makine elemanlar%c4%b1 1_ders notlar%c4%b1(1)

8/9/2019 makine elemanlar%C4%B1 1_Ders Notlar%C4%B1(1)

1/86

r.Gr. Erdar KAPLAN

MM303 Makine Elemanlar dersi kapsamnda eitli kaynaklardan derlenmi notlardr. rencilere kaynak oluturmak iin hazrlanmtr.Her hakk sakldr.

SINAVLAR VE DEERLENDRMEBir ara snav (vize), bir ylsonu snav (final) yaplacaktr. Ara snavn baar notuna katk oran %40, ylsonu snavnn

baar notuna katk oran %60tr.

MM-303 MAKNE ELEMANLARI-I DERS NOTLARI

KAYNAK KTAPLARAkkurt M., Makine Elemanlar I-II, Birsen yaynlarBabalk F.C, avdar K., Makine Elemanlar ve Konstrksiyon rnekleri, Dora yaynlar

Babalk F.C, avdar K.,Makine Elemanlar zml Problem Kitab, Dora yaynlarKurbanolu, C., Makine Elemanlar, Nobel Yaynlar

Budynas R.G., Nisbett J.K., Shigleys Mechanical Engineering DesignProf. Dr. Sleyman Tagetiren, Makine Elemanlar I, Ders Notlar

Prof. Dr. Akgn Alsaran, Makine Elemanlar I, Ders NotlarProf. Dr. Genaa Prek, Metalik Malzemeler Uygulanan Mekanik Deneyler, Ders Notlar


2/86

1MM303 Makine Elemanlar dersi kapsamnda eitli kaynaklardan derlenmi notlardr. rencilere kaynak oluturmak iin hazrlanmtr. Her hakk sakldr.

1. GR

Dersin amac: Makine mhendisi olacak rencilere, makine elemanlarnn (dili arklar,

kay kasnak mekanizmalar, rulman, cvata, kavrama, kaynak, lehim, perin, kee vb)

tasarm iin gerekli kabiliyetleri kazandrmak, makine elemanlarnn birbirleriyle olan

ilikilerini kavratmak, makine tasarmnda hayal glerini, yaratclk ve nsezilerini

gelitirmek, tecrbe kazandrmak ve bunlar projelendirmektir.

Dersin ierii:

Konstrksiyon Malzemelerinin zellikleri; Malzemelerin mekanik ve fiziksel

zelliklerinin tespiti, Makine tasarm malzemeleri, malzemelerin mekanik deneyleri

Makine elemanlarnda hasarlar (Gerilme analizi, emniyet analizleri, mukavemet

hesaplar)

Mhendislik malzemelerinde yorulma, Yorulma mr (Sonlu mr, Sonsuz

mr,)Yorulma diyagramlar,

Balama elemanlar (kaynak, perin,lehim, mil gbek, cvata balantlar)

1.TEMEL BLGLER

Makine, enerji, veya g reten, ileten, deitiren veya biriktiren sistemlerdir. Kuvvet

makineleri ve i makineleri olmak zere iki ana grupta toplanr.

Kuvvet makineleri, i ve enerji retmek amacyla icat edilmi, bir enerji kayna tarafndan

tahrik edilen; enerji kayna olmadan i retemeyen makinelerdir.

makineleri, i yapmak amacyla imal edilen ve kuvvet makineleri tarafndan tahrik edilen,

kuvvet makineleri olmadan i retemeyen makinelerdir.

Bir makineyi oluturan her trl yap elemanna makine elemanlardenir. Makine eleman

basit bir para olabilecei gibi birok parann birlemesinden meydana gelebilir. Herhangi

bir parann makine eleman olabilmesi iin;

Belirli bir fonksiyonu yerine getirmesi

Ayr bir hesaplama ve ekillendirme prensibine sahip olmas gerekir.

Makine elemanlar bilimi, makineleri oluturan yap elemanlarnn tasarm hesaplama ve

ekillendirme prensiplerini inceleyen bir bilim daldr.

Makine elemanlarnn ana konular, balama elemanlar, tama elemanlar, destek

elemanlar, enerji biriktirme elemanlar, irtibat elemanlar, g ve hareket iletim elemanlardr.

Balama elemanlar, iki veya daha ok eleman birbirine veya makineleri temele balayan

elemanlardr. Bunlara kaynak, lehim, yaptrma, perin, civata, pim, perno, kama, mil, sk

geme balantlar rnek olarak verilebilir. Bu elemanlarn dayanmlar, kullanm ekilleri ve

maliyetleri birbirinden farkldr. Kullanlaca yere gre, kullanm amacna bal olarak

istenilen balama eleman seilir. Kaynak, lehim ve perin gibi baz balama elemanlar

kullanldktan sonra sklp bir daha kullanlamazlar. Ama cvata gibi baz balama elemanlar

taklp sklp tekrar tekrar kullanlabilirler.


3/86


Mekanik enerji biriktirme elemanlar, belirli bir enerjiyi ekil deitirme ile biriktiren ve

bunu istenildii durumda geri veren elemanlardr. rnein yaylar; Yaylar mekanik enerji

biriktirme elemanlardr. Yaylar, kendilerine bir kuvvet uygulandnda ekil deitirerek bu

kuvveti depolama ve kuvvet kaldrldnda bu kuvvetleri geri verebilme zellikleri vardr.

Tama elemanlar, dili ark, kasnak, volan gibi silindirik dnel elemanlar tayan

elemanlardr. rnein mil, aksbalantlar; Akslar dnmekte olan elemanlar sadece tarlar.Akslarn kuvvet iletme grevleri yoktur. Miller ise hem bu elemanlar tarlar, hem de

birinden dierine bir kuvvet aktarrlar. Bu nedenle akslarda sadece bir eilme momenti

meydana gelir. Millerde ise yaptklar grev nedeniyle hem eilme momenti hem burulma

momenti meydana gelir.

Destekleme elemanlar, genellikle hareket halindeki elemanlar desteklemek amacyla

kullanlr. rnein kaymal yataklar; Bir milin yzeyi zerinde kayarak dnmesini salayan

elemanlara kaymal yatak denir. Kaymal yatakta birinci ama mil ile yatak arasnda kaln bir

ya filmi oluturarak metalin metale temasn engellemek, bylece srtnme yi drmek ve

anmay ortadan kaldrmaktr.

rtibat elemanlar, iki eleman arasnda genellikle eksenel ynden irtibat salayan

elemanlardr. rnein kaplin ve kavramalar; Kavramalar, ayn dorultu zerinde dnmekte

olan iki mil arasndaki hareket balantsn kesmek yada birinin hareketini brne iletmek

iin kullanlan elemanlardr.

G ve hareket iletim elemanlar, makinenin esas fonksiyonunu yerine getiren ve makinening kaynandan i ksmna doru enerji akn salayan elemanlardr. rnein dili ark,

kay kasnak mekanizmalar, zincir balantlar;


4/86


Konstrksiyon Nedir?

Konstrksiyon,herhangi bir teknik sistemin belirlenmesi, uygulanacak fiziksel prensiplerin

saptanmas, bu prensipleri salayan elemanlarn seimi, bunlarn montaj ve para

resimlerinin hazrlanmasna kadar geen btn faaliyetleri kapsamaktadr.

Makine Tasarm?

Makine Tasarm, mekanik tabiatl eya veya sistemlerin (makine, rn, yap, cihaz)

tasarm demektir. Makine tasarmnda pek ok para iin malzeme, matematik, analiz ve

mhendislik matematii kullanlr. Makine tasarm btn mekanik tasarma ihtiva eder.

Tasarm yapmak, belirli bir ihtiyac karlayacak bir plan formle etmek veya bir problemi

zmektir. Eer bu plan fiziksel bir realite ortaya karacaksa yani bir rn elde edilecekse,

bu rn aada belirtilen zellikleri tamaldr:

Fonksiyonel: rn belirtilen ihtiyac gidermeli ve mteriyi memnun etmelidir.

Emniyetli:rn evreye, kullancya zarar vermemelidir. Gvenilir: Belirlenen sre zarfnca rn kendisinden beklenilen fonksiyonlar

yerine getirmelidir.

Rekabeti: rn piyasadabir yardr.

Kullanlabilirlik: rn kullanc dostu olmaldr.

retilebilirlik: rn minimum para saysna sahip olmal, seri retime uygun

olmal

Pazarlanabilirlik: rn, hedef kitlenin alm gcne uygun olmal,

Bir mhendislik tasarmna balayabilmek iin mhendisin nnde zlmesi gereken somut

bir sorun bulunmaldr. Sorun ve gereksinim ortaya konulduktan sonra tasarmc tasarm

srecinde belli bal etkinlikte bulunur. Yaratclk, Karar verme, Modelleme

Yaratclk; Tamamen bir zihinsel etkinliktir.

Karar verme; Tasarm srecinde eitli aamalarda ortaya kan seenekler ve yntemler

arasnda en uygun olann semektir.

Modelleme;Mhendislik bilgi birikiminin hesaplama yntemleri ile tasarma uygulanmas

Tasarmda Ekonomiklik

Tasarmda ekonomiklik olduka nemlidir ve kimi mhendislik tasarmlarnda, tasarmnelde

edilmesi iin, harcanan zamandan daha fazla bir zaman o tasarmnn maliyet analizleri iin

harcanmaktadr. Maliyeti azaltmann ilk prensibi standart ve piyasada bulunan elemanlar,

boyutlar veya geometrileri kullanmaktr.

2. KONSTRKSYON MALZEMELERNNZELLKLER

2.1 MEKANK VE FZKSEL ZELLKLER

Malzemelerin kuvvet altnda gstermi olduklar davranlara ve davranlardan elde edilen

zelliklere mekanik zellikler denilir. Bu zellikler mhendise, makine parasnn boyutu

ekli ve retim metodunu belirlemede yardmc olur. Bununla birlikte, malzemelerin mekanik

davranlarn incelemek ve yaplaryla zellikleri arasnda ilikileri belirlemek iin farkl

mekanik deneyler yaplr. Yaplan mekanik deneyler ierisinde en yaygn olan ekme

deneyidir. Bunun nedeni ise ekme deneyi ile hem malzemelerin mekanik davranlar ileilgili sonularn elde edilmesi ve elde edilen sonularn mhendislik hesaplarnda dorudan

kullanlmasdr. Baz mekanik ve fiziksel zellikler aada aklanmtr.

Homojenlik: Malzeme zelliklerinin her noktada ayn olmasdr. zellikle metallerde

homojenlik ok nemlidir. ok kk zellik farkll varsa, gerilme ve ekli deitirme


5/86


hesaplar yaplrken malzeme homojen kabul edilir. Kk blgelerde zellik farkllklar

bulunsa da genel zellikleri homojen olan malzemelerde bu zelliklerine gre

kullanlabilirler.

zotropi: Malzemenin zellikleri yne bal olarak deimez ise bu malzeme izotropiktir.

Malzemelerin gerilme ve ekil deitirme hesaplar bu kabul zerine yaplr. Ynlere gre

zellikleri farkllk gsteren malzemeler anizotropik malzemelerdir. Bu malzemeler bu

zellikleri bilindii durumlarda bir ok avantaja sahip olarak kullanlabilirler.

ekme deneyi; ekme deneyi, malzemelerin mukavemeti hakknda esas tasarm bilgilerini

belirlemek ve malzemeleri zelliklerine gre snflandrmak amacyla yaplr. ekme deneyi,

standartlara gre hazrlanm deney numunesinin tek eksende, belirli bir ekme hznda ve

sabit scaklkta koparlncaya kadar ekilmesidir. Deney srasnda, standartlara gre

hazrlanan ekme numunesine uygulanan kuvvet ya da gerilme ile meydana gelen uzama

deerleri kaydedilir. ekme deneyi sonucunda elde edilenveriler mhendislik hesaplarnda

dorudan kullanlrlar. Bu yzden ekme deneyi en yaygndeney olarak kullanlan tahribatl

malzeme muayenesi yntemlerinden birini oluturur.

ekme makinesi; Gnmzde ok gelimi, niversal ekme-basma deneyi makineleri

mevcuttur. Bu makineler hidrolik ve elektronik sistemlerle donatlm ve deiik ykleme

kapasitelerine sahiptir. Uygulanan yk ve meydana gelen uzama deerleri bilgisayarlar

yardmyla annda izdirilebilmektedir. Bu makinelerde numune boyunda meydana gelen

uzama, kontak tipi uzama lerlerin (ekstansometer) yannda son yllarda gelitirilen non-

kontak video uzama lerler (video extonsomater) ile belirlenmektedir. niversal bir ekme

makinesi ekil 1de gsterildii gibi temelde iki ksmdan olumaktadr. Bunlar, deneyin

gerekletirildii elektro mekanik sistem, dieri ise alna n verilerin ilendii ve sonularn

elde edildii veri ileme sistemidir. Elekromekanik sistem, numunelerin yerletirildii

eneler, uygulanan ykn algland yk hcresi, meydana gelen uzamann lld uzama

ler (ekstansometre) ve hareketin saland mekanik sistemlerden olumaktadr. Veri

ileme sistemi ise modern makinelerde bilgisayarlar vastasyla gerekletirilmektedir. Bu

sistemde gelimi yazlmlar sayesinde, ekme deneyi ile elde edilebilecek btn veriler

toplanp ilenebilmektedir.

ekil 2.1ekme Deneyi Test Dzenei

ekme numunesi; ekme deneyine tabi tutulacak numuneler, temsil ettii malzemenin tm

zelliklerini tamaldr. Bu nedenle, numunenin alnd blgenin, aln ve hazrlan

eklinin byk nemi vardr. Numune hazrlanrken, temsil ettii malzeme zelliklerinde

herhangi bir deiiklik olumamasna dikkat edilmelidir. retim srasnda ar scaklk

oluumu nlenmeli, ayrca deformasyondan kaynaklanan etkilerde elimine edilmelidir. ekme

deneyine tabi tutulacak numunenin ekil ve boyutlar standartlarda belirtilmitir. Bu nedenle

deney sonularnn gvenilirlii ve karlatrlabilir olmas asndan deneyler standartlara

gre hazrlanm numuneler ile yaplmaldr. Alnacak malzemeye gre ekme numunesinin

kesiti, dairesel, kare, dikdrtgen ve halka eklinde ve hatta baz durumlarda zel profil eklinde

olabilir. Trk standartlar, TS 138-Ada ekme numunelerini ekil ve boyutlarna gre

standartlatrmtr.

ekil 2.2Dairesel Kesitli Deney numunesi


6/86


ekme deneyi sonucunda numunenin temsil ettii malzemeye ait aadaki temel mekanik

zellikler belirlenebilir.

o Akma gerilmesi (Yield stress)

o ekme gerilmesi (Tensile stress)

o Kopma uzamas (Elongation to failure)

o Kesit daralmas (Reduction in cross-section)

o Tokluk (Toughness)

o

Elastisite modl (Elastic modulus)

o Rezilyans (Rezilyance)

ekme deneyi sonucunda kuvvet (F -uzama (l) erisi elde edilir. Ancak bu eri ile birlikte

kullanlan numunenin boyutlarn da vermek gerekir. Bu nedenle bu eri yerine daha evrensel

olan gerilme-birim ekil deitirme erisi kullanlr. Gerilme birim ekil deitirme

erisine ekme diyagram ad da verilir. ekil 2.3te normalize edilmi durumdaki az

(dk) karbonlu bir eliin gerilme birim uzama erisi verilmitir.

ekil 2.3Dk karbonlu bir eliin gerilme-ekil deitirme diyagramrnei

ekil2.3de ekme deneyi sonucunda elde edilen tipik gerilme-uzama diyagramlar verilmitir.

ekilden grld gibi, gerime-uzama diyagram blmden olumaktadr. Bunlar, elastik

deformasyon blgesi, homojen plastik deformasyon blgesi ve homojen olma yan plastik

deformasyon blgesidir. Elastik deformasyon blgesinde gerilme-uzama erisi lineer bir

deiim gsterir. Yani artan gerilme ile birlikte % uzama deeri de orantl olarak artar. Bu

aralkta uygulanan gerilme kaldrlrsa yzde uzama deeri sfra iner. Yani numune zerinde

kalc ekil deiimi olumaz. Bu blgede Hooke Kanunu (=E.e) geerli olup dorunun

eimi malzemenin Elastisite Modln verir.

Uygulanan gerilme elastik blgenin dna ktnda, malzeme plastik ekil deiimine

uramaya balar ve homojen deformasyon blgesine girer. Bu blgede uygulanan gerilmeyle

beraber harekete geen dislokasyonlar kaymay meydana getirir ve malzeme kalc olarak ekil

deitirir. Bu blgede malzeme zerine uygulanan kuvvet kaldrldnda, elastik ekil

deiimi ortadan kalkarken, kaymann neden olduu plastik ekil deiimi ise kalcdr.

Kaymann balad nokta elastik ve plastik davran ayran noktadr.

ekme ilemine devam edildiinde, yle bir noktaya gelinir ki, malzemede plastik kararszlk

oluur ve numunenin l boyundaki herhangi bir noktada kesit bzlmeye balar ve numune

boyunverir. Bundan sonra kesit daralmas nedeniyle deformasyon daha az bir kuvvetle devam

eder ve bu blge sonunda numune krlr.

ekme deney sonularn daha iyi yorumlayabilmek iin gerilme-uzama diyagramn yakndan

incelemek ve meydana gelen mekanizmalar iyi bilmek gerekir.

Elastik ekil deitirme ve bu blgede geerli olan byklkler

Elastik deformasyon blgesinde malzeme ok kk ykler altndadrve yk kaldrldnda

malzeme ilk ekline geri dner. Elastik deformasyon esnasnda atomlar aralarndaki ba

koparmadan hareket ederler ve bu yer deitirme miktar uygulanan gerilme ile orantldr.

Gerilme/deformasyon oran=sabit


7/86


Elastiklik: Elastiklik, malzemenin eklini koruyabilmesi olarak tarif edilir. Malzemeye bir

d yk tatbik edildikten sonra yk kaldrldnda malzeme eski eklini alyorsa malzeme

elastik zellik gsteriyor demektir.

Elastisite modl, malzemenin rijitlii ile ilgili bir deer olup, bu deer zellikle

konstrksiyon mhendisliinde ok nemlidir.

ekil 2.4Kayma Gerilmesi

Eer gerilmeler kayma eklinde ise kayma gerilmesi ile elastik birim kayma arasnda;

G eklinde bir iliki vardr. Burada, G kayma elastisite modl, kayma gerilmesi

ve ise elastik birim kayma ekil deiimi olarak alnmaktadr. Elastisite modl atomlar

aras ba kuvvetini temsil eder ve malzemenin rijitliinin bir sonucudur. Ba enerjisi yksekolan malzemelerin elastisite modl ve ergime scakl da yksek olur. Elsatisite modl ne

kadar bykse malzemenin elastik uzamas da o lde dktr rijitlii ise yksektir.

Aadaki tabloda baz malzemelerin elastisite modl ve poissonoranlar verilmitir.

Tablo 1.Baz malzemelerin Elastisite ve kayma modl ile Poisson oranlar

Elastisite Modl: Orant limitine kadar diyagramndaki erinin eimi olup ekme

durumunda E a eittir. Elastisite modl balca, kimyasal bileim, souk

deformasyon miktar vescaklkla deiir. Ayrca yap kusurlar ve ferromanyetik zellikler de

elastisite modlne etki eder;

Alam ilavesi ile eer ergime noktas ykseliyorsa bu durumda elastisite modlnn

de ykselecei sylenebilir.

Elastisite modl anizotropik zellik gsteren malzemelerde veya souk deformeolmu malzemelerde farkl kristalografik dorultularda farkl deerler alabilir.

Elastisite modlnn deeri artan scaklkla azalr. Genellikle bu azalma ergime

scaklnn yarsna kadar dorusaldr. Bu noktadan sonra azalma artar. Ergime

scaklna yaklaldnda atomlar ars ekim kuvveti olmadndan, elastisite

modlnn deeri sfra yaklar.

Malzemenin dayanmnn elastisite modl zerinde bir etkisi yoktur. rnein,

sertletirilmi ayn bileime sahip eliin sert ve yumuak hallerinde ayn elastiklik

modl geerlidir.

Poisson oran;boyuna

eninev

poisson orannn deeri metalik malzemelerde 0.25-0.32

arasnda deimekte, ancak ounlukla 0.30 deerini almaktadr. Elastik byklkler arasnda

aadaki bantnn geerli olduu sylenebilir.

)1(2 vGE

Orant snr:

dorusal ksm snrlayan gerilme deeridir. Baka bir deile, uygulanan gerilmenin elde

edilen uzamayla orantl olarak deitii, yani aralarnda bir orant katsaysnn (E) bulunduu

blgenin snrna karlk gelen gerilme deeridir

.

Elastiklik snr: Malzemeye uygulanan kuvvet kaldrld zaman plastik uzamann

grlmedii veya yalnz elastik ekil deiiminin meydana geldii en yksek gerilme

deeridir. Hassas olarak belirlenen bu snrn orant snrndan daha yksek olmasna karn,

uygulamalarda genellikle elastik snr orant snrna eit kabul edilebilir.


8/86


Rezilyans:Bir malzemenin elastik olarak ekil deitirdiinde absorbe ettii enerjiyi, ekil

deiimi yapan kuvvetin kalkmasyla geri vermesi zelliine rezilyans denir. Rezilyans,

rezilyans modl ile llr ve ekme erisinin elastik snra kadar olan ksm altnda kalan

alandr. Rezilyans modl;

EU eR

2

Re

2

Re 2

ekil 2.5Yay eii ve basit karbonlu bir eliin rezilyans modul

Yukardaki ekilde orta karbonlu bir elik ile yay eliinin rezilyans modllerini veren

blgeler gsterilmitir. Buna gre akma dayanm yksek olan yay eliinin rezilyansda

yksektir.

Plastik Blgede llen Byklkler

Akma gerilmesi (a): akma dayanm, kaymann fark edilir ve etkili olduu durumdaki

gerilmedir. Dk karbonlu elikler gibi belirli bir ekilde akma gsteren malzemelerde

akma gerilmesi akma yknn (Fakma) numunenin orijinal kesit alanna blnmesi ile

bulunur. Bu tr malzemelerde kuvvetin ilk kez sabit kald veya dmeye balad gerilme,

akma snr olarak alnr. nemli bir gerilme d varsa o zaman alt ve st diye ayrt edileniki akma snr sz konusudur. Alt akma snr sreksizliklerin sona erdii en kk

gerilmedir. Bu tip bir deiim daha ok ara yer atomu ieren malzemelerde grlr. Kk

ara yer atomlar bu blgede dislokasyonlarn etrafnda kmeleerek kaymay engeller ve

akma noktasn ykseltir (st akma noktas). Kayma olay baladktan sonra dislokasyonlar

kk atom kmelerinden uzaklar ve daha dk gerilme seviyelerinde (alt akma noktas)

hzl hareket etmeye devam eder. Bu blge homojen olmayan deformasyonlarla birlikte

balar ve gzle grlen Lders bantlar eklinde btn gvdeye yaylr. Bu tip gerilme-uzama

davran sergileyen malzemelerde akma dayanm kolaylkla belirlenir.

ekil 2.6a) Belirgin akma noktas gstermeyen b) Belirgin akma noktas gsteren

Mhendislik malzemelerin ou bariz bir ekilde akma noktas gstermez. Bu durumda akma

gerilmesi ise, mhendislik ekme diyagram zerinden, %0,2 kadar kalc bir deformasyona

neden olan kuvvetin numunenin orijinal kesit alanna blnmesiyle bulunur. Sz konusukuvvetin belirlenmesi iin, %0.2 kalc ekil deiimi noktas belirlenir ve bu noktadan

gerilme-ekil deiimi erisinin elastik ksmna bir paralel izilir. Bu paralelin gerilme-uzama

erisini kestii noktaya karlk gelen gerilme deeri o malzemenin akma dayanmdr.

ekil 2.7Belirgin akma noktas gstermeyen bir numunenin Gerilme-uzama diyagram


9/86


Akma dayanm, mhendislik malzemelerin en nemli mekanik zelliklerinden biridir.

Dizayn mhendisliinde, akma mukavemeti msaade edilebilen maksimum snrdr. Akma

mukavemetinin zerindeki deerler ise malzeme ekillendirme ilemlerinde kullanlr.

Kullanm esnasnda, uygulanan kuvvete dayanabilecek paralar tasarlanyorsa, parann

plastik olarak ekil deitirmediinden emin olunmaldr.

Plastiklik: Bir malzemeye d yk uygulandnda ekil deiimi olur ve yk kaldrldnda

malzeme eski ekline dnmez ise malzeme plastik ekil deitirmi demektir. Buradaki ekil

deiimi kalc ekil deiimidir.

ekme Dayanm: Bir malzemenin kopuncaya veya krlncaya kadar dayanabilecei en

yksek gerilme deeridir. diyagramndaki en byk gerilmedir. ekme deneyinin

amac; malzemelerin statik yk altndaki elastik ve plastik davranlarn belirlemektir.

ekme dayanm Rm veya ile gsterilir.

ekil 2.8 Gerilme-Birim uzama diyagramna bir rnek

Birim uzama (Kopma) : 100*Lo

L [%] Kopma uzamas, numunede ortaya kan

toplam uzama miktarnn numunenin orijinal l uzunluuna oran olarak tanmlanr.

Kesit daralmas: 100*Lo

L [%]numunenin koptuktan sonraki kesit alanndaki

daralmann, balangtaki orijinal kesit alanna orannn % olarak ifadesidir.

ekil 2.9Kesit daralmasnn gerilme-uzama diyagram zerinde ematik gsterimi

Sneklik: Sneklik, malzemenin krlmadan ekil deitirebilme zelliidir. Malzemenin

sneklik deerleri yannda, akma dayanmnn ekme dayanmna oran (a/)da malzemenin

ekillendirilme kabiliyetini gsteren nemli bir byklk olarak deerlendirilmektedir. Szkonusu oran iyi ekillendirilebilen yumuak elikte yaklak 0.66 iken, sz konusu zelliin

ok yetersiz olduu malzemelerde (rnein sertletirilmi elikler) 1e yakndr.

Tokluk: Bir malzemenin plastik deformasyon srasnda enerji absorbe etme zelliine tokluk

denir. ekme erisi altnda kalan alan ekme iini verir ve bu deer tokluun bir lsdr.

Aadaki ekilde tokluu yksek ve dk iki malzemenin ekme diyagram verilmitir. Bu


10/86


malzemelerden yksek karbonlu yay eliinin akma ve ekme mukavemeti orta karbonlu

yap eliinin akma ve ekme mukavemetinden ok daha yksektir. Ancak, yap eliinin

toplam % uzama miktar daha fazla yani, sneklii daha iyidir. Yap elii iin ekme

diyagram altndaki alan daha byk olduundan, yap elii yay eliine gre daha tok bir

malzemedir. Buna gre tokluk, mukavemet ve snekliin her ikisini de iine alan bir

zelliktir.

(a) (b)

ekil 2.10(a) Gerilme uzama erisinde tokluun belirlenmesi ve (b) Gevrek ve snek iki

malzemede tokluun gsterimi

Gevreklik:Plastik ekil deitirme kabiliyetinin olmamas durumunu ifade eder. Eri bazen

elastik snrda bazen de elastik snra ok yakn bir noktada son bulur.

Dvlebilirlik: Sneklik gibi tarif edilir. Ancak buradaki ekil deitirme basma

eklindedir. Dvlebilir malzemeler byk plastik ekil deiimine msade ederler ve

haddelenebilirler. (Al, Cu, Pb gibi).

Plastik ekil Deiimi Blgesi

Homojen deformasyon blgesinde gzlenen olaylar

Baz metalik malzemeler elastik ekil deiiminden plastik ekil deiimine geerken akma

olayn belirgin bir ekilde gerekletirirler. Bu malzeme gurubuna en iyi rnek yumuak

durumdaki (herhangi bir sertletirme ilemi uygulanmam) basit ve ounlukla dk

karbonlu eliklerdir. Demir d metaller ve yksek scaklklarda metallerin hibiri belirgin

akma zellii gstermezler.

ekil 2.11Belirgin akma noktas gsteren malzemelerin gerilme-uzama grafii

Malzemeye akma dayanmnn zerinde bir gerilme uygulanmas durumundaplastik yani geri

dnsz ekil deiimi balam olur. Bu durumda dislokasyonlar harekete geerek kayma

mekanizmasn altrrlar ve plastik ekil deiimi balar. Bu blgede ekil deiimi devam

ederken baz mekanizmalar sayesinde yeni dislokasyonlar meydana gelir ve uygulanandeformasyon ile beraber dislokasyon younlu da artar. Younlaan dislokasyonlar gerek

kendileriyle ve gerekse baka engellerle (boluk, ara yer atomu, kelti, tane snr vb.)

etkileerek, hareketleri daha g gereklemeye balar. Dier bir deile daha ileriki hareketi

iin daha yksek gerilmeye ihtiya duyulur. Buna deformasyon sertlemesi (strain hardening

or work hardening) veya pekleme ad verilir. Bu nedenle homojen deformasyon blgesinde


11/86


gerilme-birim ekil deiimi erisi artan deformasyon miktar ile birlikte srekli olarak

ykselir. st akma noktasndan sonra gelien testere dii grnmndeki blge kesit

boyunca tm kayma bantlarnda akmann gerekletiini gsterir. Oluan bu bantlara Lders

Bantlar ad verilir.

ekil 2.12Az karbonlu elikte sreksiz akma olay ve lders bandlarnn oluumu

Bu olay tamamlannca malzeme kesit boyunca homojen peklemeye urar. Bu gerilmenin enyksek olduu noktaya kadar homojen ekil deitirme srmeye devam eder.

Deney srasnda numune srekli uzad iin hacim sabitliine gre kesit srekli olarak

azalr. Kesit daralmas uygulanan kuvvetin azalmasn, oluan pekleme ise artmasn gerekli

klmaktadr. Bu blgede pekleme etkisi kesit daralma etkisinden daha etkili olduu iin

gerilme srekli artar. Ancak art oran giderek azalr ve le bir noktaya gelinir ki, burada

kesit daralmas ile pekleme etkisi birbirini dengeler. Bu noktada elde edilen gerilme deeri o

malzemenin dayanabilecek olduu maksimum gerilme deerini (ekme gerilmesi) verir.

Homojen PD blgesine kadar zorlanm daha ileri zorlamalara maruz kalmam

malzemelerde ikinci bir akma olay gzlenebilir. Bu olay arayer atomlarnn mevcudiyeti ile

aklanmaktadr. Bu arayer atomlarnn dislokasyonlarn altndaki boluklara yerleerek

dislokasyonlar kilitledikleri dnlmektedir. Bu atom gruplarna Cottrell Atmosferi ad

verilmektedir. Bu ikinci akmann oluabilmesi iin yukardan da anlalaca gibi Cottrell

atmosferinin etkin rol oynamas gerekir. Bu ise sl aktivasyon gerektirir. yle ki, souk

plastik ekil deitirmeye maruz kalm, belirgin akma gsteren bir malzeme, gereken sl

aktivasyonu salamak amacyla belli bir scakla kadar stlp (100-200 C) soutulduktan

sonra tekrar plastik ekil deiimine maruz braklrsa, daha yksek gerilme deerlerinde

belirgin akma olay bir kez daha gerekleir. Bu olaya Deformasyon Yalanmas (Strain

aging) ad verilir.

ekil 2.13Deformasyon yalanmas

Homojen olmayan deformasyon blgesi gzlenen olaylar

Gerilmenin pik yapt nokta geildiinde, kesit peklemeye oranla ok byk bir hzla

daralmaya balar ve numunede boyun verme (necking) olay meydana gelir. Boyun vermenin

balad noktaya plastik kararszlk noktas denir ve bu nokta maksimum gerilmeyi yani

ekme dayanmn verir. Tepe noktasndan sonra numune sadece boyun blgesinde yerel

olarak deforme olur. Boyun blgesindeki kesitin srekli azalmas, uygulanan ykte dmeye


12/86


neden olur ve diyagram aa dner. Bu olay deney numunesinin kopmasyla son bulur.

Kopmann meydana geldii gerilme deeri ise kopma mukavemeti olarak alnr.

Gerek - Diyagram ile Mhendislik - Diyagram arasndaki iliki

u ana kadar anlatlan gerilme ve birim ekil deitirme deerleri mhendislik deerler

olarak nitelendirilir. Mhendislik deerlerin hesaplanmas, deney parasnn deney ncesi

boyutlar dikkate alnarak yaplmtr. Ancak plastik deformasyonla birlikte parann

boyunda srekli bir uzama gerekleir ve buna bal olarak plastik ekil deitirmede hacim

sabitlii prensibine dayanarak kesitinde azalma gerekleir. Bu ller esas alnarak elde

edilen gerilme birim ekil deitirme deerleri, gerek deerler olarak nitelendirilir (g, g).

Tasarmda, kk miktarlarda ekil deitirmeler sz konusu olduu iin mhendislik

deerleri kullanmak yeterli olur. Ne var ki, imalatta byk miktarlarda ekil deiimleri sz

konusu olduu iin mutlaka gerek deerleri kullanmak gerekir. Aada bir malzemeye ait

gerek gerilme ve mhendislik gerilme grafii birlikte verilmitir.

ekil 2.14Mhendislik ve gerek gerilme-ekil deiimini gsteren diyagramlar

Basma Deneyi: Basma deneyi ilem itibariyle ekme deneyinin tamamen tersidir. Basma

deneyi de ekme deneyi makinelerinde yaplr. Basma gerilmesine maruz kalan malzemelerin

temel mekanik zellikle genellikle basma deneyi ile belirlenir. Bu tr malzemeler, genellikle

gevrek yapl malzemelerdir. rnek olarak, gri dkme demir, yatak alamlar gibi metalik

malzemeler ve tula ve beton gibi metal d malzemelerin basma mukavemetleri ekme

mukavemetlerine gre ok daha yksek olduu iin basma kuvvetinin uyguland yerlerde

kullanlrlar. Homojen bir malzemenin gerek gerilme-birim ekil deiimi iin ekme ve

basma durumlar ayndr. Basma deneyi srasnda numunenin kesit alan srekli olarak

byd iin boyun oluumu yoktur. Basma deneyi bilhassa gevrek ve yar gevrek

malzemelerin snekliinin hassas bir ekilde belirlenmesinde kullanlr.

Basma diyagram: Metalik malzemelerin basma ve ekme diyagramlarnn ekli genel olarak

birbirine benzer. Basma deneyinde de nce bir elastik blge (OA) grlr. Anoktas elastik

snr olarak tanmlanr ve bu noktadan sonra plastik deformasyon balar. Bu blge, ekme

deneyinde elde edilen blge ile tamamen ayndr. Plastik deformasyon blgesinin ilk ksm

(AB) ekme diyagramnn plastik deformasyon erisinin ilk ksmna benzer bir eimle devam

eder, fakat daha sonra basma erisinin eimi artar. Bunun nedeni, deney srasnda numunenin

kesit alannn srekli artmasdr. Deneyin sonuna doru, kesit ok arttnda gerilme de ani

olarak ykselir. te yandan, numunenin gerek kesit alanna bal olarak hesaplanan gerek

gerilme deeri ise mhendislik gerilme deerinden daha dktr. Basma ve ekme

deneylerinden elde edilen gerek gerilme-gerek birim uzama diyagramlar ayndr.

ekil 2.15ekme ve basma gerilme-birim ekil deitirme diyagram


13/86


Metalik malzemelerin gerek ekme ve basma diyagramlar birbirinin aynsdr. Ancak,

mhendislik ekme ve basma diyagramlar, plastik blgede birbirinden farkldr. Bu blgede

mhendislik basma gerilme deerleri mhendislik ekme gerilmesi deerlerinden daha

fazladr.

ekil 2.16Metalik malzemelerde mhendislik ve gerek ekme ve basma diyagramlar

Sertlik: Yaplnn basit olmas ve malzemeye hasar vermemesi nedeniyle malzeme

zerinde yaplan en genel mekanik deneylerden biri sertlik deneyidir. Ayrca, bir malzemenin

sertlii ile dier mekanik zellikleri arasnda paralel bir iliki de bulunmaktadr ve bu sayede

dier baz zellikler hakknda fikir edinilebilmektedir. rnein eliklerde, ekme

mukavemeti sertlik deeri ile orantldr. Dolaysyla yaplan basit bir sertlik deneyi

sonucunda o malzemenin mukavemet deerleri hakknda da fikir edinilebilir.

Sertlik izafi bir l olup, malzemelerin srtnmeye, kesilmeye, izilmeye ve plastik

deformasyona kar gsterdii diren olarak tarif edilir. Bilimsel anlamda ise malzemelerin

dislokasyon hareketine kar gsterdii diren olarak tarif edilir.

Sertlik lme genellikle, konik veya kresel standart bir ucun malzemeye batrlmasna kar

malzemenin gsterdii direnci lmekten ibarettir.

En genel sertlik lme deneyleri aada verilmitir. Bu ller arsnda matematiksel ilikiler

mevcut olup bir deerden dierine gei yaplabilmektedir. Sertlik lmleri yaplrken,

yntem ne olursa olsun numune zerinde birka lm yaplp bunlarn ortalamas alnmaldr.

a) Brinell sertlik lme yntemi,

b) Vickers sertlik lme yntemi

c) Rockwell sertlik lme yntemi

d) Mikro-sertlik lme deneyi.

ekil 2.17Sertlik lme teknikleri

Darbe deneyi:entik darbe deneyinde ama, malzemenin bnyesinde muhtemelen bulunacak

bir gerilim konsantrasyonunun (gerilim birikiminin) darbe esnasnda entik tabannda suniolarak tekil ettirilip, malzemenin bu durumda dinamik zorlamalara kar gsterecei direnci

tayin etmektir. Gri dkme demir numunelerinde, malzemenin bnyesindeki grafit levhacklar

entik gibi etki yapacaklarndan, ayrca entik amaa lzum yoktur. Darbe deneyi, metallerin

zellikle gevrek krlmaya msait artlardaki mekanik zellikleri hakknda salam bir fikir elde

etmek amacyla uygulanr.


14/86


ekil 2.18Darbe deneyi rnekleri

Yorulma deneyi: Birok makine paralar ve yap elemanlar kullanm esnasnda

tekrarlanan gerilmeler (ykler) ve titreimler altnda alr. Bu tr uygulamalarda, uygulanan

gerilmeler parann statik dayanmndan kk olmalarna ramen, belirli bir tekrar says

sonunda genellikle yzeyde bir atlama bunu takip eden kopma olayna neden olurlar.

Yorulma ad verilen bu olay ilk defa 1850-1860 yllar arasnda Whler tarafndan

incelenmi ve teknoloji ilerledike mhendislik uygulamalarnda daha fazla nem

kazanmtr.

Yorulma Mukavemeti (Sreli Yorulma Dayanm): Malzemenin, zamanla deien

gerilme ile zorlanmas durumunda snrl ve belirli bir devir saysnda tayabildii

gerilmedir. Bu gerilme deeri verildiinde yanna tekrar says mutlaka yazlmaldr; fNR

ile gsterilir.

Yorulma Limiti (Sresiz Yorulma Dayanm): Malzemenin, zamanla deien gerilme

durumunda, teorik olarak sonsuz tekrar saysnda hasara uramad gerilmedir.Bakr, bakr

alamlar, alminyum, alminyum alamlar , magnezyum gibi demir olmayan

metaller yorulma limiti gstermezler. Bu malzemeler iin sreli yorulma dayanm sz

konusudur. Malzemelerin yorulma limiti deerleri deneylerle elde edilir ve eitli

malzemelerin yorulma limiti deerlerini izelgelerde bulmak mmkndr. fdR ile gsterilir.

3.MAKNE TASARIM MALZEMELER

Kaynakl Konstrksiyon Malzemeleri

Lehim Malzemeleri

Perin Malzemeleri

Cvata ve Somun Malzemeleri

Pim Malzemeleri

Perno Malzemeleri

Kama Malzemeleri

Rulmanl Yatak Malzemeleri

Kaymal Yatak

Malzemeleri

Mil Malzemeleri

Yay Malzemeleri

Dili ark Malzemeleri

3.1 Kaynakl Konstrksiyon Malzemeleri

Kaynak yaplan eliin kaynak dikiindeki s esas malzeme tarafndan hzl bir ekilde

ekilir. eliin karbon orannn %0,2 den fazla olmas durumunda kaynak dikiinde sert ve

krlgan mikro yaplar oluabilir. Bu nedenle kaynaklanacak eliklerin karbon oranlar

%0,2'den kk olmaldr. Piyasada kaynakl konstrksiyonlarda kullanlan levha, I

profil i, U profili, kebent vs. yar mamul eliklerin karbon oranlar genellikle %0,14...0,23

aralndadr. En ok kullanlan elikler St33 (S185), St37(S235), St44(S275) ve St52 (S355)

elikleridir.

Karbon oran yksek olan elikler n stma yaplarak kaynatlabilir; fakat byle bir ilem pek

ok kontrksiyon iin uygulanamaz ve ekonomik deildir. Hafif yaplar elde etmek iin, hem

kaynaklanabilir, hem de dayanm yksek ince taneli elikler kullanlr.


15/86


3.2 Lehim Malzemeleri

Lehim malzemesi ergiyerek, ergimeyen iki metali balar. Balant, lehim malzemesinin,

lehimlenecek malzemenin yzey boluklarna, girintilerine, przllk ilerine doldurmas

ile salanr. Ergime scakl 450C 'den kk olan lehimlere yumuak lehim, byk

olanlara sert lehim denilir.

Lehim malzemesi seilirken ilk dikkat edilecek zellik ergime scakldr. Lehim

balantsnn alma artlarna gre scaklk ve buna bal olarak da lehim alam seilir.

Yumuak lehim malzemelerinin ergime scaklklarnn dk ve sabit olmas genellikle tercih

edilir. Bu nedenle lehim malzemeleri genellikle tektik alamlardr. Ticari olarak satlan

yumuak lehim malzemelerinin ergime scakl 11C (Ga-ln-Sn alam) ile 425C (Ge-

AI alam) arasnda deimektedir.

Kalay-Kurun Lehimleri: Kalay-kurun lehimlerinin ok geni kullanm alan vardr.

tektik alam %63Sn-%37Pb oranlarndadr ve ergime scakl 180C civarndadr. Alam

oranlar %100Sn ve %100Pb aralnda olabilir. %5Sn-%95Pb lehimi kalay kapl paralarnve otomobil radyatrlerinin lehiminde kullanlr. Otomobil radyatr lehimlemesinde

kullanlan alama, alma scaklnda dayanmn artmas iin az miktarda gm katlr.

Radyatr lehimlenmesinde %10Sn-%90Pb ve %20Sn-%80Pb alamlar da kullanlr. Bu

alamlarn kullanlmas durumunda lehimin katlamas geni bir scaklk aralnda

olduundan, souma esnasnda, scak yrtlmann olmamas iin parann hareket

ettirilmemesi gerekir. Yksek kalayl lehimlerin ergime scaklklar dktr ve genellikle

elektronik sanayinde kullanlr. Lehim alamnn iinde bulanabilecek kalnt elementleri

(Al, Sb, As, Bi, Cd, Cu, Fe, Ni, P, S, Zn,) lehim zelliklerini deitirecei iin belirli

deerlerin altnda tutulmas gerekir

Dier Yumuak Lehim Malzemeleri: Ergime scaklklar deiik yumuak lehim alamlar

vardr. Kalay-antimon lehimi (%94Sn,%4,5...5,5Sb) paslanmaz eliklerin lehiminde

kullanlr. Bu alam iyi srnme ve yorulma dayanmna sahip olduu iin soutma

tesisatlarnda kullanlr. Kalay-kurun lehimleri (%94..96Sn+%3,4...5,8Ag) dier alamlara

gre pahaldr; fakat dier lehimlere gre yksek dayanmndan dolay, bilhassa gda

sanayinde tercih edilir.

Kalay-inko ve inko-alminyum lehimleri galvanik korozyona dayanmlarndan dolay

tercih edilirler. tektik kalay -inko alamnn (%91Sn+%9Zn) ergime scakl

199C'dir ve dk scaklklarda alacak paralarn birletirilmesi iin uygundur. 388C

ergime scaklna sahip tektik inko-alminyum lehimi (%95Zn-%5AI) s eanjr

borularnn birletirilmesinde kullanlr. ndiyum esasl lehimler, bilhassa sfr alt

scaklklardaki zelliklerinin iyi olmasndan dolay uzay aralar ve uydularda kullanlr.

%52ln-%48Sn ve %97ln-%3Ag lehimleri cam-metal, cam-cam birletirmelerinde kullanlr.

Bu alamlar ayn zamanda dk buharlama basnlarndan dolay vakum teknolojisinde

kullanlr. %50ln-%50Pb lehimi elektronik endstrisinde kullanlr.

Yapla cak lehi min yzeylere iyi tutunmas iin, Lehi m ile birl eti rile cek yzeyler, asit,

nem, pas.ya, boya vs gibi kirliliklerden temizlenmelidir. Temizleme ilemi mekanik ve

kimyasal yollarla yaplabilir. Temizleme iin kullanlan kimyasallara dekapan denilir.

Metallerin lehimlenebilme kabiliyetleri, oksit oluturma aktiflikleri ile ilgilidir. Kolay oksit

oluturan metallerin lehimle birletirilmeleri de zordur.

Berilyum ve titanyum lehimlenemez metallerdir. Alminyum ve alminyum bronzu ok

zor lehimlenir. Altn, gm bakr, kalay ok kolay lehimlenir.

Sert Lehim (Brazing): Yukarda da bahsedildii gibi, sert lehim yapmak iin, lehim

malzemesinin 450 C'nin zerinde stlmas gerekir. Istma ilemi, aloma ile, frn

yardmyla, indksiyonla vs yaplabilir. Sert lehim malzemeleri ve uygulama alanlar

aadaverilmitir.


16/86


Tablo 2. Sert Lehim Malzemeleri

Lehim malzemesi Birletirilecek malzeme Uygulama rnekleriAl-Si tektik alam

(%88,4Al-%11,6Si)

Alminyum, alminyum alamlar,

elik ile alminyum, alminyum ile

otomobil radyatrleri, s

eanjrleri, ar petei yaplar

Cu-Sn peritektik alam

Cu-Zn peritektik alam

Bakr, bakr alamlar, bakr ile

yumuak elik, bakr ile paslanmaz

Is eanjrleri, otomobil

paralar,

Cu-Ag tektik alam Demir esasl alamlar, Alminyum ok geni kullanm alan

(Ni/Fe+Cr)-Si-B paslanmaz elikler, Nikel ve kobalt

esasl sper alamlar, karbon elikleri,

Uak trbin paralar,

Otomobil paralar, Is

(Nj.Pd)-Si-B AiSI 300 serisindeki paslanamaz

elikler, Sementit karbr (elmas u

Ar petei yaplar, Sementit

karbr/polikristal elmas

Au-Ni kat zeltisi Nikel esasl s rezistanslar, elikler Ar petei yaplar, Trbin

Cu-(T,Zr)-Ni tektik ve Titanyum/zirkonyum esasl alamlar Titanyum tpler, uak

3.3 Perin Malzemesi

Perinler, kaynak teknolojisi gelimeden nce kazan, boyler, kpr, gemi ve elik

konstrksiyon inaatlar gibi yaplarn imalinde kullanlrd. Kaynak teknolojisinin gelitii

gnmzde perinli balantlar fazla kullanlmamaktadr. Alminyum gibi kayna zor

olan malzemelerin balantlarnda, farkl iki malzemenin birletirilmesinde,

kaynan meydana getirdii sdan dolay malzemenin bozulmamas istenen yerlerde

perinli balantlar hala cazip olmaktadr.

Perin ba taraf ikin silindik paradr. Perinin aft boyu, levha kalnlndan 1,5d kadar

fazla o lmaldr. Perin delik ap, perin apnd an byk alr. Perinleme esnasnda

perin ierek delii doldurur. elik malzemeler iin, perin yapma ilemi, perin apna

bal olarak scak veya souk yaplabilir, d < 9 mm ise souk per in, d > 9 mm ise scak

perin yaplr, d > 26 mm ise perin presle dvlerek, d


17/86


Tablo 3. Cvata Kaliteleri ve Mekanik zellikleriKalite

DIN267

Kalite

ISO 898

Rm

(N/mm2)

DIN 267

Rm

(N/mm2)

ISO 898

Re

(N/mm2)

DIN 267

Re

(N/mm2)

ISO 898

Cvata imalatnda kullanlanelik rnekleri

3.6 3.6 340 330 200 190 QSt36-3QSt38-34.6 4.6 400 400 240 240

4.8 4.8 400 420 320 320Cq22

Cq355.6 5.6 500 500 300 3005.8 5.8 500 520 400 4206.6 - 600 - 360 -

6.8 6.8 600 600 480 4806.9 - 600 - 540 -

8.8 8.8 800 800 640 640 M20 Cq45, 19MnB4, 22B2,> M20 Cq45, 38Cr2, 46Cr2,

- 9.8 . 900 720

10.9 10.9 1000 1040 900 940 M8 35B2> M8 34Cr4, 37Cr4, 41Cr4

12.9 12.9 1200 1220 1080 1100 M18 37Cr4, 34CrMo4

M24 34CrMo4, 42CrMo4

>M24 34NiCrMo6, 30CrNiMo8

14.9 - 1400 - 1260 - 42CrV6

3.5 Pim Malzemeleri

Pimler, merkezleme veya emniyet eleman olarak kullanlrlar; ayrca hafif zorlamal

balantlarda balama elaman olarak da kullanlabilirler. Silindirik, konik veya entikli

yapl elemanlar olup muhtelif eitleri vardr. Pim malzemesi olarak cvata malzemeleri

kullanlr ve cvatalar gibi kalitelere ayrlmtr. En ok 5.6 ve 6.6 kalitedeki pimler

kullanlr. Pimler kk ve deitirilmesi kolay olduu iin, pim malzemesi balant

elemanlar iinde en zayf olmaldr.

3.6 Perno Malzemeleri

Pernolar silindirik dz veya bal olabilirler. Pernolar, mafsall balantlarda, kk

tekerleklerin, kasnaklarn ve rulolarn tayc elemanlara balanmasnda kullanlr.

Pernolardan anmaya ve yerine gre yorulmaya dayankllk istenir. Perno malzemesi

olarak, genel yap elikleri, slah elikleri, sementasyon elikleri, otomat elikleri

kullanlabilir. Anmaya dayankllk istenen yerlerde sementasyon veya indksiyon ile

yzey sertletirmesi yaplabilir.

3.7 Kama Malzemeleri

Kamalar; dili ark, kasnak, volan vs. gibi makine elemanlarnn mile gre izafi hareket

etmesini engeller; yani mildeki momenti bal olduu elemana aktarr. TS 147 de, kama

malzemesi olarak C45 Islah elii verilmitir. Kamann kulland balantda, balant

elamanlarnn malzemesi seilirken kamann malzemesinin en dk dayanml olmas tavsiye

edilir. Bu ekilde, balantda hasar meydana gelir ise ilk nce ucuz ve imalat kolay olan kama

hasar grr.

3.8 Rulmanl Yatak Malzemeleri

Rulmanl yataklarn bilezikleri ve dnen elemanlar derinlemesine sertleme kabiliyeti olan

100O6 gibi eliklerden veya sementasyon eliklerinden yaplr. Sertletirme sonucu 58 -

65HRC sertlik elde edilir. Rulmann alma scakl 125 C'nin stne kmas durumunda

scaa dayankl (%4Cr,%7W, %2V, %4Mo, %5Co gibi) rulman elikleri kullanlr.

Korozyonlu ortamlarda alacak rulmanl yataklar iin martenzitik paslanmaz elikler

(%15Cr, %4Mo, %5Co) kullanlr. Rulman elikleri vakum ergitme yntemiyle elde edilir.

Bu yntem ile elde edilen eliin homojen bir mikro yaps vardr ve kalntlar ok azdr.Byle bir eliin gvenirlilii yksek olur.

Dnen elemanlar tutmak iin kullanlan kafesler, kk boyutlu rulmanl yataklarda elik

saclardan veya pirinten preslenerek yaplr; byk boyutlu rulmanl yataklarda talal ileme

ile yaplm elik veya pirin kafesler kullanlabilir. Kk veya orta boy rulmanl

yataklar iin poliamitten (nylon6.6) yaplm kafesler kullanlabilir. Poliamid kafesli

rulmanl yataklarn alma scaklklar -40C'nin altna inmemeli ve 120C 'nin stne

kmamaldr. elik kafesler srtnme ve anmay azaltmak iin, korbonitrrleme gibi yzey

sertletirme ilemlerine tabi tutulurlar. Ar scak ve yksek korozyonlu ortamlar iin

gelitirilmi seramik malzemeler kullanlr.


18/86


3.9 Kaymal Yatak Malzemeleri

Kaymal yatak malzemeleri sertliklerine gre e ayrlr:

Sertlikleri 50 BSD (HB)' den kk olan plastik alamlar. Plastik alamlar, beyaz

alamlar, kurun bronzlar, plastik alminyum alamlar ve gmtr. Ar

yklenen ve ar hzla alan yataklarda plastik alamlar kullanlr. Yatak tam

yalamal almaldr. Yatak malzemesi bur zerine ince kabuk eklinde kaplama

yaplr.

Sertlii 50-100 BSD arasnda olan yumuak alamlar. Yumuak alamlar,

yumuak bronzlar (Sn, Sn-Pb, Sn-Pb-Zn bronzlar) ve alminyum alamlardr.

Sertlii 100 BSD' den byk olan sert alamlar. Sert alamlar, Alminyum ve

demir bronzlar ve dkme demirlerdir.

Yumuak ve sert alamlar, tam yalamann yaplamad snr srtnmeli durumlarda

kullanlr.

Beyaz Yatak Alamlar: Beyaz yatak alamlar plastik matriks iinde sert bileiklerinyer ald yumuak metal (Sn, Pb, Cd, Sb, Zn) alamlardr. En nemli beyaz yatak

alamlar ve zellikleri izelgede verilmitir. Beyaz yatak alamlar, snr srtnme

artlarnda dk srtnme katsaylar, iyi plastik zellii, kendi kendine altrma zellii

ve anma dayanmlar ynnden dier malzemelerden ayrt edilirler. Plastiklik, ykn

yatak zerine homojen dalmasn salar ve sert tozlarn, yan oksitlenmesinden meydana

gelen sert paracklarn yataa girmesi durumunda fazla tehlike oluturmasnn nne geer.

Bu sert paracklar beyaz yatak malzemesinin iine gmlr abrazyon anmas yapmasna

mani olur. Beyaz yatak alamlarnn en byk zaaf bilhassa yksek scaklklardaki temas

yorulma dayanmnn dk olmasdr.Beyaz yatak alamlar, 25-35HRC sertliine slah

edilmi elik mil ile beraber alr. Mil sertliinin 50 -55HRC olmas gvenirliin artmasna

neden olur. Beyaz yatak alamlar, yatak burcu stne ok ince olarak kaplanr. Kalnln

azalmas ile temas yorulma dayanm artar.

Tablo 4. En ok Kullanlan Beyaz Yatak AlamlarAlamelementleri %

Ergime

aral CSertlik HV

(20C'de)Isl genleme

katsays 10-6/CUygulama rnekleri

Sn:89 Sb:7,5Cu:3,5

239-312 23-25 23 Krank milleri, gaztrbini gibi yalamalyataklarda.

Sn:87 Sb:9Cu:4

239-340 27-32 23 Krank mili, gemi dilikutu yataklar, trbinyataklar

Sn: 12 Sb:13Cu:1 Pb:74

245-260 26 28 Dk scaklk veyklerde

Bronzlar: Bronzlar, snr srtnme artlarn da yksek yk tayabilen yatak

malzemeleridir. Bykykleme yaplan, krank milleri, dili ve trbin yataklar vs bronzlardan

yaplr.

Tablo 5. En ok Kullanlan Bronz yatak AlamlarAlam

elementleri

%

Ergime

aral CSertlik HV

(2QC'de)Isl

genlemekatsays10

-6/C

Kullanld yerler

Kurunbronzu

Cu:75Sn:5Pb:20

Matris:900

Kurun:32745- 70 18 Yksek basn altndakiburlar,

kaymal yataklar; iten yanmalmotorlarda krank mili yataklar, kammili yataklar, dili kutusu burlar, gaztrbini yataklarnda ince ve ortakalnlkta kaplama eklinde.

Kurunbronzu

Cu:80

Sn:10Pb:1O

Matris:820

Kurun:32765-90 18 Burlar, kaymal yataklar; kam mili

yataklar, dili kutusu burlar, gaztrbini yataklarnda ince kalnlktakaplama eklinde.

Kurun

bronzuCu:85

Matris:920

Kurun:327

45-70 18 Deiikyerlerde kullanlan burlar,

yataklar.

Kurunbronzu

Cu:74

Matris:900

Kurun:32740-55 18 Yksek basn altnda alan yataklar,

burlar vs. Bilhassa, st kaplanankrank mili yataklar.

Fosfor

bronzuCu:

800 70-150 18 Yksek basn altnda ve yksekscaklkta alan burlar yataklar;eksantrik pres yataklar vs.


19/86


Cu:70 Pb:30 Matris:1050Kurun:327

35-45 16 Krank mili, gaz trbini, kompresr gibiyksek ve orta hzlarda alan yatakmalzemesi. stne kaplama yaplabilirveya yaplmayabilir.

Gm: Ar yklenen mil yataklar az miktarda Sn, Pb ilaveli gm alamlarndan

yaplr. Gm kaplamann plastiklik zellii vardr, yumuaktr ve iyi bir yatak malzemesi

zellii gsterir. Gm, porozl bronz zerine 0,1 -0,3 mm kalnlnda veya Cu-Ni alam

zerine 20-25 m kalnlnda elektroliz yntemi ile kaplanr. Yatan kendi kendisini

altrma zelliini gelitirmek iin 10-30 m kalnlnda Pb veya Pb-Sb alam ile

kaplanr. Bunun zerine de birka mikron kalnlnda n (indiyum) kaplanr. Milin sertlii

50RSD-Cden daha byk olmaldr.

ok Katl kaplamalar: ok katl kaplamalarda beyaz metal tabakasna destek olmas iin 0,2-

0,5 mm kalnlnda yatak malzemesi kaplanr. Bu destek tabakas temas yorulmas

dayanmn ve darbe dayanmn artrr. Destek malzemesi olarak, alminyum bronzlar

kullanlr. En iyi netice sinterleme yntemiyle retilmi porzl Cu-AI, Cu-Ni alamlardr.

Dkme Demir Yatak Malzemeleri: Dkme demir yataklar, bronzlara gre daha ucuz

olduklarndan dolay bronz yatak yerine kullanlr. Dkme demirlerin zaaf krlgan

olmalardr. Bilhassa yk younlamas olan ksmlarn krlma tehlikesi vardr. Dkme demir

yataklarn iinde alacak millerin sertlii 55HRC'den fazla olmaldr.

Hafif Alamlar: En ok bilineni Alminyum bronzudur. %6Sn+%1,5Ni+% 0,5-1 Sb+% 0,5

Si+% 0,5-1 Mn+AI alam hem iyi plastiklik hem de yksek dayanm zellii verir.

Alminyum alam yataklarn korozyona dayankllklar iyidir. Bu alamlarn zaaf, dk

anma dayanml olmalardr. Yatak, basnl ya ile yalanmaldr ve milin sertlii

55HRC'den byk olmaldr. Alminyum alaml yataklarn kullanlmas durumunda

yksek seviyedeki sl genleme katsays gz nnde bulundurulmaldr.

Metal Seramikler: Snr srtnme artlarnda veya yeterli yalama olmamas durumlarnda,

kendinden yalamal metal seramik bronz-grafit, demir-grafit kompozisyo nlar kullanlr.

Bu yataklar metal ve grafit tozlarn preslenip sinterlenmesiyle elde edilir. Metal seramik

yataklar, mikroporzl yaplarndan dolay byk miktarda ya emebilirler. Bu yataklar

kullanlmadan nce ya ile doyurulur. Byle bir yatak hi yalanmadan birka ay alabilir.

Doyurma ilemi periyodik olarak yaplr. % 97-98 Fe+% 2-3 grafit kompozisyonunda yksek

kalite gzlenmitir. % 7'ye kadar Ni ilavesi plastikl ii ve d arbel ere dayan kll a rtr r. Bu

malzemeler korozyona da dayankldrlar.

Metal Olmayan Yatak Malzemeleri: Bu malzemeler, plastikler, sert aalar, kauuk ve

grafittir. Btn bu malzemelerden yaplm yataklarn iinde alacak millerin sertlii

50HRC'den byk olmaldr. Bu malzemelerin zellikleri, dk s iletim katsaysna sahiptirler

ve su ile alma zelikleri ya ile alma zelliklerinden iyidir.

Plastikler: Plastik yataklar, snr srtnme artlarnda alan, yava dnme hareketi ve

titreimli hareket yapan yerlerde, dzenli yalamann mmkn olmad zamanlarda nem

kazanr. Bu yataklar dk yklerde yalama yapmadan da alabilir. Yatak yaplacak plastik,

su ile imeyen ve yalama svlarna kimyasal olarak aktif olmayan zellikte olmal dr. Plastik

yatan tayabilecei yk, plastiin sertliine ve mukavemetine, alma scaklna dnme

hzna, yalamann tipine kalitesine bal olarak 1-10 N/mm2 arasnda deiir. Genellikle

yatak olarak kullanlan plastikler: polyamidler ve flurokarbonlardr. Plastiklerin anma

direnleri olduka yksektir.

Karbon Grafit: Karbon grafit, grafit, kmr, kurum ve kok karmnn katran, zift gibi

yaptrclar ile kartrlmas, preslenmesi ve sinterlenmesi ile elde edilir. Karbon grafit iyi

bir yatak malzemesi zellii verir, kolayca ilenebilir; fakat krlgandr. Cu, Cd, beyaz

metallerin tozlar, karbon grafitin iine dayanm, s iletimini ve anma direncini artrmak iin

katlr. Krlganlk formaldehit, silikon reineleri ve teflon ile doyurularak bertaraf edilebilir.


20/86


Tablo 6. Yatak Alamlarnn karlatrmal zellikleri(1 kt 5 iyi)Malzeme Brinell Maks.

al.Scaklk

C

Min.

mil

sertliiHRC

Anma

zellii

Yatak

sarmasnakar

koyma

Korozy

ondirenci

Yanoksitlenmesine

etkisi

Yorulm

a

dayanm

20C 150C

Kalay esaslbeyaz yatak

alamlar

20-30 6-12 150 25 5 5 5 5 1

Kurun

esasl beya,z

15-20 6-12 150 25 5 5 3 1 1

ok katlkaplamalar

(st beyaz

20-30 6-12 250 25 5 5 5 5 4

Kadminyum

esasl beyazyatak alam

30-40 15 250 30 4 5 1 4 2

Kurun 40-70 40-60 300 45 2 3 2 2 4

Gm 25-30 25-30 400 45 3 4 5 5 5

Kalay

bronzlar60-80 60-70 400 45 1 1 4 4 5

Plastikalminyumalamlar

35-40 32-46 300 45 2 2 5 5 4

Yalamasz Yatak Malzemeleri: Yalamasz yataklar, yalamann mmkn olmad,

yalama yann sisteme zarar verebilecei ve yalama yaplsa bile vakum gibi etkilerden

dolay yatakta yan kalmayaca yerlerde kullanlr. Bu yataklar alr iken snr ve snn

ykselmesi anmay artrr ve yatan yk tama kabiliyetini azaltr.

Yatakta oluan scaklk; srtnme katsays, basn ve hzn arpm ile orantldr ( - P - v ) .

Oluan snn yataktan uzaklatrlmas iin uygun yatak tasarm ve malzeme seimi

yaplmaldr. Anma miktar ise basn ve hzn arpm ile orantldr. izelge de

yalamasz yatak malzemeleri verilmitir.

Tablo 7. Yalamasz Yatak MalzemelerininzellikleriMalzeme tipi rnek Pmsed

MPa

(Stati)k

Tmsed Islgenlem

e

Is iletimkatsaysW/mC

nemli zellii

Termoplastikler Nylon(Poliamid)

Asetal Derlin

10 100 100 0,24 Ucuz

Katkltermoplastikler

(Nylon, Asetal) +MoS2,

PTFE, Grafit, Pb vs

15-20 250 60-100 0,24 Dk srtnmekatsays

Katkl PTFE PTFE+Bronz, mika,karbon, metaller, camlar

2-7 250 60.-100 0,25-0,5 ok dksrtnme

katsaysKatkltermosetler

Fenolikler, epoksiler

+asbest, tekstil, PTFE

30-50 175 10-80 0,4 Fiber

takviyeler

dayanm artrr

Karbon-grafit Grafit ve reine 1-3 500 1,5-4 10-50 Kimyasal olarakinert

Karbon-metal Katklar: Cu,Ag,Sb,Sn,Pb 3-5 350 4-5 15-30 Karbon-grafit'egre dayanmiyi

Kat yalamalmetaller

Bronz+grafit, MoS2,

Ag, PTFE

30-70 250-500 10-20 50-100 Yksekscakladayankl

zel mekanikilemyaplamayanrnler

elik-gzeneklibronz/PTFE

350 275 20 42

PTFE/camyn+reine 700 250 12 0,24Termoset+yzey PTFE 50 150 10 0,3

Metal+doyurulmu PTFE 7 275 100 0,3

3.10 Mil Malzemeleri

Miller, genellikle yuvarlak kesitli, karbonlu veya alaml eliklerden yaplr. Millerde

dayanm ve tokluk gereklidir. Bu zellikleri elde etmek iin, bilhassa ar zorlanan miller

slah edilir. Islah edilmeyecek miller iin souk ekilmi elik kullanmak daha

avantajldr. Anan yerlerin eitli yntemlerle yzey sertletirme ilemi yaplmasna gerek

vardr.

Miller genellikle deiken gerilme ile zorlandklarndan, mil yaplacak malzemeler

yorulmaya kar dayankl olmaldr. Hareketli makinelerdeki millerin mmkn olduu kadar

hafif olmas istenir. Bundan dolay yksek dayanml elikler tercih edilir.


21/86


ayet mil darbeli alan bir makinede alyor ise tokluk da iyi olmaldr. Bu zellikleri

salamak iin mil slah eliklerinden yaplr. Mil imal edildikten sonra sertlii 35...40HRC

civarnda olacak ekilde slah edilir. ayet mil kaymal yatak iinde alacak ise, yatak

iinde kalan muylu ksm 55HRC civarnda yzey sertletirme ilemleriyle

sertletirilmelidir. Milin zerinde gerilme ylmas oluturan fatura, kama kanal, vida, ya

delii gibi yerlerin dikkatli tasarm gerekir. Kk apl millerin souk ekilmi elikten

yaplmas daha iyidir. Trkiye piyasasnda akson ad altnda S235(St37) eliinin souk

ekilmi ekli satlmaktadr.eliin P, S gibi kalnt elementleri ve o ksitler slfrler

gibi kalnt bileiklerinden temiz olmas yorulma dayanmn artrr. Milin zerine

yaplacak, krom kaplama, dolgu kayna ve kaynaklardr.

3.11 Yay Malzemeleri

Yaylanma zellii gsteren pek ok malzeme vardr. Fakat yaylar genellikle elikten yaplr.

Yay yaplacak eliin akma snr yksek olmaldr. Yay tellerine, retim esnasnda

genellikle patentleme denilen termomekanik ilem uygulanr. Bunun yannda souk ekilerek

deformasyon sertletirmesi ile sertletirilmi teller de vardr. Baz yaylarn imal edildikten

sonra slah etme ilemi ile dayanm artrlr (aralarda kullanlan yaprak yaylar gibi).

Yaylarn yorulma dayanmn artrmak iin ikinci blmde anlatld gibi talama, parlatma,

bilye bombardman gibi ilemler uygulanabilir. izelgedebaz yay malzemeleri ve mekanik

zellikleri hakknda bilgi verilmitir Korozyonlu ortamlarda alacak yayalar iin paslanmaz

elikler, fosfor bronzu gibi bakr alamlar ve nikel alamlar kullanlabilir.

Tablo 8. Yay eliklerinin Mekanik zelliklerieliin standard Islah edilmi durumda mekanik zellikler

DIN AISI GOST Akma snr

N/mm

2

ekme dayanm

N/mm

2

Kopma

uzamas%1.0903(51 S 7) ~92 55 50S2 1130 1320-1570 6

1.0906(65Si7) ~92 60 ~60S2 1130 1320-1570 6

1.0902(46Si7) ~9250 - 1080 1270-1470 6

1.0961(60SiCr7) - - 1130 1320-1570 6

1.0913(50Mn7) ~C1052 ~45G2 1030 1180-1330 6

1.7103(67SiCr5) ~9254 60S2HA 1325 1470-1670 5

1.7176(51Cr3) 5155H ~50Ch6 1180 1370-1620 6

1.7701 (51 CrMoV4) - - 1180 1370-1670 6

1.8159(50Crv4) ~6150 50ChGFA 1180 1370-1670 6

Kauuk Yaylar: Kauuk yaylarn snmleme faktrleri byktr. Bundan dolay kauuk

yaylar titreimleri absorbe etmek iin kullanlrlar

3.12 Dili ark Malzemeleri

Dili arklar; elikler, dkme demirler, demir olmayan metaller, sinter malzemeler,

plastik malzemeler gibi ok deiik malzemelerden yaplabilir. Bu malzemelerin her birinin

ayr stn zellii vardr.

Tasarmc dili ark veya malzemesini seerken; kullanaca malzemenin bulunabilirliini,

maliyetini, yk tama kabiliyetini, retilebildiini, dili boyutunu ve arln, alma

scakln, hzn, yalama eklini ve gvenirliliini dikkate almas gerekir. Dili ark

malzemesinden istenen nemli zelikler; yzey sertlii, krlma tokluu, yorulma dayanm,

darbeli yklere dayanm, anma ve korozyona kar direntir.

Dili arklarn en nemli hasar ekilleri, di dibinden yorularak krlma ve yzey basnc ile

yorularak pullanma (piting) eklindedir. elik iindeki kalntlar ve gaz boluklar, yorulma

atlaklarnn balangc olduklarndan, yksek dayanml dili ark yaplacak elikler temiz

elikler olmaldr. eliin sertliinin artmas, yzey basnc yorulma dayanmn artrdndan

dolay dili arklar sertletirilir. Dili ark komple sertletirilir ise tokluu azalr, dilerin

darbeli yklerde krlmasna sebep olur. Darbelere dayankl gvenilir sertlik 40HRC

civardr. Dili-ark komple sertletirilecek ise bu sertliin zerine klmamaldr. Hem daha

fazla sertlik hem de darbelere dayanrlk istenilmesi durumunda yzey sertletirme yntemlerikullanlmaldr. Bu nedenle yksek dayanml dili arklar, termokimyasal ilemler ile yzey

sertletirmesi yaplabilen sementasyon elikleri, nitrrasyon elikleri veya blgesel stma ile

(Alev veya indksiyon ile) yzey sertletirme si yaplab ilen slah eliklerinden yaplr.

Yzey sertletirme ilemi, yzey sertliinin yannda, yzey tabakasnda bas i gerilmeleri

meydana getirir. Bu bas i gerilmeleri diin yorulma dayanmnn artmasna neden olur.


22/86


Yksek dayanm istenen dili arklar, sementasyon elii veya slah elikl erinden

yaplr.Sementasyon eliinden yaplan dili arklar, talal ilemden sonra sementasyon,

yani karbonlama ve sertletirme sl ilemine tabi tutulurlar.

Dili arklarn yzeyi nitrrasyon ile de sertletirilebilir. Nitrrasyon ileminde elde edilen

sertlik derinlii ok az olduu iin ancak kk modll dililerde uygun olabilir, byk

modll dililerde yeterli sertlik derinlii elde edilemez.

Yzey sertletirme ilemine tabi tutulan dili arklarn modl hesab yaplrken salamlama

faktr deeri alnmaldr. Yzey sertletirmesi, bilye bombardman, ezerek plastik

deformasyon sertletirmesi, yzey kaplama gibi ilemler malzemelerin yorulma

dayanmlarn deitirirler. Bilhassa sementasyonla yzey sertletirmesi yaplan dililerde

yorulma dayanm nemli bir ekilde artmaktadr. Bu artlar salamlama faktr Ks ile

hesaba katlr.

Dkmle retilecek, bilhassa byk modll ve boyutlu dili arklar iin dkme demirler

nem kazanmaktadr. Bilhassa, yzey sertletirme ilemi uygulanabilen kresel grafitli

dkme demirler cazip olmaktadr. Hafif zorlama durumlarnda lamel grafitli dkme

demirler, ucuzluu ve ienebilirlinin kolay olmas asndan cazip olabilir. Ucuzluk

asndan dier bir malzeme grubu genel yap elikleridir. Genel yap eliklerinin, bilhassa

dayanm yksek olanlarnn talal ilemesi dkme demirlere gre daha zordur.

Dili arklarn dier bir hasar ekli anmadr. Bilhassa, sonsuz vida mekanizmas gibi,

srtnmenin fazla olduu dili arklarda anma birinci derecede dikkate alnmas gereken

hasar eklidir. Sonsuz vida mekanizmas gibi srtnen dili ark mekanizmalarnda,dililerden birinin demir d malzemeden yaplmas gerekir. Bu nedenden dolay, sonsuz

vida karlk dilisi yksek anma dayanmna sahip bronzlarlardan yaplr.

Hafif zorlanan dili arklar, bilhassa kk apta olanlar plastik malzemelerden yaplr. Plastik

malzemeden yaplm dili arklarn ses yapma problemi olmad gibi yalama yapmaya da

gerek yoktur. Plastik malzemeler, korozyona dayankl, kuru artla rda srt nme ve an ma

katsaylar dk, hafif, ucuz ve kolay ekillendirilmeleri asndan dili arklar iin

cazip malzemelerdir. Dayanm deerleri eliklere gre azdr, yorulma limiti gstermemeleri ve

srnme ile hasara uramalar en byk eksiklikleridir.Trkiye piyasasnda, fiber adyla

satlan fenolik laminat kompozitler, plastiklere gre yksek bas dayanmndan dolay cazip

olmaktadr. izelge de dili ark retiminde kullanlan plastik malzemeler verilmitir.

Sinter malzemeler, bilhassa kk modll dili arklarn seri retiminde cazip olmaktadr.

Makine elemanlar ve dili ark hesaplar ile ilgili kaynaklar dili kalitelerine gre

msaade edilen dayanm deerlerini vermektedir. Bu deerlerin kullanlmas durumunda ilgili

standartlarn belirttii kalitede dili retmek gerekir. retilmedii durumda hesaplar yanl

yaplm olur. Burada kaynaklarn vermi olduu dayanm deerlerini vermekle beraber,

dayanm hesaplarnn nasl yapld detayl bir ekilde anlatlacak ve kyaslama yaplacaktr.

Kresel Grafitli Dkme Demir: Kresel grafitli dkme demir, piyasada sfero dkm olarak

da bilinmektedir. Grafitlerin lamelli olmas hem gerilme ylmas meydana getirir, hem de

tayc kesiti azaltr. Grafitlerin yumrulatrlmas durumunda malzeme iindeki grafitlerin

entik etkisi azalacak, yk tayan kesit artacaktr. Bu sebepten dolay kresel grafitli

dkme demirlerin dayanmlar, kopma uzamalar ve tokluklar lamel grafitli dkme demirlere

gre yksektir. Grafitinyumrulamas (krelemesi) iin, dkm yaplmadan nce, alama

potasnn iine %0,5 Seryum (Ce) veya %0,5 Mg konulur ve zerine ergimi metal dklr.

Kresel grafitli dkme demir eitleri ve mekanik zellikleri izelgede verilmitir. Kresel

grafitli dkme demirler elikler gibi sertletirme, slah etme, yzey sertletirme ilemlerine

tabi tutulabilir.


23/86


Tablo 9. TS 526da verilen kresel grafitli dkm eitleri, mekanik zellikleri ve yaps

Sembol

ekmeDayanm(en az)

N/ mm2

Akma snr(en az)Rp 0.2

N / mm2

Kopma Uzamas(en az)A5%

Brinell

Sertlii(enok)BSD

Mikro yapzellikleri

DDK-40DDK-50

DDK - 60

DDK-70DDK-80

DDK-35.3DDK-40.3

410490

590

685785

345390

275345

390

440490

215245

127

3

22

2218

140-201270-241

192-269

229 - 302248 - 352

Daha ok ferritikFerritik/Perlitik

Perlitik/ Ferritik

Daha ok perlitikPerlitik

FerritikFerritik

DIN standartlarnda DDK yerine GGG harfleri kullanlmaktadr. Trkiye'de, kresel grafitli

dkme demirler genellikle GGG gsterimi ile bilinmektedir. Avrupa standartlarnda ise EN-

GJS sembol ile gsterilmekte ve ekme dayanm deerleri MPa cinsinden verilmektedir.

ASTM standartlar A897-90 ve A897M-90'a gre kresel grafitli dkme demirler, ekme

dayanm, akma snn, kopma uzamas deerlerin srayla yazlmas ile verilir. Dayanm

deerleri ksi cinsindendir.

Tablo 10.Dili ark retiminde En ok Kullanlan elikleri ve sl ilemelik Uygulanabilen sl ilem nemli zelliiSAE, AISI DIN

1045 Ck45 Komp le sertletirme, indksiyonlayzey sertletirme, alevle yzeysertletirme

Sertleme kabiliyeti zayf

4130 1.7218

25CrMo4Komple sertletirme Sertleme kabiliyeti az

4140 1.7225

42CrMo4

Komple sertletirme,

Sertletirme+Nitrrasyon ,indksiyonla yzey sertletirme,

Sertleme kabiliyeti fena

deil

4145 Komple sertletirmeSertletirme+Nitrrasyon indksiyonlayzey sertletirme Alevle yzeysertletirme

Sertleme kabiliyeti orta

8640 Komple sertletirmeSertletirme+Nitrrasyon indksiyonlayzey sertletirme Alevle yzey

Sertleme kabiliyeti orta

4340 1.6565

40CrNiMo6

Komple sertletirmeSertletirme+Nitrrasyon indksiyonlayzey sertletirme Alevle yzeysertletirme

Kaln kesitlerde iyisertleebilme

Nitralloy Sertletirme+Nitrrasyon zel sl ilem gerektirir

Nitrallqy_G Sertletirme+Nitrrasyon zel sl ilem gerektirir

4150 1.7238

50CrMo4

Komple sertletirmeSertletirme+Nitrrasonindksiyonlayzey sertletirme Alevle yzey

Sertleme kabiliyeti iyifakat, sertletirmeesnasnda atlamaya

4142 Sertletirme+Nitrrasyon indksiyonlayzey sertletirme Alevle yzeysertletirme

4140'a gre daha iyisertleme kabiliyeti

1020 Sementasvon Sertleme kabiliyeti ok4118 Sementasyon ekirdek sertlii fena

4620 Sementasyon yi kabuk sertletirme1.7131 Sementasyon ekirdek sertlii fena8620 Sementasyon ekirdek sertlii fena4320 Sementasyon yi ekirdek sertlii8822 Sementasyon Kaln kesitlerde iyi4820 Sementasyon Sertletirme kabiliyeti9310 Sementasyon Sertletirme kabiliyeti

NOT:Komple sertletirme ileminde, sertliin 40HRCyi gemesi durumunda tokluk zellikleriktleir.


24/86


Tablo 11.Dili ark retiminde En ok kullanlan Plastik Malzemelerzellik Poliamid

(EktrzyonlaretilmiNvlon 6)

Kestamid

(DkmleretilmiNylon 6)

Nylon 6.6

(Ektrzyonlaretilmi)

Derlin

(Asetal)

(Ektrzyonla retilmi)

Akma dayanm. MPa 62-90 76-79 76-83 62-69

ekme modl, GPa 1,4-2,8 2,4-3.7 2,6-3,2 2,8-3,6

Kopma Uzamas, % 100-320 20-60 60-300 25-40Basma dayanm, MPa 69-90 62-105 105 36

Eme akma dayanm MPa 34-97 34-110 41-110 90-97

Eme modl GPa 2,8 1,4-3,4 1,4-3,1 2,8Izot darbe dayanm(oda scaklnda). J/cm *

0,53-1,6 0,53-1,6 0,53-1,1 0,53-0,80

Krlma tokluu, Kc MPa m1' 2,5-3 2,5-3 2,5-3 4

Poisson oran - - 0.39 0,35

elik stnde srtnmekatsays, \ (0,28MPa basn,dinamik)

0,28 0,21

Yorulma dayanm (N=10 ),

MPa

48 (%30 cam yn takviyeli) 45 62(%30

cam ynYorulma dayanm (N=107),MPa

40 (%30 cam yn takviyeli) 36 48(%30cam yn

Rockwell sertlii R90-120 R95-120 R120 M80-90

Isliletim katsays W/mK 0.17 0,17 0,26

Isl genleme katsays" "

9-14 9-16 14 15,3-18

zgl ss. kJ/kg 1,7 1,7 1,7 1,7

alma scakl, 79-120 79-120 79-150 91

retim scakl, O 225-270 - 270-325 170-230

Yumuama scakl.D

C 50 50 50

Ergime scakl, C 215 215 265 175

Yanma scakl, C 450 450 530

Younluk, g/cmJ 1.12-1,14 1,15 1,13-1,15 1,42

24 saatte su emme oran % 1,7-1,8 0.6 1,5 0,3

Tablo 12.Alamsz slah eliklerinin slah edilmi durumdaki Mekanik zellikleri

Islah elikleri

elik Mal. No

ap < 16mm veyakalnlk < 8mm

16mm < ap < 16mm veya8mm < kalnlk < 20 mm

Re (akma

dayanm)en az

Rm

(ekmedayanm)

Re (akma

dayanm)en az

Rm

(ekmedayanm)

N/mm2 N/mm2

C22 1.0402

340

500

290

470

C22E 1.1151 - -

C22R 1.1149 650 620

C25 1.0406

370

550

320

500

C25E 1.1168 - -

C25R 1.1163 700 650

C30 1.0528

400

600

350

550

C30E 1.1178 - -

C30R 1.1179 750 700

C35 1.051

430

630

380

600

C35E 1.1181 - -

C35R 1.1180 780 750

C40 1.0511

460

650

400

630

C40E 1.1186 - -

C40R 1.1189 800 780

C45 1.053

490

700

430

650

C45E 1.1191 - -

C45R 1.1201 850 800

C50 1.0540520

750460

700C50E 1.1206 - -

C50R 1.1241 900 850

C55 1.0535

550

800

490

750

C55E 11203 - -

C55R 11209 900 900

C60 10601 580 850-1000 520 800-950


25/86


Tablo 13.Alaml slah eliklerinin slah edilmi durumdaki mekanik zellikleri Islah elikleri

elikMal.

No

ap < 16mm veyakalnlk < 8mm

16mm < ap < 16mm veya8mm < kalnlk < 20 mm

Re (akma dayanm)en az

Rm

(ekmedayanm)

Re (akma

dayanm)en az

Rm

(ekmedayanm)

N/mm2 N/mm2

28Mn6 - 590 800-950 490 700-850

38Cr2 -550

800450

700

38CrS2 - 950 85046Cr2 -

650900

550800

46CrS2 - 1100 950

34Cr4 -700

900590

800

34CrS4 - 1100 950

37Cr4 -750

950630

850

37CrS4 - 1150 1000

41Cr4 -800

1000660

900

41CrS4 - 1200 1100

25CrMo4 -700

900600

900

25CrMoS4 - 1100 1100

34CrMo4 -800

1000650

900

34CrMoS4 - 1200 1100

42CrMo4 -900

1100750

1000

42CrMoS4 - 1300 1200

50CrMo4 -900

1100780

1000

50CrNiMo4 - 1300 1200

36CrNiMo4 - 900 1100-1300 800 1000-1200

34CrNiMo6 - 1000 1200-1400 900 1100-1300

30CrNiMo8 - 1050 1250-1450 1050 1250-1450

36CrCrMo16 - 1050 1250-1450 1050 1250-1450

NiCrV4 - 900 1100-1300 800 1000-1200

Tablo 14.Nitrrlenebilir eliklerin slah edilmi haldeki mekanik zellikleri

Nitrrlenebilir elikler

elik

t


26/86


Tablo 16.Baz Dkme demirlerin mekanik zellikleri


27/86


Tablo 17.Genel yap eliklerinin mekanik zellikleri


28/86


29/86


30/86


Tablo 21. Sertlik deerlerinin yaklak dnm tablosuRockwell B Rockwell C Vickers Brinell Rm (MPa)

90 86 285

56.2 100 95 320

62.3 110 95 320

66.7 120 114 385

71.2 130 124 415

75 140 133 450

78.7 150 143 480

81.7 160 152 510

85 170 162 545

87.1 180 171 575

89.5 190 181 610

91.5 200 190 640

93.5 210 199 675

95 220 209 705

96.7 230 219 740

98.1 240 228 770

115.1 250 238 800

23.1 255 242 820

24.8 265 252 850

26.4 275 261 880

27.1 280 266 900

28.5 290 276 930

29.2 295 280 950

31 310 295 995

32.2 320 304 1030

33.3 330 314 1060

34.4 340 323 1095

35.5 350 333 1125

36.6 360 342 1155

37.7 370 352 1190

38.8 380 361 1220

39.8 390 371 1255

40.8 400 380 1290

41.8 410 390 1320

42.7 420 399 1350

43.6 430 409 1385

44.5 440 418 1420

45.3 450 428 1455

46.1 460 437 1485

46.9 470 447 1520

47.7 480 456 1555

48.4 490 466 1595

49.1 500 475 1630

49.8 510 485 1665

50.5 520 494 1700

51.1 530 504 1740

51.7 540 513 1775

52.3 550 523 1810

53 560 532 1845

53.6 570 542 1880

54.1 580 551 1920

54.7 590 561 1955

55.2 600 570 1995

55.7 610 580 2030

56.3 620 589 2070

56.8 630 599 2105

57.3 640 608 2145

57.8 650 618 2180


31/86


4. MAKNA ELEMANLARINDA MUKAVEMET HESABI

Makine elemanlarnda mukavemet hesaplamann iki amac vardr.

Bir konstrksiyonda ngrlen elemann tamas, iletmesi gereken kuvveti veya

momenti, istenilen sre boyunca, emniyetli bir ekilde tayabilmesi iin hangi

malzemeden ve hangi boyutlarda imal edilmesi gerektiinin bilinmesi

mal edilmi bir elamann dnlen ileme artlar altnda hangi kuvvet veya

momenti emniyet snrn amadan ne kadar sre tayabileceinin belirlenmesi

(maksimum zorlamann belirlenmesi)dir.

Makine elemanlarnn hesab genel mukavemet bilgisi ile yaplr. Mukavemet hesabnn

amac; bir elemanda d kuvvetlerin dourduu zorlamalarhesap yoluyla bulmak ve bunu

eleman snr deerleriyle karlatrmaktr.

Bir elemann mukavemet deerleri, malzemenin mekanik zelliklerine, ekline ve

boyutlarna baldr. Emniyetli bir alma iin bu deerler d zorlamalarn oluturduu

gerilmelerden belli bir emniyet salayacak kadar byk olmaldr. Boyutlandrma yaplrken

genelde aadaki hususlara dikkat edilir.

Sistem ykler altnda tayc zellii bozmamal

Boyutlandrma ekonomik olmal

Estetik veya ergonomiklik kavram deerlendirilmeli

Emniyetli ekilde boyutlandrlmal

4.1 MAKNE ELEMANLARINDA HASARLAR

Makine tasarm belirli bir fonksiyonu gerekletirmek zere , belirli bir malzemeden belirli

bir ekle sahip bir makinenin gerekletirmesi iin yaplan ilemleri ierir. Elemann

malzemesi ve ekli gerekletirilecek fonksiyonun zelliine gre belirlenmelidir.

Dolaysyla bir makine eleman, kendinden beklenen fonksiyonu yerine getiremiyorsa hasara

uram demektir. Bunun sonucu olarak hasar, makine elemann tamamen paralanp

dalmas eklinde olabilecei gibi hassas bir yzeydeki kk bir izik eklinde de ortaya

kabilir.

Makine elemanlar bilimi, makine elemannn kullanm sresi boyunca maruz kalaca

etkileri tahmin etmek ve tasarm aamasnda bu yntemleri gz nne almak zere

gelitirilmitir. Yaplacak tahminler tasarmcnn deneyimlerine bal olarak ne derece doru

olursa yaplan makine eleman o derece salam ve ekonomik olarak elde edilir. Makine

elemanlar zerinde ok eitli hasar trleri grlebilir.

4.2 EMNYET KATSAYISI

Makine tasarmnda kullanlan malzeme zelliklerine ait bilgiler istatistiksel olarak elde

edilmi bilgilerdir. Buna karlk evre artlarn belirleyen ve gerilmenin hesaplanmasnda

kullanlan bilgiler de istatistiksel verilere dayanmaktadr. Dolaysyla her iki bilgi de

uygulamada baz farkllklar gsterebilecek zellik tar.

Genel olarak elemana etki eden gerilme, elemannn yapld malzemenin dayanmndan

kk ise eleman bu gerilmeyi tar denilebilir. Buradaki istatistiksel veriler kesin

hesaplamalar engellemekte ve ilemlerin bir emniyet pay iersinde yaplmasn zorunlu

hale getirmektedir. Bu amala kullanlan katsay emniyet katsays olarak adlandrlr.

Dizayndaki hedef; elemanda oluacak gerilemeler belirlenen bir snr deerin altnda

kalmasdr. Emniyet katsays, yk ile gerilmenin orantl olduu durumlarda uygulanan

gerilme ile dayanm arasndaki ilikiyi belirleyecek ekilde,

SEK

AKem

Re

denklemi ile tanmlanr. Buradaki emniyet katsays malzeme bilgisi iin gereken emniyet ve

yk bilgileri iin gereken emniyet paylarnn arpm olarak toplam emniyet katsaysn

belirtmektedir.

Emniyet gerilmesi, biryapelemannn yapld malzemenin mekanik zelliklerine ekline ve

boyutlarna bal olarak ve deneysel olarak belirlenenmukavemet deerlerinden hareketle

seilen sz konusu elemann emniyetle dayanabilecei en stgerilmesnrdr.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Yap%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Yap%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Yap%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Mukavemethttp://tr.wikipedia.org/wiki/Mukavemethttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gerilme&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gerilme&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gerilme&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gerilme&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Mukavemethttp://tr.wikipedia.org/wiki/Yap%C4%B1


32/86


Emniyet katsays (EK) veya (S) kendisini belirleyen yk ve malzeme zellikleri ile ilgili

bilgilerin kesinlik durumuna ve hasar durumunda ortaya kacak olan can ve mal kaybna

gre tasarmcnn tecrbesine bal olarak hesaplanr. Malzeme zellikleri ve ykleme

durumu ok iyi biliniyorsa ve hasar durumunda ortaya kacak mal kayb ihmal edilebilir

durum ise EK=1,25 alnabilir. En kt durumunda emniyet katsays 3 ile 4 arasnda olabilir.

Burkulma gibi durumlarda yk ile gerilme orantl olmaz. Bu durumda emniyet katsaysnn

uygulamas daha detayl analizler gerektirir. Aadaki tabloda alma koullarna bal

olarak seilmesi gereken emniyet katsays deerleri verilmitir.

Tablo 22.alma artlarna bal emniyet katsays deerleri

4.3 GERLME LE HASAR

Makine elemanlarndaki en nemli hasar nedeni gerilmedir. Dolaysyla elemann tasarm ilk

olarak gerilmeye gre yaplmaldr. Gerilmenin etki ekline gre farkl tiplerde hasarlar

meydana gelir. Aadaki ekilde iki ve boyutlu olmak zere iki farkl gerilme eleman

gsterilmitir. boyutlu gerilme elemannda x, y ve z ynlerinde normal gerilmeler

bulunmaktadr. Ayn zamanda her bir yzeyde iki tane olmak zere x, y ve z ynlerinde

farkl kayma gerilmeleri meydana gelmektedir. ki boyutlu elemanda ise, x-y ynnde

normal ve kayma gerilmeleri meydana gelmektedir. Elemann her bir yzeyinde x ve y ye bal

olarak tek kayma gerilmesi olumaktadr. Bir ok durumda nc boyuttaki gerilmeler ihmal

edilerek sadece 2 boyutlu gerilmelerin incelenmesi yeterli olmaktadr. 2 boyutlu durumda z

dorultusundaki durum ya gerilmelerin sfra eit olduu bir durumdur, ya da ekil

deitirmelerin sfra eit olduu bir durumdur. Birinci durum dzlemsel gerilme durumu

olarak adlandrlr. kinci durum ise dzlemsel ekil deitirme durumu olarak adlandrlr.

Dzlemsel ekil deitirme durumunda z dorultusundaki normal gerilmeler dier dzlemdeki

normal gerilmelere bal olarak hesaplanr.

x

y

xy

yx

x

x y

z

zx zy

xz

xy

yz

yx

y

xy

yx

ki ve Boyutlu Gerilme Eleman

ekme gerilmesi; Bir elemana ayn eksen dorultusunda ve ters ynde kuvvet etkimesinde

elemann kritik kesitinde meydana gelen normal gerilmedir.

)(em A

F


33/86


Basma gerilmesi, bir elemana ayn eksen dorultusunda ve aynynde kuvvet etkimesinde

elemann kritik kesitinde meydana gelen normal gerilmedir.

)(embbA

F

Eilme gerilmesi, iki ucu serbest mesnetli veya bir ucu ankastre kiriler bir kuvvete maruz

kaldnda eilme momenti etkisi altnda eilme gerilmesine maruz kalmaktadr.

Eilmeyle birlikte oluan gerilme deeri;)(

.eme

ee

ee

W

lF

W

M

Yapda meydana gelen sehim veya kme; EI

Fl

s 48

3

Asal ekil deitirme;EI

Fl

16

2

Ankastre kiri eklinde bir yapda ise;

Eilmeyle birlikte oluan gerilme deeri;)(

.eme

ee

e

eW

lF

W

M

Yapda meydana gelen sehim veya kme;EI

Fls

3

3

Asal ekil deitirme;EI

Fl

2

2

Makaslama (kesme) gerilmesi

)(emkkA

F

Burulma gerilmesi, dnen eleman, dnme ekseni boyunca dndrme momenti etkisinde

burulmaya maruz kalarak kayma gerilmesi ile yklenmektedir.


34/86


Oluan gerilme deeri;)(emb

e

bb

W

M burulma as;

p

b

GI

lM

4.3.1 Statik Olarak Etki Eden Gerilme

Makine elemanna yavaa uygulanan ve makine elemannn kullanma sresi boyunca

zerine etki eden gerilmenin bykl 1000 defadan fazla deimeyen ykleme durumlar

statik olarak adlandrlr. Bu gerilme altnda u hasarlar meydana gelir.

Krlma veya plastik ekil deitirme

Gevrek krlma

Snme veya srnme

Elastik kararlln (stabilite) bozulmas

Elastik kme

Rezonans

4.3.2 Tekrarl Ykleme Durumu

Elemann zerine etki eden gerilmeler kullanm sresi boyunca 1000 kereden fazla

deiiyorsa buna tekrarl ykleme durumu denir. Bu gerilme altnda iki farkl hasar tipi

ortaya kar.

Yorulma

Anma

4.3.3 Darbeli YklemeDurumu

Darbeli ykleme gerek statik gerekse tekrarl olarak etki eden gerilmelerin iddetini artran

ynde etki eder. rneinyavaa etki ettirilen bir statik yk ayn eleman zerine ok dk bir

mesafeden serbest dme ile arpacak ekilde etki ettirilirse eleman zerinde iki kat

byklnde gerilmenin olumasna neden olur. Tekrarl yklemede de benzeri bir konu sz

konusudur.

4.3.4 Dier Hasarlar

Korozyon, anma ve yzey ezilmesi gibi hasarlardr.

4.4KIRILMA VEYA PLASTK EKL DETRMEYLEMEYDANA GELEN HASAR

Gevrek malzemeler krlarak, snek malzemeler ise plastik ekil deitirerek (Akma) hasara

urarlar. Malzemelerin snek veya gevrek oluu ekme deneyinden yaklak olarak

belirlenebilir. Toplam ekil deitirme %5 e kadar olan malzemeler gevrek daha fazla olan

malzemeler ise snek saylr.Genel gerilme durumunda malzemelerin hangi artlarda hasara

urayaca konusunda bir ok teori ortaya atlmtr.

4.4.1 Maksimum Normal Gerilme (Rankine) Teorisi

Bu teoriye gre bir makine elemannda meydana gelen mutlak deerce maksimum gerilme

deeri ekme veya basma deneyinden elde edilen, hasar anndaki gerilme deerine ulatnda

makine elemannda hasar balar. Bu teorinin ekmedeki ve basmadaki maksimum gerilme

deeri eit olan gevrek malzemeler iin doru sonular verdii deneysel almalarla

gsterilmitir. Maksimum normal gerilmesi teorisini aadaki biimde yazabiliriz.

1max veya

EK

Rm3

burada iki boyutlu ykleme durumu iin

2

2

max,min2 2

x y x y

xy

ile

hesaplanr.


35/86


4.4.2. Mohr Teorisi

ekme ve basmadaki maksimum gerilme deerleri, nemli lde fark gsteren malzemeler

iin ortaya atlm bir teoridir. Genellikle gevrek malzemeler iin uygulanan bu teorideki

gerilme durumlar,

a) 02 ise

EK

Rm

1

b) 02 iseEKRR mbm

131

c) 02 ise

EK3

mbR

eklinde yazlabilir. 1 , 2 , 3 asal gerilmeler olarak adlandrlr. Bu gerilmelerin

bulunduu dzlemlerde kayma gerilmesi bulunmamaktadr. Asal gerilmeler dzlemsel

gerilme durumu iin maksimum normal gerilme teorisinde verilmi olan maksimum ve

minimum gerilmelerin hesapland forml sonularna gre aadaki tablodan belirlenir.

max > min > 0 1=max, 2 = min, 3=0

max > 0 > min 1=max, 2 = 0, 3=min

max > min 1= 0, 2 = max, 3=min

4.4.3 Maksimum Kayma Gerilmesi (Tresca)Teorisi

Bu teoriye gre makine eleman zerindeki bulunan en byk kayma gerilmesi deeri,

malzemenin ekme deneyindeki hasara urad anda zerinde bulunan kayma gerilmesi

deerine ulatnda hasar meydana gelir. Baka bir ifadeyle Tresca ya gre, genel okboyutlu gerilme durumlarnda, akmann meydana gelmesi iin maksimum kayma

gerilmesinin kritik bir deere ulamas gerekmektedir. Deneyler bu teorinin bir ok snek

malzeme iin uygun sonular verdiini gstermitir. Bu teorinin bir die

makine elemanlar%c4%b1 1_ders notlar%c4%b1(1)

Documents