปญจวคค + อย)

อ.ภกษ ท. ผมอย ในพวกหา ชอวา ปญจวคคย (ภกษผมอยในพวกหารป)

ว. ฉพพคเค ภวา ฉพพคคยา, ภกข (ฉพพคค + อย)

อ.ภกษ ท. ผมอย ในพวกหก ชอวา ฉพพคคย (ภกษผมอยในพวกหกรป)

ว. ปาทาน� หต� ปชช, เตล� (ปาท + ย)

เกอกล แกเทา ท. ชอวา ปชช, ไดแกน�ามน (เกอกลแกเทา)

ว. ปาท� อรหตต ปชช, คาถา (ปาท + ย)

ยอมควร ซงบาท เพราะเหตนน ชอวา ปชช, ไดแกคาถา (คาถาอนสมควรซงบาท)

ว. คาเม ภโว คมโม (คาม + ย)

อ.ความประพฤตอนมอย ในบาน ชอวา คมม (อนมอยในบาน)

ว. ถนโต ชาต� ถญญ (ถน + ย)

(อ.น�านม) อนเกดขน จากเตา ชอวา ถญญ (น�านมอนเกดขนจากเตานม)

ว. ธนาย ส�วตตตต ธญญ (ธน + ย)

ยอมเปนไป เพอทรพย เพราะเหตนน ชอวา ธญญ (เปนไปเพอทรพย)

ว. สมณาน� หตา สามญญา, ชนา (สมณ + ณย) (วทธ อ เปน อา)

อ.ชน ท. ผเกอกล แกพระสมณะ ท. ชอวา สามญญ (ผเกอกลแกพระสมณะ)

ว. มนสสาน� สมโห มานสสโก (มนสส + กณ) (วทธ อ เปน อา)

อ.หม ของมนษย ท. ชอวา มานสสก (หมของมนษย)

ว. มนสสาน� สมโห มานสโส (มนสส + ณ) (วทธ อ เปน อา)

อ.หม ของมนษย ท. ชอวา มานสส (หมของมนษย)

ว. อฏนน� สมโห อฏโก (อฏ + กณ)

อ.หม แหงแปด ท. ชอวา อฏก (หมแหงแปด)

ว. ทวนน� สมโห ทวย (ทว + ณ) (แปลง อ เปน อย)

อ.หม แหงสอง ท. ชอวา ทวย (หมแหงสอง)

ว. ตณณ� สมโห ตย (ต + ณ) (แปลง อ เปน อย)

อ.หม แหงสาม ท. ชอวา ตย (หมแหงสาม)

ว. ชนาน� สมโห ชนตา (ชน + ตา)

อ.หม แหงชน ท. ชอวา ชนตา (หมแหงชน)


ว. สหายาน� สมโห สหายตา (สหาย + ตา)

อ.หม แหงสหาย ท. ชอวา สหายตา (หมแหงสหาย)

ว. นาคราน� สมโห นาครตา (นาคร + ตา)

อ.หม แหงชาวเมอง ท. ชอวา นาครตา (หมแหงชาวเมอง)

ว. เทโวเยว เทวตา (เทว + ตา) (ลง ตา ปจจยในอรรถสกตถะ)

อ.เทวดานนเทยว ชอวา เทวตา (เทวดา)

ว. อปาทานาน� หตา อปาทานยา (อปาทาน + อย) (ลง อย ปจจยในอรรถ “หต”)

อ.ธรรม ท. อนเกอกล ตออปาทาน ท. ชอวา อปาทานย (ธรรมอนเกอกลตออปาทาน)

ว. ธโม วย ทสสตต ธมายตตต (ธม + วย + อายตตต)

ยอมปรากฏ เพยงดงควนไฟ เพราะเหตนน ชอวา ธมายตตต (ปรากฏเพยงดงควนไฟ)

ว. ตมร� วย ทสสตต ตมรายตตต (ตมร + วย + อายตตต)

ยอมปรากฏ เพยงดงความมด เพราะเหตนน ชอวา ตมรายตตต (ปรากฏเพยงดงความมด)

ว. ทฏ นสสต� ทฏลล (ทฏ + ล) (ซอน ล)

อาศยแลว ซงวตถไมด ชอวา ทฏลล (อาศยวตถไมด)

ว. ทฏ าน� ทฏลล (ทฏ + ล) (ซอน ล)

อ.เหตเปนทตง ไมด ชอวา ทฏลล (เหตเปนทตงไมด)

ว. เวท� นสสต� เวทลล (เวท + ล) (ซอน ล)

อ.พระพทธพจน อนอาศยแลว ซงความยนด ชอวา เวทลล (อาศยความยนด)

ว. อภชฌา อสส ปกตต อภชฌาล (อภชฌา + อาล)

อ.อภชฌา เปนปกต ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา อภชฌาล (ผมอภชฌาเปนปกต)

ว. อภชฌา อสส พหลาต อภชฌาล (อภชฌา + อาล)

อ.อภชฌา อนมาก ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา อภชฌาล (ผมอภชฌามาก)

ว. สต� อสส ปกตต สตาล (สต + อาล)

อ.ความหนาว เปนปกต ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา สตาล (ผมความหนาวเปนปกต)

ว. ทยา อสส ปกตต ทยาล (ทยา + อาล)

อ.ความกรณา เปนปกต ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ทยาล (ผมความกรณาเปนปกต)

ว. อภชฌา อสส ปกตต อภชฌาลโก, อภชฌาลกา, อภชฌาลก (อภชฌา+อาล) (ลง ก อาคม)

อ.อภชฌา เปนปกต ของบคคล มอย เพราะเหตนน ชอวา อภชฌาลก (ผมอภชฌาเปนปกต)

ว. อชเยว อชโก (อช) (ลง ก อาคม)

อ.ผตรงนนเทยว ชอวา อชก (ผตรง)

ว. สลมตตเมว สลมตตก (สลมตต) (ลง ก อาคม)

อ.สกวาศลนนเทยว ชอวา สลมตตก (สกวาศล)


ว. หตถโน อว หตถกา (หตถ + ก) (ลง ก ปจจย ในอรรถปฏภาคะ - สวนเหมอน)

เพยงดง อ.ชาง ท. ชอวา หตถก (เพยงดงชาง, ตกตาชาง) (รสสะทามกลางตทธต)

ว. อสสา อว อสสกา (อสส + ก) (ลง ก ปจจย ในอรรถปฏภาคะ - สวนเหมอน)

เพยงดง อ.มา ท. ชอวา อสสก (เพยงดงมา, ตกตามา)

ว. กจฉโต ปณฑโต ปณฑตโก (ปณฑต + ก) (ลง ก ปจจยในอรรถกจฉตะ - นารงเกยจ)

อ.บณฑต ผนารงเกยจ ชอวา ปณฑตก (บณฑตผนารงเกยจ)

ว. ภตยา ชวนต ภโฏ, ภโฏเยว ภฏโก (ภฏ + ก) (ลง ก ปจจยในอรรถสญญา - นามบญญต)

ยอมเปนอย ดวยคาจาง ชอวา ภฏ, อ.ผเปนอยดวยคาจางนนเทยว ชอวา ภฏก (ลกจาง)

ว. อนกมปโต ปตโต ปตตโก (ปตต + ก) (ลง ก ปจจยในอรรถอนกมปา - นาสงสาร)

อ.บตร ผถกสงสาร ชอวา ปตตก (บตรนอยผนาสงสาร)

ว. ก ปรมาณมสสาต กตตก (ก + ตตก) (ลง ตตก ปจจยในอรรถปรมาณ - ประมาณ)

อ.ปรมาณ เทาไร แหงวตถนน มอย เพราะเหตนน ชอวา กตตก (มประมาณเทาไร)

ว. ย� ปรมาณมสสาต ยตตก (ย + ตตก)

อ.ปรมาณ เทาใด แหงวตถนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ยตตก (มประมาณเทาใด)

ว. ต� ปรมาณมสสาต ตตตก (ต + ตตก)

อ.ปรมาณ เทานน แหงวตถนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ตตตก (มประมาณเทานน)

ว. เอต� ปรมาณมสสาต เอตตก (เอต + ตตก) (แปลง เอต เปน เอ)

อ.ปรมาณ เทาน แหงวตถนน มอย เพราะเหตนน ชอวา เอตตก (มประมาณเทาน)

ว. ย� ปรมาณมสสาต ยาวา (ย + วนต) (ทฆะ อ เปน อา)

อ.ปรมาณ เทาใด แหงวตถนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ยาวนต (มประมาณเทาใด)

ว. สวณเณน ปกโต สวณณมโย โสวณณมโย วา, รโถ (สวณณ + มย) (ปงลงค)

ถกกระท�าแลว ดวยทอง ชอวา สวณณมย, โสวณณมย, ไดแกรถ (ถกกระท�าดวยทอง)

ว. สวณเณน ปกตา สวณณมยา, ภาชนวกต (สวณณ + มย + อา) (อตถลงค)

ถกกระท�าแลว ดวยทอง ชอวา สวณณมยา, ไดแกภาชนะพเศษ (ถกกระท�าดวยทอง)

ว. สวณเณน ปกต� สวณณมย, ภาชน� (สวณณ + มย) (นปงสกลงค)

ถกกระท�าแลว ดวยทอง ชอวา สวณณมย, ไดแกภาชนะ (ถกกระท�าดวยทอง)

ว. รปเยน ปกต� รปยมย (รปย + มย)

ถกกระท�าแลว ดวยเงน ชอวา รปยมย (ถกกระท�าดวยเงน)

ว. รชเตน ปกต� รชตมย (รชต + มย)

ถกกระท�าแลว ดวยเงน ชอวา รชตมย (ถกกระท�าดวยเงน)

ว. มตตกาย ปกต� มตตกามย (มตตกา + มย)

ถกกระท�าแลว ดวยดนเหนยว ชอวา มตตกามย (ถกกระท�าดวยดนเหนยว)


ว. อทธยา นพพตต� อทธมย (อทธ + มย)

อนเกดขนแลว ดวยฤทธ ชอวา อทธมย (อนเกดขนดวยฤทธ, อนส�าเรจแลวดวยฤทธ)

ว. มนโต นปผนนา มโนมยา (มน + มย) (แปลง อ เปน โอ ทามกลางตทธต)

ส�าเรจแลว เพราะใจ ชอวา มโนมย (อนส�าเรจเพราะใจ)

ว. ทานเมว ทานมย (ทาน + มย) (ลง มย ปจจยในอรรถสกตถะ)

อ.ทานนนเทยว ชอวา ทานมย (ทาน)

ว. สลเมว สลมย (สล + มย) (ลง มย ปจจยในอรรถสกตถะ)

อ.ศลนนเทยว ชอวา สลมย (ศล)

---------------------------------------------

๗.๓ ภาวตทธต

ภาวตทธต คอ ตทธตทม “ภาว”ศพท แปลวา “ปวตตนมต เปนแดนเกดความรและ

ศพท” มวเคราะหวา “ภวนต เอตสมา พทธสททา อต ภาโว” แปลวา ชอวา ภาวะ เพราะเปน

แดนเกดของความรและศพท (ภ + ณ) ภาว ศพทน จะตองสมพนธกบฉฏฐวภตตเสมอ ใน

ภาวตทธต นมปจจย ๗ ตว คอ ณย, ตต, ตา, ตตน, เณยย, ณ และ กณ ปจจย รปส�าเรจเปน

นามนาม

ภาวะ ม ๕ อยาง

(๑) ชาต = ชาตก�าเนด, ชนด เชน ควสส ภาโว โคตต� อ.เหตอนเปนมา แหงวว

ชอวา โคตต (เหตอนเปนมาแหงวว, ความเปนแหงวว) หมายถง โคชาต (ชาต) อนเปนเหตให

เกดศพทวา “โค” (วว)

(๒) ทพพ = ทพพะ (ตว, องคธรรม) เชน ทณฑโน ภาโว ทณฑตต� อ.เหตอนเปนมา

แหงผมไมเทา ชอวา ทณฑตต (เหตอนเปนมาแหงผมไมเทา) หมายถง ไมเทา (ทพพะ) อนเปน

เหต ใหเกดศพทวา “ทณฑ” (ผมไมเทา)

(๓) คณ = คณศพท (สภาพ) เชน นลสส ภาโว นลตต� อ.เหตอนเปนมา แหง

ผาสเขยว ชอวา นลตต (เหตอนเปนมาแหงผาสเขยว) หมายถง สเขยว (คณ) อนเปนเหตใหเกด

ศพทวา “นล�” (ผาเขยว)

(๔) กรยา = กรยาการกระท�า (อาการ) เชน ปาจกสส ภาโว ปาจกตต� อ.เหตอนเปน

มา แหงผหง ชอวา ปาจกตต (เหตอนเปนมาแหงผหง) หมายถง กรยาการหง (กรยา) อนเปน


เหตใหเกด ศพทวา ปาจโก (ผหง)

(๕) นาม = นาม, ชอ เชน เทวทตตสส ภาโว เทวทตตตต� อเหตอนเปนมา แหง

เทวทต ชอวา เทวทตตตต (เหตอนเปนมาแหงเทวทต) หมายถง ชอวา เทวทต (นาม) อนเปน

เหตใหเกดศพทวา “เทวทตโต” (เทวทต)

ว. อลสสส ภาโว อาลสย (อลส + ณย) (วทธ อ เปน อา)

อ.ความเปน แหงบคคลผเกยจคราน ชอวา อาลสย (ความเปนผเกยจคราน)

ว. อโรคสส ภาโว อาโรคย (อโรค + ณย) (วทธ อ เปน อา)

อ.ความเปน แหงบคคลผไมมโรค ชอวา อาโรคย (ความเปนผไมมโรค)

ว. ทพพลสส ภาโว ทพพลย (ทพพล + ณย)

อ.ความเปน แหงบคคลผไมมก�าลง ชอวา ทพพลย (ความเปนผไมมก�าลง, ทพพลภาพ)

ว. มจฉรสส ภาโว มจฉรย (มจฉร + ณย) (เพราะ ย ปจจย ลง อ อาคม)

อ.ความเปน แหงบคคลผตระหน ชอวา มจฉรย (ความเปนผตระหน)

ว. อสสรสส ภาโว อสสรย (อสสร + ณย) (เพราะ ย ปจจย ลง อ อาคม)

อ.ความเปน แหงบคคลผเปนใหญ ชอวา อสสรย (ความเปนใหญ)

ว. ปณฑตสส ภาโว ปณฑจจ (ปณฑต + ณย) (แปลง ตย เปน จ, ซอน จ)

อ.ความเปน แหงบณฑต ชอวา ปณฑจจ (ความเปนบณฑต)

ว. พหสสตสส ภาโว พาหสสจจ (พหสสต + ณย) (วทธ อ เปน อา, แปลง อ ของ สต เปน อ)

อ.ความเปน แหงบคคลผพหสตร ชอวา พาหสสจจ (ความเปนพหสตร)

ว. มฏสสตสส ภาโว มฏสสจจ (มฏสสต + ณย) (ลบอ, แปลง ตย ปน จ, ซอน จ)

อ.ความเปน แหงบคคลผมสตหลงลม ชอวา มฏสสจจ (ความเปนผมสตหลงลม)

ว. กสลสส ภาโว โกสลล (กสล + ณย) (วทธ อ เปน โอ, แปลง ลย เปน ล, ซอน ล)

อ.ความเปน แหงบคคลผฉลาด ชอวา โกสลล (ความเปนผฉลาด)

ว. วปลสส ภาโว เวปลล (วปล + ณย) (วทธ อ เปน เอ, แแปลง ลย เปน ล, ซอน ล)

อ.ความเปน แหงบคคลผบรบรณ ชอวา เวปลล (ความเปนผบรบรณ)

ว. สมานาน� ภาโว สามญญ (สมาน + ณย) (วทธ อ เปน อา, แปลง นย เปน ญ, ซอน ญ)

อ.ความเปน แหงสงอนเหมอนกน ท. ชอวา สามญญ (ความเปนสงเหมอนกน) (รสสะ อา

เปน อ)

ว. คลานสส ภาโว เคลญญ (คลาน + ณย) (วทธ อ เปน เอ, รสสะ, แปลง นย เปน ญ, ซอน ญ)

อ.ความเปน แหงบคคลผเปนไข ชอวา เคลญญ (ความเปนผเปนไข)

ว. สหทสส ภาโว โสหชช (สหท + ณย) (วทธ อ เปน โอ, แปลง ทย เปน ช, ซอน ช)

อ.ความเปน แหงบคคลผมใจด ชอวา โสหชช (ความเปนผมใจด)


ว. วสารทสส ภาโว เวสารชช (วสารท + ณย) (วทธ อ เปน เอ, แปลง ทย เปน ช, ซอน ช)

อ.ความเปน แหงบคคลผแกลวกลา ชอวา เวสารชช (ความเปนผแกลวกลา)

ว. สมนสส ภาโว โสมนสส (สมน + ณย) (วทธ อ เปน โอ, ลง ส อาคม, แปลง สย เปน ส,

ซอน ส)

อ.ความเปน แหงบคคลผมใจด ชอวา โสมนสส (ความเปนผมใจด)

ว. ทมนสส ภาโว โทมนสส (ทมน + ณย) (วทธ อ เปน โอ, ลง ส อาคม, แปลง สย เปน ส,

ซอน ส)

อ.ความเปน แหงบคคลผมใจไมด ชอวา โทมนสส (ความเปนผมใจไมด)

ว. สวจสส ภาโว โสวจสส (สวจ + ณย) (วทธ อ เปน โอ, ลง ส อาคม , แปลง สย เปน ส, ซอน ส)

อ.ความเปน แหงบคคลผวางาย ชอวา โสวจสส (ความเปนผวางาย)

ว. ทวจสส ภาโว โทวจสส (ทวจ + ณย) (วทธ อ เปน โอ, ลง ส อาคม, แปลง สย เปน ส, ซอน ส)

อ.ความเปน แหงบคคลผวายาก ชอวา โทวจสส (ความเปนผวายาก)

ว. นปกสส ภาโว เนปกก (นปก + ณย) (วทธ อ เปน เอ, แปลง กย เปน ก, ซอน ก)

อ.ความเปน แหงบคคลผมปญญา ชอวา เนปกก (ความเปนผมปญญา)

ว. ราชโน ภาโว รชช (ราช + ณย) (รสสะ อา เปน อ, แปลง ชย เปน ช, ซอน ช)

อ.ความเปน แหงพระราชา ชอวา รชช (ความเปนพระราชา)

ว. สมณสส ภาโว สามญญ (สมณ + ณย) (วทธ อ เปน อา, แปลง ณย เปน ญ, ซอน ญ)

อ.ความเปน แหงพระสมณะ ชอวา สามญญ (ความเปนพระสมณะ)

ว. ปสกลกสส ภาโว ปสกลกตต (ปสกลก + ตต)

อ.ความเปน แหงภกษผมการทรงไวซงผาบงสกลเปนปกต ชอวา ปสกลกตต (ความเปน

ผมการทรงผาบงสกลเปนปกต)

ว. ปสกลกสส ภาโว ปสกลกตา (ปสกลก + ตา)

อ.ความเปน แหงภกษผมการทรงไวซงผาบงสกลเปนปกต ชอวา ปสกลกตา (ความเปน

ผมการทรงผาบงสกลเปนปกต)

ว. เตจวรกสส ภาโว เตจวรกตา (เตจวรก + ตา)

อ.ความเปน แหงภกษผมการทรงไวซงผาไตรจวรเปนปกต ชอวา เตจวรกตา (ความเปน

ผมการทรงผาไตรจวรเปนปกต)

ว. กตญญสส ภาโว กตญญตา (กตญญ + ตา) (เพราะตาปจจย รสสะ อ เปน อ)

อ.ความเปน แหงบคคลผร อปการะทบคคลอนกระท�าแลว ชอวา กตญญตา (ความเปน

ผรอปการะทผอนท�าแลว)

ว. อปปจฉสส ภาโว อปปจฉตา (อปปจฉ + ตา)

อ.ความเปน แหงบคคลผมความปรารถนานอย ชอวา อปปจฉตา (ความเปนผมความ


ปรารถนานอย)

ว. อส�สคคสส ภาโว อสสคคตา (อส�สคค + ตา)

อ.ความเปน แหงบคคลผไมมความเกยวของ ชอวา อส�สคคตา (ความเปนผไมมความ

เกยวของ)

ว. ภสสารามสส ภาโว ภสสารามตา (ภสสาราม + ตา)

อ.ความเปน แหงบคคลผมความยนดในการพด ชอวา ภสสารามตา (ความเปนผชอบ

พดมาก)

ว. นททารามสส ภาโว นททารามตา (นททาราม + ตา)

อ.ความเปน แหงบคคลผชอบในการนอน ชอวา นททารามตา (ความเปนผชอบนอนมาก)

ว. ลหโน ภาโว ลหตา (ลห + ตา)

อ.ความเปน แหงวตถอนเบา ชอวา ลหตา (ความเปนวตถเบา)

ว. ปถชชนสส ภาโว ปถชชนตตน (ปถชชน + ตตน)

อ.ความเปน แหงปถชน ชอวา ปถชชนตตน (ความเปนปถชน)

ว. อธปตสส ภาโว อาธปเตยย (อธปต + เณยย) (วทธ อ เปน อา)

อ.ความเปน แหงบคคลผเปนใหญ ชอวา อาธปเตยย (ความเปนใหญ, ความเปนอธบด)

ว. เถนสส ภาโว เถยย (เถน + เณยย) (ลบ น ของ เถน)

อ.ความเปน แหงขโมย ชอวา เถยย (ความเปนขโมย)

ว. วราน� ภาโว กมม� วา วรย (วร + ณย) (ลง อ อาคม)

อ.ความเปน หรอ อ.กรรม แหงบคคลผกลาหาญ ท. ชอวา วรย (ความเปนผกลาหาญ, กรรม

ของผกลาหาญ, วรยะ)

ว. โสวจสสสส ภาโว โสวจสสตา (โสวจสส + ตา)

อ.ความเปน แหงบคคลผวางาย ชอวา โสวจสสตา (ความเปนผวางาย)

ว. ภสคคสส กมม� เภสชช (ภสคค + ณย) (วทธ อ เปน เอ, ลบ ค, แปลง คย เปน ช, ซอน ช)

อ.กรรม แหงหมอ ชอวา เภสชช (กรรมแหงหมอ, เภสช, ยา)

ว. พยาวฏสส กมม� เวยยาวจจ (พยาวฏ + ณย) (แปลง พ เปน ว, ลง เอ อาคม)

อ.กรรม แหงบคคลผขวนขวาย ชอวา เวยยาวจจ (กรรมแหงผขวนขวาย) (ฏย เปน ฏ, ฏ

เปน จจ)

ว. สสส ภาโว สาเยย (ส + เณยย) (วทธ อ เปน อา, ลง เณยย ปจจย)

อ.ความเปน แหงผหลอกลวง ชอวา สาเยย (ความเปนผหลอกลวง)

ว. กรณาเยว การญญ (กรณา + ณย) (วทธ อ เปน อา, แปลง ณย เปน ญ, ซอน ญ) (สกตถะ)

อ.ความเอนดนนเทยว ชอวา การญญ (ความเอนด)


ว. ปตตกาลเมว ปตตกลล (ปตตกาล + ณย) (รสสะ อา เปน อ, แปลง ลย เปน ล, ซอน ล)

อ.กรรมอนมกาลอนสมควรนนเทยว ชอวา ปตตกลล (กรรมมกาลอนสมควรนนเทยว)

ว. อากาสานนโตเยว อากาสานญจ (อากาสานนต + ณย) (แปลง ตย เปน จ, แปลง น เปน

นคหต)

อ.อากาศอนไมมทสดนนเทยว ชอวา อากาสานญจ (อากาศไมมทสนสด)

ว. กายปาคญญเมว กายปาคญญตา (กายปาคญญ + ตา)

อ.ความคลองแคลวแหงหมเจตสกนนเทยว ชอวา กายปาคญญตา (ความคลองแคลวแหง

หมเจตสก)

ว. มทโน ภาโว มททว (มท + ณ) (แปลง อ เปน อา, ซอน ท, รสสะ อา เปน อ, แปลง อ หลง

เปน อว)

อ.ความเปน แหงผออนโยน ชอวา มททว (ความเปนแหงผออนโยน)

ว. มทโน ภาโว มทตา (มท + ตา)

อ.ความเปน แหงผออนโยน ชอวา มทตา (ความเปนแหงผออนโยน)

ว. ปรมาน� ภาโว กมม� วา ปารม, ทานาทกรยา (ปรม + ณ + อ) (วทธ อ เปน อา)

อ.ความเปน หรอ อ.กรรม แหงพระโพธสตวเปนตน ท. ผประเสรฐ ชอวา ปารม, ไดแก

กรยา มการใหทานเปนตน

ว. สมคคาน� ภาโว สามคค (สมคค + ณ + อ) (วทธ อ เปน อา)

อ.ความเปน แหงชนผพรอมเพรยงกน ท. ชอวา สามคค (ความเปนผพรอมเพรยงกน)

ว. รมณยสส ภาโว รามณยก (รมณย + กณ) (ลบ ณ, วทธ อ เปน อา)

อ.ความเปน แหงสถานทอนนารนรมย ชอวา รามณยก (ความเปนแหงสถานทอนนารนรมย)


๗.๔ วเสสตทธต

วเสสตทธต คอ ตทธตทลงหลงคณศพท มปจจย ๕ ตว คอ ตร, ตม, อสก, อย

และ อฏ ปจจย ศพททลงปจจย ๓ ตว คอ ตร, อสก และ อย ปจจย รปส�าเรจท�าหนาทเปน

คณศพทชนวเศษ และศพททลงปจจย ๒ ตว คอ ตม และ อฏ ปจจย รปส�าเรจท�าหนาท

เปนคณศพทชนอตวเศษ (ชนสงสด)

ว. สพเพ อเม ปาปา, อยมเมส� วเสเสน ปาโปต ปาปตโร, ปรโส (ปาป + ตร) (ปงลงค)

อ.บรษ ท.เหลาน ทงปวง เปนผเลว, อ.- แหงบรษ ท.เหลานหนา -บรษน เปนผเลว โดยพเศษ

เพราะเหตนน ชอวา ปาปตร, ไดแก บรษ (ผเลวกวา)

ว. สพพาโย อมาโย ปาปาโย, อยมมาส� วเสเสน ปาปาต ปาปตรา, อตถ (ปาป + ตร + อา)

อ.หญง ท.เหลาน ทงปวง เปนผเลว, อ.- แหงหญง ท.เหลานหนา -หญงน เปนผเลว

โดยพเศษ เพราะเหตนน ชอวา ปาปตรา, ไดแก หญง (ผเลวกวา) (อตถลงค)

ว. สพพาน อมาน ปาปาน, อทมเมส� วเสเสน ปาปนต ปาปตร, กล� (ปาป + ตร) (นปงสกลงค)

อ.ตระกล ท. เหลาน ทงปวง เปนผเลว, อ.- แหงตระกล ท.เหลานหนา -ตระกลน เปนผเลว

โดยพเศษ เพราะเหตนน ชอวา ปาปตร, ไดแก ตระกล (ผเลวกวา)

ว. สพเพ อเม ปาปา, อยมเมส� อตสเยน ปาโปต ปาปตโม, ชโน (ปาป + ตม) (ตโตป อธโก)

อ.ชน ท.เหลาน ทงปวง เปนผเลว, อ.- แหงชน ท.เหลานหนา -ชนน เปนผเลว โดยยง

เพราะเหตนน ชอวา ปาปตม, ไดแก ชน (ผเลวทสด)

ว. สพเพ อเม ปาปา, อยมเมส� วเสเสน ปาโปต ปาปสโก, ชโน (ปาป + อสก)

อ.ชน ท.เหลาน ทงปวง เปนผเลว, อ.- แหงชน ท.เหลานหนา -ชนน เปนผเลว โดยพเศษ

เพราะเหตนน ชอวา ปาปสก, ไดแก ชน (ผเลวกวา)

ว. สพเพ อเม ปาปา, อยมเมส� วเสเสน ปาโปต ปาปโย, ชโน (ปาป + อย)

อ.ชน ท.เหลาน ทงปวง เปนผเลว, อ.- แหงชน ท. เหลานหนา -ชนน เปนผเลว โดยพเศษ

เพราะเหตนน ชอวา ปาปย, ไดแก ชน (ผเลวกวา)

ว. สพเพ อเม ปาปา, อยมเมส� อตสเยน ปาโปต ปาปฏโ, ชโน (ปาป + อฏ)


เพราะเหตนน ชอวา ปาปฏ, ไดแก ชน (ผเลวทสด)

ว. สพเพ อเม ปาปา, อยมเมส� อตสเยน ปาโปต ปาปฏตโร, ชโน (ปาป + อฏ + ตร)


เพราะเหตนน ชอวา ปาปฏตร, ไดแกชน (ผเลวทสด)


ว. สพเพ อเม วฑฒา, อยมเมส� วเสเสน วฑโฒต เชยโย (วฑฒ + อย) (แปลง วฑฒ เปน ช)

อ.ชน ท.เหลาน ทงปวง เปนผเจรญ, อ.- แหงชน ท.เหลานหนา -ชนน เปนผเจรญ โดยพเศษ

เพราะเหตนน ชอวา เชยย (ผเจรญกวา) (ลบสระหนา, เมอลบสระหนาแลว วการ อ เปน เอ)

ว. สพเพ อเม วฑฒา, อยมเมส� อตสเยน วฑโฒต เชฏโ (วฑฒ + อฏ) (แปลง วฑฒ เปน ช)

อ.ชน ท.เหลาน ทงปวง เปนผเจรญ, อ.- แหงชน ท.เหลานหนา -ชนน เปนผเจรญ โดยยง

เพราะเหตนน ชอวา เชฏ (ผเจรญทสด) (ลบสระหนา, เมอลบสระหนาแลว วการ อ เปน เอ)

ว. อยญจ ปสตโถ อยญจ ปสตโถ, สพเพ อเม ปสตถา, อยมเมส� วเสเสน ปสตโถต เสยโย

(ปสตถ + อย) (แปลง ปสตถ เปน ส, ลบสระหนา, เมอลบสระหนาแลว วการ อ เปน เอ)

อ.บคคลนดวย เปนผประเสรฐ อ.บคคลนดวย เปนผประเสรฐ, อ.ชน ท.เหลาน ทงปวง

เปนผประเสรฐ, อ.- แหงชน ท.เหลานหนา -บคคลน เปนผประเสรฐ โดยพเศษ เพราะเหตนน

ชอวา เสยย (ผประเสรฐกวา)

ว. สพเพ อเม ปสตถา, อยมเมส� อตสเยน ปสตโถต เสฏโ (ปสตถ + อฏ)

อ.ชน ท.เหลาน ทงปวง เปนผประเสรฐ, อ.- แหงชน ท.เหลานหนา -บคคลน เปนผประเสรฐ

โดยยง เพราะเหตนน ชอวา เสฏ (ผประเสรฐทสด)

ว. อตสเยน อปโปต กณฏโ (อปป + อฏ)

อ.ผนอย โดยยง เพราะเหตนน ชอวา กณฏ (ผนอยทสด)

ว. วเสเสน สตมาต สตโย (สตมนต + อย)

อ.บคคลผมสต โดยพเศษ เพราะเหตนน ชอวา สตย (ผมสตกวา)

ว. อตสเยน สตมาต สตฏโ (สตมนต + อฏ)

อ.บคคลผมสต โดยยง เพราะเหตนน ชอวา สตฏ (ผมสตทสด)

๗.๕ อสสตถตทธต

อสสตถตทธต คอ ตทธตทม “อสส+อตถ” หรอเรยกวา “ตทสสตถตทธต” แปลวา

“สงนน ของบคคลนน มอย” มปจจย ๑๒ ตว คอ ว, โส, อล, ว, อาล, ส, อก, อ, ร, วนต,

มนต และ ณ ปจจย รปส�าเรจท�าหนาทเปนคณศพท (วเสสนะ) มบางตวทนยมแปลเปนวเสสยะ

ค�าแปลของอสสตถตทธต แปลวา “ผม..., อนม...”

ว. เมธา ยสส อตถต เมธาว, ปรโส (เมธา + ว)

อ.ปญญา ของบรษใด มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา เมธาว, ไดแกบรษ (ผมปญญา)

ว. สเมธา ยสส อตถต สเมธโส (สเมธา + โส) (รสสะ อา ท ธา เปน อ)

อ.ปญญาด ของบคคลใด มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา สเมธโส (ผมปญญาด)


ว. ชฏา อสส อตถต ชฏโล (ชฏา + อล)

อ.มวยผม ของฤาษนน มอย เพราะเหตนน อ.ฤาษนน ชอวา ชฏล (ผมมวยผม)

ว. เกสา อสส อตถต เกสโว (เกส + ว)

อ.ผม ท. ของฤาษนน มอย เพราะเหตนน อ.ฤาษนน ชอวา เกสว (ผมผม)

ว. สขม� อสส อตถต สขมาโล (สขม + อาล)

อ.ความละเอยดออน แหงบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา สขมาล (ผมความ

ละเอยดออน)

ว. ตโป อสส อตถต ตปสส, ปคคโล (ตป + ส) (ปงลงค) (ซอน ส)

อ.ตบะ (ขอปฏบต) ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา ตปสส (ผมตบะ)

ว. ตโป อสสา อตถต ตปสสน, อตถ (ตป + ส + อน) (อตถลงค) (ลง อนปจจย)

อ.ตบะ (ขอปฏบต) ของหญงนน มอย เพราะเหตนน อ.หญงนน ชอวา ตปสสน (หญง

ผมตบะ)

ว. ตโป อสส อตถต ตปสส, กล� (ตป + ส) (นปงสกลงค) (รสสะ)

อ.ตบะ (ขอปฏบต) ของตระกลนน มอย เพราะเหตนน อ.ตระกลนน ชอวา ตปสส (ตระกลท

มตบะ)

ว. ทณโฑ อสส อตถต ทณฑโก, ปคคโล (ทณฑ + อก) (ปงลงค)

อ.ไมเทา ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา ทณฑก (ผมไมเทา)

ว. ทณโฑ อสส อตถต ทณฑ, ปรโส (ทณฑ + อ) (ปงลงค)

อ.ไมเทา ของบรษนน มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา ทณฑ (ผมไมเทา)

ว. ทณโฑ อสสา อตถต ทณฑน, อตถ (ทณฑ + อ + อน) (อตถลงค)

อ.ไมเทา ของหญงนน มอย เพราะเหตนน อ.หญงนน ชอวา ทณฑน (ผมไมเทา)

ว. มธ อสส อตถต มธโร, คโฬ (มธ + ร)

อ.รสหวาน ของน�าตาลกอนนน มอย เพราะเหตนน อ.น�าตาลกอนนน ชอวา มธร, ไดแก

น�าตาลกอน (มรสหวาน)

ว. สล� อสส อตถต สลวา, ปรโส (สล + วนต)

อ.ศล ของบรษนน มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา สลวนต (ผมศล)

ว. ปญญา อสส อตถต ปญญวา, ปรโส (ปญญา + วนต) (รสสะ อา เปน อ)

อ.ปญญา ของบรษนน มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา ปญญวนต (ผมปญญา)

ว. สต อสส อตถต สตมา, ปคคโล (สต + มนต) (ปงลงค) (แปลง นต+ส เปน อา)

อ.สต ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา สตมนต (ผมสต)

ว. สต อสสา อตถต สตมต, อตถ (สต + มนต + อ) (อตถลงค)

อ.สต ของหญงนน มอย เพราะเหตนน อ.หญงนน ชอวา สตมต, ไดแกหญง (ผมสต)


ว. สต อสส อตถต สตม, กล� (สต + มนต) (นปงสกลงค)

อ.สต ของตระกลนน มอย เพราะเหตนน อ.ตระกลนน ชอวา สตมนต (ผมสต)

ว. อาย อสส อตถต อายสมา, ภกข (อาย + มนต) (แปลง อ เปน อส, แปลง นต กบ ส เปน อา)

อ.อาย ของภกษนน มอย เพราะเหตนน อ.ภกษนน ชอวา อายสมนต, ไดแกภกษ (ผมอาย)

ว. สทธา อสส อตถต สทโธ, ปรโส (สทธา + ณ) (ปงลงค)

อ.ศรทธา ของบรษนน มอย เพราะเหตนน อ.บรษนน ชอวา สทธ (ผมศรทธา)

ว. สทธา อสสา อตถต สทธา, อตถ (สทธา + ณ + อา) (อตถลงค)

อ.ศรทธา ของหญงนน มอย เพราะเหตนน อ.หญงนน ชอวา สทธา (ผมศรทธา)

ว. สทธา อสส อตถต สทธ, กล� (สทธา + ณ) (นปงสกลงค)

อ.ศรทธา ของตระกลนน มอย เพราะเหตนน อ.ตระกลนน ชอวา สทธ (ผมศรทธา)

ว. ปญญา อสส อตถต ปญโญ, ปคคโล (ปญญา + ณ)

อ.ปญญา ของบคคลนน มอย เพราะเหตนน อ.บคคลนน ชอวา ปญญ (ผมปญญา)

๗.๖ สงขยาตทธต

สงขยาตทธต คอ ตทธตทเกยวของกบจ�านวน ปจจยทลงในอรรถสงขยาตทธตม

๖ ตว โดยเปนปรณสงขยา มปจจย ๕ ตว คอ ตย, ถ, , ม และ อ ปจจย แปลวา “ท...” และ

ทเปนอเนกตถะสงขยามปจจย ๑ ตว คอ ก ปจจย

ค�าวา “ปรณสงขยา” หมายถง สงขยาเปนเหตเตม ดงมรปวเคราะหวา “ปรยต สงข

ยา อเนนาต ปรโณ (ปร + ย) อ.สงขยา ยอมเตม ดวยอรรถน เพราะเหตนน ชอวา ปรณ

(เปนเครองเตม, เปนเหตเตม), สงขยาย ปรโณ สงขยาปรโณ (สงขยา + ปรณ) อ.เหตอนเตม

แหงสงขยา ชอวา สงขยาปรณ (สงขยาเปนเหตเตม)”

ว. ทวนน� ปรโณ ทตโย, ปรโส (ทว + ตย) (แปลง ทว เปน ท)

อ.บรษ อนเปนเหตเตม แหงสอง ท. ชอวา ทตย, ไดแกบรษ (ทสอง)

ว. ทวนน� ปรณ ทตยา, อตถ (ทว + ตย + อา)

อ.หญง อนเปนเหตเตม แหงสอง ท. ชอวา ทตยา, ไดแกหญง (ทสอง)

ว. ทวนน� ปรณ� ทตย, กล� (ทว + ตย)

อ.ตระกล อนเปนเหตเตม แหงสอง ท. ชอวา ทตย, ไดแกตระกล (ทสอง)

ว. ตณณ� ปรโณ ตตโย, ปรโส (ต + ตย) (แปลง ต เปน ต)

อ.บรษ อนเปนเหตเตม แหงสาม ท. ชอวา ตตย, ไดแกบรษ (ทสาม)

ว. ตณณ� ปรณ ตตยา, อตถ (ต + ตย + อา)

อ.หญง อนเปนเหตเตม แหงสาม ท. ชอวา ตตยา, ไดแกหญง (ทสาม)


ว. ตณณ� ปรณ� ตตย, กล� (ต + ตย)

อ.ตระกล อนเปนเหตเตม แหงสาม ท. ชอวา ตตย, ไดแกตระกล (ทสาม)

ว. จตนน� ปรโณ จตตโถ (จต + ถ) (ต อสทสเทวภาวะ)

อ.อรรถอนเปนเหตเตม แหงส ท. ชอวาจตตถ (ทส)

ว. จตนน� ปรณ จตตถ, จตตถา (จต + ถ + อ, อา)

อ.ดถอนเปนเหตเตม แหงส ท. ชอวา จตตถ, จตตถา (ทส)

ว. จตนน� ปรณ� จตตถ (จต + ถ)

อ.ตระกลอนเปนเหตเตม แหงส ท. ชอวา จตตถ (ทส)

ว. ปญจนน� ปรโณ ปญจโม (ปญจ + ม)

อ.อรรถอนเปนเหตเตม แหงหา ท. ชอวา ปญจม (ทหา)

ว. ปญจนน� ปรณ ปญจม, ปญจมา, วรยปารม (ปญจ + ม + อ, อา)

อ.วรยบารม อนเปนเหตเตม แหงหา ท. ชอวา ปญจม, ปญจมา, ไดแกวรยบารม (ทหา)

ว. ปญจนน� ปรณ� ปญจม, ฌาน� (ปญจ + ม)

อ.ฌาน อนเปนเหตเตม แหงหา ท. ชอวา ปญจม, ไดแกฌาน (ทหา)

ตวอยางทลง ม ปจจยและวเคราะหเหมอน ปญจสงขยา มดงน สตตโม, สตตม สต

ตมา, สตตม (ท ๗), อฏโม, อฏม อฏมา, อฏม (ท ๘), นวโม, นวม นวมา, นวม (ท

๙), ทสโม, ทสม ทสมา, ทสม (ท ๑๐)

ว. ฉนน� ปรโณ ฉฏโ (ฉ + ) (ฏ อสทสเทวภาวะ)

อ.อรรถอนเปนเหตเตม แหงหก ท. ชอวา ฉฏ (ทหก)

ว. ฉนน� ปรณ ฉฏ, ฉฏา (ฉ + + อ, อา)

อ.ดถอนเปนเหตเตม แหงหก ท. ชอวา ฉฏ, ฉฏา (ทหก)

ว. ฉนน� ปรณ� ฉฏ. (ฉ + )

อ.ตระกลอนเปนเหตเตม แหงหก ท. ชอวา ฉฏ (ทหก)

ว. ฉฏโ เอว ฉฏโม (ฉฏ + ม) (ลง มปจจย)

อ.ทหกนนเทยว ชอวา ฉฏม (ทหก)

ว. เอกาทสนน� ปรณ เอกาทส, อตถ (เอกาทส + อ)

อ.หญงผเปนเหตเตม แหงหญง ท. สบเอด ชอวา เอกาทส, ไดแกหญง (ทสบเอด)

ว. เอกาทสนน� ปรโณ เอกาทสโม, ปรโส (เอกาทส + ม)

อ.บรษผเปนเหตเตม แหงบรษ ท. สบเอด ชอวา เอกาทสม (ทสบเอด)


ว. เอกาทสนน� ปรณ� เอกาทสม, กล� (เอกาทส + ม)

อ.ตระกลผเปนเหตเตม แหงตระกล ท. สบเอด ชอวา เอกาทสม (ทสบเอด)

ว. ทวาทสนน� ปรโณ พารสโม, ทวาทสโม, ปรโส (ทวาทส + ม)

อ.บรษผเปนเหตเตม แหงบรษ ท. สบสอง ชอวา พารสม, ทวาทสม (ทสบสอง)

ว. ทวาทสนน� ปรณ ทวาทส, อตถ (ทวาทส + อ)

อ.หญงผเปนเหตเตม แหงหญง ท. สบสอง ชอวา ทวาทส (ทสบสอง)

ว. เตรสนน� ปรโณ เตรสโม, ปรโส (เตรส + ม)

อ.บรษผเปนเหตเตม แหงบรษ ท. สบสามคน ชอวา เตรสม (ทสบสาม)

ว. เตรสนน� ปรณ เตรส, อตถ (เตรส + อ)

อ.หญงผเปนเหตเตม แหงหญง ท. สบสามคน ชอวา เตรส, ไดแกหญง (ทสบสาม)

ว. จตททสนน� ปรโณ จททสโม, จตททสโม, ปรโส (จททส + ม, จตททส + ม)

อ.บรษผเปนเหตเตม แหงบรษ ท. สบสคน ชอวา จททสม, จตททสม, ไดแกบรษ (ทสบส)

ว. จตททสนน� ปรณ จตททส, จาตททส วา, อตถ (จตททส + อ)

อ.หญงผเปนเหตเตม แหงหญง ท. สบสคน ชอวา จตททส, จาตททส, ไดแกหญง (ทสบส)

ว. ปญจทสนน� ปรโณ ปนนรสโม, ปญจทสโม, ปรโส (ปญจทส + ม)

อ.บรษผเปนเหตเตม แหงบรษ ท. สบหาคน ชอวา ปนนรสม, ปญจทสม, ไดแกบรษ (ทสบหา)

ว. ปญจทสนน� ปรณ ปนนรส, ปญจทส, อตถ (ปญจทส + อ)

อ.หญงผเปนเหตเตม แหงหญง ท. สบหาคน ชอวา ปนนรส, ปญจทส, ไดแกหญง (ทสบหา)

ว. โสฬสนน� ปรโณ โสฬสโม, ปรโส (โสฬส + ม)

อ.บรษผเปนเหตเตม แหงบรษ ท. สบหก ชอวา โสฬสม, ไดแกบรษ (ทสบหก)

ว. โสฬสนน� ปรณ โสฬส, อตถ (โสฬส + อ)

อ.หญงผเปนเหตเตม แหงหญง ท. สบหก ชอวา โสฬส, ไดแกหญง (ทสบหก)

ว. สตตรสนน� ปรโณ สตตรสโม, สตตทสโม, ปรโส (สตตทส + ม)

อ.บรษผเปนเหตเตม แหงบรษ ท. สบเจดคน ชอวา สตตรสม, สตตทสม, ไดแกบรษ (ทสบเจด)

ว. อฏารสนน� ปรโณ อฏารสโม, อฏาทสโม, ปรโส (อฏาทส + ม)

อ.บรษผเปนเหตเตม แหงบรษ ท. สบแปดคน ชอวา อฏารสม, อฏาทสม, ไดแกบรษ

(ทสบแปด)

ว. เอกนวสตยา ปรโณ เอกนวสตโม, ปรโส (เอกนวสต + ม)

อ.บรษผเปนเหตเตม แหงบรษ ท. สบเกาคน ชอวา เอกนวสตม, ไดแกบรษ (ทสบเกา)

ว. วสตยา ปรโณ วสตโม, ปรโส (วสต + ม)

อ.บรษผเปนเหตเตม แหงบรษ ท. ยสบ ชอวา วสตม, ไดแกบรษ (ทยสบ)


สงขยา ม ๕ ประการ คอ

(๑) มสสสงขยา = สงขยาผสมกน หรอสงขยาบวก เชน เอกาทส = เอก + ทส (สงขยา

ตงแต ๑๑ ถง ๙๙ เปนสงขยาบวก) (เอกาทส ถง เอกนสต)

(๒) คณตสงขยา = สงขยาคณ เชน ตสต� แปลวา สามรอย มาจากรปวเคราะหวา

“ตห คณต� สต� ตสต�” อ.รอย อนถกคณ ดวยสาม ท. ชอวา ตสต (สต x ต) สามรอย (๑๐๐

x ๓ = ๓๐๐), จตตาร สตสหสสาน ฉฬภญญา มหทธกา ภกษผมอภญญา ๖ มฤทธมาก

มสแสนรป (๔๐๐,๐๐๐) ในตวอยางน บทวา จตตาร แปลวา ส, บทวา สตสหสสาน แปลวา หนงแสน

น�าไปคณกน คอ ๑๐๐,๐๐๐ x ๔ = ๔๐๐,๐๐๐

(๓) สมพนธสงขยา = สงขยาสมพนธกน หมายความวาศพททเปนสงขยาศพท

สดทาย ตองน�าไปคณกบสงขยาศพทขางหนาทละศพท โดยสงขยาศพทสดทายเปนสงขยา

หลก แลวน�าไปคณ กบสงขยาตวทอยขางหนาของสงขยาหลกทละตว เชน “จตราสตสหสสาน”

แปดหมนสพน (๘๔,๐๐๐) มาจาก “จต แปลวา ส, อสต แปลวา แปดสบ, สหสส แปลวา หนงพน”

ในตวอยางน บทวา “สหสส” ซงแปลวา “หนงพน”น จะตองไปสมพนธกบศพทขางหนา คอ

สหสส x อสต = แปดหมน (๑,๐๐๐ x ๘๐ = ๘๐,๐๐๐), สหสส x จต = สพน (๑,๐๐๐ x ๔ = ๔,๐๐๐)

เมอรวมกนแลว จงแปลวา แปดหมนสพน (๘๔,๐๐๐) เปนตน

(๔) สงเกตสงขยา = สงขยาทใชสงทมปรากฏอยในโลกเปนเครองสงเกต

๔.๑ ใชอกษรในภาษาบาลและสนสกฤตเปนเครองสงเกต ดงน

กาท ฏาท ยการาท นวสงขยา ปกาสตา

ปญจสงขยา ปการาท สญญา นาม สรญญนา

อกษรม ก เปนตน อกษรม ฏ เปนตน และอกษรม ย เปนตน ถกแสดงแลววา

เปนสงขยาตงแต ๑ - ๙, อกษรม ป เปนตน ถกแสดงแลววาเปนสงขยาตงแต

๑ - ๕ และสระแปดตว, ญ และ น อกษร ถกแสดงแลววาชอวาศนย

ตารางแสดงอกษรทใชเปนสงเกตสงขยา

๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๐

ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ฌ ญ

ฏ ฑ ฒ ณ ต ถ ท ธ น

ป ผ พ ภ ม

ย ร ล ว ศ ษ ส ห ฬ อ-โอ


๔.๒ ใชสงทมปรากฏอยโลก ตงแตในอดตจนถงปจจบน เปนเครองสงเกต ดงน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๑ เชน จนท พระจนทร, สรย พระอาทตย เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๒ เชน เนตต นยนตา, หตถ มอ, ปกข ปกษ เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๓ เชน อคค ไฟ, กาล กาลเวลา เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๔ เชน อณณว, สนธ มหาสมทร เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๕ เชน อส ลกศร เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๖ เชน รส รสอาหาร, อต ฤด เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๗ เชน สร สระน�า, เสยงดนตร เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๘ เชน วส วสเทพ เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๙ เชน คห ดาวนพเคราะห เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๑๐ เชน ทสา ทศ เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๑๑ เชน รทท, สว พระศวะ เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๑๒ เชน ราส ราศ, มาส เดอน เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๑๓ เชน วสส วสสเทพ เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๑๔ เชน ภวน ภวนเทพ เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๑๕ เชน ตถ ดถ เปนตน

สงเกตสงขยาแทนเลข ๑๖ เชน กลา เสยวของพระจนทร เปนตน

(๕) อเนกสงขยา = สงขยาทมจ�านวนมาก เชน สหสสร�ส รศมหลายพน, สตเตโช

มเดชหลายรอย เปนตน

สงขยาจานวนโกฏขนไป แสนของจานวนนนๆ คณดวยรอยเสมอ ดงน

สตสหสสาน� สต� โกฏ อ.รอย แหงแสน ท. ชอวาโกฏ

โกฏสตสหสสาน� สต� ปโกฏ อ.รอย แหงแสนโกฏ ท. ชอวา ปโกฏ

ปโกฏสตสหสสาน� สต� โกฏปปโกฏ อ.รอย แหงแสนปโกฏ ท. ชอวา โกฏปปโกฏ

โกฏปปโกฏสตสหสสาน� สต� นหต อ.รอย แหงแสนโกฏปโกฏ ท. ชอวา นหต

นหตสตสหสสาน� สต� นนนหต อ.รอย แหงแสนนหต ท. ชอวา นนนหต

นนนหตสตสหสสาน� สต� อกโขภน อ.รอย แหงแสนนนนหต ท. ชอวา อกโขภน

อกโขภนสตสหสสาน� สต� พนท อ.รอย แหงแสนอกโขภน ท. ชอวา พนท

พนทสตสหสสาน� สต� อพพท อ.รอย แหงแสนพนท ท. ชอวา อพพท

อพพทสตสหสสาน� สต� นรพพท อ.รอย แหงแสนอพพทะ ท. ชอวา นรพพท

นรพพทสตสหสสาน� สต� อหห อ.รอย แหงแสนนรพพทะ ท. ชอวา อหห


อหหสตสหสสาน� สต� อพพ อ.รอย แหงแสนอหหะ ท. ชอวา อพพ

อพพสตสหสสาน� สต� อฏฏ อ.รอย แหงแสนอพพะ ท. ชอวา อฏฏ

อฏฏสตสหสสาน� สต� โสคนธก อ.รอย แหงแสนอฏฏะ ท. ชอวา โสคนธก

โสคนธกสตสหสสาน� สต� อปปล อ.รอย แหงแสนโสคนธกะ ท. ชอวา อปปล

อปปลสตสหสสาน� สต� กมท อ.รอย แหงแสนอปปละ ท. ชอวา กมท

กมทสตสหสสาน� สต� ปณฑรก อ.รอย แหงแสนกมท ท. ชอวา ปณฑรก

ปณฑรกสตสหสสาน� สต� ปทม อ.รอย แหงแสนปณฑรกะ ท. ชอวา ปทม

ปทมสตสหสสาน� สต� กถาน อ.รอย แหงแสนปทม ท. ชอวา กถาน

กถานสตสหสสาน� สต� มหากถาน อ.รอย แหงแสนกถานะ ท. ชอวา มหากถาน

มหากถานสตสหสสาน� สต� อสงเขยยย อ.รอย แหงแสนมหากถานะ ท. ชอวา อสงเขยยย

ว. เทว ปรมาณาน เอตสสาต ทวโก, ราส (ทว + ก)

อ.ปรมาณ ท. สอง แหงกองนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ทวก, ไดแก กอง (มปรมาณ ๒)

ว. เทวเยว ทวก�, ทก (ทว + ก)

อ.สอง ท. นนเทยว ชอวา ทวก, ทก (หมวดสอง)

ว. ตณ ปรมาณาน เอตสสาต ตโก, ราส (ต + ก)

อ.ปรมาณ ท. สาม แหงกองนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ตก, ไดแก กอง (มปรมาณ ๓)

ว. ตณเยว ตก (ต + ก)

อ.สาม ท. นนเทยว ชอวา ตก (หมวดสาม)

ว. จตตาร ปรมาณาน เอตสสาต จตกโก, ราส (จต + ก)

อ.ปรมาณ ท. ส แหงกองนน มอย เพราะเหตนน ชอวา จตกก, ไดแก กอง (มปรมาณ ๔)

ว. จตตารเยว จตกก (จต + ก) (ซอน ก)

อ.ส ท. นนเทยว ชอวา จตกก (หมวดส)

ว. ปญจ ปรมาณาน เอตสสาต ปญจโก, ราส (ปญจ + ก)

อ.ปรมาณ ท. หา แหงกองนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ปญจก, ไดแก กอง (มปรมาณ ๕)

ว. ปญจเยว ปญจก (ปญจ + ก)

อ.หา ท. นนเทยว ชอวา ปญจก. (หมวดหา)

ว. ฉ ปรมาณาน เอตสสาต ฉกโก, ราส. (ฉ + ก)

อ.ปรมาณ ท. หก แหงกองนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ฉกก, ไดแก กอง (มปรมาณ ๖)

ว. ฉเยว ฉกก (ฉ + ก) (ซอน ก)

อ.หก ท. นนเทยว ชอวา ฉกก (หมวดหก)


ว. สตต ปรมาณาน เอตสสาต สตตโก, ราส (สตต + ก)

อ.ปรมาณ ท. เจด แหงกองนน มอย เพราะเหตนน ชอวา สตตก, ไดแก กอง (มปรมาณ ๗)

ว. สตตเยว สตตก (สตต + ก)

อ.เจด ท. นนเทยว ชอวา สตตก (หมวดเจด)

ว. อฏ ปรมาณาน เอตสสาต อฏโก, ราส (อฏ + ก)

อ.ปรมาณ ท. แปด แหงกองนน มอย เพราะเหตนน ชอวา อฏก, ไดแก กอง (มปรมาณ ๘)

ว. อฏเยว อฏก (อฏ + ก)

อ.แปด ท. นนเทยว ชอวา อฏก (หมวดแปด)

ว. นว ปรมาณาน เอตสสาต นวโก, ราส (นว + ก)

อ.ปรมาณ ท. เกา แหงกองนน มอย เพราะเหตนน ชอวา นวก, ไดแกกอง (มปรมาณ ๙)

ว. นวเยว นวก (นว + ก)

อ.เกา ท. นนเทยว ชอวา นวก (หมวดเกา)

ว. ทส ปรมาณาน เอตสสาต ทสโก, ราส (ทส + ก)

อ.ปรมาณ ท. สบ แหงกองนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ทสก, ไดแก กอง (มปรมาณ ๑๐)

ว. ทสเยว ทสก (ทส + ก)

อ.สบ ท. นนเทยว ชอวา ทสก (หมวดสบ)

ว. ปณณาส ปรมาณาน เอตสสาต ปณณาสโก, ราส (ปณณาส + ก)

อ.ปรมาณ ท. หาสบ แหงกองนน มอย เพราะเหตนน ชอวา ปณณาสก, ไดแก กอง

(มปรมาณ ๕๐)

ว. ปณณาสเยว ปณณาสก (ปณณาส + ก)

อ.หาสบ ท. นนเทยว ชอวา ปณณาสก (หมวดหาสบ)

๗.๗ อพยยตทธต

อพยยตทธต คอตทธตปจจยทลงทายสงขยา สทธนามและสพพนาม รปส�าเรจเปน

อพยยศพท (นบาต) ทงหมด จงเรยกตทธตนวา อพยยตทธต มปจจย ๑๐ ตว คอ กขตต, ธา,

ชฌ, โส, ถา, ถตตา, ถ, ชช, ชช และ ตน ปจจย

ว. เอกสม วาเร เอกกขตต (เอก + กขตต�) (กขตต� ปจจย ลงในอรรถวาระ = ครง, วาระ)

ในวาระ หนง ชอวา เอกกขตต� (ครงหนง, วาระหนง)

ว. ทวส วาเรส ทวกขตต (ทว + กขตต�)

ในวาระ ท. สอง ชอวา ทวกขตต� (สองครง)


ว. ตส วาเรส ตกขตต (ต + กขตต�)

ในวาระ ท. สาม ชอวา ตกขตต� (สามครง)

ว. เอเกน วภาเคน เอกธา (เอก + ธา) (ลง ธา ปจจยในอรรถวภาคะ = สวน)

โดยสวน หนง ชอวา เอกธา (โดยสวนเดยว)

ว. ทวห วภาเคห ทวธา, เทวธา, ทธา (ทว + ธา) (แปลง อ เปน เอ, ทว เปน ท)

โดยสวน ท. สอง ชอวา ทวธา, เทวธา, ทธา (โดยสองสวน)

ว. เอกธา กโรตต เอกชฌ (เอก + ชฌ�)

ยอมกระท�า โดยสวนเดยว เพราะเหตนน ชอวา เอกชฌ� (โดยสวนเดยว)

ว. ทวธา กโรตต เทวชฌ (ทว + ชฌ�) (แปลง อ เปน เอ)

ยอมกระท�า โดยสองสวน เพราะเหตนน ชอวา เทวชฌ� (โดยสองสวน)

ว. สตเตน วภาเคน สตตโส (สตต + โส)

โดยสวน โดยสตร (มาตกา) ชอวา สตตโส (โดยสวนคอสตร)

ว. ปเทน วภาเคน ปทโส (ปท + โส)

โดยสวน โดยบท ชอวา ปทโส (โดยสวนคอบท)

ว. สพพากาเรน สพพโส (สพพ + โส)

โดยอาการทงปวง ชอวา สพพโส (โดยอาการทงปวง)

ว. โยนยา วภาเคน โยนโส (โยน + โส)

โดยสวน โดยแยบคาย ชอวา โยนโส (โดยแยบคาย)

ว. เตน ปกาเรน ตถา (ต + ถา)

โดยประการนน ชอวา ตถา (โดยประการนน)

ว. เยน ปกาเรน ยถา (ย + ถา)

โดยประการใด ชอวา ยถา (โดยประการใด)

ว. สพเพน ปกาเรน สพพถา (สพพ + ถา)

โดยประการทงปวง ชอวา สพพถา (โดยประการทงปวง)

ว. อญเญน ปกาเรน อญญถา (อญญ + ถา)

โดยประการอน ชอวา อญญถา (โดยประการอน)

ว. เตน ปกาเรน ตถตตา (ต + ถตตา)

โดยประการนน ชอวา ตถตตา (โดยประการนน)

ว. เยน ปกาเรน ยถตตา (ย + ถตตา)

โดยประการใด ชอวา ยถตตา (โดยประการใด)

ว. อญเญน ปกาเรน อญญถตตา (อญญ + ถตตา)

โดยประการอน ชอวา อญญถตตา (โดยประการอน)


Rโย สททตถกสโล นฆณฑ-

ฉนโทอลงกตส นจจกตาภโยโค

โสย กวตตวกโลป กวส สงขย-

โมคยห วนทต ห กตตมมนทรป

(สโพธาลงการะ)

ชนผฉลาดในคมภรสททศาสตร

ฉลาดในคมภรนฆณฑศาสตร

ฉนทศาสตร และอลงการศาสตร

กระทำาความเพยรเปนนจ

แมเขาจะบกพรองความเปนกว

กหยงลงสความนบในหมกว

ยอมประสบเกยรตคณหานอยไม

ว. โก ปกาโร กถ (ก + ถ�) (แปลง ก เปน ก)

อ.ประการไร ชอวา กถ� (ประการไร, อยางไร)

ว. อย� ปกาโร อตถ (อม + ถ�) (แปลง อม เปน อ, ซอน ต)

อ.ประการน ชอวา อตถ (ประการน)

ว. อมสม ทวเส อชช (อม + ชช) (แปลง อม เปน อ)

ในวนน ชอวา อชช (ในวนน)

ว. สมาเน กาเล สชช (สมาน + ชช) (แปลง สมาน เปน ส)

ในกาลเหมอนกน ชอวา สชช (ในกาลเหมอนกน, ในกาลทมอย)

ว. อปรสม ทวเส อปรชช (อปร + ชช)

ในวนอน ชอวา อปรชช (ในวนอน, วนมะรน)

ว. อชช ภวา อชชตน (อชช + ตน + อ)

(อ.กรยา) อนมแลว ในวนน ชอวา อชชตน (กรยาอนมในวนน)

ว. เสว ภว� สวาตน (เสว + ตน) (แปลง เอ เปน อา)

(อ.ภต) อนมอย ในวนพรงน ชอวา สวาตน (อนมอยในวนพรงน)

มหาบาลวชชาลยสถาบนสอนภาษาบาลส�าหรบบคคลทวไป

มหาบาลวชชาลย ตงขนเมอวนท ๔ เมษายน ๒๕๕๕

วตถประสงคของสถาบน

1. เพอศกษาออกแบบและพฒนาหลกสตรภาษาบาลส�าหรบบคคลทวไป 2. เพอจดการเรยนการสอนภาษาบาลส�าหรบบคคลทวไป 3. เพอพฒนาศนยทดสอบความรมาตรฐานภาษาบาล 4. เพอพฒนาเทคโนโลยสารสนเทศทสงเสรมการเรยนการสอนภาษาบาลในรปแบบตางๆ

แผนงานในอนาคต

1. เปดหองเรยนบาลส�าหรบผสนใจเรยนบาลในจงหวดตางๆทวประเทศ 2. พฒนาเทคโนโลยสารสนเทศทสงเสรมการเรยนการสอนภาษาบาลทกรปแบบ 3. สงเสรมใหชาวไทยเรยนภาษาบาลเปนประเพณปละ๒๐๐,๐๐๐คนภายใน๑๐ป

คณะทปรกษา

พระคนธสาราภวงศสาสนธชะธรรมาจรยะวดทามะโอจ.ล�าปาง พระมหาประนอมธมมาลงกาโรสาสนธชะธรรมาจรยะวดจากแดงจ.สมทรปราการ พระมหาธตพงศอตตมปญโญวดพกลทองจ.นนทบร พระมหาชยวฒพทธวโรวดโพธชยนางวจ.นครพนม นาวาเอกทองยอยแสงสนชย(มหาบาลคร) อาจารยโสวสธงชย(มหาบาลคร)ประเทศเยอรมนน อาจารยสมภพสงวนพานช(มหาบาลคร)จ.สพรรณบร อาจารยศกดาวมลจนทรสถาบนภาษาการตน

291

การด�าเนนงาน

ประธานบรหาร

พระเมธวราภรณ(สทศนวรทสส)ป.ธ.๙,พธ.บ.อ.ม.,ค.ม.(บรหารการศกษา) เจาอาวาสวดโมลโลกยารามราชวรวหาร

คณะพระอาจารย/อาจารย

พระมหาประดษฐธมมกาโมป.ธ.๙,พธ.ม. พระมหาวทยาเชฏฐวรธมโมป.ธ.๙,นกศกษาบาลใหญวดทามะโอล�าปาง พระมหาธตพงศอตตมปญโญ.ป.ธ.๗,พธ.ม.(บาล),นกศกษาบาลใหญวดทามะโอ พระมหาอภลกษณปญญาวโรป.ธ.๙,พธ.บ พระมหาพรนยกลยาณเมธป.ธ.๙,พธ.บ. พระมหาชาญเขมปญโญป.ธ.๓,ศน.บ.(บาล-สนสกฤต) พระมหาสเทดมหทธโกป.ธ.๔,นกศกษาบาลใหญวดจากแดงจ.สมทรปราการ

คณะบรหารงาน นายธฤญเดชาลภาป.ธ.๗,พธ.บ.มหาบาลวชชาลย นายชนวฒจนโทป.ธ.๙,ศศ.ม.ส�านกพมพGoodness นายเกษมแสงนนทป.ธ.๗,พธ.ด.มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย นายอดมสขกลางป.ธ.๗,พธ.บ.สถานวทยโทรทศนกองทพบกชอง๗ นายวโรดมตรรตนฐากรป.ธ.๗,พธ.บ.อนศาสนาจารยเรอนจ�าแมสอดจ.ตาก นายระวงเรองสงขป.ธ.๗,กศ.ด.นกวจยอสระ นายธรรมนนทบวจนป.ธ.๕,พธ.บ.ส�านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต นายวงศกรเพมผลป.ธ.๙,ศน.ด.มหาวทยาลยราชภฏธนบร นายสนมนลวรรณป.ธ.๙,อ.ม.บจก.ตถาถาพบลเคชน นายภเมธทพวนป.ธ.๖.พธ.บ.,ศน.ม.อนศาสนาจารยเรอนจ�ากลางขอนแกนจ.ขอนแกน

หลกสตรทเปดสอนในปจจบน

หลกสตร สถานทเปดสอน

๑ บาลศกษา/บาลสนามหลวง วดโมลโลกยารามราชวรวหาร ๒ บาลเตรยมสอบมหาวทยาลย วดโมลโลกยารามราชวรวหาร ๓ ภาษาบาลเบองตน วดโมลโลกยารามราชวรวหาร ๔ ภาษาบาลเบองตน มลนธบานอารยถนนพหลโยธน ๕ ภาษาบาลเบองตน เรอนจ�าอ�าเภอแมสอดจงหวดตาก

292

งบประมาณมหาบาลวชชาลย

มหาบาลวชชาลย ด�าเนนกจกรรมและโครงการตางๆ ไดโดยอาศยเงนท�าบญอปถมภจากองคกรและบคคลตางๆ หากเหนวากจกรรมทสถาบนก�าลงด�าเนนการอยมประโยชนตอพระพทธศาสนา ประเทศชาตและสงคม เชญทานมารวมท�าบญอปภมภกจกรรมและโครงการตางๆของสถาบนตามก�าลงศรทธา

รวมท�าบญอปถมภมหาบาลวชชาลย

ธนาคารกรงไทยสาขาปากคลองตลาด ชอบญชวดโมลโลกยาราม(กองทนมหาบาลวชชาลย)เลขท160-0-07277-1 (เมอโอนเงนเขาบญชแลวกรณาแฟกซแจงไปท๐-๒๘๙๙-๑๓๙๑ หรออเมล[email protected])

ตองการเรยนบาล ตองการเปดสอนภาษาบาล

ชาวบานอยากเรยนภาษาบาล เชญสมครเรยนทมหาบาลวชชาลย

พระสงฆทกวดทวประเทศ ตองการเปดสอนภาษาบาลใหชาวบาน

นมนตตดตอรวมท�างานกบมหาบาลวชชาลย

ส�านกงานมหาบาลวชชาลย

วดโมลโลกยารามราชวรวหาร ถนนวงเดมแขวงวดอรณเขตบางกอกใหญกรงเทพมหานคร๑๐๖๐๐ โทร.๐-๒๔๗๒-๘๑๔๗,๐-๒๔๑๕-๖๔๑๑,๐๘๙-๖๖๐-๑๔๖๔,๐๘๐-๕๕๙๒-๘๘๕ เวบไซตwww.mahapali.com อเมล[email protected]

.,

293

นามผรวมทำาบญ/รวมเปนเจาภาพพมพหนงสอเรยนมหาบาลวชชาลย(สงหาคม ๒๕๕๕ - สงหาคม ๒๕๕๖)

ดวยกศลน ขอจงเปนเหตปจจยใหคณะผรวมทำาบญและผรวมอนโมทนาทกทาน มสขภาพแขงแรง ปลอดพนภยนตรายทงปวง ประสบแตความสข

มความสำาเรจในกจทกประการ และขอจงมปญญาหยงรพระสทธรรม บงเกดธรรมจกษ หมดสนอาสวะ ในกาลอนไมนานเทอญ

(ขออภยมา ณ ทน หากพมพชอตกหลน/พมพผด)

ชอ-นามสกล จงหวด รวมทำาบญ

บคคลตาง ๆ (หลายทานหลายวาระ รวม ๆ กน/ไมไดระบนาม) ๔๕,๐๐๐

คณปราณ อศวศรเลศ (พรอมครอบครว) กรงเทพ ๒๐,๐๐๐

พระครปลดพจารย วจารโณ วดโพธผกไห พระนครศรอยธยา ๑๐,๐๐๐

คณสมพงษ โชตพนธวทยากล กรงเทพ ๑๐,๐๐๐

ผไมประสงคแจงนาม กรงเทพ ๑๐,๐๐๐

คณณฐพงศ สารทรพย และครอบครว กรงเทพ ๙,๙๓๐

กองทนเพอนหนอนพระไตรปฏก ปทมธาน ๙,๒๖๐

ครอบครววงศแพทย กรงเทพ ๗,๐๐๐

คณจรนทร แทนคณ สพรรณบร ๕,๐๐๐

คณทวชย (พรอมคณพอ) รงวาณชสขานนท กรงเทพ ๕,๐๐๐

เพอนเอแบค #๑๒ กรงเทพ ๔,๐๐๐

คณชนาธป คลอยสวาท กรงเทพ ๓,๓๕๐

คณพาสนา สงาพงษ กรงเทพ ๓,๓๑๐

คณวลยลดา อศวศรเลศ กรงเทพ ๓,๓๑๐

คณสถตพงษ-ขตตยา-ขตตพงษ ดวงสำาราญ สมทรปราการ ๓,๓๑๐

คณอญชล ลาคำา อดรธาน ๓,๓๑๐

คณชญญชญา ศรรตนกล ๓,๑๖๙

คณทวชย รงวาณชสขานนท กรงเทพ ๓,๐๐๐

คณอารย คณเสาวณ ปาลเดชพงศ กรงเทพ ๓,๐๐๐

294

คณปรนทร จระภทรศลป กรงเทพ ๒,๕๐๐

คณพรหมเทพ ชยกตตวณชย กรงเทพ ๒,๐๕๐

คณจราภรณ เวคะวนชย กรงเทพ ๒,๐๐๐

คณศรพร เพชญไพศษฎ/ช.นฐน เพชญไพศษฎ กรงเทพ ๒,๐๐๐

คณสมควร วฒนพทยกล ๒,๐๐๐

ผไมประสงคแจงนาม ๒,๐๐๐



คณสมพร แกวศร กรงเทพ ๒,๐๐๐

คณพยอมไพร พมพสวรรค ๑,๘๖๐

คณจตกาญจน วชยาววฒนา นนทบร ๑,๔๕๐

คณทศนย คณวภาภรณ คณกตยาภรณ อทมพร ๑,๓๖๐

เพอนเอแบค ๑๒ กลม ๒๑ ๑,๒๕๐

คณกลปราณ จนทรสกร กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณจนทรสวาง งามผองใส นนทบร ๑,๐๐๐

คณณชชา คณทวลาภ ๑,๐๐๐

คณนงนช ธนเศรษฐ นนทบร ๑,๐๐๐

คณนช พรหมโยธน กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณปราณ อศวศรเลศ กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณวกล วสาเสสน ๑,๐๐๐

คณปญจวฒน โหงวเจรญและครอบครว กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณเมตตา ตรบำารง กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณยพด พยคฆพนธ กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณระววลย ตนธนะศรเดช กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณรชดาภรณ พรยเลศศกด นนทบร ๑,๐๐๐

คณฤดพร พวงสมจตต กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณสมจต คณสมใจ สขสธรรมวงศ กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณสมชย คณณฐรดา สขสธรรมวงศ ชลบร ๑,๐๐๐


295

คณสมบต ศรธเนศ กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณสทธชย ปสงคมาน กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณสรนทร คณสาคร ศรแตงทอง ๑,๐๐๐

คณอลศรา ธรรมรตนากร กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณนารรตน ลภา กรงเทพ ๑,๐๐๐

คณธนยพฒน ตระกลสมฤทธ

คณแมธนาภรณ แกวธรรม ๙๙๐

คณพอสมฤทธ สงาศกด

คณสหพร สมนตกล และครอบครว

คณพรทพย โตใหญ และคณวชชพร ชมภ กรงเทพ ๙๐๐

คณเอนก บญโส ขอนแกน ๖๐๐

ผไมประสงคออกนาม ปทมธาน ๖๐๐

คณสานสร สงคเสลต ปทมธาน ๖๐๐

คณวรวรรธน ทพยพยอม ๕๔๐

คณพอไดเดง แซโหงน และคณแมเงกเอง แซกวย ๕๐๐

คณกาญจนา ววฒนเจรญ กรงเทพ ๕๐๐

คณณฐพงษ เบญชา กรงเทพ ๕๐๐

คณเทพสดา ทพยเนตร คณ จรพงศ เลศไกร กรงเทพ ๕๐๐

คณธร พมทบทม เพชรบร ๕๐๐

คณปณ โรจนมณเฑยร ๕๐๐

คณภรมย ภพฤกษา กรงเทพ ๕๐๐

คณรชฏา สขรงสรรค กรงเทพ ๕๐๐

คณโรจนา โกวทวฒนพงศ กรงเทพ ๕๐๐

คณศภพร ชยทต กรงเทพ ๕๐๐

คณศภรา หงสลดารมภ กรงเทพ ๕๐๐

คณสทธเดช ปาล กรงเทพ ๕๐๐

คณอภษฎา พฒนวงศ กรงเทพ ๕๐๐

เดกหญงอนลลนา ลภา กรงเทพ ๕๐๐


296

เดกหญงอาเนญชาดา ลภา กรงเทพ ๕๐๐

คณกตตวรรณ ทพยพยอม กรงเทพ ๔๐๐

คณพรลดา เชดชศกดสกล กรงเทพ ๔๐๐

คณดลฤด สจตตานนทรตน กรงเทพ ๓๕๐

คณวภา จรรยาภรณพงษ กรงเทพ ๓๕๐

คณชญากญจน วฒนญาณ กรงเทพ ๓๐๐

คณทพรตน ชำานาญกจวนช กรงเทพ ๓๐๐

คณพยอม พทธวงค กรงเทพ ๓๐๐

คณวรวรรธน ทพยพยอม ๓๐๐

คณจารวรรณ ลวศรสกล กรงเทพ ๒๕๐

คณผองจตต บญยน กรงเทพ ๒๕๐

คณวรตน วงศศรนนท กรงเทพ ๒๕๐

คณอจฉรา อรรถยกต นนทบร ๒๕๐

คณวรวรรธน ทพยพยอม ๒๔๐

คณเกษม คณวลยพรรณ ศรสวรรณ เชยงใหม ๒๐๐

คณดลฤด โฆษตพนธวงศ ๒๐๐

คณปรญญารตน ภศร กรงเทพ ๒๐๐

คณมนตรา กะรขต กรงเทพ ๒๐๐

คณวราพร เลอสทธศกด (พรอมครอบครว) กรงเทพ ๒๐๐

คณศศวรรณ วรรณวาทกล พระนครศรอยธยา ๒๐๐

คณอาชวพล ตงเพชร กรงเทพ ๒๐๐

คณอฬารตน เจยมสงขทอง นนทบร ๒๐๐

คณสลลทพย สสตานนทร ๑๕๐

คณเกษณ คณพชามญฐ บญท ลพบร ๑๐๐

คณวรรษมน คณอมรพงศ ลำาปาง ๑๐๐

รวมยอดทำาบญ ๒๒๓,๐๓๙

(สองแสนสองหมนสามพนสามเกาบาทถวน)


mahapali basic pali 2013

Documents