ORDU UNivERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESi

· Din, Gelenek ve Ahlak Baglammda . .

MAHREMIYET ALGILARI

SEMPOZYUMU 27-29 MART 2015

II

Editorler

Yavuz Dnal Yusuf Bahri Giindogdu

~evket Pekdemir Hasan Ats1z

Samsun 2016

Ozet

iLETi~iM ARA\.LARININ MAHREMiYET ALGISINI

~EKiLLENDiRMEDEKi ROLO

Yahya TU RAN*

internet alarunda Web 2.0 olarak adlanchnlan ikinci nesil internet uygu!amasuun ha­yallllUZa ginnesiyle ileti§im bi<;imlerimiz, kiilttirel degerlerimiz ve kimliklerimiz de­gi§meye b~l~o.r. internet kullarunu, bilgi teknolojilerinin yayginla§masma paralel olarak son on ytlda iki kat arO§ giiste~tk Toplum hayaonda intemetin ve sosyal medya hesaplanrun yaygm olarak kullarulmas1 toplumun mahremiyet alglSlru ve mahremiyet suurlanru tartl§maya ar;mi§or. Gorme, gosterme ve gozetle(n)meye daya­ll bir ileti§im bic;imi sunan sosyal medya ara<;lan mahremiyet duygusunu donii§lime ugratnu§OI.

Mahremiyet, gizli olmayi, bir kimsenin kendine 6zgii bilgilerini, duyulmas1 ve bilin­mesi istenmeyen, herkese· a91< olmayan hususlan ifade eden kavramd!r. Bugiin top-' !um i<;ine t;tlalamayan haller, yiiz yiize konU§ulamayan konular internet ortammda rahathkla ifade edilir hale gelmi§tir. Bu baglamda, bu <;al!§ma ile yaygmla§an internet ve sosyal medya kullanururun bireylerin mahremiyet algtlan uzerinde nastl etkiler olu§turdugu ve mahremiyet algisuun degi§imine etki eden fakt6r!eri betimleruni§tir. Bu <;er<;evede 6ncelikle, yurt~mda ve illkemizde teknolojiye sahip alma ve iptemet kullanurundaki artl§ oranlan incelenmi§, konu ile ilgili istatistiki bilgiler kar§tl~nnl­~nr. <;:e§itli ar~orma verileri analiz edilerek illkemizde internet ve sosyal medya kullarumma yonelik tutumlar ele ~or.

Olkemizde 6zellikle gen<; ve egi_tim diizeyi ~ek olan bireyler yaygm olarak internet kullanmaktad1.r. Sosyal medya aglan ile anl.tk mesajl~ma programlan toplumuzda yaygm olarak kullarulmaktadi.r. Bireyler intemeti; haber okumak, bilgi edinmek, ders <;al!§mak gibi ama<;lar i<;in kullanmarun yarunda yaygm olarak eglenmek, arkada§ edinme)<, sohbet etmek, arkad~lan ile randevula§mak i<;in Cle kullanmaktadi.r. :Yilz yiize ileti§imin olmadig. sanal filemde, bireylerin tarunma ve bilinme endi§esi olmadi­g.ndan sohbetler ve payl~unlar mahremiyet suurlanru a§maktad!r. Bilin<;aln etkisiyle de sohbet ortamlannda, bloglarda vb. 6zellikle cins'el konular yaygm olarak konU§ul­maktad1.r. Bu durum bireylerin hayatlannda ytlaci etkilerle sonu<;lanabilmektedir.

Role of Media in Shaping the Perception of Privacy

Abstract

Our way of communication, cultural values and identity have begun to change with the introduction of the second generation Internet applications called Web 2.0. Inter­net usage has increased two-fold in parallel with the expansion of information tech­nology over the last decade. Using the internet and social media accounts widely in community life has opened discussion on privacy perceptions and privacy boundaries.

Dr., Ata§ehir Mimar Sinan Giizel Sanatlar Lisesi Miidiirii.

12

---- DiN, GELENEK VE AHlAK BAGlAMINDA MAHREMiYET ALGllARI SEM.POZVUMU

Social media tools offering a way of communication based on viewing, screening and (be) monitoring have transformed the sense of privacy.

Privacy is a term states of being confidential, a person's unique information , non­public matters which are not wish to be heard or known. Nowadays, behaviours that cannot be displayed into society and topics cannot be talked face to face has become easily expressed on the internet. In this context, how the widespread use of the inter­net and' social media influence individuals' privacy perceptions, and the.factors affect~ ing the change in the perception of privacy have been described by this srudy. To begin with, the growth rates in having the technology and the Internet use in our country and abroad have been studied, statistical information related to the subject has been compared within this framework. By analysing the several research data at­titudes towards Internet and social media use have been discussed.

In our country, individuals especially the young and highly educated ones makes ex­tensive use of the internet. Instant messaging programs and social media networks are widely used in our society. Individuals use the internet for purposes such as read­ing the news, getting information, and studying but besides they also use it to have fun, make friends, chat and meet with their friends. In a virtual world where there is no face to face communication chats and sharings e.xceed the limits of privacy as in­dividuals aren't concerned about being known or recognized. By subliminal effects, . especially sexually explicit matters are being spoken during chatting and in biogs. This can result with devastating effects on individuals' life.

internetin hayatmuza girmesi ile hayatmuzda bin;ok §ey degi§rneye ba§lanu§OI. Bun1ardan biri de rnahrerniyettir. internet ve sosyal rnedya ad.ma unutulan, ihmal edilen en onemli hususlardan biri de ozel haya­tm gizliligi ve rnahrerniyet duygulanmn zedelerunesidir. Sosyal medya aracillgiyla, c;ok rahathl<la kieyilerin ozel hayat:ma ait fotograflar yaym­lanabilrnekte, ki§ilerin §ahsiyetlerine yonelik yorumlar yap1labilrnekte, videolar konulabilrnekted.ir. 1

internetin birey, kurum veya devlet basklsmdan uzak bir ileti~im ortanu sunrnas1, di.i§iince ozgi.irliigi.ine katklda bulunrnu§tur. Forum, blog ve sosyal rnedya §eklinde kendisini gosteren sanal alanlar, orto­dokstan heretige kadar her inane; ve dii§iinceden insarun, inane;, fiki.r ve kanaatlerini serbest bir §ekilde ifade edebilecegi, tar~abilecegi sanal kamusal alanlar niteligmded.ir. Sanal t~rna ortamlanrun c;og~as1 ve farkhla§mas1, bilgi, di.i§iince ve gori.i§lerin alo§lanm kolayla§ormakla birlikte mekan ve toplurnsal aidiyet hissini de zaytllatm.l§trr. 2

ileti§iin teknolojisi taiihinde ilk kez internet aracillgiyla bireyler, diger ki§ilerle onlann biyolojik ve toplumsal varhgiru, sesini, goriinti.i­siini.i, cinsiyetini, stati.isi.ini.i kisaca bireysel niteliklerini dikkate alrnak-

1 Ahmet Giindogdu, "Dijital Demokratik Toplum", Kamuda Sosyal Politika, Norm Yazthm Ltd. ~ti., Ankara 2014, s. 6.

2 Mehmet Haberli, Sanal Din: Kurumsal ve Pratik Boyutlanyla internet ve Din, A9hmJdtap, istanbul 2014, s.4?·

ORDU ONiVERSITESI ilAHiYATFAK0LTESi /27-29 MART 2015 ---- - --

. '

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~lAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU ---

s1zm ile~imde kurabilmektedirler.3 intemette ki§iler, ba§kalan tara­fmdan goriilememenin rahathgiyla, gerc;ek hayattaki tavrrlanndan daha serbest hareket edebilmektedirler.4 DolayISiyla, gen;ek hayatta girilme­si rniirnki.in olmayan gruplara girip kendilerini daha rahat ifade ede­bilmeleri, bu sitelerin gem;ler arasmda popi.iler hale gelmesini sagla­~ur.s

Ki§inin sosyal, duygusal, hatta cinsel beklentilerini de kar§tlayan bir ortarn haline donii§en sosyal payla§lID siteleri, insartlar arasmda gen;ekle§en yiiz yiize ileti§imin yaratti&i etkinin benzerini sanal ortam­da meydana getirip kullaructlara kendilerini yeniden tarumladtl<lan ve c;e§itli sosyal ili§kilere kattldtl<lan bir sosyalle§me siireci saglamaktadrr. Ozellikle evrensel ahlaki degerlerin yitirilmesine zemin hazirlachgi, ternel giivenlik sorunlarma yol a~11gi ve bireyler arasmdaki ili§kileri olumsuz etkiledigi gibi onemli iddialarla sorgulamr hale gelen, insanla­rm hayatlanrnn biitiln detaylarrm tilrn diinyayla payla§malarmi sagla­yan Facebook ve Twitter gibi sosyal payla§llll siteleri, rnahrerniyet ve gizliligi ortadan kaldrrd1gi, utanma duygusunu yok ettigi ve klskanc;hk duygusunu derinle§tirdigi iddialanna sahne olmaktadrr.6

Cinsellik, internet ve . sosyal medyanm en fazla ele§tirildigi konu-' lardan biridir. Gerek kadmlann gerekse erkeklerin ozel sohbetlerinin ic;eriginde cinselligin onernli bir yer tuttugu soylenebilir. Bu sohbetler; dedikodular, filcralar vb. §eklinde de olsa, netice itibanyla cinselligin bilgi kaynagi ve nastl algtland1gi, insanlann cinsel konulara kar§L tutu­mu hakklnda bize bilgi vermektedir.7 Kar§1 cins arayi§l ic;indeki erkek kullaructlarm, interned toplum tarafindan bas~ olan cinsellik duygularmi ·tatrnin etrnek ic;in bir vas1ta olarak kullandtl<lan di.i§iiniil­mektedir. Ki§inin, internet ortammda tanmma olaslligi bulunrnachgm­dan, tarumachgi birisiyle cinsel ic;erikli konulan rahatc;a konu§abilecegi­ni di.i§i.indi.igi.inden, sanal alemde yaptlan sohbetler ilerleyen si.irec;te cinsel konulara kayabilmektedir. 8

islam, cinselligi rnahrem bir konu olarak kabul ederken, cinselligin te§hiri ve cinsel hayann uluorta konu§ulmas1 ve yaytlmasma ho§ bak-

3 Niliifer Timisi, Yeni ileti§im Telatolojileri ve Demokrasi, Dost Kitabevi, Ankara, 2003, s. 170· · 174

4 i9§leri Bakanli&t ~nrma ve Etiltler Merkezi, "internet ve ... ",, tarihsiz, s. 41. 5 Asiye Kalorman Ytldtz, "Sosyal Payla§IID Sitelerinin Dijital Yerlilerin Bilgi Edinme ve Mah·

remiyet AnlaNma Etkisi", Bilgi Diinyas1, 2012, c. Xlil, sayi: 2, s. 533. 6 http://arsiv.salom.eom.tr/news/print/20595-SANAL-ALEM·Fayda-·mi·Zarar·mi.aspx. 7 Mustafa Tekin, "Toplumsal Degerler Baglanunda Cinsellik AnlaNt ve Pratiklerine Sosyolo­

jik Bir Yakl~tnl", Diyanet i§leri BCI§kanligi IV. Din $uras1 Teblig ve Milzakereleri, 12 - 16 Ekim, Ankara 2009, s.574.

8 i9§leri Bakanli&t Ara~a ve Etiltler Merkezi, "internet ve .. . "

----- - ORDU 0NIVERSITESI ILAHiYAT FAK0LTES[ / 27-29 MART 2015 - --- --

13

---- DIN, GELENEK VE AHi.AK BA~l.AMINDA MAHREMIVET ALGll.ARI SEMPOZVUMU ----

rnarru§ur.9 Burada onem.li olan, te§hirin ne §ekilde rne§rula§tmld18tdrr. Apartman dairesinde kom§usunun, kendisini ve ailesinin bir ferdirii gormesini engellemek i<;in, olmadik <;arelere ba§Vllran ki§i, ayru· za­manda kendi namehremini internet iizerinden payla§abilmektedir. in- -sanlar sosyal payla§rm sitelerinde profillerine uygunsuz resimler yill<le­yebilmektedir. Twitter iizerinden banyo resimleri dahil olmak iizere, bir<;ok ki§isel fotograflanru payla§abilmekte ve <;evresinden bu konuda bir tepki gorrnernektedir. Bu durum utanma duygusu iizerinde negatif yonde etki olu§turmaktadrr. insanlann, sokaga <;ikamayacagi ballerini gosteren fotograflanru sosyal payla§rm sitelerinde p·ayla§mas1.Il1Il altm­da nastl bir giidiiniin oldugu tabayyiil edilemernektedir. Degerlerin a§mdmlmas1 baglammda, her §ey internet ilzerinden norrnalle§tiril­mektedir. Gerek sosyal payla§rm siteleri gerek diger kitle ileti§im ara<;­lari utanma duygusunu fazlas1yla yok etrnektedir. Blinun en biiyiik sebeplerinden biri ki§inin, u<;suz bucaks1z bir diinyada tarunmayacagi­ru, ya da farkh bir <;evre iizerinden kendini rahat ifade edebilecegini dii§fuunesinden kaynaklanmaktadrr. DolayiSiyla ki§i kendisini bu konu­larda frenlememektedir. Hatta ve hatta son donemlerde utanma duy-

14 gusunun kotii olduguna <lair bir algi olu§turulrna <;abalari da gozlem­lenmektedir.10 Cinsellige bir suur ~zilrnedigi ve ozgiirliik adi altmda cinsellik ki§krrnld1gi siirece, cinsel ya§am pratilderi, sapmalar ve patolo­jik durumlardan kurtulamayacakur.11

internet ortaouna attlan en kii<;iik bir ki§isel veri o andan itibaren genele ait olmaktadrr. Dolayis1yla mabremiyet duygusunu kanunlarla, yasalarla degil, vicdani bir hareketle korumak gerekmektedir. Bunun d1§mda ki§inin herhangi bir katlas1 olmaksmn yaytlan ki§isel bilgilerin ise elbette giivence altma ahnmas1 §artur. 12 Bu <;ah§mada, ki§ilerin hi<; tarumadiklari insanlarla internet ve sosyal medya ilzerinden ozel bilgi­lerini payla§tiklart noktasmdan hareketle, sosyal medyanm mabrerniyet duygusu iizerindeki olumsuz etkileri tasvir edilmeye <;ali§tlacaktrr.

1. Mabremiyet Kavranu

Mahrem.iyet ingilizcede privacy kavrarruyla ifade edilmektedir. Pri­vacy, sakm<;, ozellik, gizlilik, mahremlik, inziva, ki§isel dokunulmazlik,

9 Teki.n, "Toplumsal Degerler Baglarrunda Cinsellik", s.578. 10 • UHiM, "Sosyal Payl~un Siteleri Soru§turmas1",

http://www.uhim.org/raporlar_uhim_detay.php?rid=7&cid= , s. 36-37. 11 Tekin, "Toplumsal Degerler Baglammda Cinsellik", s.576. 12 Ytldtz, "Sosyal Pay~un Sitelerinin Dijital Yerlilerin", s. 531.

------ ORDU ONiVERSITE.sl 11.AHIVAT FAKULTESI / 27·29 MART 2015 - -----

'

---- DiN, GELENEK VE AHlAK BA~lAMINOA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZVUMU ---

cligerlerinden ayn olma, kabuguna ~e~ olma anla.mlannda Tilrk~e­ye ~evrilmektedir .13

Osmanhca ve Tilrk~e sozliiklerde ise hukuki terirn olarak mahrerni­yet: "Mahrem olma, gizli olma, gizlilik14 bir kimsenin gizli ozelligi, gizli hususiyetler, srrlar, brujkalanndan saklanan, ba§kalan tarafindan go­riilmesi, bilinmesi, duyulmas1 istenmeyen §eyler, 15 gizli, herkese a~Ik olmayan ve soylenmeyen §ey, srr; herkes~e bilinmemesi gereken"16 ola­rak tarumlarunaktadrr. islam hukuk literatiiriinde mahremiyet kavra­Illlillll, ifade edilen bu anlamlamu kapsayacak genel ge~er bir 1sttlah tamrrurun olU§machgi ifade edilmektedir. 17

islam hukuku literatiiriinde isttlah anlann olarak mahremiyet; $ci.ri'in, insanzn ozel hayatl. ile ilgili hususlarda, bQ§kalan ile kuracagz ili§kiler hakkznda taraflara yilklediffe haJc ve sorumluluk alanlan, §eklin­de tarumlanabilir. Ba§ka bir deyi§le malrremiyet, Allah'm, ba§kalanrun ulrujmasma Sl.IlJI koydugu bir hak olarak ifade eclilebilmektedir. Mah­remiyet hakkl, bilinmemeye, ulrujtlmamaya ve dokunulmamaya dayah ozel haklar olarak da bilinmektedir. Bu haklar, hem ozel ya§ama, hem de ilahl iradeye saygiyi gerektiren haklar cinsindendir. Mahremiyet 15 hakki, bireylerin ozel hayatlanna saygi gosterilmesi, ki§ilik haklanmn; onurlannm ve ki§iliklerinin korunmas1 a9smdan onem arz etmekte-dir. 1s

Gilnilmilz kullanurunda mahremiyet, bir yonilyle kimlik bilgileri, ki§iye ozel hususiyetler olarak anla§tlrrken diger yonilyle Allah'm ba§ka­lanyla payla§ururu yasaklachgi veya ki§isel alan olarak gorillilp brujkala­nyla payla§tlmasmm istenmedigi hususlar anlammda kar§l.IIllZa ~Ik­maktadrr. Bu bakimdan mahremiyet kavra1rurun toplum taraiindan nasil algtland.Igi onem kazanmaktadrr.

Acaba birey hangi durum ve halleri mahrem saymakta hangi du­rum ve halleri de ba§kalanyla payla§abilmektedir? Bu baglamda bireyin

13 Nuri Ozbalkan, Biiyiik ingilizce - Tiirkfe Gene! Sozliik, Alfa Basm Ya}'J.Dl Da8Jnm, istanbul 1999, c. m, s. 2391.

14 Selahattin Bagdatll, Hukuk sozli.igii, Der Yaymlan, istanbul 1997, s. 291; Ejder Ytlmaz, Hukuk Sozli.igii, Yetkin Yaymlan, Ankara 2005, s. 765; ~illaii Haluk Akahn, Tiirkfe Sozliik,

• Tiirk Oil Kurumu, Ankara 2005, s.1328. · 15 ilhan Ayverdi, MisaUi Biiyiik Tiirkfe Sozliik Kubbealn Liigan, Kubbealt:I Ne~riyat, istanbul

2006, c. II, s. 1907. 16 Milli Egitim Bakanh8J, Tiirkfe Sozliik: Omekleriyle, Milli Egitim Bakanh&i Yaymlan, Ankara

1996, c. m, s. 1882. 17 ismail Giilliik, ''Avret Mahremiyeti Prensipleri A95mdan Goriinru, Gerc;eklik. Sana! Alem

ve Cinsellik Ozerine Ftkhl Bir Analiz", islam Hukuku ArQinnnalan Dergis~ Mehir Vakf:J, 2014, Sayi: 23, s. 106.

18 Gilli ilk, "Avret Mahremiyeti" s. 106.

------ OROU ONIVERSiTESi ilAHiYAT FAK0LTESf / 27-29 MART 2015 ------

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMP.OZVUMU ----

referans kaynaklan neleq:lir? Birey, mahremiyet SIIllilanm dini degerle­re gore mi ·<;izmektedir, yoksa ki§isel ve toplumsal degerleri mi d~ate almaktadrr? Sanal. ile~im ara9anrun yaygml~mas1yla, yiiz yiize degil de aglarla birbirine bagli. olan bireyler mahremiyet Slill!lanru nastl be­lirlemektedir?

Sosyal medyada i.izerine yaptlan c;ali§malarda mahremiyet kavrami genel olarak iki temelde ele almmaktad.rr. Bunlardan birincisi, ki§isel olan bilgilerin; kim.lik bilgisi, anne baba adi, c;ali§tl&"i yer, e-posta adresi vs. payla§murun slillilanru belirleyen mahremiyet, digeri ise; d.ini ve ahlaki bir konu olup, bireyin kendisi.ne ait olan, <linen uygun goriilenler di§mda payl~tlmas1 yasaklanan, ahlaka ve edebe ili§kin konulan ifade etmektedir. Bu bildiride mahremiyetin ikinci yiizii ele almacaktlr.

2. ileti~imin Yeni Araci: internet I

insan, yaradih§mdan itibaren tabiattaki diger canhlarla ileti§im ic;e­risi.nde olan bir varhktrr. Bilgi ve teknolojini.n geli§imi ile de ile~im ara<;Ian degi§mi§, c;e§itlenmi§tir. insanlar yakm zamana kadar telefon,

16 faks, telgraf, mektup vb. ileti§im. ara9armI yaygm olarak kullanrrken bu gi.in bu ileti§im ara9anrun yerini mobil telefonlar, e-postalar ve mesaj­lar a:l.nu§trr.

internet alarundaki geli§melere biz veren siirec; Web 2.0 olarak ad­landmlan ikinci nesil internet uygulamasmm ba§lamas1d.rr. Yeni nesil internet, kullaructlarm ic;erik olu§turmasma irnkan taruyarak kullaruc1-larm sanal diinyadaki konumunu degi§tirmi§tir.19 Teknolojinin bu yon­de geli§imi, toplumun sanal ileti§irnini artrrd1gi gibi c;e§itlendirmi§tir. insanlar, sohbet ortamlarmda (chat) taru§makta ve sosyal ili§kilerini siber uzaya ta§unaktad.rrlar. Farkh mekanlarda oturan insanlar birbirle­riyle internet iizerinden saatlerce sohbet ederken, kap1 koffi§usunu tanimayan ve yakmlarmI aramayi ihmal edenlerin sayis1 gi.in gec;tikc;e artmaktad.rr.20 Diivenci'nin, doktora c;ali.§mas1 esnasmda yiiri.ittiigu an­ket uygulamas1 sonu9arma gore, 17 - 26 ya§ grubu genc;lerin "internet ortami ki§iler aras1 ileti§imi artmyor'' ifadesine biiyiik oranda katlldik­larmI gostennektedir (%73). Gen9er, "Face book, Twitter gibi sosyal aglar sayesinde insanlarm daha c;ok birlikte oldugunu" ifade etmekte­dirler. Ara§trrmaya katllan 685 genci.n llO'u buna ''kesinlikle kattlmak-

19 Korhan Mavnacioglu, "intemette Kullaructlann Olu~turdugu ve Dagnogi i~eriklerin Etik A~1dan incelenmesi: Sosyal Medya 6mekleri", Medya ve Etik Sempozyumu Bildiriler, Ed.: Mustafa Yagbasan, Elazig 2009, s. 63.

20 Tiirksel Kaya Bensghir, Rarnazan Alnnok, "Bir ile~im Araci Olarak intemet'in Aile i9 ~kilere Etkileri: Tiirkiye'de Devletin ve Ailertin Konuya B~1" Giinilmiizde Aile, Uluslara­ras1 Aile Sempozyumu 02,-04 Arahk 2005, Ensar Ne~riyat, istanbul 2007, s. 629-630.

------ ORDU ONiVERSITESI ILAHIYAT FAKOLTESI / 27-29 MART2015 -----,---

'

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIVET ALGILARI SEMPOZYUMU ---

ta" 323'ii ''katilmaktadl!". Yani gern;lerin yakla§tk %63'ii Facebook, Twitter gibi sosyal aglar sayesinde insanlann daha <;ok birlikte oldugu­nu dii§iinmektedir.21

internet ortamuun, ileti§imin §eldl ve boyutlanmn degi§mesine Cle yol a<;tigi dii§iiniilmektedir. insanlar, diger insanlarla yiiz yiize ifade edemedikleri duygu ve dii§iincelerini sanal filemde ifade etmekten <;e­kinmedigi gorillmektedir. Diivenci'nin bulgulanna gore, 17 - 26 ya§ aras1 gen<;lerin %40'1 intemette kendisini normalden daha rahat ifade ettigini, %39'u buna katllmadigiru, %21 ise kararsiz oldugunu belirt­mi§tir.22 Bu durum, intemetin mahrerniyet algisuun Sllll!lanru degi§tir­digin.i dil§iindi.innektedir.

Ulkemizde ve diger iilkelerde bilgisayar ve internet kullarununda.ki hizh artl§ dikkat <;ekicidir. Tiirkiye'de "hanelerde bili§im teknolojisi kullarum istatistikleri" incelendiginde; 2004 ytlmda; erkeklerin %31,l'i kachnlann %16,2'si bilgisayar kullanl!ken, 2014 ytlmda erkeklerin %62, 7'si kadmlann o/o44,3'ii bilgisayar kullaruru§tir. internet kullarurm bakurundan ise; 2004 ytlmda erkelderin %25,7'si kadmlann %12,1 internet kullanl!ken 2014 ytlmda erkeklerin %63,S'i kadmlann %44,l'i 17 internet kullaruru§tlr. 2004 ytlmda hanelerin %7'sinin internet eri§irni var iken 2014 ytlmda %60,2'si internete eri§mi¢r.

Hanelerde "bili§im teknolojisi buluruna oranlannda" da ytllar ba­zmda kayda deger bir artl§ ya§anml§tlr. 2004 ytlmda hanelerin o/olO'unda bilgisayar, 0,9'unda ta§lill! bilgisayar ve %53,7'sinde cep telefonu (aktlb telefo'nlar dfilill) var iken, 2014 ytlmda hanelerin %27,6'smda bilgisayar, %40,l'inde ta§lillf bilgisayar ve %96,l'inde cep telefonu (akilli telefonlar dfillil) oranlarma ula§ilnn§tir.23

"Son ii<; ay ic;erisinde bireylerin ya§ grubuna gore bilgisayar ve in­ternet kullarum oranlanna" baktldigmda; 2004 ytlmda 16-24 ya§ arahgi bireylerin %32,2'sinin bilgisayar; %26,6'smm internet kullandigi 25-35 ya§ grubunun ise %19,8'inin bilgisayar, %15,7'sinin internet kullandigi tespit edilrni§tir. 2014 ytlmda ise 16-24 Ya§ arabgi bireylerin %70,3'iiniin bilgisayar, %73'iiniin internet kullandigi; 25-34 ya§ gru­bunun ise; %63,3'iiniin bilgisayar, %67,l'inin internet kullandigi ve bu

21 Abdullah Diivenci, Ag Neslinin internet Kullammt Ozerindeki Sosyal Medya Etkisinin Sosyal Sapma YaklCJ§unt ile incelenmesi, (Bastlm~ Doktora Tezi), Marmara Universitesi Sosyal Bilimleri E.nstitiisii ile~im Bilimleri Anabilim Dal.I, D~.: Gem Sefa Siiti;ii, istanbul, 2012, s. 155.

22 Diivenci, Ag Neslinin internet KuUanunt, s. 155. 23 TOi:K, Hanehalla B~ Teknolojileri Kullarum Ar~ormasi, 2004-2014, "Hanelerde Bili­

§im Te.knolojileri Bulunma Oram".

------ OROU 0NiVERSilt.SI ILAHIVAT FAK0LTESI / 27-29 MART2015 ------

---- DIN, GELENEK VE.AHIAK BA~lAMINDA MAHREMIYET ALGllARI SE"°'.1POZVUMU

oranlann ya§m ilerlemesiyle di.i§tilgu goriilmektedir. D~~t c;ekici ?~ husus ise,. 10 ytlhk si.irec; ic;erisinde Ti.irk toplum~un bpgisayar ve in­

ternet kullamnuna luzla uyum saglamas1chr. 16-24 ya§ grubunda 2004 ile 2014 ytllan arasmdaki artl§ oram bilgisayar kullanurunda %38,1, internet kullannrunda %46,4'ti.ir. 35-44 ya§ gurubunda artl§ oraru ise; bilgisayar kullarummda %37,9, internet kullarummda %42,6 olmu§- · tur.24

"Son ii<; ay ic;erisinde bireylerin egitim durumuna gore bilgisayar ve internet kullarum oranlanna" baktldigmda ise "bir okul bitirmeyenle­rin" 2004 ytlmda bilgisayar kullamm orarumn %0,9 internet kullarum oramrnn %0,7 oldugu 2014 ytlmda: ise bu oranlann bilgisayar ve inter­net kullarununda %3,2'ye, yiikseldigi gori.ilmektedir. Ogrenim durumu yi.ikseldikc;e bilgisayar ve internet kullarunurun at:tigi anla§llmaktadrr. "Yi.iksekokul, faki.ilte ve daha iistil" egitim diizeyine sahip bireylerin 2004 ytlmda bilgisayar kullarum oranlanrun %69,7'den 2014 ytlmda %92,9'a internet kullarum oranlanrun da 2004 ytlmda %60,l'den 2014 ytlmda %93,6'ya yi.ikseldigi gori.ilmi.i§tilr.25

18 Bilgisayar ve internet kullanuru konusunda i.ilkemizde, 10 ytlhk sii-re<; i<;erisinde onemli diizeyde bir degi§imin oldugu gori.ilmektedir. Hanelerde internet eri§iminin c;ok luzh ve yi.iksek oranda arttJ.gi, dijital ara<;lann daha luzla yayginla§t:Igi, gene; neslin daha yogun olarak bilgi­sayar ve internet kulland1gi, bilgisayar ve internet kullanururun egitim di.izeyi ile dogru orantlli olarak arttJ.gi anla§tlmaktadlr.

Bilgi Teknolojileri ve ileti§im Kurumunun (BTK), 2013 yih 3. c;ey­regine ait telekomiinikasyon verileri raporuna gore; 2008 ytlmda 6 rnilyon civannda olan geni§ bant internet abonesi saylSl, 5 ytl ic;erisinde 4,5 kattan fazla artarak 2013 ytlmda 33,7 milyona ula§IIll§llr. Ti.irki­ye'de internet aboneligin biiyi.ik bolfuni.inii mobil internet abonelikleri olu§tunnaktadir. Toplam 33,7 milyon internet abonesinin 23,7 milyo­nunun mobil internet abonesi oldugu kaydedilmi§tir.26 Mobil teknoloji­nin yayginla§mas1, internete ve dolay1Slyla sosyal medyaya anhk ula§1-ma olanak saglarm§llr. Yani bireyler, her an her saniye sosyal medya ile i<; ic;e ya§amaktadir.

24 TOiK, Hanehallo B~im Teknolojileri Kullarum Ar~tmnas1, 2004-2014, "Son U<; Ay i~de Bireylerin Y~ Grubuna Gore Bilgisayar ve internet Kullarum Oranlan".

25 TOiK, Hanehallo B~im Teknolojileri Kullarum Ar~nrmasi, 2004-2014, "Son U<; Ay i~de Bireylerin Egitim Durumuna Gore Bilgisayar ve internet Kullarum.Oranlan".

26 Bilgi Teknolojileri ve iletiljim Kurumu (BTK), "2013 Yili 3. <;eyrege Ait Telekomiinikasyon Verileri Raporu", http://sosyalmedya.co/btk-2013-3-donem-raporu/.

------ ORDU ONIVERSITESI llAH[YAT FAKOLTESI / 27·29 MART 2015 - - ----

'

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU ---

Amerika'da da teknolojiye sahip olma ve kullanma oranlan olduk­c;a yilksektir. 2012 ytlmda Amerika'da, 12 - 17 ya§ grubundaki genc;Ier i.izerinde yaptlan bir ara§trrmada, genc;Ierin %93'i.ini.in evinde bilgisayar eri§imi oldugu, %37'sinin aktlh telefon, %23'ilniin tablet bilgisayar sahibi oldugu; aynca dortte birinin "genellikle cepten" internet kullaru­ClSl oldugu, yani telefonlanru c;oguruukla c;evrimic;i olmak ic;in kullan­d.tl<lan ortaya <;tlaru§ttr.27 Yeni dijital medya, ozellikle ergenlerin haya­urun her noktasma sirayet eden ve her arunda var olan bir olgu haline gelmi§tir.28

internet bu gi.in gen<;leri c;evreleyen sosyal ic;~gm aynlmaz bir parc;as1 haline gelmi§tir.29 Amerika'da ergenler i.izerinde yaptlan bir ara§trrmada, sohbet (chat) odalannda sohbet ettikleri ki§ilerin %23,7'sinin si.irekli birlikte zaman gec;irdigi c;ok iyi arkada§lan oldugu­nu, %21,8'inin birbirlerini tarud1guu ve ara srra bir araya geldikleri.ni, %3,2'sinin tarudik olduklanru nadiren bir araya geldiklerini, %3,8'inin ise birbirlerini tarumadignn ifade etmi§lerdir. Kaohmctlann %47,4'i.i bu soruya cevap vermemi§lerdir.30 Bu ara§tmnadan gen<;Ierin genell.ikle tarud1gi ki§ilerle ileti§inl ic;erisinde oldugu anla§tl.maktadir.

2003 ytlmda yaptlan bir ara§trrmaya gore Tiirkiye'deki internet kul­laructlar1 genel olarak; toplum ic;erisi.nde konu§maya c;ekindigi gori.i§, di.i§i.ince ve deneyimleri.ni payla§mak, dost ve/veya sevgili edinmek, bireysel etkinliklerine kat:la saglayacak kitlelere ula§mak, bilgi edinmek veya bilgi payla§mak, ya§amma rerik ve heyecan katacak ki§i v~ya et­kinlikler bulrnak, gi.inli.ik ya§antlslll!Il yorgunluk ve stresinden uzakla§­mak, bo§almak ve rahatlamak ic;in sohbet (chat) etmeye yonelmekte­dir.31 Yaptlan ba~ka bir ara§trrma verilerine gore de genc;lerin %7S'i interneti bir eglence arao olarak gormektedir. Yine ayru ara§trrmada kaohmctlann %70'i internetin, genc;lerin kar§I cinsle bulu§rnalanru kolayla§tird1gnn ifade etmi§tir. 32

27 Mary Madden, Amanda Lenhan, Maeve Duggan ve digerleri, "Teens and Technology 2013", Pew Research Center, The Berlanan Center for Internet & Society at Harvard Univer­sity, 2013 s.2.

28 Kaveri Subrah.manyam, "Ergenlerde Yeni Medya Kullanmurun Etkileri/Sosyal Etkiler ve Beliren Bili~sel Etkiler", 1. Tiirkiye r;ocuk ve Medya Kongresi Bildiriler Kitabi, ~ev.: Zeynep Baransel, ed.: Dr. Feride Zeynep Gilder, haz. Haluk Yavuzer, Mustafa Rubi ~irin, <;ocuk Vakfi Yaymlan, istanbul 2013, c. II, s. 223.

29 Kaveri Subrahmanyam and Gloria Lin, "Adolescents On The Net: Intenet Use And Well­Being'', Adolescense, Libra Publishers Inc., San Diego 2007, Sayi: 42, No: 168, s. 674.

30 Subrahmanyam and Gloria "Adolescents On The Net" , s. 666. 31 Kenan Boliikb~. M. Cengiz Ytldtz, "internet Kullarununda Kadm - Erkek ~itsizligi", Degi·

§en Dilnya ve Tiirkiye'de E§itsizlikler-N (lRusal) Sosyoloji Kongresi, Cumhuriyet Oniversitesi, 2003.

32 Dilvenci, At Neslinin internet KuUammr, s. 155.

------ ORDU ONiVERSITESI ILAHIYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 -------

19

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BA~LAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEM~OZVUMU ----

internet ortammdaki c;e§itlenen ileti§inl ara9anyla birlikte gi.inii­milzde gen,9er diger insanlarla ileti§inl kurarken faceboo.k, twitter, vb. · sosyal medya arac;lan ile anhk mesaj programlanm stldtl<la kullanmakta ve geni§ olarak ki§isel bilgilerini payla§maktadrrlar. Ara§tmnaya kattlan gern;lerin %9l'i kendisinin fotograflanru, %71'i okul aduu, %71 ya§a­d1gi yeri, %53'i.i e-posta adreslerini ve %20'si cep telefon numaralanm. payla§ngi gorillmi.i§ti.ir.33

intel'in 26 ilde 13-29 ya§ araligi 3000 gene; ilzerinde 2012 ytlmda gerc;ekle§tirdigi "Geni; Tilrkiye Ara§tmnas1" sonu9anna gore; dijital cihazlann, intem~t ve sosyal aglann gen9erin hayannda vazgec;ileme­yecek bir oneme sahip oldugunu oitaya koymaktadrr. 01.ke ni.ifusunun %29'unu olu§turan 13-29 ya§ aras1 genc;lerin %71,4'ilniin bilgisayar, %85,S'inin de cep telefonu bulundugu ortaya ~§UT. internet eri§imi bakimdan her 5 geni;ten 3'ilniln internet eri§imi oldugu gorillmektedir. internet kullanimmda gazete ve haber okumak, online bankacilik ve rezervasyon i§lemleri yapmak, miizik ve film indirmek gibi ugra§lar siralamrken kattllmctlarm neredeyse tamanurun facebook ve twitter

20 gibi sosyal aglan kulland1gi anla§tlml§ttr. 13-17 ya§ araligmdaki geni;­lerden her 5 ki§iden l'i aktllI cep telefonuna sahiptir. Kadmlar cep tele­fonliµuu gi.inde ortalama 104 dakika al<tif kullanrrken erkelderde kul­larum orani 110 dakikaya i;tkmaktadrr. Alalh telefon kullarnmmda ya§ ilerledikc;e kullarnm silres·inin azald1gi gozlemlenmektedir. Bilgisayara sahip olan gen9erin 330 dakikas1ru bilgisayar ba§mda gei;irdilderi, bunun ortalama 102 dakikaslillil i§, sosyalle§me ve eglence, 78 dakika­smm bankac1hk i§lemleri, 72 dakikasmm egitim amac;h kullarum oldu­gu ortaya i;tl<ml§nr. Genc;lerin 3'te ikisi internetin kendilerini sosyalle§­tirdigi. inancmdadrr.34 Dilvenci'nin yilriitti.igu ara§tmnada ise, 17 - 26 ya§ grubu genc;lerin yakla§Ik %50'i internetin sosyalle§tirdigi fikrine kattlmaktadrr. 35

We Are Social tarafmdan yaptlan ara§tmnadan; Tilrkiye'de 37,7 milyon, aktif internet kullarncr oldugu bu rakamm niifusun %49'una tekabill ettigi, 40 milyon sosyal medya hesab1 bulundugu, bu sosyal medya hesaplanmn %80'nine mobil eri§inl saglandigi anla§tlmaktadrr. Raporda, mobil kullarucr sayis1 69,6* riillyon olarak verilmektedir.

33 Mary Madden, Amanda Lenhart ve digerleri, "Teens, Social Media, and Privacy'' Pew Research Center, The Berkman Center for internet & Saciety at Harvard University, 2013, s. 2-3.

34· Gen~ Tilrkiye Ara§t:mnas1, http://sosyalmedya.co/intel-genc-turkiye-arastirmasi/. 35 Diivenci, Ag Neslinin internet Kullammz, s. 141.

• Rakam mobil abonelikleri temsil etmektedir. Farkh bireyl.eri temsil etmez.

------ ORDU ONIVERSITESI ILAHiYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 ' - --- - -

'

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZVUMU ---

Aym rapora gore bir ytlhk bi.iyfune oranlanna balald1gmda; inter­net kullamc1s1 sayis1 %5, sosyal medya kullaruclSl saylSI %11, rnobil kullama saylSl %2 orarunda arttru§tlI. Temmuz 2014 tarihinden itiba­ren mobil sosyal medya kullamnnndaki oran %14 oramnda arttJ&l be­lirtilmektedir.

Grafik 1: Son bir ay i<;erismde sosyal ag kullananlann toplam niifu­sa oram.

Yukandaki grafik verilerine gore son bir ay i<;erisinde toplam, nilfu­sun %26's1 · Facebook, %23'ti mesajla§ma programJanndan Whatsapp kullarnm§tlr. :Oc;i.incii srrada ise yi.ne rnesajla§ma programlanndan biri olan Facebook Massenger tercih edil.mi§tir (%21). Ulkemizde Twitter kullarum oraru ise %17'dir.

Rapora gore kullamctlar; 4 saat 37 dakika intemette, 2 saat 51 da­kika mobil internette, 2 saat 56 dakika sosyal medyada vakit ge<;irrnek­tedir. 36 Bu veriler I§Igmda i.ilkemizdeki sosyal medya kullamctlanrun resirn ve yazi payla§un programlanrun yarunda hire bir konu§ma prog­ramlanrun da oldukc;a yaygm kulland1gi soylenebilir.

3. internet ve Mahremiyet (Gizlilik)

internet kimliklerin, cinsiyetin, isimlerin ve gori.intiilerin gizlene­bildigi bir ortarn sunmaktadrr. internetin geli§irn siirecinde ki§iler, ge­nellikle sohbet programlan vas1tas1yla hi<; tammadi&l insanlarla ileti§irn

36 We Are Social, http://sosyalmedya.co/14-maddeyle-turkiyenin-dijital-dunyasi/,

- - - - -- ORDU ONiVERSITESI ILAHIYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 ------

21

DIN, GELENEK VE AHLAK BA~~MINOA MAHREMIYET ALGILARI SEM~OZVUMU

kurmayi tercih etnllijlerclir. Baz1 ki§iler daha fazla sohbet arkada§1 edi-_ nebilmek ic;in cinsiyetlerini de de~tirerek kendisini bamb~ka bir ki§i olarak tarutml§lardrr.37 Kimliklerin bilinmemesi ve kar§ismdaki ki§iirin tarunma olasiligunn bulurunamas1, ki§ilerin payla§unlarmda ozgiir bir ortarn bulrnalailna olanak tanmu§nr. Genc;Ierin son donemlerde ise sosyal rnedyayi daha c;ok tarud1gi arkada§lan ile g6ri.i§rnek, eski tarud1gi arkada§lanru bulrnak, uzakta bulunan ve yiiz yiize g6ri.i§rne imkfuu bulunmayan arkada§lan ile irtibat kurrnal<, offline arkada§lan ile daha slk g6ri.i§rnek,38 randevula§rnak fotograf ve video gibi birc;ok ozel bilgi­leri payla§rnak39 ic;in kullandlklan gozlemlenmekteclir. Aynca giinii­miizde internet sohbetleri yeni ki§ilerle tani§rna ve arkada§llk kunna fusan olarak gori.ilmekteclir~ 40 Bu ileti§im siirecinde ki§iler rnahremiyet sllllflanru da yeniden c;izmekteclirler. ister taru§tlklan arkada§lanyla olsun, ister taru§mad.lklan ki§ilerle olsun bireylerin, sanal ileti§imindeki rnahremiyet srmrlanmn yiiz yiize ileti§imdeki Slillflara oranla daha geni§ oldugu dii§iiniilmekteclir. Diivenci'nin bulgulanna gore genc;lerin · %40'1 internette kendilerini daha rahat hissetmekteclir.41 Facebook gibi sosyal rnedya arac;Ian ki§ilerin bu ortamda benliklerini suruna yan§ma

22 girerek gorrne, gosterme ve gozetle(n)meye dayall yeni bir ileti§im §ekli edinmelerine ve bunun sonucunda- mahremiyet algtlanrun donii§iime ugramasma etki etmekteclir.42

Mahrerniyet kavramiru, toplurn tarafmdan yiiklenilen anlamlar baglammda ele alacak olursak, rnahrerniyetin cinsellikle yakm ili§kisi vardrr.43 Siber ortamm saglarm§ oldugu rahatllk ve genel ahlaki deger­lerden bagims1zllk, insanlann yiizlerine sayis1z rnaskeler takarak ve "yeni kirnlikler" edinerek internet rnecrasmda gezmelerini cazip hale gelrnektedir.44 internet ortarmnda yakm ili§kiler kurrnak ic;in, rnahremi­yet alanmdan bir kisIIlllli kar§1daki ki§iye ac;rnayi gerektirir. Burada kar§ili.k.hb.k ilkesi i§lernekteclir. "Ben sana rnahrem baz1 bilgi.\erirni ve­reyirn, sen de bana bazi mahrem konulanru anlat." Sohbet ilerledikc;e

37 Boliikb~, "internet kullarununda Kadm Erkek ~itsizligi". 38 Diivenci, Ag Neslinin internet Kullanum, s. 186. 39 http://arsiv.salom.com.rr/news/print/20595-SANAL-ALEM-Fayda-mi-Zarar-mi.aspx. '40 i~leri Bakanhgi A.ra§tmna ve Etiitler Merkezi, "internet ve ... ". 41 Diivenci, Ag Neslinin internet Kullanum, s. 155. 42 ilhan Korkmai, "Facebook ve Mahremiyet: Gormek ve Gozetle(n)mek", Ya/ova Sosyal

Bilimler Dergisi, Ekim-2012- Mart 2013, sayt:5, s. 108. 43 Rarnazan Oiler, "Mahrerniyet Egitimi ve Onemi", Osmanga.zi Oniversitesi ilahiyat Fakilltesi

Dergisi, c. II, Sayi: 1, 2014, s. 80. 44 Nihal Giirhani, "On-line C<;evrimi~i) Toplumun DoMu"

http://kirpi.fisek.com. tr/index.php?metinno=diger/2005031513514 7 .tx:t.

------- OROU ONiVERSiTESI ILAHIYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 -------

'

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU ---

mahremiyetin suurlan da ge~lemeye ba§lar.45 intemette a91an her bir sohbet odasmda, her bir blokta bireyler, birbirinden <;ok farkh kimlik-lerle dola§rr ve sohbet eder. ·

Uluslararas1 Hak ihlallerini izleme Merkezince (UHiM) yfuiitiilen "sosyal payla~ siteleri soru§turmasmda" degi§ik meslek gruplanndan olu§an toplam 28 ki§iye, ABD'li psikoloji profesorii Rowland Miller'in "Facebook ve . Twitter gibi sosyal payla§rm sitelerinin utanmayi unut­turdugu" iddiasmdan hareketle, "sosyal payla§rm sitelerinin birey­sel/toplumsal degerlerin yitirilmesine zemin hazrrlachgmi dii§ilniiyor musunuz? Neden?" sorulan yoneltilmi§tir. Kaohmctlann 20'si sosyal medyanm utanma duygusunu unutturdugu fikrine kattlmaktadrr. 8 kaohmc1 ise bu fikre katJ.lmachguu belirtirken toplumsal degerlerin degi§tigini ifade etmektedirler. Bir kaohmcr sosyal medyada mahremi-yet ol<;illerinin suurlanni a§an payla§unlann oldugu fakat bunun merak duygusundan kaynaklanchguu ifade et:m.ektedir: Diger bir kattl,uncr ise, yeni teknolojinin kendi degerlerini olu§turdugunu bu nedenle de ahlaki unutturmak olarak degerlenclirilmeyecegini ifade ederken §ahsi fikri olarak da imkaru olsa biitiln insanlann yilz yiize ileti§imlerinin miim-

23 ki.in oldugu bir toplumda ya§amayi tercih edecegini bildirmektedir. Ba§ka bir kaohmcr ise sosyal medyarun deger kaybma neden oldugunu kabul ederken bu durumun ahlaki unutrnak degil ertelemek olarak degerlendirdigini belirtrnektedir.

Genel olarak olumsuz kanaat bildiren kaohmctlann ifadeleri deger­lendirildiginde tamarnµun ashnda intemetin ve sosyal medyanill top­lum hayatmda baz1 olumsuzluklara yol ac;t:J.guu kabul e~gi goriilmek-tedir. ·

Yaptlan sorgulamada, yiiz yiize ileti§imin olmamas1, insanlann sah­te kim1ik ve ki§iliklerle sanal ortamda varhk gostermesi one <;Ikan yak­la§rmlardrr. Kaohmctlann yakla§Ik lO'u, sosyal medyada insanlann kimliklerinin bilinmemesinin ahlaki degerlerden uzakla§maya, mahre­miyet slillflannm geni§lemesine, utanmarun ortadan kallanasma, insan­lann bilin<;alo.na bastmlnu§ duyglilanmn a9ga <;tlanasma yol . a~t:J.8'1 dil§iincesindedir~46 Bu yakla§rmlar <;er<;evesinde internet ve sosyal med­ya kullamnnmn mahremiyet algtlanna etkileri hususunda insan ki§ili­ginin ve kimlik olu§umunun onemli bir etkisinin oldugu soylenebilir. Bu baglamda ~ilik ve kimlik olgusunun incelenmesi konunun anla§tl­masma biiyiik katlq saglayacaktrr.

45 Mert Denizci, "B~im Toplumu Baglarrunda internet Olgusu ve Sosyopsikolojik Etkileri", Marmara ileti§im Dergisi, istanbul 2009, Sayi: lS, s. SS.

46 UHiM, Sosyal Payl.a§1m Siteleri Sonl§turmasL

------ OROU ONiVERSiTESi iLAHIYAT FAK0LTESi / 27·29 MART 2015 ------

---- DIN, GELEN EK VE AHlAK BACllAMINOA MAHREMIYET ALGllARI SEMPO~UMU ----

Ki§ilik kavrarmrun, ki§ilik psikologlan tarafrndan birbirinden c;ok farkh tammlan yaptl.rm§ttr. Ki§iligin tarumlan nastl _olursa olsun insan­lann toplumda degi.§ik gruplar kar§1smda kendisinden beklentilere gore persona olu§turduklan yani farkll ortarnlarda farkll ki§ilik ozelliklerine bi.iriindill<leri goriilmektedir. Persona, ki§iligi.n en d1§taki tarafi.drr ve gerc;ek ki§iligi. gizler. Persona bireylerin toplumla ili§kileri siirecinde kullandtl<lan maskedir. Maske, ki§iyi topluma goriinmek istedigi §ekilde sunar. Persona, sosyolojik-bir kavram olup bir insarun toplumun bek­lentilerine uygun davranmaslill, toplumsal roltinii en iyi §ekilde oyna­maslill ifade eder.47 UH:i:M'in sosyal payla§l!Il siteleri soru§turmasmda rniilakata kattlan yazar Umit Akta§ da ayru konuya deginerek, insanla­nn kendi gerc;ek kimlikleri ile · ortaya c;ikamadlgi toplumsal hayata, top­lumsal hayatm beklentilerine uygun olaral<. kurgulanmi§ maskeler yani sahte benlikle dfillil olduklanru ifade etmektedir. Dijital ~ag bu sahte benliklerin sunulmas1 i<;in daha geni§ imkfutlar saglamal<.tadrr. insanlar internette kendilerini, hayal ettigi. veya kli§e benliklerle sunmaktadrrlar. Akta§ insanlann, internet ortarrunda kendi gerc;ek benlikleriyle var ol­mak yerine, maskeleri ile var olmayi tercih etmekte oldugu gorti§i.inde-

24 dir.48

Freud'un ileri siirdiigu ''yap1sal modele" gore ki§ilik ii<; katmandan olu§maktadrr. Biittin hayallerimizin, nefretlerimizin, engellemelerin, heyecanlann, diirtillerin, bulundugu "id", ahlal<ltl.igm, erdemin, kural­lann, yasaklann bulundugu "siiper ego" ve bu ikisi arasmdaki dengeyi kuran, gerc;ek dtinya ile ileti§ime gec;en, toplurn normlanna gore dav­ram§ kaliplaruu olu§turan "ego." Freud'a gore bilin<;alt1Ill olu§turan id katmam, insan bilincinin (ego) zayifladlgr uyku, a§m yorgunluk hall gibi halierde bilince s1zrnaya ba§lar ve insanlann uyku halinde gordiigu rtiyalann nedeni budur. Bilin<;altJ., uyarnkhk halinde bilinci etkilemek istediginde list bilinc; (siiper ego) devreye girer ve bu istegin toplwn normlanna uygun olmadl&im ve basttrtlmas1 gerektigini ifade eder. Bu · tiir toplwn tarafmdan ayip gorillecek, kmanacak davram§lan bilin<; basttrarak bilin<;altma hapseder.

Freud'a gore insanm en temel giidilleri ''ya§am" ve "oliim" giidiisii­diir. Bu iki-ternel giidii, insanlann tiim davram§larlll etkiler. Bu temel giidill~r bilinc;altJ.nd?t bulunur ve c;ok yiil<sek bir enerjisi vardrr. Bu gii- : diller bilinc; seviyesine yiikselip bilince hfil<lrn olamasa da belli oranlar­da insanlann davram§lanru etkilerler. Ya§am giidiisii "cinsellik", oliirn

47 Duane P. Schultz, Sydney Ellen Schultz, Modem Psikoloji Tarihi, Yasemin Aslay (~ev.), Kakniis Yaymlan, istanbul 2002, s.564. ·

48 UHi:M, Sosyal Payl£1§1m Siteleri SorLJ§turmas1.

------ OROU 0NiVERSiTESI ilAHIYAT FAKULTESi / 27-29 MART 2015 ------

'

DIN, GELENEK VE AHi.AK BA~LAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZVUMU ---

giidiisii ise "salchrganhk" kavramlan ile ifade edilebilecek bic;imde dav­raru§lara yansrr. 49 Cinsellik c;ok onemli bir dilrtiidilr, ondan tiimilyle kac;mmak veya onu yok saymak miimkiin degildir.50

Freud'un bu teorisi c;erc;evesinde bir degerlendirme yaptlacak olur'­sa, internet ortanu rilyalara benzetilebilir. Gerc;ek diinyada silper ego­nun kabul etmedigi ve bastm:hgi cinsellik ve salchrganl.J.k gibi duygular, ayru rilyalarda oldugu gibi sanal filemde ortaya c;ikttgi soylenebilir. UHiM tarafmdan yaptlan sosyal payfa§lIIl siteleri soru§turmasmda da kaolunctlardan biri, internet ve sosyal medyada bastmlnn§ duygularm a~ga c;lkngiru ifade etmektedir.

insanlarm cinsel ic;erikli sohbetler yapniaktan bilyiik bir haz duy­duklan bilinmektedir.51 Dilvenct yapngi ara§ttnnada, genc;Ierin %60'1Illil internet ortanunda cinsel ic;erikli konulada silrekli kar§Ila§h­guu tespit etmi§tir.52 Yaptlan bir ara§nlmada, erkeklerin c;ogu, ili§ki kuracagi ki§inin kar§l cinsten olrnasllll ozellikle belirtirken kadmlarm cinsiyet belirtmedigi belirlenmi§tir. Ara§ttnnaya kanlan kadrrilann e­posta arkada§hgi ve arkada§llk bi9minde uzun silreli arkada§llk arayi§I ic;erisindeyken, erkeklerin daha c;ok kisa silreli ili§ki arayi§mda oldukla- 25

n sonucu elde edilmi§tir.53

Subrahmanyam ve arkada§lanrun yapngi bir ara§tlrmarun bulgula­nna gore, genc;Ierin genellikle c;evrimic;i arkada§lanrun, c;evrimdi§1 ar­kada§lanndan olu§tugu, c;evrimic;i ortamlarda cinsel ke§ifler, baglantt ve yakrrillk arayi§llllil ba§1 c;ektigi ortaya c;lkmi§trr. Aynca, ergenlerin sohbet odalannda kullandlklan sozcill<lerin %5'inin cinsel ic;erikli, (da­kikada 1 sozciik) %11'inin e§ arama ama<;h oldugunu (yakla§lk daldka­da 2 e§ arama) tespit etmi§lerdir.

insanlarm bilinc;al11 etkisi ile ortaya c;lkan saldrrganl.J.k ic;giidilsil ise c;evrimic;i ortamlarda kilfur etmek, tehdit etmek, soylenti ~annak ya da taciz· edict mesajlar yazmal< bic;imlerinde ortaya ~gi soylenebilir. internet ortammda mahcup edict fotograflarm yayilrnas1, la.sa mesajlar

49 Jerry M. Burger, Ki§ilik, inan Deniz ERGWAN SARIOGLU (i;ev.:), Kakni.is Yaymlan, istan-bul, 2006, s. 77-81.

so Oiler, "Mahremiyet Egitimi ve Onemi", s. 88. 51 Tekin, "Toplumsal Degerler Baglanunda Cinsellik'', s. 573. 52 Diivenci, Ag Neslinin jntemet Kullanum, s. 155. 53 Mehmet Giizel, "Kiiresell~rhe, internet ve Geni;lik Killtiirii", Kiiresel heti§im Dergisi, Sayi:l,

Bahar-2006, s.13, http://globalmediajournalcr.yeditepe.edu.tr/lisansustuo/o20calismalari/04Mehmet:%20Go/o C3%BCzel.pdf.

OROU i.iNiVERSITESi ILAHIYAT FAKOLTESi / 27-29 MART 2015 -------

26

---- DIN, GELENEK VE AHlAK BA~lAMINDA MAHREMIYET ALGllARI SEMP,OZVUMU ----

yoluyla c;1plak fotograflar gonderihnesi salchrganhk ve cinsellik giidille­rinin etkisi altmda ortaya c;ikan davraru§lar olarak dii§ilnillebilir. 54

Kendilerini gerc;ek ya§amda c;aresiz ve giic;siiz hisseden bireylenn, sanal diinyada giic;lii ve cesur hissettigi, internet ortanurun bu tiir in­sanlar ic;in bir ya§am tarzma donii§tiigu, bas~ duygulann sanal ortamda rahatc;a ortaya c;ikngi, mahremiyet sl.Ill[lanrun ihlaI edildigi dii§iinillebilir. Bunun temelinde cinsellik, saldrrganhk ve sorumsuzluk duygulanrun bulundugu, bireyin bilincini etkileyerek oto kontroliinii kaybeo:nesine yol ac;ngi soylenebilir. Bireyin gerc;ek ya§ammdaki; basn­nlnu§ yalruzllk duygusu, cinsellik ve salchrganhk ic;giidiisi.i i<;in doyum arayi§1, kar§1 cinsle arkada§llk ve duygusal doyurn, gerc;ek hayatta ifade edilemeyen fikirlerin rahat ve sorumsuzca ifade olanagi bulunan sanal ortamda tatrnin bulma yontemi olarak sohbet odalan kullarulmakta­drr. 55 Bu durum mahremiyet smrrlan ve mahremiyet egitiminin onemi­ni ortaya c;ikarmaktachr.

4. Mahremiyetin Suurlar1 ve Mahremiyet Egitimi

internet kullaructlanrun interneti nastl ve hangi ama<;Iar ic;in kul­landiklan i.izerine yaptlan ara§tumalar ve gozlemler, internetin ara§­tmna yapmak, haber okurnak, eglenmek vb. kullarumlanrun yarunda bi.iyi.ik oranda bireylerin toplum ic;erisinde kabul gorrneyen duygu ve davraru§lannm bir tatrnin yolu olarak kullaruldigim ortaya koymakta­drr.

insanlar, bilinc; basklsl.Illil bulunmad1gi, kendilerini bir nevi c;1plak hissettikleri, kimliklerinin bilinmedigini varsaydiklan internet ortanun­da §Uurun kontrolii di§ma c;ikarak dii§iincelerini rahathlda payla~abµ­mektedir. Daha da otesi sanal filem bir<;ok ki§i i<;in, yalan soylenilebi­len, rol yaptlabilen, toplum tarafmdan uygun bulunmayan tiim duygu ve dii§iincelerin di§a vurulabildigi bir alan olarak goriilmektedir. Birey, sanal filemde basnnlrm§ duygulanru, hayalindeki ideal benligini, hatta ba§kalan tarafmdan yanh§ kabul edilebilecek egili.mlerini payla§arak ego doyumu ya§ar.56 Sanal filemde bireyin, bir yabanc1yla "kendi kimli­gini gizleyerek, ismini, cinsiyetini, toplumsal roliinii ve statiisi.inii de&i§­tirerek ileti§imde bulunmas1 mi.imlciindilr. Anonimlik bi.itiini.iyle gec;er­lidir. Bu filemde ileti§irn, kurgularuru§ kimlikler araciligiyla yaptl.tr hale

54 Subrahmanyarn, "Ergenlerde Yeni Medya Kullarumuun" s. 229-230. 55 Mahmut Dirik, vd. "B~ <;:a&uid!i Sanal Ya!janun Gerc;ek Ya!jarna Yans!IIl351", Batman

Oniversitesi YO§am Bilimleri Dergisi, 2012, c.: I, sayi: 2, s. 214-215. 56 Nevzat Tarhan, "Cinsellik ve Toplumsal Hayat'', N. Din $uras1 Teblig ve Miizakereleri 12-16

Ankara 2009, s. 542-543.

------ ORDU ONIVERSITESI llAHIYAT FAKOLTESI /27·29 MART 2015 ------

'

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREMIYET ALGILARI 5EMPOZYUMU ----

ge~tir.57 6zellikle kendi kimliginden ve sosyal statiisiinden memnun olmayan gen9.er, sanal ortamlarda olaru degil olmaslill istedilderi ideal kimliklerini olu§turmaktadrrlar. Ger<;ek olmayan ve maskelerin arka­smda kurulan ili§kiler gen<;lerin ger<;ek kimliklerinin onay ve kabuli,i­niin zorla§masma ve yiiz yiize ileti§irrl gerektiren yeti§kinler diinyasma arum atttl<lannda ileti§irrl ve kendini ortaya koyma konulannda <;atl§ma ya§amalanna neden olabilmektedir.58 ·

Sana! diinyada, ba§langu;ta insaru mutlu eden fakat ger<;ek hayata aktanlamayan, yi.iz yiize gori.i§me safhasma gelindiginde ki§iyi hayal lankligma ugratan bu ya§antl, insarun mutluluguna hizmet etmedigi dii§iinillmektedir. Aynca sanal diinyadaki bu ah§kanhldar ger<;ek haya­ta da yans1yabilmektedir. Bundan dolayi, bireyin sanal diinya ile ger<;ek ya§arru arasmdaki Slillflan iyi 9zmesi gerekmektedir. 59 Ki§i kendisine, "inandigun degerlere uygun davraruyor muyum? Bu sanal diinyadaki ili§kiler duygu diinyarru, dii§iincelerimi ve fikirlerimi nastl etkiliyor? sorulanru sonna hassasiyetini gostermelidir.

Reklamlarm, politik kampanyalann ve irrlaj yonetirni <;er<;evesinde-ki ticari medya i<;eriklerinin yoguruuguna ragmen intemetin ozgiirle§ti- 27 rici ve donii§tiiriicii dogasma biiyiik onem atfeden tarti§mactlar, kiire-. selle§me deneyimine kattlan gen9.erin aile, cinsellik, kiiltiir, inan<; ve felsefe olgulanru giincelleyen yeni bir mahremiyet alglSI olu§turdukla­flill ifade etmektedirler.60 Bu <;eri;evede baktldigmda, internet ve sosyal medyarun toplumsal de~ime gi.i9.ii bir etkisi oldugunu soylemek ye­rinde olacaktlr. Toplumsal degi§me, toplumu olu§turan ili§kilerin ve bu ili§kilerin olu§urnunda belirleyici rol oynayan niifus, ekonomi, kiiltiir, siyas~t, tela)oloji gibi unsurlann i;e~itli sebeplerle farkhla~mas1 sonu­cunda ya§anan degi§me olarak ifade edilebilir.61 Toplumsal degi§imin mahremiyet algtlanmn degi§imine de yol ai;acagi a§ikardrr. UHiM tara­fmdan yaptlan sosyal payla§lffi siteleri soru§turmasmda da sosyal med­y:mm kendine has ahlak degerleri olu§turdugu, bireysel toplumsal de­gerlerin yitirilmesine. zemin hazrrladigi, baz1 degerlerin kaybolmasIDa

57 Timisi, Yeni ileti§im Teknolojileri ve Demokrasi, s. 172. 58 http://arsiv.salom.eom.tr/news/print/20595-SANAL-ALEM-Fayda-mi-Zarar-mi.aspx. 59 Nevzat Tarhan, "Cinsellik ve Toplumsal Hayat"; s. 543. 60 Adem Y1lmaz, "Sosyal Medya Kullarununda Gi.incel Tartt§malar: Universite Ogrencileri

Omeginde Mahremiyet - Karnusal Alan i:li§kisi" http://globalmediajoumaltr.yeditepe.edu.tr/makaleler/GMJ _ 5._ sayi_ Guz_ 2012/pdf/Yilm az.pdf, s.247.

61 Asu K1Z1.larslan, Sosyal Medyamn Toplum Ozerindeki Etkilerine Eleytirel Bir YaklCJlun, Mar­mara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, (Bastlm~ Yiiksek Lisans Tezi) istanbul, 2012, s. 9.

------- OROU ONIVE.RSITESI iLAHiYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 -------

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREM IYET AlGILARI SE~POZVUMU - ---

ve i~eriginin kaymasma neden oldugu, yeni telmolojinin kendi kiiltiirii~ nil olu§tw:duguna yonelik ifadeler bulurunaktadrr.62 ,

Diivenci, yiiriittiigu bir ara§nrmada "internet ortami toplumun ·ah­laki degerlerini koruyor" ifadesine katilunctlann %25'inin "kesinlikle kattlmadiguu" %41 "kattlmadiguu", %28 "karars1z" oldugunu tespit etmi§tir. Bu ifadeye sadece 41 (%5) ki§i olumlu yal<la§mI§tir:63 ·

Bugiin interneti ve sosyal medyayi yogun bir §ekilde kullanan gen<; neslin mahremiyet slill!lanrun <;ok geni§ oldugunu soyleyebiliriz. Ame­rikali yazar Jean M. Twenge bugiin -internet ve sosyal medyayi yogun olarak kullanan bu nesli "ben nesli" olarak tanimlamaktadu:. Yazar, nesillerin · dogdugu ytllara gore isimlendirildigi.ni ifade ederek, dogum donemlerinin ki§inin karakteri iizerinde ailesinden daha onemli oldu­gunu iddia etmektedir.64 Twenge, ''ben" neslinin, sorumsuz bir §ekilde yeti§tigi.ni, sadece kendilerine odaklandiguu, ba§kalanmn ne dii§iindii­giinii onemsemedigini, sadece kendisini memnun etmesi . gerektigini dii§iindiigiinii ifade etmektedir.65 Bu neslin kendisine ozgii bir ahlak anlayi§1 olu§turdugu ve ailelerine ragmen erken ya§larda cinsel dene-

28 yim ya§adiklanru, haz aldigi siirece cinselligi ya§amada smu: tarumadi­giru aktannaktadrr.66 UHiM ara§tlrmasmda da katilunctlann baztlan internetin kendine gore bir ahlak anlayi§t ve yeni bir kiiltiir olu§turdu­gunu ifade etmektedir. "Ben" neslinin bu kadar sorumsuz olmasmm, mahremiyet srmrlanrun <;ok geni§ olmaslillil iizerinde dijital diinyarun olu§turdugu yeni ahlak anlayi§1 ve ki.iltiiriiniin etkili oldugu da dii§iinii­lebilir.

internet ve sosyal medya kullarunnrun gen<;lerin mahremiyet algi­larllll olumsuz olarak etkiledigi, toplum i<;erisinde mahrem gordi.igu ve ifade edemedigi duygu ve di.i§iinceleri internet ortaminda rahathkla payla§tlklan bilgilerinden yola <;Ikarak, bu giin gen<; neslin ihtiyacr olan mahremiyet egitiminin yeterli diizeyde verilemedigi.ni, oturmu§ bir benlik olu§umunu saglayamadiguu ifade etmek yanli§ olmayacaktir.

Giini.imiizde mahremiyet egitimi yerine cinsel egitim kavramI kul­lantlmaktadrr. Bireyin sadece cinsellik konulannda bilgi edinmesi, ka­dm veya erkek rollerini ogrenmesi, kadm ile erkek arasmdaki davrartl§­lan diizenlemeye, makul, ahlaki bir diizleme oturtmaya yetmeyecegi

62 UHiM, Sosyal Payla§vn Siteleri So111§tunna.n. 63 Diivenci, Ag Neslinin internet Kullanum, s. 155. 64 Jean M. Twenge, Ben Nesli, Esra 6zrurk (c;ev..:), Kakniis Yaymlan, 4. Basun, istanbul 2013,

s. 14-15. . 65 Twenge, Ben Nesli, s. 17, 75. 66 Twenge, Ben Nesli, s. 221-247.

--- --- OROU ONiVERSiTESI ILAHIYAT FAKUlTESI / 27·29 MART 2015 - -----

'

---- DiN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOlYUMU ---

soylenebilir. Bu yoniiyle baktlchgmda cinsel egitimin cinsellikle ilgili killtiirel, dini ahlaki boyutlan eksik brrakngi anla§tlabilir. Ginsel egiti­min dini ve killtiirel halo§ ac;1s1yla mahremiyet egitimine donii§mesi gerekrnektedir. 67

Mahremiyet egitimi, c;ocuklara ve ergenelere kendi ve kar§1 cinsin ozellikleri hakkmda bilgi sahibi olma, cinsiyete ili§kin rolleri anlama ve kabul etme, cinsel problemlerini, ihtiya9anm dinin, ahJakm, ve killtii­riin belirledigi c;erc;evede cevaplamarun ve gidermenin yollanm ogret­me amacryla verilen egitimdir. Kapsam olarak baktlchgmda mahremiyet egitimi cinsel egitimi de kapsayan bir egitimdir. 68

Mahremiyet konusunda yeterli bilinc; diizeyine ula§amayan ve bu­giiniin teknolojik imkaruar c;erc;evesinde mahremiyet smrrlanru belirle­yemeyen ki§iler, birc;ok tehlike ile kar§l kar§1ya kalrnakta, kendi hayatl­ru veya aile hayanru alt iist edici neticeierle kaqtla§maktadrr.

. internet sohbetlerinin, c;iftler arasmda ileti§imsizlik ve gec;imsizlik meydana getirdigi ve bunun sonucu olarak da bo§anmalarla sonu9a­nan sosyal problemlerle kar§tla§tlchgi gozlernlenmektedir. internet soh-

29 betleri santld1gi gibi her zaman sanal ortamda kalrnamaktachr. internet sohbetiyle taru§1p arkada§ olanlar, bunu a§ka ta§iyan ve evlenenler oldugu gibi sanal sohbetler somas1 gerc;ekle§en bulu§malardan ciddi zarar gorenler de bulunmalctadrr. Bununla ilgili birc;ok olay ya§anmI§-tlr. 69

italya'run bo§anma ve aile avukatlarmm olu§turdugu bir konl.isyon tarafmdan hazrrlanan rapora gore, italya'daki evliliklerin yiizde 40'1 etkile~imli rilesajla~ma prograrru olan WhatsApp nedeniyle sona errnek­tedir. Raporda an1ao.ld1gi §ekliyle, sosyal medya kullaructlarmm artmas1 ve bu alana olan ilginin yogunla§mas1 nedeniyle zaten sarstlmakta olan evliliklerin, WhatsApp nedeniyle bitme noktasma ta§md1gi ifade edil­mektedir. Yine ayru raporda, yeti§kinlerin de gen9er kadar sosyal med­yada aldatmaya ve kandrrmaya yonelik ili§kiler kurdugu ifade edilmek­tedir. Birbirini aldatan e§lerin bu tiir ili§kilere sosyal medya tizerinde ba§lad1gmi, daha sonra WhatsApp ileti§im bilgilerinin almarak ileti§i­min WhatsApp iizerinden sil.rdtirilldiigi.inil belirten raporda, WhatsAp­pm sosyal medyaya gore farkll ki§ilerle ozel ili§kiler kurmayi kolayla§­nrchgi ifade edilmekteciir.70

67 Oiler, "Mahremiyet Egitimi ve 6nemi", s. 72-74. 68 Oiler, "Mahremiyet Egitimi ve 6nemi", s. 79. 69 i~§leri Bakanhgi Ara§nrma ve Etiitler Merkezi, "internet ve ... ". 70 http://sosyalmedya.co/italyadaki-bosarunalarin-yuzde-40ina-whatsapp-neden-oluyor/.

- ----- OROU ONIVERSITESI ILAHiYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 - -----

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMP.OZYUMU ----

Ytlchz tarafindan Ti.irkiye'de yfui.itillen ara§tl.rmada ba§anma}'l dil­§iinen her -dort ki§iden birinin ba§anma karan vermesinde, internette yaptlan sahbetlerin ve payla§nn sitelerinin sebep aldugu gosterilmi§tir. Ara§nnnada aldattld1guu dil§iinen her iki ki§iden biri e§inin kendisini internette taru§t18"1 birisiyle aldattigina inanmaktadrr. 71

Bilgi ve teknalajinin geli§mesiyle artaya <;Ikan yeni arai;lann insan­lann hayanna girmesine engel almak miimki.in gorillmemektedir. 0 zaman taplumun ruh saghguun karunabilmesi, gelecek nesillerin sag­hkh bir ki§ilik yap1s1 i<;erisinde yeti§tirilebilmesi i<;in karuyucu tedbirler ahnmas1, mahremiyet egitiminin ciddi bir §ekilde ele almarak kii<;iik ya§lardan itibaren verilmeye ba§lanmas1 onem arz ennektedir.

5 . Sonu~ ve Oneriler

Giiniirniizde luzla ya§anan teknalajik degi§imler beraberinde killtii­rel ve sasyal degi§imi de getirmektedir. Bilgisayar ve internet de tiim diinyada boyle bir degi§ime zemin hazrrlamt§tlr. Sasyal medyarun tap­lum hayatina girmesiyle §ekil degi§tiren ileti§im ve sasyalle§me si.ire<;le-

30 ri, bireylerin rnahremiyet algtlan iizerinde onemli tesirler alu§turmU§­tur.

trlkemizde ve ABD'de bilgi teknalojilerine sahip alma oranlan in­ternet ve sasyal rnedya kullarum aranlan olduk<;a luzh bir geli§im gos­termi§tir. trlkernizde internet kullarum oranlar1 10 }'lliik siire<;te yalda­§Ik olarak iki kat artml§tlr. Teknolojiye sahip olma oranlarmda ciddi bir artI§ olmu§tur. 10 }'lliik siire<; i<;erisinde bilgisayara sahip olma oraru yakla§Ik ii<; kat, ta§mrr bilgisayara sahip olma oram yakla§Ik dort kat ve cep telefonuna sahip olma oram ise yakla§Ik 2 kat artrru§tlr.

istatistiki veriler baglarmnda; ya§ ilerledik<;e bilgisayar ve internet kullanma oranlannda dii§i.i§ oldugu, bilgisayar ve internet kullarurrurun egitim durumuyla dogru olarak artti8"1 soylenebilir. interneti kullanma amac1 ilzerinde yaptlan ara§onnalarda farkh ara§onnalarda farkh bul­gulara ula§tlrru§tlr. Ozellikle gen<; nesil interneti, gazete ve haber oku­rnak, bankactlik ve rezervasyon i§lemleri yaprnak, miizik ve film indir­mek, eglenmek, arkada§ edinmek, sahbet ennek vb. ugra§lar i<;in kul­lanmaktadrr. Gen<;lerin biiyiik i;ogunlugunun sosyal medya kullarucIS1 oldugu anla§tlrru§t1r. Ulkernizde sasyal aglar kadar mesaj programlan­nm da yogun kullantld1gi gorillmektedir. Facebaak en <;ak kullantlan sosyal ag, whatsapp ise en i;ok kullantlan mesaj progranu alma ozelli­gindedir.

71 Ytldiz, "Sosyal Payl~un Sitelerinin Dijital Yerlilerin Bilgi Edirune", s. 535; http://arsiv.salom.eom.tr/news/prinr/20595-SANAL-ALEM-Fayda--mi-Zarar-mi.aspx.

----- - OROU ONIVERSITESI ILAHiYAT FAKULTESi /27·29 MART2015 --- - ,----

'

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ---

Mahremiyet iizerine yaptlan ara§ttrmalar incelendigmde mahr~mi­yetin cinsellikle yakm ilgisi oldugu goriilmektedir. internet ortanurun sagladigi rahathk, bireylerin sanal filemde farkll farkll ki§iliklerle do­la§malanna, toplum i<;erisinde kabul gormeyecek tutum ve davraru§lar;t sergilemelerine olanak saglamaktadrr. Bu durumun temel sebepleri ise ki§ilik kavrarmrun yap1s1 ic;erisinde aramru§trr. Freud'un ileri siirdiigu yapzsal modele gore en alt ki§ilik katmaru olari ve insarun bastmlnu§ duygulanru, cinsellik ve saldrrganlik gibi temel diirtiilerini banndiran id'in etkilerinin, internet ortarrurun rahatligi, kimlik.le~ bilinmemesi ve toplumsal baskrmn bulunmamas1 nedeniyle rahathkla ortaya c;Ikt:lgi soylenebilir. Yaptlan ara§trrma bulgulan da bu teoriyi destekler mahi­yettedir. UHiM tarafmdan yaptlan millakatta kattlimctlann yakla§tk %71'i intemetin ve sosyal medyarun utanma}'l unutturdugu kanaatin­dedir. Kattlunctlar aynca; internet ortanunda bas~ duygulann ortaya c;:ikt:Igiru, sosyal medyada ki§ilerin kimliklerinin bilinmemesinin ahlaki degerlerden uzakla§maya ve mahremiyet Sllilllanrun geni§leme­sine yol ac;t:Igiru ifade etmektedir. Diger bir ara~t:Irma bulgusunda da ergenlerin sohbet odalannda dakikada bir cinsel ic;erikli sozciik kullan-dtklan tespit edilmi§tir. 31

Gi.iniimiizde, teknolojinin geli§mesiyle c;ocuk yeti~tirmede ailenin ' etkilerinin git gide azaldigi, gi.iniimiiz c;aguun sorumsuz, bencil, kendi c;tkarlanru dii§iinen bir nesil olarak yeti§tigi vurgulanmakta, bu nedenle mahremiyet egitiminin onemi bir kez daha ortaya <;lkmaktadrr. Aileler c;ocuklanru di.ine nazaran bu gi.in daha yakinen izlemek, sadece cinsel egitim degil cinsel egitimi de kapsayan mahremiyet egitimi vermek durumW1dadrr. Mahremiyet ile ilgili hassasiyetlere dikkat edilmedigin­de bireylerin ba§ma gelen kotii olayfar gazetelerden ve televizyonlar­dan slkhkla izlenmektedir. Aynca, internet ve sosyal medyarun a§m kullarumi aile yaptlan iizerinde de olumsuz sonuc;lar dogurmaktadrr. Whatsapp'm italya'daki bo~anmalar iizerindeki etkisi %40 olarak ifade edilmektedir. iilkemizde de oransal olarak ifade edemesek de sosyal medyarun ve anlik mesajla§ma programlanrun ailelerin parc;.alarunala­nna yol a<;t:I8'i gozlemlere dayarularak soylenebilir. Yaptlan ara§t:Irma­larda internetin ahlaki degerleri korumadigi iizerine neredeyse· genel bir kabul soz konusudur.

Yaptlan c;alt§ma ile illkemizde sosyal medyarun ki§ilik geli§imi, ah­lak geli§imi ve toplumsal degerler baglarrunda olu§turdugu etkiler iize­rine yeterli ara§t:Irma bulunmamaktadrr. Toplumun gelecegini etkileyen ve luzla geli§en ve yaytlan internet ve sosyal medyamn olumsuz ve yikic1 etkileri daha fazla ara§trrmalarla tespit edilmeli ve toplumun ozellikle gene; neslin dejenerasyonunu aza indirecek tedbirler onerilme-

------ ORDU ONIVERSITESI ILAHiYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 - - - ---

32

DIN, GELENEK VE AHi.AK BA~LAMINOA MAHREMiVET ALGILARI SEM~OZVUMU

lidir. <;;:e~itli kitle ile~im ara~lan vas1tas1yla toplum internet ve sosyal _ medyarun ·dogurmas1 muhtemel tehlikelerden haberdar edilmeli ve bilini;lendirilmelidir.

Kaynak~a

Akalm $iikrii Haluk. Tiirks:e Sozliik, Tilrk Oil Kurumu, Ankara 2005 Ayverdi ilhan, Misalli Biiyiik Tiirks;e Sozliik Kubbealn Liigan, Kubbealb N~riyat, istanbul

2006, c. n Bagdatli Selahattin, Hukuk sozliigii, Der Yaymlan, istanbul 1997 Bensghir Tilrksel Kaya, Ramazan Alonok, "Bir ile~im Arao Olarak interoet'in Aile it;i ~kile­

re Etkileri: Tilrkiye'de Devletin ve Ailenin Konuya B~1" Giiniimiizde Aile, Uluslara­rast Aile Sempozyumu 02-04 Araltk 2005, Ensar Ne~riyat, istanbul 2007

Bilgi Teknolojileri ve ile~im Kurumu (BTK), "2013 YJ.b 3. <;eyrege Afr Telekomiinikasyon Verileri Raporu", http://sosyalmedya.co/brk-2013-3-donem·raporu/ e~im: 15/02/2015

Boliikba~ Kenan, M. Cengiz Ytldiz, "internet Kullanmunda Kadm - Erkek ~irsizligi", Deti§en Diinya ve Tiirkiye'de E§itsizlikler-N {Ulusal] Sosyoloji Kongres~ Cumhuriyer Universire­si, 2003

Burger Jerry M., IC~ilik, inan Deniz ERGWAN SARIOGLU (i;ev.:), Kakniis Yaymlan, istanbul, 2006

Denizci Men, "Bili~im Toplumu Baglanunda internet Olgusu ve Sosyopsikolojik Etkileri", Marmara ileti§im Dergisi, istanbul 2009, Sa}'!: 15

Oiler Ramazan, "Mahremiyet Egitimi ve Onemi", Osmangazi Oniversicesi ilahiyat Fa.kiilcesi Dergisi, c. II, Sa}'!: l, 2014

Dirik Mahmut, vd. "B~im <;agmda Sanal Ya~amm Geri;ek Y~ama Yansunas1", Batman Oni­versitesi YQ§am Bilimleri Dergisi, 2012, c.: I, sa}'l: 2

Diivenci Abdullah, Ag Neslinin incernet Kullanum Ozerindeld Sosyal Medya Etkisinin Sosyal Sapma Yakla§unt ile incelenmesi, (Bastlm~ Doktora Tezi), Marmara Oniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitiisii ileti~im Bilimleri Anabilim Dalt, D~.: Cem Sefa Si.it~. is­tanbul, 2012

Geni; Tilrkiye Arrujtmnas1, http://sosyalmedya.co/intel-genc-rurkiye-arastinnasi/ eri­§im:lS/02/2015 saat:13:06

Gi.illiik ismail, "Avret Mahremiyeti Prensipleri Ai;lSmdan Goriintii, Geri;eklik, Sanal Alem ve Cinsellik Uzerine Ftldli Bir Analiz", islam Hukuku Ar<l§ttrmalan Dergis~ Mehir Val<fi, 2014, Sa}'!: 23

Giindogdu Ahmer, "Dijital Demokratik Toplum", Kamuda Sosyal Politika, Nonn YazJ.bm Ltd. $ti., Ankara 2014

Gilrhani Nihal, "On-line C<;evrimii;i) Toplumun Dogu§u" http://kirpi.fisek.eom.tr/index.php?metinno===diger/20050315135147.txt. Eri­§im:l0/03/2015

Giizel Mehmet, "Kilresell~me, internet ve Geni;lik Kiiltiirii", Kiiresel ileti§im Dergisi, Sayi:l, Bahar-2006, http://globalmediajournaltr.yeditepe.edu.tr/lisansustu%20calismalari/04Mehmet%2 OGo/oC3o/oBCzel. pelf.

Haberli Mehrnet, Sana.I Din: Kurumsal ve Pratik Boyutlanyla internet ve Din, Ai;tlunkitap, istanbul 2014

http://arsiv.salom.eom.tr/news/print/20595-SANAL-ALEM-Fayda-mi-Zarar-mi.aspx ~im: 4/1/2015

http://sosyalmedya.co/italyadaki-bosanmalarin-yuzde-40ina-wharsapp-neden-oluyor/ i<;i§leri Bakanh&i Ar~tmna ve Etiitler Merkezi, internet ve ... , , tarihsiz,

http://www.arem.gov. tr/ Arem/defaultarem.aspx?icerik= 124, eri§im: 9/3/2015

------- OROU ONiVERSITESI iLAHiYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 -------

'

DiN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINOA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

KlzI]arslan Asu, Sosyal Medyamn Toplum Uzerindeki Etkilerine Ele§tirel Bir Yakl.a§un, Marmara Dniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, (Bastlrn~ Yiiksek Lisans Tezi) istanbul, 2012

Korkmaz ilhan, "Facebook ve Mahremiyet: Gormek ve Gozetle(n)mek", Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Ekim-2012- Mart 2013, sayi:5, www.yalova.edu.tr/Files/UserFiles/49/dergi/YSBDS-e-dergipdf, E.f4im: 10/03/201.S

Madden Mary, Amanda Lenhart ve digerleri, "Teens, Social Media, and Privacy" Pew Research Center, The Berkman Center for internet & Saciety at Harvard University, 2013

Madden Mary, Amanda Lenhart, Maeve Duggan-ve digerleri, "Teens and Technology 2013"; Pew Research Center, The Berkman Center for Internet & Society at Harvard Univer­sity, 2013

Mavnaooglu Korhan, "internette Kullaructlann Ol~turdugu ve Dagimgi i~eriklerin Etik A<;idan incelenrnesi: Sosyal Medya.Omekleri", Medya ve Etik·Sempozyumu Bildiriler, Mustafa Yagbasan (Ed.:), Elazig 2009

Milli Egitim Bakanl.tgi, Tiirkfe Sozliik: Ornekleriyle, !Vlilli Egitim Bakanl.t&'t Yaymlan, Ankara 1996, c.m

Ozbalkan Nu.ri, Biiyiik ingilizce - Tiirkfe Genel Sozliik, Alfa Basm Ya}'Jill Da8Jttm; istanbul 1999, c. Ill .

Schultz Duane P., Sydney Ellen Schultz, Modem PsikQloji Tarihi, Yasemin Aslay (~ev.), Kakniis Yaymlan, istanbul 2002 .

Subrahmanyarn Kaveri and· Gloria Lin, "Adolescents On The Net Intenet Use And Well­Being", Adolescense, Libra Publishers Inc., San Diego 2007, Sayi: 42, No: 168

Subrahmanyam Kaveri, "Ergenlerde Yeni Medya Ku1Janururun Etkileri/Sosyal Etkiler ve Beli­ren Bili§sel Etkiler", 1. Tiirkiye <;ocuk ve Medya Kongresi Bildiriler Kitabt, ~ev.: Zeynep Baransel, ed.: Dr. Feride Zeynep Glider, haz. Haluk Yavuzer, Mustafa Ruhl $irin, <;o­cuk Vakfi Yayinlan, istanbul 2013, c. Il

Tarhan Nevzat, "Cinsellik ve Toplumsal Hayat", IV. Din $uras1 Teblig ve Milzakereleri 12-16 Ankara 2009

Tekin Mustafa, "Toplurnsal Degerler Baglammda Cinsellik AnlaYJ.§1 ve Pratilderine Sosyolojik Bir Yakla§im", Diyanet i~leri BCZ§kanlzgi JV. Din $uras1 Teblig ve Milzakereleri, 12- 16 Ekim, Ankara 2009

Tirnisi Niliifer, Yeni ileti§im Teknolojileri ve Demokrasi, Dost Kitabevi, Ankara, 2003 TiliK Twenge Jean M., Ben Nesli, Esra Oztiirk (~ev. :), Kakniis Yay1nlan, 4. Basun, istanbul 2013 UHL\1, Sosyal PaylCl§tm Siteleri Solll§turmasi, Yaymlanma Tarihi: 1 I 41 2011

· http://www.uhim.org/raporlar _ uhim _decay. php ?rid= 7&cid= , Eri~im: 4/1/2015 We Are Social, http://sosyalmedya.co/14-maddeyle-turkiyenin-dijital-dunyasi/ Eri­

§im:15/02/2015 Ytldiz Asiye Kalonnan, "Sosyal Payla§tm Sitelerinin _Dijital Yerlilerin Bilgi Edinme ve Mahre­

miyet AnlaYI§LDa Etkisi"; Bilgi Diinyasi, 2012, c. XIII, sayi: 2, ss. 529-542 http://bd.org.tr/index.php/bd/artiele/view/83/pdf_78, eri§im: 9/3/2015

Yllmaz Adem, "Sosyal Medya Kullanurunda Giincel T~malar: Oniversite Ogrencileri Orne­ginde Mahremiyet - Kamusal Alan ili§kisi" http://globalmewajoumaltr.yeclitepe.edu. tr/makaleler/GMJ _ S._ sayi _Guz _2012/pdf/ Yilmaz.pdf, E.£4im:l/3/2015

Ytlmaz Ejder, Hukuk Siizliigu, Yetkin Yayinlan, Ankara 2005

------- ·oRDU ONiVERSiTESI ILAHIVAT FAKULTESl/ 27-29 MART 2015 -------

33